Болашақ мұғалімдердің коммуникативтік құзырлығын кәсіби даярлау үдерісінде қалыптастыру
КІРІСПЕ
НЕГІЗГІ БӨЛІМ
ҚОРЫТЫНДЫ
НЕГІЗГІ БӨЛІМ
ҚОРЫТЫНДЫ
Қазақстан Республикасы Президентінің әр жылдардағы Жолдауларының арасында өте тығыз байланыс бар. 2004 жылғы Жолдауында: «.... ұлтымыздың бәсекеге қабілеттілігі тікелей оның білім беру деңгейімен анықталады», - десе, 2005 жылғы Жолдауында бұл ойлары әрі қарай жалғасын тауып жатыр: «Білім деңгейін жетілдіріп, дамытпаған ел ХХІ ғасырда жоқ болып кетуі ықтимал». 2006 жылғы Жолдауында Мемлекет басшысы: «Білім беру реформасы - Қазақстанның бәсекеге нақтылы қабілеттілігін қамтамасыз етуге мүмкіндік беретін аса маңызды құралдарының бірі», - деп қадап айтса, 2007, 2008, 2009, 2010 жылдардағы Жолдауында бұл ойлары әрі қарай жалғасын тауып жатыр: «Білім беру реформасының ойдағыдай жүргізілуінің басты өлшемі – тиісті білім мен іскерлік алған еліміздің әрбір азаматы әлемнің кез-келген елінде қажетке жарайтын маман болатындай деңгейге көтерілуі» - деп атап көрсетті.
Қазіргі кезде студенттерді оқыту үдерісінде ақпараттық-коммуникациялық технологияларды пайдалану жүйесін қалыптастырудың жолдары жетілдірілуде.
Оқу үдерісін мүмкіндігінше сапалы жетілдіру білім беруді ақпараттандыру мен оқыту үдерісінде арнайы әдіс-тәсілдерді тиімді ұйымдастыруға байланысты. Соңғы кездегі ғылыми және практикалық зерттеулерде ақпараттық-коммуникациялық технологиялар адамзат танымының әдіснамалық бағыттағы ең негізгі нысаны болып отыр.
Қазіргі кезде студенттерді оқыту үдерісінде ақпараттық-коммуникациялық технологияларды пайдалану жүйесін қалыптастырудың жолдары жетілдірілуде.
Оқу үдерісін мүмкіндігінше сапалы жетілдіру білім беруді ақпараттандыру мен оқыту үдерісінде арнайы әдіс-тәсілдерді тиімді ұйымдастыруға байланысты. Соңғы кездегі ғылыми және практикалық зерттеулерде ақпараттық-коммуникациялық технологиялар адамзат танымының әдіснамалық бағыттағы ең негізгі нысаны болып отыр.
1 Интерактивті тақтаны шет тілі сабақтарында пайдалану мүмкіндіктері. //Білім беруді реформалау: ұлттық басымдылықтар және олардың шешімін табу жолдары» атты Халықаралық ғылыми-практикалық конференциясының еңбектері. - Тараз, 2008. -Б.3-5.
2 Болашақ мұғалімдердің кәсіби құзырлығын қалыптастырудың педагогикалық негіздері. //Қ.А.Ясауи атындағы ХҚТУ Хабаршысы. – Түркістан, 2009, №1(66) -Б.131-135. (Авторлық бірлестікте К.М.Беркімбаев)
3 Жоғары оқу орнында студенттердің құзырлығын қалыптастыру мәселелері. Қ.А.Ясауи атындағы ХҚТУ Хабаршысы. – Түркістан, 2009, №2 (67)– Б.265-270.
4 Құзырлық – қазіргі білім беру жүйесіндегі негізгі парадигма. //«Жас Ғалым - 2009» атты ІІІ ғылыми-практикалық конференциясының еңбектері. 18-19 сәуір. Тараз, 2009. - Б.166-168. (Авторлық бірлестікте К.М.Беркімбаев)
5 12 жылдық білім беру жүйесіндегі негізгі құндылықтар. //«12 жылдық білім беруге көшу жағдайында мұғалімдерді кәсіби – педагогикалық дайындаудың нормативті қамтамасыз етілуі» атты Республикалық семинардың материалдары. 27-28 наурыз. Тараз, 2009. Б.57-59. (Авторлық бірлестікте К.М.Беркімбаев)
6 Using of Interactive whiteboard in teaching English. //«ХХІ ғасырдағы жоғары білімді мамандар даярлаудың мәселелері: кешегісі, бүгіні және болашағы» атты Халықаралық ғылыми–практикалық конференция материалдары. 23-25 сәуір. Шымкент, 2009. Б.237-240.
7 Шет тілін оқыту арқылы коммуникативтік құзырлығын қалыптастыру ерекшеліктері. //Халықаралық ғылыми журнал: Қазақстанның ғылыми әлемі. Алматы, 2009. №3 (25) Б.100-107. (Авторлық бірлестікте Г.Сатылханова)
8 Білім беру жүйесінде коммуникативті құзырлықты қалыптастыру мәселелерінің қазіргі жағдайы. //«Қазіргі таңдағы білім мен ғылымның мәселелрі» атты VІ Халықаралық ғылыми-практикалық конференцияның еңбектері. Шымкент, 2009. Том 1. Б.68-71.
9 Ағылшын тілін оқытуда ақпараттық-коммуникациялық технологияларын қолдану. //«Дүниежүзілік философиялық ой дамуы контекстіндегі қазақ философиясының теориясы және тарихы» атты Халықаралық ғылыми-теориялық конференцияның материалдары. 22 қаңтар. Алматы, 2010. Б.174-179. (Авторлық бірлестікте К.М.Беркімбаев)
10 Ағылшын тілі. ЖОО студенттеріне арналған оқу-әдістемелік құрал. //Қ.А.Ясауи «Тұран» баспаханасы. Түркістан, 2009. 100б.
11 Студенттердің коммуникативтік құзырлығын заманауи білім беру технологиялары негізінде қалыптастырудың тиімділігін зерттеу нәтижелері. // Халықаралық ғылыми конф.: «Дәстүрлі дүниетаным жүйелері және қазіргі кезеңдегі өнер». Т.Жүргенов атд. ҚҰӨА., Алматы, 2009. (Б.Мухамеджанов, Р.Қадірбаевалармен авторлық бірлестікте).
12 Информатика мамандығы студенттеріне арналған ағылшын тілі оқу - әдістемелік құралы. Түркістан. 2010.. – 83б.
13 Болашақ мұғалімдердің коммуникативтік құзырлығын қалыптастыруда заманауи білім беру технологияларын қолдану. //Халықаралық ғылыми конф.: «Дәстүрлі дүниетаным жүйелері және қазіргі кезеңдегі өнер». Т.Жүргенов атд. ҚҰӨА., Алматы, 2009. (Б.Мухамеджанов, Р.Қадірбаевалармен авторлық бірлестікте).
14 Шет тілін оқытудағы коммуникативті құзырлықты қалыптастыру үдерісін ұйымдастыру технологияларын жобалау. //ХҚТУ хабаршысы. Түркістан, 2010, №1.
15 Болашақ мұғалімдерді құзырлық тәсіл жағдайындағы кәсіптік іс-әрекеттерінің ерекшеліктері. //Ұлт тағлымы. Алматы, 2010, №2.
16 Шетел тілін оқыту үдерісінде компьютерлік технологиялардың мүмкіншіліктерін пайдалану тиімділігі. //Халықаралық ғылыми конф.: «Қазақстан экономикасының индустральды-инновациялық даму механизмін жетілдірудің өзекті мәселелері». ХҚТУ, Түркістан, 29.04.2010. (Б.Мухамеджанов, Р.Қадірбаевалармен авторлық бірлестікте).
2 Болашақ мұғалімдердің кәсіби құзырлығын қалыптастырудың педагогикалық негіздері. //Қ.А.Ясауи атындағы ХҚТУ Хабаршысы. – Түркістан, 2009, №1(66) -Б.131-135. (Авторлық бірлестікте К.М.Беркімбаев)
3 Жоғары оқу орнында студенттердің құзырлығын қалыптастыру мәселелері. Қ.А.Ясауи атындағы ХҚТУ Хабаршысы. – Түркістан, 2009, №2 (67)– Б.265-270.
4 Құзырлық – қазіргі білім беру жүйесіндегі негізгі парадигма. //«Жас Ғалым - 2009» атты ІІІ ғылыми-практикалық конференциясының еңбектері. 18-19 сәуір. Тараз, 2009. - Б.166-168. (Авторлық бірлестікте К.М.Беркімбаев)
5 12 жылдық білім беру жүйесіндегі негізгі құндылықтар. //«12 жылдық білім беруге көшу жағдайында мұғалімдерді кәсіби – педагогикалық дайындаудың нормативті қамтамасыз етілуі» атты Республикалық семинардың материалдары. 27-28 наурыз. Тараз, 2009. Б.57-59. (Авторлық бірлестікте К.М.Беркімбаев)
6 Using of Interactive whiteboard in teaching English. //«ХХІ ғасырдағы жоғары білімді мамандар даярлаудың мәселелері: кешегісі, бүгіні және болашағы» атты Халықаралық ғылыми–практикалық конференция материалдары. 23-25 сәуір. Шымкент, 2009. Б.237-240.
7 Шет тілін оқыту арқылы коммуникативтік құзырлығын қалыптастыру ерекшеліктері. //Халықаралық ғылыми журнал: Қазақстанның ғылыми әлемі. Алматы, 2009. №3 (25) Б.100-107. (Авторлық бірлестікте Г.Сатылханова)
8 Білім беру жүйесінде коммуникативті құзырлықты қалыптастыру мәселелерінің қазіргі жағдайы. //«Қазіргі таңдағы білім мен ғылымның мәселелрі» атты VІ Халықаралық ғылыми-практикалық конференцияның еңбектері. Шымкент, 2009. Том 1. Б.68-71.
9 Ағылшын тілін оқытуда ақпараттық-коммуникациялық технологияларын қолдану. //«Дүниежүзілік философиялық ой дамуы контекстіндегі қазақ философиясының теориясы және тарихы» атты Халықаралық ғылыми-теориялық конференцияның материалдары. 22 қаңтар. Алматы, 2010. Б.174-179. (Авторлық бірлестікте К.М.Беркімбаев)
10 Ағылшын тілі. ЖОО студенттеріне арналған оқу-әдістемелік құрал. //Қ.А.Ясауи «Тұран» баспаханасы. Түркістан, 2009. 100б.
11 Студенттердің коммуникативтік құзырлығын заманауи білім беру технологиялары негізінде қалыптастырудың тиімділігін зерттеу нәтижелері. // Халықаралық ғылыми конф.: «Дәстүрлі дүниетаным жүйелері және қазіргі кезеңдегі өнер». Т.Жүргенов атд. ҚҰӨА., Алматы, 2009. (Б.Мухамеджанов, Р.Қадірбаевалармен авторлық бірлестікте).
12 Информатика мамандығы студенттеріне арналған ағылшын тілі оқу - әдістемелік құралы. Түркістан. 2010.. – 83б.
13 Болашақ мұғалімдердің коммуникативтік құзырлығын қалыптастыруда заманауи білім беру технологияларын қолдану. //Халықаралық ғылыми конф.: «Дәстүрлі дүниетаным жүйелері және қазіргі кезеңдегі өнер». Т.Жүргенов атд. ҚҰӨА., Алматы, 2009. (Б.Мухамеджанов, Р.Қадірбаевалармен авторлық бірлестікте).
14 Шет тілін оқытудағы коммуникативті құзырлықты қалыптастыру үдерісін ұйымдастыру технологияларын жобалау. //ХҚТУ хабаршысы. Түркістан, 2010, №1.
15 Болашақ мұғалімдерді құзырлық тәсіл жағдайындағы кәсіптік іс-әрекеттерінің ерекшеліктері. //Ұлт тағлымы. Алматы, 2010, №2.
16 Шетел тілін оқыту үдерісінде компьютерлік технологиялардың мүмкіншіліктерін пайдалану тиімділігі. //Халықаралық ғылыми конф.: «Қазақстан экономикасының индустральды-инновациялық даму механизмін жетілдірудің өзекті мәселелері». ХҚТУ, Түркістан, 29.04.2010. (Б.Мухамеджанов, Р.Қадірбаевалармен авторлық бірлестікте).
ӘӨЖ 378.02: 37.6.013.41
Қолжазба құқығында
КЕНДЖАЕВА БАЛНУР БАЛАБЕКОВНА
Болашақ мұғалімдердің коммуникативтік құзырлығын кәсіби даярлау үдерісінде
қалыптастыру
13.00.08 - Кәсіптік білім беру теориясы мен әдістемесі
Педагогика ғылымдарының кандидаты ғылыми дәрежесін алу үшін дайындалған
диссертацияның
АВТОРЕФЕРАТЫ
Қазақстан Республикасы
Түркістан, 2010
Жұмыс Қ.А. Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік университетінде
орындалған
Ғылыми жетекшілері: педагогика ғылымдарының докторы,
профессор Мухамеджанов Б.Қ.
педагогика ғылымдарының кандидаты,
доцент Қадірбаева Р.І.
Ресми оппоненттері: педагогика ғылымдарының докторы,
профессор
Жолдасбекова С.А.
педагогика ғылымдарының кандидаты,
доцент Тұрсынбаев А.
Жетекші ұйым: Абай атындағы Қазақ Ұлттық педагогикалық
университеті
Қорғау 2010 жылы ____ ____________ сағат ____ Қ.А.Ясауи атындағы
Халықаралық қазақ-түрік университеті жанындағы педагогика ғылымдарының
докторы ғылыми дәрежесін беру жөніндегі Д 14.61.35. диссертациялық
кеңесінің мәжілісінде өтеді. Мекен-жайы: 161200, Түркістан қаласы,
Университет қалашығы, Кіші мәжіліс залы.
Диссертациямен Қ.А.Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік
университетінің кітапханасында танысуға болады. Мекен-жайы: 161200,
Түркістан қаласы, Университет қалашығы, Мәдениет орталығы.
Автореферат 2010 жылы _____ ___________ таратылды.
Диссертациялық кеңестің
Ғалым хатшысы міндетін атқарушы Қ.Ералин
КІРІСПЕ
Зерттеудің көкейкестілігі. Жаһанданудың қазіргі үдерісі, отандық білім
берудің әлемдік білім кеңістігіне енуі, жаңа ақпараттық технологиялардың
дамуы жеке тұлғаның жалпы коммуникативті мәдениеті маманның коммуникативті
құзырлығы қалыптасуы түрлі тұжырымдарын алуда маңызды нәтижелердің бірі
болып табылатындығы - білімнің халықаралық дәрежесінің жоғарылауына
мүмкіндік береді.
Қазақстан Республикасы Президентінің әр жылдардағы Жолдауларының
арасында өте тығыз байланыс бар. 2004 жылғы Жолдауында: ... ұлтымыздың
бәсекеге қабілеттілігі тікелей оның білім беру деңгейімен анықталады, -
десе, 2005 жылғы Жолдауында бұл ойлары әрі қарай жалғасын тауып жатыр:
Білім деңгейін жетілдіріп, дамытпаған ел ХХІ ғасырда жоқ болып кетуі
ықтимал. 2006 жылғы Жолдауында Мемлекет басшысы: Білім беру реформасы -
Қазақстанның бәсекеге нақтылы қабілеттілігін қамтамасыз етуге мүмкіндік
беретін аса маңызды құралдарының бірі, - деп қадап айтса, 2007, 2008,
2009, 2010 жылдардағы Жолдауында бұл ойлары әрі қарай жалғасын тауып жатыр:
Білім беру реформасының ойдағыдай жүргізілуінің басты өлшемі – тиісті
білім мен іскерлік алған еліміздің әрбір азаматы әлемнің кез-келген елінде
қажетке жарайтын маман болатындай деңгейге көтерілуі - деп атап көрсетті.
Қазіргі кезде студенттерді оқыту үдерісінде ақпараттық-коммуникациялық
технологияларды пайдалану жүйесін қалыптастырудың жолдары жетілдірілуде.
Оқу үдерісін мүмкіндігінше сапалы жетілдіру білім беруді ақпараттандыру
мен оқыту үдерісінде арнайы әдіс-тәсілдерді тиімді ұйымдастыруға
байланысты. Соңғы кездегі ғылыми және практикалық зерттеулерде ақпараттық-
коммуникациялық технологиялар адамзат танымының әдіснамалық бағыттағы ең
негізгі нысаны болып отыр.
Ақпараттық-коммуникациялық технологиялар ғылымда және практикада, түрлі
білім беру және өндіріс салаларында өз орнын тауып, жоғары оқу орындарының
да оқу үдерістерінде кеңінен қолданыс табуда.
Ақпараттық-коммуникациялық технологияларды адам іс-әрекетінің барлық
саласына ендіру білім беруге қойылатын жаңаша талаптарды айқындай түсті.
Білім беру жүйесін ақпараттандыру туралы мәселелерді зерттеуге арналған
ғылыми әдебиеттерді (И.Г. Захаров, A.A. Кузнецов, В.М.Монахов, В.И. Пугач,
И.В. Роберт, Е.Ы.Бидайбеков, Т.О.Балықбаев, С.Кариев, Г.Т.Жангисина,
М.Мәлібекова, Қ.С.Әбдиев, С.А.Исаев, С.М.Кеңесбаев, К.М.Беркімбаев және
т.б.) талдау танымдық операцияларды басқару үдерісіне, жоғары оқу орындары
пәндерінің оқыту мазмұны, әдістері, орталары, оқыту формалары, функциялары,
психологиялық-педагогикалық сипатының жаңа құрылымдарға ие болатындығын
көрсетеді.
Ақпараттық қоғам жағдайындағы білім беру жүйесінің басты талаптары мен
жоғарыда аталған ғалымдардың зерттеу еңбектерінің нәтижелерін ескере
отырып, мынадай тұжырым жасауға болады: білім беру жүйесін жетілдірудің
негізгі бағыттарының бірі ретінде ақпараттық-коммуникациялық
технологияларды қолдану бүгінгі күннің басты талабы, ал оның негізгі
техникалық және педагогикалық мүмкіндіктерін дамыту маңызды болып
саналады, сонымен қатар, одан әрі зерттеуді қажет етеді.
Жалпы құзырлықтың мәні, кәсіби құзырлық және оның жіктелуі мәселелерін
А.Дорофеев, В.С.Кульневич, Г.Селевко, Л.А.Петровская, Т.Е.Исаева,
А.В.Хуторской, Н.В.Кузьмина, А.К.Маркова, В.Д.Шадриков, Г.Ж.Менлибекова,
Б.Т.Кенжебеков, Дж.Равен, С.И.Ферхо, Ю.Г.Татур, И.А.Зимняя, В.Байденко,
С.Е.Шишов, Ш.Таубаева және т.б. өз еңбектерінде қарастырады.
Білім берудің нәтижесі ретіндегі құзырлық мәселесі саласында
М.Ж.Жадринаның, Д.П.Мучкиннің, А.Арғымбаеваның, К.Л.Кабдолова мен
Г.У.Кунакованың, Г.Қасымованың, Б.А.Тұрғынбаеваның, Л.Волкованың,
Р.Дәулетованың, А.Жұмабаеваның және т.б. еңбектерін атауға болады.
Тұлғаның бәсекеге қабілетті моделінде маңызды құраушылардың бірі
кәсіпқой маманға ақпараттар ағынында табысты бағдарлануға мүмкіндік
беретін, іскерлік пен мәдениетаралық байланысты орнататын шетел тілін
меңгеру болып табылады.
Шетел тілдерін оқу пәні ретінде оқыту кеңестік кезеңнен бастап,
негізінен орта мектепте жүзеге асырылған. Осы бағытта көптеген педагог-
ғалымдардың еңбектері (Пассов Е.И., Старков А.П., Комков И.В., Гез Н.И.,
Рогова Г.В., Рахманов И.В., Маркова Т.В. т.б.) жарық көрді. Олардың негізгі
мазмұны мектепте шетел тілдерін оқытудың мазмұнын анықтау, оқытудың
әдістемесін нақтылау, оқытуды жетілдіру, т.б. бағыттарға арналған.
Қарым-қатынас және коммуникация мәселелерінің философиялық аспектісін
Э.В.Ильенков, М.С.Каган, В.Н. Садовский, Г.П.Буева, Д.М.Гвишиани, И.С.Кон,
В.М.Соковин еңбектерінде қарастырылған.
Комуникацияның психологиялық құраушы феномендері Э.Ф.Зеер, А.Г.Ковалев,
К.К. Платонов, И.Е.Шварц және т.б. ғалымдар еңбектерінде қарастырылған.
Педагогикада педагогикалық қарым-қатынас және коммуникацияға дайындықты
қалыптастыру мәселелері М.Е.Дуранов, В.А.Кан-калик, В.И.Загвянскийдің
еңбектерінде қарастырылған. Шетел тілдік кәсіби- бағдарланған қатынасқа
үйретудің ерекшелігі В.И.Андреев, О.О.Смирнова, И.И.Халеева, И.В.Ханин және
т.б. зерттеулерінде ашық айтылған.
Негізгі құзырлықты қалыптастыру технологиясын А.В.Хуторский,
М.В.Рыжанков, Н.Хомский, Дж.Равен, Х.Холек және т.б. жасап шығарған.
Қазіргі күнге дейін болашақ мұғалімдерді кәсіби даярлау үдерісінде
коммуникативтік құзырлығын шетел тілін оқытуда заманауи білім беру
технологияларын пайдаланып оқыту арқылы қалыптастыру аспектісіне жеткілікті
көңіл бөлініп, ғылыми тұрғыда теориялық және практикалық зерттеу жұмыстары
жүргізілген жоқ. Коммуникативтік құзырлықты қалыптастыру мәселесін ғылыми
зерттеу жеткіліксіздігіне байланысты:
-іскерлік және мәдениаралық коммуникативтік байланыс машықтарын
жеткілікті игерген, бәсекеге қабілетті мамандардың кәсіби қажеттіліктері
мен сапалы кәсіби қатынас пен байланысқа болашақ мамандарды дайындау
деңгейі арасында;
- болашақ мұғалімдердің білім алуын белсендендіруге, қарқындатуға
бағытталған талаптар мен болашақ мұғалімдерге шетел тілін үйретудің
дәстүрлі әдістемелері арасында;
- болашақ мұғалімдердің коммуникативтік құзырлы деңгейіне бағытталған
мемлекеттік стандарт талаптары мен болашақ мұғалімдерге шетел тілін оқыту
үдерісін әдістемелік қамтамасыз ету деңгейі арасында қарама-қайшылықтар
айқындалды.
Жоғарыда аталған қайшылықтар зерттеу проблемасы мен тақырыпты анықтау:
Болашақ мұғалімдердің коммуникативтік құзырлығын кәсіби даярлау үдерісінде
қалыптастыру деп алуға негіз болды.
Зерттеу нысаны: жоғары оқу орындарында болашақ мұғалімдерді кәсіби
даярлау.
Зерттеу пәні: болашақ мұғалімдердің коммуникативтік құзырлығын шетел
тілін оқыту барысында қалыптастыру үдерісі.
Зерттеу мақсаты: болашақ мұғалімдердің коммуникативтік құзырлығын
кәсіби даярлау үдерісінде қалыптастыруды теориялық тұрғыда негіздеу,
мазмұны мен әдістемесін жасау.
Зерттеудің ғылыми болжамы: егер, болашақ мұғалімдердің коммуникативтік
құзырлығын кәсіби даярлау үдерісінде қалыптастыру моделі жасалып,
педагогикалық шарттары айқындалса және оларды шетел тілін оқыту үдерісі
барысында білім беру бүгінгі технологиялар негізінде жасалған әдістеме
арқылы жүзеге асырылса, онда болашақ мұғалімнің коммуникативтік құзырлығы
артады, ал, бұл болса оған меңгерген білім, іскерлік, дағдысын кәсіби іс-
әрекетінде тиімді пайдалануда септігін тигізеді.
Зерттеудің міндеттері:
1. Болашақ мұғалімдердің коммуникативтік құзырлығын кәсіби даярлау
үдерісінде қалыптастырудың теориялық негіздерін анықтау;
2. Болашақ мұғалімдердің коммуникативтік құзырлығын кәсіби даярлау
үдерісінде қалыптастырудың құрылымдық–мазмұндық моделін жасау;
3. Болашақ мұғалімдердің коммуникативтік құзырлығын кәсіби даярлау
үдерісінде қалыптастырудың педагогикалық шарттарын анықтау;
4. Болашақ мұғалімдердің коммуникативтік құзырлығын кәсіби даярлау
үдерісінде қалыптастырудың мазмұнын анықтап, әдістемесін жасау және
оны тәжірибелік-эксперименттік жүйеде тексерістен өткізу.
Жетекші идея: болашақ мұғалімдердің коммуникативтік құзырлықтарын
кәсіби даярлау үдерісінде шетел тілін оқытуды жетілдіру арқылы қалыптастыру
олардың кәсіби белсенділігін, кәсіби біліктіліктері мен коммуникативтік
құзырлығын қалыптастыруда ықпал етеді.
Зерттеудің әдіснамалық және теориялық негіздері: Білім беру жүйесінің
философиялық, психологиялық-педагогикалық, ғылыми-техникалық негіздері,
тұлға дамуының жалпы философиялық принциптері, біртұтастық туралы
диалектикалық теориясы, қазіргі білім беру проблемалары, политехникалық
және кәсіптік білім беру, оқыту әдістемесі мен теориясы, кәсіпқойлық
психологиясы мен жеке тұлғаны дамыту саласындағы отандық және шетелдік
ғалымдардың еңбектері құрайды.
Диссертациялық зерттеудің теориялық, ғылыми-әдістемелік қағидаларын
жасауда кәсіби оқыту үдерісін зерттеудегі жүйелілік, тұлғалық және іс-
әрекет тұрғысынан қараудың жалпы ғылыми принциптері, сонымен бірге
кәсіпқойлық, оның бәсекеге қабілетті және кәсіби толысқан маман болып
қалыптасуындағы рөлі туралы; іс-әрекеттің философиялық, психологиялық,
педагогикалық және профессиографиялық теориясы туралы; проблемалық оқытудың
психологиялық-педагогикалық және әдістемелік негіздері туралы теориялары
мен идеялары қолданылды.
Зерттеу көздері: зерттеу проблемасы бойынша философтардың,
әлеуметтанушылардың, психологтардың, педагогтардың еңбектері; ҚР үкіметінің
ресми материалдары; Білім және ғылым министрлігінің жоғары мектептің білім
беру мәселелеріне қатысты нормативті құжаттары мен оқу-әдістемелік
кешендері (стандарттар, типтік оқу бағдарламалары, оқулықтар, оқу құралдары
және т.б.); Қазақстан Республикасы жоғары міндетті кәсіптік білім беру
бағдарламалары, педагогтардың ғылыми жетістіктері мен озық тәжірибелері;
филология саласындағы ғылыми еңбектері.
Зерттеу әдістері: зерттеу жұмыстарын жүзеге асыруда теориялық
(модельдеу, салыстырмалы, индуктивті-дедуктивті талдау), эмпирикалық
(сұрау, бақылау, педагогикалық эксперимент, педагогикалық іс-тәжірибелер);
әлеуметтанулық (сауалнама); білім беру жүйесі субъектілерінің тәжірибесін
талдау, салыстыру, зерделеу, жинақтау, тәжірибелік-әдістемелік жұмыстар
жүргізу, математикалық статистикалық есептеу әдістері қолданылды.
Зерттеудің кезеңдері: Бірінші кезеңде (2006-2007 жж.) зерттеу
проблемасы бойынша болашақ мұғалімдердің шетел тілі бойынша білім,
біліктерінің параметрлері анықталды, теориялық зерттеулер жүргізілді,
психологиялық-педагогикалық, әдістемелік әдебиеттерге талдау жасалды,
ғылыми және ұғымдық аппараты анықталды, гуманитарлық – ақпараттық пәндердің
мазмұнына ендірілетін материалдар сұрыпталды, тәжірибелік –эксперимент
жұмысының анықтау, қалыптастыру кезеңдері жүзеге асырылды, болашақ
мұғалімдердің коммуникативтік құзырлығын қалыптастырудың құрылымдық моделі
құрастырылды, педагогикалық шарттар анықталды және болашақ мұғалімдердің
коммуникативтік құзырлығының қалыптасу элементтерін жүйесі нақтыланды.
Екінші кезеңде (2007-2008 жж.) қалыптастыру эксперименті жалғасын
тапты, болашақ мұғалімдерді кәсіби даярлауда шетел тілін оқыту үдерісінде
информатика, кәсіптік білім мамандығы болашақ мұғалімдердің коммуникативтік
құзырлығын қалыптастыру жолдары айқындалды, арнайы пәндер бойынша
әдістемелік нұсқаулар жасалды, арнайы курс бағдарламасы даярланды, ғылыми
нұсқаулар берілді.
Үшінші кезеңде (2008-2009 жж.) бақылау тәжірибелік-эксперименті
өткізілді, зерттеу барысында алынған нәтижелер өңделді, ғылыми-әдістемелік
нұсқаулар, ұсыныстар жасалып, диссертация талапқа сай рәсімделді.
Зерттеудің ғылыми жаңалығы және теориялық мәні:
1. Болашақ мұғалімдердің коммуникативтік құзырлығын кәсіби даярлау
үдерісінде қалыптастырудың мәні және мазмұны анықталды.
2. Болашақ мұғалімдердің коммуникативтік құзырлығын кәсіби даярлау
үдерісінде қалыптастырудың құрылымдық-мазмұндық моделі жасалды.
3. Болашақ мұғалімдердің коммуникативтік құзырлығын кәсіби даярлау
үдерісінде қалыптастырудың педагогикалық шарттар жиынтығы анықталды.
4. Болашақ мұғалімдердің коммуникативтік құзырлығын кәсіби даярлау
үдерісінде қалыптастырудың әдістемесі ұсынылды, және ол эксперимент жүзінде
тексерістен өтті.
Зерттеудің практикалық маңыздылығы: зерттеудің нәтижелері бойынша
жоғары оқу орнының болашақ мұғалімдеріне арналған Ағылшын тілі және
Информатика мамандығы студенттеріне арналған ағылшын тілі атты оқу-
әдістемелік құралдар даярланған. Зерттеу нәтижелерін жоғары оқу
орындарында, болашақ мұғалімдер мен мамандардың кәсіби білімін жетілдіретін
институттарда пайдаланылуға болады.
Қорғауға ұсынылатын негізгі қағидалар:
1. Болашақ мұғалімдердің коммуникативтік құзырлығын кәсіби даярлау
үдерісінде қалыптастырудың мәні және мазмұны.
2. Болашақ мұғалімдердің коммуникативтік құзырлығын кәсіби даярлау
үдерісінде қалыптастырудың құрылымдық-мазмұндық моделі.
3. Болашақ мұғалімдердің коммуникативтік құзырлығын кәсіби даярлау
үдерісінде қалыптастырудың педагогикалық шарттар жиынтығы (мазмұндық,
ұйымдастырушылық, әдістемелік).
4. Болашақ мұғалімдердің коммуникативтік құзырлығын кәсіби даярлау
үдерісінде заманауи білім беру технологиялары негізінде қалыптастыру
әдістемесі.
Зерттеу нәтижелерінің дәлелділігі мен негізділігі алғашқы әдіснамалық
және теориялық көзқарастармен; практикалық жұмыс мазмұнының ғылыми
аппаратқа сәйкестілігімен; зерттеу проблемасын зерделеуде зерттеу
міндеттеріне барабар әдістер кешенін пайдаланумен; зерттеу деректерінің
дәлелділігімен; тәжірибелі-әдістемелік жұмыстарының жоспарлы
кезеңділігімен; ұсынылған әдістеменің тиімділігімен; бастапқы және соңғы
көрсеткіштердің нәтижелерін қорытындылауымен; олардың тиімділігін
тәжірибелік-әдістемелік жұмыстар арқылы тексеруімен және оқу-тәрбие
үдерісіне кешенді ендірілуімен дәлелденді.
Зерттеу нәтижелерін сынақтан өткізу және ендіру тәжірибелік-эксперимент
жүргізу барысында жүзеге асты және Қ.А.Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-
түрік университетінің ғылыми семинарында, “Білім беруді реформалау: ұлттық
басымдылықтар және олардың шешімін табу жолдары” атты Халықаралық ғылыми-
практикалық конференцияда (Тараз, 2008), “Жас Ғалым-2009” атты ІІІ
Халықаралық ғылыми-практикалық конференцияда (Тараз, 2009), “12 жылдық
білім беруге көшу жағдайында мұғалімдерді кәсіби-педагогикалық дайындаудың
нормативті қамтамасыз етілуі” атты республикалық семинарда (Тараз-2009),
“ХХІ ғасырдағы жоғары кәсіби білімді мамандар даярлаудың мәселелері:
кешегісі, бүгіні және болашағы” атты Халықаралық ғылыми-практикалық
конференцияда (Шымкент, 2009) “Қазіргі таңдағы білім мен ғылымның
мәселелері” атты VI Халықаралық ғылыми-практикалық конференцияда (Шымкент,
2009), “Дүниежүзілік философиялық ой дамуы контекстіндегі қазақ
философиясының теориясы және тарихы” атты Халықаралық ғылыми-теориялық
конференцияда (Алматы, 2010) баяндалды, басылым көрген мақалаларда, оқу-
әдістемелік құралдарда көрініс тапты. Зерттеу нәтижесінде Ағылшын тілі
болашақ мұғалімдеріне арналған (Түркістан, 2009.) және Информатика
мамандығы студенттеріне арналған ағылшын тілі (Түркістан, 2010.) оқу-
әдістемелік құралдары баспадан шығарылды. Зерттеу нәтижелері Қ.А.Ясауи
атындағы Халықаралық қазақ-түрік университетінде, Қорқыт ата атындағы
Қызылорда мемлекеттік университетінде, Тараз мемлекеттік педагогикалық
университетінде оқу үдерісінің практикасына ендірілді.
Диссертацияның құрылымы. Диссертация кіріспеден, екі бөлімнен,
қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен және қосымшалардан тұрады.
Кіріспеде зерттеудің көкейкестілігі негізделеді, ғылыми аппаратқа
(зерттеудің объектісі, пәні, болжамы, мақсаттары, міндеттері, жетекші
идеясы, теориялық-әдіснамалық негіздері, әдістері, ғылыми жаңалығы,
теориялық, практикалық мәні, қорғауға ұсынылған қағидалары, зерттеудің
дәлелділігі мен негізділігі, зерттеу нәтижелерін сынақтан өткізу және
практикаға ендіру) сипаттама беріледі.
“Болашақ мұғалімдердің коммуникативтік құзырлығын кәсіби даярлау
үдерісінде қалыптастырудың теориялық негіздері” атты бірінші бөлімде
болашақ мұғалімдердің коммуникативтік құзырлығын кәсіби даярлау үдерісінде
қалыптастырудың мәні мен мазмұны, олардың коммуникативтік құзырлығын
қалыптастырудың құрылымдық-мазмұндық моделі ұсынылады. Болашақ
мұғалімдердің коммуникативтік құзырлығын қалыптастырудың педагогикалық
шарттары айқындалады.
“Болашақ мұғалімдердің коммуникативтік құзырлығын кәсіби даярлау
үдерісінде қалыптастырудың әдістемесі” атты екінші бөлімде болашақ
мұғалімдерді кәсіби даярлауда коммуникативтік құзырлығын қалыптастырудың
мазмұны нақтыланып, болашақ мұғалімдердің коммуникативтік құзырлығын
қалыптастыру әдістері анықталған. Тәжірибелік-эксперимент жұмысының
қорытынды нәтижесі дәлелденіп, ғылыми-әдістемелік ұсыныстар берілген.
Коммуникативтік құзырлықты қалыптастыруды жетілдірудің келешектегі
даму жолдары қарастырылады.
Қорытындыда зерттеудің нәтижелері, тұжырымдар мен болжамды растайтын
негізгі қорытындылар және ғылыми-әдістемелік нұсқаулар беріледі.
Қосымшада зерттеу барысында қолданылған сауалнамалар, тапсырмалар
және т.б. келтірілген.
НЕГІЗГІ БӨЛІМ
Қазіргі таңда еліміздің білім беру жүйесіндегі реформалар мен
саясаттар, өзгерістер мен жаңалықтар әрбір педагог қауымының ойлануына,
өткені мен бүгіні, келешегі мен болашағы жайлы толғануына, жаңа идеялармен
жаңа жүйелермен жұмыс жасауына негіз болары анық.
Бұған негізгі дәлел Елбасымыз Н.Ә.Назарбаевтың 2006 жылғы 26 мамырдағы
Г.Н.Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетінде студенттерге арнап
оқыған дәрісінде:...білім беру ұғымының өзі өзгеруде және кеңеюде. Жеке
тұлғаны функциональдық әзірлеу тұжырымдамасынан жеке тұлғаны дамыту
тұжырымдамасына көшіп жатыр. Жаңа тұжырымдама білім берудің даралық сипатын
көздейді, ол әрбір нақты адамның мүмкіндіктерін және оның өзін-өзі іске
асыруымен өзін-өзі дамытуға қабілеттілігін ескеруге мүмкіндік береді деп
көрсетті.
Дәстүрлі білім беру жүйесінде мамандар даярлаушы кәсіби білім беретін
оқу орындарының басты мақсаты - мамандықты игерту ғана болған болса, ал
қазір әлемдік білім кеңістігіне ене отырып, бәсекеге қабілетті тұлға
дайындау үшін адамның құзырлық қабілетіне сүйену арқылы нәтижеге
бағдарланған білім беру жүйесін ұсыну негізгі мақсат болып отырғаны
баршамызға аян.
“Құзыр”, “құзырлық” және “құзырлы” түсініктері бұрынырақта тұрмыста,
әдебиеттерде кеңінен пайдаланылды, сөздіктерде түсіндірмелері берілді.
Мысалы, “Шетел сөздерінің қысқаша сөздігінде” (М., 1952ж.) “құзырлы (лат.
competens, competentis қабілетті) – анықталған аймақта жетекші, білуші; өз
білімі деңгейінде бір нәрсені шешу немесе талқылау статусы бар” деп
анықтама берілген.
Құзырлық құзырлары мәселесі бойынша жұмыстарды талдау Н.Хомский,
Р.Уайт, Дж. Равен, Н.В.Кузьмина, А.К.Маркова, В.Н.Куницина, Г.Э.Белицкая,
Л.И.Берестова, В.И.Байденко, А.В.Хуторский, Н.А.Гришанова, және т.б.
еңбектерінде кездеседі.
Білім беру құзырлары түсінігін анықтап, оның иерархиясын айқындайық.
Білім беру мазмұнының жалпы метапәндік (барлық пәндер үшін), пәнаралық
(пәндер немесе білім беру аймақтары циклі үшін) және пәндік (әрбір оқу пәні
үшін) болып бөлінуіне сәйкес үш деңгейлік иерархиясы белгілі:
1) негізгі құзырлар – білім берудің жалпы (метапәндік) мазмұнына
қатысты;
2) жалпы пәндік құзырлар – оқу пәндері мен білім беру аймақтарының
анықталған шеңберіне қатысты;
3) пәндік құзырлар – алдыңғы екі деңгейге қарағанда дербес, нақты
сипаты мен оқу пәндері шеңберінде қалыптасу мүмкіндігі бар.
Осылайша, білім берудің негізгі құзырлары білім беру аймақтары мен
оқытудың әрбір сатысындағы оқу пәндерінің деңгейінде нақтыланады.
Ресей ғалымы Н.В. Кузминаның көзқарасы бойынша Құзырлық дегеніміз –
педагогтың басқа бір адамның дамуына негіз бола алатын білімділігі мен
абыройлылығы деді.
Құзыр – өкілетті қызмет адамы, сол салада оның сәйкес білімі, танымы
болуы қажет және жауапты шешімдерді қабылдауға құқылы.
Құзырлық – жұмыскердің өз білімі, біліктілігі және дағдылары негізінде
нақты кәсіп аясында жоғары сапалы және мөлшерлік еңбек нәтижелеріне жету
үшін нақты жұмыс түрлерін білікті атқара алу қабілеті.
Болашақ мұғалімнің тұлғасы, дәстүрлі пәндердің (философия, психология,
тарих, мәдениеттану, шетел тілі) әсеріне байланысты қалыптасады. Соңғы
уақыттарға дейін коммуникативтік құзырлықты қалыптастыруға жеткілікті көңіл
бөлінбеді.
Қазіргі оқытушы, болашақ мұғалімдерді дұрыс ұйымдастыра отырып, бағыт-
бағдар беру арқылы өздігінен жұмыс жасауға үйрету нәтижесінде, жаңа идеялар
мен жаңалықтар, болжамдар мен нәтижелер әкелетіндей тұлға даярлап шығуды
көздеуде. Оқытушы қауымнан болашақ мұғалімдер тек білімге ғана емес, өмірге
де үйрететін қабілеттілікті қажет етіп отыр.
Болашақ мұғалімдердің коммуникативтік құзырлығын кәсіби даярлау
үдерісінде заманауи білім беру технологияларын пайдалана отырып ағылшын
тілін оқыту арқылы қалыптастыру қазіргі заман талабы.
Тіл – адам мен адамды, ұлт пен ұлтты жақындастыратын өзгеше қатынас
құралы. Тілмен сөйлесу адамзат баласы үшін тысқары бір дүние емес, ол ішкі
құбылыс. Сөйлеу тек адамға ғана тән. Адам тіл арқылы бір-бірімен қатынаса
алады. Тілді үйрету әдісі үнемі заман талабына, уақыт ағымына қарай
өзгеріп, дамып, жетіліп отырады.
Олардың ішінде проблемалық оқыту, интерактивтік оқыту, модульдік оқыту,
ойындық технологиялық оқыту, коммуникативтік оқыту тағы басқа технологиялар
шетел тілін үйренушілердің белсенділігін арттыруда қолайлы болып табылады.
Оқыту технологиясы педагогика ғылымында педагогикалық үрдістің жүзеге асу
жолы танылады. Педагогикалық технология - оқушы мен оқытушыға қолайлы
жағдайда оқу үрдісін жоспарлау, ұйымдастыру, өткізудің және оқушымен
оқытушының бірлескен педагогикалық әрекетінің әрбір жеке бөлшегіне дейін
ойластырылған моделі.
Коммуникациялық бағыт адам өмірінің түрлі саласымен байланысатын
сөйлеуді үйретуге бағындырылады. Сөйлеу мақсатына тиісті грамматикалық
формалар мен синтаксистік құрылымдардың сөйлеуге қатысуы шарт және ол
көбіне дайындықсыз сөйлеуге, бұрынғы меңгерген грамматикалық формаларды,
лексикалық біліктерді автоматты түрде қолдануға жетуі керек. Оқушы өз ойын
еркін жеткізе алу үшін оған қажетті лексикалық және грамматикалық минимум
алдын-ала анықталып тапсырылады. Бұл тілді функционалдық тұрғыдан үйрету
сипатына жатады.
Соңғы кездері, қарым-қатынас терминімен қатар, коммуникация термині
кең тарап жүргенін айта кеткен жөн. Алғаш рет коммуникация термині (лат.
communication, communicare – ортақтастыру, жеткізу, әңгімелесу) ХХ ғасырдың
басында ғылыми әдебиеттерде пайда болып, екі негізгі жалпы теориялық
құрылым ретінде шетел зерттеушілері арқылы қарастырылды: 1) бихевиоризм
(коммуникацияның негізі жүйе ретінде тіл емес, тікелей кез-келген адамды
тәрбиелеуге болатын сөйлеу сигналдары (дыбыстары); бұл әдістің өкілі
Д.Уотсон); 2) тұлға ішкі метафизикалық қабілеті арқылы өз бойында басқа
біреудің сезімдерін ашу болып табылатын коммуникация
символикалық интеракционализм (персонализм-дербестік) (Дж.Г.Мид).
Қазақстандық зерттеушілердің кейбіреулері, біздің пайымдауымызша,
жоғарыда көрсетілген коммуникацияның екі әдісімен сәйкес келетін, тілдік
коммуникация мен техникалық коммуникацияны бөліп айтады. Техникалық
коммуникация – ақпараттарды қабылдауға және жіберіп отыратуға мүмкіндік
туғызатын құралдардың жиынтығы. Бұл коммуникацияның компоненттері: 1)
хабарлама жібергіш; 2) хабарлама жеткізгіш; 3) байланыс арнасы; 4)
қабылдауыш; 5) хабарлама алушы. Тілдік коммуникацияға хабар жіберушіні,
хабар алушыны, олардың әңгімелесу барысы және тілдің бөлігі ретінде
хабарламаны енгізуге болады.
Коммуникативтік құзырлықты құрайтын компоненттер бірлігі, төменде
көрсетілген бағыттармен қамтамасыздандырылады:
1. Коммуникативті шеберлікті дамытуды (тілдік білім мен машықтардың
дамуымен қатар), атап айтсақ:
- жеңіл, әртүрлі жанрдағы текстерді оқу және түсіну қабілеті;
- қатынастың оқу-еңбек, тұрмыстық, мәдени салаларында диалогтық
қатынасты ауызша іске асыра алу қабілеті;
- өзі, қоршаған орта туралы және оқыған материалды тікелей текстке
сүйенбей қысқаша монолог ретінде айта білу қабілеті;
- жеңіл ақпаратты жазбаша жаза білу қабілеті, көбінесе, хат жазу.
2. Жалпы білім және арнайы білім қабілеттерін дамыту (кітаппен, оқу
құралымен, анықтамалық әдебиеттермен жұмыс жасай білу, аудармаларды қолдану
қабілеті).
3. Компенсаторлық қабілеттердің дамуы (тілдік құралдар жетіспей жатқан
жағдайда, перифраза, синонимдес сөздерді қолдану арқылы қиындықтан шыға
білу шеберлігі).
4. Оқушыларды мәдениет жетістіктеріне және сол мәдениетті танып-білу
үдерісіне жеке көзқарастарын дамыту арқылы тәрбиелеу, оларда төмендегілерді
қалыптастыруды ұйғарады:
- моральдық құндылықтар жүйесі;
- дүниеге эмоциональды, бағалау көзқараспен қарау;
- шетел тіліне, сол елдің халқының мәдениетіне жағымды
көзқарас, өзара түсіністік, толеранттылық;
- шетел тілін оқудың және біздің еліміз дүниежүзілік
қауымдастыққа ену талаптарында шетел тілін қатынас
құралы ретінде қолдану маңыздылығын түсіну.
5. Білімгерлердің, шығармашылық, ізденушілік үдерісінде дамуы, кез-
келген өзгерістерді өзінікіндей қабылдау:
- тілдік жорамал механизмі және білім мен қабілеттерді
жаңа ситуацияға ауыстыра білу шеберлігі;
- тілдік, интеллектуалдық және танымдық қабілеттері;
- сезім мен эмоцияның құнды бағдарлары;
- шеттілдік ортаға түсуге дайындық пен қабілет, шетел
тілінде әрі қарай өздігінен білімін көтеру
қажеттіліктері.
6. Шетел тілі әдістері арқылы білім алу, төмендегілерді іске асырады:
- өз ойының ерекшеліктерін түсіну;
- шетел тілін өз тілімен салыстыру және әрқайсысының өз
ерекшеліктерін тану;
- шетел тілі елінің мәдениеті, тарихы және салт-дәстүрі жайында білу;
- жалпыадамзаттық мәдениет дамуында (өз елінің және шет елінің)
ұлттық мәдениетінің жетістіктері туралы, туған тілінің, мәдениетінің басқа
халық мәдениетінің айнасындағы рөлі туралы болжау.
Білімнің мазмұнын, оның таңдауын және құрылымының негізін ашатын ең
маңызды түсініктер болашақ мұғалімнің моделі, жоғары білімді маманның
квалификациялы қасиеттері сияқты түсініктер болып табылады. Сондықтан,
квалификациялы қасиеттерді қалыптастырудың ғылыми негізі ретінде маманның
моделін ашу, көптеген жерде оқу үдерісінің ұйымдастырылуы мен мазмұнын
анықтайды.
Қай жағынан алсақта барлық модельдерде келесі параметрлер болуға
тиіс:
А) Болашақ мұғалімнің жұмыс орны және өндірістік міндеттердің
қасиеттеріне сәйкес маманға қойылатын талаптар;
Б) Икемділік үшін қажетті білім;
В) Іс-әрекеттің тиімділігін қамтамасыз ететін тұлғаның ерекше
әлеуметтік және психологиялық қасиеттері .
Осылайша, маманның моделі, кең мағынада адамның нарықтық қатынас
жағдайында қоғамдық және ғылыми-техникалық прогресстің талаптарына сай
нәтижеге қол жеткізе отырып еңбек ету қабілетін анықтайтын, кәсіби,
әлеуметтік-психологиялық, шығармашылық (креативті) және тұлғалық
қасиеттерімен түсіндіріледі (Сурет 1).
Құрылған модель кәсіби коммуникативтік құзырлықтың қалыптасу үдерісін
жүйелей көрсетіп, болашақ мұғалімдерді оқыту үдерісінде коммуникативтік
бағытты ұйымдастыру жолдарын анықтайтын теориялық қағидалар, әдістер,
мазмұндар, принциптерді және мақсаттарды, сонымен қатар коммуникативтік
құзырлықты қалыптастыру құралдары мен әдістерін, модельді іске ендіретін
педагогикалық шарттарды қамтиды.
Бұл мәселелерді шешудегі жетістіктер студенттердің таңдаған
мамандықтарына деген қызығушылық деңгейіне байланысты. Болашақ маманның
кәсіби-біліктілігі, еңбек жолына дайындығының негізгі аспектісі ретінде
қаралады, кәсіби мәселелерді жетілдірудің тиімділігімен қамтамасыз ететін,
студенттің тұлғалық қасиеті жүйесінің құрылымы. Болашақ мамандыққа дайындық
құрамында болашақ мұғалімнің коммуникативтік құзырлығының құрылу
көрсеткіштері мен деңгейлері көрсетілген (Кесте 1).
Жоғары оқу орындарында білім берудің кредиттік оқыту жүйесіне
ауысуына орай мамандыққа байланысты оқу жоспарына толықтырулар енгізіліп,
пәндердің мазмұны өзгертілді. Өзгерістердің негізгі бағыты ақпарат тық
ақпараттық технологияларды информатикадан басқа пәндерде көптеп пайдалануды
қамтамасыз ету. Оқу жоспарындағы информатика және ақпараттық
технологияларға байланысты, пәндер жүйесінің
Сурет 1 - Кәсіби коммуникативтік құзырлықты қалыптастыру моделі
құрылымы төмендегідей болып анықталды. “Ағылшын тілі”- 120 сағат, “Еңбек
технологиясы бойынша компьютерлік сауаттылық”- 60 сағат, 050111-
Информатика мамандығы бойынша “Ағылшын тілі”-135 сағат, “Жаңа ақпараттық
технологиялар”- 60 сағат, “Еңбек технологиясы бойынша компьютерлік
сауаттылық”, “Жаңа ақпараттық технологиялар” пәндерінің
Жоғары деңгей Жеткілікті деңгей Орташа деңгей Төмен деңгей
Когнитивтік компонент
Сөйлеу мәнерінің Дәлелдік, шығармадағы Шығармадағы айқындылық, анық Сөз мәнері әсерлі емес,
коммуникативті жүйелілік, ойын нақты логика. Сөйлесу қарым-қатынас жеткілікті айқын емес,
қасиеттерінің жақсы жеткізу, жүйелілік, ішкі үдерісін талдау мүмкіндігі образы жоғалған, сөздік
дамуы. Дамыған мазмұнды мазмұн дамыған, сезімталдық қадағаланады. Сөйлеу мәнерінің қоры дамымаған. Тақырып
сөздік. Нақты қателердіңжәне айқындылық. Сөйлеу сапасы жеткілікті дамымаған. үстірт ғана ашылады,
болмауы. Сөз сөздігі ғылыми терминдер мен Сөйлеу мәнері жеткілікті әсерлінақтылықтар өте аз. Ой
қолданысының нақтылығы. негізгі түсініктерді емес. Сөздік қоры дамымаған. жүйелілігі бұзылған.
Әртүрлі синтаксистік қамтыған. Сұрақтардың Сөйлеу мәнері қабілеті Синтаксистік
құрылымдар. Баяндалатынқұрылуы, білімгерлерде оқу жеткілікті дамымаған. конструкциялар біртипті
материалдың диалогына деген қызығушылығынТақырыптан ауытқып кетулерде онша байланысы жоқ
тізбектілігі. Стилдi арттыруға түрткі болады. орын алады, материалды сөйлемдермен сипатталады,
бiрлiк және сөйлеу Нақты емес дәлдіктер болады, орындауда жүйелілік, сөз сөз қолданысының кейбірі
мәнерінің айқындылығы. жүйелілік бұзылады. қолданысы бұзылып, кейбір дәл емес. Нәтижесінде,
дәлсіздіктер орын алады. сөйлеу мәнері
ынталандырмаумен қатар
сабақты жүргізуде
қиындықтар тудырады.
Аффективтік компонент
Білімгерлерге деген Білімгерлерге деген қатынас: Білімгерлермен қарым-қатынас: Білімгерлермен
қатынас: серіктестік серіктестік, өзара іскерліктетәлімгердің қатынасы: қарым-қатынас:
және бірігіп жұмыс болашақ мұғалімдердің педагогтың үстемдік рөлі, оқу қарым-қатынас формальды,
жасау, кез-келген жақтанбір-біріне құрметпен мақсатын түсінуде жеткіліксіз сабақта серіктестік үшін
бір-біріне көмекке дайынқатынасы, түсіністігін сезе тепе-теңдік; көбінесе жағдай жағдай жасалынбаған.
болу, достық және отырып болашақ мұғалімнің нақты жағдайға, көңіл-күйге Сабақтың логикасы
іскерлік қарым-қатынас. басқару рөлі. Болашақ мұғалімтәуелді болады. Сыныптағы қадағаланбайды, сабақ
Болашақ мұғалімнің сабақ тақырыбын тәрбие жағдай, өзіне назар қоюды талапкезеңдері бір-бірімен
сөйлеу мәнері, өзін-өзі кілтінде тиімді пайдаланады, етеді: жұмыс орнындағы тәртіп, байланыспайды, сабақ
ұстауы құрметті талап сыныптағы білімгерлердің тақтадағы және дәптердегі қарқыны төмен.
етеді және басқаларға арақатынасының жағдайын және жазбалар, қарым-қатынас
үлгі болады. Болашақ тәртібін қадағалайды. мәдениеті.
мұғалім арақатынас
этикасын қадағалайды.
Іс-әрекеттік компонент
Белсенді оқытудың Сабақ жоғары қарқынмен өтеді,Репродуктивті әдістер Түсіндірме-көрнекі
әдістері қолданылады; сыныпта тұрақты оқу-танымдық қолданылады, болашақ мұғалім, (иллюстративті) әдістер
болашақ мұғалім, оқу атмосфера, оқудың ойын білімгерлердің алған білімін қолданылады,
мәселесәнің шешілуі үшінформаларының элементтері қайта шығару үшін әртүрлі білімгерлердің
жеке ізденіс жасауға, қолданылады, оқу тапсырмаларыәдістер арқылы оларды белсенділігі артпаған,
білімгерлерге ой тастап,бірте-бірте қиындайды. ынталандырады (есте сақтау, бірыңғай жауап береді,
ұйымдастырады. Сабақта, Проблемалы оқу әдістері сақтау, қайта айтып беру жауаптан бас тартуы да
барлық білімгерлер қолданылады, салыстыру арқылы). Білімгерлердің мүмкін, өз бетінше жұмыс
әртүрлі мақсатында тапсырмалар белсенділігі сабақтың әр жасауға ниет білдірмейді.
белсенділіктермен бос беріледі, қарама-қайшылықтар,кезеңдерінде эпизодты көрініп
емес; сабақ әр білімгер ассоциациялар, білімгерлер отырады, болашақ мұғалімнің
үшін өз мүмкіншіліктерінқиындыққа тап болған жағдайдасұрағына толық жауап, болашақ
көрсетіп, жетістікке болашақ мұғалім көмек мұғалімнің немесе белсенді
бағдарлануға жағдай көрсетеді. Білімгерлер білімгерлердің көмегімен
жасайды. болашақ мұғалімнен, өздеріне беріледі.
ұсынылған жұмыс түріне
байланысты өтінішпен диалогқа
түседі.
мазмұнын анықтауда информатика ғылымының соңғы жетістіктері, жоғары оқу
орындарының озық ғылыми-әдістемелік тәжірибесі ескерілді. “Еңбек
технологиясы бойынша компьютерлік сауаттылық”, “Жаңа ақпараттық
технологиялар” пәндерінің бағдарламасында, болашақ мамандардың
коммуникативтік құзырлықтарын қалыптастыруға қажетті әдістеме ұсынылды. тық
ақпараттық технологияларды информатикадан басқа пәндерде көптеп пайдалануды
қамтамасыз ету. Оқу жоспарындағы информатика және ақпараттық
технологияларға байланысты, пәндер жүйесінің құрылымы төмендегідей болып
анықталды. “Ағылшын тілі”- 120 сағат, “Еңбек технологиясы бойынша
компьютерлік сауаттылық”- 60 сағат, 050111-Информатика мамандығы бойынша
“Ағылшын тілі”-135 сағат, “Жаңа ақпараттық технологиялар”- 60 сағат, “Еңбек
технологиясы бойынша компьютерлік сауаттылық”, “Жаңа ақпараттық
технологиялар” пәндерінің мазмұнын анықтауда информатика ғылымының соңғы
жетістіктері, жоғары оқу орындарының озық ғылыми-әдістемелік тәжірибесі
ескерілді. “Еңбек технологиясы бойынша компьютерлік сауаттылық”, “Жаңа
ақпараттық технологиялар” пәндерінің бағдарламасында, болашақ мамандардың
коммуникативтік құзырлықтарын қалыптастыруға қажетті әдістеме ұсынылды.
Информатика, ақпараттық технологиялық пәндердің мазмұны, болашақ
мұғалімдердің кәсіби-компьютерлік ептіліктер мен дағдылар жүйесінің негізгі
элементтерін жасауға мүмкіндік береді.
Сонымен, болашақ мұғалімдердің коммуникативтік құзырлығын кәсіби
даярлау үдерісінде қалыптастырудың әдістемелік жүйесін жасауды қамтамасыз
ететін педагогикалық шарттар болып:
- мамандық саласына бағытталған оқыту материалдарын сұрыптап таңдау;
- коммуникативтік құзырлықты қалыптастыруда сабақ түрлерін дұрыс жүйелеу;
- болашақ мұғалімдердің коммуникативтік құзырлықтарын кәсіби даярлау
үдерісінде қалыптастыруды жетілдіру барысында тиімді әдістерді қолдану;
- болашақ мұғалімдердің коммуниктивтік құзырлықтарын кәсіби даярлау
үдерісінде қалыптастыруға ықпал ететін техникалық және технологиялық
құралдарды орынды пайдалану;
- мамандыққа бағдарланып, ақпараттық-коммуникациялық технология-ларға
негізделген таңдау курстарын өтуде бағдарламалар кешенін пайдалану;
- болашақ мұғалімдердің коммуникативтік құзырлықтарын кәсіби даярлау
үдерісінде қалыптастыруды жетілдіруге байланысты арнаулы дайындалған
бағдарламаларды және әдістемелік нұсқауларды қолдану саналады.
Ағылшын тілін оқытуда кәсіби коммуникативтік құзырлықты қалыптастыруда
бірнеше әдістер қолданылады. Бұл үшін оқытушы:
1. Сабақ мақсатын дәл қою;
2. Білімді тірек схемалар, кестелер арқылы дамыту;
3. Мәселелерді шешуде топтық, сыңарлы жұмыстарды ұйымдастыру
(интерактивті жұмыс);
4. Бағалау, психологиялық дағдыны қоса отырып қалыптасқан
құзырлықты бағалауы керек.
5. Сабақта тестерді қолдану мақсаты - тілдік құбылыстарды талдау
болуы керек.
Ал болашақ мұғалім тарапынан:
1. Оқыту процесінде болашақ мұғалімнің белсенді қатысуы;
2. Нақты жағдайларда білімнің қолданбалы мүмкіндіктерін пайдалануы;
3. Концепциялар мен білімді әр түрлі формаларда қолдана білуі;
4. Оқуға жеке дара емес, топтық жағдайда ыңғайлануы;
5. Оқыту процесіне тек мәліметті есте ұстап қалмай барынша көңіл бөлуі
қамтамасыз етілуі ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Қолжазба құқығында
КЕНДЖАЕВА БАЛНУР БАЛАБЕКОВНА
Болашақ мұғалімдердің коммуникативтік құзырлығын кәсіби даярлау үдерісінде
қалыптастыру
13.00.08 - Кәсіптік білім беру теориясы мен әдістемесі
Педагогика ғылымдарының кандидаты ғылыми дәрежесін алу үшін дайындалған
диссертацияның
АВТОРЕФЕРАТЫ
Қазақстан Республикасы
Түркістан, 2010
Жұмыс Қ.А. Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік университетінде
орындалған
Ғылыми жетекшілері: педагогика ғылымдарының докторы,
профессор Мухамеджанов Б.Қ.
педагогика ғылымдарының кандидаты,
доцент Қадірбаева Р.І.
Ресми оппоненттері: педагогика ғылымдарының докторы,
профессор
Жолдасбекова С.А.
педагогика ғылымдарының кандидаты,
доцент Тұрсынбаев А.
Жетекші ұйым: Абай атындағы Қазақ Ұлттық педагогикалық
университеті
Қорғау 2010 жылы ____ ____________ сағат ____ Қ.А.Ясауи атындағы
Халықаралық қазақ-түрік университеті жанындағы педагогика ғылымдарының
докторы ғылыми дәрежесін беру жөніндегі Д 14.61.35. диссертациялық
кеңесінің мәжілісінде өтеді. Мекен-жайы: 161200, Түркістан қаласы,
Университет қалашығы, Кіші мәжіліс залы.
Диссертациямен Қ.А.Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік
университетінің кітапханасында танысуға болады. Мекен-жайы: 161200,
Түркістан қаласы, Университет қалашығы, Мәдениет орталығы.
Автореферат 2010 жылы _____ ___________ таратылды.
Диссертациялық кеңестің
Ғалым хатшысы міндетін атқарушы Қ.Ералин
КІРІСПЕ
Зерттеудің көкейкестілігі. Жаһанданудың қазіргі үдерісі, отандық білім
берудің әлемдік білім кеңістігіне енуі, жаңа ақпараттық технологиялардың
дамуы жеке тұлғаның жалпы коммуникативті мәдениеті маманның коммуникативті
құзырлығы қалыптасуы түрлі тұжырымдарын алуда маңызды нәтижелердің бірі
болып табылатындығы - білімнің халықаралық дәрежесінің жоғарылауына
мүмкіндік береді.
Қазақстан Республикасы Президентінің әр жылдардағы Жолдауларының
арасында өте тығыз байланыс бар. 2004 жылғы Жолдауында: ... ұлтымыздың
бәсекеге қабілеттілігі тікелей оның білім беру деңгейімен анықталады, -
десе, 2005 жылғы Жолдауында бұл ойлары әрі қарай жалғасын тауып жатыр:
Білім деңгейін жетілдіріп, дамытпаған ел ХХІ ғасырда жоқ болып кетуі
ықтимал. 2006 жылғы Жолдауында Мемлекет басшысы: Білім беру реформасы -
Қазақстанның бәсекеге нақтылы қабілеттілігін қамтамасыз етуге мүмкіндік
беретін аса маңызды құралдарының бірі, - деп қадап айтса, 2007, 2008,
2009, 2010 жылдардағы Жолдауында бұл ойлары әрі қарай жалғасын тауып жатыр:
Білім беру реформасының ойдағыдай жүргізілуінің басты өлшемі – тиісті
білім мен іскерлік алған еліміздің әрбір азаматы әлемнің кез-келген елінде
қажетке жарайтын маман болатындай деңгейге көтерілуі - деп атап көрсетті.
Қазіргі кезде студенттерді оқыту үдерісінде ақпараттық-коммуникациялық
технологияларды пайдалану жүйесін қалыптастырудың жолдары жетілдірілуде.
Оқу үдерісін мүмкіндігінше сапалы жетілдіру білім беруді ақпараттандыру
мен оқыту үдерісінде арнайы әдіс-тәсілдерді тиімді ұйымдастыруға
байланысты. Соңғы кездегі ғылыми және практикалық зерттеулерде ақпараттық-
коммуникациялық технологиялар адамзат танымының әдіснамалық бағыттағы ең
негізгі нысаны болып отыр.
Ақпараттық-коммуникациялық технологиялар ғылымда және практикада, түрлі
білім беру және өндіріс салаларында өз орнын тауып, жоғары оқу орындарының
да оқу үдерістерінде кеңінен қолданыс табуда.
Ақпараттық-коммуникациялық технологияларды адам іс-әрекетінің барлық
саласына ендіру білім беруге қойылатын жаңаша талаптарды айқындай түсті.
Білім беру жүйесін ақпараттандыру туралы мәселелерді зерттеуге арналған
ғылыми әдебиеттерді (И.Г. Захаров, A.A. Кузнецов, В.М.Монахов, В.И. Пугач,
И.В. Роберт, Е.Ы.Бидайбеков, Т.О.Балықбаев, С.Кариев, Г.Т.Жангисина,
М.Мәлібекова, Қ.С.Әбдиев, С.А.Исаев, С.М.Кеңесбаев, К.М.Беркімбаев және
т.б.) талдау танымдық операцияларды басқару үдерісіне, жоғары оқу орындары
пәндерінің оқыту мазмұны, әдістері, орталары, оқыту формалары, функциялары,
психологиялық-педагогикалық сипатының жаңа құрылымдарға ие болатындығын
көрсетеді.
Ақпараттық қоғам жағдайындағы білім беру жүйесінің басты талаптары мен
жоғарыда аталған ғалымдардың зерттеу еңбектерінің нәтижелерін ескере
отырып, мынадай тұжырым жасауға болады: білім беру жүйесін жетілдірудің
негізгі бағыттарының бірі ретінде ақпараттық-коммуникациялық
технологияларды қолдану бүгінгі күннің басты талабы, ал оның негізгі
техникалық және педагогикалық мүмкіндіктерін дамыту маңызды болып
саналады, сонымен қатар, одан әрі зерттеуді қажет етеді.
Жалпы құзырлықтың мәні, кәсіби құзырлық және оның жіктелуі мәселелерін
А.Дорофеев, В.С.Кульневич, Г.Селевко, Л.А.Петровская, Т.Е.Исаева,
А.В.Хуторской, Н.В.Кузьмина, А.К.Маркова, В.Д.Шадриков, Г.Ж.Менлибекова,
Б.Т.Кенжебеков, Дж.Равен, С.И.Ферхо, Ю.Г.Татур, И.А.Зимняя, В.Байденко,
С.Е.Шишов, Ш.Таубаева және т.б. өз еңбектерінде қарастырады.
Білім берудің нәтижесі ретіндегі құзырлық мәселесі саласында
М.Ж.Жадринаның, Д.П.Мучкиннің, А.Арғымбаеваның, К.Л.Кабдолова мен
Г.У.Кунакованың, Г.Қасымованың, Б.А.Тұрғынбаеваның, Л.Волкованың,
Р.Дәулетованың, А.Жұмабаеваның және т.б. еңбектерін атауға болады.
Тұлғаның бәсекеге қабілетті моделінде маңызды құраушылардың бірі
кәсіпқой маманға ақпараттар ағынында табысты бағдарлануға мүмкіндік
беретін, іскерлік пен мәдениетаралық байланысты орнататын шетел тілін
меңгеру болып табылады.
Шетел тілдерін оқу пәні ретінде оқыту кеңестік кезеңнен бастап,
негізінен орта мектепте жүзеге асырылған. Осы бағытта көптеген педагог-
ғалымдардың еңбектері (Пассов Е.И., Старков А.П., Комков И.В., Гез Н.И.,
Рогова Г.В., Рахманов И.В., Маркова Т.В. т.б.) жарық көрді. Олардың негізгі
мазмұны мектепте шетел тілдерін оқытудың мазмұнын анықтау, оқытудың
әдістемесін нақтылау, оқытуды жетілдіру, т.б. бағыттарға арналған.
Қарым-қатынас және коммуникация мәселелерінің философиялық аспектісін
Э.В.Ильенков, М.С.Каган, В.Н. Садовский, Г.П.Буева, Д.М.Гвишиани, И.С.Кон,
В.М.Соковин еңбектерінде қарастырылған.
Комуникацияның психологиялық құраушы феномендері Э.Ф.Зеер, А.Г.Ковалев,
К.К. Платонов, И.Е.Шварц және т.б. ғалымдар еңбектерінде қарастырылған.
Педагогикада педагогикалық қарым-қатынас және коммуникацияға дайындықты
қалыптастыру мәселелері М.Е.Дуранов, В.А.Кан-калик, В.И.Загвянскийдің
еңбектерінде қарастырылған. Шетел тілдік кәсіби- бағдарланған қатынасқа
үйретудің ерекшелігі В.И.Андреев, О.О.Смирнова, И.И.Халеева, И.В.Ханин және
т.б. зерттеулерінде ашық айтылған.
Негізгі құзырлықты қалыптастыру технологиясын А.В.Хуторский,
М.В.Рыжанков, Н.Хомский, Дж.Равен, Х.Холек және т.б. жасап шығарған.
Қазіргі күнге дейін болашақ мұғалімдерді кәсіби даярлау үдерісінде
коммуникативтік құзырлығын шетел тілін оқытуда заманауи білім беру
технологияларын пайдаланып оқыту арқылы қалыптастыру аспектісіне жеткілікті
көңіл бөлініп, ғылыми тұрғыда теориялық және практикалық зерттеу жұмыстары
жүргізілген жоқ. Коммуникативтік құзырлықты қалыптастыру мәселесін ғылыми
зерттеу жеткіліксіздігіне байланысты:
-іскерлік және мәдениаралық коммуникативтік байланыс машықтарын
жеткілікті игерген, бәсекеге қабілетті мамандардың кәсіби қажеттіліктері
мен сапалы кәсіби қатынас пен байланысқа болашақ мамандарды дайындау
деңгейі арасында;
- болашақ мұғалімдердің білім алуын белсендендіруге, қарқындатуға
бағытталған талаптар мен болашақ мұғалімдерге шетел тілін үйретудің
дәстүрлі әдістемелері арасында;
- болашақ мұғалімдердің коммуникативтік құзырлы деңгейіне бағытталған
мемлекеттік стандарт талаптары мен болашақ мұғалімдерге шетел тілін оқыту
үдерісін әдістемелік қамтамасыз ету деңгейі арасында қарама-қайшылықтар
айқындалды.
Жоғарыда аталған қайшылықтар зерттеу проблемасы мен тақырыпты анықтау:
Болашақ мұғалімдердің коммуникативтік құзырлығын кәсіби даярлау үдерісінде
қалыптастыру деп алуға негіз болды.
Зерттеу нысаны: жоғары оқу орындарында болашақ мұғалімдерді кәсіби
даярлау.
Зерттеу пәні: болашақ мұғалімдердің коммуникативтік құзырлығын шетел
тілін оқыту барысында қалыптастыру үдерісі.
Зерттеу мақсаты: болашақ мұғалімдердің коммуникативтік құзырлығын
кәсіби даярлау үдерісінде қалыптастыруды теориялық тұрғыда негіздеу,
мазмұны мен әдістемесін жасау.
Зерттеудің ғылыми болжамы: егер, болашақ мұғалімдердің коммуникативтік
құзырлығын кәсіби даярлау үдерісінде қалыптастыру моделі жасалып,
педагогикалық шарттары айқындалса және оларды шетел тілін оқыту үдерісі
барысында білім беру бүгінгі технологиялар негізінде жасалған әдістеме
арқылы жүзеге асырылса, онда болашақ мұғалімнің коммуникативтік құзырлығы
артады, ал, бұл болса оған меңгерген білім, іскерлік, дағдысын кәсіби іс-
әрекетінде тиімді пайдалануда септігін тигізеді.
Зерттеудің міндеттері:
1. Болашақ мұғалімдердің коммуникативтік құзырлығын кәсіби даярлау
үдерісінде қалыптастырудың теориялық негіздерін анықтау;
2. Болашақ мұғалімдердің коммуникативтік құзырлығын кәсіби даярлау
үдерісінде қалыптастырудың құрылымдық–мазмұндық моделін жасау;
3. Болашақ мұғалімдердің коммуникативтік құзырлығын кәсіби даярлау
үдерісінде қалыптастырудың педагогикалық шарттарын анықтау;
4. Болашақ мұғалімдердің коммуникативтік құзырлығын кәсіби даярлау
үдерісінде қалыптастырудың мазмұнын анықтап, әдістемесін жасау және
оны тәжірибелік-эксперименттік жүйеде тексерістен өткізу.
Жетекші идея: болашақ мұғалімдердің коммуникативтік құзырлықтарын
кәсіби даярлау үдерісінде шетел тілін оқытуды жетілдіру арқылы қалыптастыру
олардың кәсіби белсенділігін, кәсіби біліктіліктері мен коммуникативтік
құзырлығын қалыптастыруда ықпал етеді.
Зерттеудің әдіснамалық және теориялық негіздері: Білім беру жүйесінің
философиялық, психологиялық-педагогикалық, ғылыми-техникалық негіздері,
тұлға дамуының жалпы философиялық принциптері, біртұтастық туралы
диалектикалық теориясы, қазіргі білім беру проблемалары, политехникалық
және кәсіптік білім беру, оқыту әдістемесі мен теориясы, кәсіпқойлық
психологиясы мен жеке тұлғаны дамыту саласындағы отандық және шетелдік
ғалымдардың еңбектері құрайды.
Диссертациялық зерттеудің теориялық, ғылыми-әдістемелік қағидаларын
жасауда кәсіби оқыту үдерісін зерттеудегі жүйелілік, тұлғалық және іс-
әрекет тұрғысынан қараудың жалпы ғылыми принциптері, сонымен бірге
кәсіпқойлық, оның бәсекеге қабілетті және кәсіби толысқан маман болып
қалыптасуындағы рөлі туралы; іс-әрекеттің философиялық, психологиялық,
педагогикалық және профессиографиялық теориясы туралы; проблемалық оқытудың
психологиялық-педагогикалық және әдістемелік негіздері туралы теориялары
мен идеялары қолданылды.
Зерттеу көздері: зерттеу проблемасы бойынша философтардың,
әлеуметтанушылардың, психологтардың, педагогтардың еңбектері; ҚР үкіметінің
ресми материалдары; Білім және ғылым министрлігінің жоғары мектептің білім
беру мәселелеріне қатысты нормативті құжаттары мен оқу-әдістемелік
кешендері (стандарттар, типтік оқу бағдарламалары, оқулықтар, оқу құралдары
және т.б.); Қазақстан Республикасы жоғары міндетті кәсіптік білім беру
бағдарламалары, педагогтардың ғылыми жетістіктері мен озық тәжірибелері;
филология саласындағы ғылыми еңбектері.
Зерттеу әдістері: зерттеу жұмыстарын жүзеге асыруда теориялық
(модельдеу, салыстырмалы, индуктивті-дедуктивті талдау), эмпирикалық
(сұрау, бақылау, педагогикалық эксперимент, педагогикалық іс-тәжірибелер);
әлеуметтанулық (сауалнама); білім беру жүйесі субъектілерінің тәжірибесін
талдау, салыстыру, зерделеу, жинақтау, тәжірибелік-әдістемелік жұмыстар
жүргізу, математикалық статистикалық есептеу әдістері қолданылды.
Зерттеудің кезеңдері: Бірінші кезеңде (2006-2007 жж.) зерттеу
проблемасы бойынша болашақ мұғалімдердің шетел тілі бойынша білім,
біліктерінің параметрлері анықталды, теориялық зерттеулер жүргізілді,
психологиялық-педагогикалық, әдістемелік әдебиеттерге талдау жасалды,
ғылыми және ұғымдық аппараты анықталды, гуманитарлық – ақпараттық пәндердің
мазмұнына ендірілетін материалдар сұрыпталды, тәжірибелік –эксперимент
жұмысының анықтау, қалыптастыру кезеңдері жүзеге асырылды, болашақ
мұғалімдердің коммуникативтік құзырлығын қалыптастырудың құрылымдық моделі
құрастырылды, педагогикалық шарттар анықталды және болашақ мұғалімдердің
коммуникативтік құзырлығының қалыптасу элементтерін жүйесі нақтыланды.
Екінші кезеңде (2007-2008 жж.) қалыптастыру эксперименті жалғасын
тапты, болашақ мұғалімдерді кәсіби даярлауда шетел тілін оқыту үдерісінде
информатика, кәсіптік білім мамандығы болашақ мұғалімдердің коммуникативтік
құзырлығын қалыптастыру жолдары айқындалды, арнайы пәндер бойынша
әдістемелік нұсқаулар жасалды, арнайы курс бағдарламасы даярланды, ғылыми
нұсқаулар берілді.
Үшінші кезеңде (2008-2009 жж.) бақылау тәжірибелік-эксперименті
өткізілді, зерттеу барысында алынған нәтижелер өңделді, ғылыми-әдістемелік
нұсқаулар, ұсыныстар жасалып, диссертация талапқа сай рәсімделді.
Зерттеудің ғылыми жаңалығы және теориялық мәні:
1. Болашақ мұғалімдердің коммуникативтік құзырлығын кәсіби даярлау
үдерісінде қалыптастырудың мәні және мазмұны анықталды.
2. Болашақ мұғалімдердің коммуникативтік құзырлығын кәсіби даярлау
үдерісінде қалыптастырудың құрылымдық-мазмұндық моделі жасалды.
3. Болашақ мұғалімдердің коммуникативтік құзырлығын кәсіби даярлау
үдерісінде қалыптастырудың педагогикалық шарттар жиынтығы анықталды.
4. Болашақ мұғалімдердің коммуникативтік құзырлығын кәсіби даярлау
үдерісінде қалыптастырудың әдістемесі ұсынылды, және ол эксперимент жүзінде
тексерістен өтті.
Зерттеудің практикалық маңыздылығы: зерттеудің нәтижелері бойынша
жоғары оқу орнының болашақ мұғалімдеріне арналған Ағылшын тілі және
Информатика мамандығы студенттеріне арналған ағылшын тілі атты оқу-
әдістемелік құралдар даярланған. Зерттеу нәтижелерін жоғары оқу
орындарында, болашақ мұғалімдер мен мамандардың кәсіби білімін жетілдіретін
институттарда пайдаланылуға болады.
Қорғауға ұсынылатын негізгі қағидалар:
1. Болашақ мұғалімдердің коммуникативтік құзырлығын кәсіби даярлау
үдерісінде қалыптастырудың мәні және мазмұны.
2. Болашақ мұғалімдердің коммуникативтік құзырлығын кәсіби даярлау
үдерісінде қалыптастырудың құрылымдық-мазмұндық моделі.
3. Болашақ мұғалімдердің коммуникативтік құзырлығын кәсіби даярлау
үдерісінде қалыптастырудың педагогикалық шарттар жиынтығы (мазмұндық,
ұйымдастырушылық, әдістемелік).
4. Болашақ мұғалімдердің коммуникативтік құзырлығын кәсіби даярлау
үдерісінде заманауи білім беру технологиялары негізінде қалыптастыру
әдістемесі.
Зерттеу нәтижелерінің дәлелділігі мен негізділігі алғашқы әдіснамалық
және теориялық көзқарастармен; практикалық жұмыс мазмұнының ғылыми
аппаратқа сәйкестілігімен; зерттеу проблемасын зерделеуде зерттеу
міндеттеріне барабар әдістер кешенін пайдаланумен; зерттеу деректерінің
дәлелділігімен; тәжірибелі-әдістемелік жұмыстарының жоспарлы
кезеңділігімен; ұсынылған әдістеменің тиімділігімен; бастапқы және соңғы
көрсеткіштердің нәтижелерін қорытындылауымен; олардың тиімділігін
тәжірибелік-әдістемелік жұмыстар арқылы тексеруімен және оқу-тәрбие
үдерісіне кешенді ендірілуімен дәлелденді.
Зерттеу нәтижелерін сынақтан өткізу және ендіру тәжірибелік-эксперимент
жүргізу барысында жүзеге асты және Қ.А.Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-
түрік университетінің ғылыми семинарында, “Білім беруді реформалау: ұлттық
басымдылықтар және олардың шешімін табу жолдары” атты Халықаралық ғылыми-
практикалық конференцияда (Тараз, 2008), “Жас Ғалым-2009” атты ІІІ
Халықаралық ғылыми-практикалық конференцияда (Тараз, 2009), “12 жылдық
білім беруге көшу жағдайында мұғалімдерді кәсіби-педагогикалық дайындаудың
нормативті қамтамасыз етілуі” атты республикалық семинарда (Тараз-2009),
“ХХІ ғасырдағы жоғары кәсіби білімді мамандар даярлаудың мәселелері:
кешегісі, бүгіні және болашағы” атты Халықаралық ғылыми-практикалық
конференцияда (Шымкент, 2009) “Қазіргі таңдағы білім мен ғылымның
мәселелері” атты VI Халықаралық ғылыми-практикалық конференцияда (Шымкент,
2009), “Дүниежүзілік философиялық ой дамуы контекстіндегі қазақ
философиясының теориясы және тарихы” атты Халықаралық ғылыми-теориялық
конференцияда (Алматы, 2010) баяндалды, басылым көрген мақалаларда, оқу-
әдістемелік құралдарда көрініс тапты. Зерттеу нәтижесінде Ағылшын тілі
болашақ мұғалімдеріне арналған (Түркістан, 2009.) және Информатика
мамандығы студенттеріне арналған ағылшын тілі (Түркістан, 2010.) оқу-
әдістемелік құралдары баспадан шығарылды. Зерттеу нәтижелері Қ.А.Ясауи
атындағы Халықаралық қазақ-түрік университетінде, Қорқыт ата атындағы
Қызылорда мемлекеттік университетінде, Тараз мемлекеттік педагогикалық
университетінде оқу үдерісінің практикасына ендірілді.
Диссертацияның құрылымы. Диссертация кіріспеден, екі бөлімнен,
қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен және қосымшалардан тұрады.
Кіріспеде зерттеудің көкейкестілігі негізделеді, ғылыми аппаратқа
(зерттеудің объектісі, пәні, болжамы, мақсаттары, міндеттері, жетекші
идеясы, теориялық-әдіснамалық негіздері, әдістері, ғылыми жаңалығы,
теориялық, практикалық мәні, қорғауға ұсынылған қағидалары, зерттеудің
дәлелділігі мен негізділігі, зерттеу нәтижелерін сынақтан өткізу және
практикаға ендіру) сипаттама беріледі.
“Болашақ мұғалімдердің коммуникативтік құзырлығын кәсіби даярлау
үдерісінде қалыптастырудың теориялық негіздері” атты бірінші бөлімде
болашақ мұғалімдердің коммуникативтік құзырлығын кәсіби даярлау үдерісінде
қалыптастырудың мәні мен мазмұны, олардың коммуникативтік құзырлығын
қалыптастырудың құрылымдық-мазмұндық моделі ұсынылады. Болашақ
мұғалімдердің коммуникативтік құзырлығын қалыптастырудың педагогикалық
шарттары айқындалады.
“Болашақ мұғалімдердің коммуникативтік құзырлығын кәсіби даярлау
үдерісінде қалыптастырудың әдістемесі” атты екінші бөлімде болашақ
мұғалімдерді кәсіби даярлауда коммуникативтік құзырлығын қалыптастырудың
мазмұны нақтыланып, болашақ мұғалімдердің коммуникативтік құзырлығын
қалыптастыру әдістері анықталған. Тәжірибелік-эксперимент жұмысының
қорытынды нәтижесі дәлелденіп, ғылыми-әдістемелік ұсыныстар берілген.
Коммуникативтік құзырлықты қалыптастыруды жетілдірудің келешектегі
даму жолдары қарастырылады.
Қорытындыда зерттеудің нәтижелері, тұжырымдар мен болжамды растайтын
негізгі қорытындылар және ғылыми-әдістемелік нұсқаулар беріледі.
Қосымшада зерттеу барысында қолданылған сауалнамалар, тапсырмалар
және т.б. келтірілген.
НЕГІЗГІ БӨЛІМ
Қазіргі таңда еліміздің білім беру жүйесіндегі реформалар мен
саясаттар, өзгерістер мен жаңалықтар әрбір педагог қауымының ойлануына,
өткені мен бүгіні, келешегі мен болашағы жайлы толғануына, жаңа идеялармен
жаңа жүйелермен жұмыс жасауына негіз болары анық.
Бұған негізгі дәлел Елбасымыз Н.Ә.Назарбаевтың 2006 жылғы 26 мамырдағы
Г.Н.Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетінде студенттерге арнап
оқыған дәрісінде:...білім беру ұғымының өзі өзгеруде және кеңеюде. Жеке
тұлғаны функциональдық әзірлеу тұжырымдамасынан жеке тұлғаны дамыту
тұжырымдамасына көшіп жатыр. Жаңа тұжырымдама білім берудің даралық сипатын
көздейді, ол әрбір нақты адамның мүмкіндіктерін және оның өзін-өзі іске
асыруымен өзін-өзі дамытуға қабілеттілігін ескеруге мүмкіндік береді деп
көрсетті.
Дәстүрлі білім беру жүйесінде мамандар даярлаушы кәсіби білім беретін
оқу орындарының басты мақсаты - мамандықты игерту ғана болған болса, ал
қазір әлемдік білім кеңістігіне ене отырып, бәсекеге қабілетті тұлға
дайындау үшін адамның құзырлық қабілетіне сүйену арқылы нәтижеге
бағдарланған білім беру жүйесін ұсыну негізгі мақсат болып отырғаны
баршамызға аян.
“Құзыр”, “құзырлық” және “құзырлы” түсініктері бұрынырақта тұрмыста,
әдебиеттерде кеңінен пайдаланылды, сөздіктерде түсіндірмелері берілді.
Мысалы, “Шетел сөздерінің қысқаша сөздігінде” (М., 1952ж.) “құзырлы (лат.
competens, competentis қабілетті) – анықталған аймақта жетекші, білуші; өз
білімі деңгейінде бір нәрсені шешу немесе талқылау статусы бар” деп
анықтама берілген.
Құзырлық құзырлары мәселесі бойынша жұмыстарды талдау Н.Хомский,
Р.Уайт, Дж. Равен, Н.В.Кузьмина, А.К.Маркова, В.Н.Куницина, Г.Э.Белицкая,
Л.И.Берестова, В.И.Байденко, А.В.Хуторский, Н.А.Гришанова, және т.б.
еңбектерінде кездеседі.
Білім беру құзырлары түсінігін анықтап, оның иерархиясын айқындайық.
Білім беру мазмұнының жалпы метапәндік (барлық пәндер үшін), пәнаралық
(пәндер немесе білім беру аймақтары циклі үшін) және пәндік (әрбір оқу пәні
үшін) болып бөлінуіне сәйкес үш деңгейлік иерархиясы белгілі:
1) негізгі құзырлар – білім берудің жалпы (метапәндік) мазмұнына
қатысты;
2) жалпы пәндік құзырлар – оқу пәндері мен білім беру аймақтарының
анықталған шеңберіне қатысты;
3) пәндік құзырлар – алдыңғы екі деңгейге қарағанда дербес, нақты
сипаты мен оқу пәндері шеңберінде қалыптасу мүмкіндігі бар.
Осылайша, білім берудің негізгі құзырлары білім беру аймақтары мен
оқытудың әрбір сатысындағы оқу пәндерінің деңгейінде нақтыланады.
Ресей ғалымы Н.В. Кузминаның көзқарасы бойынша Құзырлық дегеніміз –
педагогтың басқа бір адамның дамуына негіз бола алатын білімділігі мен
абыройлылығы деді.
Құзыр – өкілетті қызмет адамы, сол салада оның сәйкес білімі, танымы
болуы қажет және жауапты шешімдерді қабылдауға құқылы.
Құзырлық – жұмыскердің өз білімі, біліктілігі және дағдылары негізінде
нақты кәсіп аясында жоғары сапалы және мөлшерлік еңбек нәтижелеріне жету
үшін нақты жұмыс түрлерін білікті атқара алу қабілеті.
Болашақ мұғалімнің тұлғасы, дәстүрлі пәндердің (философия, психология,
тарих, мәдениеттану, шетел тілі) әсеріне байланысты қалыптасады. Соңғы
уақыттарға дейін коммуникативтік құзырлықты қалыптастыруға жеткілікті көңіл
бөлінбеді.
Қазіргі оқытушы, болашақ мұғалімдерді дұрыс ұйымдастыра отырып, бағыт-
бағдар беру арқылы өздігінен жұмыс жасауға үйрету нәтижесінде, жаңа идеялар
мен жаңалықтар, болжамдар мен нәтижелер әкелетіндей тұлға даярлап шығуды
көздеуде. Оқытушы қауымнан болашақ мұғалімдер тек білімге ғана емес, өмірге
де үйрететін қабілеттілікті қажет етіп отыр.
Болашақ мұғалімдердің коммуникативтік құзырлығын кәсіби даярлау
үдерісінде заманауи білім беру технологияларын пайдалана отырып ағылшын
тілін оқыту арқылы қалыптастыру қазіргі заман талабы.
Тіл – адам мен адамды, ұлт пен ұлтты жақындастыратын өзгеше қатынас
құралы. Тілмен сөйлесу адамзат баласы үшін тысқары бір дүние емес, ол ішкі
құбылыс. Сөйлеу тек адамға ғана тән. Адам тіл арқылы бір-бірімен қатынаса
алады. Тілді үйрету әдісі үнемі заман талабына, уақыт ағымына қарай
өзгеріп, дамып, жетіліп отырады.
Олардың ішінде проблемалық оқыту, интерактивтік оқыту, модульдік оқыту,
ойындық технологиялық оқыту, коммуникативтік оқыту тағы басқа технологиялар
шетел тілін үйренушілердің белсенділігін арттыруда қолайлы болып табылады.
Оқыту технологиясы педагогика ғылымында педагогикалық үрдістің жүзеге асу
жолы танылады. Педагогикалық технология - оқушы мен оқытушыға қолайлы
жағдайда оқу үрдісін жоспарлау, ұйымдастыру, өткізудің және оқушымен
оқытушының бірлескен педагогикалық әрекетінің әрбір жеке бөлшегіне дейін
ойластырылған моделі.
Коммуникациялық бағыт адам өмірінің түрлі саласымен байланысатын
сөйлеуді үйретуге бағындырылады. Сөйлеу мақсатына тиісті грамматикалық
формалар мен синтаксистік құрылымдардың сөйлеуге қатысуы шарт және ол
көбіне дайындықсыз сөйлеуге, бұрынғы меңгерген грамматикалық формаларды,
лексикалық біліктерді автоматты түрде қолдануға жетуі керек. Оқушы өз ойын
еркін жеткізе алу үшін оған қажетті лексикалық және грамматикалық минимум
алдын-ала анықталып тапсырылады. Бұл тілді функционалдық тұрғыдан үйрету
сипатына жатады.
Соңғы кездері, қарым-қатынас терминімен қатар, коммуникация термині
кең тарап жүргенін айта кеткен жөн. Алғаш рет коммуникация термині (лат.
communication, communicare – ортақтастыру, жеткізу, әңгімелесу) ХХ ғасырдың
басында ғылыми әдебиеттерде пайда болып, екі негізгі жалпы теориялық
құрылым ретінде шетел зерттеушілері арқылы қарастырылды: 1) бихевиоризм
(коммуникацияның негізі жүйе ретінде тіл емес, тікелей кез-келген адамды
тәрбиелеуге болатын сөйлеу сигналдары (дыбыстары); бұл әдістің өкілі
Д.Уотсон); 2) тұлға ішкі метафизикалық қабілеті арқылы өз бойында басқа
біреудің сезімдерін ашу болып табылатын коммуникация
символикалық интеракционализм (персонализм-дербестік) (Дж.Г.Мид).
Қазақстандық зерттеушілердің кейбіреулері, біздің пайымдауымызша,
жоғарыда көрсетілген коммуникацияның екі әдісімен сәйкес келетін, тілдік
коммуникация мен техникалық коммуникацияны бөліп айтады. Техникалық
коммуникация – ақпараттарды қабылдауға және жіберіп отыратуға мүмкіндік
туғызатын құралдардың жиынтығы. Бұл коммуникацияның компоненттері: 1)
хабарлама жібергіш; 2) хабарлама жеткізгіш; 3) байланыс арнасы; 4)
қабылдауыш; 5) хабарлама алушы. Тілдік коммуникацияға хабар жіберушіні,
хабар алушыны, олардың әңгімелесу барысы және тілдің бөлігі ретінде
хабарламаны енгізуге болады.
Коммуникативтік құзырлықты құрайтын компоненттер бірлігі, төменде
көрсетілген бағыттармен қамтамасыздандырылады:
1. Коммуникативті шеберлікті дамытуды (тілдік білім мен машықтардың
дамуымен қатар), атап айтсақ:
- жеңіл, әртүрлі жанрдағы текстерді оқу және түсіну қабілеті;
- қатынастың оқу-еңбек, тұрмыстық, мәдени салаларында диалогтық
қатынасты ауызша іске асыра алу қабілеті;
- өзі, қоршаған орта туралы және оқыған материалды тікелей текстке
сүйенбей қысқаша монолог ретінде айта білу қабілеті;
- жеңіл ақпаратты жазбаша жаза білу қабілеті, көбінесе, хат жазу.
2. Жалпы білім және арнайы білім қабілеттерін дамыту (кітаппен, оқу
құралымен, анықтамалық әдебиеттермен жұмыс жасай білу, аудармаларды қолдану
қабілеті).
3. Компенсаторлық қабілеттердің дамуы (тілдік құралдар жетіспей жатқан
жағдайда, перифраза, синонимдес сөздерді қолдану арқылы қиындықтан шыға
білу шеберлігі).
4. Оқушыларды мәдениет жетістіктеріне және сол мәдениетті танып-білу
үдерісіне жеке көзқарастарын дамыту арқылы тәрбиелеу, оларда төмендегілерді
қалыптастыруды ұйғарады:
- моральдық құндылықтар жүйесі;
- дүниеге эмоциональды, бағалау көзқараспен қарау;
- шетел тіліне, сол елдің халқының мәдениетіне жағымды
көзқарас, өзара түсіністік, толеранттылық;
- шетел тілін оқудың және біздің еліміз дүниежүзілік
қауымдастыққа ену талаптарында шетел тілін қатынас
құралы ретінде қолдану маңыздылығын түсіну.
5. Білімгерлердің, шығармашылық, ізденушілік үдерісінде дамуы, кез-
келген өзгерістерді өзінікіндей қабылдау:
- тілдік жорамал механизмі және білім мен қабілеттерді
жаңа ситуацияға ауыстыра білу шеберлігі;
- тілдік, интеллектуалдық және танымдық қабілеттері;
- сезім мен эмоцияның құнды бағдарлары;
- шеттілдік ортаға түсуге дайындық пен қабілет, шетел
тілінде әрі қарай өздігінен білімін көтеру
қажеттіліктері.
6. Шетел тілі әдістері арқылы білім алу, төмендегілерді іске асырады:
- өз ойының ерекшеліктерін түсіну;
- шетел тілін өз тілімен салыстыру және әрқайсысының өз
ерекшеліктерін тану;
- шетел тілі елінің мәдениеті, тарихы және салт-дәстүрі жайында білу;
- жалпыадамзаттық мәдениет дамуында (өз елінің және шет елінің)
ұлттық мәдениетінің жетістіктері туралы, туған тілінің, мәдениетінің басқа
халық мәдениетінің айнасындағы рөлі туралы болжау.
Білімнің мазмұнын, оның таңдауын және құрылымының негізін ашатын ең
маңызды түсініктер болашақ мұғалімнің моделі, жоғары білімді маманның
квалификациялы қасиеттері сияқты түсініктер болып табылады. Сондықтан,
квалификациялы қасиеттерді қалыптастырудың ғылыми негізі ретінде маманның
моделін ашу, көптеген жерде оқу үдерісінің ұйымдастырылуы мен мазмұнын
анықтайды.
Қай жағынан алсақта барлық модельдерде келесі параметрлер болуға
тиіс:
А) Болашақ мұғалімнің жұмыс орны және өндірістік міндеттердің
қасиеттеріне сәйкес маманға қойылатын талаптар;
Б) Икемділік үшін қажетті білім;
В) Іс-әрекеттің тиімділігін қамтамасыз ететін тұлғаның ерекше
әлеуметтік және психологиялық қасиеттері .
Осылайша, маманның моделі, кең мағынада адамның нарықтық қатынас
жағдайында қоғамдық және ғылыми-техникалық прогресстің талаптарына сай
нәтижеге қол жеткізе отырып еңбек ету қабілетін анықтайтын, кәсіби,
әлеуметтік-психологиялық, шығармашылық (креативті) және тұлғалық
қасиеттерімен түсіндіріледі (Сурет 1).
Құрылған модель кәсіби коммуникативтік құзырлықтың қалыптасу үдерісін
жүйелей көрсетіп, болашақ мұғалімдерді оқыту үдерісінде коммуникативтік
бағытты ұйымдастыру жолдарын анықтайтын теориялық қағидалар, әдістер,
мазмұндар, принциптерді және мақсаттарды, сонымен қатар коммуникативтік
құзырлықты қалыптастыру құралдары мен әдістерін, модельді іске ендіретін
педагогикалық шарттарды қамтиды.
Бұл мәселелерді шешудегі жетістіктер студенттердің таңдаған
мамандықтарына деген қызығушылық деңгейіне байланысты. Болашақ маманның
кәсіби-біліктілігі, еңбек жолына дайындығының негізгі аспектісі ретінде
қаралады, кәсіби мәселелерді жетілдірудің тиімділігімен қамтамасыз ететін,
студенттің тұлғалық қасиеті жүйесінің құрылымы. Болашақ мамандыққа дайындық
құрамында болашақ мұғалімнің коммуникативтік құзырлығының құрылу
көрсеткіштері мен деңгейлері көрсетілген (Кесте 1).
Жоғары оқу орындарында білім берудің кредиттік оқыту жүйесіне
ауысуына орай мамандыққа байланысты оқу жоспарына толықтырулар енгізіліп,
пәндердің мазмұны өзгертілді. Өзгерістердің негізгі бағыты ақпарат тық
ақпараттық технологияларды информатикадан басқа пәндерде көптеп пайдалануды
қамтамасыз ету. Оқу жоспарындағы информатика және ақпараттық
технологияларға байланысты, пәндер жүйесінің
Сурет 1 - Кәсіби коммуникативтік құзырлықты қалыптастыру моделі
құрылымы төмендегідей болып анықталды. “Ағылшын тілі”- 120 сағат, “Еңбек
технологиясы бойынша компьютерлік сауаттылық”- 60 сағат, 050111-
Информатика мамандығы бойынша “Ағылшын тілі”-135 сағат, “Жаңа ақпараттық
технологиялар”- 60 сағат, “Еңбек технологиясы бойынша компьютерлік
сауаттылық”, “Жаңа ақпараттық технологиялар” пәндерінің
Жоғары деңгей Жеткілікті деңгей Орташа деңгей Төмен деңгей
Когнитивтік компонент
Сөйлеу мәнерінің Дәлелдік, шығармадағы Шығармадағы айқындылық, анық Сөз мәнері әсерлі емес,
коммуникативті жүйелілік, ойын нақты логика. Сөйлесу қарым-қатынас жеткілікті айқын емес,
қасиеттерінің жақсы жеткізу, жүйелілік, ішкі үдерісін талдау мүмкіндігі образы жоғалған, сөздік
дамуы. Дамыған мазмұнды мазмұн дамыған, сезімталдық қадағаланады. Сөйлеу мәнерінің қоры дамымаған. Тақырып
сөздік. Нақты қателердіңжәне айқындылық. Сөйлеу сапасы жеткілікті дамымаған. үстірт ғана ашылады,
болмауы. Сөз сөздігі ғылыми терминдер мен Сөйлеу мәнері жеткілікті әсерлінақтылықтар өте аз. Ой
қолданысының нақтылығы. негізгі түсініктерді емес. Сөздік қоры дамымаған. жүйелілігі бұзылған.
Әртүрлі синтаксистік қамтыған. Сұрақтардың Сөйлеу мәнері қабілеті Синтаксистік
құрылымдар. Баяндалатынқұрылуы, білімгерлерде оқу жеткілікті дамымаған. конструкциялар біртипті
материалдың диалогына деген қызығушылығынТақырыптан ауытқып кетулерде онша байланысы жоқ
тізбектілігі. Стилдi арттыруға түрткі болады. орын алады, материалды сөйлемдермен сипатталады,
бiрлiк және сөйлеу Нақты емес дәлдіктер болады, орындауда жүйелілік, сөз сөз қолданысының кейбірі
мәнерінің айқындылығы. жүйелілік бұзылады. қолданысы бұзылып, кейбір дәл емес. Нәтижесінде,
дәлсіздіктер орын алады. сөйлеу мәнері
ынталандырмаумен қатар
сабақты жүргізуде
қиындықтар тудырады.
Аффективтік компонент
Білімгерлерге деген Білімгерлерге деген қатынас: Білімгерлермен қарым-қатынас: Білімгерлермен
қатынас: серіктестік серіктестік, өзара іскерліктетәлімгердің қатынасы: қарым-қатынас:
және бірігіп жұмыс болашақ мұғалімдердің педагогтың үстемдік рөлі, оқу қарым-қатынас формальды,
жасау, кез-келген жақтанбір-біріне құрметпен мақсатын түсінуде жеткіліксіз сабақта серіктестік үшін
бір-біріне көмекке дайынқатынасы, түсіністігін сезе тепе-теңдік; көбінесе жағдай жағдай жасалынбаған.
болу, достық және отырып болашақ мұғалімнің нақты жағдайға, көңіл-күйге Сабақтың логикасы
іскерлік қарым-қатынас. басқару рөлі. Болашақ мұғалімтәуелді болады. Сыныптағы қадағаланбайды, сабақ
Болашақ мұғалімнің сабақ тақырыбын тәрбие жағдай, өзіне назар қоюды талапкезеңдері бір-бірімен
сөйлеу мәнері, өзін-өзі кілтінде тиімді пайдаланады, етеді: жұмыс орнындағы тәртіп, байланыспайды, сабақ
ұстауы құрметті талап сыныптағы білімгерлердің тақтадағы және дәптердегі қарқыны төмен.
етеді және басқаларға арақатынасының жағдайын және жазбалар, қарым-қатынас
үлгі болады. Болашақ тәртібін қадағалайды. мәдениеті.
мұғалім арақатынас
этикасын қадағалайды.
Іс-әрекеттік компонент
Белсенді оқытудың Сабақ жоғары қарқынмен өтеді,Репродуктивті әдістер Түсіндірме-көрнекі
әдістері қолданылады; сыныпта тұрақты оқу-танымдық қолданылады, болашақ мұғалім, (иллюстративті) әдістер
болашақ мұғалім, оқу атмосфера, оқудың ойын білімгерлердің алған білімін қолданылады,
мәселесәнің шешілуі үшінформаларының элементтері қайта шығару үшін әртүрлі білімгерлердің
жеке ізденіс жасауға, қолданылады, оқу тапсырмаларыәдістер арқылы оларды белсенділігі артпаған,
білімгерлерге ой тастап,бірте-бірте қиындайды. ынталандырады (есте сақтау, бірыңғай жауап береді,
ұйымдастырады. Сабақта, Проблемалы оқу әдістері сақтау, қайта айтып беру жауаптан бас тартуы да
барлық білімгерлер қолданылады, салыстыру арқылы). Білімгерлердің мүмкін, өз бетінше жұмыс
әртүрлі мақсатында тапсырмалар белсенділігі сабақтың әр жасауға ниет білдірмейді.
белсенділіктермен бос беріледі, қарама-қайшылықтар,кезеңдерінде эпизодты көрініп
емес; сабақ әр білімгер ассоциациялар, білімгерлер отырады, болашақ мұғалімнің
үшін өз мүмкіншіліктерінқиындыққа тап болған жағдайдасұрағына толық жауап, болашақ
көрсетіп, жетістікке болашақ мұғалім көмек мұғалімнің немесе белсенді
бағдарлануға жағдай көрсетеді. Білімгерлер білімгерлердің көмегімен
жасайды. болашақ мұғалімнен, өздеріне беріледі.
ұсынылған жұмыс түріне
байланысты өтінішпен диалогқа
түседі.
мазмұнын анықтауда информатика ғылымының соңғы жетістіктері, жоғары оқу
орындарының озық ғылыми-әдістемелік тәжірибесі ескерілді. “Еңбек
технологиясы бойынша компьютерлік сауаттылық”, “Жаңа ақпараттық
технологиялар” пәндерінің бағдарламасында, болашақ мамандардың
коммуникативтік құзырлықтарын қалыптастыруға қажетті әдістеме ұсынылды. тық
ақпараттық технологияларды информатикадан басқа пәндерде көптеп пайдалануды
қамтамасыз ету. Оқу жоспарындағы информатика және ақпараттық
технологияларға байланысты, пәндер жүйесінің құрылымы төмендегідей болып
анықталды. “Ағылшын тілі”- 120 сағат, “Еңбек технологиясы бойынша
компьютерлік сауаттылық”- 60 сағат, 050111-Информатика мамандығы бойынша
“Ағылшын тілі”-135 сағат, “Жаңа ақпараттық технологиялар”- 60 сағат, “Еңбек
технологиясы бойынша компьютерлік сауаттылық”, “Жаңа ақпараттық
технологиялар” пәндерінің мазмұнын анықтауда информатика ғылымының соңғы
жетістіктері, жоғары оқу орындарының озық ғылыми-әдістемелік тәжірибесі
ескерілді. “Еңбек технологиясы бойынша компьютерлік сауаттылық”, “Жаңа
ақпараттық технологиялар” пәндерінің бағдарламасында, болашақ мамандардың
коммуникативтік құзырлықтарын қалыптастыруға қажетті әдістеме ұсынылды.
Информатика, ақпараттық технологиялық пәндердің мазмұны, болашақ
мұғалімдердің кәсіби-компьютерлік ептіліктер мен дағдылар жүйесінің негізгі
элементтерін жасауға мүмкіндік береді.
Сонымен, болашақ мұғалімдердің коммуникативтік құзырлығын кәсіби
даярлау үдерісінде қалыптастырудың әдістемелік жүйесін жасауды қамтамасыз
ететін педагогикалық шарттар болып:
- мамандық саласына бағытталған оқыту материалдарын сұрыптап таңдау;
- коммуникативтік құзырлықты қалыптастыруда сабақ түрлерін дұрыс жүйелеу;
- болашақ мұғалімдердің коммуникативтік құзырлықтарын кәсіби даярлау
үдерісінде қалыптастыруды жетілдіру барысында тиімді әдістерді қолдану;
- болашақ мұғалімдердің коммуниктивтік құзырлықтарын кәсіби даярлау
үдерісінде қалыптастыруға ықпал ететін техникалық және технологиялық
құралдарды орынды пайдалану;
- мамандыққа бағдарланып, ақпараттық-коммуникациялық технология-ларға
негізделген таңдау курстарын өтуде бағдарламалар кешенін пайдалану;
- болашақ мұғалімдердің коммуникативтік құзырлықтарын кәсіби даярлау
үдерісінде қалыптастыруды жетілдіруге байланысты арнаулы дайындалған
бағдарламаларды және әдістемелік нұсқауларды қолдану саналады.
Ағылшын тілін оқытуда кәсіби коммуникативтік құзырлықты қалыптастыруда
бірнеше әдістер қолданылады. Бұл үшін оқытушы:
1. Сабақ мақсатын дәл қою;
2. Білімді тірек схемалар, кестелер арқылы дамыту;
3. Мәселелерді шешуде топтық, сыңарлы жұмыстарды ұйымдастыру
(интерактивті жұмыс);
4. Бағалау, психологиялық дағдыны қоса отырып қалыптасқан
құзырлықты бағалауы керек.
5. Сабақта тестерді қолдану мақсаты - тілдік құбылыстарды талдау
болуы керек.
Ал болашақ мұғалім тарапынан:
1. Оқыту процесінде болашақ мұғалімнің белсенді қатысуы;
2. Нақты жағдайларда білімнің қолданбалы мүмкіндіктерін пайдалануы;
3. Концепциялар мен білімді әр түрлі формаларда қолдана білуі;
4. Оқуға жеке дара емес, топтық жағдайда ыңғайлануы;
5. Оқыту процесіне тек мәліметті есте ұстап қалмай барынша көңіл бөлуі
қамтамасыз етілуі ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz