«Балдыршөптер, құртқашаштар тұқымдастарының өкілдері»

Жоспар
Кіріспе

I. Ароиниктер
a. Жалпы ерекшелігі
b. Систематика
c. Өкілдеріне сипаттама
II. Балдыршөптер
a. Жалпы ерекшелігі
b. Систематика
c. Өкілдеріне сипаттама
III. Құртқашаштар
a. Жалпы ерекшелігі
b. Систематика
c. Өкілдеріне сипаттама

Бүкіл жер шарына кең таралған өсімдік. 3000-нан астам түрі белгілі. Көбі тропикалық және субтропикалық өңірде өседі. Басқа аймақтарда 3000 түрінен 10% ғана өседі.
Қазақстанда Ертіс және Зайсан жағаларында, Алтайда, Жоңғар Алатауында, Қаратауда, Батыс Тянь-Шаньда кездеседі.
Көп жылдық шөптесін, шырмалғыш бұта, шала бұта, сирек те болса ағаш түрінде өседі.
Жапырақтары кезек орналасқан, пішіні әр түлі, бірақ барлық дара жарнақты өсімдіктердікіндей - сопақша келген, ұзын, паралельді жүйкеленген, сапсыз.
Гүлдері ұсақ, дара жынысты. Аталығы 2-4 не 6, аналығында 1 не 3 ұялы түйіні болады.
Өсімдіктің гүлдері алуан гүлшоғырлар құрайды. Көбіне гүлшоғыр дара гүл сияқты көрінеді, гүлдің қасындағы жабылғыш сияқты жапырақ, гүлсерік сияқты болып көрінеді. Осы жапырақтың түрлі-түсті пішінінен өсімдіктің гүлі орхидеяға ұқсайды.
Жидек тәрізді не құрғақ жемісі болады. Тұқымы ұсақ.

Пән: Биология
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 8 бет
Таңдаулыға:

Ароиниктер, балдыршөптер, құртқашаштар тұқымдастарының су жағалап өсетін түрлері
Балдыршөптер, құртқашаштар тұқымдастарының өкілдері

Жоспар:
I. Ароиниктер
a. Жалпы ерекшелігі
b. Систематика
c. Өкілдеріне сипаттама
II. Балдыршөптер
a. Жалпы ерекшелігі
b. Систематика
c. Өкілдеріне сипаттама
III. Құртқашаштар
a. Жалпы ерекшелігі
b. Систематика
c. Өкілдеріне сипаттама

Шаяноттар тұқымдасы , Ароид тұқымдасы (лат. Araceae) - 3000-нан астам биологиялық түрлері, 113 тегі бар дара жарнақты өсімдіктердің ірі тұқымдасы. Халықаралық APG жүйесінде дара жарнақты өсімдіктердің лат. Alismatales сабына жатады.
Таралуы.
Бүкіл жер шарына кең таралған өсімдік. 3000-нан астам түрі белгілі. Көбі тропикалық және субтропикалық өңірде өседі. Басқа аймақтарда 3000 түрінен 10% ғана өседі.
Қазақстанда Ертіс және Зайсан жағаларында, Алтайда, Жоңғар Алатауында, Қаратауда, Батыс Тянь-Шаньда кездеседі.
Көп жылдық шөптесін, шырмалғыш бұта, шала бұта, сирек те болса ағаш түрінде өседі.
Жапырақтары кезек орналасқан, пішіні әр түлі, бірақ барлық дара жарнақты өсімдіктердікіндей - сопақша келген, ұзын, паралельді жүйкеленген, сапсыз.
Гүлдері ұсақ, дара жынысты. Аталығы 2-4 не 6, аналығында 1 не 3 ұялы түйіні болады.
Өсімдіктің гүлдері алуан гүлшоғырлар құрайды. Көбіне гүлшоғыр дара гүл сияқты көрінеді, гүлдің қасындағы жабылғыш сияқты жапырақ, гүлсерік сияқты болып көрінеді. Осы жапырақтың түрлі-түсті пішінінен өсімдіктің гүлі орхидеяға ұқсайды.
Жидек тәрізді не құрғақ жемісі болады. Тұқымы ұсақ.

Тұқымдас тармақтары:
Ароидтар - Aroideae - Ароидные
- Pothoideae - Потосовые
- Monsteroideae - Монстеровые
Каллалар - Calloideae - Калловые, немесе Белокрыльниковые
- Lasioideae - Лазиевые
- Philodendroideae - Филодендровые
- Colocasioideae - Колоказиевые
- Pistioideae - Пистиевые

Аққанат , калла (лат. Calla) - шаяноттар тұқымдасына жататын көп жылдық шөптесін өсімдік туысы. Солтүстік жарты шардың қоңыржай және субтропиктік аймақтарында (Қазақстанда да) өсетін 1 түрі - батпақ аққанат (С. palustrіs) бар. Осы түрді Солтүстік Қазақстандағы Қамысты көлінің жағасынан 1958 ж. алғаш рет С.Арыстанғалиев жинаған. Оның биіктігі 10 - 35 см. Тамыр сабағы жуан, бөлшектенген, жатаған. Жапырақтары ұзын сағақты, пішіні жүрек тәрізді (ұзындығы 16, ені 11 см). Көктемнің басында аппақ жабынмен жабылған гүлшоғыры, кейін қызыл жемісі бар, жеке гүлдегі бірігіп өскен тығыз, қысқа жемістер тобы алыстан көз тартады. А-тың жемісі негізінен су құстары арқылы таралады. Улы өсімдік. Оңтүстік Африкада өсетін зантедесхия (Zantedeschіa) деген туыстың кейбір түрлерін калла деген атпен оранжереялар мен жылыжайларда қолдан өсіреді.

Күшала (лат. Eminium) - шаяноттар тұқымдасына жататын көп жылдық шөптесін өсімдіктер туысы.
Азияның құмды жерлерінде кездесетін 5 түрі бар. Қазақстанда Мойынқұм (Жамбыл облысы) мен Қызылқұм шөлінде, Қаратауда және Тянь-Шаньның батысында өсетін 2 түрі бар: ит күшаласы немесе Леманн күшаласы (Emіnіum lehmannіі) мен Регел күшаласы (Emіnіum regelіі).
Леманн күшаласы немесе Ит күшаласы (лат. Eminium lehmannii) -- шаяноттар тұқымдасына жататын Күшала туысының саны қысқарып бара жатқан, сирек кездесетін түр.
Құмды шөлде, орманды тау етегінде, аласа таулардың тастақты беткейлерінде, Қазақстанның оңтүстігіде, Қызылорда, Оңтүстік Қазақстан және Жамбыл облысында өседі. Бұл сыртқы түрі ерекше көп жылдық, жер шарының троптиктік және субтропиктік аймақтарына тән тұқымдасқа жатады. Біздің еліміздің тұрғындарының көпшілігі бұл тұқымдар өкілдерін, жекелей алғанда аппақ үлкен гүлді оранжереялық, бөлмелік өсімдіктер ретінде біледі. Ыстыққа, құрғақшылық жағдайына жақсы бейімделген.
Оның биіктігі 15 - 40 см, түйнекті өсімдік, жапырақ тақтасы үшбұрышты, қандауыр пішінді, ұзын сағақты (ұзындығы 7 - 12 см, ені 1,5 - 3 см). Гүл шығатын сабағының түп жағында мөлдір жарғақты қынабы болады. Қара күлгін түсті, ұзындығы 4 - 8 см собық гүлшоғыры сабағының ұшынан дамиды. Собығының сыртындағы жамылғысының ұзындығы 12 см, ені 3 см. Жамылғысының ішкі беті мақпалдай жұмсақ, қара күлгін түсті. Тұқымынан көбейеді. Сәуір - мамыр айларында гүлдеп, жемістенеді. Жемісі - ақ жидек.
Жылдың көп мезгілін түйнек күйінде өткізеді. Жер үсті өркені басқа эфемероидтарға ұқсап тек ерте көктемде наурыздың соңы сәуірде өсіп-өнеді. Гүлдеп болып және жемісі піскен соң (мамыр-маусымның басы) толығымен тіршілігін жояды. Тек шар тәрізді түйнегі келесі жылғы ұрпақ беретін өркені қалады. Жапырағы жалпақ қандауырша секілді, биік сабақты. Гүлдеуші сабағы 20-40 см. Гүлдер саны көп, өте ұсақ, дара жынысты, гүлсерігі жоқ, бір түйін аналық гүлдер сабақтың төменгі жағында орналасқан. Сабақ ортасында жеміс бермейтін гүлдері бар. Тозаңдану шыбын арқылы айқас тозаңданады. Гүлшоғырының 3 шағында болатын жағымсыз иіс пен ашық түсті жамылғы оларды еліктіреді.
Түйнегінде алкалоидтар болатындықтан улы, сондықтан өсімдіктің түйнегін кеміргіштер жемейді. Ит күшаласы өте сирек кездесетін түр болғандықтан Қазақстанның Қызыл кітабына енгізіліп, ерекше қорғауға алынған.

Балдыршөптер (лат. Lemnaceae) - су бетінде қалқып немесе су ішінде өсетін көп жылдық шөптесін өсімдіктер. Қазақстанда 2 туысы (балдыршөп, тамыршөп), 3 түрі (кіші, үшқұлақты, бүкір балдыршөптер) Тобыл, Есіл өзені бойында, ағынсыз не ағыны аз, тұщы суларда өседі. Жапыраққа айналған сабағының ұзындығы 3 -- 10 мм, ені 2 -- 3 мм-дей, сопақша немесе домалақ пішінді болады. Жапырақтары жойылып кеткен не жұқа қабыршақ түрінде сақталған, сондықтан Балдыршөп тұқымдасының денесі жапырақтың да, сабақтың да, кейде тамырдың да қызметін атқарады. Бір не бірнеше тамыршасы болады. Балдыршөптер сирек гүлдейді. Өте ұсақ гүлдері дара жынысты. Аталық және аналық гүлдері бір жерде топтасып гүлшоғырын құрайды. Олар өсімді (вегетативті) жолмен көбейеді. Өсімдік денесінің төмен жағындағы қалташықтарының ішінде кішкене тақташалар түзіліп, кейін олар бөлініп, жеке өсімдікке айналады. Балдыршөп тұқымдасының құрамында 24%-тей протеин, 17 -- 20%-тей клетчатка болғандықтан, оларды балықтар мен су құстары қорек етеді. Халық медицинасында дененің қызуын басатын дәрі ретінде пайдаланылады.

Атауы грек тілінен аударғанда лимне - кездесетін жеріне байланысты батпақ дегенді білдіреді. Ең кішкентай гүлді өсімдіктер. Балдыршөптердің гүлдеуі сирек болатын құбылыс, гүлдері көріксіз, гүлсерігі жоқ. Сабақтары жетілмеген, тек ұсақ пластинка түрінде ғана. Вегетативті жолмен көбейеді. Көбею өте тез жүреді және қысқа мерзімде балдыршөптер суайдынның беткі қабатын түгел жабады. Балдыршөптің пластинкалары құстардың қауырсындарына оңай жабысып, солар арқылы таралады. Өсімдіктің пластинкалары температурасы төмен сулардан сәл ауыр, сондықтан аяз түскен уақытта мұз астына түсіп, соның астында қыстайды. Балдыршөптердің қоректенуі өсімдіктің беткі қабаты арқылы жүзеге асады. Балдыршөптер таза, тұщы сулардың көрсеткіші болып табылады

Туыстар:
1. Балдыршөп - Lemna L. -- Ряска
2. Тамыршөп - Spirodela Schleid. -- Многокоренник
3. Wolffia Horkel ex Schleid. -- Вольфия
4. Wolffiella (Hegelm.) Hegelm. -- Вольфиелла

Балдыршөп - Lemna - Ряска - балдыршөптер тұқымдасына жататын көп жылдық өсімдіктер туысы. Жер шарының барлық жерінде кездесетін 10-нан астам түрі белгілі. Қазақстанда 3 түрі бар. Түрі өзгерген сабақтарының пішіні домалақ, ұзынша, кейде тамырсыз, жапырақсыз болады. Гүлдері дара жынысты, гүлсерігі болмайды. Сирек гүлдейді. Жемісі 1 - 6 тұқымды. Қысқа қарай өсімдіктің құрамында крахмал мол жиналады да, соның салмағынан су түбіне батады. Ерте көктемде ферменттер крахмалды ерітіп, өсімдік су бетіне қалқып шығады. Б-тің құрамында белок көп, сондықтан су құстары мен шошқалардың құнарлы азығы болып саналады.
Түрлер:
1. Lemna aequinoctialis Welw. -- Ряска тропическая, немесе Ряска равноденственная - Қазақстанда кездеспейді
2. Lemna disperma Hegelm. -- Ряска двусемянная - Қазақстанда кездеспейді
3. Бүкір балдыршөп - Lemna gibba L. -- Ряска горбатая
4. Lemna japonica Landolt -- Ряска японская - Қазақстанда кездеспейді
5. Кіші балдыршөп - Lemna minor L. -- Ряска малая
6. Lemna minuta Kunth -- Ряска мелковатая - Қазақстанда кездеспейді
7. Lemna obscura (Austin) Daubs - Қазақстанда кездеспейді
8. Lemna perpusilla Torr. -- Ряска крошечная - Қазақстанда кездеспейді
9. Үшқұлақ балдыршөп - Lemna trisulca L. -- Ряска трёхдольная, немесе Ряска тройчатая

Кіші балдыршөп - Lemna minor L. -- Ряска малая - балдыршөптер тұқымдас өсімдік. Су бетінде қалқып жүреді. Жұмырлау, жалпақ сабағында суға батып тұратын жалғыз тамыры болады. Биіктігі жарты сантиметрдей. Мамыр - кыркүйек айларында өте сирек гүдейді. Еліміздің барлық аймақтарында кең таралған. Негізінен тұйық суларда өседі, кейде судың бетін түгелдей жауып жатады. Балдыршөптің құрамында 25 пайыздай протеин, йод пен бром кездеседі. Балдыршөптің барлық бөлігінің түгедей дерлік шипалық қасиеті болады. Ол дененің қызуын басады, өт жүргізеді, ауруды бәсеңдетеді және қабынуларға қарсы күшті әсер етеді.

Бүкір балдыршөп - Lemna gibba L. -- Ряска горбатая
Сабағы шеңберлі немесе кері жұмыртқа тәріздес, жапырақсыз, 1-8 мм ұзындықта, 0,8-6 мм енді, 1-1,5 есе ендікке қарағанда ұзынырақ, жағарғы жағынан кішкене жылтыр, әдетте байқалмайтын устьицалармен, кішкентай сабақтары кейде тек үш жүйкемен, негізінде төрт бес жүйкемен болады, көп жағдайда бүкір тәріздес төрт милиметр төмпешіктермен болады. Оның ішінде көптеген ауалық бөліктер болады. Үстіңгі жағында кейде қызыл дақтары болады. Тамыры 16 см ұзындықта, жиі гүлдейді жіне жеміс береді. Гүлі бір аналықтан және екә аналықтан тұрады, гүлсерігі болмайды. Жемістері 0,6 - 1 мм ұзындықта, 0,8-1,2 мм қалыңдықта, ақшыл. Тұқымдары 0,7-0,9 мм ұзындықтар, 0,4-0,6 мм қалыңдықта, 8-16 анық байқалатын қабырғалары бар.

Үшқұлақ балдыршөп - Lemna trisulca L. -- Ряска трёхдольная, или Ряска тройчатая
Туыстың ең үлкен түрі. Сабағы жартылай мөлдір пластинкалы, жапырақсыз, 3-20 мм ұзындықта, 1-5мм енді, сабақтары кейде ұзын бұтақталған, спальды моншақты болады. Қыстау алдында тақташалары қалыңдайды, дөңгелек тәрізді болады, крахмалмен толады, салыстырмалы ауыр болып су түбіне шөгеді. Вегетативті көбейеді.Тамырлары кейде болмайды.Маусымда және шілдеде гүлдейді, ал жеміс салуы сирек. Гүлдері бір аналықтан және екі аталықтан тұрады, гүлсеріктері болмайды. Жемістері симетриялы, 0,6-0,9мм ұзындықта, 0,7-1,2мм ендікте, қырларында қанатшалы бар, 0,15мм ендікте, аналығы 0,15мм ұзындықта.Тұқымдары ұзындығы 0,6-1,1 мм, ені 0,5-0,8 мм, 12-18 байқалатын қабырғалы.

Құртқашаштар тұқымдасы (лат. Iridaceae) И́рисовые, или Каса́тиковые - дара жарнақтылар класына жататын көп жылдық шөптесін өсімдіктер. Жер бетінде Құртқашаштар тұқымдасының 80 туысы 1800-ге жуық түрі бар. Бұлар тропиктік, субтропиктік және қоңыржай салқын аймақтарда кең тараған, негізінен, Оңтүстік Африка, Жерорта теңізінің маңайы, Батыс және Шығыс Азия, Оңтүстік және Оңтүстік Америкада өседі. Қазақстанда Құртқашаштар тұқымдасының 5 туысқа жататын 36 түрі бар. Бұл тұқымдастың негізгі түрлері Қазақстанның оңтүстік, оңтүстік-шығыс аймақтарында, таулы өлкелерінде кездеседі.
Тамырлары пиязшықты, тамыртүбірлі, тамыртүйнекті және жоғары қарай бағтталған қосқатарлы, кезектесіп орналсқан, қынапты, қылыш тәрізді жапырақтардан тұратын сабағы бар көпжылдық өсімдік.
Гүлдері ірі гүлшоғырлары (күрделі монохазий), үлкен жабын жапырақпен, бір қосалқы гүлжапырақтан тұрады, кейде гүлдері дарада дамиды (Бәйшешек). Гүлдері актиноморфты, сирек зигоморфты (гладиолус) қос жынысты, 4-шеңберлі, 3-мүшелі келеді.
Түйіннің жоғарғы ұшына бекіген, түп жағына тұтаса дамыған ұзынды (бәйшешек) - қысқалы (құртқашаш) түтікшеден тұратын, сыпырғыш тәріздес жапырақшалары бар, қарапайым (жәй) гүлсерігі болады. Сыртқы және ішкі шеңберге орналасқан жапырақшалары біркелкі болғанмен (бәйшешек), кейде пішіні мен көлемі жағынан әртүрлі болып келеді.
Гүлсеріктің түтігіне жабыса дамыған андроцейі үш аталықтан құралған. ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.