Деректер қорын құру және оны мысалда қарастыру

Кіріспе
Деректер қоры деп ақпаратты сақтауға, пайдалануға, басқауға арналып арнайы ұйымдастырылатын құрылымды айтамыз. Курстық жұмыс Еуразия Ұлттық Университетінің инженерлік-құрылыс факультетінің деканатында қолдануға арналған деректер қорын жасауға негізделген. Оның қатарына деректер қорын жасауды ұйымдастыру, арнайы кестелер жасау, олардың байланыстарын орнату, оларды басқаруға арналған бағдарлама құру жатады. Бұндай кішігірім ақпараттық жүйе жасау заманның дамуымен тығыз байланысты.
Деректер базасының пайда болуы жалпы алғанда есептеуіш техникалардың жетілдірілуі мен олардың құнының төмендеуіне байланысты. Алғашқы кезде есептеуіш техникалар тек “қолмен” шығаруға болмайтын математикалық күрделі есептеулерді шығару үшін қолданылды. Кейін компьютерлік технологиялардың дамуына байланысты бұндай есептеулер тек автоматтандырылған жүйелер арқылы есептеле бастады. Сол уақытта компьютерлерді ақпаратты сақтау мен өңдеу үшін қолдану ойластырылды. Адам өмірінің кез келген саласында қажет болатын ақпараттар мен мәліметтерді есептеуіш техника арқылы сақтау, өңдеу және беру/алу өте ыңғайлы болып шықты. Соған сәйкес қазіргі заманда адамдар өз қызметтерінде ақпаратты көп пайдаланатындықтан есептеуіш техникалар ақпаратты сақтау мен өңдеуге ыңғайлы етіліп жетілдірілуде.
Курстық жұмыстың мақсаты қазіргі заманғы ақпараттық технологиялардың жетілуіне байланысты ақпаратпен жұмыс жасауды автоматандыру жұмыстарын жүргізуге кіріспе ретінде кішігірім ақпараттық жүйе жасауға үйрену және онда атқарылатын негізгі функцияларды оқулықтар негізінде талдап қарастыру.

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:

1. “Программирование в Dephi7”, Архангельский, Москва – 2005
2. “Информационные системы”, Петров, Москва – 2000
3. “Самоучитель программиста”, Баженова, Москва– 2000
4. “База данных”, А.С.Марков, К.Ю.Лисовский, Москва-2006

Пән: Информатика, Программалау, Мәліметтер қоры
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 29 бет
Таңдаулыға:

Жоспар
Кіріспе
1. Деректер қоры туралы жалпы түсінік

1.1. Деректер қорының модельдері
1.2. Деректер қорының қолданылуы

2. Деректер қорының жобасын жасау және қолданушыларды анықтау

2.1. Жүйеге қойылатын талаптар мен есептің шарты, кестелер
2.2. Пәндік облысты анықтау
2.3. Пайдаланушылар категориялары
2.4. Деректер базасы әкімшілігі. Функциялары. Байланыстары
2.5. Деректер қорын жүзеге асырудың техникалық және бағдарламалық
құралдарын таңдау

3. Деректер қорын құру және оны мысалда қарастыру

3.1. Кестелерді құру, индекс құру, байланыстыру
3.2. Бағдарламалық қамтамасыз ету бөлімі
3.3. Есеп беруді жүзеге асыру

Қорытынды

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

Кіріспе
Деректер қоры деп ақпаратты сақтауға, пайдалануға, басқауға арналып
арнайы ұйымдастырылатын құрылымды айтамыз. Курстық жұмыс Еуразия Ұлттық
Университетінің инженерлік-құрылыс факультетінің деканатында қолдануға
арналған деректер қорын жасауға негізделген. Оның қатарына деректер қорын
жасауды ұйымдастыру, арнайы кестелер жасау, олардың байланыстарын орнату,
оларды басқаруға арналған бағдарлама құру жатады. Бұндай кішігірім
ақпараттық жүйе жасау заманның дамуымен тығыз байланысты.
Деректер базасының пайда болуы жалпы алғанда есептеуіш техникалардың
жетілдірілуі мен олардың құнының төмендеуіне байланысты. Алғашқы кезде
есептеуіш техникалар тек “қолмен” шығаруға болмайтын математикалық күрделі
есептеулерді шығару үшін қолданылды. Кейін компьютерлік технологиялардың
дамуына байланысты бұндай есептеулер тек автоматтандырылған жүйелер арқылы
есептеле бастады. Сол уақытта компьютерлерді ақпаратты сақтау мен өңдеу
үшін қолдану ойластырылды. Адам өмірінің кез келген саласында қажет болатын
ақпараттар мен мәліметтерді есептеуіш техника арқылы сақтау, өңдеу және
беруалу өте ыңғайлы болып шықты. Соған сәйкес қазіргі заманда адамдар өз
қызметтерінде ақпаратты көп пайдаланатындықтан есептеуіш техникалар
ақпаратты сақтау мен өңдеуге ыңғайлы етіліп жетілдірілуде.
Курстық жұмыстың мақсаты қазіргі заманғы ақпараттық технологиялардың
жетілуіне байланысты ақпаратпен жұмыс жасауды автоматандыру жұмыстарын
жүргізуге кіріспе ретінде кішігірім ақпараттық жүйе жасауға үйрену және
онда атқарылатын негізгі функцияларды оқулықтар негізінде талдап қарастыру.

1. Деректер қоры туралы жалпы түсінік
Деректер қорының моделдері

Деректер қоры жоғарыда айтып өткендей ақпараттармен жұмыс жасау үшін
арналған. Қазіргі кезде деректер қоры мәліметтер базасын басқару жүйесімен
егіз ұғым деуге болады.
Мәліметтер базасын басқару жүйесі (МББЖ) – ақпараттық жүйенің негізгі
компоненті. МББЖ-да ақпараттық жүйені құру және басқару үшін, тура
алгоритмдік тілдегі программаларды құрудағы сияқты транслятор қажет. МББЖ-
ның негізгі функциялары:
• сыртқы жадыдағы (дискідегі) мәліметтерді басқару;
• оперативтік жадыдағы мәліметтерді басқару;
• кенет өшіп қалғаннан кейінгі мәліметтер базасын қайта қалпына
келтіруді және өзгерулерді тіркеу;

МБ-ның тілдерін сүйемелдеу (мәліметтерді анықтау тілі, мәліметтерді
манипуляциялау тілі). Әдетте, қазіргі заманғы МББЖ-да келесі компоненттер
бар болады (суретті қара.): ядро, ол сыртқы және оперативтік жадыдағы
мәліметтерді басқару және тіркеуге жауап береді, мәліметтер базасының
тілдерінің процессоры, ол мәліметтерді шығарып алу және өзгерту
сұраныстарына жауап беруді тиімдестіруді және машиналық-тәуелсіз
орындалатын ішкі кодтарды құруды қамсыздандырады, орындалу уақытын
қолдаудың ішкі жиыны, ол МББЖ-мен қолданушы арасындағы интерфейсті құруға
арналған, мәліметтерді манипуляциялау программаларын интерпретациялайды,
сервистік программалар (ішкі утилиттер), ол ақпараттық жүйелерге қызмет
ететін, бірқатар қосымша мүмкіндіктерді қамсыздандырады.
60-шы жылдардың ортасында, пайда болған, жеткілікті арзан және тез
істейтін сыртқы жадының, яғни қатты дискілердің (винчестерлер) пайда
болуынан кейін ғана, бірінші мәліметтер базасын және МББЖ-ны құру мүмкін
болды. 70–ші жылдары мәліметтер базасын құрудың теориялық сұрақтарына қызу
дайындық жүрді. Нәтижесінде 80-ші жылдардың басында ақпараттық жүйелерді
құру мен проектілеудің инструментальдық құралдары пайда болды. Бірақ та, 90-
шы жылдары ақпараттық технологиялардың дамуы, мәліметтерді сипаттауға және
өңдеуге кең көлемді талаптар қоя бастады. Сонымен, мәліметтер базасының
теориясы, таң қаларлық дәрежеде дамыса да, аяқталуына әлі ерте.

Реляциялық термині(relation) – қарым-қатынас берілгендерді және оның
бөліктерінің ара қатынасын екілік кестеде көрсетуді ұйымдастрады. Қарым-
қатынас немесе реляциялық деп аталатын модель ақпараттарды байланысқан
кестелер түрінде көрсетеді. Реляциялық деректер қоры(ДҚ) – ақпараттарды ДҚ-
нда сақтайтын қатынастардың жиынтығы. Реляциялық ДҚ көмегімен жеке
сұраныстар мен барлық керекті мәліметтерді алуға болады.
Ерекшелігі:
• Құрылымы қарапайым түсінікті, өте оңай сұраныс сөздері арқылы ДҚ
өңдеуді енгізе алады.
• Сақтау құрылымында және сұраныс технологиясының кейбір қарапайым
мәселелеріне тоқталып отырады.

Иерархиялық ДҚ – IMS (Information Management System) мысалдары арқылы
көрініс табады. Үлкен стационарлық машиналар үшін ДҚ басқарудағы неғұрлым
мықты классикалық жүйе. Бұл модельдің иерархиялық бейнеленуі ағаштар
тәрізді.
Ерекшелігі:
• Тек бір түйін болады.
• Көбінесе 1→∞ арқылы байланысады.
Кемшілігі:
• Жүйелі кеңейту қиынға соғады
• Деректерді енгізгенде немесе жойғанда көптеген бір-біріне байланысқан
деректерді өзіміз реттеуге тура келеді.

Желілік модельдің графикалық бейнелеуі желі негізінде. Бұл құрылымға
ену үшін кез-келген басы арқылы болады. Әрбір басы бірнеше құраушыларынан
және басты негізде құралады. Екі негіздің арасында бірнеше байланыс болады.
Мұнда байланыс 1→∞. Мұнда байланысқан файлдар набор деп аталады. Наборда
желі шығатын файл наборды шешуші. Ол баратын набордың мүшесі деп аталады.
Бір файл бір наборды иеленуші, 2-де мүшесі болуы мүмкін.
Ерекшелігі:
• Көптеген түйін болады.
• Бір түйінде бірнеше қосылулар жасалады.
• Бір затпен бірнеше заттың байланысы.
Кемшілігі:
• Жүйені кеңейту қиынға соғады.
• Деректер енгізіп жойғанда бір-бірімен байлаысқанды өзіміз
реттеуге тура келеді.

1.2. Деректер қорының қолданылуы
ДБ-ның айқын басымдылықтары мен объективті алғы шарттары оның кең
түрдегі қолданысына әкелді. Оны қолданудың алғы шарттарына келесі тізімді
жатқызуға болады:
• нақты өмірдің объектілері өзара күрделі қарым-қатынаста болады. Бұның
бәрі олардың ақпараттық көрінісі өзара байланысқан бір бүтінді
қалыптастыруды талап етеді;
• әртүрлі пайдаланушылардың ақпараттық қажеттіліктері өзара қиылысады,
ал бұл бір деректер базасын қолдануды және әр түрлі пайдаланушылардың
оған кіру мүмкіндігін бір мақсатты қылады;
• ақпараттық қорды құру мен жүргізу функциялары мен қажетті мәліметтерді
ұсыну әртүрлі тапсырмаларды шешуде универсалды және жалпы болып
табылады. Мәліметтерді басқару үшін мамандандырылған программалық
жабдықтарды құру бұл функциялардың орындалу деңгейінің өсуі мен
ақпараттық жүйелерді құрудың еңбек сыйымдылығының қысқаруына әкеледі;
• техникалық және программалық қамтамасыз етудің дамуының қазіргі
заманғы деңгейі, ақпараттық жүйелерді құру теориялары мен практикасы
тиімді ДБ-н құруға мүмкіндік береді.

Деректер қорының жобасын жасау және қолданушыларды анықтау

2.1 Жүйеге қойылатын талаптар мен есептің шарты, кестелер

Курстық жұмыс тақырыбы: Еуразия Ұлттық Университеті инжинерлік құрылыс
факультетінің деректер қоры

Деректер қорындағы кестелер тізімі:
▪ Студенттер кестесі
▪ Қызметкерлер кестесі
▪ Группалар кестесі
▪ Кафедралар кестесі
▪ Бағалар

Сұраныстар:
▪ Студенттер, группалар, қызметкерлер, кафедралар туралы кез-келген
мәліметті алу
▪ Студентер тізімін, қызметкердер тізімін әр-түрлі шарттарға
байланысты сүзгіден өткізу
▪ Студенттер тізімін, қызметкердер тізімін әр-түрлі бағандар бойынша
диапазондарда шығару
▪ Студенттер тізімін, қызметкердер тізімін әр-түрлі бағандар бойынша
сұрыптау
▪ Кафедрада жұмыс жасайтын қызметкерлер тізімін шығару
▪ Жоғарғы және төменгі курс студенттерін SQL сұраныстар арқылы шығару
▪ Бағалар кестесінде студенттің орта балл(GPA) көрсеткішін шығару

2.2. Пәндік облыс
Пәндік облыс – бұл басқаруды ұйымдастыру мақсатында, яғни,
автоматтандыру үшін, зерттеуге арналған нақты әлемнің бөлігі. Пән облысы
фрагменттер жиыны арқылы көрсетіледі, мысалы, цехтары, дирекциясы,
бухгалтериясы және т.б. бар өнеркәсіп. Пән облысының әрбір фрагменті,
объектілерді қолданатын, сонымен қоса пән облысына әртүрлі көзқараспен
қарайтын қолданушылар жиынымен сипатталатын объектілер және процесстер
жиынымен сипатталады.
Динамикалық түрде жаңартылып отыратын сөз тіркесі, пән облысының
ағымдық күйі мәліметтер базасына периодты түрде емес, нақты уақыт режиміне
сәйкес келетіндігін білдіреді. Бұл жағдайда бірдей мәліметтер, әртүрлі
қолданушылардың талаптарына сай әртүрлі түрде көрсетілуі мүмкін.
Сонымен, мәліметтер базасын басқару жүйесі (МББЖ) – ақпараттық жүйенің
негізгі компоненті. МББЖ-да ақпараттық жүйені құру және басқару үшін, тура
алгоритмдік тілдегі программаларды құрудағы сияқты транслятор қажет. МББЖ-
ның негізгі функциялары:
• сыртқы жадыдағы (дискідегі) мәліметтерді басқару;
• оперативтік жадыдағы мәліметтерді басқару;
• кенет өшіп қалғаннан кейінгі мәліметтер базасын қайта қалпына
келтіруді және өзгерулерді тіркеу;
• МБ-ның тілдерін сүйемелдеу (мәліметтерді анықтау тілі,
мәліметтерді манипуляциялау тілі).
Әдетте қазіргі заманғы МББЖ-да келесі компоненттер бар болады (суретті
қара.):
• ядро, ол сыртқы және оперативтік жадыдағы мәліметтерді басқару
және тіркеуге жауап береді,
• мәліметтер базасының тілдерінің процессоры, ол мәліметтерді
шығарып алу және өзгерту сұраныстарына жауап беруді
тиімдестіруді және машиналық-тәуелсіз орындалатын ішкі кодтарды
құруды қамсыздандырады,
• орындалу уақытын қолдаудың ішкі жиыны, ол МББЖ-мен қолданушы
арасындағы интерфейсті құруға арналған, мәліметтерді
манипуляциялау программаларын интерпретациялайды,
• сервистік программалар (ішкі утилиттер), ол ақпараттық жүйелерге
қызмет ететін, бірқатар қосымша мүмкіндіктерді қамсыздандырады.

Ақпараттық жүйелерді проектілеу теориясында пән облысын (немесе бүкіл
нақты әлемді) үш түрлі жолмен сипаттау қабылданған:
• пән облысын, нақты түрде қалай бар сол қалпында қабылдау
• адам қалай қабылдайды сол қалпында қабылдау (мәліметтер базасын
проекциялаушы)
• оны символдар көмегімен қалай сипатталады, солай қабылдау.
Яғни, біз бұл қабылдау қайтаратын, нақтылықты және берілгендерді
сипаттаумен нақты жұмыс істейтінімізді білдіреді.
Сыртқы сипатталу (сыртқы схема) мәліметтері, қолданушы орындайтын
бірқатар нақты функцияның мәліметтерге қоятын талаптар жиыны арқылы
анықталады.
Концептуальды схема қолданушының нақты әлем туралы ойларынан алынған,
мәліметтерге қоятын барлық талаптарының жиынтығы.
Ішкі схема – бұл мәліметтер базасының өзі.
Осыдан, ақпараттық жүйедегі мәліметтер базасын проектілеу процессі
бөлінетін, негізгі этаптары шығады:
Концептуальды проектілеу – бұл мәліметтерге қойылатын талаптарды жинау,
талдау және өңдеу. Ол үшін келесі қасиеттер орындалады:
• пән облысын зерттеу және оның ақпараттық құрылымын оқу
• әрқайсысы қолданушының ойымен, ақпараттық объектілермен және
олардың арасындағы байланыстармен, ақпараттық объектілерге
қолданылатын процесстермен сипатталатын барлық фрагменттерді
табу
• барлық сипаттауларды модельдеу және интеграциялау.
Бұл этапты аяқтағанан кейін мәліметтер базасына инвариант болатын
концептуальды схеманы аламыз. Ол көбінесе маңыз-байланыс моделі түрінде
өрнектеледі.
Логикалық проектілеу – ол мәліметтерге қойылатын талаптарды мәліметтер
структурасына түрлендіру. МББЖ-дан шығарда мәліметтер базасының
ориентацияланған структурасын және қолданбалы программалар спецификациясын
аламыз. Бұл этапта көбінесе әртүрлі МББЖ-ға қолдануға болатын мәліметтер
базасын моделдейді және моделдердің салыстырмалы талдауын жасайды.
Физикалық проектілеу – ол мәліметтердің сақталу ерекшеліктерін, оларға
кіру әдістерін және т.с.с. анықтайды.

2.3. Пайдаланушылар категориялары
Деректер базасымен оның құру мен функционалдау процесінде әр түрлі
категориядағы пайдаланушылар бірге іс-әрекет жасайды.
Пайдаланушылардың негізгі категориясы болып негізгі
пайдаланушылар, яғни, олардың қажеттіліктері үшін деректер базасы құрылатын
пайдаланушылар табылады. Құрылушы деректер базасының ерекшеліктеріне
байланысты оның түпкілікті пайдаланушылар әр түрлі бола алады. Бұл деректер
базасына мезгіл өткен сайын көңіл аударатын кездейсоқ пайдаланушылар болуы
мүмкін немесе тұрақты, яғни, әрдайым пайдаланатын пайдаланушылар болуы
мүмкін. Негізгі пайдаланушылар бір-бірінен есептеуіш техниканы меңгеру
дәрежесімен де ерекшеленуі мүмкін. Негізгі пайдаланушылардан есептеуіш
техника мен тіл жабдықтары саласында арнайы білім талап етілмеуі керек.
Біздің курстық жұмысымызда 3 пайдаланушы категориясы қарастырылған:
▪ БасАдминистратор(Декан)
▪ Администратор
▪ Қолданушы
Қолданушы категориясының мүмкіндігі ең шектелген. Оның барлық
кестелерді қолдануға рұқсаты жоқ және кестедегі мәліметтерді өзгертуге
мүмкіндігі жоқ. Ол тек кейбір кестелерді ғана көріп шығуы мүмкін.
Ал администратор болса, оның мүмкіндіктері көбірек болады, яғни ол
барлық кестелерді қолдана алады, алайда жаңа мәліметтерді енгізуге немесе
оларды өзгертуге рұқсат етілмейді.
Деректер базасын функционалдау деректер базасын құруды,
функционалдауды және дамытуды қамтамасыз етуші мамандардың қатысуынсыз
мүмкін емес. Мамандардың бұндай тобы деректер базасының администраторлары
(ДБА) деп аталады. Мамандардың бұл тобы деректер базасының құраушы бөлігі
болып есептелінеді.

2.4. Деректер базасы әкімшілігі. Функциялары. Байланыстары
Деректер базасының администраторларының тобының құрамында олардың
атқаратын функцияларына байланысты әртүрлі топшаларды бөліп көрсетуге
болады. Әкімшілік топтың құрамының саны, олардың атқаратын қызметі деректер
базасының масштабына, онда сақталатын ақпараттың спецификациясына,
деректер базасының типіне, қолданыстағы бағдарламалық жабдықтар
ерекшеліктеріне және кейбір басқа факторларға белгілі-бір дәрежеде тәуелді
болады.
Деректер базасының әкімшілігінің құрамында жүйелік аналитиктер,
деректер базасына қатысы бойынша сыртқы ақпараттық қамсыздандыруды
жобалаушылар, мәліметтерді өңдеудің технологиялық процесстерінің
жобалаушылары, жүйелік және қолданбалы программистер, операторлар,
техникалық қамсыздандыру бойынша мамандар болуы керек. Егер әңгіме
коммерциялық деректер базасы жөнінде болса, онда бұл жерде маңызды рольді
маркетинг бойынша мамандар ойнайды.
Деректер базасының администраторлары жан-жақты функциялардың
үлкен шеңберін орындайды. Әрі қарай олардың кейбіреуін қарастырып өтуге
болады. Бұл функциялардың негізгілері келесідей:
Пәндік облыс анализі: пәндік облысты жазбаша суреттеу, толықтылықты
шектеуді табу, ақпарат статусын анықтау, пайдаланушылар қажеттіліктерін
анықтау, пайдаланушылар статусын анықтау, "мәліметтер - пайдаланушы"
сәйкестігін анықтау, мәліметтерді өңдеудің уақыттық - көлемдік мінездемесін
анықтау.
Деректер базасының құрылымын жобалау: деректер базасының файлдарының
құрамы мен құрылымын анықтау, олардың арасындағы байланыстарды анықтау,
мәліметтерді тәртіптеу әдістері мен ақпаратқа енуі әдістерін таңдау,
деректер базасы мен мәліметтерді жазбаша суреттеу тілдерінің құрылымын
жазбаша суреттеу.
Деректер базасы мен ДБ-н өңдеу шараларының құрылымын жазбаша суреттеу
кезінде толықтылықты шектеуді беру: пәндік облысқа жататын толықтылықты
шектеуді беру, деректер базасының құрылымымен шақырылған толықтылықты
шектеуді анықтау, мәліметтерді енгізу мен корректировкалауда ДБ-ң
толықтылығын қамтамасыз ететін шараларды құру, көп пайдаланушылар режимінде
пайдаланушылардың параллельді жұмысында толықтылықты шектеуді қамтамасыз
ету.
Деректер базасын алғашқы жүктеу мен жүргізу: деректер базасын
алғашқы жүктеу мен жүргізу технологиясын жасау, енгізу формаларын жобалау,
мәліметтерді дайындау, енгізу және енгізуді бақылау.
Мәліметтерді қорғау
Жүйеге пароль арқылы кіруді қамтамасыз ету: пайдаланушыларды тіркеу,
парольдарды тағайындау және өзгерту.
Нақты мәліметтерді қорғауды қамтамасыз ету: пайдаланушылар топтарының
және жеке пайдаланушылардың ену құқықтарын анықтау, жеке пайдаланушылар
үшін мәліметтерге жасалатын рұқсат етілген операцияларды анықтау,
мәліметтерді қорғаудың программалық - технологиялық жабдықтарын
таңдауқұру.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.