Су жағалап өсетін теңгебастар, сукөріктер, астық, қиякөлеңкелер тұқымдастары

Жоспар
Кіріспе

I. Теңгебастар тұқымдасы
a. Жалпы сипаттамасы
b. Систкматикасы
c. Негізгі өкілдері
II. Сукөріктер тұқымдасы
a. Жалпы сипаттамасы
b. Систкматикасы
c. Негізгі өкілдері
III. Астық тұқымдасы
a. Жалпы сипаттамасы
b. Систкматикасы
c. Негізгі өкілдері
IV. Қияқөлеңдер тұқымдасы
a. Жалпы сипаттамасы
b. Систкматикасы
c. Негізгі өкілдері
V. Қосмекенді өсісдіктер
a. Өкілдеріне сипаттама

Солтүстік жарты шардың қалыпты аймақтары мен тропикада кең тараған бұл тұқымдастың түрлері 10-шақты болады. Бұрынғы Кеңес Одағы көлемінде 2-туысы ұшырасады.
Тамыр түбірлері, кейде тамыр түйнектері бар көпжылдық су немесе батпақ өсімдіктері.
Жапырақтары негізінен сабақтың түп жағына бұтақшалы болып орналасқан, жалпақ белдік немесе қылыш тәрізді болғанмен эллипс немесе дөңгелектеу алақандары торланған жүйкелерден тұрады.
Шатырлы теңгебас деген түрінен басқасының вегетативті мүшелерінде сүтті бездері болады. Гүлдері дара немесе ширатылған шатырлы жабынды жапырақтары бар, монохазийлі түзілген шатыр тәрізді гүлшоғырынан тұрады немесе актиноморфты шеңберленген, 3 мүшелі қосарланған гүлсерікті келеді.Тостағаншасы 3 бос тостаған жапырақшаларынан, ал күлтесіде сол сияқты 3 бос күлте жапырақшаларынан құралған. Андроцейі, бір, екі немесе бірнеше шеңберге орналасқан 3,6,9 немесе одан да көп аталықтардан тұрады.
Екеуден күлтежапырақтың аралығында орналасқан, жиі сыртқы шеңберге бекітілген аталықтары ыдырауға ұшырайтын болса, ішкілері, керісінше өзгеріске сирек ұшырайды. Өзгеріске ұшыраған аталықтар қармақшаларға айналуы мүмкін.Гинецейі 3,6,9 немесе одан да көп жеміс жапырақшаларынан түзілген, апокарпты, дегенмен кейде жеміс жапырақтары түбіне қарай тұтасып кетеді. Аналық мойын әрқашан бос тұрады.

Пән: Биология
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 10 бет
Таңдаулыға:

Су жағалап өсетін теңгебастар, сукөріктер, астық, қиякөлеңкелер тұқымдастары. Астық, қиякөлеңкелер тұқымдастарының өкілдері. Қосмекенді өсімдіктертер.
Жоспар:
I. Теңгебастар тұқымдасы
a. Жалпы сипаттамасы
b. Систкматикасы
c. Негізгі өкілдері
II. Сукөріктер тұқымдасы
a. Жалпы сипаттамасы
b. Систкматикасы
c. Негізгі өкілдері
III. Астық тұқымдасы
a. Жалпы сипаттамасы
b. Систкматикасы
c. Негізгі өкілдері
IV. Қияқөлеңдер тұқымдасы
a. Жалпы сипаттамасы
b. Систкматикасы
c. Негізгі өкілдері
V. Қосмекенді өсісдіктер
a. Өкілдеріне сипаттама

Теңгебастар тұқымдасы - Butomaceae Rich. - Сусаковые
Солтүстік жарты шардың қалыпты аймақтары мен тропикада кең тараған бұл тұқымдастың түрлері 10-шақты болады. Бұрынғы Кеңес Одағы көлемінде 2-туысы ұшырасады.
Тамыр түбірлері, кейде тамыр түйнектері бар көпжылдық су немесе батпақ өсімдіктері.
Жапырақтары негізінен сабақтың түп жағына бұтақшалы болып орналасқан, жалпақ белдік немесе қылыш тәрізді болғанмен эллипс немесе дөңгелектеу алақандары торланған жүйкелерден тұрады.
Шатырлы теңгебас деген түрінен басқасының вегетативті мүшелерінде сүтті бездері болады. Гүлдері дара немесе ширатылған шатырлы жабынды жапырақтары бар, монохазийлі түзілген шатыр тәрізді гүлшоғырынан тұрады немесе актиноморфты шеңберленген, 3 мүшелі қосарланған гүлсерікті келеді.Тостағаншасы 3 бос тостаған жапырақшаларынан, ал күлтесіде сол сияқты 3 бос күлте жапырақшаларынан құралған. Андроцейі, бір, екі немесе бірнеше шеңберге орналасқан 3,6,9 немесе одан да көп аталықтардан тұрады.
Екеуден күлтежапырақтың аралығында орналасқан, жиі сыртқы шеңберге бекітілген аталықтары ыдырауға ұшырайтын болса, ішкілері, керісінше өзгеріске сирек ұшырайды. Өзгеріске ұшыраған аталықтар қармақшаларға айналуы мүмкін.Гинецейі 3,6,9 немесе одан да көп жеміс жапырақшаларынан түзілген, апокарпты, дегенмен кейде жеміс жапырақтары түбіне қарай тұтасып кетеді. Аналық мойын әрқашан бос тұрады.
Түбіндегі тұқым бүршіктері жеміс жапырақтарының бүйір жағына орналасқан.
Жемісі - 3,6 немесе көп жапырақшалы.Тұқымы эндоспермсіз, тік немесе таға тәрізді тұқымбүрден тұрады.
Бұл тұқымдастардың айтарлықтай шаруашылық маңызы жоқ, тек шатырлы теңгебастың тамыртүйнектері ғана, крахмалға бай болғандықтан тамақ өнеркәсібінде пайдаланылады.
Қос гүлсерігінің, көп аталықтары мен аналықтарының болуы және жемісінің жапырақ жемісті келуі теңгебастарды дара жарнақтылардың қарапайым тұқымдастарының біріне жатқызады. Осындай белгілерге қарап оларды сарғалдақтар мен тұңғыйықтар тұқымдастарына да жақындастыруға болады. Дегенмен атақты ғалым А.Л.Тахтаджян (1966) оларды бір ғана теңгебас туысына жатқызады.

Теңгебас туысы - Butomus L. - Сусак
Бұранғы Кеңес Одағы көлемінде теңгебастардың 2 түрі кездессе Қазақстанда біреуі ғана белгілі.
1. Butomus junceus Turcz. -- Сусак ситниковый
2. Шатыршалы теңгебас - Butomus umbellatus L. -- Сусак зонтичный
Ақ шоқан, шатыршалы теңгебас - B. umbellatus L. - С. зонтичный.
Шатыршалы теңгебастар су қоймалары мен өзен бойларында жиі кездесетін өсімдік. Тік бағытта өсіп тұрған, жолақты, көлденеңінен үш бұрышты жапырақтары арқылы өте танымалы.Жалпы мамырдың аяқ жағынан бастап, гүлдеуі тамызға дейін созылады. Үш немесе төрт, үш бұрышты - қандауыр тәрізді, үшкірлеу жабық жапырақшалары бар, сабақ басына орналасқан шатыршалы гүлшоғырынан тұратын гүлі арқылы да ажыратылады.
Тостағанжапырақшалары жалпақ ланцет тәрізді, үшкірлеу, имектеу іш жағы қызғылттау, сыртынан жасылдау келеді.Күлтелері тостағанжапырақшалардан ірілеу, кері орналасқан жұмартқа пішіндес, ашық-қызғылт түсті болады.Аталықтары 9, оның 6 аталығы, тостағанжапырақшаларға қарама-қарсы ішкі шеңберге қосарланып бекісе, ал ішкі шеңбердегі 3 аталығы күлтежапырақшаларға қарама-қарсы орналасқан.Жоғарғы ұштарына қарай жіңішкерген аталық жіпшелері салалы - қандауыр тәрізді келеді.
Тозаңқаптары жылжымалы емес.Жиі бостау, кейде түп жағына қарай кірігіп кеткен, аналықтары 6 болады.Түйіні екі жағынан қысыңқы келеді және жалпақ жақтарымен көршілес аналықтармен жабысып тұрады. Аналық мойыны сыртқа қарай имектеу келеді. Тұқымбүрлері көп мөлшерде болады.Жемісі - шеңберленген 6 жапырақшалы.

Сукөріктер тұқымдасы - Hydrocharitaceae Juss. - Водокрасовые
Сукөріктер тұқымдасы (лат. Hydrocharitaceae) - суда өсетін көп жылдық дара жарнақты өсімдіктер. Қоңыржай, тропиктік және субтропиктік белдеулерде 16 туысы, 100-ден артық түрі кездеседі. Сукөріктер тұқымдасының сабағы су ішінде өсіп, жапырағы су бетінде қалқып тұрады. Гүлдері дара жынысты, қос үйлі. Бір аналығы бар, аналық гүлдері жеке-жеке орналасады. 2 - 15 аталығы бар, аталық гүлдері жартылай шатырша гүлшоғырын құрайды. Кейбір түрлері 10 м тереңдікке дейін ну қопа болып өседі және бұлардың тіршілік ортасына бейімделгені соншалық, су ішінде тозаңданады. Гүлдеген кезде ғана гүлдері су бетінен көрінеді. Сукөріктер тұқымдасының кейбір түрлері тағам және тыңайтқыш ретінде пайдаланылады, аквариумда өсірілетін түрлері де бар.
Қазақстанда Ақтөбе, Шығыс және Орталық Қазақстан облыстарында, Арал тауы маңында өсетін 4 туысы (бақаоты, болбыр, бұрандажапырақ, жауқияқ) бар.

1. Сукөрік - Hydrocharis L. - Водокрас
2. Гидрилла - Hydrilla Rich. - Гидрилла
3. Жауқияқ - Stratiotes L. - Телорез
4. Валлиснерия - Vallisneria L. - Валлиснерия.

Сукөрік - Hydrocharis L. - Водокрас.
Жапырақтары судың бетінде жүзгіш, дөңгелек-бүйрек тәрізді табақшалы ұзын сағақты. су бетінде қалқып жүретін ұсақ та әсем шөптесін өсімдіктер. Олар көлде, тынық және баяу ағатын, көбінесе, қалың қамыс, қоға арасында, суда өседі. Аквариумда өсіруге болады. Сабағы көптеген бунақтардан тұрады. Бүтін жиекті, жұмыртқа пішіндес жапырағы сабағына шоғырланып орналасады. Гүлі ақ, үш желекті келеді. Бақаоты көбінесе, өсімді (вегетативті) жолмен, әсіресе, жазда пайда болған жас өскіндерінен көбейеді. Күзде өркендерінің ұшында бүршік пайда болады да, ол үзіліп түсіп, су түбінде қыстайды. Көктемде сол бүршіктер су бетіне қалқып шығып, олардан жаңа өсімдік дамиды. Жемісі -- жидек. Бақаотының сабақтарымен, жапырақтарымен су құстары және балықтар қоректенеді.Келте сабақшасына ұзын сабақты жапырақтары шоғырлана орналасқан, жапырағы дөңгелекше келген, жүрек пішіндес, су бетінде қалқып тұратын кішкене, әсем өсімдік. Гүлі дара жынысты (қос үйлі), гүл сағағының ұзындығы 5-6 см. Көбінесе көлбеу орналасқан өркендерімен вегетативті түрде көбейеді. Күзде өркендерінің ұшында бүршік пайда болады да, үзіліп түсіп су түбінде қыстап шығады. Көктемде сол бүршіктер су бетіне қалқып шығып, олардан жаңа өсімдік дамиды.
Түрлері:
1. Hydrocharis chevalieri (De Wild.) Dandy - Қазақстанда кездеспейді
2. Hydrocharis dubia (Blume) Backer -- Водокрас сомнительный, - Қазақстанда кездеспейді
3. Бақа с. - H. morsus-ranae L. - В. лягушечный

Бақа с. - H. morsus-ranae L. - В. лягушечный
Сабақтары жатаған, бұтақтанған, жертағанды жапырақтары жүзгіш; жапырақтары ұзын сағақты, жоғал, бүтін жиекті, 2 ірі түссіз қосалқы жапырақшалы; ұзын гүл сағақты гүлдері 3-тен жиналған. Ұзындығы 15-30 см көпжылдық; VII-VIII гүлдейді. Жазықты Қазақстанның солтүстік жартысындағы ағынсыз және баяу ағын суларында кездеседі.

Гидрилла - Hydrilla Rich. - Гидрилла.
Жапырақтары суға батырылған, кейде судан шығып тұрады, отырмалы, сызықты немесе ланцетті. Жапырақтары сабағында 3-8-ден шоқтанып отырады, жиектері үшкір тісті.
Түрлері.
1. Hydrilla angustifolia Hassk. - Қазақстанда кездеспейді
2. Hydrilla dentata Casp. - Қазақстанда кездеспейді
3. Hydrilla lithuanica (Rchb.) Dandy -- Гидрилла литовская - Қазақстанда кездеспейді
4. Hydrilla najadifolia Zoll. & Moritzi - Қазақстанда кездеспейді
5. Hydrilla ovalifolia Rich. - Қазақстанда кездеспейді
6. Hydrilla polysperma Blatt. - Қазақстанда кездеспейді
7. Hydrilla roxburghii Steud. - Қазақстанда кездеспейді
8. Hydrilla subulata Royle - Қазақстанда кездеспейді
9. Hydrilla wightii Planch. - Қазақстанда кездеспейді
10. Шоқ г. - H. verticillata (L.f.) Rich. - Г. мутовчатая.

Шоқ г. - H. verticillata (L.f.) Rich. - Г. мутовчатая.
Сабағы ұзарған, бұтақтанған, айтарлықтай ұзын буынаралықты; жапырақтары жалпақ; гүлдері дара жынысты, көріксіз; аталық гүлдері шар тәрізді жамылғыдан тұрады, аналық гүлдері түтікті, екі қалақты жамылғылы. Ұзындығы 50-100 см көпжылдық; VI-VIII гүлдейді. Ертіс өзенінің ағынсыз және баяу ағынды су қоймаларында кездеседі.

Жауқияқ - Stratiotes L. - Телорез.
Жапырақтарының барлығы тамырлы немесе сабақтың түбінде көп жапырақты жер ағанға жиналған. Жапырақтары кең-сызықты, қатты, жиектері үшкір тісшелі; гүлдері ірі, ақ күлте желекті, аналық гүлдері қысқа аяқшалы.
Кәдімгі ж. - S. aloides L. - Т. Алоэвидный (обыкновенный).
Сабақтары қысқа жатаған өркенді; гүлдері екі үйлі: аталық гүлдері 2-3-тен жамылғысынан көрініп тұратын ұзын жалпақ аяқшалы, аналық гүлдері 1-2-ден, дерлік отырмалы, жамылғыдан тұрады; жемісі жұмыртқа тәрізді, 6-қырлы. Ұзындығы 15-45 см көпжылдық; VI-VIII гүлдейді. Солтүстік жарты көбінесе жазықты Қазақстанның баяу ағынды көлдерінде, ескі арналар мен өзендерде кездеседі. Малазықты.

Валлиснерия - Vallisneria L. - Валлиснерия.
Жапырақтары белдік тәрізді, жұмсақ, бүтін жиекті; гүлдері көріксіз, жасыл желекті, аналық гүлдері ұзын спиральды иректелген аяқшалы.
Спираль в. - V. spiralis L. - В. спиральная.
Сабақтары қысқарған; жапырақтарының ені 0,5-1,2 см, тамырлы, қынапшалы; гүлдері екі үйлі: аталық гүлдері қысқа аяқшалы, 2 аталықтан тұрады, аналық гүлдері ұзын аяқшалы, цилиндрлі гүл түйіні мен көп тұқым бүрлерден тұрады. Ұзындығы 50-80 см көпжылдық; VIII-IX гүлдейді. Оңтүстік-батыс жазықты Қазақстанның көлдерінде, майда сулы теңіз шығанақтарында кездеседі. Малазықты.

Қоңырбастар- Poaceae - Мятлековые, злаковые
Астық тұқымдасы , қоңырбастылар (лат. Poaceae) - дара жарнақты бір және көп жылдық шөптесін өсімдіктер.
Жер шарында кең тараған. 650-дей туысы, 10 мыңнан аса түрі белгілі. Қазақстанның барлық облыстарына тараған 83 туысы, 418 түрі бар. Астық тұқымдасының тамырлары шашақты келеді, ал сабағы жұмыр, іші қуыс, бунақтармен бөлінген. Кейбіреуінің буын аралықтары жұмсақ ұлпалы (мыс., қант қамысы, жүгері, т.б.). Сабақтарының ұзындығы 1 - 2 см-ден 30 - 40 м-ге дейін, ал жуандығы 0,5 мм-ден 20 - 30 см-ге дейін жетеді. Сабаққа екі қатар кезектесіп орналасқан жапырақтары - жіңішке таспа, қандауыр, жұмыртқа тәрізді. Астық тұқымдасының гүлі көбінесе қос жынысты, кейбіреулері ғана дара жынысты (жүгері) болады. Олардың гүл құрылысы басқа өсімдіктерден өзгеше келеді. Көбіне гүлінің сыртын гүл қабыршағы қоршап тұрады. Бір немесе бірнеше гүлдерден топталған масақшадан - шашақбас, айдар, масақ, собық, сыпыртқы бас, яғни күрделі гүлшоғыры құралады. Астық тұқымдасының көбі жел арқылы тозаңданады. Жемісі - бір тұқымды дәнек, кейде жаңғақша.
Тұқымдасастылар:
1. Қамыстар - Arundinoideae -- Тростниковые
2. Bambusoideae -- Бамбуковые
3. Қоңырбастар - Pooideae -- Мятликовые
4. Panicoideae -- Просовые
5. Centothecoideae -- Центотековые
6. Chloridoideae -- Хлорисовые
7. Қаулар - Stipoideae -- Ковылёвые

Қамыс (Phragmіtes) - астық тұқымдасына жататын көпжылдық шөптесін өсімдік. Қамыс жер шарында кең таралған. Негізінен, 250 ден астам түрі белгілі, ал Қазақстанда 14 түрі бар. Оның биіктігі 2, 5 м - дей, тамыры жуан, жақсы жетілген, сабағы тік. Қамыс вегатативті буындарынан шыққан өскіндерден және тұқым арқылы өсіп - дамиды. Қыс мезгілінде қамыс арасындағы сулар қатпай, жылы болып жатады. Қамыстың жапырақтары параллель жүйкелерге жатады. Өсімдік өзіне қажетті оттегін сабағына сақтайды да үнемдеп пайдаланады. Ол басқа да өсімдіктермен бірге ағын суды биологиялық жолмен тазартады. Шілдеден қыркүйекке дейін гүлдеп, жемістенеді. Қамыс шабындығына жайылған ірі қара малдардың қалдырған қилары қамыстың қысқа төзімділігін арттырады, өсіп дамуын жоғарылатады және қоршаған ортаның экологиялық жағдайын жақсартуға қолайлы жағдай тудырады.
Морфологиялық ерекшеліктері.Дара жарнақты бір және көп жылдық шөптесін өсімдіктер. Жер шарында кең тараған. 650 - дей туысы, 10 мыңнан аса түрі белгілі. Қазақстанның барлық облыстарына тараған 83 туысы, 418 түрі бар. Тамырлары шашақты келеді, ал сабағы жұмыр, іші қуыс, бунақтармен бөлінген. Кейбіреуінің буын аралықтары жұмсақ ұлпалы (мыс., қант қамысы, жүгері,). Сабақтарының ұзындығы 1 - 2 см ден 30 - 40 м - ге дейін, ал жуандығы 0, 5 мм - ден 20 - 30 см - ге дейін жетеді. Сабаққа екі қатар кезектесіп орналасқан жапырақтары - жіңішке таспа, қандауыр, жұмыртқа тәрізді. Астық тұқымдасының көбі жел арқылы тозаңданады. Жемісі - бір тұқымды дәнек, кейде жаңғақша.Қамыстың жер астындағы тамырын борық деп атайды. Борық - суда өсетін қамыс тәрізді өсімдіктің тамыры мен сабағының арасындағы шырынды, тәтті болып келетін сабағының түп жақ бөлігі
Қамыстың гүлі көбінесе қос жынысты, кейбіреулері ғана дара жынысты (жүгері) болады. Олардың гүл құрылысы басқа өсімдіктерден өзгеше келеді. Көбіне гүлінің сыртын гүл қабыршағы қоршап тұрады. Бір немесе бірнеше гүлдерден топталған масақшадан - шашақбас, айдар, масақ, собық, сыпыртқы бас, яғни күрделі гүлшоғыры құралады. Қамыстың жер шарында кең таралған (тек Арктика мен Антарктидада кездеспейді) 7 түрі, Қазақстанда грунт сулары жер бетіне жақын жатқан шалғынды, құмды, сортаң жерлерде өсетін 2 түрі бар.
1. Phragmites australis (Cav.) Trin. ex Steud. -- Тростник южный
2. Phragmites japonicus Steud. -- Тростник японский
3. Кәдімгі Қамыс немесе құрақ - Ph. Communіs - Тросник обыкновенный

Кәдімгі Қамыс немесе құрақ (Ph. communіs). Оның биіктігі 0,8 - 6 м. Тамыры жуан, жақсы жетілген, сабағы тік. Көп гүлді масақтары сыпыртқы гүлшоғырына топталған. Негізінен, вегетативті жолмен көбейеді. Шілдеден қыркүйекке дейін гүлдеп, жемістенеді. Қамыс - су өсімдігі, сондықтан өзендердің сағасы мен көлдер, арықтардың жағасында қалың тоғай құрып өседі. Қамыс сиыр, жылқы, кеміргіштер (ондатр, саз құндызы) үшін бағалы азық.
Қамыстан себет тоқылады, құрылыста қолданылады, химиялық өңдеу жолымен шайыр, метил спирті, сірке қышқылы, қағаз алынады. Сонымен қатар Қамыс қалың тоғай болып өсіп ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.