Диалектиканың категориялары

І. Кіріспе
ІІ. Негізгі бөлім
1. Жалпы сипаттама
2. Жекеше, ерекше және жалпылық
3. Себеп және салдар
4. Қажеттілік және кездейсоқтық
5. Мүмкіндік және шындық
6. Мазмұн және форма
7. Мән және құбылыс
ІІІ. Қорытынды
IV. Пайдаланылған әдебиеттер

Зерттелетін объектілерді, процестерді дәлірек бейнелендіру үшін әрбір ғылым өз ұғымдарын талдап жасайды. Ғылымдардың бірлесе күш жұмсауының нәтижесінде олардың кейбір топтарына ортақ ұғымдар, сондай-ақ категориялар жасалады. Категориялар — философияның неғұрлым жалпы, іргелі ұғымдары.
Философия заттардың неғұрлым жалпы қасиеттерін, байланыстары мен қатынастарын, табиғатта да, коғамда да, адамның ойлауында да әрекет ететін даму заңдарын зерттеп, оларды категориялардың көмегімен бейнелендіріп отырады. Ғылыми ойлаудың универсалды формалары ретінде кате¬гориялар қоғамдық практиканың негізінде туып, дамып келеді. Өзінің мазмұны жағынан олар бізден тыс өмір сүретін шындықты объективтік дүниенің қасиеттері мен қатынастарын бейнелейді. Материалистік диалектиканың категориялары танымның қорытындысы, адамзаттың бүкіл тарихындағы дүние тану тәжірбиесі мен практикасының жинақталуы болып табылады. Олар танымның түйінді пункттері, заттардың мәніне ойлаудың ену "баспалдақтары" десе де болалы. Ойдың даму тарихының барысында жеке категориялардың рөлі де, алатын орны да өзгеріп отырды.

1. Ақмамбетов «Философия және мәдениеттану» Алматы, 1991 ж.
2. Тұрғынбаев «Философия» Алматы «Білім», 2006 ж.
3. «Философиялық сөздік». Алматы, 1996 ж

Пән: Философия
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 7 бет
Таңдаулыға:

ДИАЛЕКТИКАНЫҢ КАТЕ ГОР И ЯЛ АРЫ

1. Жалпы сипаттама

Зерттелетін объектілерді, процестерді дәлірек бейнелендіру үшін әрбір ғылым өз ұғымдарын талдап жасайды. Ғылымдардың бірлесе күш жұмсауының нәтижесінде олардың кейбір топтарына ортақ ұғымдар, сондай-ақ категориялар жасалады. Категориялар —философияның неғұрлым жалпы, іргелі ұғымдары.
Философия заттардың неғұрлым жалпы қасиеттерін, байланыстары мен қатынастарын, табиғатта да, коғамда да, адамның ойлауында да әрекет ететін даму заңдарын зерттеп, оларды категориялардың көмегімен бейнелендіріп отырады. Ғылыми ойлаудың универсалды формалары ретінде категориялар қоғамдық практиканың негізінде туып, дамып келеді. Өзінің мазмұны жағынан олар бізден тыс өмір сүретін шындықты объективтік дүниенің қасиеттері мен қатынастарын бейнелейді. Материалистік диалектиканың категориялары танымның қорытындысы, адамзаттың бүкіл тарихындағы дүние тану тәжірбиесі мен практикасының жинақталуы болып табылады. Олар танымның түйінді пункттері, заттардың мәніне ойлаудың ену "баспалдақтары" десе де болалы. Ойдың даму тарихының барысында жеке категориялардың рөлі де, алатын орны да өзгеріп отырды.
Категориялардың әсіресе мазмұны өзгермелі келеді. Бұл үшін, мысалы, материяны ертедегілер қалай түсінгенін және ол категория дүниенің казіргі заманғы ғылыми көрінісінің системасында қалай түсіндірілетінін салыстырсақ та жеткілікті.
Категориялар материалдық дүниенің жалпы қасиеттерін, байланыстары мен қатынастарын бейнелейтіндіктен, бұдан олардың орасан зор методологиялық маңызы бар екені, оларды табиғаттың, қоғам мен ойлаудың нақты құбылыстарын зерттеуге қолдану қажеттігі жайында қорытынды шығады.
Әрбір ғылымның аса манызды ұғымдары да методологиялық рол атқарады. Диалектика категорияларының жеке ғылымдардыи жалпы ұғымдарынан айырмашылығы мынада: егер жеке ғылымдардың жалпы ұғымдары сол ғылымдардың саласында ғана қолданылатын болса, ал философиялық категориялар методологиялық принциптер ретінде ғылыми ойлаудың барлық түрлерінде, білімнің барлық салаларында қолданыла береді. Олар материалдық және рухани дүниенің айрықша күрделі, қайшылықты процестерін дәлме-дәл бейнелендіруге мүмкіндік береді. Философияның категориялары жеке ғылымдардың даму нәтижелерін оз бойына ұдайы жинақтай отырып, сол арқылы өз мазмұнын байыта түседі. Сонымен қатар, жеке ғылымдардың ешқайсысы жалпы философиялық категорияларды айналып өте алмайды, солардың көмегінің арқасында ғана шындықты теориялық жағынан қайта жаңғыртуға және оны ойда творчестволықпен өзгертуге болады.
Категориялар объективтік шындықтың қасиеттері мен қатынастарын бейнелей отырып, ойлаудың да заңдылықтарын көрсетеді. Категориялардың арқасында дара заттар жалпының жекеше көрінісі түрінде кабылданады және аңғарылады. Адамның жеке басының дамуы барысында категорияларды меңгеру оның теориялық ойлау қабілетін қалыптастырудың кажетті шарты болып табылады.
Белгілі бір категорияны дұрыс ұғыну үшін оның өзін ғана, басқа категориядардан байланыссыз талдау жеткіліксіз. Объективтік шындықта барлық нәрсе өзара байланысты, жаппай өзара әрекеттестікте болады. Сондықтан дүниені бейнелендіретін категориялар да өзара белгілі бір түрде байланысты. Категориялардың әрқайсысы объективті дүниенің қайсыбір жағын бейнелейді, ал олардың барлығы бірлікте мәңгі қозғалып, дамып отыратын табиғаттың жан-жақты заңдылығын шартты түрде шамамен қамтиды. Категориялардың бір-бірімен байланыстылығы соншалықты, олардың әрқайсысын белгілі бір категориялар системасының элементі ретінде ғана түсінуге болады.
Диалектиканың категориялары оның негізгі заңдарымен тығыз байланысты болады. Диалектиканың негізгі заңдары белгілі бір категориялардың өзара байланыстары арқылы ғана көрініп, қалыптаса алады, олай болмағанда олар ешқандай көріне алмайды. Мәселен, қарама-қарсылықтардың бірлігі мен күресі заңы қарама-қарсылықтар, қайшылық және басқа категориялар арқылы көрінеді. Сан өзгерістері мен сапа өзгерістерінің өзара өту заңы сапа, сан, шама, секіріс және басқа категориялар арқылы тұжырымдалады. Екінші жағынан алғанда, диалектиканың заңдары заттардың жалпы жақтары мен қатынастарын білдіретін категориялар арасындағы қарым-қатынасты анықтап береді. Мәселен. мазмұн және форма мен және құбылыс, қажеттілік және кездейсоқтық арасындағы қарым-қатынастар қарама-қарсылықтардың бірлігі мен күрес заңының ерекше көрінісі болып табылады. Бұған дейінгі тарауларда, бірқатар философиялық категориялар, мысалы, материя, қозғалыс, кеңістік, уақыт, сана, сан, сапа, шама, қайшылық және т.б. қарастырылған болатын. Бұл тарауда біз басқа арақатынасты категориялардың бірнеше жұбын қарастырамыз.

2. Жекеше, ерекше және жалпылық

Біз өзімізді қоршаған дүниені қабылдаған кезде біздің назарымызды бірден өзіне аударатын нәрсе - дүниенің сан және сапа жағынан өзгермелі алуан түрлілігі.
Дүние біреу, бірақ ол өзіне ғана тән, қайталанбайтын белгілері бар түрлі жеке заттардың, құбылыстардың, оқиғалардың жиынтығы түрінде өмір сүреді. Кеңістік және уақыт жағынан бір-бірінен бөлек тұрған, өзіне ғана тән сапалық және саңдық айқындылығы бар жеке нәрселер мен ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.