Ағзаның ноцицепциялық және антиноцицепциялық жүйелері
I Кіріспе
II Негізгі бөлім
2.1 Ноцицепциялық жүйе
2.2 Антиноцицепциялық жүйе
III Қорытынды
IV Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
II Негізгі бөлім
2.1 Ноцицепциялық жүйе
2.2 Антиноцицепциялық жүйе
III Қорытынды
IV Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Ауыру көптеген дерттер кездерінде кең тараған жағымсыз тұлғалық сезім. Ауыруды басатын көптеген дәрілер шығарылғанымен және басқа әртүрлі емдеу әдәстері ұсынылғанымен бүгінгі күнге дейін ауырулық синдромдарды емдеу әлі нәтижелі болмай келеді. Ауыруды зерттеу бойынша Халықаралық бірлестіктің сарапшылары (IASP): «тіндердің нақты немесе болады-ау деп күтілетін бүлінісінен немесе бүліністің зардаптарын алдын-ала білуден байқалатын жағымсыз сезім мен көңіл-күйдің қобалжуы» - деген анықтама берген. Бұл анықтамадан: ауыру сезімі тіннің нақты болған бүлінісінде немесе ол пайда болады-ау деп күткенде ғана емес, ешқандай бүлініс болмағанда да байқалатынына назар аудару қажет. Соңғы жағдайда ауырудың пайда болу тетіктерінде адамның көңіл-күйінің жағдайы (депрессия, есірік, психоз болуы) маңызды орын алады. Былайша айтқанда, ауыру сезімі, эмоциялық серпілістер және тәртіптің өзгеруі мен бүліністің ауырлығы арасында сәйкестік бола бермеуі мүмкін. Ауыру сезімінің:
● бүлінген жерді сезінетінперцепциялық;
● жағымсыз көңіл-күйдің қобалжуын қалыптастыратынэмоциялық-ызалық;
● ішкі ағзалар жұмысының рефлекстік өзгерістерін және симпатикалық адреналдық жүйенің межеқуатын айқындайтын дербес жүйкелік;
● бүліндіргіш ықпалды аластауға бағытталған қимылдық;
● организмде жинақталған тәжірибе негізінде сезілетін ауыруға тұлғалық қатынас қалыптастыратын танымдық(когнитивтік) - депбес бөлігін ажыратады (В.К.Решетников, М.Л. Кукушкин, 2005).
● бүлінген жерді сезінетінперцепциялық;
● жағымсыз көңіл-күйдің қобалжуын қалыптастыратынэмоциялық-ызалық;
● ішкі ағзалар жұмысының рефлекстік өзгерістерін және симпатикалық адреналдық жүйенің межеқуатын айқындайтын дербес жүйкелік;
● бүліндіргіш ықпалды аластауға бағытталған қимылдық;
● организмде жинақталған тәжірибе негізінде сезілетін ауыруға тұлғалық қатынас қалыптастыратын танымдық(когнитивтік) - депбес бөлігін ажыратады (В.К.Решетников, М.Л. Кукушкин, 2005).
1. Адам физиологиясы. Х.К. Сәтбаева, А.А. Өтепбергенов, Ж.Б. Нілдібаева, Алматы, 2005, 663 б.
2. Адам анатомиясы. А.Р. Рахишев, Алматы, 2005, 598 б.
3. Қалыпты физиологиядан тәжірибелік сабақтарға жетекшілік нұсқаулар. Сайдахметова А.С., Рахыжанова СО. Семей, 2006 г. -174 бет.
4. В.М Покровский, Г.Ф.Коротько. Физиология человека
5. С. Төлеуханов, Н.Торманов. Адам физиологиясы. Алматы 2010
6. Willms Janice L. Physical Diagnosis: bedside Evaluation of diagnosis and Function.- Baltimore, 1994.- Перевод заглавия: Физиологическая диагностика.
7. Plaut D. C. Connectionist Modelling in Cognitive Neuropsychology: a Case Study.- Lawrenge Erlbaum Associates, Publichere. - [S. I.] : Hove (UK), 1994.- Перевод заглавия: Моделирование связи в познавательной нейрофизиологии (исследование).
2. Адам анатомиясы. А.Р. Рахишев, Алматы, 2005, 598 б.
3. Қалыпты физиологиядан тәжірибелік сабақтарға жетекшілік нұсқаулар. Сайдахметова А.С., Рахыжанова СО. Семей, 2006 г. -174 бет.
4. В.М Покровский, Г.Ф.Коротько. Физиология человека
5. С. Төлеуханов, Н.Торманов. Адам физиологиясы. Алматы 2010
6. Willms Janice L. Physical Diagnosis: bedside Evaluation of diagnosis and Function.- Baltimore, 1994.- Перевод заглавия: Физиологическая диагностика.
7. Plaut D. C. Connectionist Modelling in Cognitive Neuropsychology: a Case Study.- Lawrenge Erlbaum Associates, Publichere. - [S. I.] : Hove (UK), 1994.- Перевод заглавия: Моделирование связи в познавательной нейрофизиологии (исследование).
Қазақстан Республикасы Денсаулық Сақтау Министрлігі
Қазақстан Республикасы Денсаулық Сақтау Министрлігі
Оңтүстік Қазақстан Мемлекеттік Фармацевтика Академиясы
Оңтүстік Қазақстан Мемлекеттік Фармацевтика Академиясы
Физиологиялық пәндер және дене шынықтыру кафедрасы
РЕФЕРАТ
Тақырып: Ағзаның ноцицепциялық және антиноцицепциялық жүйелері
Орындаған: Сапарбай Әлия
Тобы: 210 A ЖM
Қабылдаған: Оразбаева Ж.Т.
Шымкент - 2017
Жоспар
I Кіріспе
II Негізгі бөлім
2.1 Ноцицепциялық жүйе
2.2 Антиноцицепциялық жүйе
III Қорытынды
IV Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Кіріспе
Ауыру көптеген дерттер кездерінде кең тараған жағымсыз тұлғалық сезім. Ауыруды басатын көптеген дәрілер шығарылғанымен және басқа әртүрлі емдеу әдәстері ұсынылғанымен бүгінгі күнге дейін ауырулық синдромдарды емдеу әлі нәтижелі болмай келеді. Ауыруды зерттеу бойынша Халықаралық бірлестіктің сарапшылары (IASP): тіндердің нақты немесе болады-ау деп күтілетін бүлінісінен немесе бүліністің зардаптарын алдын-ала білуден байқалатын жағымсыз сезім мен көңіл-күйдің қобалжуы - деген анықтама берген. Бұл анықтамадан: ауыру сезімі тіннің нақты болған бүлінісінде немесе ол пайда болады-ау деп күткенде ғана емес, ешқандай бүлініс болмағанда да байқалатынына назар аудару қажет. Соңғы жағдайда ауырудың пайда болу тетіктерінде адамның көңіл-күйінің жағдайы (депрессия, есірік, психоз болуы) маңызды орын алады. Былайша айтқанда, ауыру сезімі, эмоциялық серпілістер және тәртіптің өзгеруі мен бүліністің ауырлығы арасында сәйкестік бола бермеуі мүмкін. Ауыру сезімінің:
● бүлінген жерді сезінетінперцепциялық;
● жағымсыз көңіл-күйдің қобалжуын қалыптастыратынэмоциялық-ызалық;
● ішкі ағзалар жұмысының рефлекстік өзгерістерін және симпатикалық адреналдық жүйенің межеқуатын айқындайтын дербес жүйкелік;
● бүліндіргіш ықпалды аластауға бағытталған қимылдық;
● организмде жинақталған тәжірибе негізінде сезілетін ауыруға тұлғалық қатынас қалыптастыратын танымдық(когнитивтік) - депбес бөлігін ажыратады (В.К.Решетников, М.Л. Кукушкин, 2005).
Ауыру физиологиялық және патологиялық болып ажыратылады. Әдетте ауыру сезімінің физиологиялық қорғаныстық маңызы бар. Ауыру туындататын тітіркендіргіштерге (ыстық температура, жарақат т.т.) адам тез жауап қайтарып, олардың бүліндіргіш әсерлерінен сақтанады. Ал, туа біткен немесе жүре пайда болған жүйке жүйесі дерттерінің нәтижесінде ауыруды сезбейтін адамдар тіндерінің бүліністерін де байқамайды. Содан адамның өміріне қауіп төндіретін ауыр қан кетулер т.б. асқынулар дамуы мүмкін.
Дерттік немесе сүлде ауыру ноцицепциялық және антиноцепциялық жүйелердің өзарақатынасы өзгеруден дамиды. Ол жүрек-қан тамырлары жүйесінде, ішкі ағзаларда, жүйкелік, эндокриндік және иммундық жүйелерде микроциркуляцияның бұзылыстарына, дистрофия дамуына, жанның күйзелуіне т.б. құбылыстарға әкеледі. Тым қатты ауыру сезімінің зардабынан организмнің тіршілігіне қатерлі ауыр сілейме (шок) дамуы ықтимал.
Негізгі бөлім
2.1 Ноцицепциялық жүйе
Ауыруды сезіну жүйесін ноцицепциялық (лат. nосеге-бүліндіру, сереге -сезіну) жүйе - деп атайды. Бұл жүйе әртүрлі бүліністерге жауап қайтаратын шеткері рецепторлар тобынан және ОЖЖ-нің көптеген құрылымдарында орналасқан орталық нейрондардан тұрады. Бұл жүйенің қабылдағыш, өткізгіш және орталық бөліктерін ажыратады.
Қабылдағыш бөлігі.Ауыру туындататын тітіркендіргіштерді теріде, шырышты қабықтарда, бұлшықеттерде, буындарда, сүйектердің сыртқы қабықтарында, саусақтардың ұштарында, ішкі ағзаларда орналасқан арнайы қабылдағыштар (рецепторлар) қабылдайды. Бұларды ноцицепторлар деп атайды. Олар сезімталдығы өте жоғары, миелин қабығы жоқ бос жүйке аяқшалары болып келеді. Бұл қабылдағыштар ағзада неғүрлым көп болса, соғүрлым онда ауыру сезімі де қатты болады. Мәселен, тістің ұлпасында, шырышты қабықтарда, қабырғалық ішперде мен өкпеқапта, сүйек қабында, тамыр қабырғаларында, көздің мөлдір қабығында ауыру сезімі қатты сезіледі.
Ауыруды сезетін арнайы рецепторлар негізінен хемоноцицепторларға жатады. Олар ауыру туындататын биологиялық белсенді заттардың әсерлерінен қозады. Бұл заттарды алгогендер деп атайды. Олар ауырудың түрлерін ажыратқанда талданады.
Бейспецификалық ноцицепторлар біршама күшті тітіркендіргіштердің әсерінен ауыру серпіндерін туындатады. Ондай рецепторларға қысымның өзгерістеріне, қалыпты қалпын өзгертуге жауап қайтаратын механо-ноцицепторлар, температураны қабылдайтын термоноцицепторлар жатады. Олар теріде және барлық ішкі ағзаларда орналасады.
Іш қуысы ағзаларының (ішек-қарын, бауыр, бүйрек, көкбауыр, өкпе, жүрек, мый) тіндері қолмен ұстап кесіп, тілгенге ауырмайды. Ал, ішпердесі созылуға, қуыс ағзалар керілуге немесе ет талшықтарының жиырылуына қатты ауырып жауап қайтарады. Қуыс ағзаларда (ішек-қарын, өт қабы, қуық т.б.) ноцицепторлар ет талшықты қабаттарында, ал ұлпалы ағзаларда (бауыр, бүйрек) олардың сыртқы қапшықтарында орналасады. Сондықтан бұл ағзалардың көлемі ұлғайғанда қапшықтарының керілуінен ауыру сезімі байқалады. Бұл кезде ауыру сезімі пайда болуында ішкі ағзаның керілу жылдамдығы маңызды орын алады. Мәселен, өспе дамуы кезінде, өт жолдарының біртіндеп бітелуінен, өтқабының керілуі баяулап болады. Содан ұзақ уақыт ауыру сезімі байқалмайды. Ауыру сезіміне шажырқай, қабырға-лық өкпеқап және іш перденің артқы бөліктері өте сезімтал болады. Ал, ағзалық өкпеқап пен үлкен шарбы ауыруды сезбейді.
Ағзалық ауыру қабыну мен ишемия кездерінде байқалады. Қабыну медиаторлары (брадикинин, серотонин, гистамин, простагландиндер т.б. биологиялық белсенді заттар) жүйке аяқшаларының сезімталдығын көтереді.
Сайып келгенде, ішкі ағзалардың ауыруы мына жағдайлардан байқалуы мүмкін:
● қанайналым бұзылыстарынан (жүрек ұстамасы, мый тамырларының қатты жиырылуы немесе тым кеңуі, шажырқай мен бүйрек артерияларының тромбозы т.б.);
● тегіс салалы еттердің жиырылуынан (асқазан мен ұлтабардың ойық жара ауруы, холецистит, энтерит, колит т.б.);
● қуыс ағзалар қабырғаларының (өт қабының, бүйрек түбекшелерінің, несеп жолдарының) керіліп кетуінен;
● қабынудың іргелік іш пердесіне, қабырғалық өкпеқапқа тарауынан.
Ішкі ағзалардың дерттерінде басқа жерлерге жаңғырыққан ауыру сезімі пайда болуы мүмкін. Мәселен, жүрек қыспасы кезінде ауыру сезімі сол жақ жауырынға, сол қолға, иыққа, сол жақ тістерге т.б. жаңғырығуы ықтимал.
Өт қабы керілгенде ауыру сезімі жауырын аралық жотада, несеп жолдарында тас тұрып қалғанда -- белде, шапта орналасуы мүмкін. Бүлінген ішкі ағзалардан серпіндер жұлынның артқы мүйізі нейрондарына түседі. Бұл нейрондарға терінің сезімтал жүйке талшықтары аяқталады. Сондықтан ішкі ағзалардан түскен серпіндер жұлынның артқы мүйіз нейрондарының қозуын арттырып, терінің сәйкес бөліктеріне таратуы ауыру сезімі ретінде қабылданады. Бұндай ауыру сезімін жаңғырыққан ауыру дейді.
Сонымен бірге, бүлінген жүйке талшықтары көптеген әсерлерге өте сезімтал болады. Мәселен, неврома әртүрлі механикалық, температуралық, химиялық әсерлерді қатты сезінеді. Сондықтан бұл кезде организмнің өзінің ішкі жағдайы, көңіл-күйінің өзгерістері қатты ауыру сезімінің ұстама-ларымен қабаттасуы мүмкін.
Өткізгіш бөлігі.Ауыру сезімін қабылдағыштардан серпіндерді өткізетін арнайы жүйке талшықтары болады. Екі түрлі талшықтарды ажыратады:
● біріншісі, миелин қабығымен қапталған, жуан (жуандығы 1-4мкм) - А-талшықтары, серпіндерді секундына 5-30 метр жылдамдықпен өткізеді; Бұл талшықтардың аяқшалары ауыр механикалық, температуралық ықпалдардан қозады және біріншілік, орныққан (эпикритикалық) қатты ауыру сезімін туындатады;
● екіншісі, миелин қабығынсыз, жіңішке (жуандығы 1 мкм-ден аз) С- талшықтары, серпіндерді секундына 0,4-2 метр жылдамдықпен өткізеді. Бұл талшықтардың аяқшалары бүлінген тіндерде пайда болған биологиялық белсенді заттармен қоздырылады. Бұл кезде екіншілік, жақсы орнықпаған (протопатиялық), біртіндеп күшейетін, сыздап немесе күйдіріп ауыруатын сезім байқалады.
Көрсетілген жүйке талшықтарының өткізу жылдамдығына байланысты ауыру туындататын тітіркендіргішке жауап ретінде адам алдымен белгілі жерге орналасқан өте қатты алғашқы ауыруды, ал артынан орналасқан жері толық анықталмаған сәл бәсеңкі салдарлық (екіншілік) ауыруды сезінеді. Бірінші сезім А түрлес талшықтармен шапшаң түсетін серпіндерге жауап болса, екіншісі С-талшықтарымен шабан түсетін серпіндердің әсерлерінен дамиды.
Жүйке талшықтарынан жұлынның артқы мүйізінің нейрондарына ауыру туындататын ақпарат қоздырғыш аминқышқылдарының (глутамин, аспарагин) және Р(пи)-заты т.б. нейропептидердің қатысуымен беріледі. Шеткері шығарылатын нейропептидтер тіндерде қабыну дамуына қатысады. Олар тіндерде қан кернеуін туындатады, қылтамырлар қабырғаларының өткізгіштігін арттырады, мес жасушаларын түйіршіксіздендіреді.
Орталық бөлігі. Ауыру сезімі мый қыртысында қалыптасады. Ноцицепторлардан ауыру туындататын серпіндер жұлынға түсіп, одан жұлын-таламус жолымен сопақша және ортаңғы мый арқылы таламустың ядроларына жетеді. Бұл ядролардан серпіндер мый қыртысына тарайды, онда серпіндердің талдануы, ажыратылуы болып, ауыру сезіледі.
Сонымен бірге, ноцицепторлардан шыққан серпіндер сопақша және ортаңғы мый деңгейлерінде торлы құрылымға, таламустың ядроларына, мый қыртысына, көмкерме (лимбикалық) жүйенің нейрондарына тарайды. Осыдан ауыру туындататын серпіндердің әсерлерінен ауыру сезімімен қатар, қорқыныш, үрей т.б. эмоциялық сезімдер пайда болады.
Жұлын мен сопақша мый деңгейлерінде ноцицепторлардан шыққан серпіндердің біразы олардың қимылдық нейрондарына ауысып, аяқ-қолды бүгетін бұлшықеттердің жиырылуына әкеледі. Сондықтан ауыру туындататын тітіркендіргіштерге жауап ретінде адам олардан тез аяқ-қолын тартып алады.
Ноцицепторлардан шығатын серпіндердің біршамасы жұлын мен сопақша мый деңгейлерінде дербес жүйкелік жүйелердің мыйға бағытталған нейрондарына өтеді. Осыдан ауыру туындататын тітіркендіргіш әсер еткенде дербес жүйкелік рефлекстер (мәселен, қан тамырларының жиырылуы, беттің бозаруы, көз қарашығының кеңуі т.б.) дамиды.
Қорыта келгенде, ауыру туындататын серпіндерді сезінуде мыйдың көптеген құрылымдары қатысады және олар ноцицепциялық жүйе деп аталады.
Шеткері тіндердің бүліністерінен дамитын ауыру сезімі пайда болуын түсіндіру үшін Р. Мелзак ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Қазақстан Республикасы Денсаулық Сақтау Министрлігі
Оңтүстік Қазақстан Мемлекеттік Фармацевтика Академиясы
Оңтүстік Қазақстан Мемлекеттік Фармацевтика Академиясы
Физиологиялық пәндер және дене шынықтыру кафедрасы
РЕФЕРАТ
Тақырып: Ағзаның ноцицепциялық және антиноцицепциялық жүйелері
Орындаған: Сапарбай Әлия
Тобы: 210 A ЖM
Қабылдаған: Оразбаева Ж.Т.
Шымкент - 2017
Жоспар
I Кіріспе
II Негізгі бөлім
2.1 Ноцицепциялық жүйе
2.2 Антиноцицепциялық жүйе
III Қорытынды
IV Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Кіріспе
Ауыру көптеген дерттер кездерінде кең тараған жағымсыз тұлғалық сезім. Ауыруды басатын көптеген дәрілер шығарылғанымен және басқа әртүрлі емдеу әдәстері ұсынылғанымен бүгінгі күнге дейін ауырулық синдромдарды емдеу әлі нәтижелі болмай келеді. Ауыруды зерттеу бойынша Халықаралық бірлестіктің сарапшылары (IASP): тіндердің нақты немесе болады-ау деп күтілетін бүлінісінен немесе бүліністің зардаптарын алдын-ала білуден байқалатын жағымсыз сезім мен көңіл-күйдің қобалжуы - деген анықтама берген. Бұл анықтамадан: ауыру сезімі тіннің нақты болған бүлінісінде немесе ол пайда болады-ау деп күткенде ғана емес, ешқандай бүлініс болмағанда да байқалатынына назар аудару қажет. Соңғы жағдайда ауырудың пайда болу тетіктерінде адамның көңіл-күйінің жағдайы (депрессия, есірік, психоз болуы) маңызды орын алады. Былайша айтқанда, ауыру сезімі, эмоциялық серпілістер және тәртіптің өзгеруі мен бүліністің ауырлығы арасында сәйкестік бола бермеуі мүмкін. Ауыру сезімінің:
● бүлінген жерді сезінетінперцепциялық;
● жағымсыз көңіл-күйдің қобалжуын қалыптастыратынэмоциялық-ызалық;
● ішкі ағзалар жұмысының рефлекстік өзгерістерін және симпатикалық адреналдық жүйенің межеқуатын айқындайтын дербес жүйкелік;
● бүліндіргіш ықпалды аластауға бағытталған қимылдық;
● организмде жинақталған тәжірибе негізінде сезілетін ауыруға тұлғалық қатынас қалыптастыратын танымдық(когнитивтік) - депбес бөлігін ажыратады (В.К.Решетников, М.Л. Кукушкин, 2005).
Ауыру физиологиялық және патологиялық болып ажыратылады. Әдетте ауыру сезімінің физиологиялық қорғаныстық маңызы бар. Ауыру туындататын тітіркендіргіштерге (ыстық температура, жарақат т.т.) адам тез жауап қайтарып, олардың бүліндіргіш әсерлерінен сақтанады. Ал, туа біткен немесе жүре пайда болған жүйке жүйесі дерттерінің нәтижесінде ауыруды сезбейтін адамдар тіндерінің бүліністерін де байқамайды. Содан адамның өміріне қауіп төндіретін ауыр қан кетулер т.б. асқынулар дамуы мүмкін.
Дерттік немесе сүлде ауыру ноцицепциялық және антиноцепциялық жүйелердің өзарақатынасы өзгеруден дамиды. Ол жүрек-қан тамырлары жүйесінде, ішкі ағзаларда, жүйкелік, эндокриндік және иммундық жүйелерде микроциркуляцияның бұзылыстарына, дистрофия дамуына, жанның күйзелуіне т.б. құбылыстарға әкеледі. Тым қатты ауыру сезімінің зардабынан организмнің тіршілігіне қатерлі ауыр сілейме (шок) дамуы ықтимал.
Негізгі бөлім
2.1 Ноцицепциялық жүйе
Ауыруды сезіну жүйесін ноцицепциялық (лат. nосеге-бүліндіру, сереге -сезіну) жүйе - деп атайды. Бұл жүйе әртүрлі бүліністерге жауап қайтаратын шеткері рецепторлар тобынан және ОЖЖ-нің көптеген құрылымдарында орналасқан орталық нейрондардан тұрады. Бұл жүйенің қабылдағыш, өткізгіш және орталық бөліктерін ажыратады.
Қабылдағыш бөлігі.Ауыру туындататын тітіркендіргіштерді теріде, шырышты қабықтарда, бұлшықеттерде, буындарда, сүйектердің сыртқы қабықтарында, саусақтардың ұштарында, ішкі ағзаларда орналасқан арнайы қабылдағыштар (рецепторлар) қабылдайды. Бұларды ноцицепторлар деп атайды. Олар сезімталдығы өте жоғары, миелин қабығы жоқ бос жүйке аяқшалары болып келеді. Бұл қабылдағыштар ағзада неғүрлым көп болса, соғүрлым онда ауыру сезімі де қатты болады. Мәселен, тістің ұлпасында, шырышты қабықтарда, қабырғалық ішперде мен өкпеқапта, сүйек қабында, тамыр қабырғаларында, көздің мөлдір қабығында ауыру сезімі қатты сезіледі.
Ауыруды сезетін арнайы рецепторлар негізінен хемоноцицепторларға жатады. Олар ауыру туындататын биологиялық белсенді заттардың әсерлерінен қозады. Бұл заттарды алгогендер деп атайды. Олар ауырудың түрлерін ажыратқанда талданады.
Бейспецификалық ноцицепторлар біршама күшті тітіркендіргіштердің әсерінен ауыру серпіндерін туындатады. Ондай рецепторларға қысымның өзгерістеріне, қалыпты қалпын өзгертуге жауап қайтаратын механо-ноцицепторлар, температураны қабылдайтын термоноцицепторлар жатады. Олар теріде және барлық ішкі ағзаларда орналасады.
Іш қуысы ағзаларының (ішек-қарын, бауыр, бүйрек, көкбауыр, өкпе, жүрек, мый) тіндері қолмен ұстап кесіп, тілгенге ауырмайды. Ал, ішпердесі созылуға, қуыс ағзалар керілуге немесе ет талшықтарының жиырылуына қатты ауырып жауап қайтарады. Қуыс ағзаларда (ішек-қарын, өт қабы, қуық т.б.) ноцицепторлар ет талшықты қабаттарында, ал ұлпалы ағзаларда (бауыр, бүйрек) олардың сыртқы қапшықтарында орналасады. Сондықтан бұл ағзалардың көлемі ұлғайғанда қапшықтарының керілуінен ауыру сезімі байқалады. Бұл кезде ауыру сезімі пайда болуында ішкі ағзаның керілу жылдамдығы маңызды орын алады. Мәселен, өспе дамуы кезінде, өт жолдарының біртіндеп бітелуінен, өтқабының керілуі баяулап болады. Содан ұзақ уақыт ауыру сезімі байқалмайды. Ауыру сезіміне шажырқай, қабырға-лық өкпеқап және іш перденің артқы бөліктері өте сезімтал болады. Ал, ағзалық өкпеқап пен үлкен шарбы ауыруды сезбейді.
Ағзалық ауыру қабыну мен ишемия кездерінде байқалады. Қабыну медиаторлары (брадикинин, серотонин, гистамин, простагландиндер т.б. биологиялық белсенді заттар) жүйке аяқшаларының сезімталдығын көтереді.
Сайып келгенде, ішкі ағзалардың ауыруы мына жағдайлардан байқалуы мүмкін:
● қанайналым бұзылыстарынан (жүрек ұстамасы, мый тамырларының қатты жиырылуы немесе тым кеңуі, шажырқай мен бүйрек артерияларының тромбозы т.б.);
● тегіс салалы еттердің жиырылуынан (асқазан мен ұлтабардың ойық жара ауруы, холецистит, энтерит, колит т.б.);
● қуыс ағзалар қабырғаларының (өт қабының, бүйрек түбекшелерінің, несеп жолдарының) керіліп кетуінен;
● қабынудың іргелік іш пердесіне, қабырғалық өкпеқапқа тарауынан.
Ішкі ағзалардың дерттерінде басқа жерлерге жаңғырыққан ауыру сезімі пайда болуы мүмкін. Мәселен, жүрек қыспасы кезінде ауыру сезімі сол жақ жауырынға, сол қолға, иыққа, сол жақ тістерге т.б. жаңғырығуы ықтимал.
Өт қабы керілгенде ауыру сезімі жауырын аралық жотада, несеп жолдарында тас тұрып қалғанда -- белде, шапта орналасуы мүмкін. Бүлінген ішкі ағзалардан серпіндер жұлынның артқы мүйізі нейрондарына түседі. Бұл нейрондарға терінің сезімтал жүйке талшықтары аяқталады. Сондықтан ішкі ағзалардан түскен серпіндер жұлынның артқы мүйіз нейрондарының қозуын арттырып, терінің сәйкес бөліктеріне таратуы ауыру сезімі ретінде қабылданады. Бұндай ауыру сезімін жаңғырыққан ауыру дейді.
Сонымен бірге, бүлінген жүйке талшықтары көптеген әсерлерге өте сезімтал болады. Мәселен, неврома әртүрлі механикалық, температуралық, химиялық әсерлерді қатты сезінеді. Сондықтан бұл кезде организмнің өзінің ішкі жағдайы, көңіл-күйінің өзгерістері қатты ауыру сезімінің ұстама-ларымен қабаттасуы мүмкін.
Өткізгіш бөлігі.Ауыру сезімін қабылдағыштардан серпіндерді өткізетін арнайы жүйке талшықтары болады. Екі түрлі талшықтарды ажыратады:
● біріншісі, миелин қабығымен қапталған, жуан (жуандығы 1-4мкм) - А-талшықтары, серпіндерді секундына 5-30 метр жылдамдықпен өткізеді; Бұл талшықтардың аяқшалары ауыр механикалық, температуралық ықпалдардан қозады және біріншілік, орныққан (эпикритикалық) қатты ауыру сезімін туындатады;
● екіншісі, миелин қабығынсыз, жіңішке (жуандығы 1 мкм-ден аз) С- талшықтары, серпіндерді секундына 0,4-2 метр жылдамдықпен өткізеді. Бұл талшықтардың аяқшалары бүлінген тіндерде пайда болған биологиялық белсенді заттармен қоздырылады. Бұл кезде екіншілік, жақсы орнықпаған (протопатиялық), біртіндеп күшейетін, сыздап немесе күйдіріп ауыруатын сезім байқалады.
Көрсетілген жүйке талшықтарының өткізу жылдамдығына байланысты ауыру туындататын тітіркендіргішке жауап ретінде адам алдымен белгілі жерге орналасқан өте қатты алғашқы ауыруды, ал артынан орналасқан жері толық анықталмаған сәл бәсеңкі салдарлық (екіншілік) ауыруды сезінеді. Бірінші сезім А түрлес талшықтармен шапшаң түсетін серпіндерге жауап болса, екіншісі С-талшықтарымен шабан түсетін серпіндердің әсерлерінен дамиды.
Жүйке талшықтарынан жұлынның артқы мүйізінің нейрондарына ауыру туындататын ақпарат қоздырғыш аминқышқылдарының (глутамин, аспарагин) және Р(пи)-заты т.б. нейропептидердің қатысуымен беріледі. Шеткері шығарылатын нейропептидтер тіндерде қабыну дамуына қатысады. Олар тіндерде қан кернеуін туындатады, қылтамырлар қабырғаларының өткізгіштігін арттырады, мес жасушаларын түйіршіксіздендіреді.
Орталық бөлігі. Ауыру сезімі мый қыртысында қалыптасады. Ноцицепторлардан ауыру туындататын серпіндер жұлынға түсіп, одан жұлын-таламус жолымен сопақша және ортаңғы мый арқылы таламустың ядроларына жетеді. Бұл ядролардан серпіндер мый қыртысына тарайды, онда серпіндердің талдануы, ажыратылуы болып, ауыру сезіледі.
Сонымен бірге, ноцицепторлардан шыққан серпіндер сопақша және ортаңғы мый деңгейлерінде торлы құрылымға, таламустың ядроларына, мый қыртысына, көмкерме (лимбикалық) жүйенің нейрондарына тарайды. Осыдан ауыру туындататын серпіндердің әсерлерінен ауыру сезімімен қатар, қорқыныш, үрей т.б. эмоциялық сезімдер пайда болады.
Жұлын мен сопақша мый деңгейлерінде ноцицепторлардан шыққан серпіндердің біразы олардың қимылдық нейрондарына ауысып, аяқ-қолды бүгетін бұлшықеттердің жиырылуына әкеледі. Сондықтан ауыру туындататын тітіркендіргіштерге жауап ретінде адам олардан тез аяқ-қолын тартып алады.
Ноцицепторлардан шығатын серпіндердің біршамасы жұлын мен сопақша мый деңгейлерінде дербес жүйкелік жүйелердің мыйға бағытталған нейрондарына өтеді. Осыдан ауыру туындататын тітіркендіргіш әсер еткенде дербес жүйкелік рефлекстер (мәселен, қан тамырларының жиырылуы, беттің бозаруы, көз қарашығының кеңуі т.б.) дамиды.
Қорыта келгенде, ауыру туындататын серпіндерді сезінуде мыйдың көптеген құрылымдары қатысады және олар ноцицепциялық жүйе деп аталады.
Шеткері тіндердің бүліністерінен дамитын ауыру сезімі пайда болуын түсіндіру үшін Р. Мелзак ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz