Болашақ тәрбиешілердің кәсіби шығармашылық белсендігін қалыптастыру
КІРІСПЕ ... ..
1 БОЛАШАҚ ТӘРБИЕШІЛЕРДІҢ КӘСІБИ ШЫҒАРМАШЫЛЫҚ БЕЛСЕНДІГІН ҚАЛЫПТАСТЫРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗІ.
1.1 Болашақ тәрбиешілердің кәсіби шығармашылық белсенділігін қалыптастырудың психологиялық. педагогикалық мәселелері.
1.2 Тәрбиешілердің кәсіби шығармашылық белсенділігін қалыптастырудың мүмкіндіктері..
1.3 Педагогтардың кәсіби шығармашылық белсенділігін қалыптастырудың шарттары..
2 ТӘРБИЕШІЛЕРДІҢ КӘСІБИ ШЫҒАРМАШЫЛЫҚ БЕЛСЕНДІГІН ҚАЛЫПТАСТЫРУДЫҢ ӘДІСТЕМЕСІ.
2.1Педагогтың кәсіби шығармашылық белсенділігін қалыптастырудың мазмұны.
2.2 Болашақ тәрбиешілердің кәсіби шығармашылық белсенділігін қалыптастырудың әдістері..
2.3 Болашақ тәрбиешілердің кәсіби шығармашылық қабілетін қалыптастырудағы педагогикалық.тәжірибелік жұмыстар.
ҚОРЫТЫНДЫ..
ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ.
ҚОСЫМШАЛАР
1 БОЛАШАҚ ТӘРБИЕШІЛЕРДІҢ КӘСІБИ ШЫҒАРМАШЫЛЫҚ БЕЛСЕНДІГІН ҚАЛЫПТАСТЫРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗІ.
1.1 Болашақ тәрбиешілердің кәсіби шығармашылық белсенділігін қалыптастырудың психологиялық. педагогикалық мәселелері.
1.2 Тәрбиешілердің кәсіби шығармашылық белсенділігін қалыптастырудың мүмкіндіктері..
1.3 Педагогтардың кәсіби шығармашылық белсенділігін қалыптастырудың шарттары..
2 ТӘРБИЕШІЛЕРДІҢ КӘСІБИ ШЫҒАРМАШЫЛЫҚ БЕЛСЕНДІГІН ҚАЛЫПТАСТЫРУДЫҢ ӘДІСТЕМЕСІ.
2.1Педагогтың кәсіби шығармашылық белсенділігін қалыптастырудың мазмұны.
2.2 Болашақ тәрбиешілердің кәсіби шығармашылық белсенділігін қалыптастырудың әдістері..
2.3 Болашақ тәрбиешілердің кәсіби шығармашылық қабілетін қалыптастырудағы педагогикалық.тәжірибелік жұмыстар.
ҚОРЫТЫНДЫ..
ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ.
ҚОСЫМШАЛАР
Бүгінгі таңда Қазақстан Республикасы Тәуелсіздігінің 20 жылдығы өтіп жатыр. Осы 20 жыл ішінде қол жеткізген жетістіктеріміз орасан зор.
Солардың бірі балалар үшін жасалынып жатқан игі істер. “Ел боламын десең – бесігіңді түзе” деп халқымыз айтқандай, бала тәрбиесі біздің негізгі мақсатымыз [1].
Дағдарыстың тауқыметін халқымыз: көппен көтерген жүк – жеңіл деп жүріп, қиындыққа төзіп, шыдап, ерінбей, талмай еңбек етіп, маңдай тердің күшімен жеңіп шыққандай.
Елбасымыздың дәстүрлі “Халыққа жолдаулары ” халқына әр жыл сайын жол көрсетіп, жөн сілтеп отырды. әр іске көрегенділікпен, аса мән беріп отырған елбасымыз 2006 жылғы дәстүрлі жолдауында еліміздің болашағы үшін, жас бүлдіршіндердің қамын жеу, оларға жағдай жасау мақсатымен “Мектепке дейінгі оқыту және тәрбиелеу” мамандықтарын дайындау мәселесін алға қойды 2006-2007 оқу жылында жоғарғы оқу орындарының Педагогикалық – гуманитарлық салаларында “ Мектепке дейінгі оқыту және тәрбиелеу ” мамандықтары ашылды.
Солардың бірі балалар үшін жасалынып жатқан игі істер. “Ел боламын десең – бесігіңді түзе” деп халқымыз айтқандай, бала тәрбиесі біздің негізгі мақсатымыз [1].
Дағдарыстың тауқыметін халқымыз: көппен көтерген жүк – жеңіл деп жүріп, қиындыққа төзіп, шыдап, ерінбей, талмай еңбек етіп, маңдай тердің күшімен жеңіп шыққандай.
Елбасымыздың дәстүрлі “Халыққа жолдаулары ” халқына әр жыл сайын жол көрсетіп, жөн сілтеп отырды. әр іске көрегенділікпен, аса мән беріп отырған елбасымыз 2006 жылғы дәстүрлі жолдауында еліміздің болашағы үшін, жас бүлдіршіндердің қамын жеу, оларға жағдай жасау мақсатымен “Мектепке дейінгі оқыту және тәрбиелеу” мамандықтарын дайындау мәселесін алға қойды 2006-2007 оқу жылында жоғарғы оқу орындарының Педагогикалық – гуманитарлық салаларында “ Мектепке дейінгі оқыту және тәрбиелеу ” мамандықтары ашылды.
1 ҚР-ның 2015 жылға дейінгі білім беруді дамыту тұжырымдамасы.
-Алматы, 2010 ж.-45б.
2 Назарбаев Н.Ә. «Қазақстанның болашағы - қоғамның идеялық бірлігінде» - Астана.2001ж.-30б.
3 Назарбаев Н.Ә. «Қазақстан халқына жолдауы». –Астана,2010.-35б
4 Назарбаев Н.Ә. «Қазақстан халқына жолдауы». -Астана, «Ел-Орда» 2012.40б
5 ҚР Мәдени мұра бағдарламасы. - Астана. 2010ж. 225б.
6 Аристотель. Этика. Политика. Поэтика // Собр. соч.: В 4-х т.-М.,1984
-10c
7 Коменский Я.А. Избр. пед. соч.: в 2-х т., Москва,1982, Т.1, 656 с. Т. 2
-576 с.
8 Руссо Ж.Ж. Избранные педагогические сочинения. В1т. -М.1961. АПНРСФСР. -351 с.
9 Ушинский К.Д. Педагогические соч.: в 8 т., Москва, 1988, Т.4, -350 с.
10 Сухомлинский В.А. Как воспитать настоящего человека. - Минск. 1978. - 288 с.
11 Макаренко А.С. Педагогические сочинения. В 8 т. - М., 1983-1985. -12c
12 Гершунский Б.С.Философия образования ддя 21 века (Впоисках практико ориентированных образовательных концепций) Рос. Акад. Образования, Ин-теории образования и педагогики. -М.: Совершенство, 1998 - 604 с.
13 Подласый И.П. Педагогика. Новый курс, Учебник для студентов педагогических вузов. В 2-х кн., - М.;Владос, 2000. Кн. 1. - 576 с.
14 Харламов И.Ф. Нравственное воспитание школьников: Пособие для кл.руковод. М, 1983. - 160 с.
15 Щуркова Н.Е. Когда урок воспитывает: Нравственный аспект. - М., 1981. -39c
16 Франкл В. Поиск смысла жизнь и логотерапия. //Психология личности тексты. М.: МГУ, 1982. -288 с.
17 Божович Л.И. Личность и ее формирование в детском возрасте. Москва, 1978, -310 с.
18 Выготский Л.С. //Собр.соч.: Москва, 1984, -432 с.
19 Рубинштейн С.Л. Избр. соч.: Москва, 1980, -390 с.
20 Намазбаева Ж.Ы. Жеке адам дегеніміз кім? //Ғылыми педагогикалық орталық хабаршысы. 1991 № 1. -5 б.
21 Жарықбаев Қ.Б. Қазақ тәлім - тәрбиесі. -Алматы: “Санат”, 1995.
- 552б.
22 Ұзақбаева С.А. Қазақтың халық педагогикасындағы эстетикалық тәрбие: Пед.ғыл. докт. дисс:. 21.05.93. -Алматы. 1993. -324б.
23 Табылдиев Ә. Этнопедагогика -Алматы: “Санат”, 2001. -34-40б
24 Наурызбай Ж.Ж. Научно-педагогические основы этнокультурного образование школьников: Автореф. дис. .. докт. пед. наук. -Алматы, 1997.
-45с.
25 Қожахметова К. Қазақ этнопедагогикасының теориялық
методологиялық негіздері. Пед. ғыл. докт. дис. -Алматы, 1999, -330 б.
26 Бөлеев Қ. Болашақ мұғалімдерді оқушыларға ұлттық тәрбие беруге кәсіби дайындау: Теориясы және практикасы. Монография.-Алматы: Нұрлы -Әлем. 2004ж. 296б.
27 Дүйсембінова Р.Қ. Қазақ этнопедагогикасын мектептің оқу-тәрбие процесіне ендірудің ғылыми-педагогикалық негіздері. Пед. ғыл. док. дисс. автореф., - Алматы, 2000.-43 б.
28 Жарықбаев Қ.Б. Қазақ психологиясының тарихы. Алматы: Қазақстан, 1996. -160 б.
29 Қалиев С. Қазақ этнопедагогикасының теориялық негіздері мен тарихы. Алматы, 1998. -320 б.
30 Әбілдина С.Қ. Қазақ халқының ауызекі шығармашылығы арқылы бастауыш сынып оқушыларын адамгершілікке тәрбиелеуге болашақ мұғалімдердің даярлығын қалыптастыру. пед.ғыл.канд. дис. Алматы, 1999.
-151 б.
31 Бейсенбаева А.А., Қалиев С.,т.б. Мектептегі тәрбие жұмысының теориясы мен әдістемесі. /Оқу құралы. Ы. Алтынсарин атындағы Қазақтың білім академиясы. - Алматы, 1990 -138б
32 Калюжный А.А. Теория и практика профессиональной подготовки учителя к нравственному воспитанию учащихся в целостном педагогическом процессе:. дисс.док. пед. наук:. 2б.04.95. -Алматы. 1995.-295с.
33 Ильясова А.Н. Проблемы развития педагогической теории Казахстана (1900-1960): дисс. док. пед. наук:. 25.09.97. -Алматы, 1997. - 300 с.
35 Қаплиева А.Қ. Балалардың салауатты өмір сүру дағдыларын рухани адамгершілік құндылықтар негізінде қалыптастыру: Автореф. диc…,
пед.ғыл.канд. Атырау, 2003.-33 б.
36 Мұқанова Б.Ы. Балалардың әлеуметтік тәрбиесі. Алматы: Ғылым, 2000.- 211б,
37 Ким В.А. Методологические и теоретические основы процесса нравственного воспитания учащихся многонациональных школ:. дисс….,док.пед. наук:.22.01.93.Алматы.1992. -340 с.
38 Трифонов В.В. Система подготовка будущих учителей к работе с
трудными подростками:. дисс. док. пед. наук:.21.01.93. -Алматы, 1995. - 300с.
39 Сәдірмекова Ж. Жеткіншектерді халықтық педагогика арқылы адамгершілікке тәрбиелеу: Пед. ғыл.канд. дисс. ... авторефераты. - Алматы, 1995. - 23б.
40 Ембергенова Ж. Жастарды салауатты өмір салтына халықтық педагогика құндылықтары негізінде ұрпақ сабақтастығымен ұштастыра тәрбиелеу: Автореф. дисс...,пед.ғыл.канд. Қарағанды, 2000. -30 б.
41 Меңжанова. А.К. Мектепке дейінгі педагогика. - Алматы, -1984. 23-30б
42 Баймұратова Б.Б Бақшадағы даярлық топ балаларының тілін дамыту. Алматы, 1984. 18-24б.
43 Жиенбаева С.Н. Мектепке дейінгі балаларды еңбекке баулудың ғылыми педагогикалық негіздері. Дис...,пед. ғыл. канд. Алматы, 2002. 50-55б.
44 Жұмабекова Ф Мектепке дейінгі педагогика.- Алматы: «Санат» 2004.
45 Тұрыскелдина М.Т. Алты жасар баланың дене тәрбиесі. –Алматы
-1989- 22б
46 Қазақстан Республикасының 2015 мектепке дейінгі білім беру тұжырымдамасы. Алматы, 2003ж. -40б.
-Алматы, 2010 ж.-45б.
2 Назарбаев Н.Ә. «Қазақстанның болашағы - қоғамның идеялық бірлігінде» - Астана.2001ж.-30б.
3 Назарбаев Н.Ә. «Қазақстан халқына жолдауы». –Астана,2010.-35б
4 Назарбаев Н.Ә. «Қазақстан халқына жолдауы». -Астана, «Ел-Орда» 2012.40б
5 ҚР Мәдени мұра бағдарламасы. - Астана. 2010ж. 225б.
6 Аристотель. Этика. Политика. Поэтика // Собр. соч.: В 4-х т.-М.,1984
-10c
7 Коменский Я.А. Избр. пед. соч.: в 2-х т., Москва,1982, Т.1, 656 с. Т. 2
-576 с.
8 Руссо Ж.Ж. Избранные педагогические сочинения. В1т. -М.1961. АПНРСФСР. -351 с.
9 Ушинский К.Д. Педагогические соч.: в 8 т., Москва, 1988, Т.4, -350 с.
10 Сухомлинский В.А. Как воспитать настоящего человека. - Минск. 1978. - 288 с.
11 Макаренко А.С. Педагогические сочинения. В 8 т. - М., 1983-1985. -12c
12 Гершунский Б.С.Философия образования ддя 21 века (Впоисках практико ориентированных образовательных концепций) Рос. Акад. Образования, Ин-теории образования и педагогики. -М.: Совершенство, 1998 - 604 с.
13 Подласый И.П. Педагогика. Новый курс, Учебник для студентов педагогических вузов. В 2-х кн., - М.;Владос, 2000. Кн. 1. - 576 с.
14 Харламов И.Ф. Нравственное воспитание школьников: Пособие для кл.руковод. М, 1983. - 160 с.
15 Щуркова Н.Е. Когда урок воспитывает: Нравственный аспект. - М., 1981. -39c
16 Франкл В. Поиск смысла жизнь и логотерапия. //Психология личности тексты. М.: МГУ, 1982. -288 с.
17 Божович Л.И. Личность и ее формирование в детском возрасте. Москва, 1978, -310 с.
18 Выготский Л.С. //Собр.соч.: Москва, 1984, -432 с.
19 Рубинштейн С.Л. Избр. соч.: Москва, 1980, -390 с.
20 Намазбаева Ж.Ы. Жеке адам дегеніміз кім? //Ғылыми педагогикалық орталық хабаршысы. 1991 № 1. -5 б.
21 Жарықбаев Қ.Б. Қазақ тәлім - тәрбиесі. -Алматы: “Санат”, 1995.
- 552б.
22 Ұзақбаева С.А. Қазақтың халық педагогикасындағы эстетикалық тәрбие: Пед.ғыл. докт. дисс:. 21.05.93. -Алматы. 1993. -324б.
23 Табылдиев Ә. Этнопедагогика -Алматы: “Санат”, 2001. -34-40б
24 Наурызбай Ж.Ж. Научно-педагогические основы этнокультурного образование школьников: Автореф. дис. .. докт. пед. наук. -Алматы, 1997.
-45с.
25 Қожахметова К. Қазақ этнопедагогикасының теориялық
методологиялық негіздері. Пед. ғыл. докт. дис. -Алматы, 1999, -330 б.
26 Бөлеев Қ. Болашақ мұғалімдерді оқушыларға ұлттық тәрбие беруге кәсіби дайындау: Теориясы және практикасы. Монография.-Алматы: Нұрлы -Әлем. 2004ж. 296б.
27 Дүйсембінова Р.Қ. Қазақ этнопедагогикасын мектептің оқу-тәрбие процесіне ендірудің ғылыми-педагогикалық негіздері. Пед. ғыл. док. дисс. автореф., - Алматы, 2000.-43 б.
28 Жарықбаев Қ.Б. Қазақ психологиясының тарихы. Алматы: Қазақстан, 1996. -160 б.
29 Қалиев С. Қазақ этнопедагогикасының теориялық негіздері мен тарихы. Алматы, 1998. -320 б.
30 Әбілдина С.Қ. Қазақ халқының ауызекі шығармашылығы арқылы бастауыш сынып оқушыларын адамгершілікке тәрбиелеуге болашақ мұғалімдердің даярлығын қалыптастыру. пед.ғыл.канд. дис. Алматы, 1999.
-151 б.
31 Бейсенбаева А.А., Қалиев С.,т.б. Мектептегі тәрбие жұмысының теориясы мен әдістемесі. /Оқу құралы. Ы. Алтынсарин атындағы Қазақтың білім академиясы. - Алматы, 1990 -138б
32 Калюжный А.А. Теория и практика профессиональной подготовки учителя к нравственному воспитанию учащихся в целостном педагогическом процессе:. дисс.док. пед. наук:. 2б.04.95. -Алматы. 1995.-295с.
33 Ильясова А.Н. Проблемы развития педагогической теории Казахстана (1900-1960): дисс. док. пед. наук:. 25.09.97. -Алматы, 1997. - 300 с.
35 Қаплиева А.Қ. Балалардың салауатты өмір сүру дағдыларын рухани адамгершілік құндылықтар негізінде қалыптастыру: Автореф. диc…,
пед.ғыл.канд. Атырау, 2003.-33 б.
36 Мұқанова Б.Ы. Балалардың әлеуметтік тәрбиесі. Алматы: Ғылым, 2000.- 211б,
37 Ким В.А. Методологические и теоретические основы процесса нравственного воспитания учащихся многонациональных школ:. дисс….,док.пед. наук:.22.01.93.Алматы.1992. -340 с.
38 Трифонов В.В. Система подготовка будущих учителей к работе с
трудными подростками:. дисс. док. пед. наук:.21.01.93. -Алматы, 1995. - 300с.
39 Сәдірмекова Ж. Жеткіншектерді халықтық педагогика арқылы адамгершілікке тәрбиелеу: Пед. ғыл.канд. дисс. ... авторефераты. - Алматы, 1995. - 23б.
40 Ембергенова Ж. Жастарды салауатты өмір салтына халықтық педагогика құндылықтары негізінде ұрпақ сабақтастығымен ұштастыра тәрбиелеу: Автореф. дисс...,пед.ғыл.канд. Қарағанды, 2000. -30 б.
41 Меңжанова. А.К. Мектепке дейінгі педагогика. - Алматы, -1984. 23-30б
42 Баймұратова Б.Б Бақшадағы даярлық топ балаларының тілін дамыту. Алматы, 1984. 18-24б.
43 Жиенбаева С.Н. Мектепке дейінгі балаларды еңбекке баулудың ғылыми педагогикалық негіздері. Дис...,пед. ғыл. канд. Алматы, 2002. 50-55б.
44 Жұмабекова Ф Мектепке дейінгі педагогика.- Алматы: «Санат» 2004.
45 Тұрыскелдина М.Т. Алты жасар баланың дене тәрбиесі. –Алматы
-1989- 22б
46 Қазақстан Республикасының 2015 мектепке дейінгі білім беру тұжырымдамасы. Алматы, 2003ж. -40б.
БОЛАШАҚ ТӘРБИЕШІЛЕРДІҢ КӘСІБИ ШЫҒАРМАШЫЛЫҚ БЕЛСЕНДІГІН ҚАЛЫПТАСТЫРУ
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1 БОЛАШАҚ ТӘРБИЕШІЛЕРДІҢ КӘСІБИ ШЫҒАРМАШЫЛЫҚ БЕЛСЕНДІГІН
ҚАЛЫПТАСТЫРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗІ.
1.1 Болашақ тәрбиешілердің кәсіби шығармашылық белсенділігін
қалыптастырудың психологиялық- педагогикалық
мәселелері ... ... ... ... ... ... .
1.2 Тәрбиешілердің кәсіби шығармашылық белсенділігін қалыптастырудың
мүмкіндіктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ...
1.3 Педагогтардың кәсіби шығармашылық белсенділігін қалыптастырудың
шарттары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ..
2 ТӘРБИЕШІЛЕРДІҢ КӘСІБИ ШЫҒАРМАШЫЛЫҚ БЕЛСЕНДІГІН ҚАЛЫПТАСТЫРУДЫҢ
ӘДІСТЕМЕСІ.
2.1Педагогтың кәсіби шығармашылық белсенділігін қалыптастырудың
мазмұны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2.2 Болашақ тәрбиешілердің кәсіби шығармашылық белсенділігін
қалыптастырудың
әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ...
2.3 Болашақ тәрбиешілердің кәсіби шығармашылық қабілетін
қалыптастырудағы педагогикалық-тәжірибелік
жұмыстар ... ... ... ... ... ... ... ... ...
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
ӘДЕБИЕТТЕР
ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ..
ҚОСЫМШАЛАР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ...
КІРІСПЕ
Зерттеудің көкейкестілігі. Бүгінгі таңда Қазақстан Республикасы
Тәуелсіздігінің 20 жылдығы өтіп жатыр. Осы 20 жыл ішінде қол жеткізген
жетістіктеріміз орасан зор.
Солардың бірі балалар үшін жасалынып жатқан игі істер. “Ел боламын десең
– бесігіңді түзе” деп халқымыз айтқандай, бала тәрбиесі біздің негізгі
мақсатымыз [1].
Дағдарыстың тауқыметін халқымыз: көппен көтерген жүк – жеңіл деп жүріп,
қиындыққа төзіп, шыдап, ерінбей, талмай еңбек етіп, маңдай тердің күшімен
жеңіп шыққандай.
Елбасымыздың дәстүрлі “Халыққа жолдаулары ” халқына әр жыл сайын жол
көрсетіп, жөн сілтеп отырды. әр іске көрегенділікпен, аса мән беріп отырған
елбасымыз 2006 жылғы дәстүрлі жолдауында еліміздің болашағы үшін, жас
бүлдіршіндердің қамын жеу, оларға жағдай жасау мақсатымен “Мектепке дейінгі
оқыту және тәрбиелеу” мамандықтарын дайындау мәселесін алға қойды 2006-2007
оқу жылында жоғарғы оқу орындарының Педагогикалық – гуманитарлық
салаларында “ Мектепке дейінгі оқыту және тәрбиелеу ” мамандықтары ашылды.
Мектепке дейінгі мекемелер, яғни бала-бақшалардың көбісі жабылып қалған
болса, енді біреулері мектеп жанына көшіріліп, амалсыздың күнін кешіп еді.
Енді сол мекемелердің бәрі қайта іске қосылып, бала-бақшалар қайта ашылып,
балалар үшін жағдай жасала бастады. Жұмыс жүргізілген соң талапта күшейді.
Енді сол бала- бақшадағы балаларға тәрбие беру ісі алға қойылып отыр.
Халқымыздың ғасырлар бойы өмір сынынан өтіп келген ұрпақ тәрбиесі,
жинақталған тағлымы, тәлім-тәрбиелік үлгілері, дұрыс дүниетанымдық
ұстанымдарының, өмірлік бағыттарының қалыптасуы, мәдени мінез құлықтардың
қалыптасуы бәрі де тәрбиешілердің кәсіби шығармашылық белсенділігіне
байланысты. Міне, сондықтан да біз дипломдық тақырыбымызды: “Болашақ
тәрбиешілердің кәсіби-шығармашылық белсенділігін қалыптастыру” – деп
алуымызға себепші болды [2].
Зерттеу обьектісі: - Мектепке дейінгі мекемелердегі оқу тәрбие үдерісі.
Зерттеу пәні: Болашақ тәрбиешілердің кәсіби-шығармашылық белсенділігін
қалыптастыру.
Зерттеудің мақсаты: Болашақ тәрбиешілердің кәсіби-шығармашылық
белсенділігін қалыптастырудың теориялық тұрғыда айқындап, тәжірибеде
қолданудың әдістемелік кешенін жасау, оны эксперименттік байқаудан өткізу.
Зерттеудің міндеттері:
- Болашақ тәрбиешілердің кәсіби-шығармашылық белсенділігін
қалыптастырудың теориялық негіздерін анықтау;
- Болашақ тәрбиешілердің кәсіби-шығармашылық белсенділігін
қалыптастырудың құрылымдық-мазмұндық моделін құру;
- Болашақ тәрбиешілердің кәсіби-шығармашылық белсенділігін
қалыптастырудың педагогикалық шарттарын, өлшемдері мен көрсеткіштерін,
деңгейлерін анықтау;
- Болашақ тәрбиешілердің кәсіби-шығармашылық белсенділігін
қалыптастырудың әдістемелік кешенін тәжірибелік-эксперименттен өткізіп,
ұсыныстар беру.
Зерттеудің ғылыми болжамы: Егер болашақ тәрбиешілердің кәсіби-
шығармашылық белсенділігін қалыптастырудың мазмұны теориялық тұрғыдан
нақтыланып, құрылымдық-мазмұндық моделі құрылса, болашақ тәрбиешілердің
кәсіби-шығармашылық белсенділігі қалыптасады, өйткені кәсіби-шығармашылығы
артып, белсенділікпен қажетті дағдыларды еркін меңгеруге ықпал етеді.
Зерттеудің жетекші идеясы: Болашақ тәрбиешілердің кәсіби-шығармашылық
белсенділігін қалыптастырудың теориялық және практикалық тұрғыдан негіздері
тәрбиешілердің кәсіби-шығармашылығы дамып, белсенділігі артады.
Зерттеудуң әдіснамалық және теориялық негіздері:
Таным теориясы, өзіндік таным теориясы, білім беру жүйесінің
философиялық, психологиялық-педагогикалық негіздері, тұлғаны дамыту
теориясы, психологиялық және педагогика ілімінің теориялық тұжырымдамалары,
ғылым мен тәжірибені кіріктіру теориясы, тәрбиешілердің кәсіби-
шығармашылық белсенділігін арттыру жөніндегі идеялар мен тұжырымдар
құрайды.
Зерттеу көздері: Қ.Р. Президентінің халыққа жолдауы: мектепке дейінгі
тәрбие мен оқытудың және әдістемелік құжаттары; Мектепке дейінгі
ұйымдардағы білім беру әрекетінің типтік ережесі; Қ.Р. Үкіметінің “Қазіргі
заман кезеңінде мектепке дейінгі ұйымдардың негізгі міндеттері туралы
қаулы” ; Қазақстан Республикасының 2005-2010 жылдарға арналған білім беруді
дамытудың мемлекеттік бағдарламасы; ; Қазақстан Республикасының “ Білім
туралы заңы”; зерттеу мәселесі бойынша ғылымдар еңбектерінде көрініс тапқан
философиялық және педагогикалық тұжырымдамалар; оқу тәрбие үдерісіндегі
озат тәжірибелер: оқу-әдістемелік құралдар, сондай-ақ дисертанттың
педагогикалық және зерттеушілік іс-тәжірибелік.
Зерттеу әдістері: зерттеу мәселесі бойынша ғылыми педагогикалық
әдебиеттерге, білім беру стандарттарына, оқу бағдарламаларына, теориялық
талдау жасау, озат іс-тәжірибелерді талдау, салыстыру, зерделеу, жинақтау,
тәжірибелік-эксперименттік жұмыстар жүргізу, жүйелеу, моделдеу, сауалнама,
бақылау, тестілеу, жүргізу, эксперимент нәтижелерін өңдеу, қорытындылау.
Зерттеудің ғылыми жаңалығы мен теориялық маңыздылығы
- кәсіби шығармашылық, кәсіби шығармашылық белсенділік, белсенділікті
қалыптастыру ұғымдары теориялық тұрғыдан негізделіп, болашақ тәрбиешілердің
кәсіби шығармашылық белсенділігіне анықтама жасау берілді.
- болашақ тәрбиешілердің кәсіби-шығармашылық белсенділігін
қалыптастырудың моделі құрылды, оның аясында өлшемдер, көрсеткіштер,
деңгейлер анықталды, мониторинг жүйесі берілді.
- болашақ тәрбиешілердің кәсіби-шығармашылық белсенділігін
қалыптастырудың педагогикалық шарттары анықталды;
-болашақ тәрбиешілердің кәсіби-шығармашылық белсенділігін
қалыптастырудың әдістемесі және оқу-әдістемелік кешені жасалды.
1 БОЛАШАҚ ТӘРБИЕШІЛЕРДІҢ КӘСІБИ ШЫҒАРМАШЫЛЫҚ БЕЛСЕНДІГІН
ҚАЛЫПТАСТЫРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗІ
1. Болашақ тәрбиешілердің кәсіби шығармашылық белсенділігін
қалыптастырудың психологиялық- педагогикалық мәселелері
Шығармашылық сөзінің төркіні, этимологиясы шығару, ойлап табу
дегенге келіп саяды. Демек, жаңа нәрсе ойлап табу деп түсіну керек.
Философиялық сөздікте шығармашылық қайталанбайтын, тарихи-қоғамдық мәні
бар, жоғары сападағы жаңалық ашатын іс-әркеті деп түсіндіріледі.
Көрнекті психолог Л. С. Выготский шығармашылық деп жаңалық ашатын
әрекетті атаған. Ал, осы мәселені терең зерттеген психологтардың бірі Я. А.
Пономарев шығармашылықты даму ұғымымен қатар қояды. Өйткені әрбір
жаңалық, әсіресе интеллектуалдың тұрғыда болса, ол адамның психикасын
жаңа саналы деңгейге көтереді деп есептейді. Бұл пікір бүгінгі күнгі бір
тұтас педагогиканың талаптарына сәйкес келеді [3].
Соңғы жылдары шығармашылық сөзімен жаңалықпен қатар бастамалылық ,
белсенділік ұғымдары астарласа қолданылып жүр.
Шығармашылық -өте күрделі психологиялық процесс. Ол іс -әрекеттің түрі
болғандықтан, тек адамға ғана тән.
Бастауыш сынып еңбекті шығармашылық процесс ретінде қарастырған
В.А.Кан-Кашк, Н.Д.Никандровтың зерттеулерінде, ұстаз шығармашылығының,
психологиялық негіздері, мұғалімнің жеке шығармашылығын қалыптастыру
жолдары қарастырылады [4].
Шығармашылық туралы зерттеулердегі ойлар мен тұжырымдарды, негізге ала
отырып, оны мына төмендегідей ерекшеліктермен сипатталатын адам іс-әрекеті
деген қортынды жасауға болады:
- Шығармашылықты тудыратын қарама-қайшылықтың болуы.
- Әлеуметтік немесе жеке адамға деген мәнінің болуы.
- Шығармашылыққа арналған шарттардың, жағдайдың болуы.
- Шығармашыл тұлғаның жекелік қасиеттерінің болуы.
- Нәтиженің жаңалығы.
Мұғалім өзекті мәселенің айналасына өзінің білім, біліктілігін
тоқтайды. Мұғалімнің ұйымдастыру шығармашылығының да мәні ерекше. Әсіресе,
оқушылардың белсенділігін ұйымдастыру шығармашылығы [5].
Тәрбиеші балалардың біртұтас дүниетанымының қалыптасуына әлемдік
сана деңгейдегі білім, білік негіздерін меңгеруіне ықпал ететін жаңаша
білім мазмұнын құру- жалпы білім беру жүйесіндегі өзекті мәселенің бірі.
Сондықтан балалардың шығармашылық іс - әрекетінің мәнін дамыту үшін не
істеуге болады деген сұрақ туатыны сөзсіз.
Ал ол үшін балалардың білім алуда тек мәлімет жиынтығын меңгерумен
шектелмей, терең білімді, ізденімпаз, барлық іс-әрекеттерде шығармашылық
бағыт ұстанатын, сол тұрғыдан өз болмысын таныта алатын және тұлға
тәрбиелеу болып отыр.
Ал балалардың шығармашылығы тек өзіне ғана жаңалық болып табылатын
субъективті жаңалық. Ендеше оларға тән шығармашылық кезеңдерін шартты түрде
былайша топтастырамыз.
1. Жаңалықпен бетпе-бет келу;
2. Шығармашылық,екі ұштылық, белгісіздік;
3. Шешімнің жарық етуі;
4. Шығармашылық акт;
5. Шешімнің дұрыстығын дәлелдеу.
Жалпы белсенділік деп - бүкіл жер бетіндегі жанды тіршіліктің өз
тірлігіне мәні барды сақтауға, оның өзінің керегіне лайықты етуге
жұмсалатын күші, ойлауы, тәсілі, яғни қоршаған дүниеге, әлемге өзіндік
қатынасы [6].
Шығармашылық деген қажеттілік – күрделі рухани қажеттілік. Әзірге ол
барлық адамдарда бірдей деуге болмайды. Ал қоғамдағы жаңару үрдістері әр
адамнан күнделікті шығармашылық қайтарымды талап етіп отыр.
Шығармашылық іс-әрекет – бүкіл болмыстың, қозғалыстың, дамудың, бір
сөзбен айтқанда, тіршіліктің көзі. Қоғам құбылыстарында, жеке адамның, ақыл
– санасында, іс-әрекетінде, ішкі жан дүниесінде шығармашылықтың табиғи
үрдістері үздіксіз жүріп, белгілі бір жүйемен дамиды. Ішкі шығармашылық
үрдістерін табиғат өзі басқарады. Ал сыртқы факторларды басқару, реттеу
жеке адамның ой- санасына, айналысатын сана байланысты [7].
Балалардың шығармашылық іс -әрекетке деген құлшынысы оның өз
даралығын, өз қабілеттерін іске асыруына жол ашады. Шығармашылықтың мәнін
аша отырып оның әрекет ұйымымен тығыз байланысты екенін анықтауға болады.
Шығармашылық және іс- әрекет диалектикалық біртұтастықты құрайды. Іс
-әрекет шығармашылықты тудырып, оны нақты болмыстыққа айналдырса, ал
шығармашылық іс -әрекетті реттеуді, оның амалдарын, тиімділігін анықтайды.
Шығармашылық іс-әрекет арқылы шығармашылық қабілеттер қалыптасады, әрі
қарай дамиды.
Яғни, шығармашылық – қайшылықтарды шешуге ынталанған, жеке тұлғаның
нәтижеде адамзатқа мәні бар.
Шығармашылық үрдісті ғалымдар әр кезеңге бөліп қарастырады. Әр кезеңде
баланың бойында әр түрлі сапалық қасиеттер қалыптасады. Алғашқы кезеңдерде
шығармашылыққа деген сенімсіздік, күдік білінуі мүмкін [8].
Ал келесі сәттерде біраз ойлану, іздену кезеңдерінде табандылық,
танымдық, белсенділік секілді қасиеттер қалыптасып, еңбектің нәтиже берер
тұсында оқушының көңіл күйі көтеріліп, жаға істерге жігерлене түседі.
Әрине, шығармашылық жұмыстардың түріне мақсатына қарай бұл кезеңдер бір-
бірімен астасып қабысып жатуы мүмкін.
Оларда қалыптасып, одан әрі дамып отыратын сапалардың бірі айқын
көрініп, бірі уақытта көмескіленуі ықтимал. Жалпы әр оқушының бойындағы
қайталанбайтын табиғи ерекше құбылыстар біріге жинақталып, керемет
шығармашыл тұлға жасап шығарады.
Бұл қазіргі білім беру жүйесін ізгілендіру, яғни білімді гуманистік
принциптегі бағытта дамыту идеясымен ұштасып жатыр.
- шығармашылық ізденістер, тапсырмалар арқылы оқушылардың
қызығушылығын арттыру;
- оқушылардың алған білімдерін, дағдыларын келешектегі өмірлерінде
қолдана алуларына көздерін жеткізу;
Балалардың істейтін жұмысының мақсатын айқын түсінуі, жұмыста өз
еркімен, қалауымен орындауы;
Мұғалімнің нақты тапсырмалар беруі, жұмысты орындаудың және аяқтаудың
уақытын жеке тұлғаны қалыптастыру, өздігінен дамуға жағдай жасау, сондықтан
оның өзіндік танымдық, шығармашылық іс -әрекеті белсенді болады.
Шығармашылық іс -әрекет мәселесі сан қырлы: оған философиялық –
эстетикалық мәдениеттанымдық, әлеуметтік және психологиялық –бастауыш сынып
аспектілер кіреді. Ал оның өмір сүруінің өзегін табу үшін кешенді қатынас
қажет. Педагогика жеке тұлғаның шығармашыл қорының жетілу көзқарасын,
шығармашыл бастамалардың қалыптасу механизмдерін аудару әрекеттері
барысында шығармашылықты қарастырады [9].
Балалардың өнімді ақыл-ой, іс- әрекеті, ұсынылған тапсырманы
орындаудағы олардың шығармашылық мүмкіндігін пайдалану, басшылыққа алынатын
білім, білік және дағдыларды қалыптастырудың жанама жолының басымырақ болуы
көзделеді. Осыған орай оқулықтың көптеген тапсырмалары талқылау жүргізу,
ұсыныс және болжам айту, әр алуан көзқарастарды қарастыру, шешудің жаңа
жолын іздестіру және т.с. орындау мүмкін болатындай түрде, яғни формада
тұжырымдалған.
Шығармашылық іс -әрекетке бейімдейтін жаттығулар, тапсырмалар,
мәтіндер, өзіндік жұмыстар әр түрлі болады. Мысалыға:
Жасыл түсті қоршауға алынған жаттығулар негізінен, балалардың
логикалық ойлау қабілетін, ақыл-ойын дамытуды көздейді. Ондай жаттығуларды
орындау барысында оқушылар мазмұнға сәйкес объектілерді бақылайды,
салыстырады; сондай –ақ әр алуан ақыл –ой іс -әрекеттерін орындайды,
практикалық жұмыстар жүргізіледі; зерделілік білдіреді, ізденеді; болжам
айтады, оны негізді беруге немесе дәлелдеуге талпынады, пәнге деген
қызығушылығын, ынта – ықыласын тудырады.
Оқушыларға арналған тапсырмалардың бәрі арнайы жүйе құрайды. Оларды
орындай алмаған оқушыға білімнің көрсеткіші ретінде нашар баға қойылмайды,
ал оны орындаған оқушыны мадақтаған жөн [10].
Сонымен, оқушылардың шығармашылықпен жұмыс істей алу әрекеті мейлінше
белсенділікті, инициативаны, ізденімпаздықты, өз еркімен жүйелі жұмыс
істеуді талап етеді, оны оңтайландыру, оқушының күнделікті рухани қажетіне
айналдыру орта мектептің қазіргі кезеңдегі маңызды міндеті.
Шығармашылық - оқушының танымдық іс -әрекетіне мотивациялық тұрғыда
басшылық жасау нәтижесінде туындайды.
Баланың шығармашылық іс-әрекетінің пайда болуы оның орындаған
тапсырмасының нәтижесінен көрінеді және шығармашылық дербестігі
қалыптасқанда баланың бүкіл болмысы жаңа сипатқа ие болады.
Шығармашылық іс-әрекет әртүрлі сапада көрінуі мүмкін. Оның күрделі
табиғатының өзі оның жеке адам дамуының түрткісі, қозғаушы күші екендігін
көрсетеді [11].
Мәселені шешуде талданған негізгі ұғымдардың мәні мен мазмұнына үңіле
отырып, оқушының шығармашылық дербестігін қалыптастырудың мәні мынада деген
тұжырымға келдік:
- қоғамда болып жатқан өөзгерістерді танып білуге, ғылым жаңалықтарына
тұрақты қызығушылықтың пайда болуына;
- оқу-танымдық міндеттер мен мақсаттарын орындауға талпыну;
- білім алуға, шығармашылық жұмыстарға тұрақты қызығушылық;
- оқушының танымдық ойлау белсенділігінің дамуы;
- жеке тұлғаның сапалық көрсеткіші ретінде көрінетін
қабілеті мен қасиеттерінің дамуына;
- жеке тұлғаның дербес интеллектуалдық ой-өрісінің кеңеюі;
- тұрақты ізденімпаздық, шығармашылық іс-әрекетінің нәтижелі дамуына
әсер етеді.
Шығармашылық іс-әрекет ұғымы төңірегіндегі тұжырымдар, анықтамалар бұл
үғымның өзіндік ерекшеліктерін, әртүрлі психикалық процестерден туындайтын
интеллектуалдық, эмоционалдық, бағыттаушы (зейін, ерік) байланысын және
жеке тұлғаға беретін білімнің маңызын ашып көрсетеді. Ғалымдардың бұл
мәселе төңірегінде айтқан ойларын қолдай отырып, өз зерттеу пәнімізге
байланысты шығармашылық іс-әрекет ұғымына өз анықтамамызды береміз [12].
Біздің пайымдауымызша, шығармашыық іс-әрекет - жеке тұлғаның
танымдық қажетсінуі мен қызығушылығын, белсенділігі мен танымдық
ізденімпаздығын қамтитын сан қырлы білім алуынан көрінетін, күрделі
шығармашылық процестің қалыптасуымен аяқталатын интеллектуалдық қабілеті.
Шығармашылық іс-әрекет оқушы іс-әрекетінің сапасы ретінде көріне
отырып, үнемі ізденіп, белсенді әрекет ететін жеке тұлғасының қалыптасуына
мүмкіндік туғызады. Шығармашылық іс-әрекет адам өмірін жаңа деңгейге
көтеріп, түрлі туындылар мен жаңалықтардың шығуына негіз болып, жағымды
эмоционалдық көңіл-күй орнатады.
Жүйелі жүргізілген зерттеулеріміз оқушының шығармашылық іс -әрекетін
қалыптастырудың бағыты мұғалімнің бастауыш сынып іс-әрекетіне тікелей
байланысты екендігін көрсетті.
Мұғалімнің оқу материалының түсініктілігі, мазмұндылығы, оқытуды
ұйымдастырудағы тиімді әдіс-тәсілдер, мұғалім мен оқушы арасындағы жылы
қарым-қатынас оқушылардың шығармашылық іс -әрекетінің қалыптасуына үлкен
септігін тигізеді.
Демек, сабақтың жоғары деңгейде өтуі, оқушылардың дамуы мен
дайындығына сәйкес әр түрлі әдістерді қолдану, жеке ерекшеліктерін ескеру,
сабақта түрлі танымдық тапсырмаларды мейлінше кеңінен пайдалану оқушыларда
оқу материалына деген қызығушылығын тудырады.
Жұмыс түрлерін шығармашылық сипатқа өзгертіп, сабақтан тыс уақытта
өздігінен ізденіп, белгілі бір оң нәтижеге жетуге бағыттау іс-әрекеттің
қалыптасуына негіз болады [13].
Мәселен, бала сабақты жақсы оқиды, қабілетті, белсенді, бірақ оқу
жұмысын ол міндеті ретінде түсінеді. Демек, баланың шығармашылық іс-
әрекетке тұрақты қызығушылығы, ізденімпаздығы дамымаған. Мұғалімнің
шығармашылық іс-әрекетке бағыттаушылық рөлі болмаған жағдайда оқушыда
"интеллектуалдық енжарлық" пайда болады.
Шығармашылық іс-әрекет жеке тұлғаның тұрақты сапалық белгісі ретінде
оқушының жан-жақты дамуына жағымды ықпал етеді, ақыл-ой
және адамгершілік қуаты оның ерік-жігерін, ойлау, елестету қабілетін,
эмоциясын белсендіретін қызықты интеллектуалдық іс-әрекетінде көрініс
табады.
Ол жеке тұлғаның қоғамда беделін көтеруде және оның өз-өзіне баға бере
білуіне ықпал етеді.
Шығармашылық іс-әрекет жеке тұлғаның қасиетіне айнала отырып, оның
танымдық сипатын және қоғамдағы бағытын айқындайды, жеке тұлғаның болмысқа
деген өзіндік көзқарасын қалыптастырады [14].
Қоғамда, айналамыздағы ортада болып жатқан қарқынды өзгерістер
шығармашылық қабілеті бар, қажетті жағдайда соны әрі айрықша шешім
қабылдайтын жеке тұлғаның алдына үлкен талаптар қояды. Балалардың
шығармашылық қабілеттерін дамыту және оны тәрбиелеу – бүгінгі таңдағы
көкейтесті мәселелердің бірі. Шығармашылық – бүкіл тіршілік көзі. Адам
баласының сөйлей бастаған кезінен бастап, бүгінгі күнге дейін жеткен
жетістіктері шығармашылықтың нәтижесі. Бұған бүкіл халықтық, жалпы және
жеке адамның шығармашылығы арқылы келдік. Әр жаңа ұрпақ өзіне дейінгі
ұрпақтың қол жеткен жетістіктерін меңгеріп қана қоймай, өз іс-әрекетінде
сол жетістіктерді жаңа жағдайға бейімдей, жетілдіре отырып, барлық салада
таңғажайып табыстарға қол жеткізеді. Баланың шығармашылығын дамытатын
тәрбиеші өзі шығармашылықпен жұмыс жасауы керек.
Педагогикалық шеберліктің кейбір анықтамаларының мазмұнын кеңес дәуірі
мен қазіргі отандық ғылыми-әдістемелік әдебиеттерден қарастырамыз.
Педагогқа қойылатын талаптар туралы ағарту саласы бойынша халық комиссары
А.В.Луначарскийдің мақалалары мен басылымдарда жарияланған сөздерінен
білеміз. 1928 жылы тәрбиешілер мен қоғам қайраткерлерінің мәжілісіндегі
сөзінде ол педагогқа жүктелетін жауапкершілік ерекше екенін атап айтқан:
егер алтын құятын шебер оны бүлдіріп алса, оны қайта құюға болады, егер
асыл тастар бүлінсе іске алғысыз болып қалады, бірақ ең зор баға жетпес
гауһар - өмірге келген адам. Адамды бұзу ең ауыр қылмыс немесе
күнәсыздықтың үлкен күнәсы. Бұл материалмен алдын ала не істейтінді
анықтап нақты, айқын жұмыс істеу керек- дейді.
Н.К.Крупская (1960) 1932 жарыққа шыққан Мұғалім туралы деген
мақаласында үлгілі мұғалімнің мерилі ретінде төмендегі критерийлерді
анықтады: мұғалім өз пәнін әрбір оқушыны, еңбекті ұйымдастырудың ғылыми
негіздерін білуі керек, оқытудың әдістемесін меңгеруі, оқу және тәрбие
жұмыстарын ұштастыра білуі, оқушының қабілетін оята білуі, беделді бола
білуі қажет.
Педагогикалық шеберлік мәселесі туралы А.С.Макаренконың (1988)
пікірлеріне сүйенер болсақ, оның дәлелдеуінше шеберлік – бұл тәрбие
процесін шын мәнінде білу, тәрбие ісінде біліктің болуы. Бұл жөнінде ол:
Мен білік пен дағдыға негізделген шеберлік қана мәселені шеше алатынына өз
тәжірибемде көз жеткіздім дейді. Одан әрі жоғарыда келтірілген шеберлік
туралы түсінікті нақтылайтын ережелер қатары кездеседі, дауысты келтіру -
өнер, көзқарасы мен қозғалысы, тұру, отыру, орындықтан көтерілуі, күлу бәрі-
өнер болып табылады. Мен өзімді нағыз шебер болдым деп есептедім, тек
мында кел деген сөзді 15-20 түрлі құбылта отырып, кімді болса да өзіме
шақырғанда келетіндей және не істеу керек екенін бірден түсінетіндей
дәрежеге жеткенде ғана дейді.
В.А.Сухомлинский (1981) бұл түсінікке нақты анықтама бермейді дегенмен ол
педагог тұлғасы тәрбиеленуші тәнті ететін, өзіне тарта білетін
рухтандыратын болуы керек деген пікір айтады. Ол идеалдар мен қағидалардың
көзқарастары мен талғамының симпатия мен антипатияның моральдық әдептілік
қағидаларының педагогтың сөзі мен ісіндегі гармоналды тұтастығы міне.
Осындай қасиеттер жалындаған жас ұрпақтың жүрегіне жол табатын шоқ жұлдыз
болады дейді. Сондай-ақ ауызбіршілік тәрбиеші үшін органикалық қажеттілігі
ретінде өте маңызды әрі жан дүниесін, жеке бақытын, ой-санасын онсыз
елестете алмайтын өмір заңы екенін айтады.
А.И.Щербаков (1968) педагогикалық шеберлік – мұғалімнің ғылыми,
әдістемелік өнерінің, білігі мен дағдысының, жеке қасиеттерінің үндесіп,
үйлесуі - деп есептейді. Мұндай үйлесімді тұтас әдістемелік өнер тек
шығармашылықпен ғана туындайтыны айдан анық. Бұл өнердің басты атрибуты -
өз жұмысын үлкен жауапкершілікпен орындау дейді.
Ю.П.Азаров (1971) тәрбиешінің шеберлігінің маңызы туралы айта келіп, оның
мәнін төмендегіше ашады педагогикалық шеберліктің негізі бала тәрбиесінің
заңдылығын білу болып табылады дейді. Одан әрі шеберлікті құрайтын құрамдас
бөліктерінің өзара әрекеті туралы айта келіп, шеберлікке берген анықтамасын
дамыта түседі сезім мен техниканың өзара әрекеті педагогтың жеке тұлғаға
немесе ұжымға жаппай эмоционалды образды ықпал жасауына әкелетінін айтады.
Міне, шеберліктің құдыреті - осындай тұтасқан үйлесімде Ю.П.Азаров
(1989) қалың оқырман қауымына арнаған публицистикалық басылымында: мен
шеберліктің формуласын қайта-қайта айта беруге дайынмын, оның мәні
технология, қарым-қатынас, тұлға сияқты үштікте дейді. Шеберлік істейтін
ісіміздің материалдық жағында болуы керек.Бұл технологияны кешіктірмей іске
асырсақ, соның арқасында қарым-қатынас жасалады. Ал бұл қарым-қатынас мәні
және балаларды қалыптастырады деген екен.
Н.В.Кузьмина (1972,1980) шеберлікті маманның өз жұмыс жағдайын зерттеп,
зерделей білуі, кәсіптік міндеттерін оңтайлы шешу үшін кәсіби біліктілікті,
дағды мен білікті меңгеруі деп анықтайды.
Н.В.Кузьминаның пікірінше (1980) педагогтың кәсіби шеберлігі тәжірибе мен
оқу міндеттерін оңтайлы шеше білуді жоғары деңгейде меңгеру. Бұл жалпы
еңбек пен жалпы интелектуалдық білік қалыптасқанда ғана жеткілікті биік
дәрежеге ие болады, (талдау синтездеу,жалпылау, ауыстыру, нақтылау
саласында).
Ю.К.Бабанский (1989) мұғалім – кәсіби технологияны еркін меңгеруімен,
шығармашылығымен бала оқытуда және тәрбиелеуде ерекше шебер деп көрсетеді.
Сондай-ақ автор педагог еңбегінің қарапайым қырларын дұрыс талдау және
педагогтық оптималды шешім жасау мен оқушының жеке басы сияқты қасиеттерге
тоқталады.
Н.В.Кухарев (1990) мұғалімнің белгілі дәрежедегі педагогтық шеберлігін
қарастырудың дұрыстығын айта келіп, оның шеберлігі психологиялық-педагогтік
дайындығының жоғары деңгейіне негізделуі шарт дейді.
Павлютенкованың ойынша (1990) мұғалімнің кәсіби шеберлігін төмендегі
компоненттер құрайды: а) тұлғаның қажеттілік мотивациялық саласы, б)
операциялық-техникалық саласы (интегралдық бірігу, жалпы арнайы білім
мәнділігімен сипатталады) в) тұлғаның өзін-өзі тануы.
В.А.Сластениннің (1998) педагогикалық шеберлікке берген анықтамасы
Ю.П.Азаровтың (1989) пікіріне жақын, ол педагогтік шеберлікті педагогикалық
технологиямен өзара байланыстырады, дегенмен ол тек операциялық
компоненттермен шектелмеуі керек, адамның жеке іскерлігі мен оның бойында
педагогтік процестің жоғары тиімділігін анықтайтын қасиеттерінің сабақтасып
жатуы керек деген пікір айтады.
И.П.Андриади (1999) педагогикалық шеберлікті жеке тұлғаның рухани-әдеп
және интелектуалдық дайындылығы, қоғамның әлеуметтік-мәдени құндылықтарын
шығармашылықпен ұғындыратын қасиеті деп қарастырады. Және де теориялық
білімді тәжірибемен ұштастыруда кәсіби білік, дағдының болуы маңызды деп
атап көрсетеді.
В.А.Мижериков и М.И.Ермоленко (1999) педагогикалық шеберлік педагогтік
қызметін дамуының биік сатысын жасай отырып, педагогтың педагогикалық
технологияны игеруін, кәсіби және азаматтық бағытын тәжірибесін бүтіндей
тұлғасын көрсете алатынын айтады. Педагогтік шеберліктің мәні жоғары
нәтижеге қол жеткізетін білімді, білік пен дағдыға ұштастыру арқылы жүзеге
асқан қызметтің деңгейімен анықталады.
В.П.Куравлеваның (2000) анықтамасында педагогтік шеберлік ... теориялық
негіздемелер және мұғалім мен оқушының арасын жоғары ақпараттық дәрежеде
байланыстыратын педагогикалық іс-тәжірибелер мен операциялардың тұрақты
жүйесі делінген. Осы анықтаманы өрбіте отырып, автор теориялық білім мен
жоғары дамыған практикалық біліктің үйлесіп біртұтас болуы шығармашылықпен
бекітіледі деп ой қосады. Шеберліктің нақты көрсеткіштері оқытушының
ісінде, оқу-тәрбие жұмыстарында, еңбек сапасында, міндеттерін
жауапкершілікпен орындау кезінде көрінеді.
А.А.Сидоров, М.В.Прохорова и Б.Д. Синюхин (2000) педагогтік шеберлік
педагогикалық мәдениеттің тірек компоненті деп есептейді және шеберлік сан
алуан оқу-тәрбие ісіне байланысты міндеттерді табысты шешуде педагогтың
жеке басының қасиеттерімен қоса оның песихологиялық-педагогикалық ойлауы,
кәсіби білігі,дағдысы мен эмоциясы өзара сабақтастық табатын ерекшеліктері
деп анықтайды.
Л.А.Байкова, Л.К.Гребенкиннің (2000) дәлелдеулерінше педагогикалық
шеберлік – бұл мұғалімнің шығармашылығымен оқыту өнерін үздіксіз
жетілдірумен пайда болатын педагогикалық шеберліктің жоғары дейгейі деседі.
Алғашқы анықтаманы нақтылай келе, олар педагогикалық жеке тұлғасына жеке
басының қасиеттеріне байланысты, оның бұл қасиеттері кәсіптік қызметін өз
бетінше ұйымдастырудың жоғары сатысына қол жеткізуіне жол ашады дейді. Яғни
шебер-педагог бойындағы жеке қасиеттер жиынтығы, оның оған оқу-тәрбие
жұмысын жақсы жүргізуіне септігін молынан тигізбек.Олардың ішіндегі ең
маңыздылары азаматтық және патриотизм,гуманизм және зиялылық жоғары рухтағы
мәдениеттілік пен жауапкершілік. Өте маңызды деп адамсүйгіштік және
адамдармен тіл табысу атап айтылған.
5. Ұстаз, шеберлік ұғымдары. Ұстаздық талант. "Талант" деген сөздi
әpкім әр түрлi ұғынуы мүмкін. талант көбiне, ақын-жазушыларда, әртiстерде,
өнертапқыш адамдарда кездеседi. Ал, мұғалiм болу - талант па, ол әркімнің
қолынан келе бермей ме?" - деген cұpaқ\ тұрады . Ұстаздың бәpi бiрдей
талантты болып тумайды. Егер кез келген мұғалiм ынта-ықылас қойып,
табандылық\ танытатын болса, өз бетiмен көп еңбектенсе, идеялық жағынан
сенiмдi, саяси жағынан есейген азамат болса, өз пәнін жақсы бiлсе,
оқытудың, әдiстемеciн менгерiп, бала психологиясын жете бiлiп,
педагогикалық техниқаны қалыптастыра алса, педагогикалық шеберлiкке жету
қасиеттерiне не бола отырып, педагогтық кәсiптi жақсы меңгерсе,
педагогикалық әдептi бойына сiңiрсе, онда талантты ұстаз бала алады.
Ұстаздық шеберлiк ұстаздық талантпен тығыз байланысты. Ушинский:
"Педагогиқа теориясын қаншама жетiк бiлгенмен, педагогтық әдептiң, қыр-
сырын меңгермейiнше бұған оның қолы жетпейтiндiгiн" айтады.
Ұстаз. Ұстаздық - киелі әрі өте қиын мамандық. Адамзатты ежелден
ойландырып, толғандырып келе жатқан, қоғамдық құрылыс өзгеріп жатса да
қажеттігін жоймайтын маңызды мәселе - жас ұрпақты өмір сүруге дайындау. Бұл
қиынның қиыны. Себебі әр адам - қайталанбас жеке тұлға. Әр адамның жан
дүниесі өзінше бір әлем. Уақыт озған сайын, қоғамдағы саяси-әлеуметтік
қарым-қатынас дамыған сайын, бүкіл дүние жүзінде мемлекетаралық интеграция
күшейген сайын ұстаздың қызметі қиындай түсетіні анық.
Бүгінгі ұстаз шәкіртіне мәлімет беріп қана қоймай, оны дүниежүзілік
білім, ақпарат, экономика кеңістігінде шығуға, яғни қатаң бәсеке жағдайында
өмір сүруге тәрбиелеу керек. Ол нағыз ұстаздың қолынан келеді. Бала бойына
білім нәрін себетін, адамгершілік дәнін егетін басты тұлға - Ұстаз. Яғни,
жас ұрпақты оқытуда тиімді жағдайлар жасау көбіне мұғалімге байланысты.
Мемлекетіміздің жарқын болашағы мен гүлденуі үшін қазіргі мектеп жағдайында
мұғалім қандай болуы керек, - деген заңды сұрақ туары сөзсіз.
Ұстаз шәкірт жүрегіне жол табарлық пәнін қызықтырарлық жол іздейді, өз
білімін жетілдіреді, жаңа технологияларды пайдаланады. Өйткені шәкірттен
терең білімділікті, ұстамдылықты, еңбекқорлықты, мәдениеттілікті талап ету
үшін өзі сол қасиеттердің үлгісі боларлық дәрежеде болуы тиіс. Сөйтіп, өмір
талабынан артта қалмаған, үнемі шығармашылық іздену үстіндегі ұстаз ғана
шәкірттердің сеніміне ие болып, сый-құрметіне бөленбек.
Ескіден қол үзбей, жаңаға қол жеткізгендер ғана мұғалім бола алады,
-деген екен қытайдың дана ойшылы Конфуций. Сонымен мұғалім өткен
тәжірибесін жаңамен ұштастыра алатын, кәсіби қызығушылығы жоғары, танымы
биік, бастаған ісінің нәтижесін көре алатын, ғылыми-зерттеу жұмыстарын
талдай білетін, педагогикалық үрдістің заңдылықтарымен етен таныс, оқытудың
әдістемелік жаңалықтарынан хабардар, оқыту үрдісін ізденімпаздықпен
арттыратын өз ісінің шебері болуы керек.
Ең бастысы ұстаз адами қасиеті мол, басқаға қайырын тигізуден
шаршамайтын, шалдықпайтын, өмірінің әр шақтарын қиып, ұрпағының ертеңіне
жол ашатын, шуағы мол шапағат иесі, ұлағатты шайыры, адам жанының адал
бағбаны болғаны жөн. Ұстаз бойындағы білім мен мінез үйлесімділік тауып,
шәкіртке деген ұлы махаббатпен тоғысып жатса, әрбір шәкіртіне жеке тұлға
деп қарап, адал жүрегін ұсынса, өз ісін жан тәнімен сүйіп істесе, нағыз
ұстаз сол болмақ.
Жаңа ғасыр мұғалімінің бойында мынадай қасиеттері болуы тиіс: сергектік,
байқағыштық, сезімталдық, сенім, әділдік, байсалдылық, ұстамдылық, төзім,
сабыр сақтау, ілтипаттылық..
Интеграция мен ғаламдастыру қатар жүріп келе жатқан бүгінгі таңда
мектептегі жеткіншектерге білім берудің сапасы мен деңгейін жан-жақты
көтеру жаңаша ойлайтын, оқыту мен тәрбиенің жаңа технологиясын күнделікті
жұмысында қолдана білетін ұстаздардың ғана жұмысы жемісті болмақ..
Жаңа ғасыр мұғалімдері талапқа сай болып, сапалы әрі сан алуан салиқалы
тәрбиелік-білімділік қызметтерді ойдағыдай атқара білгенде ғана ұстаздық
мақсатына жетеді.
Ұстаз болу, шәкірт тәрбиелеу - ұлы міндет. Бала тәрбиесіне ата - анадан
кейінгі жауапты адам мұғалім. Қоғамға пайдалы жеке тұлғаларды әкелу
ұстазға, мұғалімге байланысты. Оқушының мектеп қабырғасынан әрі білім, әрі
тәрбие алып шығуы да - мұғалімнің еңбегі, қайраткерлік қызметі.
Ұлағатты ұстаз - ең алдымен шәкіртіне өмірді, білімді үйретуші, өйткені,
ол шәкіртіне үйрететін нәрсені өзі жан-жақты терең біледі және қалай
үйретудің тәсілдері мен әдістерін жақсы меңгереді де, шәкіртін білімге
қызықтыра, ынталандыра түсіндіріп, оның сезімін, ұшқырлап, білімін
дамытады, өмірдің қызықтарын сезіндіреді.
Ұстаз шәкіртіне ана да, әке де болады. Шәкіттерін туған ата-анасындай
баурап, оның жанын терең түсінетін балажан, кішіпейіл, қайырымды, инабатты,
жанын сала жақсылық жасайтын гуманист болуы тиіс.
Ұстаз бен шәкірт арасында шынайы достық қарым-қатынас орнаса, бала сенімі
нығайып, үй ішінен жасырған сырын да айта алатын сырлас досқа айналады.
Мұғалім де оның жан сарайының кілтін тауып, сезім құбылыстарын дөп басатын
психолог бола алуы қажет.
Ұстаз өте әдепті, әділ, шыншыл, шәкірттерін алаламай тең ұстайтын, өзінің
терең білім-ділігі, жоғары мәдениеттілігімен, ақыл - парасаттылығымен үлгі
болғаны жөн.
Ақпараттар ағыны ағылған, түрлі хабарлар тасқыны тасыған жаңа ғасырда
мұғалім де озық техникалық, электрондық құралдарды, компьютерді жетік
білетін, өз пәнін өмірмен байланыстыра алатын ақпаратшыл және ұлтының
кемеліне толысуына, рухани өсуіне, әдеби-мәдени дамуына басты ықпал жасаушы
ұлтжанды патриот болуы керек.
1. Сергектік, байқағыштық;
2. Сезімталдық;
3. Сенім;
4. Әділдік;
5. Байсалдылық;
6. Ұстамдылық, төзім, сабыр сақтау;
7. Ілтипаттылық, яғни адамзатқа шуақ шашар, нұрын себер, тіршілік берер
күннің қуаты сәулесінде болса.
Ұстаздыққа өмірін бағыштаған азамат мұғалімдік іс-әрекет жоғары және
асқан бейімдікті талап ететіндігін бір сәт естен шығармаған жөн. Тәрбие
пайда болғалы бері педагогтық қызмет өмір сүріп келеді. Чехтың ұлы педагогі
Я.А.Коменскийдің еңбектерінде-ақ мұғалімнің қызметінен асқан қызмет жоқ
екендігі туралы пікірді кездестіреміз. Орыс педагогикасының негізін салған
К.Д.Ушинский мұғалімнің оқушыға ықпалын ешқандай бекітілген ережемен,
бағдарламалармен, ешқандай оқу орындарын ұйымдастыру мен ауыстыруға
болмайтын ерекше тәрбиелік күш екенін атаған болатын. Сондықтан әрқайсымыз
өз мұғалімдерімізді, ең алдымен, әріп пен сөздерді жазуды, оқу мен
есептеуді үйреткен, білім мен еңбек әлемнің сырын ашқан алғашқы ұстаздарды
білеміз және есте ұстаймыз. Өз шәкіртінің ақыл-ойы мен жүрегіне жол тапқан
ұстаз нағыз мұғалім.
Мұғалімдік кәсіптік жарамдылығы оның қоғамдық-саяси, арнайы және
психологиялық-педагогикалық даярлығының біртұтастығымен анықталады. Мұғалім
нені меңгеруі керек деген сұраққа жауап бере келіп, Н.К.Крупская:
Мұғалім, ең алдымен, өзі негіздерін оқытатын пәнді, сол ғылымды білуі
қажет. Ол ғылымның нағыз мәні, қазіргі күйі, оның дамуының басты
кезендерін, басқа ғылымдармен байланысы түсінуі керек, - деп жазған
болатын. Мұғалімге қойылатын ең басты талап іргелі ғылыми пәндерден білімін
үнемі толықтырып, жеткілікті дәрежеде кеңейтіп отыру болып табылады.
Мұғалім мектеп болашағына, бағытталған болып, білімі бүгінгі күннің
талабынан озыңқы тарту керек.
Мұғалім өз оқуын тоқтатқанға дейін ғана оқытуға қатысы бар. Қазіргі кезде
ғылым дамуының қарқынды жүруіне тәуелді. Білімдердің тез ескіретінін
ескерсек, бұл қағида көкейкесті мәселеге айналып отыр. Біздің уақытымыздың
тез өзгергіштігін ескерсек, мұғалімге өзінің ғылыми, рухани және идеялык
өсу жолында тоқтап қалуға болмайды. Басқа адамдарға айтар сөз жоқ болса, ең
шыңдалған педагогтық техниканың өзін әлі деп есептеуге болады. Оқулықтар
мен бағдарламалар қаншалықты жетілдірмесін, конструктурлар қаншама сиқырлы
машиналарды ойлап тапсын, бәрібір ең қиын міндеттерді біліміне,
зиялылығына, шеберлігіне арқа сүйей отырып мұғалімнің өзіне шешуге тура
келеді.
Мұғалімнің кәсіптік шеберлігі жыл санап өсе түскенмен де, оқушы бейнесі
онан да шапшаң өзгереді. Осыған байланысты педагогтар мен социологтар
зерттеулері мұғалім күш-қуаттарының айырмасы азая түскенін байқатуда.
Бұрынғыға қарағанда қазір оқушылармен аралық байланысты жүзеге асыру
қиындай түсуде. Мамандық даярлығы, іскерлігі мен адамгершілік сапаларының
деңгейі төмен мұғалімдерге оқушылардың қарсыласуы өскендігі көрініп отыр.
Оқушылардың мұғалім беделіне қатынасы да өзгереді. Олардың мұғалім
жөніндегі бағалык өлшемі ересектердің шартына жақындай түсуде, негізінен,
қоғамның мұғалімге қоятын талаптарымен сәйкес келеді. Мұғалім күш-қуаты мен
қабілеттері деңгейінде толық еңбек етуі, өзінің мәдени және мамандық ой-
өрісін кеңейтуі, оқу-тәрбие міндеттерін жасампаздықпен шешуі үшін оның
уақыты мен өміршең күштерін сақтау қажет, ал оның өзі күнделікті іс-әрекет
барысында үнемді пайдалануды үйрену керек
Мұғалім - оқушылардың өмірі мен іс-әрекетін ұйымдастырушы. Оқушылар іс-
әрекетінің мазмұны оқыту мен тәрбие мақсаттары мен міндеттерінен шығады
және жалпы орта білім мектептегі оқу жоспары, пәндер программасы және
тәрбиенің үлгі мазмұнымен айқындалады. Оқу-тәрбие жұмысының негізгі
бағыттары, оны ұйымдастырудың формасы мен әдістері педагогикалық курсында
әңгімеленеді. Педагогикалық психология мұғалімдердің оқушылар іс-әрекетін
ұйымдастыру мазмұны мен формасын таңдауда психологиялық аспектіні, оны
ұйымдастыру процесіндегі мұғалім ролінің психологиялық мәнін қарастырады.
Нақтылы сыныпта оқу және оқудан тыс іс-әрекеттің мазмұнын ұйымдастыру
формасын таңдай отырып, мұғалім, біріншіден, оның тәрбиеде қаншалықты
мақсатқа жетуге көмектесетінін ескеруі керек. Екіншіден, коллектив өмірінің
мазмұны оқушыларға өзінің қажеттілігін педагогтық көзбен қарағанда
қанағаттандыруы абзал. Міне, бұл жерде оқушылардың түрліше әлеуметтік
бағалы қажеттіліктерін қалыптастырып қоймай, оқушыларда бар әлеуметтік
бағалы қажеттіліктерді еске алу керек. Мысалы: танып білу, қол жеткізу,
араласу қажеттіліктері және оларды пайдалану, коллективтің оқу мен оқудан
тыс іс-әрекеттерінде бұл қажеттіліктерді жүзеге асыруда барынша мүмкіндік
жасау, оларға сүйене отырып, басқа бірқатар қажеттіліктерді қалыптастыру
маңызды. Олай болмаған жағдайда оқушылардың бар қажеттіліктері әр кезде
әлеуметтік бағалы емес, кейде тіпті әлеуметтік жат түрлерде бәрі бір іске
асырылады. Үшіншіден, коллективтік іс-әрекет мектеп оқушыларына олар үшін
актуальды проблемаларды өзіндік сананы, өзін анықтауды, өзін бекітуді т.
б. жасауда мүмкіндік беруі тиіс. Төртіншіден, оқушылар үшін коллектив ісін
ұйымдастыру формалары қаншалықты әлеуметтік тартымды екенін білу. Бұл
педагогтық күш-қуатты аз жұмсау арқылы мектеп оқушыларына, атап айтқанда,
жеткіншектер жоғары сынып оқушыларына, ұсынылған қажеттіліктерге
қанағаттандыру және проблемаларды шешу, мысалы, олар сәндікке тән ағымдағы
формаларға ұмтылып отырғанда, жолдарын қызғылықты етуге мүмкіндік береді.
Мұғалімдерге өзінің ересектігін мойындата алмай, олармен қарым-қатынас
жасауда мектеп оқушыларының бір бөлігі өздерінің шынайы ниетін жасыруға
тырысады. Кейде балалар өзін мұғалімдердің талабына сәйкес ұстайды.
Осылайша жағымпаздық пен жалғандық пайда болады. Кейбір оқушылар өздерінің
жеке басының кейбір белгілері мен қасиеттерін жасыруға көмектесетін (ересек
адамдармен) қатынастың стилін ұғынып алады, сайқымазақ, сәби т. б.
күйінде қалады. Бұл оқушыларға мұғалімдердің ықпалын қиындатады, мектеп
оқушыларына оларды толғандыратын мәселелерді шешуге көмектесу мүмкіндігін
айырады.
Педагогикада кәсіби қызметтің сапасын анықтайтын біртұтас әрі жүйелі
түсінік педагогикалық шеберлік болып табылады. Орыс тілінің сөздігінде
шеберлік - белгілі бір саладағы өнер деп анықтама берілген, ал шебер өз
ісінде жоғары нәтижеге қол жеткізген маман делінген (С.И.Ожегов, 1990).
Педагогикалық шеберлікті адамның педагогикалық жұмысындағы жоғары өнерге
қол жеткізген ерекше қалпы ретінде қарастыра отырып, оның кәсіби қызметтік
және тұлғалық тұрғыдан өзіндік өлшемі бар екенін ескеру қажет.
Педагог түрлі ғылым саласында озық білімді меңгеруімен шеберлікке қол
жеткізе алады ма? Өз әріптестеріміздің тәжірибесінде кәсіби қызметінен көре
аламыз ба? Жоқ, себебі педагог сағат сайын айналадағы өзгерістерді,
жаңалықтарды қамтып, ғылымның заңдылықтарына сүйену арқылы әдемілік пен
тәрбиелілікті жеткізе білуі керек. Бұл жағдайда ең объективті заңдар туралы
сөз болып отырғанын, яғни нақты бір адамның-педагогтық өмірге көзқарасы,
қарым-қатынасы туралы екенін түсіну маңызды болмақ.
1.2. Тәрбиешілердің кәсіби шығармашылық белсенділігін қалыптастырудың
мүмкіндіктері
Мұғалімдерді даярлау жүйесінде жалпы кәсіптік және арнайы даярлық
өте маңызды күрделі қызметтерді атқарады, сондықтан оған қойылатын
талаптар жоғары және ерекше мәнге ие бола отырып төмендегідей
мәселелерді қамтиды:
- психологияны ғылым ретінде түсіну және оның құрлым үрдісін, тәлім
– тәрбие психологиясын, психологияның даму сатылары, психологиялық
зерттеу әдістерін;
- қазігі педагогиканың әдістемелік негіздерін, міндеттерін,
салаларын, педагогикалық зерттеу әдістерін, Қазақстан Республикасының
білім беру жүйесін, дамытудың жалпы заңдылықтарын;
- педагогика ғылымдар жүйесіндегі қазақ этнопедагогикасының
алатын орнын халықтық педагогика бойынша тәрбие нысандары мен
әдістерін;
- өмірдегі жағдайлар адам психикасы заңдылықтар туралы теорияны,
түсінікті қолдана білуі, әр кезеңдегі жеке тұлғаның дамуы бойынша
тәжірибе жүргізіп, нәтижесін қортындылай білуді мектеп оқушысының
дамуын және қалыптасуын бақылауды;
- педагогикалық зерттеу әдістерін педагогикалық әдебиеттерді талдай
білуі.
Шығармашылық қызмет көп қырлы объективті және субъективті процесс.
Шығармашылық қызмет пен шеберліктің биік деңгейінің аралығында өзара
байланыстылық бар.
Шығармашылық қызмет объективті жағдайда жаңалықты ашу болса,
субъективті жағдайда жаңа білімді меңгеру болып табылады. Белгілі психолог
Б.М.Реплов шығармашылық қызмет деп, сөздің өзіне тән мағынасында алғанда,
қоғамдық құны жаңа, бірегей өнімдер беретін қызмет аталады.
Тәрбиеші-педагог балалар ұжымына оптимизм, ынтымақтастықпен жолдастық
рухын орната отырып, әр оқушының өз күшіне деген сенімін ұштай білуі керек.
Мұғалім мамандығы жасандылыққа, уақыт талабынан қалыс қалуға төзбейді.
Өмірін осыған арнаған адамда өз шәкірттеріне дарытқысы иелетіп барлық
қасиеттер болуы керек. Жаңа адамды тек жаңа адам ғана тәрбиелеуі тиіс.
Біздің қоғамдағы мұғалім балаларды болашақ туралы арманмен
жігерлендіруүшін, оларды алдағы мұраттарға қазірден үйрететін болашақтың
адамы [15].
Егер былай десем қателеспес едім деп ойлаймын: мұғалімнің өзі тұлға
болуы тиіс немесе өнегелі адамды тек өнегелі адам ғана тәрбиелейді; оның
өзі биік парасатты тек ізгі жан дүниесімен ғана балаға дарытуға болады; ол
міндетті түрде жан –жақты сауатты және шығармашылық адамы болуы тиіс немесе
танымға деген құштарлық отымен өзі өртенген адам ғана құштарлық отын
тұтандыра алады; мұғалім патриот және интернационалист болуы керек немесе
Отанға деген сүйіспеншілікті өз Отанын сүйетін адам ғана оята алады.
Мұғалім балалармен сөйлескен кезінде жалған, анайы мінездерге, дөрекілікке,
төзімсіздікке, ашу-ызаға жол бермеуі тиіс. Балаларға жиі-жиі дауыс көтеріп,
өзін-өзі ұстай білмейтін ұстаз оқушыларды кішіпейілділікке, ізеттілікке
үйрете алмайды [16].
Балалар үшін ең беделді – ол тәрбиеші. Балалар өздерінің ұстазына,
олардың біліміне, талас тудыратын сұрақтарды шешу әркімнің тәртібімен
табыстарын бағалау кезіндегі әділдігіне сенеді. Мұғалімнің біріншіден,
балалар арасында өз беделін сақтап, нығайтып, екіншіден, оны әр оқушы адам
етіп қалыптастыруға игі ықпал етуге пайдалану үшін оның маңызы өте зор
[17].
Сүйікті, ұстаз –баланың өмірге қарайтын мөлдір де таза әйнегі. Ол
әйнектің өзін аңғармайды, бірақ таным терезесінен көрінетін заттар мен
құбылыстарға зор мейірмен мейлінше құштарлана таңырқай, мақтана қуана
шұқшия қарайды, неліктен? ал егер басқаша болса ше? деген сияқты сансыз
сұрақтар қолды, күдігін, тұжырымын, ой қорытындысын, көзқарасын айтады.
Жақсы көретін тәрбишінің сабағы –мұның өзі таным құштарлығына көнірек
толтыра тыныс алу; ұстаздың тәлімгерлігін – этикалық тәлімгерлігін,
пікірлерін бала өзі орнықтыратын бірден-бір дұрыс позиция деп қабылдайды.
Бірақ егер бала мұғалімді жек көрсе, одан қаймықса, онда ақиқат
терезесі баланың бір нәрсені соншалық қинала көретін және жалпы оған қинала
қарайтын қисық айнаға айналады [18].
Өз ұстазын ұнатып, оған сеніп, соңынан еруі үшін балалар одан не көруі
керек?
Біріншіден, олардың бәрін және әрқайсысын түсіне білуі керек. Оқушылар
өздеріне әрдайым көмекке келіп, табыстарына қуанатын, сәтсіздікке ұшыраған
сәтте көңілдерін көтеретін мұғаліммен қарым-қатынас жасау соншалық қызықты
екенін сезінуі тиіс.
Балаларды түсіну – мұның өзі олардың кейпін кию. Олармен бірге
қуанып, бірге күйіну, олардың өмірін кешу деген болатын Н.К.Крупская.
Екіншіден, асқан кеңпейілділік, мейірімділік, қайырымдылық,
сезімталдық. Мұның өзі Не істегің және қалай істегің келсе де істе, саған
бәрі кешірімді дегенді әсте білдірмейді. Жоқ, қайта керісінше, мұғалім
өзінің алдында бала албырттығын, теріс қылығын, өзімшілдігін тежеуге
тырысуы үшін мұғалім талапты болуы тиіс. Әйтсе де сонымен бірге мұғалімнің
бірге күйіне, көндіге, кешіре, көмектесе білетіндігін баланың өз
тәжірибесінде сезінуі қажет [19].
Балалар ұйымында өзара түсінісу, жолдастық, өзара көмек, қайырымдылық
және кішіпейілдік рухының орнатылуы тұтасымен мұғалімге, оның өз
оқушыларыменқарым –қатынасының парасаттылығына байланысты. Тек осы жағдайда
ғана балалар меңгерген білім программалар мен оқулықтарда қарастырылған
тәрбиелік және дамытқыш әрекет ете алады.
П.Ф.Каптеров енгізген бастауыш сынып процесс ұғымы балаларды оқыту,
тәрбиелеу, жетілдіру, қалыптастыру, үйрету процестерінің мәнін қамтиды. Бұл
процестердің нақтылы практикада бір –бірімен тамырлас жататыны соншалық,
бір –бірінен ажыратып алу тым қиын [20].
Бүкіл процесс қайталанбайтын шығармашылық сипатқа ие болып, тосын
нұсқау бойынша емес, органикалық қажеттілік бойынша жүреді. Бастауыш сынып
шығармаларда дербес жұмысты дамыту жөніндегі көп айтылады, сонымен бірге
оны дамытуға қамқорлық жасау қажеттігі осы қасиеттің құндылығынан
туындайтын. Бірақ дербес жұмыс ең алдымен оның өмірінде қолданылатындығынан
емес, оның – шығармашылық өзіндік дамудың мәніне жауап беретіндігімен
маңызды болып отыр [21].
Дербес жұмыстан басқаша жолмен адам жетіле де алмайды: оның табиғаты
осындай. Тәрбие мен білім беру көп ретте адамның өздігінен шығармашылық іс
-әрекеттің қалыптасуына қарсы қиянкескі күрес сипатында болып, оны ескіше,
мезі қылған жолмен жүргізу мақсатымен тәрбие беру ісінің жалпыға бірдей
ықтиярсыз жүргізілгенінің өзінде де дербестік жайында болып отыр.
Балалардың таным қызығушылықтары мен белсенділіктерін,
шығармашылықпен ойлауын дамытуда тәрбиеші-педагогтарға мынадай шарттар
қойылады.
Таным қызығушылығын дамыту шарттары:
- интеллектуалдық қысым және интеллектуалдық тартыстар жағдайын туғызу;
- шығармашылық және зерттеу іс -әрекеттері бар сабақтар ұйымдастыру;
- өзіндік таным мен зерттеу дағдыларының қалыптасуына ықпал ету;
- балалардың танымдық бастамалары мен өз бетінше жұмыс істеулеріне
қолдау көрсету немесе мақтау мадақтау;
Таным белсенділігін дамыту шарттары:
- әрбір балалардың үшін даму жұмысының траекториялары;
- жоғары балалардың сынып іс -әрекет;
- білім беру үрдісінің ерекше формалары мен білім берудің спецификалық
Шығармашылық ойлауды дамыту шарттары;
- шығармашылықтың тууына ішкі кедергілерді жою;
- жұмыс істеу барысында бала дейінің шоғырландыру;
- қиялы ширақтығын қолдау;
- жалпы шығармашылық іс -әрекетке бағыт –бағдар беру;
Тәрбиеші-педагогтың жеке шығармашылығы ең алдымен оның өзін -өзі
танытуға деген қажеттілігімен сипатталады. Яғни тәрбиеші-педагогтың кәсіби
іс -әрекеттегі мүмкіндігін толық аша білуге ұмтылысынан туындайды [22].
С.Л.Рубинштейн айтқандай, адамды жеке тұлға ретінде танытатын оның
бойындағы бір қасиеті ғана емес, сонымен қатар оның өзін танытуға деп
қойған мақсатына ұмтылысы да ерекше қасиеттерінің бірі болып табылады. Осы
орайда тәрбиешілердің шығармашылық кәсіби іс -әрекетке деген
қажеттілігінің туындауына ықпал ететін мынадай шарттарды атауға болады;
- өз-өзіне іс -әрекеттің субъектісі ретінде қарау;
- қайшылықтарды жеңе білу;
- рефлексияға қабілеттілік;
- өзінің жеке тұлғалық кәсіби қасиеттерін танып білу;
- іс -әрекеттің біріккен түрін қолдана білу [23].
Сонымен әр тәрбиші-педагогтың алдындағы сәулелі мұраты - өз пәнінен
білім беріп қана қоймай, әр баланың менің ашу, сол менді шығармашылыққа
жеткізіп, баланың өзіне деген сенімін туғызу. Олардың өзінен шығармашылық
қасиет, қабілетті іздете білу, өмірден өз орнын тапқыза білу қаншалықты
қиын екені түсінікті.
Бұл үшін, біріншіден, балалардың шығармашылық белсенділігін арттыру
қажет. Жалпы белсенділік, шығармашылық белсенділік дегеніміз не? Ол туралы
ғалымдар не дейді?
Белсенділік – адамның қажеттілігінен, көзқарасынан, мақсаттарынан
туындайтын қоршаған ортаны өзгерте ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1 БОЛАШАҚ ТӘРБИЕШІЛЕРДІҢ КӘСІБИ ШЫҒАРМАШЫЛЫҚ БЕЛСЕНДІГІН
ҚАЛЫПТАСТЫРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗІ.
1.1 Болашақ тәрбиешілердің кәсіби шығармашылық белсенділігін
қалыптастырудың психологиялық- педагогикалық
мәселелері ... ... ... ... ... ... .
1.2 Тәрбиешілердің кәсіби шығармашылық белсенділігін қалыптастырудың
мүмкіндіктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ...
1.3 Педагогтардың кәсіби шығармашылық белсенділігін қалыптастырудың
шарттары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ..
2 ТӘРБИЕШІЛЕРДІҢ КӘСІБИ ШЫҒАРМАШЫЛЫҚ БЕЛСЕНДІГІН ҚАЛЫПТАСТЫРУДЫҢ
ӘДІСТЕМЕСІ.
2.1Педагогтың кәсіби шығармашылық белсенділігін қалыптастырудың
мазмұны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2.2 Болашақ тәрбиешілердің кәсіби шығармашылық белсенділігін
қалыптастырудың
әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ...
2.3 Болашақ тәрбиешілердің кәсіби шығармашылық қабілетін
қалыптастырудағы педагогикалық-тәжірибелік
жұмыстар ... ... ... ... ... ... ... ... ...
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
ӘДЕБИЕТТЕР
ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ..
ҚОСЫМШАЛАР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ...
КІРІСПЕ
Зерттеудің көкейкестілігі. Бүгінгі таңда Қазақстан Республикасы
Тәуелсіздігінің 20 жылдығы өтіп жатыр. Осы 20 жыл ішінде қол жеткізген
жетістіктеріміз орасан зор.
Солардың бірі балалар үшін жасалынып жатқан игі істер. “Ел боламын десең
– бесігіңді түзе” деп халқымыз айтқандай, бала тәрбиесі біздің негізгі
мақсатымыз [1].
Дағдарыстың тауқыметін халқымыз: көппен көтерген жүк – жеңіл деп жүріп,
қиындыққа төзіп, шыдап, ерінбей, талмай еңбек етіп, маңдай тердің күшімен
жеңіп шыққандай.
Елбасымыздың дәстүрлі “Халыққа жолдаулары ” халқына әр жыл сайын жол
көрсетіп, жөн сілтеп отырды. әр іске көрегенділікпен, аса мән беріп отырған
елбасымыз 2006 жылғы дәстүрлі жолдауында еліміздің болашағы үшін, жас
бүлдіршіндердің қамын жеу, оларға жағдай жасау мақсатымен “Мектепке дейінгі
оқыту және тәрбиелеу” мамандықтарын дайындау мәселесін алға қойды 2006-2007
оқу жылында жоғарғы оқу орындарының Педагогикалық – гуманитарлық
салаларында “ Мектепке дейінгі оқыту және тәрбиелеу ” мамандықтары ашылды.
Мектепке дейінгі мекемелер, яғни бала-бақшалардың көбісі жабылып қалған
болса, енді біреулері мектеп жанына көшіріліп, амалсыздың күнін кешіп еді.
Енді сол мекемелердің бәрі қайта іске қосылып, бала-бақшалар қайта ашылып,
балалар үшін жағдай жасала бастады. Жұмыс жүргізілген соң талапта күшейді.
Енді сол бала- бақшадағы балаларға тәрбие беру ісі алға қойылып отыр.
Халқымыздың ғасырлар бойы өмір сынынан өтіп келген ұрпақ тәрбиесі,
жинақталған тағлымы, тәлім-тәрбиелік үлгілері, дұрыс дүниетанымдық
ұстанымдарының, өмірлік бағыттарының қалыптасуы, мәдени мінез құлықтардың
қалыптасуы бәрі де тәрбиешілердің кәсіби шығармашылық белсенділігіне
байланысты. Міне, сондықтан да біз дипломдық тақырыбымызды: “Болашақ
тәрбиешілердің кәсіби-шығармашылық белсенділігін қалыптастыру” – деп
алуымызға себепші болды [2].
Зерттеу обьектісі: - Мектепке дейінгі мекемелердегі оқу тәрбие үдерісі.
Зерттеу пәні: Болашақ тәрбиешілердің кәсіби-шығармашылық белсенділігін
қалыптастыру.
Зерттеудің мақсаты: Болашақ тәрбиешілердің кәсіби-шығармашылық
белсенділігін қалыптастырудың теориялық тұрғыда айқындап, тәжірибеде
қолданудың әдістемелік кешенін жасау, оны эксперименттік байқаудан өткізу.
Зерттеудің міндеттері:
- Болашақ тәрбиешілердің кәсіби-шығармашылық белсенділігін
қалыптастырудың теориялық негіздерін анықтау;
- Болашақ тәрбиешілердің кәсіби-шығармашылық белсенділігін
қалыптастырудың құрылымдық-мазмұндық моделін құру;
- Болашақ тәрбиешілердің кәсіби-шығармашылық белсенділігін
қалыптастырудың педагогикалық шарттарын, өлшемдері мен көрсеткіштерін,
деңгейлерін анықтау;
- Болашақ тәрбиешілердің кәсіби-шығармашылық белсенділігін
қалыптастырудың әдістемелік кешенін тәжірибелік-эксперименттен өткізіп,
ұсыныстар беру.
Зерттеудің ғылыми болжамы: Егер болашақ тәрбиешілердің кәсіби-
шығармашылық белсенділігін қалыптастырудың мазмұны теориялық тұрғыдан
нақтыланып, құрылымдық-мазмұндық моделі құрылса, болашақ тәрбиешілердің
кәсіби-шығармашылық белсенділігі қалыптасады, өйткені кәсіби-шығармашылығы
артып, белсенділікпен қажетті дағдыларды еркін меңгеруге ықпал етеді.
Зерттеудің жетекші идеясы: Болашақ тәрбиешілердің кәсіби-шығармашылық
белсенділігін қалыптастырудың теориялық және практикалық тұрғыдан негіздері
тәрбиешілердің кәсіби-шығармашылығы дамып, белсенділігі артады.
Зерттеудуң әдіснамалық және теориялық негіздері:
Таным теориясы, өзіндік таным теориясы, білім беру жүйесінің
философиялық, психологиялық-педагогикалық негіздері, тұлғаны дамыту
теориясы, психологиялық және педагогика ілімінің теориялық тұжырымдамалары,
ғылым мен тәжірибені кіріктіру теориясы, тәрбиешілердің кәсіби-
шығармашылық белсенділігін арттыру жөніндегі идеялар мен тұжырымдар
құрайды.
Зерттеу көздері: Қ.Р. Президентінің халыққа жолдауы: мектепке дейінгі
тәрбие мен оқытудың және әдістемелік құжаттары; Мектепке дейінгі
ұйымдардағы білім беру әрекетінің типтік ережесі; Қ.Р. Үкіметінің “Қазіргі
заман кезеңінде мектепке дейінгі ұйымдардың негізгі міндеттері туралы
қаулы” ; Қазақстан Республикасының 2005-2010 жылдарға арналған білім беруді
дамытудың мемлекеттік бағдарламасы; ; Қазақстан Республикасының “ Білім
туралы заңы”; зерттеу мәселесі бойынша ғылымдар еңбектерінде көрініс тапқан
философиялық және педагогикалық тұжырымдамалар; оқу тәрбие үдерісіндегі
озат тәжірибелер: оқу-әдістемелік құралдар, сондай-ақ дисертанттың
педагогикалық және зерттеушілік іс-тәжірибелік.
Зерттеу әдістері: зерттеу мәселесі бойынша ғылыми педагогикалық
әдебиеттерге, білім беру стандарттарына, оқу бағдарламаларына, теориялық
талдау жасау, озат іс-тәжірибелерді талдау, салыстыру, зерделеу, жинақтау,
тәжірибелік-эксперименттік жұмыстар жүргізу, жүйелеу, моделдеу, сауалнама,
бақылау, тестілеу, жүргізу, эксперимент нәтижелерін өңдеу, қорытындылау.
Зерттеудің ғылыми жаңалығы мен теориялық маңыздылығы
- кәсіби шығармашылық, кәсіби шығармашылық белсенділік, белсенділікті
қалыптастыру ұғымдары теориялық тұрғыдан негізделіп, болашақ тәрбиешілердің
кәсіби шығармашылық белсенділігіне анықтама жасау берілді.
- болашақ тәрбиешілердің кәсіби-шығармашылық белсенділігін
қалыптастырудың моделі құрылды, оның аясында өлшемдер, көрсеткіштер,
деңгейлер анықталды, мониторинг жүйесі берілді.
- болашақ тәрбиешілердің кәсіби-шығармашылық белсенділігін
қалыптастырудың педагогикалық шарттары анықталды;
-болашақ тәрбиешілердің кәсіби-шығармашылық белсенділігін
қалыптастырудың әдістемесі және оқу-әдістемелік кешені жасалды.
1 БОЛАШАҚ ТӘРБИЕШІЛЕРДІҢ КӘСІБИ ШЫҒАРМАШЫЛЫҚ БЕЛСЕНДІГІН
ҚАЛЫПТАСТЫРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗІ
1. Болашақ тәрбиешілердің кәсіби шығармашылық белсенділігін
қалыптастырудың психологиялық- педагогикалық мәселелері
Шығармашылық сөзінің төркіні, этимологиясы шығару, ойлап табу
дегенге келіп саяды. Демек, жаңа нәрсе ойлап табу деп түсіну керек.
Философиялық сөздікте шығармашылық қайталанбайтын, тарихи-қоғамдық мәні
бар, жоғары сападағы жаңалық ашатын іс-әркеті деп түсіндіріледі.
Көрнекті психолог Л. С. Выготский шығармашылық деп жаңалық ашатын
әрекетті атаған. Ал, осы мәселені терең зерттеген психологтардың бірі Я. А.
Пономарев шығармашылықты даму ұғымымен қатар қояды. Өйткені әрбір
жаңалық, әсіресе интеллектуалдың тұрғыда болса, ол адамның психикасын
жаңа саналы деңгейге көтереді деп есептейді. Бұл пікір бүгінгі күнгі бір
тұтас педагогиканың талаптарына сәйкес келеді [3].
Соңғы жылдары шығармашылық сөзімен жаңалықпен қатар бастамалылық ,
белсенділік ұғымдары астарласа қолданылып жүр.
Шығармашылық -өте күрделі психологиялық процесс. Ол іс -әрекеттің түрі
болғандықтан, тек адамға ғана тән.
Бастауыш сынып еңбекті шығармашылық процесс ретінде қарастырған
В.А.Кан-Кашк, Н.Д.Никандровтың зерттеулерінде, ұстаз шығармашылығының,
психологиялық негіздері, мұғалімнің жеке шығармашылығын қалыптастыру
жолдары қарастырылады [4].
Шығармашылық туралы зерттеулердегі ойлар мен тұжырымдарды, негізге ала
отырып, оны мына төмендегідей ерекшеліктермен сипатталатын адам іс-әрекеті
деген қортынды жасауға болады:
- Шығармашылықты тудыратын қарама-қайшылықтың болуы.
- Әлеуметтік немесе жеке адамға деген мәнінің болуы.
- Шығармашылыққа арналған шарттардың, жағдайдың болуы.
- Шығармашыл тұлғаның жекелік қасиеттерінің болуы.
- Нәтиженің жаңалығы.
Мұғалім өзекті мәселенің айналасына өзінің білім, біліктілігін
тоқтайды. Мұғалімнің ұйымдастыру шығармашылығының да мәні ерекше. Әсіресе,
оқушылардың белсенділігін ұйымдастыру шығармашылығы [5].
Тәрбиеші балалардың біртұтас дүниетанымының қалыптасуына әлемдік
сана деңгейдегі білім, білік негіздерін меңгеруіне ықпал ететін жаңаша
білім мазмұнын құру- жалпы білім беру жүйесіндегі өзекті мәселенің бірі.
Сондықтан балалардың шығармашылық іс - әрекетінің мәнін дамыту үшін не
істеуге болады деген сұрақ туатыны сөзсіз.
Ал ол үшін балалардың білім алуда тек мәлімет жиынтығын меңгерумен
шектелмей, терең білімді, ізденімпаз, барлық іс-әрекеттерде шығармашылық
бағыт ұстанатын, сол тұрғыдан өз болмысын таныта алатын және тұлға
тәрбиелеу болып отыр.
Ал балалардың шығармашылығы тек өзіне ғана жаңалық болып табылатын
субъективті жаңалық. Ендеше оларға тән шығармашылық кезеңдерін шартты түрде
былайша топтастырамыз.
1. Жаңалықпен бетпе-бет келу;
2. Шығармашылық,екі ұштылық, белгісіздік;
3. Шешімнің жарық етуі;
4. Шығармашылық акт;
5. Шешімнің дұрыстығын дәлелдеу.
Жалпы белсенділік деп - бүкіл жер бетіндегі жанды тіршіліктің өз
тірлігіне мәні барды сақтауға, оның өзінің керегіне лайықты етуге
жұмсалатын күші, ойлауы, тәсілі, яғни қоршаған дүниеге, әлемге өзіндік
қатынасы [6].
Шығармашылық деген қажеттілік – күрделі рухани қажеттілік. Әзірге ол
барлық адамдарда бірдей деуге болмайды. Ал қоғамдағы жаңару үрдістері әр
адамнан күнделікті шығармашылық қайтарымды талап етіп отыр.
Шығармашылық іс-әрекет – бүкіл болмыстың, қозғалыстың, дамудың, бір
сөзбен айтқанда, тіршіліктің көзі. Қоғам құбылыстарында, жеке адамның, ақыл
– санасында, іс-әрекетінде, ішкі жан дүниесінде шығармашылықтың табиғи
үрдістері үздіксіз жүріп, белгілі бір жүйемен дамиды. Ішкі шығармашылық
үрдістерін табиғат өзі басқарады. Ал сыртқы факторларды басқару, реттеу
жеке адамның ой- санасына, айналысатын сана байланысты [7].
Балалардың шығармашылық іс -әрекетке деген құлшынысы оның өз
даралығын, өз қабілеттерін іске асыруына жол ашады. Шығармашылықтың мәнін
аша отырып оның әрекет ұйымымен тығыз байланысты екенін анықтауға болады.
Шығармашылық және іс- әрекет диалектикалық біртұтастықты құрайды. Іс
-әрекет шығармашылықты тудырып, оны нақты болмыстыққа айналдырса, ал
шығармашылық іс -әрекетті реттеуді, оның амалдарын, тиімділігін анықтайды.
Шығармашылық іс-әрекет арқылы шығармашылық қабілеттер қалыптасады, әрі
қарай дамиды.
Яғни, шығармашылық – қайшылықтарды шешуге ынталанған, жеке тұлғаның
нәтижеде адамзатқа мәні бар.
Шығармашылық үрдісті ғалымдар әр кезеңге бөліп қарастырады. Әр кезеңде
баланың бойында әр түрлі сапалық қасиеттер қалыптасады. Алғашқы кезеңдерде
шығармашылыққа деген сенімсіздік, күдік білінуі мүмкін [8].
Ал келесі сәттерде біраз ойлану, іздену кезеңдерінде табандылық,
танымдық, белсенділік секілді қасиеттер қалыптасып, еңбектің нәтиже берер
тұсында оқушының көңіл күйі көтеріліп, жаға істерге жігерлене түседі.
Әрине, шығармашылық жұмыстардың түріне мақсатына қарай бұл кезеңдер бір-
бірімен астасып қабысып жатуы мүмкін.
Оларда қалыптасып, одан әрі дамып отыратын сапалардың бірі айқын
көрініп, бірі уақытта көмескіленуі ықтимал. Жалпы әр оқушының бойындағы
қайталанбайтын табиғи ерекше құбылыстар біріге жинақталып, керемет
шығармашыл тұлға жасап шығарады.
Бұл қазіргі білім беру жүйесін ізгілендіру, яғни білімді гуманистік
принциптегі бағытта дамыту идеясымен ұштасып жатыр.
- шығармашылық ізденістер, тапсырмалар арқылы оқушылардың
қызығушылығын арттыру;
- оқушылардың алған білімдерін, дағдыларын келешектегі өмірлерінде
қолдана алуларына көздерін жеткізу;
Балалардың істейтін жұмысының мақсатын айқын түсінуі, жұмыста өз
еркімен, қалауымен орындауы;
Мұғалімнің нақты тапсырмалар беруі, жұмысты орындаудың және аяқтаудың
уақытын жеке тұлғаны қалыптастыру, өздігінен дамуға жағдай жасау, сондықтан
оның өзіндік танымдық, шығармашылық іс -әрекеті белсенді болады.
Шығармашылық іс -әрекет мәселесі сан қырлы: оған философиялық –
эстетикалық мәдениеттанымдық, әлеуметтік және психологиялық –бастауыш сынып
аспектілер кіреді. Ал оның өмір сүруінің өзегін табу үшін кешенді қатынас
қажет. Педагогика жеке тұлғаның шығармашыл қорының жетілу көзқарасын,
шығармашыл бастамалардың қалыптасу механизмдерін аудару әрекеттері
барысында шығармашылықты қарастырады [9].
Балалардың өнімді ақыл-ой, іс- әрекеті, ұсынылған тапсырманы
орындаудағы олардың шығармашылық мүмкіндігін пайдалану, басшылыққа алынатын
білім, білік және дағдыларды қалыптастырудың жанама жолының басымырақ болуы
көзделеді. Осыған орай оқулықтың көптеген тапсырмалары талқылау жүргізу,
ұсыныс және болжам айту, әр алуан көзқарастарды қарастыру, шешудің жаңа
жолын іздестіру және т.с. орындау мүмкін болатындай түрде, яғни формада
тұжырымдалған.
Шығармашылық іс -әрекетке бейімдейтін жаттығулар, тапсырмалар,
мәтіндер, өзіндік жұмыстар әр түрлі болады. Мысалыға:
Жасыл түсті қоршауға алынған жаттығулар негізінен, балалардың
логикалық ойлау қабілетін, ақыл-ойын дамытуды көздейді. Ондай жаттығуларды
орындау барысында оқушылар мазмұнға сәйкес объектілерді бақылайды,
салыстырады; сондай –ақ әр алуан ақыл –ой іс -әрекеттерін орындайды,
практикалық жұмыстар жүргізіледі; зерделілік білдіреді, ізденеді; болжам
айтады, оны негізді беруге немесе дәлелдеуге талпынады, пәнге деген
қызығушылығын, ынта – ықыласын тудырады.
Оқушыларға арналған тапсырмалардың бәрі арнайы жүйе құрайды. Оларды
орындай алмаған оқушыға білімнің көрсеткіші ретінде нашар баға қойылмайды,
ал оны орындаған оқушыны мадақтаған жөн [10].
Сонымен, оқушылардың шығармашылықпен жұмыс істей алу әрекеті мейлінше
белсенділікті, инициативаны, ізденімпаздықты, өз еркімен жүйелі жұмыс
істеуді талап етеді, оны оңтайландыру, оқушының күнделікті рухани қажетіне
айналдыру орта мектептің қазіргі кезеңдегі маңызды міндеті.
Шығармашылық - оқушының танымдық іс -әрекетіне мотивациялық тұрғыда
басшылық жасау нәтижесінде туындайды.
Баланың шығармашылық іс-әрекетінің пайда болуы оның орындаған
тапсырмасының нәтижесінен көрінеді және шығармашылық дербестігі
қалыптасқанда баланың бүкіл болмысы жаңа сипатқа ие болады.
Шығармашылық іс-әрекет әртүрлі сапада көрінуі мүмкін. Оның күрделі
табиғатының өзі оның жеке адам дамуының түрткісі, қозғаушы күші екендігін
көрсетеді [11].
Мәселені шешуде талданған негізгі ұғымдардың мәні мен мазмұнына үңіле
отырып, оқушының шығармашылық дербестігін қалыптастырудың мәні мынада деген
тұжырымға келдік:
- қоғамда болып жатқан өөзгерістерді танып білуге, ғылым жаңалықтарына
тұрақты қызығушылықтың пайда болуына;
- оқу-танымдық міндеттер мен мақсаттарын орындауға талпыну;
- білім алуға, шығармашылық жұмыстарға тұрақты қызығушылық;
- оқушының танымдық ойлау белсенділігінің дамуы;
- жеке тұлғаның сапалық көрсеткіші ретінде көрінетін
қабілеті мен қасиеттерінің дамуына;
- жеке тұлғаның дербес интеллектуалдық ой-өрісінің кеңеюі;
- тұрақты ізденімпаздық, шығармашылық іс-әрекетінің нәтижелі дамуына
әсер етеді.
Шығармашылық іс-әрекет ұғымы төңірегіндегі тұжырымдар, анықтамалар бұл
үғымның өзіндік ерекшеліктерін, әртүрлі психикалық процестерден туындайтын
интеллектуалдық, эмоционалдық, бағыттаушы (зейін, ерік) байланысын және
жеке тұлғаға беретін білімнің маңызын ашып көрсетеді. Ғалымдардың бұл
мәселе төңірегінде айтқан ойларын қолдай отырып, өз зерттеу пәнімізге
байланысты шығармашылық іс-әрекет ұғымына өз анықтамамызды береміз [12].
Біздің пайымдауымызша, шығармашыық іс-әрекет - жеке тұлғаның
танымдық қажетсінуі мен қызығушылығын, белсенділігі мен танымдық
ізденімпаздығын қамтитын сан қырлы білім алуынан көрінетін, күрделі
шығармашылық процестің қалыптасуымен аяқталатын интеллектуалдық қабілеті.
Шығармашылық іс-әрекет оқушы іс-әрекетінің сапасы ретінде көріне
отырып, үнемі ізденіп, белсенді әрекет ететін жеке тұлғасының қалыптасуына
мүмкіндік туғызады. Шығармашылық іс-әрекет адам өмірін жаңа деңгейге
көтеріп, түрлі туындылар мен жаңалықтардың шығуына негіз болып, жағымды
эмоционалдық көңіл-күй орнатады.
Жүйелі жүргізілген зерттеулеріміз оқушының шығармашылық іс -әрекетін
қалыптастырудың бағыты мұғалімнің бастауыш сынып іс-әрекетіне тікелей
байланысты екендігін көрсетті.
Мұғалімнің оқу материалының түсініктілігі, мазмұндылығы, оқытуды
ұйымдастырудағы тиімді әдіс-тәсілдер, мұғалім мен оқушы арасындағы жылы
қарым-қатынас оқушылардың шығармашылық іс -әрекетінің қалыптасуына үлкен
септігін тигізеді.
Демек, сабақтың жоғары деңгейде өтуі, оқушылардың дамуы мен
дайындығына сәйкес әр түрлі әдістерді қолдану, жеке ерекшеліктерін ескеру,
сабақта түрлі танымдық тапсырмаларды мейлінше кеңінен пайдалану оқушыларда
оқу материалына деген қызығушылығын тудырады.
Жұмыс түрлерін шығармашылық сипатқа өзгертіп, сабақтан тыс уақытта
өздігінен ізденіп, белгілі бір оң нәтижеге жетуге бағыттау іс-әрекеттің
қалыптасуына негіз болады [13].
Мәселен, бала сабақты жақсы оқиды, қабілетті, белсенді, бірақ оқу
жұмысын ол міндеті ретінде түсінеді. Демек, баланың шығармашылық іс-
әрекетке тұрақты қызығушылығы, ізденімпаздығы дамымаған. Мұғалімнің
шығармашылық іс-әрекетке бағыттаушылық рөлі болмаған жағдайда оқушыда
"интеллектуалдық енжарлық" пайда болады.
Шығармашылық іс-әрекет жеке тұлғаның тұрақты сапалық белгісі ретінде
оқушының жан-жақты дамуына жағымды ықпал етеді, ақыл-ой
және адамгершілік қуаты оның ерік-жігерін, ойлау, елестету қабілетін,
эмоциясын белсендіретін қызықты интеллектуалдық іс-әрекетінде көрініс
табады.
Ол жеке тұлғаның қоғамда беделін көтеруде және оның өз-өзіне баға бере
білуіне ықпал етеді.
Шығармашылық іс-әрекет жеке тұлғаның қасиетіне айнала отырып, оның
танымдық сипатын және қоғамдағы бағытын айқындайды, жеке тұлғаның болмысқа
деген өзіндік көзқарасын қалыптастырады [14].
Қоғамда, айналамыздағы ортада болып жатқан қарқынды өзгерістер
шығармашылық қабілеті бар, қажетті жағдайда соны әрі айрықша шешім
қабылдайтын жеке тұлғаның алдына үлкен талаптар қояды. Балалардың
шығармашылық қабілеттерін дамыту және оны тәрбиелеу – бүгінгі таңдағы
көкейтесті мәселелердің бірі. Шығармашылық – бүкіл тіршілік көзі. Адам
баласының сөйлей бастаған кезінен бастап, бүгінгі күнге дейін жеткен
жетістіктері шығармашылықтың нәтижесі. Бұған бүкіл халықтық, жалпы және
жеке адамның шығармашылығы арқылы келдік. Әр жаңа ұрпақ өзіне дейінгі
ұрпақтың қол жеткен жетістіктерін меңгеріп қана қоймай, өз іс-әрекетінде
сол жетістіктерді жаңа жағдайға бейімдей, жетілдіре отырып, барлық салада
таңғажайып табыстарға қол жеткізеді. Баланың шығармашылығын дамытатын
тәрбиеші өзі шығармашылықпен жұмыс жасауы керек.
Педагогикалық шеберліктің кейбір анықтамаларының мазмұнын кеңес дәуірі
мен қазіргі отандық ғылыми-әдістемелік әдебиеттерден қарастырамыз.
Педагогқа қойылатын талаптар туралы ағарту саласы бойынша халық комиссары
А.В.Луначарскийдің мақалалары мен басылымдарда жарияланған сөздерінен
білеміз. 1928 жылы тәрбиешілер мен қоғам қайраткерлерінің мәжілісіндегі
сөзінде ол педагогқа жүктелетін жауапкершілік ерекше екенін атап айтқан:
егер алтын құятын шебер оны бүлдіріп алса, оны қайта құюға болады, егер
асыл тастар бүлінсе іске алғысыз болып қалады, бірақ ең зор баға жетпес
гауһар - өмірге келген адам. Адамды бұзу ең ауыр қылмыс немесе
күнәсыздықтың үлкен күнәсы. Бұл материалмен алдын ала не істейтінді
анықтап нақты, айқын жұмыс істеу керек- дейді.
Н.К.Крупская (1960) 1932 жарыққа шыққан Мұғалім туралы деген
мақаласында үлгілі мұғалімнің мерилі ретінде төмендегі критерийлерді
анықтады: мұғалім өз пәнін әрбір оқушыны, еңбекті ұйымдастырудың ғылыми
негіздерін білуі керек, оқытудың әдістемесін меңгеруі, оқу және тәрбие
жұмыстарын ұштастыра білуі, оқушының қабілетін оята білуі, беделді бола
білуі қажет.
Педагогикалық шеберлік мәселесі туралы А.С.Макаренконың (1988)
пікірлеріне сүйенер болсақ, оның дәлелдеуінше шеберлік – бұл тәрбие
процесін шын мәнінде білу, тәрбие ісінде біліктің болуы. Бұл жөнінде ол:
Мен білік пен дағдыға негізделген шеберлік қана мәселені шеше алатынына өз
тәжірибемде көз жеткіздім дейді. Одан әрі жоғарыда келтірілген шеберлік
туралы түсінікті нақтылайтын ережелер қатары кездеседі, дауысты келтіру -
өнер, көзқарасы мен қозғалысы, тұру, отыру, орындықтан көтерілуі, күлу бәрі-
өнер болып табылады. Мен өзімді нағыз шебер болдым деп есептедім, тек
мында кел деген сөзді 15-20 түрлі құбылта отырып, кімді болса да өзіме
шақырғанда келетіндей және не істеу керек екенін бірден түсінетіндей
дәрежеге жеткенде ғана дейді.
В.А.Сухомлинский (1981) бұл түсінікке нақты анықтама бермейді дегенмен ол
педагог тұлғасы тәрбиеленуші тәнті ететін, өзіне тарта білетін
рухтандыратын болуы керек деген пікір айтады. Ол идеалдар мен қағидалардың
көзқарастары мен талғамының симпатия мен антипатияның моральдық әдептілік
қағидаларының педагогтың сөзі мен ісіндегі гармоналды тұтастығы міне.
Осындай қасиеттер жалындаған жас ұрпақтың жүрегіне жол табатын шоқ жұлдыз
болады дейді. Сондай-ақ ауызбіршілік тәрбиеші үшін органикалық қажеттілігі
ретінде өте маңызды әрі жан дүниесін, жеке бақытын, ой-санасын онсыз
елестете алмайтын өмір заңы екенін айтады.
А.И.Щербаков (1968) педагогикалық шеберлік – мұғалімнің ғылыми,
әдістемелік өнерінің, білігі мен дағдысының, жеке қасиеттерінің үндесіп,
үйлесуі - деп есептейді. Мұндай үйлесімді тұтас әдістемелік өнер тек
шығармашылықпен ғана туындайтыны айдан анық. Бұл өнердің басты атрибуты -
өз жұмысын үлкен жауапкершілікпен орындау дейді.
Ю.П.Азаров (1971) тәрбиешінің шеберлігінің маңызы туралы айта келіп, оның
мәнін төмендегіше ашады педагогикалық шеберліктің негізі бала тәрбиесінің
заңдылығын білу болып табылады дейді. Одан әрі шеберлікті құрайтын құрамдас
бөліктерінің өзара әрекеті туралы айта келіп, шеберлікке берген анықтамасын
дамыта түседі сезім мен техниканың өзара әрекеті педагогтың жеке тұлғаға
немесе ұжымға жаппай эмоционалды образды ықпал жасауына әкелетінін айтады.
Міне, шеберліктің құдыреті - осындай тұтасқан үйлесімде Ю.П.Азаров
(1989) қалың оқырман қауымына арнаған публицистикалық басылымында: мен
шеберліктің формуласын қайта-қайта айта беруге дайынмын, оның мәні
технология, қарым-қатынас, тұлға сияқты үштікте дейді. Шеберлік істейтін
ісіміздің материалдық жағында болуы керек.Бұл технологияны кешіктірмей іске
асырсақ, соның арқасында қарым-қатынас жасалады. Ал бұл қарым-қатынас мәні
және балаларды қалыптастырады деген екен.
Н.В.Кузьмина (1972,1980) шеберлікті маманның өз жұмыс жағдайын зерттеп,
зерделей білуі, кәсіптік міндеттерін оңтайлы шешу үшін кәсіби біліктілікті,
дағды мен білікті меңгеруі деп анықтайды.
Н.В.Кузьминаның пікірінше (1980) педагогтың кәсіби шеберлігі тәжірибе мен
оқу міндеттерін оңтайлы шеше білуді жоғары деңгейде меңгеру. Бұл жалпы
еңбек пен жалпы интелектуалдық білік қалыптасқанда ғана жеткілікті биік
дәрежеге ие болады, (талдау синтездеу,жалпылау, ауыстыру, нақтылау
саласында).
Ю.К.Бабанский (1989) мұғалім – кәсіби технологияны еркін меңгеруімен,
шығармашылығымен бала оқытуда және тәрбиелеуде ерекше шебер деп көрсетеді.
Сондай-ақ автор педагог еңбегінің қарапайым қырларын дұрыс талдау және
педагогтық оптималды шешім жасау мен оқушының жеке басы сияқты қасиеттерге
тоқталады.
Н.В.Кухарев (1990) мұғалімнің белгілі дәрежедегі педагогтық шеберлігін
қарастырудың дұрыстығын айта келіп, оның шеберлігі психологиялық-педагогтік
дайындығының жоғары деңгейіне негізделуі шарт дейді.
Павлютенкованың ойынша (1990) мұғалімнің кәсіби шеберлігін төмендегі
компоненттер құрайды: а) тұлғаның қажеттілік мотивациялық саласы, б)
операциялық-техникалық саласы (интегралдық бірігу, жалпы арнайы білім
мәнділігімен сипатталады) в) тұлғаның өзін-өзі тануы.
В.А.Сластениннің (1998) педагогикалық шеберлікке берген анықтамасы
Ю.П.Азаровтың (1989) пікіріне жақын, ол педагогтік шеберлікті педагогикалық
технологиямен өзара байланыстырады, дегенмен ол тек операциялық
компоненттермен шектелмеуі керек, адамның жеке іскерлігі мен оның бойында
педагогтік процестің жоғары тиімділігін анықтайтын қасиеттерінің сабақтасып
жатуы керек деген пікір айтады.
И.П.Андриади (1999) педагогикалық шеберлікті жеке тұлғаның рухани-әдеп
және интелектуалдық дайындылығы, қоғамның әлеуметтік-мәдени құндылықтарын
шығармашылықпен ұғындыратын қасиеті деп қарастырады. Және де теориялық
білімді тәжірибемен ұштастыруда кәсіби білік, дағдының болуы маңызды деп
атап көрсетеді.
В.А.Мижериков и М.И.Ермоленко (1999) педагогикалық шеберлік педагогтік
қызметін дамуының биік сатысын жасай отырып, педагогтың педагогикалық
технологияны игеруін, кәсіби және азаматтық бағытын тәжірибесін бүтіндей
тұлғасын көрсете алатынын айтады. Педагогтік шеберліктің мәні жоғары
нәтижеге қол жеткізетін білімді, білік пен дағдыға ұштастыру арқылы жүзеге
асқан қызметтің деңгейімен анықталады.
В.П.Куравлеваның (2000) анықтамасында педагогтік шеберлік ... теориялық
негіздемелер және мұғалім мен оқушының арасын жоғары ақпараттық дәрежеде
байланыстыратын педагогикалық іс-тәжірибелер мен операциялардың тұрақты
жүйесі делінген. Осы анықтаманы өрбіте отырып, автор теориялық білім мен
жоғары дамыған практикалық біліктің үйлесіп біртұтас болуы шығармашылықпен
бекітіледі деп ой қосады. Шеберліктің нақты көрсеткіштері оқытушының
ісінде, оқу-тәрбие жұмыстарында, еңбек сапасында, міндеттерін
жауапкершілікпен орындау кезінде көрінеді.
А.А.Сидоров, М.В.Прохорова и Б.Д. Синюхин (2000) педагогтік шеберлік
педагогикалық мәдениеттің тірек компоненті деп есептейді және шеберлік сан
алуан оқу-тәрбие ісіне байланысты міндеттерді табысты шешуде педагогтың
жеке басының қасиеттерімен қоса оның песихологиялық-педагогикалық ойлауы,
кәсіби білігі,дағдысы мен эмоциясы өзара сабақтастық табатын ерекшеліктері
деп анықтайды.
Л.А.Байкова, Л.К.Гребенкиннің (2000) дәлелдеулерінше педагогикалық
шеберлік – бұл мұғалімнің шығармашылығымен оқыту өнерін үздіксіз
жетілдірумен пайда болатын педагогикалық шеберліктің жоғары дейгейі деседі.
Алғашқы анықтаманы нақтылай келе, олар педагогикалық жеке тұлғасына жеке
басының қасиеттеріне байланысты, оның бұл қасиеттері кәсіптік қызметін өз
бетінше ұйымдастырудың жоғары сатысына қол жеткізуіне жол ашады дейді. Яғни
шебер-педагог бойындағы жеке қасиеттер жиынтығы, оның оған оқу-тәрбие
жұмысын жақсы жүргізуіне септігін молынан тигізбек.Олардың ішіндегі ең
маңыздылары азаматтық және патриотизм,гуманизм және зиялылық жоғары рухтағы
мәдениеттілік пен жауапкершілік. Өте маңызды деп адамсүйгіштік және
адамдармен тіл табысу атап айтылған.
5. Ұстаз, шеберлік ұғымдары. Ұстаздық талант. "Талант" деген сөздi
әpкім әр түрлi ұғынуы мүмкін. талант көбiне, ақын-жазушыларда, әртiстерде,
өнертапқыш адамдарда кездеседi. Ал, мұғалiм болу - талант па, ол әркімнің
қолынан келе бермей ме?" - деген cұpaқ\ тұрады . Ұстаздың бәpi бiрдей
талантты болып тумайды. Егер кез келген мұғалiм ынта-ықылас қойып,
табандылық\ танытатын болса, өз бетiмен көп еңбектенсе, идеялық жағынан
сенiмдi, саяси жағынан есейген азамат болса, өз пәнін жақсы бiлсе,
оқытудың, әдiстемеciн менгерiп, бала психологиясын жете бiлiп,
педагогикалық техниқаны қалыптастыра алса, педагогикалық шеберлiкке жету
қасиеттерiне не бола отырып, педагогтық кәсiптi жақсы меңгерсе,
педагогикалық әдептi бойына сiңiрсе, онда талантты ұстаз бала алады.
Ұстаздық шеберлiк ұстаздық талантпен тығыз байланысты. Ушинский:
"Педагогиқа теориясын қаншама жетiк бiлгенмен, педагогтық әдептiң, қыр-
сырын меңгермейiнше бұған оның қолы жетпейтiндiгiн" айтады.
Ұстаз. Ұстаздық - киелі әрі өте қиын мамандық. Адамзатты ежелден
ойландырып, толғандырып келе жатқан, қоғамдық құрылыс өзгеріп жатса да
қажеттігін жоймайтын маңызды мәселе - жас ұрпақты өмір сүруге дайындау. Бұл
қиынның қиыны. Себебі әр адам - қайталанбас жеке тұлға. Әр адамның жан
дүниесі өзінше бір әлем. Уақыт озған сайын, қоғамдағы саяси-әлеуметтік
қарым-қатынас дамыған сайын, бүкіл дүние жүзінде мемлекетаралық интеграция
күшейген сайын ұстаздың қызметі қиындай түсетіні анық.
Бүгінгі ұстаз шәкіртіне мәлімет беріп қана қоймай, оны дүниежүзілік
білім, ақпарат, экономика кеңістігінде шығуға, яғни қатаң бәсеке жағдайында
өмір сүруге тәрбиелеу керек. Ол нағыз ұстаздың қолынан келеді. Бала бойына
білім нәрін себетін, адамгершілік дәнін егетін басты тұлға - Ұстаз. Яғни,
жас ұрпақты оқытуда тиімді жағдайлар жасау көбіне мұғалімге байланысты.
Мемлекетіміздің жарқын болашағы мен гүлденуі үшін қазіргі мектеп жағдайында
мұғалім қандай болуы керек, - деген заңды сұрақ туары сөзсіз.
Ұстаз шәкірт жүрегіне жол табарлық пәнін қызықтырарлық жол іздейді, өз
білімін жетілдіреді, жаңа технологияларды пайдаланады. Өйткені шәкірттен
терең білімділікті, ұстамдылықты, еңбекқорлықты, мәдениеттілікті талап ету
үшін өзі сол қасиеттердің үлгісі боларлық дәрежеде болуы тиіс. Сөйтіп, өмір
талабынан артта қалмаған, үнемі шығармашылық іздену үстіндегі ұстаз ғана
шәкірттердің сеніміне ие болып, сый-құрметіне бөленбек.
Ескіден қол үзбей, жаңаға қол жеткізгендер ғана мұғалім бола алады,
-деген екен қытайдың дана ойшылы Конфуций. Сонымен мұғалім өткен
тәжірибесін жаңамен ұштастыра алатын, кәсіби қызығушылығы жоғары, танымы
биік, бастаған ісінің нәтижесін көре алатын, ғылыми-зерттеу жұмыстарын
талдай білетін, педагогикалық үрдістің заңдылықтарымен етен таныс, оқытудың
әдістемелік жаңалықтарынан хабардар, оқыту үрдісін ізденімпаздықпен
арттыратын өз ісінің шебері болуы керек.
Ең бастысы ұстаз адами қасиеті мол, басқаға қайырын тигізуден
шаршамайтын, шалдықпайтын, өмірінің әр шақтарын қиып, ұрпағының ертеңіне
жол ашатын, шуағы мол шапағат иесі, ұлағатты шайыры, адам жанының адал
бағбаны болғаны жөн. Ұстаз бойындағы білім мен мінез үйлесімділік тауып,
шәкіртке деген ұлы махаббатпен тоғысып жатса, әрбір шәкіртіне жеке тұлға
деп қарап, адал жүрегін ұсынса, өз ісін жан тәнімен сүйіп істесе, нағыз
ұстаз сол болмақ.
Жаңа ғасыр мұғалімінің бойында мынадай қасиеттері болуы тиіс: сергектік,
байқағыштық, сезімталдық, сенім, әділдік, байсалдылық, ұстамдылық, төзім,
сабыр сақтау, ілтипаттылық..
Интеграция мен ғаламдастыру қатар жүріп келе жатқан бүгінгі таңда
мектептегі жеткіншектерге білім берудің сапасы мен деңгейін жан-жақты
көтеру жаңаша ойлайтын, оқыту мен тәрбиенің жаңа технологиясын күнделікті
жұмысында қолдана білетін ұстаздардың ғана жұмысы жемісті болмақ..
Жаңа ғасыр мұғалімдері талапқа сай болып, сапалы әрі сан алуан салиқалы
тәрбиелік-білімділік қызметтерді ойдағыдай атқара білгенде ғана ұстаздық
мақсатына жетеді.
Ұстаз болу, шәкірт тәрбиелеу - ұлы міндет. Бала тәрбиесіне ата - анадан
кейінгі жауапты адам мұғалім. Қоғамға пайдалы жеке тұлғаларды әкелу
ұстазға, мұғалімге байланысты. Оқушының мектеп қабырғасынан әрі білім, әрі
тәрбие алып шығуы да - мұғалімнің еңбегі, қайраткерлік қызметі.
Ұлағатты ұстаз - ең алдымен шәкіртіне өмірді, білімді үйретуші, өйткені,
ол шәкіртіне үйрететін нәрсені өзі жан-жақты терең біледі және қалай
үйретудің тәсілдері мен әдістерін жақсы меңгереді де, шәкіртін білімге
қызықтыра, ынталандыра түсіндіріп, оның сезімін, ұшқырлап, білімін
дамытады, өмірдің қызықтарын сезіндіреді.
Ұстаз шәкіртіне ана да, әке де болады. Шәкіттерін туған ата-анасындай
баурап, оның жанын терең түсінетін балажан, кішіпейіл, қайырымды, инабатты,
жанын сала жақсылық жасайтын гуманист болуы тиіс.
Ұстаз бен шәкірт арасында шынайы достық қарым-қатынас орнаса, бала сенімі
нығайып, үй ішінен жасырған сырын да айта алатын сырлас досқа айналады.
Мұғалім де оның жан сарайының кілтін тауып, сезім құбылыстарын дөп басатын
психолог бола алуы қажет.
Ұстаз өте әдепті, әділ, шыншыл, шәкірттерін алаламай тең ұстайтын, өзінің
терең білім-ділігі, жоғары мәдениеттілігімен, ақыл - парасаттылығымен үлгі
болғаны жөн.
Ақпараттар ағыны ағылған, түрлі хабарлар тасқыны тасыған жаңа ғасырда
мұғалім де озық техникалық, электрондық құралдарды, компьютерді жетік
білетін, өз пәнін өмірмен байланыстыра алатын ақпаратшыл және ұлтының
кемеліне толысуына, рухани өсуіне, әдеби-мәдени дамуына басты ықпал жасаушы
ұлтжанды патриот болуы керек.
1. Сергектік, байқағыштық;
2. Сезімталдық;
3. Сенім;
4. Әділдік;
5. Байсалдылық;
6. Ұстамдылық, төзім, сабыр сақтау;
7. Ілтипаттылық, яғни адамзатқа шуақ шашар, нұрын себер, тіршілік берер
күннің қуаты сәулесінде болса.
Ұстаздыққа өмірін бағыштаған азамат мұғалімдік іс-әрекет жоғары және
асқан бейімдікті талап ететіндігін бір сәт естен шығармаған жөн. Тәрбие
пайда болғалы бері педагогтық қызмет өмір сүріп келеді. Чехтың ұлы педагогі
Я.А.Коменскийдің еңбектерінде-ақ мұғалімнің қызметінен асқан қызмет жоқ
екендігі туралы пікірді кездестіреміз. Орыс педагогикасының негізін салған
К.Д.Ушинский мұғалімнің оқушыға ықпалын ешқандай бекітілген ережемен,
бағдарламалармен, ешқандай оқу орындарын ұйымдастыру мен ауыстыруға
болмайтын ерекше тәрбиелік күш екенін атаған болатын. Сондықтан әрқайсымыз
өз мұғалімдерімізді, ең алдымен, әріп пен сөздерді жазуды, оқу мен
есептеуді үйреткен, білім мен еңбек әлемнің сырын ашқан алғашқы ұстаздарды
білеміз және есте ұстаймыз. Өз шәкіртінің ақыл-ойы мен жүрегіне жол тапқан
ұстаз нағыз мұғалім.
Мұғалімдік кәсіптік жарамдылығы оның қоғамдық-саяси, арнайы және
психологиялық-педагогикалық даярлығының біртұтастығымен анықталады. Мұғалім
нені меңгеруі керек деген сұраққа жауап бере келіп, Н.К.Крупская:
Мұғалім, ең алдымен, өзі негіздерін оқытатын пәнді, сол ғылымды білуі
қажет. Ол ғылымның нағыз мәні, қазіргі күйі, оның дамуының басты
кезендерін, басқа ғылымдармен байланысы түсінуі керек, - деп жазған
болатын. Мұғалімге қойылатын ең басты талап іргелі ғылыми пәндерден білімін
үнемі толықтырып, жеткілікті дәрежеде кеңейтіп отыру болып табылады.
Мұғалім мектеп болашағына, бағытталған болып, білімі бүгінгі күннің
талабынан озыңқы тарту керек.
Мұғалім өз оқуын тоқтатқанға дейін ғана оқытуға қатысы бар. Қазіргі кезде
ғылым дамуының қарқынды жүруіне тәуелді. Білімдердің тез ескіретінін
ескерсек, бұл қағида көкейкесті мәселеге айналып отыр. Біздің уақытымыздың
тез өзгергіштігін ескерсек, мұғалімге өзінің ғылыми, рухани және идеялык
өсу жолында тоқтап қалуға болмайды. Басқа адамдарға айтар сөз жоқ болса, ең
шыңдалған педагогтық техниканың өзін әлі деп есептеуге болады. Оқулықтар
мен бағдарламалар қаншалықты жетілдірмесін, конструктурлар қаншама сиқырлы
машиналарды ойлап тапсын, бәрібір ең қиын міндеттерді біліміне,
зиялылығына, шеберлігіне арқа сүйей отырып мұғалімнің өзіне шешуге тура
келеді.
Мұғалімнің кәсіптік шеберлігі жыл санап өсе түскенмен де, оқушы бейнесі
онан да шапшаң өзгереді. Осыған байланысты педагогтар мен социологтар
зерттеулері мұғалім күш-қуаттарының айырмасы азая түскенін байқатуда.
Бұрынғыға қарағанда қазір оқушылармен аралық байланысты жүзеге асыру
қиындай түсуде. Мамандық даярлығы, іскерлігі мен адамгершілік сапаларының
деңгейі төмен мұғалімдерге оқушылардың қарсыласуы өскендігі көрініп отыр.
Оқушылардың мұғалім беделіне қатынасы да өзгереді. Олардың мұғалім
жөніндегі бағалык өлшемі ересектердің шартына жақындай түсуде, негізінен,
қоғамның мұғалімге қоятын талаптарымен сәйкес келеді. Мұғалім күш-қуаты мен
қабілеттері деңгейінде толық еңбек етуі, өзінің мәдени және мамандық ой-
өрісін кеңейтуі, оқу-тәрбие міндеттерін жасампаздықпен шешуі үшін оның
уақыты мен өміршең күштерін сақтау қажет, ал оның өзі күнделікті іс-әрекет
барысында үнемді пайдалануды үйрену керек
Мұғалім - оқушылардың өмірі мен іс-әрекетін ұйымдастырушы. Оқушылар іс-
әрекетінің мазмұны оқыту мен тәрбие мақсаттары мен міндеттерінен шығады
және жалпы орта білім мектептегі оқу жоспары, пәндер программасы және
тәрбиенің үлгі мазмұнымен айқындалады. Оқу-тәрбие жұмысының негізгі
бағыттары, оны ұйымдастырудың формасы мен әдістері педагогикалық курсында
әңгімеленеді. Педагогикалық психология мұғалімдердің оқушылар іс-әрекетін
ұйымдастыру мазмұны мен формасын таңдауда психологиялық аспектіні, оны
ұйымдастыру процесіндегі мұғалім ролінің психологиялық мәнін қарастырады.
Нақтылы сыныпта оқу және оқудан тыс іс-әрекеттің мазмұнын ұйымдастыру
формасын таңдай отырып, мұғалім, біріншіден, оның тәрбиеде қаншалықты
мақсатқа жетуге көмектесетінін ескеруі керек. Екіншіден, коллектив өмірінің
мазмұны оқушыларға өзінің қажеттілігін педагогтық көзбен қарағанда
қанағаттандыруы абзал. Міне, бұл жерде оқушылардың түрліше әлеуметтік
бағалы қажеттіліктерін қалыптастырып қоймай, оқушыларда бар әлеуметтік
бағалы қажеттіліктерді еске алу керек. Мысалы: танып білу, қол жеткізу,
араласу қажеттіліктері және оларды пайдалану, коллективтің оқу мен оқудан
тыс іс-әрекеттерінде бұл қажеттіліктерді жүзеге асыруда барынша мүмкіндік
жасау, оларға сүйене отырып, басқа бірқатар қажеттіліктерді қалыптастыру
маңызды. Олай болмаған жағдайда оқушылардың бар қажеттіліктері әр кезде
әлеуметтік бағалы емес, кейде тіпті әлеуметтік жат түрлерде бәрі бір іске
асырылады. Үшіншіден, коллективтік іс-әрекет мектеп оқушыларына олар үшін
актуальды проблемаларды өзіндік сананы, өзін анықтауды, өзін бекітуді т.
б. жасауда мүмкіндік беруі тиіс. Төртіншіден, оқушылар үшін коллектив ісін
ұйымдастыру формалары қаншалықты әлеуметтік тартымды екенін білу. Бұл
педагогтық күш-қуатты аз жұмсау арқылы мектеп оқушыларына, атап айтқанда,
жеткіншектер жоғары сынып оқушыларына, ұсынылған қажеттіліктерге
қанағаттандыру және проблемаларды шешу, мысалы, олар сәндікке тән ағымдағы
формаларға ұмтылып отырғанда, жолдарын қызғылықты етуге мүмкіндік береді.
Мұғалімдерге өзінің ересектігін мойындата алмай, олармен қарым-қатынас
жасауда мектеп оқушыларының бір бөлігі өздерінің шынайы ниетін жасыруға
тырысады. Кейде балалар өзін мұғалімдердің талабына сәйкес ұстайды.
Осылайша жағымпаздық пен жалғандық пайда болады. Кейбір оқушылар өздерінің
жеке басының кейбір белгілері мен қасиеттерін жасыруға көмектесетін (ересек
адамдармен) қатынастың стилін ұғынып алады, сайқымазақ, сәби т. б.
күйінде қалады. Бұл оқушыларға мұғалімдердің ықпалын қиындатады, мектеп
оқушыларына оларды толғандыратын мәселелерді шешуге көмектесу мүмкіндігін
айырады.
Педагогикада кәсіби қызметтің сапасын анықтайтын біртұтас әрі жүйелі
түсінік педагогикалық шеберлік болып табылады. Орыс тілінің сөздігінде
шеберлік - белгілі бір саладағы өнер деп анықтама берілген, ал шебер өз
ісінде жоғары нәтижеге қол жеткізген маман делінген (С.И.Ожегов, 1990).
Педагогикалық шеберлікті адамның педагогикалық жұмысындағы жоғары өнерге
қол жеткізген ерекше қалпы ретінде қарастыра отырып, оның кәсіби қызметтік
және тұлғалық тұрғыдан өзіндік өлшемі бар екенін ескеру қажет.
Педагог түрлі ғылым саласында озық білімді меңгеруімен шеберлікке қол
жеткізе алады ма? Өз әріптестеріміздің тәжірибесінде кәсіби қызметінен көре
аламыз ба? Жоқ, себебі педагог сағат сайын айналадағы өзгерістерді,
жаңалықтарды қамтып, ғылымның заңдылықтарына сүйену арқылы әдемілік пен
тәрбиелілікті жеткізе білуі керек. Бұл жағдайда ең объективті заңдар туралы
сөз болып отырғанын, яғни нақты бір адамның-педагогтық өмірге көзқарасы,
қарым-қатынасы туралы екенін түсіну маңызды болмақ.
1.2. Тәрбиешілердің кәсіби шығармашылық белсенділігін қалыптастырудың
мүмкіндіктері
Мұғалімдерді даярлау жүйесінде жалпы кәсіптік және арнайы даярлық
өте маңызды күрделі қызметтерді атқарады, сондықтан оған қойылатын
талаптар жоғары және ерекше мәнге ие бола отырып төмендегідей
мәселелерді қамтиды:
- психологияны ғылым ретінде түсіну және оның құрлым үрдісін, тәлім
– тәрбие психологиясын, психологияның даму сатылары, психологиялық
зерттеу әдістерін;
- қазігі педагогиканың әдістемелік негіздерін, міндеттерін,
салаларын, педагогикалық зерттеу әдістерін, Қазақстан Республикасының
білім беру жүйесін, дамытудың жалпы заңдылықтарын;
- педагогика ғылымдар жүйесіндегі қазақ этнопедагогикасының
алатын орнын халықтық педагогика бойынша тәрбие нысандары мен
әдістерін;
- өмірдегі жағдайлар адам психикасы заңдылықтар туралы теорияны,
түсінікті қолдана білуі, әр кезеңдегі жеке тұлғаның дамуы бойынша
тәжірибе жүргізіп, нәтижесін қортындылай білуді мектеп оқушысының
дамуын және қалыптасуын бақылауды;
- педагогикалық зерттеу әдістерін педагогикалық әдебиеттерді талдай
білуі.
Шығармашылық қызмет көп қырлы объективті және субъективті процесс.
Шығармашылық қызмет пен шеберліктің биік деңгейінің аралығында өзара
байланыстылық бар.
Шығармашылық қызмет объективті жағдайда жаңалықты ашу болса,
субъективті жағдайда жаңа білімді меңгеру болып табылады. Белгілі психолог
Б.М.Реплов шығармашылық қызмет деп, сөздің өзіне тән мағынасында алғанда,
қоғамдық құны жаңа, бірегей өнімдер беретін қызмет аталады.
Тәрбиеші-педагог балалар ұжымына оптимизм, ынтымақтастықпен жолдастық
рухын орната отырып, әр оқушының өз күшіне деген сенімін ұштай білуі керек.
Мұғалім мамандығы жасандылыққа, уақыт талабынан қалыс қалуға төзбейді.
Өмірін осыған арнаған адамда өз шәкірттеріне дарытқысы иелетіп барлық
қасиеттер болуы керек. Жаңа адамды тек жаңа адам ғана тәрбиелеуі тиіс.
Біздің қоғамдағы мұғалім балаларды болашақ туралы арманмен
жігерлендіруүшін, оларды алдағы мұраттарға қазірден үйрететін болашақтың
адамы [15].
Егер былай десем қателеспес едім деп ойлаймын: мұғалімнің өзі тұлға
болуы тиіс немесе өнегелі адамды тек өнегелі адам ғана тәрбиелейді; оның
өзі биік парасатты тек ізгі жан дүниесімен ғана балаға дарытуға болады; ол
міндетті түрде жан –жақты сауатты және шығармашылық адамы болуы тиіс немесе
танымға деген құштарлық отымен өзі өртенген адам ғана құштарлық отын
тұтандыра алады; мұғалім патриот және интернационалист болуы керек немесе
Отанға деген сүйіспеншілікті өз Отанын сүйетін адам ғана оята алады.
Мұғалім балалармен сөйлескен кезінде жалған, анайы мінездерге, дөрекілікке,
төзімсіздікке, ашу-ызаға жол бермеуі тиіс. Балаларға жиі-жиі дауыс көтеріп,
өзін-өзі ұстай білмейтін ұстаз оқушыларды кішіпейілділікке, ізеттілікке
үйрете алмайды [16].
Балалар үшін ең беделді – ол тәрбиеші. Балалар өздерінің ұстазына,
олардың біліміне, талас тудыратын сұрақтарды шешу әркімнің тәртібімен
табыстарын бағалау кезіндегі әділдігіне сенеді. Мұғалімнің біріншіден,
балалар арасында өз беделін сақтап, нығайтып, екіншіден, оны әр оқушы адам
етіп қалыптастыруға игі ықпал етуге пайдалану үшін оның маңызы өте зор
[17].
Сүйікті, ұстаз –баланың өмірге қарайтын мөлдір де таза әйнегі. Ол
әйнектің өзін аңғармайды, бірақ таным терезесінен көрінетін заттар мен
құбылыстарға зор мейірмен мейлінше құштарлана таңырқай, мақтана қуана
шұқшия қарайды, неліктен? ал егер басқаша болса ше? деген сияқты сансыз
сұрақтар қолды, күдігін, тұжырымын, ой қорытындысын, көзқарасын айтады.
Жақсы көретін тәрбишінің сабағы –мұның өзі таным құштарлығына көнірек
толтыра тыныс алу; ұстаздың тәлімгерлігін – этикалық тәлімгерлігін,
пікірлерін бала өзі орнықтыратын бірден-бір дұрыс позиция деп қабылдайды.
Бірақ егер бала мұғалімді жек көрсе, одан қаймықса, онда ақиқат
терезесі баланың бір нәрсені соншалық қинала көретін және жалпы оған қинала
қарайтын қисық айнаға айналады [18].
Өз ұстазын ұнатып, оған сеніп, соңынан еруі үшін балалар одан не көруі
керек?
Біріншіден, олардың бәрін және әрқайсысын түсіне білуі керек. Оқушылар
өздеріне әрдайым көмекке келіп, табыстарына қуанатын, сәтсіздікке ұшыраған
сәтте көңілдерін көтеретін мұғаліммен қарым-қатынас жасау соншалық қызықты
екенін сезінуі тиіс.
Балаларды түсіну – мұның өзі олардың кейпін кию. Олармен бірге
қуанып, бірге күйіну, олардың өмірін кешу деген болатын Н.К.Крупская.
Екіншіден, асқан кеңпейілділік, мейірімділік, қайырымдылық,
сезімталдық. Мұның өзі Не істегің және қалай істегің келсе де істе, саған
бәрі кешірімді дегенді әсте білдірмейді. Жоқ, қайта керісінше, мұғалім
өзінің алдында бала албырттығын, теріс қылығын, өзімшілдігін тежеуге
тырысуы үшін мұғалім талапты болуы тиіс. Әйтсе де сонымен бірге мұғалімнің
бірге күйіне, көндіге, кешіре, көмектесе білетіндігін баланың өз
тәжірибесінде сезінуі қажет [19].
Балалар ұйымында өзара түсінісу, жолдастық, өзара көмек, қайырымдылық
және кішіпейілдік рухының орнатылуы тұтасымен мұғалімге, оның өз
оқушыларыменқарым –қатынасының парасаттылығына байланысты. Тек осы жағдайда
ғана балалар меңгерген білім программалар мен оқулықтарда қарастырылған
тәрбиелік және дамытқыш әрекет ете алады.
П.Ф.Каптеров енгізген бастауыш сынып процесс ұғымы балаларды оқыту,
тәрбиелеу, жетілдіру, қалыптастыру, үйрету процестерінің мәнін қамтиды. Бұл
процестердің нақтылы практикада бір –бірімен тамырлас жататыны соншалық,
бір –бірінен ажыратып алу тым қиын [20].
Бүкіл процесс қайталанбайтын шығармашылық сипатқа ие болып, тосын
нұсқау бойынша емес, органикалық қажеттілік бойынша жүреді. Бастауыш сынып
шығармаларда дербес жұмысты дамыту жөніндегі көп айтылады, сонымен бірге
оны дамытуға қамқорлық жасау қажеттігі осы қасиеттің құндылығынан
туындайтын. Бірақ дербес жұмыс ең алдымен оның өмірінде қолданылатындығынан
емес, оның – шығармашылық өзіндік дамудың мәніне жауап беретіндігімен
маңызды болып отыр [21].
Дербес жұмыстан басқаша жолмен адам жетіле де алмайды: оның табиғаты
осындай. Тәрбие мен білім беру көп ретте адамның өздігінен шығармашылық іс
-әрекеттің қалыптасуына қарсы қиянкескі күрес сипатында болып, оны ескіше,
мезі қылған жолмен жүргізу мақсатымен тәрбие беру ісінің жалпыға бірдей
ықтиярсыз жүргізілгенінің өзінде де дербестік жайында болып отыр.
Балалардың таным қызығушылықтары мен белсенділіктерін,
шығармашылықпен ойлауын дамытуда тәрбиеші-педагогтарға мынадай шарттар
қойылады.
Таным қызығушылығын дамыту шарттары:
- интеллектуалдық қысым және интеллектуалдық тартыстар жағдайын туғызу;
- шығармашылық және зерттеу іс -әрекеттері бар сабақтар ұйымдастыру;
- өзіндік таным мен зерттеу дағдыларының қалыптасуына ықпал ету;
- балалардың танымдық бастамалары мен өз бетінше жұмыс істеулеріне
қолдау көрсету немесе мақтау мадақтау;
Таным белсенділігін дамыту шарттары:
- әрбір балалардың үшін даму жұмысының траекториялары;
- жоғары балалардың сынып іс -әрекет;
- білім беру үрдісінің ерекше формалары мен білім берудің спецификалық
Шығармашылық ойлауды дамыту шарттары;
- шығармашылықтың тууына ішкі кедергілерді жою;
- жұмыс істеу барысында бала дейінің шоғырландыру;
- қиялы ширақтығын қолдау;
- жалпы шығармашылық іс -әрекетке бағыт –бағдар беру;
Тәрбиеші-педагогтың жеке шығармашылығы ең алдымен оның өзін -өзі
танытуға деген қажеттілігімен сипатталады. Яғни тәрбиеші-педагогтың кәсіби
іс -әрекеттегі мүмкіндігін толық аша білуге ұмтылысынан туындайды [22].
С.Л.Рубинштейн айтқандай, адамды жеке тұлға ретінде танытатын оның
бойындағы бір қасиеті ғана емес, сонымен қатар оның өзін танытуға деп
қойған мақсатына ұмтылысы да ерекше қасиеттерінің бірі болып табылады. Осы
орайда тәрбиешілердің шығармашылық кәсіби іс -әрекетке деген
қажеттілігінің туындауына ықпал ететін мынадай шарттарды атауға болады;
- өз-өзіне іс -әрекеттің субъектісі ретінде қарау;
- қайшылықтарды жеңе білу;
- рефлексияға қабілеттілік;
- өзінің жеке тұлғалық кәсіби қасиеттерін танып білу;
- іс -әрекеттің біріккен түрін қолдана білу [23].
Сонымен әр тәрбиші-педагогтың алдындағы сәулелі мұраты - өз пәнінен
білім беріп қана қоймай, әр баланың менің ашу, сол менді шығармашылыққа
жеткізіп, баланың өзіне деген сенімін туғызу. Олардың өзінен шығармашылық
қасиет, қабілетті іздете білу, өмірден өз орнын тапқыза білу қаншалықты
қиын екені түсінікті.
Бұл үшін, біріншіден, балалардың шығармашылық белсенділігін арттыру
қажет. Жалпы белсенділік, шығармашылық белсенділік дегеніміз не? Ол туралы
ғалымдар не дейді?
Белсенділік – адамның қажеттілігінен, көзқарасынан, мақсаттарынан
туындайтын қоршаған ортаны өзгерте ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz
Реферат
Курстық жұмыс
Диплом
Материал
Диссертация
Практика
Презентация
Сабақ жоспары
Мақал-мәтелдер
1‑10 бет
11‑20 бет
21‑30 бет
31‑60 бет
61+ бет
Негізгі
Бет саны
Қосымша
Іздеу
Ештеңе табылмады :(
Соңғы қаралған жұмыстар
Қаралған жұмыстар табылмады
Тапсырыс
Антиплагиат
Қаралған жұмыстар
kz