«Сарғалдақтар, балдыршөптер, сужұлдыздар тұқымдастарының су жағалап өсетін түрлері»

Пән: Биология
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 7 бет
Таңдаулыға:

Тақырып: «Сарғалдақтар, балдыршөптер, сужұлдыздар тұқымдастарының су жағалап өсетін түрлері», «Сарғалдақтар, балдыршөптер, сужұлдыздар тұқымдастарының өкілдері. », «Жағалаулық өсімдіктер жабынының гидрофиттері»

Жоспар:

Сарғалдақтар тұқымдасыЖалпы өкілдері
Бадыршөптер тұқымдастарЖалпы өкілдері
Сужұлдыздар тұқымдастарЖалпы өкілдері
ГидрофиттерЖалпы сипаттамасыНегізгі өкілдері

Сарғалдақтар тұқымдасы - Ranunculaceae - қос жарнақтыларға жататын бір не көп жылдық шөптесін өсімдіктердің тұқымдасы. Кейде бұта және шырмауық түрінде де кездеседі.

Таралуы. Жер шарында кең тараған 50-ден астам туысы, 1200-ге жуық (кей мәліметтерде 2000) түрі негізінен қоңыржай белдеулерде, салқын жерлерде және суда өседі. Қазақстанның барлық аймақтарында кездесетін 29 туысы, 185 түрі бар. Ішінде жиі кездесетіндері: сарғалдақ, бәрпі, тегеурінгүл, жанаргүл, т. б.

Ботаникалық сипаттамасы. Жапырақтары бүтін жиекті не тілімденген, жапырақ серіктері болмайды. Гүлі қос жынысты (сирек жағдайда дара жынысты) болады. Аталығы өте көп, гинецейі апокарпты (гүлдегі өзара тұтаспаған аналықтар жиынтығы) . Жемісі - көп тұқымды жапырақша немесе көп жаңғақша. Тұқымы майлы.

Көп жылдық Сарғалдақтар тұқымдасының құрамында алкалоид және глюкозид болғандықтан улы келеді. Сарғалдақтар тұқымдасының көпшілік түрі дәрілік өсімдіктер (жанаргүл, бәрпі, т. б. ) ; әсемдік үшін де өсіріледі (шөмісгүл, тегеурінгүл, жібілген, т. б. ) .

Туыстары :

Consolida- Сокирки, немесе Консолида- Қазақстанда кездеспейді
Coptis- Коптис- Қазақстанда кездеспейді
Тегеурінгүл -Delphinium- Живокость
Сауыршөп- Eranthis- Весенник
GlaucidiumSiebold & Zucc. - Глауцидиум
Helleborus- Морозник- Қазақстанда кездеспейді
HydrastisL. - Желтокорень- Қазақстанда кездеспейді
Isopyrum- Равноплодник- Қазақстанда кездеспейді
Leptopyrum- Лептопирум- Қазақстанда кездеспейді
Тышқанқұйрық -Myosurus- Мышехвостник
Содана -Nigella- Чернушка
Шөмішбас- Paraquilegia- Лжеводосбор
Сарғалдақ -Ranunculus- Лютик
Semiaquilegia- Полуводосбор- Қазақстанда кездеспейді
Маралоты- Thalictrum- Василистник

Сарғалдақ - Ranunculus - - сарғалдақтар тұқымдасына жататын бір не көп жылдық өсімдіктердің үлкен тегі. Текте 360-тай биологиялық түрлер бар.

ТаралуыСолтүстік жартышардың қоңыржай белдеуіндегі аймақтарда кең таралған. Суда өсетін түрлері бар. Қазақстанның барлық өңірінде кездеседі. Өзен, жылға жағалауларындағы ылғалды жерлерде, батпақты ағынсыз шалшық суда, құрғақ және батпақты шалғында өсетін 55 түрі белгілі.

Өсімдіктің биіктігі көбіне 5 - 150 см аралығында болады. Сабағы тықыр не түкті. Жапырағының жиектері бүтін не қауырсын тәрізді тілімденген. Гүлі ақ (суда өсетіндерінде) және сары (құрлықта өсетіндерінде) түсті, бір-бірден, кейде топтанып орналасады. Жәндіктермен, сондай-ақ өздігінен де тозаңданады, жемісі - көп жаңғақша.

Сарғалдақтардың көптеген түрлерінің құрамында протоанемонин және ранункулин глюкозиді болғандықтан улы, бірақ кептіргенде уыттылығы жойылады. Жатаған Сарғалдақ - дәрілік өсімдік. Сарғалдақтардың әсемдік үшін өсірілетін түрлері де бар.

Түрлері :

Күйдіргі сарғаладақ- Ranunculus acrisL. - Лютик едкий
Сарғылт сарғалдақ- Ranunculus auricomusL. - Лютик золотистый
Ranunculus bulbosusL. - Лютик луковичный, немесеЛютик клубненосный - Қазақстанда кездеспейді
Қашуб сарғалдақ -Ranunculus cassubicusL. - Лютик кашубский
Ranunculus circinatusSibth. - Лютик круглолистный, или Шелковник жестколистный
Күйдіргі сарғалдақ- Ranunculus flammulaL. - Лютик жгучий
Гмелин сарғалдағы- Ranunculus gmeliniiDC. - Лютик Гмелина
Даражапырақ сарғалдақ- Ranunculus monophyllusOvcz. - Лютик однолистный
Ranunculus montanusWilld. - Лютик горный - Қазақстанда кездеспейді
Ranunculus platanifoliusL. - Лютик платанолистный - Қазақстанда кездеспейді
Ranunculus polyanthemosL. - Лютик многоцветковый - Қазақстанда кездеспейді
Жапырақты сарғалдақ- Ranunculus polyphyllusWaldst. & Kit. ex Willd. - Лютик многолистный
Жатаған сарғалдақ- Ranunculus repensL. - Лютик ползучий
Жатаған сарғалдақ- Ranunculus reptansL. - Лютик простёртый, или Лютик распростёртый
Улы сарғалдақтар -Ranunculus sceleratusL. - Лютик ядовитый

Улы сарғалдақтар - Ranunculus sceleratus - Лютик ядовитый - сарғалдақтар тұқымдасына жататын бір және екі жылдық шөптектес өсімдік.

Биіктігі 5-60см. Сабағы тік, түксіз жылтыр, ұшынан тарамдалып бұтақталған. Жапырақтары тамырға жақын, сабақ түбіне орналасқандары ұзын сағақты, жапырақ тақтасының жиектері терең ойықталып салаланған. Сабақ ұшына жақындаған сайын сағағы қысқара береді, жапырақ тақтасының пішіні де өзгеріп жіңішкереді. Жапырық тақтасы жалпақ және жіңішке болып 2 түрлі пішінге өзгереді.

Гүлдері қос гүлсерікті- 5 сарғыш түсті тостағанша жапырақша, 5 алтын сары түсті күлте, көп аталық, көп аналықтан тұрады.

Гүлінің формуласы: {\displaystyle \ast K_{5}\; C_{5}\; A_{10-20}\; G_{\infty }} {\displaystyle \ast K_{5}\; C_{5}\; A_{10-20}\; G_{\infty }} Көктемнің соңында, жаздың басында гүлдейді.

Жемісі- көпжаңғақша (многоорешек) әр жаңғақшасының ішінде бір тұқым болады.

Мамырдан қыркүйекке дейін гүлдейді. Өсімдіктің барлық мүшесі улы. Мал жемейді. Улы сарғалдақтар- ылғалды шалғындықта, сазды жерлерде, өзендер мен бөгеттердің (тоғандардың) жағасында өседі.

Бадыршөптер - Lemnaceae - Рясковые тұқымдасына жататын су бетінде қалқып немесе су ішінде өсетін көп жылдық шөптесін өсімдіктер. Қазақстанда 2 туысы (балдыршөп, тамыршөп), 3 түрі (кіші, үшқұлақты, бүкір балдыршөптер) Тобыл, Есіл өзені бойында, ағынсыз не ағыны аз, тұщы суларда өседі. Жапыраққа айналған сабағының ұзындығы 3-10 мм, ені 2-3 мм-дей, сопақша немесе домалақ пішінді болады. Жапырақтары жойылып кеткен не жұқа қабыршақ түрінде сақталған, сондықтан Балдыршөп тұқымдасының денесі жапырақтың да, сабақтың да, кейде тамырдың да қызметін атқарады. Бір не бірнеше тамыршасы болады. Балдыршөптер сирек гүлдейді. Өте ұсақ гүлдері дара жынысты. Аталық және аналық гүлдері бір жерде топтасып гүлшоғырын құрайды. Олар өсімді (вегетативті) жолмен көбейеді. Өсімдік денесінің төмен жағындағы қалташықтарының ішінде кішкене тақташалар түзіліп, кейін олар бөлініп, жеке өсімдікке айналады. Балдыршөп тұқымдасының құрамында 24-тей протеин, 17 - 20-тей клетчатка болғандықтан, оларды балықтар мен су құстары қорек етеді. Халық медицинасында дененің қызуын басатын дәрі ретінде пайдаланылады.

Туыстары :

Балдыршөп-LemnaL. - Ряска
Тамыршөп -SpirodelaSchleid. - Многокоренник
WolffiaHorkel ex Schleid. - Вольфия
Wolffiella(Hegelm. ) Hegelm. - Вольфиелла

Балдыршөп - Lemna - Ряска - балдыршөптер тұқымдасына жататын көп жылдық өсімдіктер туысы. Жер шарының барлық жерінде кездесетін 10-нан астам түрі белгілі. Қазақстанда 3 түрі бар. Түрі өзгерген сабақтарының пішіні домалақ, ұзынша, кейде тамырсыз, жапырақсыз болады. Гүлдері дара жынысты, гүлсерігі болмайды. Сирек гүлдейді. Жемісі 1 - 6 тұқымды. Қысқа қарай өсімдіктің құрамында крахмал мол жиналады да, соның салмағынан су түбіне батады. Ерте көктемде ферменттер крахмалды ерітіп, өсімдік су бетіне қалқып шығады. Б-тің құрамында белок көп, сондықтан су құстары мен шошқалардың құнарлы азығы болып саналады.

Түрлер :

Lemna aequinoctialisWelw. - Ряска тропическая, немесе Ряска равноденственная - Қазақстанда кездеспейді
Lemna dispermaHegelm. - Ряска двусемянная- Қазақстанда кездеспейді
Бүкір балдыршөп- Lemna gibbaL. - Ряска горбатая
Lemna japonicaLandolt - Ряска японская- Қазақстанда кездеспейді
Кіші балдыршөп -Lemna minorL. - Ряска малая
Lemna minutaKunth - Ряска мелковатая- Қазақстанда кездеспейді
Lemna obscura(Austin) Daubs- Қазақстанда кездеспейді
Lemna perpusillaTorr. - Ряска крошечная- Қазақстанда кездеспейді
Үшқұлақ балдыршөп -Lemna trisulcaL. - Ряска трёхдольная, немесе Ряска тройчатая

Кіші балдыршөп - Lemna minor L. - Ряска малая - балдыршөптер тұқымдас өсімдік. Су бетінде қалқып жүреді. Жұмырлау, жалпақ сабағында суға батып тұратын жалғыз тамыры болады. Биіктігі жарты сантиметрдей. Мамыр - кыркүйек айларында өте сирек гүдейді. Еліміздің барлық аймақтарында кең таралған. Негізінен тұйық суларда өседі, кейде судың бетін түгелдей жауып жатады. Балдыршөптің құрамында 25 пайыздай протеин, йод пен бром кездеседі. Балдыршөптің барлық бөлігінің түгедей дерлік шипалық қасиеті болады. Ол дененің қызуын басады, өт жүргізеді, ауруды бәсеңдетеді және қабынуларға қарсы күшті әсер етеді.

Бүкір балдыршөп - Lemna gibba L. - Ряска горбатая

Сабағы шеңберлі немесе кері жұмыртқа тәріздес, жапырақсыз, 1-8 мм ұзындықта, 0, 8-6 мм енді, 1-1, 5 есе ендікке қарағанда ұзынырақ, жағарғы жағынан кішкене жылтыр, әдетте байқалмайтын устьицалармен, кішкентай сабақтары кейде тек үш жүйкемен, негізінде төрт бес жүйкемен болады, көп жағдайда бүкір тәріздес төрт милиметр төмпешіктермен болады. Оның ішінде көптеген ауалық бөліктер болады. Үстіңгі жағында кейде қызыл дақтары болады. Тамыры 16 см ұзындықта, жиі гүлдейді жіне жеміс береді. Гүлі бір аналықтан және екә аналықтан тұрады, гүлсерігі болмайды. Жемістері 0, 6 - 1 мм ұзындықта, 0, 8-1, 2 мм қалыңдықта, ақшыл. Тұқымдары 0, 7-0, 9 мм ұзындықтар, 0, 4-0, 6 мм қалыңдықта, 8-16 анық байқалатын қабырғалары бар.

Үшқұлақ балдыршөп - Lemna trisulca L. - Ряска трёхдольная, или Ряска тройчатая

Туыстың ең үлкен түрі. Сабағы жартылай мөлдір пластинкалы, жапырақсыз, 3-20 мм ұзындықта, 1-5мм енді, сабақтары кейде ұзын бұтақталған, спальды моншақты болады. Қыстау алдында тақташалары қалыңдайды, дөңгелек тәрізді болады, крахмалмен толады, салыстырмалы ауыр болып су түбіне шөгеді. Вегетативті көбейеді. Тамырлары кейде болмайды. Маусымда және шілдеде гүлдейді, ал жеміс салуы сирек. Гүлдері бір аналықтан және екі аталықтан тұрады, гүлсеріктері болмайды. Жемістері симетриялы, 0, 6-0, 9мм ұзындықта, 0, 7-1, 2мм ендікте, қырларында қанатшалы бар, 0, 15мм ендікте, аналығы 0, 15мм ұзындықта. Тұқымдары ұзындығы 0, 6-1, 1 мм, ені 0, 5-0, 8 мм, 12-18 байқалатын қабырғалы.

Сужұлдыздар - Callіtrіchaceae - Болотниковые

Гүлдері дұрыс, дара жынысты, кейде қос жынысты немесе аралас, 2 қарамақарсы орналасқан пленкалы гүлсеріктері болады. Дара жынысты гүлдері өсімдіктің әр жағында орналасқан, аналық гүлдері тек бір жатыр болады, ал аталыұтары екеу, жемісі құрғақ, сығылған, қаұыратын, төрт тұқымды.

Сужұлдыз - Callіtrіche - Болотник - сужұлдыздар тұқымдасына жататын, суда өсетін бір, көп жылдық өсімдік. Қазақстанның жазық далалық аймақтарындағы өзендер мен ылғалы мол жерлерде, сондай-ақ биік тау көлдері мен батпақты жерлерінде өсетін 2 түрі: көктемСужұлдыз (С. verna) және күздік Сужұлдыз (С. autumnalіs) бар. Бұлардың биікт. 5 - 50 см. Жіңішке сабағы мен ұзынша жапырақтары суға батып жатады. Дегелек жапырақтары су бетінде қалқып жүреді. Гүлдері бір не екі, кейде аралас жынысты. Екі ұялы дара аталық гүлі және төрт ұялы жатын түйінінен тұратын бір аналық гүлі болады. Жіп тәрізді екі аналық мойны бар. Маусым айынан қыркүйекке дейін гүлдеп, жеміс салады. Жемісі төрт дәнді, төрт бөлікке бөлінеді әрі құрғақ болады.

Түрлері :

Callitriche stagnalisScop. - Болотник прудовой- Қазақстанда кездеспейді
Callitriche terrestrisRaf. - Болотник наземный- Қазақстанда кездеспейді
Callitriche marginataTorr. - Болотник окаймлённый- Қазақстанда кездеспейді
Callitriche . - Болотник Кристенсена- Қазақстанда кездеспейді
Callitriche antarcticaEngelm. ex Hegelm. - Болотник антарктический- Қазақстанда кездеспейді
Callitriche hermaphroditicaL. - Болотник обоеполый - Қазақстанда кездеспейді
Callitriche palustrisL. - Болотник болотный- Қазақстанда кездеспейді
Көктем с. - С. Verna - Б. весений
күздік с. - С. Autumnalіs - Б. Осенний

Callitriche stagnalis - Болотник прудовой

Көпжылдық шөптесін су өсімдігі. Сабақтары жұқа 40 см, су бетіне жетіп, су бетінде жапырақтары жинақталады, дөңгелек, сызықты кеәде ланцетті, олар морфологиялық жағынан алуан түрлі болады. Өсімдік бір үйлі, аталық және аналық гүлдер бір өсімдікте орналасқан. Екі гүлде кішкентай және ақшыл түсті болады.

Таралуы: түр бұрыннан Еуропада өседі, бірақ қазіргі кезде барлық материктерде кездеседі, интродукция негізінде. Таяз суларда немесе су жағалауларында өседі, 0 -1200 м теңіз деңгейінен.

Callitriche palustris - Боло́тник боло́тный

Көпжылдық шөптесін су өсімдігі, суда жүзгіш жапырақтарды түзеді. Сонымен қатар бұл түр жағалауда жатаған өсімдік ретінде өседі, 40 см ұзындыққа жетеді.

Гүлдері ұсақ, аталықтары 5 мм дейін ғана. Гүлдеуі сәуірден қыркүйекке дейін. Жел арқылы тозаңданады (анемофилия) . Жемісі су бетінде тұрмай су түбіне шөгеді.

Таралуы. Бүткіл Еуропада тараған, Солтүстік Африкада, сондай ақ Азияда және Солтүстік Америкада. Тек тұнық жіне жай ағын суларда өседі. Төменгі жапырақтары жұлдыз тәрізді. Өзен, көлдерде 30 см тереңдікте өседі. Бұл өсімдік әртүрлі жүзгіш жапырақтар түзуі мүмкін. Су түбіндегі жапырақтар жүзгіш жапырақтармен салыстырғандармен салыстырғанда сүйірлеу.

Гидрофит өсімдіктер (грек. hudor - су және phуton - өсімдік) - су өсімдіктері. Олардың кейбіреулерінің тамыры жерге жетіп бекінсе (жалпақжапырақты қоға, жүзгіш шалаң, т. б. ), енді біреулері бос қалқып жүріп өседі (кішкене балдыршөп, т. б. ) . Гидрофит өсімдіктер өзен, көл, теңіз және тоғандардың жағалауларында, сондай-ақ балшықты жерлер мен батпақтанған жазықтарда, кейде ылғалды аймақтарда арамшөп ретінде (кербезгүл, қамыс, т. б. ) өседі. Гидрофит өсімдіктердің көпшілік түрі - шымтезек түзетін өсімдіктер болып саналады.

Гидрофиттер - жартылай суда, яғни өзең, көл, теңіз жағалауларында, батпақты жерлерде өсетін өсімдіктер (қамыс, қоға) . Оларда гидатофиттерге қарағанда механикалық және өткізгіш ұлпалары жақсы дамыған, аэренхима жақсы байқалады. Гидрофиттерде жапырақ саңылаулары (устьица) бар эпидермис те дамыған.

Алисмалар -Alismataceae- Частуховые
Елекшөп тәрізділер -Juncaginaceae- Ситниковидные
Сукөріктер -Hydrocharitaceae- Водокрасовые
Теңгебастар -ButomaceaeRich. - Сусаковые

Сукөріктер тұқымдасы - Hydrocharitaceae Juss. - Водокрасовые

Сукөріктер тұқымдасы (лат. Hydrocharitaceae) - суда өсетін көп жылдық дара жарнақты өсімдіктер. Қоңыржай, тропиктік және субтропиктік белдеулерде 16 туысы, 100-ден артық түрі кездеседі. Сукөріктер тұқымдасының сабағы су ішінде өсіп, жапырағы су бетінде қалқып тұрады. Гүлдері дара жынысты, қос үйлі. Бір аналығы бар, аналық гүлдері жеке-жеке орналасады. 2 - 15 аталығы бар, аталық гүлдері жартылай шатырша гүлшоғырын құрайды. Кейбір түрлері 10 м тереңдікке дейін ну қопа болып өседі және бұлардың тіршілік ортасына бейімделгені соншалық, су ішінде тозаңданады. Гүлдеген кезде ғана гүлдері су бетінен көрінеді. Сукөріктер тұқымдасының кейбір түрлері тағам және тыңайтқыш ретінде пайдаланылады, аквариумда өсірілетін түрлері де бар.

Қазақстанда Ақтөбе, Шығыс және Орталық Қазақстан облыстарында, Арал тауы маңында өсетін 4 туысы (бақаоты, болбыр, бұрандажапырақ, жауқияқ) бар.