Генетикалық код. Генетикалық код туралы түсінік, қасиеті. Ақуыз биосинтезі
1. Г.Гамовтың код триплеттігі туралы көзқарасы.
2. Кодтың көптігі.
3. Кодтың ерекшелігі.
4. Генетикалық кодтың универсальдығы.
5. Кодтың үздіксіздігі.
6. Код бірін.бірі жаппайды.
7. Транскрипцияға сипаттама.
8. Трансляцияға сипаттама.
9. Жакоб және Моно оперонының моделі.
10. Негативті реттелу, оның бір ізділіктігі.
11. Позитивті реттелу, оның ерекшеліктері.
2. Кодтың көптігі.
3. Кодтың ерекшелігі.
4. Генетикалық кодтың универсальдығы.
5. Кодтың үздіксіздігі.
6. Код бірін.бірі жаппайды.
7. Транскрипцияға сипаттама.
8. Трансляцияға сипаттама.
9. Жакоб және Моно оперонының моделі.
10. Негативті реттелу, оның бір ізділіктігі.
11. Позитивті реттелу, оның ерекшеліктері.
Тіршіліктің барлық әралуандығын, клеткадағы әртүрлі биологиялық қызметтерді атқаратын түрлі ақуыз молекулалары қамтамасыз етеді.
Ақуыздардың құрылысы пептидтік тізбектегі аминқышқылдарының жиынтығы және бір ізділікті орналасуымен анықталынады.
Нақ осы аминқышқылдар бір ізділігі биологиялық немесе генетикалық кодтың көмегімен ДНҚ молекуласының тізбегінде шифрланған.
1955 жылы Г.Гамов, яғни ДНҚ молекуласындағы ақпараттың кодталуын бірнеше нуклеотидтер үйлесіп қамтамасыз етеді деп болжау айтты.
Өйткені, табиғатта әртүрлі 20 аминқышқылы бар, әралуандылықты ақуыздардан тұрады және оларды шифрлау үшін үш нуклеотид, немесе триплетті код қажет. Бұл жағдайда төрт нуклеотидтерден 43 = 64 триплет пайда болады. (Егер код екі нуклеотидтен тұратын болса, онда тек 16 аминқышқылын шифлаған болар еді, 42 = 16).
Генетикалық кодты толық шифрлау 20 ғасырдың 1960 жылдары іске асырылды. ДНҚ-ның 64 триплеті бар. Оның ішінде 61 триплет әртүрлі аминқыщқылдарын кодтайды, ал қалған үш триплет – мәнсіз немесе «нонсенс-триплеттер» деп аталады. Үшеуі аминқышқылдарын шифрламайды, олар ешбір аминқышқылына сәйкес келмейді (АТТ, АЦТ, АТЦ).
Ақуыздардың құрылысы пептидтік тізбектегі аминқышқылдарының жиынтығы және бір ізділікті орналасуымен анықталынады.
Нақ осы аминқышқылдар бір ізділігі биологиялық немесе генетикалық кодтың көмегімен ДНҚ молекуласының тізбегінде шифрланған.
1955 жылы Г.Гамов, яғни ДНҚ молекуласындағы ақпараттың кодталуын бірнеше нуклеотидтер үйлесіп қамтамасыз етеді деп болжау айтты.
Өйткені, табиғатта әртүрлі 20 аминқышқылы бар, әралуандылықты ақуыздардан тұрады және оларды шифрлау үшін үш нуклеотид, немесе триплетті код қажет. Бұл жағдайда төрт нуклеотидтерден 43 = 64 триплет пайда болады. (Егер код екі нуклеотидтен тұратын болса, онда тек 16 аминқышқылын шифлаған болар еді, 42 = 16).
Генетикалық кодты толық шифрлау 20 ғасырдың 1960 жылдары іске асырылды. ДНҚ-ның 64 триплеті бар. Оның ішінде 61 триплет әртүрлі аминқыщқылдарын кодтайды, ал қалған үш триплет – мәнсіз немесе «нонсенс-триплеттер» деп аталады. Үшеуі аминқышқылдарын шифрламайды, олар ешбір аминқышқылына сәйкес келмейді (АТТ, АЦТ, АТЦ).
Негізгі
1. С.А.Әбілов. Молекулалық биология және генетика: Оқулық.- Шымкент: «Асқаралы» баспасы, 2008.- 424 с.
2. С.А.Әбілов. Молекулалық биология және генетика: Оқулық.- 2-ші, түзет. Ж. Толық, 2010.- 388 б.
Қосымша:
1. Бегімқұл Б. Медициналық генетика негіздері: оқулық.- Астана: Фолиант, 2008.- 336 с.
2. Е.Куандыков, С.А.Әбілов. Медициналық биология және генетика.- Алматы: НАS,2006.-320 б.
1. С.А.Әбілов. Молекулалық биология және генетика: Оқулық.- Шымкент: «Асқаралы» баспасы, 2008.- 424 с.
2. С.А.Әбілов. Молекулалық биология және генетика: Оқулық.- 2-ші, түзет. Ж. Толық, 2010.- 388 б.
Қосымша:
1. Бегімқұл Б. Медициналық генетика негіздері: оқулық.- Астана: Фолиант, 2008.- 336 с.
2. Е.Куандыков, С.А.Әбілов. Медициналық биология және генетика.- Алматы: НАS,2006.-320 б.
Дәріс
Тақырыбы 5: Генетикалық код. Генетикалық код туралы түсінік, қасиеті. Ақуыз
биосинтезі.
Дәріс құрылымы
Тақырыбы: Генетикалық код. Генетикалық код туралы түсінік, қасиеті.Ақуыз
биосинтезі.
Мақсаты: Генетикалық кодтың негізгі қасиеттерін, митохондриялық ДНҚ коды
құрылысының ерекшеліктерін оқып білу, прокариотты және эукариотты жасушалар
геномын, генетикалы ақпараттың экспрессиялы ерекшеліктерін, транскрипция
сатыларын оқып білу.
Дәрістің жоспары:
1. Г.Гамовтың код триплеттігі туралы көзқарасы.
2. Кодтың көптігі.
3. Кодтың ерекшелігі.
4. Генетикалық кодтың универсальдығы.
5. Кодтың үздіксіздігі.
6. Код бірін-бірі жаппайды.
7. Транскрипцияға сипаттама.
8. Трансляцияға сипаттама.
9. Жакоб және Моно оперонының моделі.
10. Негативті реттелу, оның бір ізділіктігі.
11. Позитивті реттелу, оның ерекшеліктері.
Дәріс тезистері
Тіршіліктің барлық әралуандығын, клеткадағы әртүрлі биологиялық
қызметтерді атқаратын түрлі ақуыз молекулалары қамтамасыз етеді.
Ақуыздардың құрылысы пептидтік тізбектегі аминқышқылдарының жиынтығы және
бір ізділікті орналасуымен анықталынады.
Нақ осы аминқышқылдар бір ізділігі биологиялық немесе генетикалық
кодтың көмегімен ДНҚ молекуласының тізбегінде шифрланған.
1955 жылы Г.Гамов, яғни ДНҚ молекуласындағы ақпараттың кодталуын
бірнеше нуклеотидтер үйлесіп қамтамасыз етеді деп болжау айтты.
Өйткені, табиғатта әртүрлі 20 аминқышқылы бар, әралуандылықты ақуыздардан
тұрады және оларды шифрлау үшін үш нуклеотид, немесе триплетті код қажет.
Бұл жағдайда төрт нуклеотидтерден 43 = 64 триплет пайда болады. (Егер код
екі нуклеотидтен тұратын болса, онда тек 16 аминқышқылын шифлаған болар
еді, 42 = 16).
Генетикалық кодты толық шифрлау 20 ғасырдың 1960 жылдары іске
асырылды. ДНҚ-ның 64 триплеті бар. Оның ішінде 61 триплет әртүрлі
аминқыщқылдарын кодтайды, ал қалған үш триплет – мәнсіз немесе нонсенс-
триплеттер деп аталады. Үшеуі аминқышқылдарын шифрламайды, олар ешбір
аминқышқылына сәйкес келмейді (АТТ, АЦТ, АТЦ).
Кодтың қызметі.
1. Код триплетті, яғни генетикалық кодтың бірлігі триплет немесе кодон
болып табылады.
2. Кодтың көптігі – көптеген аминқышқылдары бірнеше триплеттермен
шифланады. (Бұл өте маңызды, себебі ДНҚ тізбегіндегі бір нуклеотидтің
орнына екіншісінің қойылуы триплет мағынасын немесе ақпаратын өзгертпейді),
яғни жаңа кодон сол аминқышқылын кодтауы мүмкін.
3. Өзгешелігі, ерекшелігі - әрбір триплет тек бір аминқышқылын кодтайды.
4. Генетикалық кодтың универсалдығы – Бұл тірі ағзалардың әр түрлі
түрлерінің коды толық сәйкес, жер бетіндегі барлық тірі формалардың шығу
тегі бірлікті екенін дәлелдейді.
5. Үздіксіздік – нуклеотидтердің бір ізділігін триплет соңында триплеп
санайды, кодта үтір болмайды, яғни бір кодонды екіншісімен бөлетін белгі
жоқ.
6. Бірін-бірі жаппайды – Көршілес триплеттер немесе кодондар бірін-бірі
жаппайды, ал әрбір жеке нуклеотид беоілген бағдарлама кезінде тек бір
триплеттің құрамына кіреді.
Гендегі ақуыздар туралы ақпараттар (интрондардан басқасы), яғни
триплеттердің бір ізділік ұзындығы, осы ақуыздағы амин қышқылдардың алғашқы
құрылымындағы бір ізділікті кодтайтын ұзындықтан тұрады.
Осы алғашқы құрылым ақуыз молекуласының кеңістіктегі конфигурациясын,
оның биологиялық және физико-химиялық қасиеттерін анықтайды. Пептидті
тізбектегі аминқышқылдардың және гендер экзондарындағы триплеттер бір
ізділігінің аралығында ұзындықтың сәйкестігі генетикалық кодтың
коллинеарлығы деп белгіленеді.
Ақуыздың биосинтезі.
Даярлық кезеңдер. Трансляция кезінде амино-ацил-т-РНҚ қатысады, ал
бос аминқышқылдар қатыспайды. Осы комплекстің пайда болуы аминқышқылдардың
реакциялық қабылетін жоғарылатады және аминқышқылдар өзінің антикодонымен
кездеседі.
Әрбір т-РНҚ молекуласы аминқышқылдарды бірнеше рет қолданушы
ретінде ұстайды.
Рибосоманың функциональдық орталықтары.
Трансляция процессі белсенді рибосомаларды құрастырудан, яғни
трансляция инициациясынан басталады. Рибосома суббірліктерінің түрлері және
олардың үстірттерінің қосылуы күрделі. Жинақталған рибосоманың формасы
жүрекке ұқсас болып келеді. Үлкен және кіші суббірліктер аралығында,
байланысқан үстірттерде шұңқыр (қуыс) болады, пептидті байланыстың пайда
болуын және м-РНҚ туралы рибосомалардың ауысушылығын катализдейтін
орталықтар бар.
Прокариот және эукариот клеткаларының рибосомалары, құрылысы және
қызметі жағынан ұқсас. Рибосомада екі өзекше (бороздки) бар. Бір өзекше
өсуші полипептидті тізбекті ұстап тұрады, екіншісі –м-РНҚ. Рибосомада 2
орталық немесе бөлік бар.
1. Амино-ацильді (А-бөлік) бөлікте – аминқышқылын алып жүретін, амино-
ацилді т-РНҚ орналасады.
2. Пептидильді (П-бөлік) бөлікте – пептидті байланыспен қосылған
аминқышқылды тізбегімен т-РНҚ орналасады.
Рибосомада әрқашан 30 нуклеотидтер болады, бірақ тек қана екі т-РНҚ, м-
РНҚ-ның жақын орналасқан екі кодонымен әрекеттеседі. Ақпаратты
аминқышқылдар тіліне трансляциялау, м-РНҚ-да жасалған ақпараттарға сәйкес
пептидті тізбектердің біртіндеп өсуінен тұрады.
Трансляциялау кезеңі 3 фазадан тұрады:
1. Инициация
2. Элонгация
3. Синтездің терминациясы
Инициация фазасы
Бұл пептид синтезінің басталуы. Осы жерде рибосомалардың неі
суббірліктерінің бірлесуі және алғашқы амино-ацил т-РНҚ-ң қосылуы жүреді.
Инициирлеуші, бастаушы кодон АУГ метионин аминқышқылын шифрлайды, сондықтан
пептидиальді бөлікте метионинді алып жүруші т-РНҚ алғашқы орынды алады.
Трансляцияның инициация процесстері инициация факторлары -ақуыздармен
катализденеді.
Элонгация фазасы
Бұл, алғашқы пептидті байланыстың пайда болу кезеңінен басталып, соңғы
аминқышқылдардың қосылуына дейінгі пептидтің ұзаруы болып табылады.
Мұнда, оқиғалар циклді қайталанбайды, - А бөлікте болатын кезекті кодонды,
амино-ацил т-РНҚ-ң тануы және антикодон мен кодон аралығында бір-бірімен
комплементарлы әрекеттестігі жүреді.
т-РНҚ- құрылысының ерекшелігі арқасында, антикодон кодонмен қосылған кезде,
П-бөлікте орналасқан аминқышқылдарына жақын, м-РНҚ-аминқышқылы А-бөлікте
орналасады.
Екі аминқышқылдары аралығында пептидті байланыс пайда болады, нәтижесінде
жоғарыда айтылған аминқышқылы өзінің т-РНҚ-дағы байланысын жоғалтады және А-
бөлікте орналасқан амино-ацил-т-РНҚ-на қосылады, ал т-РНҚ П-бөліктен кетіп
цитоплазмаға өтеді.
Пептидті тізбектен тұратын т-РНҚ-ның А-бөліктен, П-бөлікке ауыстырылуы
рибосомалардың м-РНҚ бойымен қадамға, бір кодонға сәйкес жылжуымен қоса
жүреді. Келесі кодон А-бөлікпен түйісіп, онда ол сәйкес амино-ацил-т-РНҚ-
мен танылады. Осында өз аминқышқылын орналастырады және А-бөлікке кодон-
терминатор келіп түспейінше (ол үшін т-РНҚ жоқ), қайталана береді.
Пептидті тізбекті құрастыру үлкен жылдамдықпен жүреді (прокариоттарда 12-
ден 17 аминқышқылдан жоғары секундына, ал эукариоттарда бірнеше
аминқышқылдар 1 секундта).
Полипептидтің синтезделуінің аяқталуы -терминация фазасы, терминирлеуші
кодондағы (УАА, УАГ немесе УГА) ерекше рибосомальді ақуызбен танылу жүреді.
Сонымен, соңғы аминқышқылға су (Н2О) – қосылады, рибосомамен байланыс
үзіледі және екі суббірлікке бөлінеді.
ДНҚ-да барлық ақуыздардың құрылысы және ағзаның РНҚ-сы туралы ақпарат,
және де онтогенез процессінде әртүрлі клеткаларда осы ақпараттың жүзеге
асырылу тәртібі болады.
Ағзаның барлық сомалық клеткаларында 46 хромосома жиынтығы болады және
клеткалар аралығында айырмашылық болғанымен, олардың барлығының ДНҚ бір
ақпараттан тұрады.
Репликация процессінде генетикалық ақпарат түгелдей көшірмесін алады
және жаңа ұрпаққа береді.
Ссы ақпарат клеткада, барлық тіршілік әрекеті процесстерімен
қамтамасыз етіле отырып, экспрессирленеді (жүзеге асырылады).
Бірақ, ядрода барлық ақпарат экспрессирленбейді, тек оның азғантай
бөлігі ғана. Белгілі ақуыздардың құрылымы туралы ақпараттың экспрессиясы 2
–этаптан тұрады:
1. Транскрипция: клетка ядросында, белгілі генде матрицалы РНҚ (м-РНҚ)
пайда болады. (Бұл ақуыз құрылымы туралы ақпаратты ДНҚ-дан м-РНҚ-ға
көшіріп жазу).
Транскрипцияның өнімін дұрысырақ, м-РНҚ-ң негізін құрушы деп атайды, яғни
ол ядрода пісіп жетілуге немесе процессингке ұшырайды, бұл кезде ол
модифицирленеді. Тек процессингтен кейін, толған м-РНҚ ядродан
цитоплазмаға келіп түседі.
Геннің экспрессиясының 2-ші этапы – трансляция- рибосомалардағы м-РНҚ-ң
бағдарламасы бойынша ақуыздың синтезі.
Бұл бағдарламаның мағынасы – аминқышқылдардың пептидті тізбекті
түзіп, белгілі бір ізділікті қосылуы.
Бір геннің транскрипциясы тұрақты жүрмейді, уақытқа байланысты жүреді,
яғни гендер қосылып және ажырап отырады немесе гендер белсенді немесе
белсенсіз халде болады.
Прокариоттарда гендерді қосатын өнімдерді индуктор, ал ажырататын
өнімдер-репрессор деп аталынады.
Индуктор-бұл спецификалық реттелуші сигнал немесе бір реакцияның соңғы
өнімі.
Репрессор – бұл белок. Ген, экспрессия индуктордың әсеріне деген
жауапты күшейтеді. Бұл процесс индуцибельді ген деп аталады. Эукариот
гендерінде индуктордың орнына реттеуші термині қолданылады. Реттеуші болып:
белок, белсенді оттегі, металл саналады.
Геннің экспрессиялы реттелуі – бұл ДНҚ-ның әртүрлі бөлігіне немесе
нүкте аймағына (сайттарға) белгілі өнімдер, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Тақырыбы 5: Генетикалық код. Генетикалық код туралы түсінік, қасиеті. Ақуыз
биосинтезі.
Дәріс құрылымы
Тақырыбы: Генетикалық код. Генетикалық код туралы түсінік, қасиеті.Ақуыз
биосинтезі.
Мақсаты: Генетикалық кодтың негізгі қасиеттерін, митохондриялық ДНҚ коды
құрылысының ерекшеліктерін оқып білу, прокариотты және эукариотты жасушалар
геномын, генетикалы ақпараттың экспрессиялы ерекшеліктерін, транскрипция
сатыларын оқып білу.
Дәрістің жоспары:
1. Г.Гамовтың код триплеттігі туралы көзқарасы.
2. Кодтың көптігі.
3. Кодтың ерекшелігі.
4. Генетикалық кодтың универсальдығы.
5. Кодтың үздіксіздігі.
6. Код бірін-бірі жаппайды.
7. Транскрипцияға сипаттама.
8. Трансляцияға сипаттама.
9. Жакоб және Моно оперонының моделі.
10. Негативті реттелу, оның бір ізділіктігі.
11. Позитивті реттелу, оның ерекшеліктері.
Дәріс тезистері
Тіршіліктің барлық әралуандығын, клеткадағы әртүрлі биологиялық
қызметтерді атқаратын түрлі ақуыз молекулалары қамтамасыз етеді.
Ақуыздардың құрылысы пептидтік тізбектегі аминқышқылдарының жиынтығы және
бір ізділікті орналасуымен анықталынады.
Нақ осы аминқышқылдар бір ізділігі биологиялық немесе генетикалық
кодтың көмегімен ДНҚ молекуласының тізбегінде шифрланған.
1955 жылы Г.Гамов, яғни ДНҚ молекуласындағы ақпараттың кодталуын
бірнеше нуклеотидтер үйлесіп қамтамасыз етеді деп болжау айтты.
Өйткені, табиғатта әртүрлі 20 аминқышқылы бар, әралуандылықты ақуыздардан
тұрады және оларды шифрлау үшін үш нуклеотид, немесе триплетті код қажет.
Бұл жағдайда төрт нуклеотидтерден 43 = 64 триплет пайда болады. (Егер код
екі нуклеотидтен тұратын болса, онда тек 16 аминқышқылын шифлаған болар
еді, 42 = 16).
Генетикалық кодты толық шифрлау 20 ғасырдың 1960 жылдары іске
асырылды. ДНҚ-ның 64 триплеті бар. Оның ішінде 61 триплет әртүрлі
аминқыщқылдарын кодтайды, ал қалған үш триплет – мәнсіз немесе нонсенс-
триплеттер деп аталады. Үшеуі аминқышқылдарын шифрламайды, олар ешбір
аминқышқылына сәйкес келмейді (АТТ, АЦТ, АТЦ).
Кодтың қызметі.
1. Код триплетті, яғни генетикалық кодтың бірлігі триплет немесе кодон
болып табылады.
2. Кодтың көптігі – көптеген аминқышқылдары бірнеше триплеттермен
шифланады. (Бұл өте маңызды, себебі ДНҚ тізбегіндегі бір нуклеотидтің
орнына екіншісінің қойылуы триплет мағынасын немесе ақпаратын өзгертпейді),
яғни жаңа кодон сол аминқышқылын кодтауы мүмкін.
3. Өзгешелігі, ерекшелігі - әрбір триплет тек бір аминқышқылын кодтайды.
4. Генетикалық кодтың универсалдығы – Бұл тірі ағзалардың әр түрлі
түрлерінің коды толық сәйкес, жер бетіндегі барлық тірі формалардың шығу
тегі бірлікті екенін дәлелдейді.
5. Үздіксіздік – нуклеотидтердің бір ізділігін триплет соңында триплеп
санайды, кодта үтір болмайды, яғни бір кодонды екіншісімен бөлетін белгі
жоқ.
6. Бірін-бірі жаппайды – Көршілес триплеттер немесе кодондар бірін-бірі
жаппайды, ал әрбір жеке нуклеотид беоілген бағдарлама кезінде тек бір
триплеттің құрамына кіреді.
Гендегі ақуыздар туралы ақпараттар (интрондардан басқасы), яғни
триплеттердің бір ізділік ұзындығы, осы ақуыздағы амин қышқылдардың алғашқы
құрылымындағы бір ізділікті кодтайтын ұзындықтан тұрады.
Осы алғашқы құрылым ақуыз молекуласының кеңістіктегі конфигурациясын,
оның биологиялық және физико-химиялық қасиеттерін анықтайды. Пептидті
тізбектегі аминқышқылдардың және гендер экзондарындағы триплеттер бір
ізділігінің аралығында ұзындықтың сәйкестігі генетикалық кодтың
коллинеарлығы деп белгіленеді.
Ақуыздың биосинтезі.
Даярлық кезеңдер. Трансляция кезінде амино-ацил-т-РНҚ қатысады, ал
бос аминқышқылдар қатыспайды. Осы комплекстің пайда болуы аминқышқылдардың
реакциялық қабылетін жоғарылатады және аминқышқылдар өзінің антикодонымен
кездеседі.
Әрбір т-РНҚ молекуласы аминқышқылдарды бірнеше рет қолданушы
ретінде ұстайды.
Рибосоманың функциональдық орталықтары.
Трансляция процессі белсенді рибосомаларды құрастырудан, яғни
трансляция инициациясынан басталады. Рибосома суббірліктерінің түрлері және
олардың үстірттерінің қосылуы күрделі. Жинақталған рибосоманың формасы
жүрекке ұқсас болып келеді. Үлкен және кіші суббірліктер аралығында,
байланысқан үстірттерде шұңқыр (қуыс) болады, пептидті байланыстың пайда
болуын және м-РНҚ туралы рибосомалардың ауысушылығын катализдейтін
орталықтар бар.
Прокариот және эукариот клеткаларының рибосомалары, құрылысы және
қызметі жағынан ұқсас. Рибосомада екі өзекше (бороздки) бар. Бір өзекше
өсуші полипептидті тізбекті ұстап тұрады, екіншісі –м-РНҚ. Рибосомада 2
орталық немесе бөлік бар.
1. Амино-ацильді (А-бөлік) бөлікте – аминқышқылын алып жүретін, амино-
ацилді т-РНҚ орналасады.
2. Пептидильді (П-бөлік) бөлікте – пептидті байланыспен қосылған
аминқышқылды тізбегімен т-РНҚ орналасады.
Рибосомада әрқашан 30 нуклеотидтер болады, бірақ тек қана екі т-РНҚ, м-
РНҚ-ның жақын орналасқан екі кодонымен әрекеттеседі. Ақпаратты
аминқышқылдар тіліне трансляциялау, м-РНҚ-да жасалған ақпараттарға сәйкес
пептидті тізбектердің біртіндеп өсуінен тұрады.
Трансляциялау кезеңі 3 фазадан тұрады:
1. Инициация
2. Элонгация
3. Синтездің терминациясы
Инициация фазасы
Бұл пептид синтезінің басталуы. Осы жерде рибосомалардың неі
суббірліктерінің бірлесуі және алғашқы амино-ацил т-РНҚ-ң қосылуы жүреді.
Инициирлеуші, бастаушы кодон АУГ метионин аминқышқылын шифрлайды, сондықтан
пептидиальді бөлікте метионинді алып жүруші т-РНҚ алғашқы орынды алады.
Трансляцияның инициация процесстері инициация факторлары -ақуыздармен
катализденеді.
Элонгация фазасы
Бұл, алғашқы пептидті байланыстың пайда болу кезеңінен басталып, соңғы
аминқышқылдардың қосылуына дейінгі пептидтің ұзаруы болып табылады.
Мұнда, оқиғалар циклді қайталанбайды, - А бөлікте болатын кезекті кодонды,
амино-ацил т-РНҚ-ң тануы және антикодон мен кодон аралығында бір-бірімен
комплементарлы әрекеттестігі жүреді.
т-РНҚ- құрылысының ерекшелігі арқасында, антикодон кодонмен қосылған кезде,
П-бөлікте орналасқан аминқышқылдарына жақын, м-РНҚ-аминқышқылы А-бөлікте
орналасады.
Екі аминқышқылдары аралығында пептидті байланыс пайда болады, нәтижесінде
жоғарыда айтылған аминқышқылы өзінің т-РНҚ-дағы байланысын жоғалтады және А-
бөлікте орналасқан амино-ацил-т-РНҚ-на қосылады, ал т-РНҚ П-бөліктен кетіп
цитоплазмаға өтеді.
Пептидті тізбектен тұратын т-РНҚ-ның А-бөліктен, П-бөлікке ауыстырылуы
рибосомалардың м-РНҚ бойымен қадамға, бір кодонға сәйкес жылжуымен қоса
жүреді. Келесі кодон А-бөлікпен түйісіп, онда ол сәйкес амино-ацил-т-РНҚ-
мен танылады. Осында өз аминқышқылын орналастырады және А-бөлікке кодон-
терминатор келіп түспейінше (ол үшін т-РНҚ жоқ), қайталана береді.
Пептидті тізбекті құрастыру үлкен жылдамдықпен жүреді (прокариоттарда 12-
ден 17 аминқышқылдан жоғары секундына, ал эукариоттарда бірнеше
аминқышқылдар 1 секундта).
Полипептидтің синтезделуінің аяқталуы -терминация фазасы, терминирлеуші
кодондағы (УАА, УАГ немесе УГА) ерекше рибосомальді ақуызбен танылу жүреді.
Сонымен, соңғы аминқышқылға су (Н2О) – қосылады, рибосомамен байланыс
үзіледі және екі суббірлікке бөлінеді.
ДНҚ-да барлық ақуыздардың құрылысы және ағзаның РНҚ-сы туралы ақпарат,
және де онтогенез процессінде әртүрлі клеткаларда осы ақпараттың жүзеге
асырылу тәртібі болады.
Ағзаның барлық сомалық клеткаларында 46 хромосома жиынтығы болады және
клеткалар аралығында айырмашылық болғанымен, олардың барлығының ДНҚ бір
ақпараттан тұрады.
Репликация процессінде генетикалық ақпарат түгелдей көшірмесін алады
және жаңа ұрпаққа береді.
Ссы ақпарат клеткада, барлық тіршілік әрекеті процесстерімен
қамтамасыз етіле отырып, экспрессирленеді (жүзеге асырылады).
Бірақ, ядрода барлық ақпарат экспрессирленбейді, тек оның азғантай
бөлігі ғана. Белгілі ақуыздардың құрылымы туралы ақпараттың экспрессиясы 2
–этаптан тұрады:
1. Транскрипция: клетка ядросында, белгілі генде матрицалы РНҚ (м-РНҚ)
пайда болады. (Бұл ақуыз құрылымы туралы ақпаратты ДНҚ-дан м-РНҚ-ға
көшіріп жазу).
Транскрипцияның өнімін дұрысырақ, м-РНҚ-ң негізін құрушы деп атайды, яғни
ол ядрода пісіп жетілуге немесе процессингке ұшырайды, бұл кезде ол
модифицирленеді. Тек процессингтен кейін, толған м-РНҚ ядродан
цитоплазмаға келіп түседі.
Геннің экспрессиясының 2-ші этапы – трансляция- рибосомалардағы м-РНҚ-ң
бағдарламасы бойынша ақуыздың синтезі.
Бұл бағдарламаның мағынасы – аминқышқылдардың пептидті тізбекті
түзіп, белгілі бір ізділікті қосылуы.
Бір геннің транскрипциясы тұрақты жүрмейді, уақытқа байланысты жүреді,
яғни гендер қосылып және ажырап отырады немесе гендер белсенді немесе
белсенсіз халде болады.
Прокариоттарда гендерді қосатын өнімдерді индуктор, ал ажырататын
өнімдер-репрессор деп аталынады.
Индуктор-бұл спецификалық реттелуші сигнал немесе бір реакцияның соңғы
өнімі.
Репрессор – бұл белок. Ген, экспрессия индуктордың әсеріне деген
жауапты күшейтеді. Бұл процесс индуцибельді ген деп аталады. Эукариот
гендерінде индуктордың орнына реттеуші термині қолданылады. Реттеуші болып:
белок, белсенді оттегі, металл саналады.
Геннің экспрессиялы реттелуі – бұл ДНҚ-ның әртүрлі бөлігіне немесе
нүкте аймағына (сайттарға) белгілі өнімдер, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz