«Қазақ этнопедагогикасы» пәнінің электронды оқулығын дайындау
НОРМАТИВТІ СІЛТЕМЕЛЕР
АНЫҚТАМАЛАР
БЕЛГІЛЕУЛЕР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР
КІРІСПЕ
1 БІЛІМ БЕРУДЕГІ АҚПАРАТТЫҚ ТЕХНОЛОГИЯЛАР
1.1 Ақпараттық технологиялардың білім берудегі орны
1.2 Электрондық оқулыққа қойылатын талаптар
1.3 Электрондық оқулықтың құру кезеңдері
2 «ҚАЗАҚ ЭТНОПЕДАГОГИКАСЫ» ЭЛЕКТРОНДЫ ОҚУЛЫҒЫН ҚҰРУ ӘДІСТЕМЕСІ
2.1 AutoPlay Media Studio 8.0 бағдарламасы
2.2 Macromedia Flash 8 бағдарламасы
2.3 «Қазақ этнопедагогикасы» электрондық оқулығын құру және қолдану
ҚОРЫТЫНДЫ
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
АНЫҚТАМАЛАР
БЕЛГІЛЕУЛЕР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР
КІРІСПЕ
1 БІЛІМ БЕРУДЕГІ АҚПАРАТТЫҚ ТЕХНОЛОГИЯЛАР
1.1 Ақпараттық технологиялардың білім берудегі орны
1.2 Электрондық оқулыққа қойылатын талаптар
1.3 Электрондық оқулықтың құру кезеңдері
2 «ҚАЗАҚ ЭТНОПЕДАГОГИКАСЫ» ЭЛЕКТРОНДЫ ОҚУЛЫҒЫН ҚҰРУ ӘДІСТЕМЕСІ
2.1 AutoPlay Media Studio 8.0 бағдарламасы
2.2 Macromedia Flash 8 бағдарламасы
2.3 «Қазақ этнопедагогикасы» электрондық оқулығын құру және қолдану
ҚОРЫТЫНДЫ
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
Қазіргі кезде қоғам әрекеттерінің барлық саласында компьютер көмегімен ақпараттық ресурстар орын алады. Яғни, ХХІ асыр бүкіл дүние жүзі ақпараттық қоғамға көшіріле басталды деуге болады. Оған қоғамдағы барлық білім, ғылым, экономика және басқару салалары арқылы ақпараттандыру белгісіне қол жеткізуге болатындығы.
Қазіргі таңда негізінен білім жүйесінің барлық сатыларын үшін электрондық оқулықтар жасаумен шұғылданып келеді. Электрондық оқулық студент үшін ақпарат көзі болып, сонымен қоса электрондық оқулықтармен жұмыс істеу әрбір студенттің өз мүмкіндігін есепке ала отырып, оқып үйрену ісін жеке дара жүргізу болып саналады.
«Технология» ұғымы латын сөздерінен – «техне» - өнер, шеберлік, кәсіп және «логос» - ғылым – дегенді білдіреді. Технология - ғылыми жетістіктерді енгізудің тәсілі мен нәтижесі ретінде, ғылымда қол жеткізілген деңгейдің жинақталған көрінісі ретінде анықталады.
Білім сапасына қойылып отырған жаңа ұстанымдарға байланысты оқу әрекетінің мақсаттылығына,мазмұнына үлкен мән берілуде. Оқушының ғылыми ұғымдар мен заңдарды түсініп, практикалық мәселелерді шешуге бағытталған ойлаудың жалпы амал-тәсілдерін, дағдыларын ғана меңгеріп қоймай, шығармашылық бағытта еңбектенуі – оқу әрекетінің негізгі мақсаты және нәтижесі болып табылады.Бізді қоршаған ортамыздың маңызды мәндерінің бірі ақпарат болып табылады.
Қазіргі таңда негізінен білім жүйесінің барлық сатыларын үшін электрондық оқулықтар жасаумен шұғылданып келеді. Электрондық оқулық студент үшін ақпарат көзі болып, сонымен қоса электрондық оқулықтармен жұмыс істеу әрбір студенттің өз мүмкіндігін есепке ала отырып, оқып үйрену ісін жеке дара жүргізу болып саналады.
«Технология» ұғымы латын сөздерінен – «техне» - өнер, шеберлік, кәсіп және «логос» - ғылым – дегенді білдіреді. Технология - ғылыми жетістіктерді енгізудің тәсілі мен нәтижесі ретінде, ғылымда қол жеткізілген деңгейдің жинақталған көрінісі ретінде анықталады.
Білім сапасына қойылып отырған жаңа ұстанымдарға байланысты оқу әрекетінің мақсаттылығына,мазмұнына үлкен мән берілуде. Оқушының ғылыми ұғымдар мен заңдарды түсініп, практикалық мәселелерді шешуге бағытталған ойлаудың жалпы амал-тәсілдерін, дағдыларын ғана меңгеріп қоймай, шығармашылық бағытта еңбектенуі – оқу әрекетінің негізгі мақсаты және нәтижесі болып табылады.Бізді қоршаған ортамыздың маңызды мәндерінің бірі ақпарат болып табылады.
1. Гocудapcтвeннaя пpoгpaммa paзвития oбpaзoвaния Pecпублики Кaзaхcтaн нa 2011 – 2020 гoды, утвepждeннaя Укaзoм Пpeзидeнтa PК Нaзapбaeвa Н.A. № 1118 oт 07.12.2010.
2. Нуpгaлиeвa Г.К. Инфopмaтизaция cиcтeмы oбpaзoвaния. – Aлмaты, 1999. – 160 c.
3. Нуpгaлиeвa Г. К., Apтыкбaeвa E. В. Мeтoдoлoгия и тeхнoлoгия элeктpoннoгo oбучeния. Мoнoгpaфия. – Aлмaты, 2010.
4. Игнaтoвcкaя Л. A. Aудиoвизуaльныe тeхнoлoгии в интeнcификaции индивидуaльнoгo oбучeния (нa мaтepиaлe aнглийcкoгo языкa): aвтopeф. … кaнд. пeд. нaук: 13.00.01. – М., 2000.
5. Aниcимoвa Н. C. Тeopeтичecкиe ocнoвы и мeтoдoлoгия иcпoльзoвaния мультимeдийных тeхнoлoгий в oбучeнии: aвтopeф. ... д.п.н.: 13.00.02. – CПб, 2002.
6. Мapтин У. Дж. Инфopмaциoннoe oбщecтвo (Peфepaт) // Тeopия и пpaктикa oбщecтвeннo-нaучнoй инфopмaции. Eжeквapтaльник / AН CCCP. ИНИOН; Peдкoл.: Винoгpaдoв В. A. (гл. peд.) и дp. − М., 1990. № 3. − C. 115-123.
7. Poбepт И. В. Coвpeмeнныe инфopмaциoнныe тeхнoлoгии в oбpaзoвaнии: дидaктичecкиe пpoблeмы, пepcпeктивы иcпoльзoвaния. – М.: Шкoлa-Пpecc, 1994.
8. Eдинaк A. Ю. Экoнoмичecкaя эффeктивнocть внeдpeния мультимeдийных тeхнoлoгий в пpoцecc вузoвcкoй пoдгoтoвки cпeциaлиcтoв: Диc. ..кaнд. экoн. нaук : 08.00.05 .– М. PБД, 2005.
9. Гpигopьeв C. Г., Гpиншкун В. В. Иcпoльзoвaниe мультимeдиa-тeхнoлoгий в oбщeм cpeднeм oбpaзoвaнии. – Элeктpoнный pecуpc. – Peжим дocтупa: http://www.humanities.edu.ru/db/sg/ 80306
10. Хpиcтoчeвcкий C. A. Элeктpoнныe мультимeдийныe учeбники и энциклoпeдии. – Инфopмaтикa и oбpaзoвaниe. – 2000. – № 2.
11. Ильин В. В. Тeopeтичecкиe ocнoвы пpoeктиpoвaния инфopмa-циoннoгo pecуpca в coвpeмeннoй выcшeй шкoлe: aвтopeф. … д.п.н.: 13.00.08. – CПб., 2005.
12. Нaбиeв E. A. Цифpoвaя шкoлa //Диpeктop кaзaхcтaнcкoй шкoлы. – 2010. – № 1. – C.6-9.
13. Кoлин К. К. Инфopмaциoнныe pecуpcы в cиcтeмe oпepeжaющeгo oбpaзoвaния // Инфopмaциoнныe pecуpcы в Poccии. − М. − 1997. − № 5. − C. 18-23.
14. Woodill G. Emerging E-Learning Content: New Approaches to Delivering Engaging Online Learning Experiences, in New Approaches to Delivering Engaging Online Training, Brandon Hall Research, and second edition May, 2007. USA.
2. Нуpгaлиeвa Г.К. Инфopмaтизaция cиcтeмы oбpaзoвaния. – Aлмaты, 1999. – 160 c.
3. Нуpгaлиeвa Г. К., Apтыкбaeвa E. В. Мeтoдoлoгия и тeхнoлoгия элeктpoннoгo oбучeния. Мoнoгpaфия. – Aлмaты, 2010.
4. Игнaтoвcкaя Л. A. Aудиoвизуaльныe тeхнoлoгии в интeнcификaции индивидуaльнoгo oбучeния (нa мaтepиaлe aнглийcкoгo языкa): aвтopeф. … кaнд. пeд. нaук: 13.00.01. – М., 2000.
5. Aниcимoвa Н. C. Тeopeтичecкиe ocнoвы и мeтoдoлoгия иcпoльзoвaния мультимeдийных тeхнoлoгий в oбучeнии: aвтopeф. ... д.п.н.: 13.00.02. – CПб, 2002.
6. Мapтин У. Дж. Инфopмaциoннoe oбщecтвo (Peфepaт) // Тeopия и пpaктикa oбщecтвeннo-нaучнoй инфopмaции. Eжeквapтaльник / AН CCCP. ИНИOН; Peдкoл.: Винoгpaдoв В. A. (гл. peд.) и дp. − М., 1990. № 3. − C. 115-123.
7. Poбepт И. В. Coвpeмeнныe инфopмaциoнныe тeхнoлoгии в oбpaзoвaнии: дидaктичecкиe пpoблeмы, пepcпeктивы иcпoльзoвaния. – М.: Шкoлa-Пpecc, 1994.
8. Eдинaк A. Ю. Экoнoмичecкaя эффeктивнocть внeдpeния мультимeдийных тeхнoлoгий в пpoцecc вузoвcкoй пoдгoтoвки cпeциaлиcтoв: Диc. ..кaнд. экoн. нaук : 08.00.05 .– М. PБД, 2005.
9. Гpигopьeв C. Г., Гpиншкун В. В. Иcпoльзoвaниe мультимeдиa-тeхнoлoгий в oбщeм cpeднeм oбpaзoвaнии. – Элeктpoнный pecуpc. – Peжим дocтупa: http://www.humanities.edu.ru/db/sg/ 80306
10. Хpиcтoчeвcкий C. A. Элeктpoнныe мультимeдийныe учeбники и энциклoпeдии. – Инфopмaтикa и oбpaзoвaниe. – 2000. – № 2.
11. Ильин В. В. Тeopeтичecкиe ocнoвы пpoeктиpoвaния инфopмa-циoннoгo pecуpca в coвpeмeннoй выcшeй шкoлe: aвтopeф. … д.п.н.: 13.00.08. – CПб., 2005.
12. Нaбиeв E. A. Цифpoвaя шкoлa //Диpeктop кaзaхcтaнcкoй шкoлы. – 2010. – № 1. – C.6-9.
13. Кoлин К. К. Инфopмaциoнныe pecуpcы в cиcтeмe oпepeжaющeгo oбpaзoвaния // Инфopмaциoнныe pecуpcы в Poccии. − М. − 1997. − № 5. − C. 18-23.
14. Woodill G. Emerging E-Learning Content: New Approaches to Delivering Engaging Online Learning Experiences, in New Approaches to Delivering Engaging Online Training, Brandon Hall Research, and second edition May, 2007. USA.
Пән: Информатика, Программалау, Мәліметтер қоры
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 61 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 61 бет
Таңдаулыға:
Ф-ОБ-001033
Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі
Қожа Ахмет Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік университеті
Алтынбек Рүстембек
Қазақ этнопедагогикасы пәнінің электронды оқулығын дайындау
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
5В011100 –– Информатика мамандығы
Түркістан 2015
Ф-ОБ-001033
Қазақстан Республикасы білім және ғылым министрлігі
Қ.А.Ясауи атындағы халықаралық қазақ-түрік университеті
Қорғауға жіберілді
Компьютерлік ғылымдар
кафедрасының меңгерушісі,
техн.ғ.д., доцент
__________ Марасулов А.М.
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: Қазақ этнопедагогикасы пәнінің электронды оқулығын дайындау
5В011100 - Информатика мамандығы
Орындаған: Алтынбек Р.
Ғылыми жетекшісі,
п.ғ.к., доцент Ниязова Г.Ж.
Түркістан 2015
Мазмұны
НОРМАТИВТІ СІЛТЕМЕЛЕР 4
АНЫҚТАМАЛАР 4
БЕЛГІЛЕУЛЕР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР 4
КІРІСПЕ 5
1 БІЛІМ БЕРУДЕГІ АҚПАРАТТЫҚ ТЕХНОЛОГИЯЛАР 8
1.1 Ақпараттық технологиялардың білім берудегі орны 8
1.2 Электрондық оқулыққа қойылатын талаптар 17
1.3 Электрондық оқулықтың құру кезеңдері 31
2 ҚАЗАҚ ЭТНОПЕДАГОГИКАСЫ ЭЛЕКТРОНДЫ ОҚУЛЫҒЫН ҚҰРУ
ӘДІСТЕМЕСІ 37
2.1 AutoPlay Media Studio 8.0 бағдарламасы 37
2.2 Macromedia Flash 8 бағдарламасы 46
2.3 Қазақ этнопедагогикасы электрондық оқулығын құру және
қолдану 53
ҚОРЫТЫНДЫ 60
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР 61
НОРМАТИВТІК СІЛТЕМЕЛЕР
1. Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевтың 2012 жылғы 14
желтоқсандағы Қазақстан-2050 стратегиясы: Қалыптасқан мемлекеттің жаңа
саяси бағыты атты Қазақстан халқына Жолдауы. Астана. 58 б.
2. Қазақстан Республикасының Білім туралы Заңы. – Алматы: Литера,
2007. – 96 б.
3.Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы
23 тамыздағы № 1080 қаулысымен бекітілген ҚР мемлекеттік жалпыға міндетті
білім беру стандарты. 113 б.
4. 2013-2014 оқу жылында Қазақстан Республикасының жалпы орта білім
беретін ұйымдарында ғылым негіздерін оқытудың ерекшеліктері туралы.
Әдістемелік нұсқау хат. – Астана: Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім
академиясы, 2013. – 117 б.
5. Жоғары оқу орындарында диплом жұмысын (жоба) орындау ережесі
(негізгі ережелер) (ҚР МЖМБС 5.03.016 2009)
6. Университет ережесі. Дипломдық жұмысты (жобаны) әзірлеу мен
рәсімдеуге қойылатын жалпы талаптар. УЕ-ХҚТУ-015-2014
7. Диплом жұмыстарын рәсімдеу және қорғауға табыс ету бойынша
әдістемелік нұсқаулық. 5В011100 – Информатика және 5В060200 – Информатика
мамандықтары. Әдістемелік нұсқаулық жаратылыстану факультетінің Оқу-
әдістемелік кеңесімен бекітілген. 2013 жылы 27 тамыз №1 хаттама.
АНЫҚТАМАЛАР
Ақпарат– біздің айналамыздағы объектілер мен құбылыстардың белгілер
мен символдар арқылы берілген бейнесі.
Әдіс(грек.– methodos – зерттеу) – бұл тәсіл, әдіс немесе әрекет
бейнесі; мақсатқа жету әдісі, қандайда бір айқындалған түрде реттелген
әрекет; нақты тапсырманы шешуге бағынышты, шындықты игерудің практикалық
немесе теориялық тәсілдері мен амалдардың жиынтығы.
БЕЛГІЛЕУЛЕР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР
AOЖ - aвтoмaттaндыpылғaн oқыту жүйeлepi;
ТР - тpeнaжepлap;
ББ- бaқылaушы бaғдapлaмaлap;
АЖ - aнықтaмa жүйeлepi;
ЛП - лaбopaтopиялық пpaктикумдap;
КІРІСПЕ
Қазіргі кезде қоғам әрекеттерінің барлық саласында компьютер көмегімен
ақпараттық ресурстар орын алады. Яғни, ХХІ асыр бүкіл дүние жүзі ақпараттық
қоғамға көшіріле басталды деуге болады. Оған қоғамдағы барлық білім, ғылым,
экономика және басқару салалары арқылы ақпараттандыру белгісіне қол
жеткізуге болатындығы.
Қазіргі таңда негізінен білім жүйесінің барлық сатыларын үшін электрондық
оқулықтар жасаумен шұғылданып келеді. Электрондық оқулық студент үшін
ақпарат көзі болып, сонымен қоса электрондық оқулықтармен жұмыс істеу әрбір
студенттің өз мүмкіндігін есепке ала отырып, оқып үйрену ісін жеке дара
жүргізу болып саналады.
Технология ұғымы латын сөздерінен – техне - өнер, шеберлік, кәсіп
және логос - ғылым – дегенді білдіреді. Технология - ғылыми жетістіктерді
енгізудің тәсілі мен нәтижесі ретінде, ғылымда қол жеткізілген деңгейдің
жинақталған көрінісі ретінде анықталады.
Білім сапасына қойылып отырған жаңа ұстанымдарға байланысты оқу
әрекетінің мақсаттылығына,мазмұнына үлкен мән берілуде. Оқушының ғылыми
ұғымдар мен заңдарды түсініп, практикалық мәселелерді шешуге бағытталған
ойлаудың жалпы амал-тәсілдерін, дағдыларын ғана меңгеріп қоймай,
шығармашылық бағытта еңбектенуі – оқу әрекетінің негізгі мақсаты және
нәтижесі болып табылады.Бізді қоршаған ортамыздың маңызды мәндерінің бірі
ақпарат болып табылады.
Ақпарат– біздің айналамыздағы объектілер мен құбылыстардың белгілер
мен символдар арқылы берілген бейнесі. Адам жасаған әрбір құрылғы мен
жүйеде, ақпарат жинау және өңдеу процестері өтеді. Дербес компьютерлердің
пайда болуына байланысты ақпаратты жинау, беру және өңдеу саласында
төңкеріс басталды. Бұл төңкеріс материалдық өндіріс саласын ғана емес
интелектуалды салаларды да қамтиды.
Ақпараттандыру қоғамның барлық саларының өміріне түбегейлі өзгеріс
жасауда. Олардың өмір сүру жағдайын, адамдардың іс-әрекеттерін, мәдениеті
мен мінездік стереотиптерін, ойлау образын түбегейлі өзгертті.
Ақпараттандыру - адамзат өміріне барлық жағынан әсер ететін
парасаттылық іс-әрекетінің ролі мен денгейін көтерумен байланысты жан-жақты
даму үдерісі болып табылады. Ақпараттандыру кең қолданылатын сөз, ол барлық
адамзат іс-әрекетіндегі қоғамдық мәні бар толық анықталған, жеткілікті және
сол уақыттағы білім негізіндегі қоғам өмірін қайта құру үдерісін көрсетеді.
Білім беру ортасы ақпараттанумен тікелей байланыстағы негізгі қоғамдық
жүйелердің бірі болып табылады. Білімді ақпараттандыруды ақпараттық қоғам
жағдайында жоғарғы деңгейдегі өмірге маман дайындау үдерісі ретінде
сипаттауға болады.
Қазіргі қоғам мен оның білім беру саласын ақпараттандыру туралы
айтпастан бұрын, ақпараттандырудың тарихи алғышарттарын түсінген жөн.
Қоғамды ақпараттандырудың тарихи үдерісі өз заманында пайда болған жаңа
технологиялардың пайда болуына байланысты ақпараттық төңкерістер тізбегі
арқылы сипатталады.
Ақпараттық төңкеріс қоныстанушы халықтың белсенді бөлігі үшін ашық
ақпараттар ауқымының артуына әкеп тірейтін ақпаратты жинау, өңдеу, сақтау
және таратудың тәсілдері мен аспап-құралдарының өзгеруінен тұрады.
Ақпараттық технологиялар саласындағы даму ғылыми және ғылыми көпшілік
басылымдарда “ақпараттық қоғам” атауының пайда болуына әкелді. Кейбір
ғалымдар ақпараттық қоғам деп ондағы өндірістің басты өнімі мағлұматтар
(білім) болып табылатын қоғамды түсінеді. Ақпараттық қоғам статусын қоғамға
беру өлшемі ретінде адамзат жинақтаған мағлұматтар саны сияқты көрсеткішті
пайдаланудың жөні бар, себебі кейбір бағалаулар бойынша біздің эрамыздың
басынан бері адамзат жинақтаған мағлұматтардың бірінші екі еселенуі 1750
жылға, екіншісі ХХ ғасырдың басына, үшіншісі 1950 жылға таман болған. 1950
жылдан бастап әр жылда екі еселенеді. Бұл бүгінгі күнде әлемдегі білім
көлемінің 250 мың реттен аса артқанын білдіреді.
Қоғамды және оның барлық салаларын, соның біріне жататын білімді
ақпараттандыру мәселелеріне мемлекет аса көңіл бөлуде. Қоғамды
ақпараттандыруды дамыту үдерісіне жүйелі мемлекеттік тұрғыдан келудің
қажеттігі өткен ғасырдың 90 жылдарының басында-ақ көрініс ала бастаған
болатын. Ал “ақпараттандыру” ұғымы “компьютерлендіру” ұғымын біртіндеп
ығыстыра отырып ғылыми, сол сияқты қоғамдық-саяси терминологияда кеңінен
пайдаланыла бастады [1].
Ақпараттық көптеген мәселе, әсіресе оның ішінде ең негізгісі білім беру
(оқыту) мәселесі болып табылады . Біздің негізге алған мәселеміз
оқытуды автоматтандырумен байланысты. Демек білім беру мен пайдаланушы
білімінің бақылау сұрағына қажетті нәтижелерді өңдеуі үшін қолданады.
Білім беру компьютерлік техналогиямен жүзеге асыру ақпарат алушының
сұранысын қанағаттандыра тын оқу құралының басылымымен қатар тұрады.
Мұндағы негізгі таралымдар оқулық шығару, оқу процестерінің бірігуін
қамтамасыз ету және жоғарғы сапалы, иннавациялық ғылыми зерттеулердің,
яғни жаңа ақпараттық технологиялардың қолданылу мақсатында оқу процестеріне
және сонымен қатар, әртүрлі электрондық оқулықтардың түбі бір дәл
осылай аталатындығы.
Компьютерлік техникалар құралдарын қолданудың жақсы тиімділігіне маман
иесі пәндік облыста ақпаратты ұсынулардың құралдарын шектемей,
коммуникациялардың және жұмыстың базалары мен білімдердің нәтижесінде қол
жеткізуі мүмкін.
Зерттеудің мақсаты: Қазақ этнопедагогикасы пәнінен электронды оқулық
құру.
Зерттеудің міндеттері:
1. Ақпараттық технологиялар және олардың білім берудегі мүмкіндіктерін
саралау
2. Электронды оқулық құру бағдарламалары мен әдістерін зерттеу
3. Қазақ этнопедагогикасы электрондық оқулығын құру және қолдану
әдістемесін жасау
4. Зерттеу объектісі: Auto Play Media Studio бағдарламасының электронды
оқулық құру мүмкіндіктерін қолдану
Ғылыми жаңашылдығы: Auto Play Media Studio бағдарламасында Қазақ
этнопедагогикасы бойынша электронды оқулық құру технологиясы ұсынылды.
Практикалық маңыздылығы: Ұсынылған электронды оқулық құру технологиясын
заманауи білім беру контенттерін жасақтауда тиімді пайдалануға болады.
Теориялық және әдіснамалық негіздерін: Білім беру жүйесінің
психологиялық-педагогикалық, ғылыми-техникалық негіздері, қазіргі білім
беру проблемалары, электронды білім беру қорларын құру әдістемесі мен
технологиялары саласындағы отандық және шетелдік ғалымдардың еңбектері
құрайды.
Дипломдық зерттеудің теориялық, ғылыми-әдістемелік қағидаларын жасауда
оқыту үдерісін зерттеудегі жүйелілік, тұлғалық және іс-әрекет тұрғысынан
қараудың жалпы ғылыми принциптері, сонымен бірге электронды білім беру
қорларын құрудың әдістемелік негіздері туралы теориялары мен идеялары
қолданылды.
Дипломдық жұмыстың құрылымы мен мазмұны. Дипломдық жұмыс кiрiспеден,
екi тараудан, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тiзiмiнен тұрады.
1 БІЛІМ БЕРУДЕГІ АҚПАРАТТЫҚ ТЕХНОЛОГИЯЛАР
1. Ақпараттық технологиялардың білім берудегі орны
“Ақпараттандыру” ұғымының біршама кеңірек анықтамасын академик А.П.
Ершов өз жарияланымдарында берді. Ол: “ақпараттандыру – адамзат қызметінің
барлық қоғамдық елеулі түрлеріндегі шынайы, жеткілікті және уақтылы білімді
толық пайдалануды қамтамасыз етуге бағытталған шаралар кешені” деп жазды.
Оның үстіне А.П. Ершов ақпарат “қоғамның табысты даму қабілеттілігіне көп
жағынан алғышарт жасайтын, тұтас алғанда, оның стратегиялық ресурсы” болып
табылатындығын атап өтті. Сол сияқты, ЮНЕСКО-ның ұйғарымы бойынша да,
ақпараттандыру – бұл мағлұматтардың (білімнің) барын жүйеге келтіріп,
жаңасын қалыптастыруда, сонымен қоса, оларды қоғамды ағымдық басқару және
ары қарай жетілдіру мен дамыту үшін пайдалануды қамтамасыз ететін ақпаратты
жинау, сақтау мен тарату әдістері мен жолдарын кең көлемде қолдану [2].
Әрине, бір жағынан, осы айтылған екі анықтама бір-біріне қарама-қайшы емес,
екіншіден, адамзат қызметінің бір саласы болып табылатын білім саласын
ақпараттандыруды да анықтайды. Сонымен, “білімді ақпараттандыру” ұғымын осы
екі анықтаманы ыңғайластыру арқылы енгізуге болады.
Білімді ақпараттандыру оқыту мен тәрбиелеудің психологиялық-
педагогикалық мақсаттарына жету үшін білім саласында мағлұматтардың
(білімнің) барын жүйеге келтіріп, жаңасын қалыптастыруды қамтамасыз ететін
ақпаратты жинақтау, сақтау және тарату технологиялары мен құралдарын
қолдануға бағытталған адамзат қызметінің ғылыми-практикалық саласын
білдіреді [3].
Сонымен, білімді ақпараттандыру – білім беру жүйесінің қызмет етуіне,
бүкіл қоғам өміріне бүтіндей әсер ететін қоғам мүшелері қызметінің кең, әрі
көп қырлы ғылым саласы.
Көптеген мамандар білімді ақпараттандыруды үдеріс ретінде қарастырып,
оқу пәндері немесе оқу пәндерінің жиынтығы аталуы мүмкін емес деген
пікірлер айтады. Шындығында, үдерісті оқыту мүмкін емес. Бірақ, білімді
ақпараттандыруды білімді нақты, сенімді, өзекті ақпараттармен және оларды
өңдеу құралдарымен қамтамасыз етуге бағытталған іс-әрекет ретінде де
қарастыруға болады.
Білімді ақпараттандыру дәстүрлі информатика курсын, басқа пәндерді
оқытуда қолданылатын ақпараттандыру әдістерін, технологиялары мен
құралдарын қайта қарастыруды талап етеді. Информатиканың әдістері мен
құралдары көмегімен болашақ маман қандай ақпараттық қорлар, олар қай жерде,
оларға кіру мүмкіндігі қалай және оларды өзінің кәсіби қызметінің
тиімділігін арттыру мақсаттарына қалай пайдалануына болады деген сұрақтарға
жауап алуды үйренуі тиіс.
Ақпараттық технологиялардың дамуы сабақты өткізудің жаңа мүмкін-дігін
– қашықтан оқытудың енуін берді. Ол біріншіден, үйренушінің өзіне оқу
уақыты мен орнын тағдауына, еніншіден, қандай да бір себептермен дәстүрлі
білім алудан шеттетілген адамдарға білім алуға, үшіншіден, оқытуда жаңа
ақпараттық технологияларды қолдануға, төртіншіден, оқытуға кететін шығынды
белгілі бір мөлшерде азайтуға мүмкіндік береді. Басқа жағынан қашықтан
оқыту білім беруді жекешелендіру мүмкіндігін арттырады.
Қашықтан оқытуда электронды оқулықтар қолданылатыны белгілі.
Электрондық оқулықтарды құру ақпараттық материалдардың әркез жаңарып
отыруына байланысты мәселені шешуге мүмкіндік береді. Оларда, сонымен
қатар, жаттығулар мен мысалдардың мол болуы және ақпараттың әр түрінің
көрнекі түрде берілуі мүмкін. Сонымен бірге электрондық оқулықтар көмегімен
білімді тексеру – компьютерлік тест орындалады.
Білім беру саласында "электрондық оқулықтарды" пайдалану оқушылардың
танымдық белсенділігін арттырып қана қоймай, логикалық ойлау жүйесін
қалыптастыруға шығармашылықпен еңбек етуіне жағдай жасайды.
Электрондық оқулықтарды қолдану тәжірибесі студенттер мен оқушылардың
берілген материалды сапалы түрде меңгеретінін көрсетті. Бұған тестілеу
қорытындылары куә. Олай болса ақпараттық технологияның дамуы білім беруде
жаңа әдістер мен әдістемелерді ойлап табуға және сол арқылы оның сапасын
арттыруға толық мүмкіндік береді.
Электрондыќ оќулыќтың тиімділігі олардың ќашыќтыќтан оќытудағы өз
мүмкіндіктерін жетілдіріп, казіргі жаѓдайда барлыќ білім алатын
үйренушілерге ұсынылуында.
Электрондық оқулықты пайдалану мұғалімнің де ғылыми-әдістемелік
потенциалын дамытып, оның сабақ үстіндегі еңбегін жеңілдетеді. Оқытудың әр
сатысында компьютерлік тесттер арқылы оқушыны жекелей бақылауды, графикалық
бейнелеу, мәтіндері түрінде, мультимедиалық, бейне және дыбыс бөлімдерінің
бағдарламасы бойынша алатын жаңалықтарды іске асыруға көп көмегін тигізеді.
Электрондық оқулықтарды қарапайым оқулықтарға қарағанда пайдалану ыңғайлы
және оларда өзін - өзі тексеру жүйесі бар. Осы электрондық оқулықтың
артықшылығы болып табылады. Сондықтан, өзін - өзі тексеру жүйесі оқушы мен
оқытушының арасындағы байланысын алмастырады да, оларды ауылдық жерлерде,
мұғалім жетіспейтін жерлерде көбіне қажет етеді.
Электрондық оқулықтарды пайдалану оқушылардың, танымдық белсенділігін
арттырып қана қоймай, логикалық ойлау жүйесін қалыптастыруға
шығармашылықпен еңбек етуіне жағдай жасайды.
Осы уақытқа дейінгі білім беру саласында тек мұғалімнің айтқандарын
немесе оқулықты пайдалану қазіргі заман талабын қанағаттандырмайды.
Сондықтан қазіргі ақпараттандыру қоғамында бұл оқулықтарды пайдаланбай алға
жылжу мүмкін емес.
Электрондық оқулық мазмұны жағынан толық, жоғары деңгейде ақпараттанған
және дарынды жазылуы қажет. Қашықтан білім алуда оқулықта барлық
электрондық-методикалық құралдары кіруі керек.
Дәл осындай оқулықты кез-келген оқушыға ұсынуға болады және
студенттердің өз бетінше дайындалуы кезінде жақсы көмекші құрал болып
табылады. Сонымен қатар сынақтарға және әр пәннен өтетін емтихандарға
дайындалуға да көмектеседі.
Қазіргі уақытта оқу пәндерінің барлық бағыттыры бойынша электрондық
оқулықтар құрылуда. Мұндай оқу көздеріне деген қызығушылықтың артуы
мультимедиалық технологиялардың пайда болуымен және коммуникациялық
құралдар, Интернет желісінің дамуымен байланысты.
Бүгінгі таңда білім беруді ақпараттандыру формалары мен құралдары өте
көп. Олардын мақсаты оқыту процесін мүмкіңдігінше дидактикалық жағынан
тиімді ұйымдастыру. Дидактикалық тиімділікке қол жеткізу үшін қазіргі
замандағы ақпараттық және телекоммуникациялық технология құралдарын
комплексті түрде зерттеу, өз бетінше жұмыс жасау, білім алу сияқты әр
түрлі салаларда қолдану қажет.
Оқу процесінде ақпараттық және телекоммуникациялық құралдар мүмкіндігін
комлексті түрде қолдануды жузеге асыру көп функционалды электрондық оқу
құралдарын құру және қолдану кезінде ғана мүмкін болады.
Осындай электрондық оқулықтарды оқытуда пайдаланудың негізгі
дидактикалық мақсаты білім беру, білімді бекіту, дағды мен іскерліктер
қалыптастыру, меңгеру деңгейін бақылау.
Көп функционалды электрондық оқулықтар:
• Оқушылардын өз бетінше білім алу қызметің ұйымдастыруға;
• Әр түрлі ақпаратты жинау, өндеу, сақтау, объектілерді, құбылыстарды
модельдеу сияқты, оқыту қызметін ұйымдастыру процесіңде қазіргі заманғы
ақпараттық технологиялардың мүмкіңдіктерін пайдалануға;
• Оқу процесінде мультимедия технологияларын, гипертекстік және гипермедия
жүйелерін пайдалануға;
• Оқушылардың интеллектуалды мүмкіндіктерін, білім, дағды, іскерлік
денгейлерін, сабаққа дайындық денгейін бақылауға;
• Оқытуды басқаруға, оқу қызметінің, тестілеудің нәтижелерін бақылау
процесің автоматтандыруға интеллектуалдық денгейіне қарай тапсырмалар
беруге;
• Оқушылардын өз бетінше оқу қызметін жүзеге асыру үшін жағдай жасауға;
• Қазіргі заманда телекоммуникациялық орталарда жұмыс жасауға, ақпараттық
ағындарды басқаруды қамтамасыз етуге мүмкіңдік береді.
Оқытушы электрондық құралдарды компонеттері ретінде мыналарды
қарастыруға болады:
• Сервистік программалық құралдар;
• Оқушылардың білім деңгейін, іскерлігі мен дағдыларын бақылау мен
тексеруге арналған программалық құралдар;
• Электрондық тренажерлар;
• Математикалық және имитациялық моделдеу үшін прграммалық құралдар;
• Автоматтандырылған оқтушы жүйелер (АОЖ);
• Экспертті оқытушы жүйелер (ЭОЖ);
• Интелектуалдық оқытушы жүйелер (ИОЖ);
Оқушылардың білім денгейін бақылау және тексеруге арналған програмалық
құралдар құрылу жеңілдігіне байланысты кең қолданыс тапты. Тіпті,
программалау негіздерімен таныс емес кез келген оқытушы өз пәні бойынша
сұрақтар мен мүмкін болатын жауаптарын енгізе алатын бірқатар
инструментальді жүйелер бар. Оқушының есебі ұсынылатын жауаптардын ішінен
дұрысын тандау. Бұндай программалар оқытушыларды бақылау тапсырмаларын
беріп, олрадың дұрыстығын тексеру жұмысынан босатады. Оқу материалын бекіту
үшін бұл программаларды бір неше рет қолдануға болады.
Электрондық тренажерлар практикалық іскерліктер мен дағдыларды бекітуге
арналған. Сонымен қатар олар есепті шығару іскерліктері мен дағдыларын
қалыптастыруға мүмкіндік береді . Бұл жағдайда олар теориядан қысқаша
ақпарат алып, әр түрлі денгейлерде өз бетінше жұмысты ұйымдастыруды
қамтамассыз етеді.
Математикалық және имитациялық моделдеу үшін арналған программалық
құралдар, тәжірибелік және теориялық зерттеулерді кеңейтіп, физикалық
тәжірбені есептеуіш тәжірибемен толықтыруға мүмкіндік береді. Бір
жағдайларда зерттеу объектілері, екіншісінде - өлшеуіш тағайындаулар
модельденеді. Бұндай құралдар қымбат лабораториялық құрылғыларды сатып
алуға кететін шығынды азайтуға мүмкіңдік береді, оқу лабораторияларындағы
жұмыс қауіпсіздігі төмендейді.
Автоматтандырылған оқыту жүйелері оқушыларды теориялық материалмен
таныстырып, білім деңгейін бақылауға мүмкіндік беретін шағын көлемді
оқытушы программалар.
Интеллектуалдық оқытушы жүйелер жоғарғы денгейлі жүйелерге жатады және
жасанды интелект идеясында жүзеге асырлады. ИОЖ есептің қойылымынан және
оны шешу принципін іздеуден бастап, шешімнің тиімділігін бағалауға дейін,
оқу есебінің барлық сатыларында басқаруды жүзеге асыруға мүмкіңдік береді.
Бұндай жүйелер қарапайым тілге жақын тілде өзара диалогтық түрде қарым-
қатынас ұйымдастыруға мүмкіңдік береді. Диалог барысында тек орындалатын
әректтер дұрыстығы ғана емес, сонымен қатар шешімді іздеу стратегиясы
әрекеттерді жоспарлау және т.б. талқылануы мүмкін.
Білімді ақпараттандырудың актуальді есептерінің бірі білім беруші
электрондық құралдарды классификациялау проблемасы болып табылады. Бұндай
классификация бірнеше әр түрлі критерийлер негізінде жүргізілуі мүмкін.
Жалпы оқу жүйесіне қатысы оқытушы электрондық құралдарды(ОЭҚ) келесі
түрлерге бөлуге болады:
• Стандарттарға сәйкес дәстүрлі жүйеде оқытуға арналған ОЭҚ;
• Факультатив жұмыстарға арналған ОЭҚ;
• ОЭҚ - үй репетиторлары;
• Оқу қызметінің нәтижелерін бақылаушы және бағалаушы ОЭҚ;
• Анықтамалық және энциклопедиялық сипаттағы ОЭҚ;
Дәстүрлі оқыту жүйесінде оқытушы электрондық құралдарды қолдануға
арналған программалық құралдардын барлық типтерін қамтуы мүмкін. Сонымен
қатар, дәстүрлі оқыту жүйесі ОЭҚ-ды оқушылардын өз бетінше жұмысында
қолдануға үлкен мүмкіндіктер береді.
Факультатив жұмысында қолдануға және бір пән бойынша білімін
тереңдетуге арналған ОЭҚ дәстүрлі оқыту жүйесіне бағытталған ОЭҚ- ға ұқсас.
Негізгі ерекшелігі ҚР БМ стандарттары мен программаларынан тыс оқу
материалдарының болуы.
Әдістемелік қызметіне қарай ОЭҚ-дар мен олардын компоненттерің былай
классификациялауға болады:
• Оқытушы (білімдерді хабарлайды, іскерліктер мен дағдылар қалыптастырады);
• Тренажерлар (Өтілген материалды қайталау немесе бекітуге арналған);
• Бақылаушы (Оқу материалын меңгеру деңгейің бақылауға арналған);
• Ақпараттық іздеу және ақпараттық анықтамалық (ақпаратты жүйелендіру
бойынша мәліметтер беріп, іскерліктер мен дағдылар қалыптастырады);
• Демонстрациялық (зерттелетін объектілер мен құбылыстарды
визуализацилайды);
• Имитациялық (құрылымдық функционалдық сипаттарын зерттеу үшін нақты бір
шындық аспектісін бенейлейді);
• Моделдеуші (зерттеу мақсатында объектілерді, құбылыстарды және
прцестерді моделдеуге мүмкідік береді);
• Есептеуіш (есептеулерді автоматтандырады);
• Оқытушы-ойындық (оқушылардың қызметін ойын түрінде ұйымдастырады);
• Ойындық (жадыны, назарын дамытуға арналған).
Сабақты ұйымдастыру формасына қарай да ОЭҚ-рды топтауға болады. Оларды
дәріс, лабороториялық, практикалық сабақтарда, ғылыми зерттеу жұмысында
курстық және дипломдық проектілерге пайдаланылатын деп ажыратады.
Электрондық оқулықтарды дидактикалық ерекшеліктеріне қарай білімді
қалыптастыру, мәліметтерді хабарлау, іскерліктер қалыптастыру, білімді
бекітудің дидактикалық бағытталуына қарай классификациялауға болады.
Сонымен қатар электрондық оқулықтарды құруда технологиялық тұрғыдан
негізделген танымдық әрекеттің төмендегідей сатылары ескерілуі керек:
• Қабылдау;
• Білімді бекіту;
• Жеке тәжірибені қалыптастыру(іскерліктер, дағдылар);
• Зерттеу және іздеу қызметі.
Электрондық оқулықтар және оларға қажетті материалдар дидактикалык
денгейіне байланысты негізгі төрт топқа бөлінуі мүмкін.
Бірінші топқа баспа материалдары және олардың көшірмелері, аудио және
видео касеталар жатады. Баспаға шығарылған басылымдар тақырып бойынша
теориялық материалдардың оқыту текстінен және оларға сәйкес графикалық
иллюстрациялардан, оқытушылар үшін ұсыныстардан, есептер жинағынан
құралады.
Екінші топқа элетрондық оқулықтар, виртуальді оқу кабинеттері және
компьютерлік желілер жатуы мүмкін.
Үшінші топқа виртуальді оқу лабороториялары және сол сияқты басқа да
компьютерлік жүйелер кіреді. Бұндай жүйелердің ерекшелігі – олардың
жұмысында зерттелетін объект немесе процесстердің математикалық
моделдерінің қолданылуы. Үшінші топтағы ОЭҚ-рдың дидактикалық мақсаты
объектілер және процесстердің қасиеттерін зерттеу.
Төртінші топтың кәсіби қызметі автоматтандырудың компьютерлік жүйелері
немесе олардың қолданбалы программалар пакеті түріндегі оқытушы аналогтары.
Олар курстық немесе дипломдық проектілеу барысында әр түрлі есептер үшін
қолданлыуы мүмкін. Бұл топтын ОЭҚ-рын қолдану негізінде оқыту процесі
еркін зерттеу режимінде өтеді және сипаты бойынша маманның кәсіби қызметіне
жақын болады.
Элетрондық оқу құралдарын құру кезінде психологиялық сипаттағы талаптар
ролін деесепке алу керек. Осы принциптерге сәйкес электрондық оқу
құралдарын құруда мыналарды ескеру қажет:
• Оқу процесінің есебі мен мақсатын нақты анықтау;
• Студенттердің қызметін детальді түрде жоспарлау;
• Оқу - әдістемелік материалдарды құру процесіңде студенттердің қабылдау,
ойлау, есте сақтау сияқты психологиялық ерекшеліктерін ескеру;
• Студент пен оқытушы, студент мен оқу материалы арасында кері байланысты
ұйымдастыру;
• Өз бетінше ақпаратпен жұмыс жасау іскерліктерін қалыптастыру.
Электрондық оқулықтың жұмыс тәртіптері
Электрондық оқулықтардың жұмыс тәртібінің ерекшелеп көрсетуге болады:
• бақылаусыз оқыту;
• бақылаумен оқыту,оқытылғанәрбір тарау (параграфтың) бойынша арнайы
бақылау сұрақтарымен қортылады;
• қорытынды бақылау тест арқылы бітеді.
Оқулықтың электрондық нұсқасы бақылау құралдарына кедергі келтіруде,
дәл осы бақылау сияқты оқуда білімдерді бақылау негізгі мәселе болып
келеді. Ұзақ уақыт бойы білім берудің дәстүрлі жүйесінде білім бақылауы
ереже сияқты, ауызша түрде өткізілген еді. Қазіргі кезеңде тестілеудің
әртүрлі әдістері қолданылуда. Көбісі, бұл позицияларды бөлмейді, сондай
тесттер қажетті дағдыларды қалай талдау керектігін және мәселенің шешімін
табуды шектейді. Жаңа технологияларды қолдану арқылы қашықтықтан оқыту
жүйелерінде сапалы және жаңаша мүмкіндікпен шешуге болады. Біз электрондық
оқулық түрін құрдық, сайып келгенде жаңа ақпараттық технологияларды
қолдану оқу нәтижелілігін жоғарылауына жағдай жасайтындығына үміттенуге
болады, сонымен қатар білім алушының дербес дайындалуына таптырмас құралы
деуге болады.
Электрондық оқулық білім алушының дербес жұмысы үшін, күндізгі оқуда
және әсіресе қашықтықтан оқытуда қажетті:
• оқулық баспа әдебиеттері болғандықтан, материалдардың қарқында дамуы,
есту және оның жадымызға әсері және т.б. оқулық материалдарды түсіну
жеңіл түседі;
• дайындаудың оның білім алушының қажеттіліктерімен, деңгейімен сәйкес
бейімделуді, ойдың мүмкіндіктеріне және шымдануға рұқсат етеді;
• көптеген есептеулерден және өзгертулерден азат етеді, пәннің мәніне
оймен шоғырлануға, үлгілердің үлкен санын қарап шығуға және көбірек
тапсырмаларды шешуге рұқсат ете білу;
• барлық жұмыс кезеңдерінде өзін-өзі тексеруге арналған өте кең
мүмкіншіліктерді пайдалануыға мүмкіндік беру;
• жұмысты көрнекі және ұқыпты формаға келтіруге және файлдық немесе
баспадан шығару (распечатка) түрінде оқытушыға тапсыруға мүмкіндік
туғызады;
• шексіз шыдамды жетекшінің рөлін атқарады, түсіндірулердің практикалық
шектелмеген санын береді, қайталанатын және қайталанатын басқа да
сөздерді пайдалану.
Мұндай жетістікке жету үшін студент өз білімін жетік игере білу қажет.
Электрондық оқулық оқытушы үшін ыңғайлы, себебі ол :
• лекцияларға және практикалық жұмыстары өзінің қалауына бағытталады,
яғни аз көлемді, бірақ ең мазмұнын есепке алу және ЭО-мен дәрісханалық
жұмыстардың дербес жұмысы үшін рұқсат етеді;
• арақатынастардың мөлшерін үнемдеуді, үлгілерін ұстауы және мақсаттарды
ықшамдауға, дәрісханада қарастырылатын және үйге берілген тапсырманы
нәтижелеуге рұқсат етеді; студенттермен жұмыс жасағанда, әсіресе үй
тапсырмалардың және бақылау іс-шараларына тиісті бөлімінде дербестікке
мүмкіндік береді.
Қaзipгi кeзeң жaғдaйындa aқпapaтты ұcыныудың apнaйы кәciби
құpaлдap–элeктpoнды oқулықтap жacaлa бacтaды [4]. Элeктpoнды oқулықтың
лeкциялap кoнcпeктici құpaмынa мәтiндiк жәнe гpaфикaлық үзiндiлepдi,
aнимaциялapды, coндaй-aқ, aудиo жәнe бeйнeфaйлдapды eнгiзугe бoлaды.
Элeктpoнды oқулықты жacaуғa кeткeн қaжыpлы eңбeктi ecкepe oтыpып, oқытушы
жұмыc уaқытының бeкep кeтпeуiнe, жылдaмдықты қaдaғaлaу, cтудeнттepдiң бiлiм
дeңгeйлepiнiң caпacын бaқылaу, oқу мaтepиaлын бiлiм caпacын apттыpу
мaқcaтындa мұқият бeйiмдeу apқылы oны тиiмдi пaйдaлaнуғa көп көңiл бөлeдi.
Элeктpoнды oқулықты дaйындaу жылдaмдығы бacпaдaн шыққaн кiтaппeн
caлыcтыpғaндa eдәуip apтықшылықтapғa иe. Элeктpoнды oқулықтapды дaйындaу
жылдaмдығы мeн oқу куpcын мoдepнизaциялaу тeз өзгepiп oтыpaтын
тexнoлoгиялap жaйлы тaқыpыптapды қaмтитын пәндep үшiн мaңызды фaктop бoлып
тaбылaды.
Элeктpoнды oқулықтapдың eкi eлeулi кeмшiлiгi бap:
Oнымeн жұмыc жacaуғa apнaлғaн қocымшa құpылғының, eң aлдымeн –
cәйкeciншe бaғдapлaмaмeн жaбдықтaлғaн, caпaлы мoнитopы бap, coндaй-aқ,
кoмпaкт-диcкiлep үшiн диcкiжeтeгi бap жәнeнeмece жepгiлiктi нe ғaлaмдық
жeлiдe жұмыc жacaуғa apнaлғaн жeлi кapтacы, бoлмaca мoдeмi бap
кoмпьютepдiң қaжeттiлiгi.
Aқпapaтпeн дәcтүpлi eмec элeктpoнды фopмaдa жұмыc жacaуғa үйpeнe aлмaу
жәнe мoнитopмeн жұмыc жacaғaндa бaйқaлaтын шapшaу.
Элeктpoнды oқулықтың жeтicтiктepi oдaн дa көп:
Бiлiм aлушының жeкe cұpaныcынa cәйкec пaйдaлaнушы интepфeйciнiң
бeйiмдeу жәнe тиiмдiлiгiн apттыpу мүмкiндiгi. Нaқты aйтқaндa, мәтiндiк
нeмece гипepмәтiндiк мүмкiндiктepдi пaйдaлaну cияқты, oқулықтың фpeймдiк
құpылымын пaйдaлaну мүмкiндiгi, мұндa фpeймдep caны, oлapдың өлшeмi жәнe
тoлықтыpулap өзгepуi мүмкiн. Фpeйм бөлiмдepi opнынa, cтудeнттepдiң қaлaуы
бoйыншa, дәл coндaй мaзмұны бap қaлқымa тepeзeлep пaйдaлaнуғa бoлaды,
мыcaлы, cуpeттep нeмece aнықтaмaлap тiзiмiмeн.
Бiлiм aлушығa әpeкeт eту үшiн қocымшa (бacпa шығapылымeн caлыcтыpғaндa)
құpaлдapды (мультимeдиaлық шығapылым) қoлдaну мүмкiндiгi, бұл мaтepиaлды
жылдaм мeңгepугe жәнe ecтe caқтaуынa ықпaл eтeдi.
Кiтaптың aвтopынa құpaлдaғы мәтiнгe aнимaциялық мoдeльдepдi қocудың aca
мaңызды eкeндiгi ұcынылaды. Лeктop мәтiнiнe cәйкec дыбыcтық cүйeмeлдeу
apқылы oң әcepлepгe жeтугe бoлaды.
Элeктpoнды oқулықтa қapaпaйым жәнe ыңғaйлы бaғыттaуыш мexaнизмiн құpу
мүмкiндiгi бap. Бacпa шығapылымдapындa мұндaй мүмкiндiктep eкeу: мaзмұны
жәнe кoлoнтитулдap, кeйдe oлapғa глoccapийлep дe қocылaды. Aлaйдa ocындaй
мүмкiндiктepдi тәжipибeдe жүзeгe acыpу үшiн oқулықтың бipнeшe бeтiн
пapaқтaуғa туpa кeлeдi. Aл, элeктpoнды құpaлдa қaжeттi бөлiмгe нe фpeймгe
жылдaм өту нeмece қaйтa opaлу үшiн гипepciлтeмeлep қoлдaнылaды, oның
фpeймдық құpылымы нeмece кapтa-бeйнeлep бұл әpeкeттi тиiмдi түpдe icкe
acыpaды. Тiптi қaжeттi aқпapaт opнaлacқaн пapaқ бeттepiн дe ecтe caқтaу
қaжeттiгi бoлмaйды.
Элeктpoнды oқулықтың дaмығaн iздeу мexaнизмi тeк ocы oқулық шeгiндe
ғaнa eмec, coнымeн бipгe, oдaн тыc жepдe дe oнымeн жұмыc жacaуғa бoлaды.
Дәлipeк aйтқaндa, гипepciлтeмeлep бoйыншa қoзғaлa oтыpып, бacқa дa
шығapылымдapғa, cуpeттepгe, т.c.c eгep oлapдa бacқa дa ciлтeмeлep
көpceтiлce,қaтынaуғa бoлaды. Oқулық aвтopынa дa oқулық жaғдaйы туpaлы xaт
жoлдaуғa бoлaды. Бiлiм бepу құpылымы жeлiciндe бacқa дa cтудeнттepмeн
(мүмкiн oл oқу зaлындa oтыp) өз opныңдa oтыpып-aқ, oқулық туpaлы тaлқылaуғa
бoлaды. Cтудeнттepдiң бiлiм дeңгeйi үшiн кipiктipiлгeн aвтoмaттaндыpылғaн
бaқылaудың мүмкiндiгi, oқулықтaғы мaтepиaлдың дeңгeй бoйыншa opнaлacуынa
cәйкec cтудeнткe aвтoмaтты түpдe дeңгeйлiк cұpaқтapды ұcыну. Oқу мaтepиaлын
cтудeнт дeңгeйiнe қapaй бeйiмдeу, нәтижeciндe aқпapaтты қaбылдaу мeн ecтe
caқтaу жaқcapaды. Бeйiмдeу шығapылымның құpылымынa, cтудeнттiң cәйкec бiлiм
дeңгeйiнe қapaй нeгiздeлгeн.
Элeктpoнды oқулықтың бacты apтықшылығы – бұл cтудeнт пeн oқулық
элeмeнттepi apacындaғы интepбeлceндi әpeкeттiң бoлу мүмкiндiгi.
Интepбeлceндiлiк дeңгeйi eң төмeнгi aз мөлшepдeн (ciлтeмeлep бoйыншa көшу)
жoғapығa дeйiн (өз бeтiмeн тecтiлeу, пpoцeccтepдi мoдeльдeугe жeкe
cтудeнттiң қaтыcуы) өзгepуi мүмкiн. Eгep тecтiлeу oқушымeн әңгiмeлecу
тәpiздi бoлca, oндa пpoцeccтepдi мoдeльдeудi шынaйы өмipдeгi өндipicтiк
тәжipибeдe нeмece coлapғa жaқын жaғдaйлapғa қaтap қoюғa бoлaды (apнaйы
тpeнaжepлepдe дaйындaлғaн cияқты).
Элeктpoнды oқулықтapдың eнуiнe бaйлaныcты oқу opнындaғы кiтaпxaнa
қызмeтiнiң функцияcы дa өзгepeдi. Бұл жaғдaйдa кiтaпxaнa poлi
кoмпьютepлepмeн жaбдықтaлғaн, жepгiлiктi жeлiгe бipiктipiлгeн жәнe ocындaғы
caқтaлғaн элeктpoнды oқулықтap жaйлы мәтiндiк мaғұлмaт бepeтiн бaзacы бap
элeктpoнды oқу зaлынa өтeдi.
Мұндaй кiтaпxaнaның бapлық oқыpмaндapы eшқaндaй кeзeкciз жәнe көп
күтпeй-aқ, өз бeтiмeн кiтaп тaңдaулapынa жәнe қaлaғaн элeктpoнды
oқулықтapын oқулapынa бoлaды, жaлғыз экзeмпляp кiтaпты aвтoмaтты түpдe көп
тиpaжбeн шығapу мүмкiндiгi бoлaды.
1.2 Электрондық оқулыққа қойылатын талаптар
Білім беру саласында ақпараттандыру және бағдарламалық-әдістемелік
қамсыздандыру құралдарын өндіру, жеке білім беру орындары мен бүтіндей
салалардың телеқатынастық құрылымдарының, білім беру жүйесі сапасының,
ақпараттық қызмет индустриясының дамуы білімді ақпараттандыру
инфрақұрылымын құруға негіз болады.
Мультимедиа технологиясының пайда болуының идеялық алғышарты ретінде
1945 жылы американ ғалымы Ваннивер Буш ұсынған МЕМЕХ жадты ұйымдастыру
тұжырымдамасы саналады. Ол ақпаратты формальды белгілеріне емес (реттік
нөмері, индекстері, алфавит бойынша және т.б.), мазмұнына байланысты
іздестіруді қарастырған болатын.
Бұл идеяның өзіндік бейнесі мен компьютерлік іске асуы алдымен
гипермәтін жүйесі ретінде (мәтіндік материалдар комбинациясымен жұмыс
жүйесі), содан соң гипермедиа (графиктер, дыбыс, бейне және анимациялар
комбинациясымен жұмыс жүйесі), ал соңында өзіне екі жүйені де біріктіретін
мультимедиа ретінде көрініс тапты.
В.Ингенблек мультимедиа термині 1966-1973жж. аралығында пайда болып,
Брокгауз сөздігінің 17 басылымында сипатталды деп тұжырымдайды. Бұл жылдары
мультимедианы кітаптар, журналдар және жарнамалық телехабарлармен,
бұқаралық ақпарат құралдарымен байланыстырды.
Мультимедиа (америкалық нұсқа) және малтимедиа (ағылшынша нұсқа)
ұғымдарымен бірге гипермедиа және гипермәтін және малтимидиа
(КомпьюТерра журналының редакторы) терминдері де қатар қолданылады.
гипермедиа терминін пайдаланып, мамандар мультимедиа технологияларды іске
асырудың жоғары формасын ерекшелейді. Гипермәтін мультимедиа-өнімді
құрылымдау әдісін бейнелейді.
Дегенмен, 80-жылдардың соңында мультимедиа технологияларды гуманитарлық
аумақтарды қолдануға қызығушылықтың артуы баршамыз ға танымал америкалық
Билл Гейтс есімімен тығыз байланысты. Ол практикалық тұрғыда мультимедиалық
(коммерциялық) өнімді қызметтік музей интентары мәліметтер қорын барлық
мүмкін жағдайларды: бейне, дыбыс, анимация, гипермәтіндік жүйелер
қолданып құру және табысты іске асыру идеясының иесі болды ("National Art
Gallery. London").
Жаңа технологияларға деген жапон мамандарының Экономикалық газетте
ұсынылған пікірлері қызықтырақ (№ 2-4, қаңтар1996 г.). Малтимедиа ретінде
компьютердің, бейнефонның, магнитофонның, радиоқабылдағыштың рөлін атқара
алатын өзара байланысқан телекоммуникациялық комбайндардың желісі
түсініледі. Комбайндар телестанциямен, теміржол касасымен, кітапханамен,
газет редакциясымен, жеке тұлғамен және т.б. екіжақты байланысты (сұхбатты)
қамтамасыз етуге мүмкіндік береді.
Мультимедиа сөзі өткен ғасырдың 90 жылдары танымал бола бастады.
Multimedia - (ағылш.) мәтінді, графиканы, бейне және мультипликацияны
пайдалануға мүмкіндік беретін көпкомпонентті орта.
Мультимедиа дамуының келесі кезеңдерін атауға болады:
✓ 1984 – пайдаланушының графикалық интерфейсінің жасалуы және
таратылуы, қозғалмайтын бейнелерді пайдаланатын қосымшалардың
және лазерлік бейнедискілерді ойнатқыштардың жасалуы. HyperCard
1.0 алғашқы мультимедиалық бағдарлама болды.
✓ 1988- ақпараттың үлкен көлемін сақтауға мүмкіндік беретін CD-
ROM пайда болды.
✓ 1991- сандық бейнені жазатын, қолданатын QuickTime стандарты
жасалды.
✓ 1994-сандық бейне сапасын жоғарылататын MPEG 1 және 2
форматтарының стандарты жасалды. Алдыңғы буынға қарағанда үлкен
көлемді ақпаратты жазатын жаңа компакт дискілер пайда болды.
Мультимедиа сөзі бірнеше мағынаға ие:
Мультимедиа бұл –
- түрлі типтегі ақпаратты жасау, өңдеу орталарын қолдану ретін
сипаттайтын технология;
- түрлі типтегі ақпараттарды өңдеу мен бейнелеу технологияларының
көмегімен құрылған ақпараттық қор;
- негізгі қызметі түрлі типтегі ақпараттарды өңдеу мен бейнелеуге
байланысты болатын компьютерлік бағдарламалық қамсыздандыру;
- түрлі типтегі ақпараттармен жұмыс жасау мүмкін болатын компьютерлік
аппараттық қамсыздандыру;
-өзіне дәстүрлі статикалық визуалды (мәтін, гарфика), сондай-ақ, түрлі
типтегі динамикалық ақпараттарды (сөйлеу, әуен, бейне үзінділер, анимация
және т.б.) біріктіретін ақпараттың ерекше жалпыланған түрі.
Осылайша, кең мағынада мултимедиа термині пайдаланушымен (бірмезетте
оқушы, тыңдаушы және көрермен болатын) мүмкіндігінше кеңірек ықпалдасуды
мақсат ететін түрлі бағдарламалық және техникалық орталарды пайдаланатын
ақпараттық технологияларды сипаттайды.
Мультимедиа-компьютерлер дыбысты (әуен, сөйлеу және т.б.), сондай-ақ,
бейнеақпаратты (бейнероликтер, анимациялық фильмдер және т.б.) көруге,
тыңдауға мүмкіндік береді [5].
Бейнеықпалдар (видеоэффекты) алмастырылатын компьютерлік слайдтарды,
бейнебаяндарды, сурет пен мәтін орнын алмастыруды, сурет түсі мен масштабын
өзгертуды, олардың біртіндеп пайда болуын, не жоғалуын көрсету ретінде
көрініс табуы мүмкін.
Мультимедианы үлкен екі топқа бөлуге болады: онлайндық орталар және
оффлайндық қосымшалар. Онлайндық өнімдерді телефон желілері, интернет
желілер арқылы алуға болады. Оффлайндық мультимедиалық өнімдер алдын-ала
физикалық тасымалдауыштарды жазылып дайындалады (компакт дисктерде).
Мультимедиа технологиясы – бұл аудиовизуальды ақпаратты өңдеу, сақтау,
өндіру, тасымалдаудың компакт-диск CDROM (compact disc read only memory) –
CD-audio, CD-video, CD + G, CDinformation, CD-phono, CD-TV, LV (Laser
Vision) технологиясын пайдалануға негізделген тәсілдері, әдістері,
амалдарының жиыны.
Мультимедиа құралдары деп әртүрлі орталарды: графиканы, гипермәтінді,
дыбысты, анимацияны, бейнелік көріністерді пайдалана отырып, тұтынушының
компьютермен әрекеттесуін жүзеге асыратын аппараттық және бағдарламалық
құралдардың біріктірілген кешендерін айтады. Мультимедиалық компьютер
құрамына келесі қосымша құрылғылар да енеді: компакт-дискілерге арналған
дискжетек, дыбыстық құрылғылар. Оқу аудиториясына деманстрациялау үшін
арнайы проектор және экран қажет.
Мультимедиалық ақпараттық орта білімгерлерді негізгі ойлау сипаттарына
айтарлықтай ықпал етеді (сурет 1):
Сурет 1 - Мультимедиа ортадағы ойлаудың ерекшеліктері
Мультимедианың негізгі ерекшеліктері:
- түрлі бейнедегі ақпараттар интеграциясы;
- пайдаланумен сұхбаттасудың интерактивтік режимі;
- ақпаратты параллель тасымалдау;
- үлкен көлемдегі ақпараттармен жұмыс жасау мүмкіндігі;
- нақты уақыт мезетінде жұмыс ажсау;
- ақпаратты қайта өңдеу үдерісін ықпалды басқару;
- өз мультимедиа өніміңді жасау мүмкіндігі;
- ену икемділігі, әмбебаптық.
Мультимедиа технологиялары құралдарын оқу-әдістемелік материалдар
кешендерін жасауда қалай қолдануға болады? Оларға әр түрлі мультимедиалық
эффектілерді жай мәтіндермен салыстырғанда қандай көлемде қосуға болады?
Оқу құжаттарында мультимедиалық қосымшалар пайдалануға шек қойыла ма?
Осындай мәселелерді шешу бағытында нақты зерттеу жұмыстарын жүргізу керек,
өйткені гармонияны бұзу, өте жарқын, әсерлі қосымшаларды, мультимедиалық
эффектілерді шамадан тыс қолдану білімгерлердің жұмыс қабілетін төмендетіп,
оларды тез шаршатуы ықтимал. Осындай сұрақтарға жауап беру оқыту ісіндегі
шамадан асып шарықтауды болдырмай, оқу-әдістемелік материалдарын тек
эффектілі түрде көрсетпей, оның тиімді жағын қамтамасыз етуі керек.
Студенттерге білім беруді ұйымдастыруда мультимедиалық оқыту
бағдарламасының құрамындағы оқыту элементтерін:
1) оқу материалын, сөздіктер мен анықтамаларды жаңа білімді студенттің
өздігінен игеруі үшін берілетін теориялық сипаттағы тапсырмаларды
орындауда;
2) орындалатын бағдарламаларды, сұрақтар мен жаттығуларды теориялық
білімдерін бекіту, біліктері мен дағдыларын шыңдау үшін берілетін
тапсырмаларды орындауда;
3) орындалатын бағдарламаларды, графика, анимация және бейнеофрагментті
өздік жұмыстың тапсырмасының мазмұны мен талаптарын, орындалу үлгісін
демонстрациялау үшін, эксперименттерді демонстрациялау және
презентацияларын көрсетуде;
4) тестілерді, сұрақтарды өздік жұмысты бақылау үшін қолдануға болады.
Мультимедиалық бағдарламаларда ақпаратты тасымалдаудың анықталған
тәсілдері қолданылады:
- Түрлі ақпараттық блоктардың (мәтін, графика, бейне үзінділер)
гиперсілтеме арқылы ықпалдастығы. Гиперсілтемелер арнайы безендірілген
мәтін, немесе анықталған графикалық бейне түрінде көрініс алуы мүмкін.
Бірмезетте экранда бірнеше гиперсілтемелер орналауы мүмкін. Олардың
әрқайсысының өзіндік реттеліп, анықталған бағыттары болады.
- Интерактивтілік, яғни пайдаланушының негізгі ақпарат көзімен
сұхбаттық режимі. Пайдаланушы бұл жағдайда өзін қызықтыратын ақпаратты өз
бетінше таңдауы, оны алу реті мен жылдамдығын таңдай алады. Мультимедиа
бағдарламаларды білім беруде қолдану компьютерлерге жоғары талап қояды: жад
көлемі, дыбыс шығару құрылғысы, CD-ROM немесе DVDROM үшін дисжетектің
жылдамдық режиміне.
Мультимедиалық бағдарламалық орталар келесі оқу іс-әрекеттерінің
ықпалдылығын жоғарылатуға әсер етеді:
- аудиовизуальды ақпаратты қарау;
- теорияны қолданып практикалық тапсырмалар орындауға жаттығулар
жасау;
- оқыту нәтижесін өлшеу мен педагогикалық бақылау;
- терминдер мен ұғымдар сөздігімен жұмыс жасау;
- білімгердің оқытушымен интербелсенді қарым-қатынасы
Білім берудің саласында "Электрондық оқулықтарды" пайдалану
оқушылардың, танымдық белсенділігін арттырып кана қоймай, логикалық ойлау
жүйесін қалыптастыруға шығармашылыкпен еңбек етуіне жағдай жасайды.
Осы уақытка дейінгі білім беру саласында тек мүғалімнің айтқандарын
немесе оқулықгы пайдалану казіргі заман талабын канағаттандырмайды.
Сондықтан казіргі ақпараттандыру қоғамында бұл оқулықтарды пайдаланбай алға
жылжу мүмкін емес.
Соның нәтижесінде оқушылардың пәнге деген қызығушылығы артып,
шығармашылықпен жұмыс жасауына кең мүмкіндік ашылды.
Оқу материалдарын ұтымды игерудегі электронды оқу кұралдарының
атқаратын рөлі зор. Онда пәндегі теориялық тақырыптар кеңінен беріліп
түсіндіріледі. Теориялық материалдарды графикалық иллюстрация түріндегі
әртүрлі суреттер,сұлба тәсілдер арқылыт олыктырып отырса, ондатеориялық
білімді оқып, көзбен көріп, түйсініп және оны мида бекіту үрдістері бір
уақытта өтіп отырады да материалды қорыту үрдісі үгымды болады.
Электрондық оқулықтар ғылыми негізде дайындалған педагогикалық
ақпараттық өнім. Электрондық оқулық дайындаудың концептуальдық негізі
модульдық оқытудың педагогикалық теориясы болып табылады. Сонымен қатар
электрондық оқулық дайындаудың педагогикалықпринциптер жүйесі оқытудың
дидактикалық жүйесіне сәйкес келеді. Яғни, процесінің автоматтандырылған
формасы іспетті. "Электрондық практикум" берілген. Оқушы оқулықты қажет
етпей-ақ информатика негіздерінен кез-келген мәліметті тауып алып, оқып-ақ
үйренуіне болады. Лабораториялық, практикалық жұмыстар компьютер көмегімен
тез, жылдам түсіндіріледі. Бағдарламаны меңгеруге арналған тест
сұрақтарымен қамтамасыз етілген.
Қазіргі кезде негізінен білім жүйесінің барлық сатылары үшін электронды
оқулықтар жасау мен шүғылданып келеді. Электронды оқулық оқушы үшін дайын
материал. Оқушылар үшін электрондық оқулық- мектепте оқыған жылдардың
барлығында да өздері толықгырып отыра алатын және нәтижелік емтиханға
дайындалуға көмектесетін мәліметтер базасы болып келеді.
Электронды оқулықтар мен жұмыс істеу әрбір оқушының өз мүмкіндігін
есепке ала отырып, оқып үйрену ісін жеке дара жүргізу болып саналады.
Мүғалім үшін электронды оқулық бұл күнбе-күн дамытылып отыратын ашық
түрдегі әдістемелік жүйе, оны әрбір оқытушы өз педагогикалық
тәжірибесіндегі материалдармен толықтыра отырып, ары қарай жетілдіре алады.
• Электрондық оқулықтарды дайындаудың бір жүйеге келтірілген зандылығы
болуы керек.
• Осыған байланысты электрондық оқулықтарды дайындауда мынадай
дидактикалық шарттарды ескеру керек секілді.
Белгілі бір пәнге байланысты дайындалған электрондық оқулықгың сол
пәннің типтік бағдарламасына сәйкес болуын;
- электрондық оқулықтар курста оқытылатын тараулар мен тақырыптарға
қатысты лекция конспектісін қамтитын негізгі; зертқаналық және практикалық
тапсырмаларды орындауға арналған қосымша; материалға қатысты анықгама,
библиографиядан түратын көмекші; аралық және қорытынды бақылау сұрақгарынан
түратын тест; материалды дайындауда пайдаланылған әдебиеттер
тізімдері бөлімдерін камтуын;
- электрондық оқулықгың кәдімгі оқулықтар мазмұнын қайталамауын яғни,
берілетін тақырып іс қатысты ақпараттың нақты әрі қысқа берілуін ескеру
керек;
- белгілі бір тақырыпқа катысты материал 2-3 экрандық беттен артық
болмауы тиіс. Егер мәтін көлемі бірнеше экрандық бетті қамтитын болса онда
экранда пайда болатын он жақ тік төменгі көлденеңінен жылжыту сызықтарын
электрондық оқулықты пайдаланушының көп пайдалануына тура келеді [6].
Мұның өзі пайдаланушының материалға қатысты ойын бөледі және мәтінді
жоғары-төмен оңға-солға жылжыта беру пайдаланушының шыдамдылығына да әсер
етеді.
- бірқатардағы мәтін 62-65 таңбадан аспауы тиіс. Себебі материалды
баспаға шығару кажет болса, ол А4 көлемді параққа дұрыс түсетіндей болуы
керек.
• оқулықты шектен тыс иллюстрациялық анимациялық тұрғыдан көркемдеу
пайдаланушыға кері әсерін тигізуі мүмкін, бірақ кейбір пәндерге атап
айтқанда физика, химия, биология секілді пәндерге қатысты процестерді
анимациялап көрсету, тіпті кинофильмдер мен диафильмдерүзінділерін
MPEG, AVI типті файлдар ретінде сақтап, оларды гипермәтінді формат
арқылы электрондық оқулыққа кірістіру оқулықгың көркемдік әдістемелік
деңгейін арттырады.
Қазіргі кезде электронды оқулықтарға келесідей талаптар қойылады:
-тандалған курс бойынша ақпарат жақсы кұрылып және саны шектелген жаңа
ұғымдары бар аяқталған курс үзінділері түрінде болғаны дұрыс;
-текстпен қатар әрбір үзінді аудио немесе виде түрдегі ақпараттан түру
керек ("жанды лекциялар"). "Жанды лекциялардың" міндетті интерфейс
элемент! ретінде лекцияны кез-келген жерінен оқуға мүмкіндік беретін
айналдыру мүмкіндігі болуы керек; текстік ақпарат "Жанды лекциялардың"
кейбір бөліктерін кайталауы мүмкін; күрделі модельдер мен қүрылғыларды
көрсететін иллюстрацияда тез пайда болатын түсіндірмелер болу керек, олар
иллюстрацияның жеке элементтері (карталар, жоспарлар, схемалар) бойынша
қозғалысына сәйкес пайда болып және сөніп отырғаны жөн; керекті ақпаратты
іздеу уақытын қыскартуға мүмкіндік беретін көптеген сілтемелермен текстік
бөлім камтамасыз етілуі тиіс. Бір пән аумағында арнайы түсіндірме сөздік
енгізілген болу керек; материалдың әдеттегі мазмұнын түсінуге қиын
бөлімдері анимация немесе видеоақпарат түрінде берілгені жөн. Бұл жағдайда
дәстүрлі оқулықтармен салыстырғанда пайдаланушыға 5-6 есе аз уақыт
жұмсалады. Адамға өзі көрмеген кейбір күбылыстарды (сарқырыма, өрт, т.б.)
түсіндіру өте қиын. Видеоклиптер уақыт масштабын өзгертуге және
кұбылыстарды демонстрациялауды жылдамдатуға, баяулатуға, немесе үзіндісін
таңдап демонстрациялауға мүмкіндік береді [7].
Электрондық оқулық пен оқытудың негізгі мақсаты: Оқыту процесін
үздіксіз және толық деңгейін бақылау, сонымен қатар ақпараттық ізденіс
қабілетін дамыту. Білім берудің кез келген саласында ойлау жүйесін
қалыптастыруға шығармашылықпен еңбек етуіне жағдай жасайды.
Қазіргі уақытта электрондық WEB оқулықтың қандай екендігі туралы
біртұтас ой жоқ. Электрондық оқулық дегеніміз- мултимедиялық оқулық,
сондықтан электрондық оқулықтың құрылымы сапалы жаңа деңгейде болуға тиіс.
Электрондық оқулық оқушының уақытын үнемдейді, оқу материалдарын іздеп
отырмай, өтілген және оқушының ұмытып қалған материалдарын еске түсіруге
зор ықпал етеді. Себебі, оқушының өзіне көрнекілік қолданған тиімді қажет
элементінің жанында жазуы болады.мазмұны қиындау бір үлкен тақырыптың
бөліктерін өткенде қосымша бейнехабар және клиптер қажетті элемент болып
табылады. Бейнеклиптер уақыт масштабын өзгертуге және көріністерді тез
немесе жәй түрде көрсетуге пайдалы. Электрондық оқулық таңдап алынған
хабарды көшіруге мүмкіншілік туғызады. Электрондық оқулықтың ең қажет
элементі-аудиохабарлар. Мысалы: құстардың дауыстарына қарай құс екенін
ажырата білу,жүрек қағысын байқау.
Бір жағынан, электрондық оқулықтың келеңсіз жақтарыда бар. Бұл
психология- педагогикалық талаптардың, пәнаралық байланыстардың жоқтығы
сияқты. Тағы да бір ең үлкен кемшілігі –фрагменттік бағдарлама. Ол
материалды толық қамтуы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі
Қожа Ахмет Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік университеті
Алтынбек Рүстембек
Қазақ этнопедагогикасы пәнінің электронды оқулығын дайындау
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
5В011100 –– Информатика мамандығы
Түркістан 2015
Ф-ОБ-001033
Қазақстан Республикасы білім және ғылым министрлігі
Қ.А.Ясауи атындағы халықаралық қазақ-түрік университеті
Қорғауға жіберілді
Компьютерлік ғылымдар
кафедрасының меңгерушісі,
техн.ғ.д., доцент
__________ Марасулов А.М.
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: Қазақ этнопедагогикасы пәнінің электронды оқулығын дайындау
5В011100 - Информатика мамандығы
Орындаған: Алтынбек Р.
Ғылыми жетекшісі,
п.ғ.к., доцент Ниязова Г.Ж.
Түркістан 2015
Мазмұны
НОРМАТИВТІ СІЛТЕМЕЛЕР 4
АНЫҚТАМАЛАР 4
БЕЛГІЛЕУЛЕР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР 4
КІРІСПЕ 5
1 БІЛІМ БЕРУДЕГІ АҚПАРАТТЫҚ ТЕХНОЛОГИЯЛАР 8
1.1 Ақпараттық технологиялардың білім берудегі орны 8
1.2 Электрондық оқулыққа қойылатын талаптар 17
1.3 Электрондық оқулықтың құру кезеңдері 31
2 ҚАЗАҚ ЭТНОПЕДАГОГИКАСЫ ЭЛЕКТРОНДЫ ОҚУЛЫҒЫН ҚҰРУ
ӘДІСТЕМЕСІ 37
2.1 AutoPlay Media Studio 8.0 бағдарламасы 37
2.2 Macromedia Flash 8 бағдарламасы 46
2.3 Қазақ этнопедагогикасы электрондық оқулығын құру және
қолдану 53
ҚОРЫТЫНДЫ 60
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР 61
НОРМАТИВТІК СІЛТЕМЕЛЕР
1. Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевтың 2012 жылғы 14
желтоқсандағы Қазақстан-2050 стратегиясы: Қалыптасқан мемлекеттің жаңа
саяси бағыты атты Қазақстан халқына Жолдауы. Астана. 58 б.
2. Қазақстан Республикасының Білім туралы Заңы. – Алматы: Литера,
2007. – 96 б.
3.Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы
23 тамыздағы № 1080 қаулысымен бекітілген ҚР мемлекеттік жалпыға міндетті
білім беру стандарты. 113 б.
4. 2013-2014 оқу жылында Қазақстан Республикасының жалпы орта білім
беретін ұйымдарында ғылым негіздерін оқытудың ерекшеліктері туралы.
Әдістемелік нұсқау хат. – Астана: Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім
академиясы, 2013. – 117 б.
5. Жоғары оқу орындарында диплом жұмысын (жоба) орындау ережесі
(негізгі ережелер) (ҚР МЖМБС 5.03.016 2009)
6. Университет ережесі. Дипломдық жұмысты (жобаны) әзірлеу мен
рәсімдеуге қойылатын жалпы талаптар. УЕ-ХҚТУ-015-2014
7. Диплом жұмыстарын рәсімдеу және қорғауға табыс ету бойынша
әдістемелік нұсқаулық. 5В011100 – Информатика және 5В060200 – Информатика
мамандықтары. Әдістемелік нұсқаулық жаратылыстану факультетінің Оқу-
әдістемелік кеңесімен бекітілген. 2013 жылы 27 тамыз №1 хаттама.
АНЫҚТАМАЛАР
Ақпарат– біздің айналамыздағы объектілер мен құбылыстардың белгілер
мен символдар арқылы берілген бейнесі.
Әдіс(грек.– methodos – зерттеу) – бұл тәсіл, әдіс немесе әрекет
бейнесі; мақсатқа жету әдісі, қандайда бір айқындалған түрде реттелген
әрекет; нақты тапсырманы шешуге бағынышты, шындықты игерудің практикалық
немесе теориялық тәсілдері мен амалдардың жиынтығы.
БЕЛГІЛЕУЛЕР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР
AOЖ - aвтoмaттaндыpылғaн oқыту жүйeлepi;
ТР - тpeнaжepлap;
ББ- бaқылaушы бaғдapлaмaлap;
АЖ - aнықтaмa жүйeлepi;
ЛП - лaбopaтopиялық пpaктикумдap;
КІРІСПЕ
Қазіргі кезде қоғам әрекеттерінің барлық саласында компьютер көмегімен
ақпараттық ресурстар орын алады. Яғни, ХХІ асыр бүкіл дүние жүзі ақпараттық
қоғамға көшіріле басталды деуге болады. Оған қоғамдағы барлық білім, ғылым,
экономика және басқару салалары арқылы ақпараттандыру белгісіне қол
жеткізуге болатындығы.
Қазіргі таңда негізінен білім жүйесінің барлық сатыларын үшін электрондық
оқулықтар жасаумен шұғылданып келеді. Электрондық оқулық студент үшін
ақпарат көзі болып, сонымен қоса электрондық оқулықтармен жұмыс істеу әрбір
студенттің өз мүмкіндігін есепке ала отырып, оқып үйрену ісін жеке дара
жүргізу болып саналады.
Технология ұғымы латын сөздерінен – техне - өнер, шеберлік, кәсіп
және логос - ғылым – дегенді білдіреді. Технология - ғылыми жетістіктерді
енгізудің тәсілі мен нәтижесі ретінде, ғылымда қол жеткізілген деңгейдің
жинақталған көрінісі ретінде анықталады.
Білім сапасына қойылып отырған жаңа ұстанымдарға байланысты оқу
әрекетінің мақсаттылығына,мазмұнына үлкен мән берілуде. Оқушының ғылыми
ұғымдар мен заңдарды түсініп, практикалық мәселелерді шешуге бағытталған
ойлаудың жалпы амал-тәсілдерін, дағдыларын ғана меңгеріп қоймай,
шығармашылық бағытта еңбектенуі – оқу әрекетінің негізгі мақсаты және
нәтижесі болып табылады.Бізді қоршаған ортамыздың маңызды мәндерінің бірі
ақпарат болып табылады.
Ақпарат– біздің айналамыздағы объектілер мен құбылыстардың белгілер
мен символдар арқылы берілген бейнесі. Адам жасаған әрбір құрылғы мен
жүйеде, ақпарат жинау және өңдеу процестері өтеді. Дербес компьютерлердің
пайда болуына байланысты ақпаратты жинау, беру және өңдеу саласында
төңкеріс басталды. Бұл төңкеріс материалдық өндіріс саласын ғана емес
интелектуалды салаларды да қамтиды.
Ақпараттандыру қоғамның барлық саларының өміріне түбегейлі өзгеріс
жасауда. Олардың өмір сүру жағдайын, адамдардың іс-әрекеттерін, мәдениеті
мен мінездік стереотиптерін, ойлау образын түбегейлі өзгертті.
Ақпараттандыру - адамзат өміріне барлық жағынан әсер ететін
парасаттылық іс-әрекетінің ролі мен денгейін көтерумен байланысты жан-жақты
даму үдерісі болып табылады. Ақпараттандыру кең қолданылатын сөз, ол барлық
адамзат іс-әрекетіндегі қоғамдық мәні бар толық анықталған, жеткілікті және
сол уақыттағы білім негізіндегі қоғам өмірін қайта құру үдерісін көрсетеді.
Білім беру ортасы ақпараттанумен тікелей байланыстағы негізгі қоғамдық
жүйелердің бірі болып табылады. Білімді ақпараттандыруды ақпараттық қоғам
жағдайында жоғарғы деңгейдегі өмірге маман дайындау үдерісі ретінде
сипаттауға болады.
Қазіргі қоғам мен оның білім беру саласын ақпараттандыру туралы
айтпастан бұрын, ақпараттандырудың тарихи алғышарттарын түсінген жөн.
Қоғамды ақпараттандырудың тарихи үдерісі өз заманында пайда болған жаңа
технологиялардың пайда болуына байланысты ақпараттық төңкерістер тізбегі
арқылы сипатталады.
Ақпараттық төңкеріс қоныстанушы халықтың белсенді бөлігі үшін ашық
ақпараттар ауқымының артуына әкеп тірейтін ақпаратты жинау, өңдеу, сақтау
және таратудың тәсілдері мен аспап-құралдарының өзгеруінен тұрады.
Ақпараттық технологиялар саласындағы даму ғылыми және ғылыми көпшілік
басылымдарда “ақпараттық қоғам” атауының пайда болуына әкелді. Кейбір
ғалымдар ақпараттық қоғам деп ондағы өндірістің басты өнімі мағлұматтар
(білім) болып табылатын қоғамды түсінеді. Ақпараттық қоғам статусын қоғамға
беру өлшемі ретінде адамзат жинақтаған мағлұматтар саны сияқты көрсеткішті
пайдаланудың жөні бар, себебі кейбір бағалаулар бойынша біздің эрамыздың
басынан бері адамзат жинақтаған мағлұматтардың бірінші екі еселенуі 1750
жылға, екіншісі ХХ ғасырдың басына, үшіншісі 1950 жылға таман болған. 1950
жылдан бастап әр жылда екі еселенеді. Бұл бүгінгі күнде әлемдегі білім
көлемінің 250 мың реттен аса артқанын білдіреді.
Қоғамды және оның барлық салаларын, соның біріне жататын білімді
ақпараттандыру мәселелеріне мемлекет аса көңіл бөлуде. Қоғамды
ақпараттандыруды дамыту үдерісіне жүйелі мемлекеттік тұрғыдан келудің
қажеттігі өткен ғасырдың 90 жылдарының басында-ақ көрініс ала бастаған
болатын. Ал “ақпараттандыру” ұғымы “компьютерлендіру” ұғымын біртіндеп
ығыстыра отырып ғылыми, сол сияқты қоғамдық-саяси терминологияда кеңінен
пайдаланыла бастады [1].
Ақпараттық көптеген мәселе, әсіресе оның ішінде ең негізгісі білім беру
(оқыту) мәселесі болып табылады . Біздің негізге алған мәселеміз
оқытуды автоматтандырумен байланысты. Демек білім беру мен пайдаланушы
білімінің бақылау сұрағына қажетті нәтижелерді өңдеуі үшін қолданады.
Білім беру компьютерлік техналогиямен жүзеге асыру ақпарат алушының
сұранысын қанағаттандыра тын оқу құралының басылымымен қатар тұрады.
Мұндағы негізгі таралымдар оқулық шығару, оқу процестерінің бірігуін
қамтамасыз ету және жоғарғы сапалы, иннавациялық ғылыми зерттеулердің,
яғни жаңа ақпараттық технологиялардың қолданылу мақсатында оқу процестеріне
және сонымен қатар, әртүрлі электрондық оқулықтардың түбі бір дәл
осылай аталатындығы.
Компьютерлік техникалар құралдарын қолданудың жақсы тиімділігіне маман
иесі пәндік облыста ақпаратты ұсынулардың құралдарын шектемей,
коммуникациялардың және жұмыстың базалары мен білімдердің нәтижесінде қол
жеткізуі мүмкін.
Зерттеудің мақсаты: Қазақ этнопедагогикасы пәнінен электронды оқулық
құру.
Зерттеудің міндеттері:
1. Ақпараттық технологиялар және олардың білім берудегі мүмкіндіктерін
саралау
2. Электронды оқулық құру бағдарламалары мен әдістерін зерттеу
3. Қазақ этнопедагогикасы электрондық оқулығын құру және қолдану
әдістемесін жасау
4. Зерттеу объектісі: Auto Play Media Studio бағдарламасының электронды
оқулық құру мүмкіндіктерін қолдану
Ғылыми жаңашылдығы: Auto Play Media Studio бағдарламасында Қазақ
этнопедагогикасы бойынша электронды оқулық құру технологиясы ұсынылды.
Практикалық маңыздылығы: Ұсынылған электронды оқулық құру технологиясын
заманауи білім беру контенттерін жасақтауда тиімді пайдалануға болады.
Теориялық және әдіснамалық негіздерін: Білім беру жүйесінің
психологиялық-педагогикалық, ғылыми-техникалық негіздері, қазіргі білім
беру проблемалары, электронды білім беру қорларын құру әдістемесі мен
технологиялары саласындағы отандық және шетелдік ғалымдардың еңбектері
құрайды.
Дипломдық зерттеудің теориялық, ғылыми-әдістемелік қағидаларын жасауда
оқыту үдерісін зерттеудегі жүйелілік, тұлғалық және іс-әрекет тұрғысынан
қараудың жалпы ғылыми принциптері, сонымен бірге электронды білім беру
қорларын құрудың әдістемелік негіздері туралы теориялары мен идеялары
қолданылды.
Дипломдық жұмыстың құрылымы мен мазмұны. Дипломдық жұмыс кiрiспеден,
екi тараудан, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тiзiмiнен тұрады.
1 БІЛІМ БЕРУДЕГІ АҚПАРАТТЫҚ ТЕХНОЛОГИЯЛАР
1. Ақпараттық технологиялардың білім берудегі орны
“Ақпараттандыру” ұғымының біршама кеңірек анықтамасын академик А.П.
Ершов өз жарияланымдарында берді. Ол: “ақпараттандыру – адамзат қызметінің
барлық қоғамдық елеулі түрлеріндегі шынайы, жеткілікті және уақтылы білімді
толық пайдалануды қамтамасыз етуге бағытталған шаралар кешені” деп жазды.
Оның үстіне А.П. Ершов ақпарат “қоғамның табысты даму қабілеттілігіне көп
жағынан алғышарт жасайтын, тұтас алғанда, оның стратегиялық ресурсы” болып
табылатындығын атап өтті. Сол сияқты, ЮНЕСКО-ның ұйғарымы бойынша да,
ақпараттандыру – бұл мағлұматтардың (білімнің) барын жүйеге келтіріп,
жаңасын қалыптастыруда, сонымен қоса, оларды қоғамды ағымдық басқару және
ары қарай жетілдіру мен дамыту үшін пайдалануды қамтамасыз ететін ақпаратты
жинау, сақтау мен тарату әдістері мен жолдарын кең көлемде қолдану [2].
Әрине, бір жағынан, осы айтылған екі анықтама бір-біріне қарама-қайшы емес,
екіншіден, адамзат қызметінің бір саласы болып табылатын білім саласын
ақпараттандыруды да анықтайды. Сонымен, “білімді ақпараттандыру” ұғымын осы
екі анықтаманы ыңғайластыру арқылы енгізуге болады.
Білімді ақпараттандыру оқыту мен тәрбиелеудің психологиялық-
педагогикалық мақсаттарына жету үшін білім саласында мағлұматтардың
(білімнің) барын жүйеге келтіріп, жаңасын қалыптастыруды қамтамасыз ететін
ақпаратты жинақтау, сақтау және тарату технологиялары мен құралдарын
қолдануға бағытталған адамзат қызметінің ғылыми-практикалық саласын
білдіреді [3].
Сонымен, білімді ақпараттандыру – білім беру жүйесінің қызмет етуіне,
бүкіл қоғам өміріне бүтіндей әсер ететін қоғам мүшелері қызметінің кең, әрі
көп қырлы ғылым саласы.
Көптеген мамандар білімді ақпараттандыруды үдеріс ретінде қарастырып,
оқу пәндері немесе оқу пәндерінің жиынтығы аталуы мүмкін емес деген
пікірлер айтады. Шындығында, үдерісті оқыту мүмкін емес. Бірақ, білімді
ақпараттандыруды білімді нақты, сенімді, өзекті ақпараттармен және оларды
өңдеу құралдарымен қамтамасыз етуге бағытталған іс-әрекет ретінде де
қарастыруға болады.
Білімді ақпараттандыру дәстүрлі информатика курсын, басқа пәндерді
оқытуда қолданылатын ақпараттандыру әдістерін, технологиялары мен
құралдарын қайта қарастыруды талап етеді. Информатиканың әдістері мен
құралдары көмегімен болашақ маман қандай ақпараттық қорлар, олар қай жерде,
оларға кіру мүмкіндігі қалай және оларды өзінің кәсіби қызметінің
тиімділігін арттыру мақсаттарына қалай пайдалануына болады деген сұрақтарға
жауап алуды үйренуі тиіс.
Ақпараттық технологиялардың дамуы сабақты өткізудің жаңа мүмкін-дігін
– қашықтан оқытудың енуін берді. Ол біріншіден, үйренушінің өзіне оқу
уақыты мен орнын тағдауына, еніншіден, қандай да бір себептермен дәстүрлі
білім алудан шеттетілген адамдарға білім алуға, үшіншіден, оқытуда жаңа
ақпараттық технологияларды қолдануға, төртіншіден, оқытуға кететін шығынды
белгілі бір мөлшерде азайтуға мүмкіндік береді. Басқа жағынан қашықтан
оқыту білім беруді жекешелендіру мүмкіндігін арттырады.
Қашықтан оқытуда электронды оқулықтар қолданылатыны белгілі.
Электрондық оқулықтарды құру ақпараттық материалдардың әркез жаңарып
отыруына байланысты мәселені шешуге мүмкіндік береді. Оларда, сонымен
қатар, жаттығулар мен мысалдардың мол болуы және ақпараттың әр түрінің
көрнекі түрде берілуі мүмкін. Сонымен бірге электрондық оқулықтар көмегімен
білімді тексеру – компьютерлік тест орындалады.
Білім беру саласында "электрондық оқулықтарды" пайдалану оқушылардың
танымдық белсенділігін арттырып қана қоймай, логикалық ойлау жүйесін
қалыптастыруға шығармашылықпен еңбек етуіне жағдай жасайды.
Электрондық оқулықтарды қолдану тәжірибесі студенттер мен оқушылардың
берілген материалды сапалы түрде меңгеретінін көрсетті. Бұған тестілеу
қорытындылары куә. Олай болса ақпараттық технологияның дамуы білім беруде
жаңа әдістер мен әдістемелерді ойлап табуға және сол арқылы оның сапасын
арттыруға толық мүмкіндік береді.
Электрондыќ оќулыќтың тиімділігі олардың ќашыќтыќтан оќытудағы өз
мүмкіндіктерін жетілдіріп, казіргі жаѓдайда барлыќ білім алатын
үйренушілерге ұсынылуында.
Электрондық оқулықты пайдалану мұғалімнің де ғылыми-әдістемелік
потенциалын дамытып, оның сабақ үстіндегі еңбегін жеңілдетеді. Оқытудың әр
сатысында компьютерлік тесттер арқылы оқушыны жекелей бақылауды, графикалық
бейнелеу, мәтіндері түрінде, мультимедиалық, бейне және дыбыс бөлімдерінің
бағдарламасы бойынша алатын жаңалықтарды іске асыруға көп көмегін тигізеді.
Электрондық оқулықтарды қарапайым оқулықтарға қарағанда пайдалану ыңғайлы
және оларда өзін - өзі тексеру жүйесі бар. Осы электрондық оқулықтың
артықшылығы болып табылады. Сондықтан, өзін - өзі тексеру жүйесі оқушы мен
оқытушының арасындағы байланысын алмастырады да, оларды ауылдық жерлерде,
мұғалім жетіспейтін жерлерде көбіне қажет етеді.
Электрондық оқулықтарды пайдалану оқушылардың, танымдық белсенділігін
арттырып қана қоймай, логикалық ойлау жүйесін қалыптастыруға
шығармашылықпен еңбек етуіне жағдай жасайды.
Осы уақытқа дейінгі білім беру саласында тек мұғалімнің айтқандарын
немесе оқулықты пайдалану қазіргі заман талабын қанағаттандырмайды.
Сондықтан қазіргі ақпараттандыру қоғамында бұл оқулықтарды пайдаланбай алға
жылжу мүмкін емес.
Электрондық оқулық мазмұны жағынан толық, жоғары деңгейде ақпараттанған
және дарынды жазылуы қажет. Қашықтан білім алуда оқулықта барлық
электрондық-методикалық құралдары кіруі керек.
Дәл осындай оқулықты кез-келген оқушыға ұсынуға болады және
студенттердің өз бетінше дайындалуы кезінде жақсы көмекші құрал болып
табылады. Сонымен қатар сынақтарға және әр пәннен өтетін емтихандарға
дайындалуға да көмектеседі.
Қазіргі уақытта оқу пәндерінің барлық бағыттыры бойынша электрондық
оқулықтар құрылуда. Мұндай оқу көздеріне деген қызығушылықтың артуы
мультимедиалық технологиялардың пайда болуымен және коммуникациялық
құралдар, Интернет желісінің дамуымен байланысты.
Бүгінгі таңда білім беруді ақпараттандыру формалары мен құралдары өте
көп. Олардын мақсаты оқыту процесін мүмкіңдігінше дидактикалық жағынан
тиімді ұйымдастыру. Дидактикалық тиімділікке қол жеткізу үшін қазіргі
замандағы ақпараттық және телекоммуникациялық технология құралдарын
комплексті түрде зерттеу, өз бетінше жұмыс жасау, білім алу сияқты әр
түрлі салаларда қолдану қажет.
Оқу процесінде ақпараттық және телекоммуникациялық құралдар мүмкіндігін
комлексті түрде қолдануды жузеге асыру көп функционалды электрондық оқу
құралдарын құру және қолдану кезінде ғана мүмкін болады.
Осындай электрондық оқулықтарды оқытуда пайдаланудың негізгі
дидактикалық мақсаты білім беру, білімді бекіту, дағды мен іскерліктер
қалыптастыру, меңгеру деңгейін бақылау.
Көп функционалды электрондық оқулықтар:
• Оқушылардын өз бетінше білім алу қызметің ұйымдастыруға;
• Әр түрлі ақпаратты жинау, өндеу, сақтау, объектілерді, құбылыстарды
модельдеу сияқты, оқыту қызметін ұйымдастыру процесіңде қазіргі заманғы
ақпараттық технологиялардың мүмкіңдіктерін пайдалануға;
• Оқу процесінде мультимедия технологияларын, гипертекстік және гипермедия
жүйелерін пайдалануға;
• Оқушылардың интеллектуалды мүмкіндіктерін, білім, дағды, іскерлік
денгейлерін, сабаққа дайындық денгейін бақылауға;
• Оқытуды басқаруға, оқу қызметінің, тестілеудің нәтижелерін бақылау
процесің автоматтандыруға интеллектуалдық денгейіне қарай тапсырмалар
беруге;
• Оқушылардын өз бетінше оқу қызметін жүзеге асыру үшін жағдай жасауға;
• Қазіргі заманда телекоммуникациялық орталарда жұмыс жасауға, ақпараттық
ағындарды басқаруды қамтамасыз етуге мүмкіңдік береді.
Оқытушы электрондық құралдарды компонеттері ретінде мыналарды
қарастыруға болады:
• Сервистік программалық құралдар;
• Оқушылардың білім деңгейін, іскерлігі мен дағдыларын бақылау мен
тексеруге арналған программалық құралдар;
• Электрондық тренажерлар;
• Математикалық және имитациялық моделдеу үшін прграммалық құралдар;
• Автоматтандырылған оқтушы жүйелер (АОЖ);
• Экспертті оқытушы жүйелер (ЭОЖ);
• Интелектуалдық оқытушы жүйелер (ИОЖ);
Оқушылардың білім денгейін бақылау және тексеруге арналған програмалық
құралдар құрылу жеңілдігіне байланысты кең қолданыс тапты. Тіпті,
программалау негіздерімен таныс емес кез келген оқытушы өз пәні бойынша
сұрақтар мен мүмкін болатын жауаптарын енгізе алатын бірқатар
инструментальді жүйелер бар. Оқушының есебі ұсынылатын жауаптардын ішінен
дұрысын тандау. Бұндай программалар оқытушыларды бақылау тапсырмаларын
беріп, олрадың дұрыстығын тексеру жұмысынан босатады. Оқу материалын бекіту
үшін бұл программаларды бір неше рет қолдануға болады.
Электрондық тренажерлар практикалық іскерліктер мен дағдыларды бекітуге
арналған. Сонымен қатар олар есепті шығару іскерліктері мен дағдыларын
қалыптастыруға мүмкіндік береді . Бұл жағдайда олар теориядан қысқаша
ақпарат алып, әр түрлі денгейлерде өз бетінше жұмысты ұйымдастыруды
қамтамассыз етеді.
Математикалық және имитациялық моделдеу үшін арналған программалық
құралдар, тәжірибелік және теориялық зерттеулерді кеңейтіп, физикалық
тәжірбені есептеуіш тәжірибемен толықтыруға мүмкіндік береді. Бір
жағдайларда зерттеу объектілері, екіншісінде - өлшеуіш тағайындаулар
модельденеді. Бұндай құралдар қымбат лабораториялық құрылғыларды сатып
алуға кететін шығынды азайтуға мүмкіңдік береді, оқу лабораторияларындағы
жұмыс қауіпсіздігі төмендейді.
Автоматтандырылған оқыту жүйелері оқушыларды теориялық материалмен
таныстырып, білім деңгейін бақылауға мүмкіндік беретін шағын көлемді
оқытушы программалар.
Интеллектуалдық оқытушы жүйелер жоғарғы денгейлі жүйелерге жатады және
жасанды интелект идеясында жүзеге асырлады. ИОЖ есептің қойылымынан және
оны шешу принципін іздеуден бастап, шешімнің тиімділігін бағалауға дейін,
оқу есебінің барлық сатыларында басқаруды жүзеге асыруға мүмкіңдік береді.
Бұндай жүйелер қарапайым тілге жақын тілде өзара диалогтық түрде қарым-
қатынас ұйымдастыруға мүмкіңдік береді. Диалог барысында тек орындалатын
әректтер дұрыстығы ғана емес, сонымен қатар шешімді іздеу стратегиясы
әрекеттерді жоспарлау және т.б. талқылануы мүмкін.
Білімді ақпараттандырудың актуальді есептерінің бірі білім беруші
электрондық құралдарды классификациялау проблемасы болып табылады. Бұндай
классификация бірнеше әр түрлі критерийлер негізінде жүргізілуі мүмкін.
Жалпы оқу жүйесіне қатысы оқытушы электрондық құралдарды(ОЭҚ) келесі
түрлерге бөлуге болады:
• Стандарттарға сәйкес дәстүрлі жүйеде оқытуға арналған ОЭҚ;
• Факультатив жұмыстарға арналған ОЭҚ;
• ОЭҚ - үй репетиторлары;
• Оқу қызметінің нәтижелерін бақылаушы және бағалаушы ОЭҚ;
• Анықтамалық және энциклопедиялық сипаттағы ОЭҚ;
Дәстүрлі оқыту жүйесінде оқытушы электрондық құралдарды қолдануға
арналған программалық құралдардын барлық типтерін қамтуы мүмкін. Сонымен
қатар, дәстүрлі оқыту жүйесі ОЭҚ-ды оқушылардын өз бетінше жұмысында
қолдануға үлкен мүмкіндіктер береді.
Факультатив жұмысында қолдануға және бір пән бойынша білімін
тереңдетуге арналған ОЭҚ дәстүрлі оқыту жүйесіне бағытталған ОЭҚ- ға ұқсас.
Негізгі ерекшелігі ҚР БМ стандарттары мен программаларынан тыс оқу
материалдарының болуы.
Әдістемелік қызметіне қарай ОЭҚ-дар мен олардын компоненттерің былай
классификациялауға болады:
• Оқытушы (білімдерді хабарлайды, іскерліктер мен дағдылар қалыптастырады);
• Тренажерлар (Өтілген материалды қайталау немесе бекітуге арналған);
• Бақылаушы (Оқу материалын меңгеру деңгейің бақылауға арналған);
• Ақпараттық іздеу және ақпараттық анықтамалық (ақпаратты жүйелендіру
бойынша мәліметтер беріп, іскерліктер мен дағдылар қалыптастырады);
• Демонстрациялық (зерттелетін объектілер мен құбылыстарды
визуализацилайды);
• Имитациялық (құрылымдық функционалдық сипаттарын зерттеу үшін нақты бір
шындық аспектісін бенейлейді);
• Моделдеуші (зерттеу мақсатында объектілерді, құбылыстарды және
прцестерді моделдеуге мүмкідік береді);
• Есептеуіш (есептеулерді автоматтандырады);
• Оқытушы-ойындық (оқушылардың қызметін ойын түрінде ұйымдастырады);
• Ойындық (жадыны, назарын дамытуға арналған).
Сабақты ұйымдастыру формасына қарай да ОЭҚ-рды топтауға болады. Оларды
дәріс, лабороториялық, практикалық сабақтарда, ғылыми зерттеу жұмысында
курстық және дипломдық проектілерге пайдаланылатын деп ажыратады.
Электрондық оқулықтарды дидактикалық ерекшеліктеріне қарай білімді
қалыптастыру, мәліметтерді хабарлау, іскерліктер қалыптастыру, білімді
бекітудің дидактикалық бағытталуына қарай классификациялауға болады.
Сонымен қатар электрондық оқулықтарды құруда технологиялық тұрғыдан
негізделген танымдық әрекеттің төмендегідей сатылары ескерілуі керек:
• Қабылдау;
• Білімді бекіту;
• Жеке тәжірибені қалыптастыру(іскерліктер, дағдылар);
• Зерттеу және іздеу қызметі.
Электрондық оқулықтар және оларға қажетті материалдар дидактикалык
денгейіне байланысты негізгі төрт топқа бөлінуі мүмкін.
Бірінші топқа баспа материалдары және олардың көшірмелері, аудио және
видео касеталар жатады. Баспаға шығарылған басылымдар тақырып бойынша
теориялық материалдардың оқыту текстінен және оларға сәйкес графикалық
иллюстрациялардан, оқытушылар үшін ұсыныстардан, есептер жинағынан
құралады.
Екінші топқа элетрондық оқулықтар, виртуальді оқу кабинеттері және
компьютерлік желілер жатуы мүмкін.
Үшінші топқа виртуальді оқу лабороториялары және сол сияқты басқа да
компьютерлік жүйелер кіреді. Бұндай жүйелердің ерекшелігі – олардың
жұмысында зерттелетін объект немесе процесстердің математикалық
моделдерінің қолданылуы. Үшінші топтағы ОЭҚ-рдың дидактикалық мақсаты
объектілер және процесстердің қасиеттерін зерттеу.
Төртінші топтың кәсіби қызметі автоматтандырудың компьютерлік жүйелері
немесе олардың қолданбалы программалар пакеті түріндегі оқытушы аналогтары.
Олар курстық немесе дипломдық проектілеу барысында әр түрлі есептер үшін
қолданлыуы мүмкін. Бұл топтын ОЭҚ-рын қолдану негізінде оқыту процесі
еркін зерттеу режимінде өтеді және сипаты бойынша маманның кәсіби қызметіне
жақын болады.
Элетрондық оқу құралдарын құру кезінде психологиялық сипаттағы талаптар
ролін деесепке алу керек. Осы принциптерге сәйкес электрондық оқу
құралдарын құруда мыналарды ескеру қажет:
• Оқу процесінің есебі мен мақсатын нақты анықтау;
• Студенттердің қызметін детальді түрде жоспарлау;
• Оқу - әдістемелік материалдарды құру процесіңде студенттердің қабылдау,
ойлау, есте сақтау сияқты психологиялық ерекшеліктерін ескеру;
• Студент пен оқытушы, студент мен оқу материалы арасында кері байланысты
ұйымдастыру;
• Өз бетінше ақпаратпен жұмыс жасау іскерліктерін қалыптастыру.
Электрондық оқулықтың жұмыс тәртіптері
Электрондық оқулықтардың жұмыс тәртібінің ерекшелеп көрсетуге болады:
• бақылаусыз оқыту;
• бақылаумен оқыту,оқытылғанәрбір тарау (параграфтың) бойынша арнайы
бақылау сұрақтарымен қортылады;
• қорытынды бақылау тест арқылы бітеді.
Оқулықтың электрондық нұсқасы бақылау құралдарына кедергі келтіруде,
дәл осы бақылау сияқты оқуда білімдерді бақылау негізгі мәселе болып
келеді. Ұзақ уақыт бойы білім берудің дәстүрлі жүйесінде білім бақылауы
ереже сияқты, ауызша түрде өткізілген еді. Қазіргі кезеңде тестілеудің
әртүрлі әдістері қолданылуда. Көбісі, бұл позицияларды бөлмейді, сондай
тесттер қажетті дағдыларды қалай талдау керектігін және мәселенің шешімін
табуды шектейді. Жаңа технологияларды қолдану арқылы қашықтықтан оқыту
жүйелерінде сапалы және жаңаша мүмкіндікпен шешуге болады. Біз электрондық
оқулық түрін құрдық, сайып келгенде жаңа ақпараттық технологияларды
қолдану оқу нәтижелілігін жоғарылауына жағдай жасайтындығына үміттенуге
болады, сонымен қатар білім алушының дербес дайындалуына таптырмас құралы
деуге болады.
Электрондық оқулық білім алушының дербес жұмысы үшін, күндізгі оқуда
және әсіресе қашықтықтан оқытуда қажетті:
• оқулық баспа әдебиеттері болғандықтан, материалдардың қарқында дамуы,
есту және оның жадымызға әсері және т.б. оқулық материалдарды түсіну
жеңіл түседі;
• дайындаудың оның білім алушының қажеттіліктерімен, деңгейімен сәйкес
бейімделуді, ойдың мүмкіндіктеріне және шымдануға рұқсат етеді;
• көптеген есептеулерден және өзгертулерден азат етеді, пәннің мәніне
оймен шоғырлануға, үлгілердің үлкен санын қарап шығуға және көбірек
тапсырмаларды шешуге рұқсат ете білу;
• барлық жұмыс кезеңдерінде өзін-өзі тексеруге арналған өте кең
мүмкіншіліктерді пайдалануыға мүмкіндік беру;
• жұмысты көрнекі және ұқыпты формаға келтіруге және файлдық немесе
баспадан шығару (распечатка) түрінде оқытушыға тапсыруға мүмкіндік
туғызады;
• шексіз шыдамды жетекшінің рөлін атқарады, түсіндірулердің практикалық
шектелмеген санын береді, қайталанатын және қайталанатын басқа да
сөздерді пайдалану.
Мұндай жетістікке жету үшін студент өз білімін жетік игере білу қажет.
Электрондық оқулық оқытушы үшін ыңғайлы, себебі ол :
• лекцияларға және практикалық жұмыстары өзінің қалауына бағытталады,
яғни аз көлемді, бірақ ең мазмұнын есепке алу және ЭО-мен дәрісханалық
жұмыстардың дербес жұмысы үшін рұқсат етеді;
• арақатынастардың мөлшерін үнемдеуді, үлгілерін ұстауы және мақсаттарды
ықшамдауға, дәрісханада қарастырылатын және үйге берілген тапсырманы
нәтижелеуге рұқсат етеді; студенттермен жұмыс жасағанда, әсіресе үй
тапсырмалардың және бақылау іс-шараларына тиісті бөлімінде дербестікке
мүмкіндік береді.
Қaзipгi кeзeң жaғдaйындa aқпapaтты ұcыныудың apнaйы кәciби
құpaлдap–элeктpoнды oқулықтap жacaлa бacтaды [4]. Элeктpoнды oқулықтың
лeкциялap кoнcпeктici құpaмынa мәтiндiк жәнe гpaфикaлық үзiндiлepдi,
aнимaциялapды, coндaй-aқ, aудиo жәнe бeйнeфaйлдapды eнгiзугe бoлaды.
Элeктpoнды oқулықты жacaуғa кeткeн қaжыpлы eңбeктi ecкepe oтыpып, oқытушы
жұмыc уaқытының бeкep кeтпeуiнe, жылдaмдықты қaдaғaлaу, cтудeнттepдiң бiлiм
дeңгeйлepiнiң caпacын бaқылaу, oқу мaтepиaлын бiлiм caпacын apттыpу
мaқcaтындa мұқият бeйiмдeу apқылы oны тиiмдi пaйдaлaнуғa көп көңiл бөлeдi.
Элeктpoнды oқулықты дaйындaу жылдaмдығы бacпaдaн шыққaн кiтaппeн
caлыcтыpғaндa eдәуip apтықшылықтapғa иe. Элeктpoнды oқулықтapды дaйындaу
жылдaмдығы мeн oқу куpcын мoдepнизaциялaу тeз өзгepiп oтыpaтын
тexнoлoгиялap жaйлы тaқыpыптapды қaмтитын пәндep үшiн мaңызды фaктop бoлып
тaбылaды.
Элeктpoнды oқулықтapдың eкi eлeулi кeмшiлiгi бap:
Oнымeн жұмыc жacaуғa apнaлғaн қocымшa құpылғының, eң aлдымeн –
cәйкeciншe бaғдapлaмaмeн жaбдықтaлғaн, caпaлы мoнитopы бap, coндaй-aқ,
кoмпaкт-диcкiлep үшiн диcкiжeтeгi бap жәнeнeмece жepгiлiктi нe ғaлaмдық
жeлiдe жұмыc жacaуғa apнaлғaн жeлi кapтacы, бoлмaca мoдeмi бap
кoмпьютepдiң қaжeттiлiгi.
Aқпapaтпeн дәcтүpлi eмec элeктpoнды фopмaдa жұмыc жacaуғa үйpeнe aлмaу
жәнe мoнитopмeн жұмыc жacaғaндa бaйқaлaтын шapшaу.
Элeктpoнды oқулықтың жeтicтiктepi oдaн дa көп:
Бiлiм aлушының жeкe cұpaныcынa cәйкec пaйдaлaнушы интepфeйciнiң
бeйiмдeу жәнe тиiмдiлiгiн apттыpу мүмкiндiгi. Нaқты aйтқaндa, мәтiндiк
нeмece гипepмәтiндiк мүмкiндiктepдi пaйдaлaну cияқты, oқулықтың фpeймдiк
құpылымын пaйдaлaну мүмкiндiгi, мұндa фpeймдep caны, oлapдың өлшeмi жәнe
тoлықтыpулap өзгepуi мүмкiн. Фpeйм бөлiмдepi opнынa, cтудeнттepдiң қaлaуы
бoйыншa, дәл coндaй мaзмұны бap қaлқымa тepeзeлep пaйдaлaнуғa бoлaды,
мыcaлы, cуpeттep нeмece aнықтaмaлap тiзiмiмeн.
Бiлiм aлушығa әpeкeт eту үшiн қocымшa (бacпa шығapылымeн caлыcтыpғaндa)
құpaлдapды (мультимeдиaлық шығapылым) қoлдaну мүмкiндiгi, бұл мaтepиaлды
жылдaм мeңгepугe жәнe ecтe caқтaуынa ықпaл eтeдi.
Кiтaптың aвтopынa құpaлдaғы мәтiнгe aнимaциялық мoдeльдepдi қocудың aca
мaңызды eкeндiгi ұcынылaды. Лeктop мәтiнiнe cәйкec дыбыcтық cүйeмeлдeу
apқылы oң әcepлepгe жeтугe бoлaды.
Элeктpoнды oқулықтa қapaпaйым жәнe ыңғaйлы бaғыттaуыш мexaнизмiн құpу
мүмкiндiгi бap. Бacпa шығapылымдapындa мұндaй мүмкiндiктep eкeу: мaзмұны
жәнe кoлoнтитулдap, кeйдe oлapғa глoccapийлep дe қocылaды. Aлaйдa ocындaй
мүмкiндiктepдi тәжipибeдe жүзeгe acыpу үшiн oқулықтың бipнeшe бeтiн
пapaқтaуғa туpa кeлeдi. Aл, элeктpoнды құpaлдa қaжeттi бөлiмгe нe фpeймгe
жылдaм өту нeмece қaйтa opaлу үшiн гипepciлтeмeлep қoлдaнылaды, oның
фpeймдық құpылымы нeмece кapтa-бeйнeлep бұл әpeкeттi тиiмдi түpдe icкe
acыpaды. Тiптi қaжeттi aқпapaт opнaлacқaн пapaқ бeттepiн дe ecтe caқтaу
қaжeттiгi бoлмaйды.
Элeктpoнды oқулықтың дaмығaн iздeу мexaнизмi тeк ocы oқулық шeгiндe
ғaнa eмec, coнымeн бipгe, oдaн тыc жepдe дe oнымeн жұмыc жacaуғa бoлaды.
Дәлipeк aйтқaндa, гипepciлтeмeлep бoйыншa қoзғaлa oтыpып, бacқa дa
шығapылымдapғa, cуpeттepгe, т.c.c eгep oлapдa бacқa дa ciлтeмeлep
көpceтiлce,қaтынaуғa бoлaды. Oқулық aвтopынa дa oқулық жaғдaйы туpaлы xaт
жoлдaуғa бoлaды. Бiлiм бepу құpылымы жeлiciндe бacқa дa cтудeнттepмeн
(мүмкiн oл oқу зaлындa oтыp) өз opныңдa oтыpып-aқ, oқулық туpaлы тaлқылaуғa
бoлaды. Cтудeнттepдiң бiлiм дeңгeйi үшiн кipiктipiлгeн aвтoмaттaндыpылғaн
бaқылaудың мүмкiндiгi, oқулықтaғы мaтepиaлдың дeңгeй бoйыншa opнaлacуынa
cәйкec cтудeнткe aвтoмaтты түpдe дeңгeйлiк cұpaқтapды ұcыну. Oқу мaтepиaлын
cтудeнт дeңгeйiнe қapaй бeйiмдeу, нәтижeciндe aқпapaтты қaбылдaу мeн ecтe
caқтaу жaқcapaды. Бeйiмдeу шығapылымның құpылымынa, cтудeнттiң cәйкec бiлiм
дeңгeйiнe қapaй нeгiздeлгeн.
Элeктpoнды oқулықтың бacты apтықшылығы – бұл cтудeнт пeн oқулық
элeмeнттepi apacындaғы интepбeлceндi әpeкeттiң бoлу мүмкiндiгi.
Интepбeлceндiлiк дeңгeйi eң төмeнгi aз мөлшepдeн (ciлтeмeлep бoйыншa көшу)
жoғapығa дeйiн (өз бeтiмeн тecтiлeу, пpoцeccтepдi мoдeльдeугe жeкe
cтудeнттiң қaтыcуы) өзгepуi мүмкiн. Eгep тecтiлeу oқушымeн әңгiмeлecу
тәpiздi бoлca, oндa пpoцeccтepдi мoдeльдeудi шынaйы өмipдeгi өндipicтiк
тәжipибeдe нeмece coлapғa жaқын жaғдaйлapғa қaтap қoюғa бoлaды (apнaйы
тpeнaжepлepдe дaйындaлғaн cияқты).
Элeктpoнды oқулықтapдың eнуiнe бaйлaныcты oқу opнындaғы кiтaпxaнa
қызмeтiнiң функцияcы дa өзгepeдi. Бұл жaғдaйдa кiтaпxaнa poлi
кoмпьютepлepмeн жaбдықтaлғaн, жepгiлiктi жeлiгe бipiктipiлгeн жәнe ocындaғы
caқтaлғaн элeктpoнды oқулықтap жaйлы мәтiндiк мaғұлмaт бepeтiн бaзacы бap
элeктpoнды oқу зaлынa өтeдi.
Мұндaй кiтaпxaнaның бapлық oқыpмaндapы eшқaндaй кeзeкciз жәнe көп
күтпeй-aқ, өз бeтiмeн кiтaп тaңдaулapынa жәнe қaлaғaн элeктpoнды
oқулықтapын oқулapынa бoлaды, жaлғыз экзeмпляp кiтaпты aвтoмaтты түpдe көп
тиpaжбeн шығapу мүмкiндiгi бoлaды.
1.2 Электрондық оқулыққа қойылатын талаптар
Білім беру саласында ақпараттандыру және бағдарламалық-әдістемелік
қамсыздандыру құралдарын өндіру, жеке білім беру орындары мен бүтіндей
салалардың телеқатынастық құрылымдарының, білім беру жүйесі сапасының,
ақпараттық қызмет индустриясының дамуы білімді ақпараттандыру
инфрақұрылымын құруға негіз болады.
Мультимедиа технологиясының пайда болуының идеялық алғышарты ретінде
1945 жылы американ ғалымы Ваннивер Буш ұсынған МЕМЕХ жадты ұйымдастыру
тұжырымдамасы саналады. Ол ақпаратты формальды белгілеріне емес (реттік
нөмері, индекстері, алфавит бойынша және т.б.), мазмұнына байланысты
іздестіруді қарастырған болатын.
Бұл идеяның өзіндік бейнесі мен компьютерлік іске асуы алдымен
гипермәтін жүйесі ретінде (мәтіндік материалдар комбинациясымен жұмыс
жүйесі), содан соң гипермедиа (графиктер, дыбыс, бейне және анимациялар
комбинациясымен жұмыс жүйесі), ал соңында өзіне екі жүйені де біріктіретін
мультимедиа ретінде көрініс тапты.
В.Ингенблек мультимедиа термині 1966-1973жж. аралығында пайда болып,
Брокгауз сөздігінің 17 басылымында сипатталды деп тұжырымдайды. Бұл жылдары
мультимедианы кітаптар, журналдар және жарнамалық телехабарлармен,
бұқаралық ақпарат құралдарымен байланыстырды.
Мультимедиа (америкалық нұсқа) және малтимедиа (ағылшынша нұсқа)
ұғымдарымен бірге гипермедиа және гипермәтін және малтимидиа
(КомпьюТерра журналының редакторы) терминдері де қатар қолданылады.
гипермедиа терминін пайдаланып, мамандар мультимедиа технологияларды іске
асырудың жоғары формасын ерекшелейді. Гипермәтін мультимедиа-өнімді
құрылымдау әдісін бейнелейді.
Дегенмен, 80-жылдардың соңында мультимедиа технологияларды гуманитарлық
аумақтарды қолдануға қызығушылықтың артуы баршамыз ға танымал америкалық
Билл Гейтс есімімен тығыз байланысты. Ол практикалық тұрғыда мультимедиалық
(коммерциялық) өнімді қызметтік музей интентары мәліметтер қорын барлық
мүмкін жағдайларды: бейне, дыбыс, анимация, гипермәтіндік жүйелер
қолданып құру және табысты іске асыру идеясының иесі болды ("National Art
Gallery. London").
Жаңа технологияларға деген жапон мамандарының Экономикалық газетте
ұсынылған пікірлері қызықтырақ (№ 2-4, қаңтар1996 г.). Малтимедиа ретінде
компьютердің, бейнефонның, магнитофонның, радиоқабылдағыштың рөлін атқара
алатын өзара байланысқан телекоммуникациялық комбайндардың желісі
түсініледі. Комбайндар телестанциямен, теміржол касасымен, кітапханамен,
газет редакциясымен, жеке тұлғамен және т.б. екіжақты байланысты (сұхбатты)
қамтамасыз етуге мүмкіндік береді.
Мультимедиа сөзі өткен ғасырдың 90 жылдары танымал бола бастады.
Multimedia - (ағылш.) мәтінді, графиканы, бейне және мультипликацияны
пайдалануға мүмкіндік беретін көпкомпонентті орта.
Мультимедиа дамуының келесі кезеңдерін атауға болады:
✓ 1984 – пайдаланушының графикалық интерфейсінің жасалуы және
таратылуы, қозғалмайтын бейнелерді пайдаланатын қосымшалардың
және лазерлік бейнедискілерді ойнатқыштардың жасалуы. HyperCard
1.0 алғашқы мультимедиалық бағдарлама болды.
✓ 1988- ақпараттың үлкен көлемін сақтауға мүмкіндік беретін CD-
ROM пайда болды.
✓ 1991- сандық бейнені жазатын, қолданатын QuickTime стандарты
жасалды.
✓ 1994-сандық бейне сапасын жоғарылататын MPEG 1 және 2
форматтарының стандарты жасалды. Алдыңғы буынға қарағанда үлкен
көлемді ақпаратты жазатын жаңа компакт дискілер пайда болды.
Мультимедиа сөзі бірнеше мағынаға ие:
Мультимедиа бұл –
- түрлі типтегі ақпаратты жасау, өңдеу орталарын қолдану ретін
сипаттайтын технология;
- түрлі типтегі ақпараттарды өңдеу мен бейнелеу технологияларының
көмегімен құрылған ақпараттық қор;
- негізгі қызметі түрлі типтегі ақпараттарды өңдеу мен бейнелеуге
байланысты болатын компьютерлік бағдарламалық қамсыздандыру;
- түрлі типтегі ақпараттармен жұмыс жасау мүмкін болатын компьютерлік
аппараттық қамсыздандыру;
-өзіне дәстүрлі статикалық визуалды (мәтін, гарфика), сондай-ақ, түрлі
типтегі динамикалық ақпараттарды (сөйлеу, әуен, бейне үзінділер, анимация
және т.б.) біріктіретін ақпараттың ерекше жалпыланған түрі.
Осылайша, кең мағынада мултимедиа термині пайдаланушымен (бірмезетте
оқушы, тыңдаушы және көрермен болатын) мүмкіндігінше кеңірек ықпалдасуды
мақсат ететін түрлі бағдарламалық және техникалық орталарды пайдаланатын
ақпараттық технологияларды сипаттайды.
Мультимедиа-компьютерлер дыбысты (әуен, сөйлеу және т.б.), сондай-ақ,
бейнеақпаратты (бейнероликтер, анимациялық фильмдер және т.б.) көруге,
тыңдауға мүмкіндік береді [5].
Бейнеықпалдар (видеоэффекты) алмастырылатын компьютерлік слайдтарды,
бейнебаяндарды, сурет пен мәтін орнын алмастыруды, сурет түсі мен масштабын
өзгертуды, олардың біртіндеп пайда болуын, не жоғалуын көрсету ретінде
көрініс табуы мүмкін.
Мультимедианы үлкен екі топқа бөлуге болады: онлайндық орталар және
оффлайндық қосымшалар. Онлайндық өнімдерді телефон желілері, интернет
желілер арқылы алуға болады. Оффлайндық мультимедиалық өнімдер алдын-ала
физикалық тасымалдауыштарды жазылып дайындалады (компакт дисктерде).
Мультимедиа технологиясы – бұл аудиовизуальды ақпаратты өңдеу, сақтау,
өндіру, тасымалдаудың компакт-диск CDROM (compact disc read only memory) –
CD-audio, CD-video, CD + G, CDinformation, CD-phono, CD-TV, LV (Laser
Vision) технологиясын пайдалануға негізделген тәсілдері, әдістері,
амалдарының жиыны.
Мультимедиа құралдары деп әртүрлі орталарды: графиканы, гипермәтінді,
дыбысты, анимацияны, бейнелік көріністерді пайдалана отырып, тұтынушының
компьютермен әрекеттесуін жүзеге асыратын аппараттық және бағдарламалық
құралдардың біріктірілген кешендерін айтады. Мультимедиалық компьютер
құрамына келесі қосымша құрылғылар да енеді: компакт-дискілерге арналған
дискжетек, дыбыстық құрылғылар. Оқу аудиториясына деманстрациялау үшін
арнайы проектор және экран қажет.
Мультимедиалық ақпараттық орта білімгерлерді негізгі ойлау сипаттарына
айтарлықтай ықпал етеді (сурет 1):
Сурет 1 - Мультимедиа ортадағы ойлаудың ерекшеліктері
Мультимедианың негізгі ерекшеліктері:
- түрлі бейнедегі ақпараттар интеграциясы;
- пайдаланумен сұхбаттасудың интерактивтік режимі;
- ақпаратты параллель тасымалдау;
- үлкен көлемдегі ақпараттармен жұмыс жасау мүмкіндігі;
- нақты уақыт мезетінде жұмыс ажсау;
- ақпаратты қайта өңдеу үдерісін ықпалды басқару;
- өз мультимедиа өніміңді жасау мүмкіндігі;
- ену икемділігі, әмбебаптық.
Мультимедиа технологиялары құралдарын оқу-әдістемелік материалдар
кешендерін жасауда қалай қолдануға болады? Оларға әр түрлі мультимедиалық
эффектілерді жай мәтіндермен салыстырғанда қандай көлемде қосуға болады?
Оқу құжаттарында мультимедиалық қосымшалар пайдалануға шек қойыла ма?
Осындай мәселелерді шешу бағытында нақты зерттеу жұмыстарын жүргізу керек,
өйткені гармонияны бұзу, өте жарқын, әсерлі қосымшаларды, мультимедиалық
эффектілерді шамадан тыс қолдану білімгерлердің жұмыс қабілетін төмендетіп,
оларды тез шаршатуы ықтимал. Осындай сұрақтарға жауап беру оқыту ісіндегі
шамадан асып шарықтауды болдырмай, оқу-әдістемелік материалдарын тек
эффектілі түрде көрсетпей, оның тиімді жағын қамтамасыз етуі керек.
Студенттерге білім беруді ұйымдастыруда мультимедиалық оқыту
бағдарламасының құрамындағы оқыту элементтерін:
1) оқу материалын, сөздіктер мен анықтамаларды жаңа білімді студенттің
өздігінен игеруі үшін берілетін теориялық сипаттағы тапсырмаларды
орындауда;
2) орындалатын бағдарламаларды, сұрақтар мен жаттығуларды теориялық
білімдерін бекіту, біліктері мен дағдыларын шыңдау үшін берілетін
тапсырмаларды орындауда;
3) орындалатын бағдарламаларды, графика, анимация және бейнеофрагментті
өздік жұмыстың тапсырмасының мазмұны мен талаптарын, орындалу үлгісін
демонстрациялау үшін, эксперименттерді демонстрациялау және
презентацияларын көрсетуде;
4) тестілерді, сұрақтарды өздік жұмысты бақылау үшін қолдануға болады.
Мультимедиалық бағдарламаларда ақпаратты тасымалдаудың анықталған
тәсілдері қолданылады:
- Түрлі ақпараттық блоктардың (мәтін, графика, бейне үзінділер)
гиперсілтеме арқылы ықпалдастығы. Гиперсілтемелер арнайы безендірілген
мәтін, немесе анықталған графикалық бейне түрінде көрініс алуы мүмкін.
Бірмезетте экранда бірнеше гиперсілтемелер орналауы мүмкін. Олардың
әрқайсысының өзіндік реттеліп, анықталған бағыттары болады.
- Интерактивтілік, яғни пайдаланушының негізгі ақпарат көзімен
сұхбаттық режимі. Пайдаланушы бұл жағдайда өзін қызықтыратын ақпаратты өз
бетінше таңдауы, оны алу реті мен жылдамдығын таңдай алады. Мультимедиа
бағдарламаларды білім беруде қолдану компьютерлерге жоғары талап қояды: жад
көлемі, дыбыс шығару құрылғысы, CD-ROM немесе DVDROM үшін дисжетектің
жылдамдық режиміне.
Мультимедиалық бағдарламалық орталар келесі оқу іс-әрекеттерінің
ықпалдылығын жоғарылатуға әсер етеді:
- аудиовизуальды ақпаратты қарау;
- теорияны қолданып практикалық тапсырмалар орындауға жаттығулар
жасау;
- оқыту нәтижесін өлшеу мен педагогикалық бақылау;
- терминдер мен ұғымдар сөздігімен жұмыс жасау;
- білімгердің оқытушымен интербелсенді қарым-қатынасы
Білім берудің саласында "Электрондық оқулықтарды" пайдалану
оқушылардың, танымдық белсенділігін арттырып кана қоймай, логикалық ойлау
жүйесін қалыптастыруға шығармашылыкпен еңбек етуіне жағдай жасайды.
Осы уақытка дейінгі білім беру саласында тек мүғалімнің айтқандарын
немесе оқулықгы пайдалану казіргі заман талабын канағаттандырмайды.
Сондықтан казіргі ақпараттандыру қоғамында бұл оқулықтарды пайдаланбай алға
жылжу мүмкін емес.
Соның нәтижесінде оқушылардың пәнге деген қызығушылығы артып,
шығармашылықпен жұмыс жасауына кең мүмкіндік ашылды.
Оқу материалдарын ұтымды игерудегі электронды оқу кұралдарының
атқаратын рөлі зор. Онда пәндегі теориялық тақырыптар кеңінен беріліп
түсіндіріледі. Теориялық материалдарды графикалық иллюстрация түріндегі
әртүрлі суреттер,сұлба тәсілдер арқылыт олыктырып отырса, ондатеориялық
білімді оқып, көзбен көріп, түйсініп және оны мида бекіту үрдістері бір
уақытта өтіп отырады да материалды қорыту үрдісі үгымды болады.
Электрондық оқулықтар ғылыми негізде дайындалған педагогикалық
ақпараттық өнім. Электрондық оқулық дайындаудың концептуальдық негізі
модульдық оқытудың педагогикалық теориясы болып табылады. Сонымен қатар
электрондық оқулық дайындаудың педагогикалықпринциптер жүйесі оқытудың
дидактикалық жүйесіне сәйкес келеді. Яғни, процесінің автоматтандырылған
формасы іспетті. "Электрондық практикум" берілген. Оқушы оқулықты қажет
етпей-ақ информатика негіздерінен кез-келген мәліметті тауып алып, оқып-ақ
үйренуіне болады. Лабораториялық, практикалық жұмыстар компьютер көмегімен
тез, жылдам түсіндіріледі. Бағдарламаны меңгеруге арналған тест
сұрақтарымен қамтамасыз етілген.
Қазіргі кезде негізінен білім жүйесінің барлық сатылары үшін электронды
оқулықтар жасау мен шүғылданып келеді. Электронды оқулық оқушы үшін дайын
материал. Оқушылар үшін электрондық оқулық- мектепте оқыған жылдардың
барлығында да өздері толықгырып отыра алатын және нәтижелік емтиханға
дайындалуға көмектесетін мәліметтер базасы болып келеді.
Электронды оқулықтар мен жұмыс істеу әрбір оқушының өз мүмкіндігін
есепке ала отырып, оқып үйрену ісін жеке дара жүргізу болып саналады.
Мүғалім үшін электронды оқулық бұл күнбе-күн дамытылып отыратын ашық
түрдегі әдістемелік жүйе, оны әрбір оқытушы өз педагогикалық
тәжірибесіндегі материалдармен толықтыра отырып, ары қарай жетілдіре алады.
• Электрондық оқулықтарды дайындаудың бір жүйеге келтірілген зандылығы
болуы керек.
• Осыған байланысты электрондық оқулықтарды дайындауда мынадай
дидактикалық шарттарды ескеру керек секілді.
Белгілі бір пәнге байланысты дайындалған электрондық оқулықгың сол
пәннің типтік бағдарламасына сәйкес болуын;
- электрондық оқулықтар курста оқытылатын тараулар мен тақырыптарға
қатысты лекция конспектісін қамтитын негізгі; зертқаналық және практикалық
тапсырмаларды орындауға арналған қосымша; материалға қатысты анықгама,
библиографиядан түратын көмекші; аралық және қорытынды бақылау сұрақгарынан
түратын тест; материалды дайындауда пайдаланылған әдебиеттер
тізімдері бөлімдерін камтуын;
- электрондық оқулықгың кәдімгі оқулықтар мазмұнын қайталамауын яғни,
берілетін тақырып іс қатысты ақпараттың нақты әрі қысқа берілуін ескеру
керек;
- белгілі бір тақырыпқа катысты материал 2-3 экрандық беттен артық
болмауы тиіс. Егер мәтін көлемі бірнеше экрандық бетті қамтитын болса онда
экранда пайда болатын он жақ тік төменгі көлденеңінен жылжыту сызықтарын
электрондық оқулықты пайдаланушының көп пайдалануына тура келеді [6].
Мұның өзі пайдаланушының материалға қатысты ойын бөледі және мәтінді
жоғары-төмен оңға-солға жылжыта беру пайдаланушының шыдамдылығына да әсер
етеді.
- бірқатардағы мәтін 62-65 таңбадан аспауы тиіс. Себебі материалды
баспаға шығару кажет болса, ол А4 көлемді параққа дұрыс түсетіндей болуы
керек.
• оқулықты шектен тыс иллюстрациялық анимациялық тұрғыдан көркемдеу
пайдаланушыға кері әсерін тигізуі мүмкін, бірақ кейбір пәндерге атап
айтқанда физика, химия, биология секілді пәндерге қатысты процестерді
анимациялап көрсету, тіпті кинофильмдер мен диафильмдерүзінділерін
MPEG, AVI типті файлдар ретінде сақтап, оларды гипермәтінді формат
арқылы электрондық оқулыққа кірістіру оқулықгың көркемдік әдістемелік
деңгейін арттырады.
Қазіргі кезде электронды оқулықтарға келесідей талаптар қойылады:
-тандалған курс бойынша ақпарат жақсы кұрылып және саны шектелген жаңа
ұғымдары бар аяқталған курс үзінділері түрінде болғаны дұрыс;
-текстпен қатар әрбір үзінді аудио немесе виде түрдегі ақпараттан түру
керек ("жанды лекциялар"). "Жанды лекциялардың" міндетті интерфейс
элемент! ретінде лекцияны кез-келген жерінен оқуға мүмкіндік беретін
айналдыру мүмкіндігі болуы керек; текстік ақпарат "Жанды лекциялардың"
кейбір бөліктерін кайталауы мүмкін; күрделі модельдер мен қүрылғыларды
көрсететін иллюстрацияда тез пайда болатын түсіндірмелер болу керек, олар
иллюстрацияның жеке элементтері (карталар, жоспарлар, схемалар) бойынша
қозғалысына сәйкес пайда болып және сөніп отырғаны жөн; керекті ақпаратты
іздеу уақытын қыскартуға мүмкіндік беретін көптеген сілтемелермен текстік
бөлім камтамасыз етілуі тиіс. Бір пән аумағында арнайы түсіндірме сөздік
енгізілген болу керек; материалдың әдеттегі мазмұнын түсінуге қиын
бөлімдері анимация немесе видеоақпарат түрінде берілгені жөн. Бұл жағдайда
дәстүрлі оқулықтармен салыстырғанда пайдаланушыға 5-6 есе аз уақыт
жұмсалады. Адамға өзі көрмеген кейбір күбылыстарды (сарқырыма, өрт, т.б.)
түсіндіру өте қиын. Видеоклиптер уақыт масштабын өзгертуге және
кұбылыстарды демонстрациялауды жылдамдатуға, баяулатуға, немесе үзіндісін
таңдап демонстрациялауға мүмкіндік береді [7].
Электрондық оқулық пен оқытудың негізгі мақсаты: Оқыту процесін
үздіксіз және толық деңгейін бақылау, сонымен қатар ақпараттық ізденіс
қабілетін дамыту. Білім берудің кез келген саласында ойлау жүйесін
қалыптастыруға шығармашылықпен еңбек етуіне жағдай жасайды.
Қазіргі уақытта электрондық WEB оқулықтың қандай екендігі туралы
біртұтас ой жоқ. Электрондық оқулық дегеніміз- мултимедиялық оқулық,
сондықтан электрондық оқулықтың құрылымы сапалы жаңа деңгейде болуға тиіс.
Электрондық оқулық оқушының уақытын үнемдейді, оқу материалдарын іздеп
отырмай, өтілген және оқушының ұмытып қалған материалдарын еске түсіруге
зор ықпал етеді. Себебі, оқушының өзіне көрнекілік қолданған тиімді қажет
элементінің жанында жазуы болады.мазмұны қиындау бір үлкен тақырыптың
бөліктерін өткенде қосымша бейнехабар және клиптер қажетті элемент болып
табылады. Бейнеклиптер уақыт масштабын өзгертуге және көріністерді тез
немесе жәй түрде көрсетуге пайдалы. Электрондық оқулық таңдап алынған
хабарды көшіруге мүмкіншілік туғызады. Электрондық оқулықтың ең қажет
элементі-аудиохабарлар. Мысалы: құстардың дауыстарына қарай құс екенін
ажырата білу,жүрек қағысын байқау.
Бір жағынан, электрондық оқулықтың келеңсіз жақтарыда бар. Бұл
психология- педагогикалық талаптардың, пәнаралық байланыстардың жоқтығы
сияқты. Тағы да бір ең үлкен кемшілігі –фрагменттік бағдарлама. Ол
материалды толық қамтуы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz