Дипломатиялық және консулдық құқық ұғымы

Жоспар
Кіріспе

1 Дипломатиялық және консулдық құқық ұғымы
2 Дипломатиялық құқық
3 БҰҰ және басқа ұйымдардың жанындағы мемлекеттердің тұрақгы өкілдіктері.

Дипломатиялық және консулдық құқық — халықаралық құқық субъектілерінің арасында, олардың сыртқы байланыс органдарымен орнатылатын және қамтамасыз етілетін, ресми байланыстар мен қатынастарды реттейтін қағидаттар мен ережелерді қамтитын халықаралық жария құқыктың бөлімі.
Дипломатиялық және консулдық құқық негізінен мемлекеттердің сыртқы байланыс органдарының және осы орган қызметкерлерінің құқықтық жағдайы мен қызметін, сондай-ақ үкіметаралық ұйымдардың және олардың қызметкерлерінің артықшылықтары мен иммунитеттері туралы мәселелерді реттейді.
Ерте заманның өзінде-ақ халықаралық құқықта мемлекеттердің немесе олардың органдары өкілдерінің жағдайы мен қызметін, халықаралық қарымқатынас процесінде олардың құқықтары мен заңды мүдделерін қорғау және өкілдік ету мақсатында, олардың арасындағы ресми байланыстарды реттеуге бағытталған ережелер болған. Осылайша ерте заманда басқа мемлекеттерге жіберілетін елшілер институты пайда болды. Онымен бірге дипломатиялық құқықтың алғашқы ережелері де дүниеге келе бастады. Олардың ішіндегі ең алғашқысы елшілерге қол сұқпаушылық ережелері. Дипломатиялық құқық Еуропа мемлекеттерінде тұрақты дипломатиялық өкілдіктер кұрыла бас-тағанда, яғни XVI — XVIII ғғ. белсенді түрде дами түсті.

Пән: Құқық, Криминалистика
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 13 бет
Таңдаулыға:

Дипломатиялық және консулдық құқық ұғымы

Дипломатиялық және консулдық құқық — халықаралық құқық субъектілерінің
арасында, олардың сыртқы байланыс органдарымен орнатылатын және қамтамасыз
етілетін, ресми байланыстар мен қатынастарды реттейтін қағидаттар мен
ережелерді қамтитын халықаралық жария құқыктың бөлімі.
Дипломатиялық және консулдық құқық негізінен мемлекеттердің сыртқы
байланыс органдарының және осы орган қызметкерлерінің құқықтық жағдайы мен
қызметін, сондай-ақ үкіметаралық ұйымдардың және олардың қызметкерлерінің
артықшылықтары мен иммунитеттері туралы мәселелерді реттейді.
Ерте заманның өзінде-ақ халықаралық құқықта мемлекеттердің немесе
олардың органдары өкілдерінің жағдайы мен қызметін, халықаралық
қарымқатынас процесінде олардың құқықтары мен заңды мүдделерін қорғау және
өкілдік ету мақсатында, олардың арасындағы ресми байланыстарды реттеуге
бағытталған ережелер болған. Осылайша ерте заманда басқа мемлекеттерге
жіберілетін елшілер институты пайда болды. Онымен бірге дипломатиялық
құқықтың алғашқы ережелері де дүниеге келе бастады. Олардың ішіндегі ең
алғашқысы елшілерге қол сұқпаушылық ережелері. Дипломатиялық құқық Еуропа
мемлекеттерінде тұрақты дипломатиялық өкілдіктер кұрыла бас-тағанда, яғни
XVI — XVIII ғғ. белсенді түрде дами түсті.
Тұрақты консулдар институты Ежелгі Грекияда пайда болып, ол орта
ғасырларда белсенді түрде дамыған және алғашқы консулдық құқық ережелерінің
дүниеге келуіне негіз болды.
Екінші дүниежүзілік соғысқа дейін дипломатиялық және консулдық күқық
негізінен жай ережелерден және мынадай халықаралық келісімдерден құралды:
1815 ж. Вена Конгресінде қабылданған Вена регламенті, ол дипломатиялық
өкілдіктер сыныбын бекітті; 1911 ж. Консулдық функциялар туралы Каракас
Конвенциясы; 1928 ж. Дипломатиялық шенеуніктер туралы Гавана Конвенциясы;
1928 ж. Консулдық шенеуніктер туралы Гавана Конвенциясы.
Екінші Дүниежүзілік соғыстан кейін, БҰҰ-ның құрылуымен және оның
жарғысында халыкаралық құқықгың негізгі қағидаттары анықталғаннан кейін,
БҰҰ Бас Ассамблеясы құрылған соң 1947 ж. Халықаралық кұқық Комиссиясының
бастауымен дипломатиялық және консулдық кұқықтың белсенді түрде дамуы
бастау алады.
Мынадай аса маңызды халықаралык құқықтық актілер қабылданды: 1946 ж. БҰҰ-
ның артықшылықтары мен иммунитеттері туралы Конвенция және 1947 ж. БҰҰ-ның
мамандандырылған мекемелерінің артықшылықтары мен иммунитеттері туралы
Конвенциясы; 1961 ж. Дипломатиялық қатынастар туралы Вена Конвенциясы; 1963
ж. Консулдық қатынастар туралы Вена Конвенциясы; 1969 ж. Арнайы миссиялар
туралы Конвенция; 1973 ж. Халықаралық қорғаудағы тұлғаларға, оның ішінде
дипломатиялық агенттерге қарсы қылмыстарды тоқтату және жазалау туралы
Конвенция; 1975 ж. әмбебап сипаттағы халықаралық ұйымдармен қатынасқа
түсетін мемлекеттердің өкілдіктері туралы Вена Конвенциясы. Қазіргі таңда
дипломатиялық және консулдық құқық, жүйелеу және үдемелі даму тұрғысынан
алғанда, халықаралық құқықтың бір ретке келтірілген саласы болып табылады.
Дипломатиялық құқық

Сыртқы саясат және дипломатия. "Дипломатия" термині мемлекеттердің сырткы
қатынастар органдары қызметінің ерекше нысанының белгісі ретінде Батыс
Еуропада XVIII ғ. соңынан бастап белсенді түрде қолданыла бастады.
"Дипломат", "дипломатиял үшін (құғыншыны, қонақтарды және басқаларды)
олардың өкілеттіктерін бекітетін, сенім грамотасының қызметін атқарған,
қосарланған металл тақтайды атайтын.
"Дипломатия" мен "сыртқы саясат" ұғымдарын ажырата білген жөн.
Сыртқы саясат — ол мемлекеттің халықаралық істердегі жалпы бағыты. Ол
мемлекеттің мақсаты мен міндеттерін, халыкаралык. қатынастағы оның қызмет
бағытын, сонымен қатар, осы қызметтің нысандары мен тәсілдерін анықтайды.
"Дипломатия" "сырткы саясатқа" қарағанда ұғымы тарлау, өйткені ол соңғыны
жүргізудің бір тәсілі болып табылады.
"Дипломатия" сөзінің бірнеше мағынасы бар. Біріншіден, бұл "шешілетін
мәселенің сипаты мен нақты жағдайлары ескерілетін, әскери емес,
тәжірибиелік іс-шаралар, әдістер мен тәсілдердің жиынтығын білдіретін
мемлекеттің сыртқы саясатын жүзеге асыратын құралы"; екіншіден, бұл
"мемлекеттің сыртқы саясатының мақсаттары мен міндет-терін жүзеге асыруда
мемлекеттің, оның мекемелерінің және шетелдегі азаматтарының құқықтары мен
мүдделерін қорғауда мемлекет және үкімет басшыларының, сыртқы істер
министрінің, сыртқы істер ведомстволарының, шетелдегі дипломатиялық
өкілдіктердің, делегация басшыларының халықаралық конференциядағы ресми
қызметі".
"Дипломатия" ұғымымен халықаралық дау-жанжалды реттеу немесе тоқтату,
ымыраға келуді және өзара қолайлы шешімді іздеу, сондай-ақ халықаралық
ынтымақтастықты кеңейту және терендету мақсатында келіссөз жүргізу өнерін
байланыстырады.
Дипломатия екіжақты және көпжақты бола алады.
Екіжақгы дипломатия екіжакты қатынасты реттеудегі екі мемлекеттің
арасындағы дипломатиялық қызметті білдіреді.
Көпжақты дипломатия келіссөздер мен консультациялар жүргізілетін,
біріккен халықаралық құжаттар қабылданатын халықаралық ұйымдар шеңберіндегі
халықаралық ұйымдар, халықаралық конференциялар, келіссөз - консультация
жүргізілетін, біріккен халықаралық құжаттар қабылданатын сұхбаттасу
шеңберіндегі бір топ мемлекеттердің дипломатиялық қызметін білдіреді.
Әр мемлекет сыртқы саясатын өзінің сыртқы қатынас органдары жүзеге
асыратын дипломатиялық қызмет арқылы жүргізеді.
Дипломатиялық қызметтің негізгі нысандары мыналар: келіссөз және
мемлекет өкілдерінің әр түрлі деңгейдегі ресми сапарлары; екіжақгы және
көпжақты келісім шарттарды даярлау және бекіту, басқа да бірлескен
актілерді қабылдау (декларация, мазмұндама және т.б.); дипломатиялық кон-
ференциялар жұмысын, сұхбаттасуды, кездесулерді ұйымдастыру және қатысу;
мемлекеттің басқа мемлекеттердегі және халықаралық ұйымдардағы
өкілдіктердің қызметі; халықаралық ұйымдардың жөне олардың органдарының
жұмысына қатысу; дипломатиялық хат алмасу және дипломатиялық құжаттарды
(өтініш, нота және т.б.) басып шығару.
Дипломатиялық құқық ұғымы. Дипломатиялық құқық — халықаралық құқықтың ең
бір маңызды және көне салаларының бірі. Дипломатиялық құқық-мемлекеттер
арасында және халықаралық құқықгың басқа да субъектілері арасында сыртқы
қатынасқа түсу органдарымен бекітілген және қолдау табатын ресми байланыс
пен қатынасты реттейтін халықаралық-құқықтық нормалардың жиынтығы.
Дипломатиялық құқықтың қайнар көзі — көпжақты және екіжақты шарттар, эдет-
ғұрып. Дипломатиялық құқықтың қайнар көзінің ерекшелігі әдет-ғұрыптың
дипломатиялық құқықтың қайнар көзі ретінде маңызды және едәуір орын
алатындығы.
Мемлекеттер мен халыкаралык құқықгың басқа да субъектілері арасындағы
дипломатиялық катынасты реттейтін негізгі көпжақгы шарттар мыналар: 1961
ж. 18 сәуірдегі Дипломатиялық қатынас туралы Вена конвенциясы; 1875 ж. 14
наурыздағы Мемлекеттің әмбебап сипаттағы хатыкаралық ұйымдарға қатысты
өкілдік туралы Вена конвенциясы; 1815 ж. Вена регламенті; 1946 ж. 13
ақпандағы БҰҰ артықшылықтары мен иммунитеттері туралы конвенция: 1947 ж. 21
қарашадағы БҰҰ-ның мамандандырылған мекемелерінің артықшылықтары мен
иммунитеттері туралы конвенция; 1969 ж. 8 желтоқсандағы Арнайы миссия
туралы конвенция; 1977 ж. Қылмысты тоқтату және халықаралық қорғаудағы
тұлғаларға, оған қоса дипломатиялық агенттерге қарсы қылмыс үшін жаза
туралы конвенция.
Атап өткен халықаралық шарттардың ішіндегі ең негізгісі 1961 ж.
Дипломатиялық қатынас туралы Вена конвенциясы, оның нормалары дипломатиялық
қызметтің негізгі сұрақтарын жан-жақты реттейді: дипломатиялық
өкілдіктердің міндеттерін, дипломатиялық өкілдіктерді тағайындау және
шақырып алу тәртібі, олардың сыныптары, дипломатиялық өкілдіктердің,
персоналдың және басқа қызметшілердің артықшылықтары мен иммунитеттері.
Мемлекеттер дипломатиялық қатынасты орнату және дипломатиялық қатынастың
басқа да мәселелері бойынша екіжақты шарттар мен келісім-шарттар бекітеді.
Халықаралық ұйымдар өздерінің штаб-пәтерлері, органдары орналасқан
мемлекетпен өздерінің және өз персоналының иммунитеттері мен артықшылықтары
жөнінде екіжақгы шарттар бекітеді.
Дипломатиялық қызмет мәселелеріне мемлекеттердің ұлттық заңында көп көңіл
бөлінеді. Бұл салада негізгі заң ретінде құқықгың барлық салалары үшін
маңызды ережелерді қамтамасыз ететін ҚР Конституциясы үлкен орын алады.
Сыртқы саясат мәселелері Қазақстанның тәуелсіздік алған және оның
халықаралық құқықтың субъектісі ретінде қалыптаса бастаған сәттен бастап
ҚР Конституциясынан өз орнын алды, мұндай жағдай Қазақстанның КСРО
құрамында болған кездегі бұрынғы Конституцияларында болмаған.
Конституция ҚР мемлекеттік құрылым мәселелерін, оның сыртқы саясат
қағидаттарын анықтайды; бірсыпыра баптар сыртқы саясаттың мемлекеттілік
органдары болып табылатын Президенттің, Парламенттің және Үкіметтің
мемлекеттік билік органдарының құрылымы мен кұзыретіне арналған. Қазақстан
Республикасында 2002 ж. 7 наурыздағы "Дипломатиялық қызмет туралы"
Қазақстан Республикасының Заңы; 1992 ж. 2 шілдедегі Қазақстан Республикасы
Президентінің №832 және 833 қаулыларымен бекітілген "Қазақстан
Республикасының елшілігі туралы" ереже, Басқа мемлекеттерге тіркелген
Қазақстан Республикасының Төтенше және Өкілетті елшісінің негізгі құқықтары
мен міндеттері туралы ереже сияқты маңызды нормативтік актілер
қабылданған.
Мемлекеттің сыртқы қарым-қатынас орнату органдары. Дипломатия бір
мемлекеттің басқа мемлекеттермен және халықаралық ұйымдармен сыртқы
байланыстарын бекітетін, халықаралық құқықгың субъектісі ретінде
мемлекеттің құқықтарын танытатын, халықаралық қатынаста оның мүдделерін
және оның азаматтары мен занды тұлғаларының мүдделерін қорғайтын сыртқы
қатынас органдарының ресми қызметі арқылы жүзеге асырылады.
Сыртқы қатынас орнату органдарын былайша бөлуге болады:
а) мемлекеттің ішкі органдары;
б) мемлекеттің сыртқы органдары.
Мемлекеттің сыртқы қатынас орнататын ішкі органдары өз кезегінде былай
бөлінеді: а) жалпы өкілетті — жалпы саяси органдары: парламент, елбасы
(президент, монарх), үкімет, үкімет төрағасы, сыртқы істер ведомствосы және
оның министрі; ә) арнайы өкілеттігі бар органдар: министрліктер мен басқа
да ведомстволар (комитеттер), өз өкілеттіктеріне сәйкес, белгілі бір
салада ғана (экономикалық, мәдени, ғылыми т.б.) сыртқы байланысты жүзеге
асырады.
Сыртқы органдар тұрақты және уақытша болып бөлінеді. Тұрақты органдарға:
дипломатиялық өкілдіктер (елшілік Іен миссия), халықаралық ұйымдар
жанындағы мемлекетгің тұрақты өкілдіктері, сауда өкілдіктері, консулдық
мекемелер жатады. Уақытша органдарға: халықаралық конференциядағы
делегациялар мен қадағалаушылар тобының арнайы миссиялары; халықарадық
ұйымдар мен оның органдары сессиясының жұмысына қатысу үшін жіберілген
делегациялар, екіжақты келіссездегі делегациялар және басқалары.
Парламент, елбасы, үкімет (оларды конституциялық жағдайлардың күшіне
сәйкес биліктің жоғары органдары деп атайды — сыртқы қатынас орңатудың
конституциялық органдары) — сыртқы қатынас орнатудың жалпы саяси басшылығын
жүзеге асырады.
Парламенттер жалпыұлттык өкілетті органдар ретінде сырткы қатынас
орнатудың жалпы саяси басшылығын жүзеге асырады. Бірақ сыртқы қатынас
орнатудағы фактілі ролі барлық мемлекетте бірдей емес.
Парламенттің сыртқы қатынас орнату саласындағы әдеттегі өкілеттіктері:
соғыс, бейбітшілік, аумақтық өзгерістер туралы мәселелер шешу, халықаралық
шарттарды ратификациялау, сыртқы саяси шараларға шыққан шығынды анықтау.
Парламентте сыртқы саясат мәселелері бойынша пікірсайыстар өткізіледі,
депутаттар ол бойынша үкіметке сауал береді, парламенттік делегациялар
басқа мемлекеттегі парламентаралық одақтың сессиясына қатысуға сапарға
шығады.
Парламенттер басқа елдің парламентіне үндеу жасайды, сыртқы саясат
мәселелері бойынша өтініш қабылдайды, сыртқы істер бойынша тұрақты комиссия
құрады.
Елбасы халықаралық қатынаста мемлекеттің жоғары өкілдігін жүзеге
асырады. Елбасы өз мемлекетінің баска елдегі елшісі мен өкілін қызметке
тағайындайды және босатады. Шетел мемлекеттерінің елшісі мен уәкілі
тіркелген сенім және қайтару грамоталарын қабылдайды.
Елбасы арнайы өкілеттіксіз келіссөздер жүргізеді хәне халықаралық шартқа
қол қоя алады, шетелдерге сапары кезінде иммунитеттер мен артықшылықтарға
ие болады.
Үкімет сыртқы саясаттың негізгі бағыттарын белгілейді, қабылданған
сыртқы саяси шешімдердің орындалуын және оны қадағалауды ұйымдастырады.
Сыртқы істер ведомствосы — тікелей мемлекеттің сыртқы қатынас орнатуына
жедел басшылықты жүзеге асыратын орган. Сыртқы істер ведомствосының негізгі
міндеттеріне мыналар жатады: халықаралық қатынаста тікелей мемлекеттің
мүдделерін таныту және қорғау; укіметаралық келісім бойынша бекітілген
дипломатиялық және консулдық қарымқатынасты колдау, халықаралық
ұйымдардағы мемлекеттің мүшелігінен және халықаралық конференциянын
жұмысына қатысудан шығатын шетелдегі дипломатиялык және басқа да ресми
өкілдіктер мен консулдық мекемелердің қызметіне басшылық ету, бақылау
және қадағалау; сол елдегі шетелдің дипломатиялық өкілдіктері мен келіссөз
жүргізуге және шарт бекітуге келген арнайы миссиямен және делегациялармен
байланыс жасау және келіссөз жүргізу.
Мемлекеттің сыртқы қатынас орнатудағы сыртқы органдарының арасындағы
негізгі орынды тұрақты дипломатиялық өкілдіктер алады.
Бұл мемлекеттер арасында жақсы дипломатиялық қатынастар болғанда
ашылатын елшіліктер мен миссиялар.
Елшіліктер — бірінші жоғары сыныптың өкілдіктері. Оларға Ватикан
өкілдіктері — нунциатура теңестіріледі;
Миссиялар — екінші сыныптың өкілдіктері. Оларға Ватиканның
интернунциатурасы сәйкес келеді.
Өкілдіктің дәрежесі туралы мәселелер мүдделі мемлекеттермен шешіледі
(1961 ж. Вена конвенциясы, 2-бап). Мемлекеттер өзара келісім бойынша
ертеректе тандаған дәрежені өзгерте алады: миссияны елшілікке қайта кұру,
бұл мемлекеттер арасында қатынастың дамуын куәләндырады.
Елшілік пен миссиялар бірдей құқықтық мәртебеге ие бірдей қызмет
атқарады, бірдей иммунитеттер мен артықшылықтарға ие. Елшілікті елші,
миссияны уәкіл немесе іске сенімді адам басқарады. Дипломатиялық
өкілдіктердің басшылары арасында олардың қызметі жағынан жоғары тұруы мен
этикеті туралы мәселелерден басқа ешқандай ерекшеліктер болмайды. 1961 ж.
Вена конвенциясының 14-бабының 2-тармағыңда айтылғандай, "өкілдік
басшыларының белгілі бір сыныпқа тиістілігіне байланысты ешқандай
айырмашылық болмауы керек, тек қызметі жағынан жоғары тұру және этикетіне
қатысты болуы мүмкін".
Дипломатиялық өкілдіктің басшысын тағайындаушы мемлекет аккредиттеуші
мемлекет деп аталады. Дипломатиялық өкілдікті өзінің дипломатиялық
міндеттерін орындау үшін қабылайтын мемлекет мекендік мемлекет деп
аталады.
Қазіргі кезде дипломатиялық өкілдіктің құқықтық жағдайы 1961 ж.
Дипломатиялық қатынас орнату туралы Вена конвенциясымен реттеледі.
Конвенцияның 3-бабы бойынша мекендеуші мемлекеттегі дипломатиялық
өкілдіктерге мынадай міндеттер жүктеледі:
а) мекендік мемлекетте өз елін (аккредиттеген мемлекетті) таныту;
б) мекендік мемлекетте аккредиттеген мемлекеттің және оның азаматтарының
мүдделерін халықаралық құқықпен рұқсат етілген шекте қорғау;
в) мекендік мемлекеттің үкіметімен келіссөз жүргізу, олар туралы өз
үкіметін хабардар ету;
г) барлық заңды тәсілдермен мекендік мемлекеттегі жағдайлар мен
оқиғаларды анықтау;
д) аккредиттеген мемлекет пен мекендік мемлекет арасындағы достык.
қатынасты көтермелеу және олардың экономика, мәдениет, ғылым
саласындағы карым-қатынастарының дамуына атсалысу.
Дипломатиялық өкілдіктің басшысы (елші, уәкіл, іске сенімді) ерекше
тәртіппен тағайындалады.
Бұл әр мемлекеттің өз аумағында белгілі бір тұлғаны шет мемлекеттің
дипломатиялық өкілдігінің басшысы ретінде қабылдауға немесе қабылдамауға
егемендік құқықка ие болуына байланысты, сондықтан аккредиттеуші мемлекет
қабылдаушы мемлекеттің үкіметінен белгілі бір нақгы тұлғаны дипломатиялық
өкілдіктің басшысы ретінде тағайындалуына келісімін сұрайды.
Қабылдаушы мемлекеттің белгілі бір тұлғаны дипломатиялық өкілдіктің
басшысы ретінде тағайындалуына келісші — агреман деп аталады. Агреманды
сұрау тәртібі халыкаралық кұқықгың жұрт таныған нормасы болып табылады.
Агреман алған тұлға persona grata (жағымды тұлға) ретінде қарастырылады.
Егер тұлға кабылдаушы мемлекеттің үкіметі үшін белгісіз бір себептермен
тиімсіз және бас тарткан болса, онда тұлға persona non grata (жағымсыз
түлға) деп саналады. Мемлекет агреман берүден бас тарта алады және оның
себебін түсіндіруге міндетгі емес. Дипломатиялық өкілдіктің басшысы (елші,
уәкіл) өзі тағайындалған мемлекетке сапар шегер алдында сенім грамотасын,
ал іске сенімді адам — сенім хат алады.
Сенім грамотасы - бұл аккредиттеген мемлекет басшылығының өкілі ретіндегі
елшінің (уәкілдің) ерекше мәртебесін куәландыратын құжат.
Сенім грамотасына аккредиттеген мемлекеттің басшысы қол қояды және
Сыртқы істер министрінің қолымен бекітіледі. Сенім грамотасында елшіні
тағайындаушы елбасы — елшіні кабылдаушы елбасынан елшінің (уәкілдің) өз
мемлекеті және үкіметі атынан айтқанының бәріне сенуін (осыдан сенім
грамотасы деп аталды) сұрайды. Тағайындалган мемлекетке келгенде
дипломатиялық өкілдіктің басшысы (елші немесе уәкіл) сенім грамотасын
жекелей елбасына тапсырады, ал іске сенімді сенім хатты — Сыртқы істер
министріне тапсырады.
Әр елде сенім грамотасын тапсырудың арнайы тәртібі орнатылған және ол
салтанатты жағдайда өтеді. Қабылдаушы мемлекет басшысына сенім грамотасын
тапсырған кезден кейін немесе мекендік мемлекеттің Сыртқы істер министріне
сенім грамотаның куәландырылған көшірмелерін тапсырғаннан кейін
(мемлекеттегі қалыптасқан тәжірибеге сәйкес) өкілдіктің басшысы мекендік
мемлекетінде өз міндетіне кірісті деп саналады.
... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.