Жүгерінің морфологиялық белгілері

I Кіріспе
II Негізгі бөлім
2.1 Жүгерінің морфологиялық белгілері
2.2 Жүгерінің биологиялық ерекшеліктері
2.3 Түр тармақтарын анықтау
2.4 Пайдалануға рұқсат етілген жүгері будандары
III Қорытынды
IV Қолданылған әдебиеттер тізімі

Жүгері-ең маңызды және барынша өнімді жемазықтық дақылдардың бірі.Соңғы жылдардағы орташа астық өнімі Қазақстан Республикасында 40-42 ц/га.100 кг. жүгері дәнінде 120-130 а.ө., 100 кг. балаусасында өсіп-өну кезеңіне байланысты 12-26 дейі а.ө., 100кг. сүрлемде 16-22 а.ө. және 1,2-1,4 кг. сіңімді протеин бар.Құрғақ заттармөдшері өсіп-өну езкңдері мен жинау мерзіміне байланысты 8-27% дейін өзгереді, осыған сәйкес 100кг. балауса мен одан алынған сүрлемде өсімдіктіңпісу кезеңіне байланыты 12-16 а.ө. собық түзілгенше және 17-16 а.ө. собық пайда болғаннан кейін болады.Өсімдік табиғатында мынадай заңдылық бар:ең өнімді сорт немесе будан әдетте кеш піседі,ал ерте пісетіндер-өнімділігі төмен өсімдіктер.Жүгерінің көк балаусасы мен сүрлемінің бір азықтық өлшемінің сіңімді протеинмен қамтамасыз етілуі 60-70г-нан аспайды, ал зоотехнкалық норма100-105г. екенін білеміз, ақуыз сапасы да төмен.Жүгері өнімі өте потенциалды мүмкіндіктермен ерекшеленеді.Сүрлемге өсіргенднол далалық және орманды-дала аймақтарының суарылмайтын жағдайларында 150-300ц/га, ал суармалы жерлерде 600-850ц/га-ға дейін өнім береді.Басқа да астық тұқымдастар секілді піскен жүгері дәні өте қоректі келеді, оның құрамында: көмірсу, ақуыз, май, калий, фосфор, магний, кальций т. б. минералдық тұздар, витаминдер бар.

1. «Мал азығының қоректілігін бағалау және мал азықтандыру» Ә.Ә. Егеубаев, Қ.А. Ахметов

2. «Өсімдік шаруашылығы негізінде азықтану» Ә.І. Ізтаев, С.Б. Ермекбаев, Алматы 2014

3. «Мал азығын өндіру» Н.И. Можаев,Н.А. Серікпаев, Ғ.Ж. Стыбаев,И.И. Жұмағұлов,С.О. Кенжеғұлова

4. «Астықтану және диқаншылық ннгіздері» Ә.Ізтаев, Б. Отыншиев,Алматы 1994

5. Интернет желісі

Пән: Биология
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 20 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны
I Кіріспе
II Негізгі бөлім
2.1Жүгерінің морфологиялық белгілері
2.2Жүгерінің биологиялық ерекшеліктері
2.3Түр тармақтарын анықтау
2.4 Пайдалануға рұқсат етілген жүгері будандары
III Қорытынды
IV Қолданылған әдебиеттер тізімі

Кіріспе
Жүгері-ең маңызды және барынша өнімді жемазықтық дақылдардың бірі.Соңғы жылдардағы орташа астық өнімі Қазақстан Республикасында 40-42 цга.100 кг. жүгері дәнінде 120-130 а.ө., 100 кг. балаусасында өсіп-өну кезеңіне байланысты 12-26 дейі а.ө., 100кг. сүрлемде 16-22 а.ө. және 1,2-1,4 кг. сіңімді протеин бар.Құрғақ заттармөдшері өсіп-өну езкңдері мен жинау мерзіміне байланысты 8-27% дейін өзгереді, осыған сәйкес 100кг. балауса мен одан алынған сүрлемде өсімдіктіңпісу кезеңіне байланыты 12-16 а.ө. собық түзілгенше және 17-16 а.ө. собық пайда болғаннан кейін болады.Өсімдік табиғатында мынадай заңдылық бар:ең өнімді сорт немесе будан әдетте кеш піседі,ал ерте пісетіндер-өнімділігі төмен өсімдіктер.Жүгерінің көк балаусасы мен сүрлемінің бір азықтық өлшемінің сіңімді протеинмен қамтамасыз етілуі 60-70г-нан аспайды, ал зоотехнкалық норма100-105г. екенін білеміз, ақуыз сапасы да төмен.Жүгері өнімі өте потенциалды мүмкіндіктермен ерекшеленеді.Сүрлемге өсіргенднол далалық және орманды-дала аймақтарының суарылмайтын жағдайларында 150-300цга, ал суармалы жерлерде 600-850цга-ға дейін өнім береді.Басқа да астық тұқымдастар секілді піскен жүгері дәні өте қоректі келеді, оның құрамында: көмірсу, ақуыз, май, калий, фосфор, магний, кальций т. б. минералдық тұздар, витаминдер бар. Азықтық жүгері дәнінен ұн, әртүрлі жарма, ал жүгері жармасынан -- жүгері үлпілдегі, үлпек дән және қытырлауық таяқша алынады. Жүгері үлпілдегі , үлпек дәні және қытырлауық таяқша -- қосымша баптаулы қажет етпейтін дәмді тағам. Организмге жақсы сіңеді. Оны үш мезгілгі аста: шай, суп, қуырылған нан қосылған сорпа, компот, шырын, кисель, простокваша, айранмен т.б. жеуге болады. Ол әсіресе балаларға пайдалы (ыстық сүтке қосып береді). Қант себілген жүгері үлпілдегі мен тәтті қытырлауық таяқшаны ет-женді және тез толатын адамдарға, сондай-ақ қант диабетімен ауыратындарға жеуге болмайды.
Жүгерінің морфологиялық белгілері
Жүгерінің тамыр жүйесі шашақты, Ф.М. Куперманның (1959) сипатгауында бес түрлі- ұрықтық, эшокотильді, немесе буйір, ұрықтық эпикотильді, түйін және сүйеніш тамырлар ажыратылады.Жүгерінің дөні ене бастағанда өуелі 30-40 см тереңдіке тез бойлайтын бір үрықтық тамыр түзеді, көпшілік сорттары мен будандарында2-3 тәулікген соң-ақ 2-ден 7-ге дейін бүйір тамырлары түзіледі, бірқатар сорттарында олар түзілмейді.
Гипокодильді бүйір тамырлары бүтақтанады жөне ұрықтық тамырлармен бірігіп бірінші дөрежелі тамырлар жүйесін қалыптастырады, олар бірінші қабаттың тамырлары деп есептеледі. Бұл тамырдар көктегеннен кейінгі алғашқы 2-3 аптада өсімдікті су және қоректік заттармен қамтамасыз ету қызметін атқарады, ал соңынан мүндай рөлі не төмендейді, немесе мүдде тоқтайды.
Эпикотильді тамыршалар өсімдіктің эпикатильді бөлігінен пайда болады, ұзындығы тұқымның топыраққа сіңірілу тереңдігіне байланысты өзгереді және өте терең сіңірілгенде (10-15 см) дамиды. Бұл тамыршалар тамырлардың екінші қабатын қүрайды, алайда өсімдіктердің қоректенуінде олардың рөлі шамалы. Тамырлардың ушінші қабаты негізгі жөне өсімдіктер тіршілігіңдегі барынша маңызды-түйін тамырлары, олар сабақтың алғашқы 3-5 жерасты түйіндерінен дамиды және олардың біріншісі топырақ бетінен 3-4 см теревдікте орналасады. Түйін тамырлар жан-жағына 1 м-ге дейін тарайды соңынан 2-2,5 м-ге топыраққа бойлайды, бірақ олардың негізгі массасы 30 см топырақ қабатында щоғырланған. Жүгерінің өскіні мен тамыршалары 46-суретте берілген.
Сүйеніш тамырлар сабақтың топыраққа жақын орналасқан 2-3 түйіндерінен тарайды. Бұл тамырлардың диаметрі түйін тамырларға қарағанда үлкен, қалың қорғаныш тканьмен қапталған, хлорофиль түзеді және жасылданады. Қолайлы жағдайларда негізгі қызметінен басқа-өсімдіктерді жапырылып қалмаудан сақтау-өсімдіктердің қоректенуінде рөл атқарады (тамырлардың 4-ші қабаты). Егін көгі шыққаннан кейін алғашқы 45-50 күнде жер үсті массасы баяу өседі, есесіне тамыр жүйесі пөрменді өседі де жер үсті массасынан бірнеше есе асып түседі.
Жүгерінің сабағы цилиндр пішінді сорт, будан жөне өсіру ерекшеліктеріне қарай 0,5 м-ден 7 м дейін биіктікке жетеді. Қазақстанда пайдалануға рүқсат етілген ерте жөне ортадан ерте пісетін будандарының биіктігі 2,0-2,5 м дейін. Түйін және түйін аралықтарының саны будандар мен сорттарына қарай 8-40 аралығанда, теменгі түйін (буын) аралықтары барынша қысқа, ал жоғарғылары-барынша үзын.
Олардың 3-10 жер асты, 6-30 және одан жоғары жер үсті буынаралықтары болады. Төменгі буынаралықтары барынша қысқа, ал жоғарғылары барынша ұзын.
Ұрықтық сабақтардың буындарға дифференциясы ұрықтық жапырақтар пайда болғаннан кейін жүреді.
Пісу мерзімі әртүрлі будандар мен сорттардың биіктігіңдегі айырмашылық буындар саны мен буынаралықтарының ұзындығына байланысты өзгереді деп қорытындылауға болады, ал будан (сорт) шеңберінде өр буынаралығының өсуіне өсер ететін жағдайларға байланысты. Буынаралықтардың өсуі интерколярлық есу есебінен төменгі буынаралықтан басталып бірте-бірте жоғарғыларына ауысады.
Сабақтың барынша нөрменді өсуі сіпсебастың жоғарғы жапырақ қынабынан шығарда жөне гудденудің бас кезінде байқалады, жылы өрі ыжалды кундері төулігіне 10-20 см дейін ұзындық қосады, гүлдену кезеңінің аяқталуымән жүгерінің бойлап өсуі тоқталады. Сабақтың буынаралықтары жапырақ қынабымен жабылған, олардың қолтығывда бір-бірден қолтық өркен қалыптасады да сабақта оның пайда болған орнында шамалы ойық түзіледі.

Жүгерінің өскіні: 1-бірінші урықтык жапырақ; 2-колеоптиле (қынаптық жапырақ); 3-қосалқы тамырлар; 4-мезокотиль; 5-колеориза (тамыр қынабы); 6-біріншілік тамырлар; 7-екіншілік тамырлар.
Әдетте ерте пісетін будандарда теменгі және жер-асты буывдарынан үзын өркендер дамвды, ал олардың қалыптасуы сорттық ерекшеліктер мен өсіру жағдайларына қарай өзгереді, бірқатар орташа мерзімде жөне кеш пісетін сорттар мен будандарда олар түзілмейді.
Қолтық өркевдерден, 2-4 жоғарғыларынан басқасынан, жүгері собығы дамиды, ал ол түр өзгерісіне үшыраған бүйір сабақ болып табылады. Сабақ жапырағы қанша болса, сонша собық түзіле алады, алайда аудандастыршгған будандарда 5-10 буынаралықтарындағы жапырақ қолтығынан ғана түзіледі. Жүгерінің сабағы жасыл күйін ұзақ уақыт сақтайды. Ол сыртынан эпидермиспен қапталған, одан кейін сабақтың діңі орналасқан, ол бір-біріне жабыса орналасқан түтікті-талшықты шоқтардан түрады жөне сабақтың қатты қабырғасын қүрайды. Сабақтың өзегі борпас паренхима клеткаларынан тұрады, олардың бойынан өткізгіш шоқтар өтеді де олардан бүйір өркендер мен жапырақ түзіледі.
Жүгерінің жапырағы, басқа астық тұқымдастардағы сияқты төменгі жөне орта түйін аралығын тығыз жауып тұратын жапырақ қынабынан жөне енді өрі ұзын жапырақ тақтасы мен кішірек келген тілшеден құралған. Өсіп-жетілу кезеңінің ұзақтығы өртүрлі будандар жапырақтар санының өртүрлілігімен де ерекшеленеді жөне олардың саны 8-ден 30-40-қа дейін өзгереді.
Жүгері будандарын жүйелеу
Осы заманғы жүйелеу бойынша пісу мерзіміне қарай жүгері будандары 7 топқа бөлінеді .
Будандарды пісу топтарына және олардың жылу

режимше қоятын
талаптарына қарай жүйелеу
Будандардың пісу топтары
Пісу тобыны ң нөмірі
Жапырақ саны
Белсенді температура жиынтығы, град.
ФАО
бірлік
Қазақстанда себу-сүттене пісу кезеңінің ұзақтыға, тәулік
Өре ерте пісетін
1
11 дейін
2100
100-149
95-105
Ерте пісетін
2
12-14
2200
150-199
105-110
Ортадан ерте пісетін
3
15-16
2400
200-299
115-120
Орташа мерзімде пісетін
4
17-18
2600
300-399
120-130
Ортадан кеш пісетін
5
19-20
2800
400-499
130-140
Кеш пісетін
6
21-23
2900-3000
500-599
140-145
Өте кеш пісетін
7
23
3000
6ОО

Жапырақтарының саны бойынша өрбір келесі топ адцыңғысынан 2-3 жапыраққа жөне 200°С белсенді жиынтық температураға ажырасады.
Солтүстік Қазақстанда жапырақтар саны 15-16 болатын ортадан ерте және жапырақтар саны 12-14 болатын ерте пісетін будандар аудандастырылған.
Дүниежүзілік тәжірибеде жүгері будандарын пісу мерзіміне байланысты топтау соңғы жылдары ФАО (БҮҮ азық-түлік жөне а.ш. жөніндегі халықаралық комиссия) бекіткен жүйелеу қолданылады, мүнда ете ерте пісетін будандар үшін 100-ден 149 бірлікке дейін, ерте пісетіндерге 150-199, 3-топта 200-299 ж.б. (74-кесте) қарастырылған. Будандарды пісу мерзіміне байланысты бүлай бөлу оларды нақты сипаттауға мүмкіндік береді, өйткені топтар арасындағы айырмашылық 200° өсіп-жетілу кезеңінің 8-10 тәулігіне сөйкес келеді, ал ФАО бірліктері-белсенді жиынтық температура мен өсіп-жетілу кезеңін айтарлықтай нақты анықтауға мүмкіндік береді. Сондықтан нақты жағдайда биоклиматтық көрсеткіштерді ескеріп барынша жоғары мүмкін өнім (астық, сүрлем) алуды қамтамасыз ететін будандарды тандап алуға болады.
Осыған орай, жылу ресурстарына байланысты әртүрлі еддерде жүгері будандарының түқымдарын ФАО-ның мынадай жүйелеу керсеткіштері ұсынылады: Алмания 180-250; Франция 230-400; Италия 600-700; АҚШ 400-600 басқаша айтқанда Алманияда пісу мерзіміне қарай 2-ші, 3-ші топ будандары пісіп үлгереді, алайда 180 көрсеткіші 3-топқа жақын, қажетті белсенді температура жиынтығы 250 бірлікте шамамен 2500°С.
Сабақтық жапырақтар онтогенезде ұрықтық будандар мен буынаралықтардың дифференциясы кезеңінде салынады, соңынан жапырақтар саны өзгермейді.
Жүгерінің барлық жапырақтарын 4 негізгі топқа бөлуге болады: ұрықтық, нағыз сабақтық, төбе жөне орауыш. Жүгеріде ұрықтық жапырақтар саны 4-7, кейде одан да көп, собықтардың пісу қарсаңында бұл жапырақтардың тақталары солып, түсіп қалады. Нағыз сабақтық жапырақтарға қолтығында бүршіктер түзілетін жапырақтар жатады.
Төбе жапырақтары-бүршіктер қолтығынан шыққандар, осыған сәйкес бүйір өркендер түзілмейді.
Орауыш жапырақтар жапырақ қынабын қүрайтын бөлігі, жапырақ тақтасы өте кішкентай, екінші дөрежелі қысқа өркендерде орналасқан, онда собық қалыптасады (47-сурет).
Жапырақ тақтасының эпидермис қабатында өте көп мөлшерде устьицелер болады-бір өсімдікте 100-200 млн, мүның езі өсімдіктерде ауа алмасуын жақсартады. Бір өсімдіктің жапырақ беті ауданы буданның пісу тобы мен өсіру жағдайларына байланысты 0,3-тан 1,2 шаршы м-ге дейін өзгереді.

Жүгері: 1,2-егін көгі және гүлдену кезевдеріндегі өсімдіктер; 3,4-аталық гүл шоғыры және масақша; 5,6-аналық гүл шоғыры және масақша.
Гүл шогыры мен гүлдің қүрылысы. Жүгері бір үшіі, дербес жынысты өсімдік, үш типтегі гүдцер қалыптастырады-аталықтар, аналықтар, кейде қосжыныстылар.
Аталық гүддерде негізінен аталық генеративті органдар-аталықтар дамиды жөне олар аталық гүл шоғырында-сіпсебаста (шашақта) жинақталған. Мұнда аналық ұрықтар ерте солып қалады (редукцияланады).
Аналық гүддерде аналық генеративтік органдар дамиды, ал аталық үрық қаптары ерте солып қалады. Аналықтар қысқарған бүйір өркендеріңде қалыптасады, аналық гүл шоғырын -- собық түзеді.Қосжынысты гүлдер жиі түрде өте ерте пісетін сорттарда және бүйір бүршіктерде (қысқарған) қалыптасады.
Жүгерінің сіпсебасы басқа шашақты астықтан бүйір бұтақтарының әлсіз бұтақтануымен ерекшеленеді, жиі түрде 2-3-5 бүйір бұтақты сіпсебас кездеседі. Сіпсебаста ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.