Оқыту — даму негізі

Жоспар
Кіріспе

1 Оқыту . екі жақты процесс
2. Бастауыш мектептегі оқу жұмысын оңтайландыруда оқыту әдістерінің тиімділігі.
3. 2.сынып оқушыларының мәтінді меңгеру дағдысына қойылатын талаптар

Баланың өзіндік дамуына әсер ететін негізгі фактордың бірі - өзара
қарым-қатынас жасау іс-әрекеті. Сөйтіп, оқыту процесі - мұғалімнің
баламен үнемі рухани қарым-қатынаста, ынтымақтастық жағдайда болуын
қажет етеді. Оқу процесінде бала тек мұғалімнің әсерін қабылдаушы
ғана емес, оның оқу іс-қимылы мен өзінің психикалық процестерін
басқару, ұйымдастыра бірі (іс-әрекетін білуі, бағалауы, өзін-өзі басқаруы)
оқытудағы субъекті екенін айқындайды. Оқыту процесінде бала логикалық
ойлау болмысы жалпы тәсілдерін қолдануға және дербес
шығармашылық әрекет жасауға дағдыланады. Бұдан шығатын қорытынды: оқыту — баланың рухани жағынан жетілуін қамтамасыз етеді; оқыту — бала дамуының алғы шарты. Демек, оқыту мен дамудың арасында тығыз байланыс туындап отырады. Л.С.Выготскийдің баланың дамуынан ілгері жүретін, оны жетекке алатын оқытуды айтады. Ол баланың кешегі күнгі дамуына емес, ертеңгі күнгі дамуына қарау керек деп ескертеді, осыған орай, бала дамуының "екі зонасы" болатынын айтады. "Бірінші зона" - бала дамуының қазіргі қол жеткен сатысы, осыған қанағаттанып қоймай, мұғалімнің оқушьшарды болашақтағы дамудың ең жақын сатысына ("екінші зонаға") жеткізуге міндетті екендігін айтады.

Пән: Педагогика
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 35 бет
Таңдаулыға:

Оқыту — даму негізі Педагогикалық процесс өзіне тән негізгі екі белгіні:
организмнің өзіндік дамуына жүйелі түрдегі көмек және жеке бастың жан-
жақты жетілуін түйістіреді.
Баланың өзіндік дамуына әсер ететін негізгі фактордың бірі - өзара
қарым-қатынас жасау іс-әрекеті. Сөйтіп, оқыту процесі - мұғалімнің
баламен үнемі рухани қарым-қатынаста, ынтымақтастық жағдайда болуын
қажет етеді. Оқу процесінде бала тек мұғалімнің әсерін қабылдаушы
ғана емес, оның оқу іс-қимылы мен өзінің психикалық процестерін
басқару, ұйымдастыра бірі (іс-әрекетін білуі, бағалауы, өзін-өзі басқаруы)
оқытудағы субъекті екенін айқындайды. Оқыту процесінде бала логикалық
ойлау болмысы жалпы тәсілдерін қолдануға және дербес
шығармашылық әрекет жасауға дағдыланады. Бұдан шығатын қорытынды: оқыту —
баланың рухани жағынан жетілуін қамтамасыз етеді; оқыту — бала дамуының
алғы шарты. Демек, оқыту мен дамудың арасында тығыз байланыс туындап
отырады. Л.С.Выготскийдің баланың дамуынан ілгері жүретін, оны жетекке
алатын оқытуды айтады. Ол баланың кешегі күнгі дамуына емес, ертеңгі күнгі
дамуына қарау керек деп ескертеді, осыған орай, бала дамуының "екі зонасы"
болатынын айтады. "Бірінші зона" - бала дамуының қазіргі қол жеткен сатысы,
осыған қанағаттанып қоймай, мұғалімнің оқушьшарды болашақтағы дамудың ең
жақын сатысына ("екінші зонаға") жеткізуге міндетті екендігін айтады.
Оқушының жалпы психикалық дамуы - мектептегі оқу
мен оның өздігінен оқуына тығыз байланысты. Оқушының ойлау қабілетінің
дамуына оқу процесінде қолайлы жағдай туады. Білім мен ойлау арасында тығыз
байланыс бар.
Оқыту - екі жақты процесс. Оқыту оқушы мен мұғалімнің өзара бірлесіп
жасайтын әрекетінен тұратын күрделі процесс. Өйткені, оқыту -мұғалімнің
білім берудегі негізгі іс-әрекеті болса, оқу - баланың өзінің танымдық,
практикалық әрекеті. Сөйтіп, оқушының таным әрекеті мұғалімнің басшылығы
арқасында ғана жүзеге асады.
Оқыту - жоспарлы процесс. Мұғалім оқушылардың жалпы рухани дамуына
жүйелі қамтамасыз етуі үшін оқыту процесін жоспарланған,
ұйымдастырылған түрде жүзеге асырады. Оқушы білімді қысқартылған,
педагогикалық тұрғыдан өзгертілген жолмен мұғалімнің және арнайы
жазылған оқу құралдарының көмегіне сүйене отыра меңгереді.
Сөйтіп оқу процесі оқушылардың жас ерекшеліктерінің
сәйкестігін ескере отырып, таным қызметінің формасы мен соған
орай өзгертіліп отырады.
Соңғы жылдары философияда, психологияда әрекетті дамуды
зерттеудің әдіснамасы деп қарастыруда. Әрекетте адам субект ретінде,
танылып, оның жасампаздығы, іскерлігі, қайраткерлігі қалыптасады.
Адамның і -әрекеті, оның бүкіл өмірі өзімен қатар жасап жатқан
адамдармен тығыз байланыста өтеді. Олармен бірге өмірді ұғынып,
күнделікті тіршілік мәелелерін шешеді, болашаққа жоспарлар құрады.
Адам әрекеті сан алуан. Оның негіздері: ойын, оқу, еңбек. Олар жас
мөлшерлерінің әр кезеңінде әр түрліше көрінеді.
Оқыт мен оқу әрекетінің бір-бірімен тығыз байланыста болып, баланың
ақыл-ойының дамуында зор роль атқаратындығы белгілі. Ал оқыту барысында
ақыл-ойының; интеллектінің дамуы, "оқи алуға үйрену" бүгінгі күннің басты
талабы.
Бастауыш мектеп оқушыларының оқу әрекеті ол орындайтын әрекеттердің
жетекшісі, негізгісі. Оқу әрекеті арқылы осы кезеңге тән психологиялық жаңа
құрылымдар теориялық сана және ойлау қалыптасады
Олармен байланысты рефлексия, талдау, жинақтау сияқты психикалық
қабілеттер дамиды.
Оқыту адамның қызметінің бір ғана түрі, ол екі жақты сипатта болады.
Ол мұғалім мен оқушылар арасында оқудың мақсат-міндеттерін жүзеге асыруға
байланысты бір мезгілде өзара қарым-қатынастары мен оқу әрекеттерінен
тұрады. Оқу әрекеті дегенде мұғалімдер тарапынан білім беру қызметіне
басшылық болса, оқу-бұл оқушылар тарапынан білімдерді белсенді түрде
меңгеруі, таным әрекеті. Мұғалім оқушыларға білім беруде қаншалықты
белсенділік танытқанымен, егерде ондай белсенділік оқушылар тарапынан
қолдау таппаса оқыту нәтнжелі болмайды. Сондықтан белгілі бір
мақсатқа бағытталған бұндай өзара қарым-
қатынаста біржақты көзі рас болмауы тиіс. Оқыту процесі тек мұғалім мен
оқушылар арасындағы оқу әрекетінен құралмайды, сонымен бірге
оқытудың басқа да элементтері бар. Олар мыналар:
1. Оқытубың мақсаттылығы. Мұнда мұғалімнің оқылатын
тақырыптың мақсат-міндеттерін айқын қарастыруы көзделеді.
2. Оқытудың мазмұны. Жас ұрпақты ғылымның жетістіктерін
меңгеруді, білімдерін дамытуды міндеттейді.
3. Оқыту формалары мен тәсілдері. Оқыту мазмұнын қандай амал-
тәсілдермен, нақтылы практикалық жолдармен меңгеруді баяндайды.
4. Оқыту нәтижесін талдау және бағалау. Мұғалімнің және
оқушының оқу әрекетінің құрылымын бірлесе отыра сараптама
жұмыстарын жүргізуі, оқушылардың оқу әрекетінің сапасына көзқарасын
білдіріп, бағалап және білім деңгейін тексеріп отыруы. Оқушылардың өзін-
өзі қадағалауы, тексеріп отыруы.
Мектеп тарихының бастапқы кезеңінен оқыту, білімдер жүйесін
оқушылардың меңгеруі белгілі бір дидактикалық буындардан немесе кезеңдерден
тұрады:
1. Оқушыға берілетін білім мақсаты мен қажетін түсіндіру және оларды
әрекетке бағыттайтын мотивтерді туғызу. Осыған оқу міндеттерін
(тапсырмаларды) анықтау
2. Оқушыға жаңа берілетін білімді баяндау және оны қабылдауға жағдай
туғызу.

3. Оқушының білімді қабылдауы және оның санасында жаңа білімнің қорытылып,
ғылыми ұғымдар мен тұжырымдардың қалыптасуына мүмкіндік еру.
4. Белгілген білімді бекітуге басшылық ету.
5. Білімді практикалық қолдануға қаракет ету.
6. Оқушының білілімі мен дағдысының сапасы және деңгейін есепке алу,
тексеру және бағалау.
Оқыту процесінде мұндай басқару жүйесі оқушылардың білім алудағы
таным әрекетінің ерекшеліктеріне байланысы, білімді жүйелі түрде ұғынуға
мүмкіндік туғызады.

Демек,, білімді бекіту кезінде жаңа білімді қайталау,
жаттығу, практикада қолдану т.б. оқыту процесінің элементтері қолданылады.
Ұйымдастыру жағынан алғанда, дидактикалық әр кезеңінің өзіне тән
ерекшелігі болатынын ұмытпаған жөн.
Білім алудың мотиві мен мақсатын анықтау - белгілі бір мақсатқа жетуге
бағытталады, Сөйтіп, ол оқушының білім алудағы әрекеті де мотив пен мақсатқ
сөйкес іске асады.
Түрткі - әрекеттің себебін, оны неге жасау керектігін анықтайды.
Мақсат - әрекеттің нәтижесі қандай болуға тиісті екенін анықтайды.
Баланың оқудағы негізгі түрткісінің бірі - қызығу.
Оқу жұмысының жемісті болуы, ең алдымен, балада білімге деген
қызьнушылықтың нәтижесі болып табылады. Мүмкін бала өзі оқуға талпынбаса,
күшпен зорлап оқыту мүмкін емес. Қызығуды туғызу үшін оқушыларға берілетін
білімнің мақсаты мен қажетін түсіндіріп, оларға нақты оқу міндеттерін
үйрету керек.
Қызығуды туғызудың шарттары мен амалдары көп. Солардың ішінен мына
төмендегідей 3 процесті атап көрсеткен пайдалы:
1. Оқу материалының мазмұны (ондағы жаңалықтар, қазіргі ғылым
мен техникадағы жаңа табыстар, оның практика үшін пайдасы т.б.)
2. Оқуды ұйымдастыру, басқару процесінің ерекшеліктері (оның
әдістері мен формалары т.б.) Мысалы оқытудың проблемалық сипаты,
оқушылардың творчествалық және практикалық жұмыстарды өздігінен
орындауы, көрнекі құралдар мен техникалық құралдар т.б.
3. Мұғалім мен оқушылар арасындағы қарым-қатынастың
ерекшеліктері. Мысалы, сабақта мұғалім мен оқушылар арасында жылы
шырайлы педагогикалық қарым-қатынастың болуы, еркін, жағымды
ерекше жағдай, мұғалімнің көңіл-күйі, ақжарқын болуы, оқушылардың
бір-біріне көмек беруі, өзара ойын-жарыс ұйымдастыру т.б.
Оқу әрекетінің алғы шарттары мектепке дейінгі жаста, рольдік, сюжеттік
ойындар кезінде байқала бастайды. Мектеп топтарда балалардың қоршаған дүние
жайлы қызығушылықтары артады да, оның танымдық қажеттіліктері молаяды.

Мектепте бұл қажеттіліктерді қанағаттандырудың мүмкіндігі мол.
Енді мұғалімнің басшылығымен әртүрлі тапсырмаларды шеше отырып,
қарапайым теориялық білімдерді меңгере бастайды. Осылайша оқу
әрекетінің мазмұны болып табылатын теориялық білім, оқушының қажеттілігіне
айналады. Ал қажеттіліктерді өту мотивтермен байлонысты. Тапсырманы табысты
әрі орындап шығуға басшылық ететін ынта-ықыласы, ішкі түрткілер пайда
болады. Сананы билеген ішкі әрекеттің амалдарын, орыңдалудың құралдарын
белгілеуді, таңдауды талап етеді.
Оқу әрекеті деп білім, білік алуға бағытталған әрекетті айту
қабылданған. Ол өз бетінше де мұғалімнің жетекшілігімен де жүзеге асады.
Біз басшылыққа алып отырған әрекет теориясының психологаялық негізін
Б.Г.Ананьев; Л.С.Выготский, А.И.Леоньтев, А.Р.Лурья, С.Л.Рубинштейн т.б.
ғалымдар жасады. Ал бастауыш мектеп кезеңіндегі оқу әрекеті Ш.А.Амонашвили,
В.В.Давыдов, Л.В.Занков, П.Е.Гальперин, т.б. зерттеулерінде қарастырылды.
Педагогикалық-психологиялық тұрғыдан: "Таным -ойдың білмеуден білуге
қарай дәл емес, білуден неғұрлым толық дәл білуге қарай ұмтылатын ой
өрісінің күрделі үрдісі". Психолог Б.Г. Ананьевтің пікірінше "Таным — адам
сана сезіміндегі табиғат, қоғам, адамзат санасының бейнеленуінің тарихи
процесі"1.
Практика тұрғысынан оқушылардың танымы - өзіне тән ерекшелігі бар
күрдел психикалық үрдіс. Оқушының таным әрекеті мұғалімнің басшылығымен
іске асырылып отырады. Оқушы білімді қысқартылған педагогикагі іқ
тұрғысынан өзгертілген жолмен мұғалімнің және арнайы жазылған оі;улықтардың
көмегіне сүйене отырып алады. Дүниетануда оқушы ғалым адамдармен
салыстырғанда өзі ғылыми жаңалықтар ашпайды, ол - ғылымда бұрын ашылған
зерттелінген фактілерді ұғынуға міндетті. Оқыту — таным процесі өйткені
онда ілгері қарай қозғалыс болады, оқушы білмеуден білуге қарай жүріп
отырады. Оқушының білім алуда ілгері қарай басуына себепкер болатын негізгі
күш — түрлі қайшылықтар. Бала білмеуден білуге қарай қадам басқанда ортүрлі
қайшылықтар мен қифндықтарға кездеседі, оларды шешу жеңу нөтижесінде оқу
міндеттері жүзеге асырылады. Оқыту процесіндегі ең

негізгі қайшылық: ол педагогикалық міндет талаптарымен оқушының
мүмкіндіктерінің арасындағы қайшылық. Бұған тағы да оқушының теориялық
білімімен репродуктивтік ойлауы арасындағы қайшылықтар жатады. Баланың
оқуына күшті әсер ететін себептерінің бірі мотивтер. Мотивтер деп белгілі
әрскетке итермелейтін, бағыттайтын себепті айтады. Мотив - адамның
объективті мұқтаждығы мен ынтасын бейнелейтін әрекетіне талаптануы.
Оқушының мотивтері оның қажеттерімен қызығуларына байланысты болады.
Оқыту практикасында әртүрлі мотивтер болады. Олардың бірі -тікелей
талаптандыру мотивтері — бұл оқушылардың ұстазын ұнатуы оған
сүйіспеншілігі. Перспективті талаптандыру мотивтері өзінің көздеген
мақсатына ұмтылушылығына оның іс-әрекетін болашаққа бағыттауына байланысты.
Бұған жататын мотивтер:
а) мамандықты таңдап алуға байланысты шәкірттердің пәнге қызығушылығы.
Келешек мамандыққа байланысы жоқ белгілілі іс-әрекеттерін қызығушылық (ән,
сурет, спорт) Түрлі психологиялық-педагогикалық зерттеу деректеріне сүйеніп
(А.К.Марков, Г.И.Щукина, В.И. Ильина) мотивтерді екі топқа ажыратуға
болады.
1. Танымдық мотивтер: а) оқушыларды жаңа білімді игеруге және үғу
тәсілдеріне бағыттау мотивтері. ө) өз бетімен білім алу, оны іс-әрекетінде
қолдана білу мотивтері.
Әлеуметтік мотивтер: а) кең мағынадағы әлеуметтік мотивтер (оқуда
белсенділік, ынталылық, жауапкершілік және борышын сезіну) ә) тар
мағынадағы әлеуметтік мотивтер (отбасы, ұжым және жолдастарының алдындағы
беделі) б) ынтымақтастық әлеуметтік мотивтер оқу тәрбие жұмысында өзара
әрекеттесуге ұмытылу және үнемі жетілдіру. Психолог С.Р. Рубейнштейн "Жалпы
даму барысында жеке адам қалыптасады. Оның сыртқы қалпын тек ішкі орта
арқылы сол жеке бастың өз қуаты, өз белсеңділігі арқылы іске асырады"1
дейді.
Белсенділік деген не? Белсенді деп тегінде субъектінің іс-әрекет
үстіндегі күшін, іс-әрекетін айтады. Оқушылардың оқудағы белсенділігі
дегеніміз - оқуға қажетті білім мен дағдыны меңгеру және оларды өмірде
практикада пайдалана білуге, үйренуге оқушының істейтін саналы әрекеті.
Яғни оқушылардың оқуға білімге деген ықыласының құштарлығының ерекше
көрінісі болады.
Оқу процесінде оқушының белсенділігін негізінен екі түрлі сипатта
болады. Сыртқы белсеінділік дегеніміз' оқушының қимыл-қозғалыстары
практикалық әрекеті.
Оқушының ішкі белсенділігіне оның белсенді түрде ойлау әрекеті жатады.
Белсенділік жеке басқа тән маңызы бір қасиет болып саналады. Оқушы
белсенділігі қандай болғанда да оның ой дербестігіне сүйенеді. Оқыту
процесінде оқушылардың белсенділігін арттыруды жүзеге асыру мақсат еткен
мұғалім олардың ой дербестігін дамытуға тырысады. Танымдық әрекетінің
негізінде оқушыларда танымдық белсенділік қалыптасады. Олай болса, танымдық
белсенділік дегеніміз, білімді меңгертуді тек байқаумен, сезумен ғана
қабылдатып қоймай, керісінше, талданып отырған үрдісті аңғарту арқылы
заңдылықтың теория жүзінде қалай ашылғанын байқата, соны білдірте отырып,
меңгерген білімін практикада шығармашылықпен қолдана білудің дұрыс амал-
тәсілдерін үйрету, сол арқылы іскерлігі мен дағдысын арттыру болып
табылады.
Баланың оқу барысында оқу әрекеті артады. Мектеп жасына дейінгі (5-6
ж.) балалар заттарды түсіне қарап ажырата бастайды., олардың құрылысын-
пайдалану тәсілдерін білгісі келеді. Балалардың бір нәрсені құмартып білуге
талаптануын таным ынтасы дейді. Мектеп жасындағы балалардың таным ынтасын
қалыптастыруда білім беру тәсілдерінің ерекше маңызы бар. Оқу барысында
балалар түрлі заттардың, құбылыстардың мәніне, ғылыми ұғымдар мен
зандылықтарын терең түсінуге, алған теориялық білімдерін практикада еркін
білуге үйренеді. Оқушылардың таным белсенділігі олардың шығармашылық іздену
қабілетіне, мұғалімдердің теориялық сауаттылығы мен шеберлігіне байланысты.
Н.С. Лейтестің пікірінше, бастауыш мектеп кезеңінде оқушыларда ғажайып
өзгерістер болып жатады, яғни, ойдың күрделі қасиеттері қалыптасады және
олардың даму деңгейлері ойдың даму барысының бала кезеңдерімен салыстыруға
болмайтындай жылдамдықпен дамиды.1
Бастауыш мектеп жасындағы балалардың негізгі бағыты бұрынғы, "ойнау"
кезеңінен оқу үрдісіне бет бұру кезеңі болып есептеледі. Мектеп
кезеңдері ішіндегі ең негізгі кезең болып саналатын бастауыш кезеңі
оқушыларды танымдық, шығармашылық қабілетінің дамуына ең тиімді де қолайлы
кезең бола отырып, осы кезеңде олардың танымдық іс-әрекеттерінің
психологиялық негізгі қалыптасатын және елестету, армандау мен ойлау
амалдары: талдау сияқты көзқарастары жоғары дәрежеде дамуына жағдай жасалу
қажет. Танымдық белсенділік дегеніміз — оқушының оқуға, білімі дегені ынта
ықыласының құштарлығының ерекше көрінісі. Оқушылардың өздігінен жасайтын
түрлі оқу жұмыстары балалардың белсенділігін арттырады және оқу мен ойлау
әрекетінің тиімді амал-тәсілін қалыптастырады, басқаша айтқанда оқу
материалымен белсенді түрде жұмыс істсуіге үйренеді. Оқу материалымен жұмыс
істеудің тиімді жолдарын білетін оқушы оны тек есте қалдыру үшін жаттай
алмайды. Ол өзінің белсенді ойлау әрекеті арқылы материалдың негізгі
жақтарын айырып оларды белгілі жүйеге байланыстыра түсінуге тырысады. Оқу
материалын терең меңгеру үшін теориялық материалдардан нақтыға және
керісінше нақтыдан теориялық материалдармен жұмыс істеуге үйренеді. Бұдан
шығатын қорытынды: оқушылардың өздігінен жұмыс істеуге және оның жемісті
болуы олардың ойлау әрекеттерінің екендігі. Жүргізілген арнайы
пснхологиялық зерттеулер мынаны көрсетеді: жекеленген оқушыларды ойлау
әрекетінің салыстыру, талдау, синтез, жалпылау және абстракция- сияқты
амалдары бір сатыда болмай бұларды қолдануға дара айырмашылықтар болғандығы
айқындалған.

1. 2. Бастауыш мектептегі оқу жұмысын оңтайландыруда

оқыту әдістерінің тиімділігі.
Оқыту әдістері ұғымының мазмұнын анықтауда құрал, жол, тәсіл сөздерін
пайдаланудың синонимдік жағынан педагогикалық әдебиеттерде әр түрлі
көзқарастар байқалады. бұл сөздер бір-біріне жақын, бірақ әрқайсысының
өзіне тән не мағыналық, не қолдану ерекшелігі бар сөздер.
Құрал дидактикада дербес терминологиялық мәні бар сөз.
Мысалы,дидактикада қолданылатын құралдар оқыту жабдықтары, оқыту ақпаратын
ң көздері (оқытудың техникалық құралдары, оқулықтар, оқу құралдары.
Көрнекі құралдар т.б.)
Әдіс (методос деген грек сөзінен туады — зерттеу немесе таным жолы),
тәсілдер жиынтығы. Әдіс пеедагогикалық әдебиеттерде тәсіл деп
түсіндіріледі. Мысалы, швейцар энциклопедиясында әдіс ұғымын тәсіл деп
түсінеді.
Педагогикалық энциклопедия "Оқыту әдістері" — мұғалім мен оқушылар
жұмысының тәсілдері, солардың көмегімен білімді, іскерлікті және дағдыны
игереді, оқушылардың дүниетанымы қалыптасады, қабілеттер дамиды" — деп
жазылған.
Демек, оқыту әдісітері бұл мұғалім мен оқушылардың оқу тәрбие жұмысының
міндеттерін ойдағыдай шешуге бағытталған өзара байланысты іс-әрекетінің
тәсілдері. Оқыту әдісін осылай дидактика тұрғысынан түсіндіру жалпы
философиилық анықтамаға сай келеді. Әдіс дәл жалпы мағынасында мақсатқа
жету іс-әрекетін нақты ретке келтіру тәсілдері.
Сонымен оқу әдістері оқушылардың танымдық қабілеттерінің дамуына
мүмкіндік туғызуы тиіс, яғни, оқушылардың ойын дамытады, өз бетінше іздініп
жаңа білімді игеруге ықпал жасайды:
Оқыту әдістері ғылыми таным әдістеріне байланысты, өйткені, оқытуда ең
бастысы оқушылардың танымдық іс-әрекеті. Ғылыми танымға қатысты бірсыпыра
ережелер оқушылардың танымдық іс-әрекетінде қолданылатын оқыту әдістерінің
ерекшелігін анықтайды. Бұл ережелер: оқыту әдістері ең анық фактілерді
білуді қамтамасыз етеді оқыту әдістері практика мен теорияны
жақындастырады; оқыту әдістері шындықты
тануға әрекет жасайды; идея нақты өмір моліметтерінеи қорытылады.
Осы ереже ердің бәрі оқушылар көзқарасының қалыптасуының, таным
қабілеттерінің дамуының негізі болады.
Оқыт әдісі мақсатқа жетудің саналы түрде қолданылатын тәсілі, ал
мақсатқа жету мұғалімнің шеберлігіне. оның оқыту процесін тиімді
ұйымдастыра білуіне, оқушылардың даярлық дәрежесіне, мұғалім мен
оқушылардиң белсенділік педагогикалық ынтымақтастығына байланысты.
Оқыту әдісі - оқыту жұмысын ұйымдастыру мен өткізудің моделі. (С.И
Архангельский - Оқыту әдістері 1974 ж). Оқыту методы деп мұғалімдердің
біліммен қаруландыру тәсілдерін және оқушылардың материалды қабылдау
жолдарын айтады. (Көшекбаев, 1976) Оқыту әдісі оқушылардың таным әрекетін
тәсілі. (Н.Никандров, 1990 ж.) Оқыту әдісі дегеніміз оқушыларға білім беру
оларды дамыту мақсатында мұғалім мен оқушылардың бірлесіп жасайтын қызметі
және қарым-қатынасының тәсіл амалдарды (Т. Сабыров, 1993 ж.)
Оқыту әдістері дегеніміз мұғалім мен оқушылардың оқу-тәрбие жұмысының
міндеітерін ойдағыдай шешуге бағытталған өзара байланысты іс-әрекетінің
тәсілдері. (Ж.Б. Қоянбаев, 1998 ж.)
Метод (metodos) - грек сөзі, ақиқатқа жету жолы) - оқытушы мен
оқушыны4 жұмыс кезінде қолданатын тәсілдері, ол арқылы оқушы білім,
іскерлік, да5дыларды меңгереді, дүниетанымын қfkыптастырады, қабілетін
дамытады. * Н.А.Морева, 1999 ж.)
Оқыту әдісі дегеніміз - мұғалім мен оқушының оқыту мақсатына жету
үшін, белгілі бір тәртіппен жүретін іс-әрекеті. Оқыту әдісі (дидактикалық
әдістер) — білімділік міндеттерді орындау жолдарының, тәсілдерінің
жиынтығы. (И.П.Подласый, 2000 ж.).
Оқыту әдісі оқыту барысында мұғалім мен оқушының ынтымақтасуы
нәтижесінде оқу-тәрбие жұмысының бір мақсатқа жетуін реттеуші тәсіл ретінде
көрінеді (Е. Сағындықұлы, 1999 ж.)
Әдіс - жалпы мағынада - мақсатқа жету тәсілі, анықтап айтқанда,
әрекетті білдіретін ұғым (философиялық сөздік, 1999 ж.) Оқыту әдісі ол
оқушы мен оқытушының сабақтағы жұмыс тәсілі (А. Меңжанова, 1996 ж.)
Әдіс (гр. metodos) - танып білудің немесс зерттеудің
жолы,
теория, ілім - танып білу жолы, іс-әрекеттің, істің тәсілі, шындықты
меңгерудің практикалық, теориялық тәсілдер мен операциялардың
жиынтығы (А.Молдағалиев, 2001 ж.) Әдіс дегеніміз оқу-тәрбие
жұмыстарының міндеттерді дұрыс орындау үшін мұғалім мен оқущылардың
бірлесіп жұмыс істеу үшін қолданатын тәсілдері.
Әдіс арқылы мақсатқа жету үшін істелетін жұмыстар
ретке келтіріледі.
Оқыту әдістері танымға қызығушылық туғызу керек. Олар
оқушының ақыл-ойын дамытады, ізденуге, жаңа білімді түсінуге ықпал етеді.
Оқытуда ең басты нәрсе оқушылардың танымдық жұмыстары.
Оқыту әдістері ең анық фактілерді білуді қамтамасыз етеді, теория мен
практиканың арасын жақындатады.
Тәсіл оқыту әдісінің элементі. Жоспарды хабарлау, оқушылардың зейінін
сабаққа аудару, (оқушылардың мұғалім көрсеткен іс-қимылдарды қайталауы,
ақыл-ой жұмыстары тәсілге жатады. Тәсіл материалды түсінуге үлес қосады.
Оқыт т түрлері:
- Ой, зейін, ес, қабылдау, қиялды жақсарту тәсілдері.
Проблемалық ситуация жасауға көмектесетін тәсілдер.
Оқушылардың сезімдеріне әсер ететін тәсілдер.
- Жеке оқушылар арасындағы қарым-қатынасты басқару тәсілдері.
Сонымен тәсілдер оқыту әдістерінің құрамына кіреді, әдістің
жүзеге асуына көмектеседі.
Оқыту әдістерінің жіктеу проблемалары үнемі айтыс туғызып келе жатқан
педагогикадағы күрделі мәселелердің бірі болып табылады. Р.ГЛемберг -
мынадай оқыту әдістерін ұсынды. Өнер құралдарын қолдану. Бейнелеу өнері.
Оқушылар белгілі тақырыптар бойынша табиғи объектілердің суретін салады.
Мұғалім сабақтың мақсатына сәйкес жекелеген уреттілердін шығармашылығы
туралы оңгімелеп, талдайды, театр, кинг әнері және . ердегі стильдердің
ауысу заңдылықтары туралы айтады. Саз арқылы мұғалім оның орбір
түрінің маңызын түсіндіріп,

оқушылардың сезімдік аймағын дамытады. Дүниежүзілік көркем әдебиет
шығармаларды да тақырыпқа сай қолданылуы керек.
Оқушлардың хабарламамасы. Жаңа білімді хабарлау үшін берілетін
жаттығуларға есептер шығару, мәтінді көшіру немесе оқу, сұрақтар қоіс
немесе жауаптар іздеу жатады. Тапсырмаларды мұғалімнің талдауы жаңа ереже,
қорытындылар тұжырымдамауға "мүмкіндік береді. Жаңа білімді хабарлауда бұл
тәсіл бастауыш сыныптың математика және тіл сабақтарына жиі қолданылады.
Мысалы балалар мәтінді көшіріп мағынасы бір сездерді тауып, мұғалімнің
көмегімен олардың біріктіретін белгілерді табуға тырысады.
Әңгімелесу — оқу материалы сұрақ-жауап түрінде
меңгеріледі, Мұғалімнің сұрағына оқушы жауап береді. Әңгіме барысында
оқушылар мұғалімнен оларға түсініксіз жерлерін сұрайды.
Бұл әдістің басты талабы - ойластырылған сұрақтардың және оқушыладыңң
мүмкін жауаптарының қатаң жүйесі. Сұрақ нақты оқушыларға түсінікті болу
керек.
Сұрақ қою өнері - нақты мазмұнды бөлу, оған оқушылардың назарын
аудару, көмекіші түзетуші сұрақтардың алдын-ала әзірлеу.
Әңгімелесу-сұрақтар жүйесі. Онда барлығы бір-бірімен байланысты және
негізгі идеяға бағындырылған.
И.Я. Лернер, М.Н.Скаткин жасаған оқыту әдістері.
Түсіндірмелі-иллюстративтік әдіс. Бұл әдіс арқылы оқушылар
ақпараттарды меңгереді. Оны басқаша ақпараттық-рецепция (қабылдау) әдісі
деп атайды. Осы әдіс арқылы мұғалім дайын ақпараттарды оқушыларға түрлі
құралдармен түсіндіреді, ал оқушылар ақпараттарды түсініп естеріңде сақтау
керек.
Ақпараттар әңгіме, лекция, түсіндіру, кітап, қосымша құралдар, көрнекі
құралдар арқылы беріледі. Мұғалімдер есептер шығардьь теәремалгдды
долелдейді, жоспар құруға үйретеді. Оқушылар мұғалімнін істегенін
қайталайды, айтқанын тындайды, көрнекіліктеріне қарайды заттармен жұмыс
істейді, оқиды, бақылайды, жаңа материалдарды өткенмен қосады.

Түсіндірмелі-иллюстративтік әдіс арқылы адамзат жинақтаған
тәжірибені уақыт ішінде беруге болады. Оның пайдасы ғасырлар бойы
тексерілген және көп елдерде қолданылады.
Көп ғасырлар бойы білім беру үшін мұғалімнің сөзі, оқу кітаптары,
жұтаңдау көрнекі құралдар қолданылады, қазір ақпараттар техникалық құралдар
арқылы да берде. Олар арқылы ғалымдармен, жазушылармен, суретшілермен,
әдістермен, конструкторлармен т.б. кездесу өткізуге болады.
Оқу кинолары, телехабарлары зат және құбылысты жақсы қабылдап,
түсінуге көмектеседі. Олар арқылы өсімдіктің қалай өсетінін, космостағы
микроорганизмдердегі құбылыстарды көреді. Жұмыс істеп тұрған модельдерді,
табиғи объектілерді демонстрациялауда кең қолдану керек.
Түсіндірмелі-иллюстративтік әдіс бастауыш мектептерде кең тараған. Ол
арқыл білім "дайын" күйінде беріледі. Мұғалім материалды қабылдауға
көмектеседі, білім қабылданып, оны оқушылар, түсініп естерінде қалдырады.
Бұл әдісті керексіз жерде шектен тыс қолдануға болмайды.
Репродуктивтік әдсі Бұл әдіс арқылы мұғалім оқушының іскерлігін және
дағдыларын қалыптастырады, тапсырмалар беріп, өзі түсіндірген білімді,
үйреткен жұмыстарын оқушыларға қайталатады. Оқушылар мұғалімнің есебіне
ұқсас есептер шығарып, тіл сабақтарында үлгі бойынша жіктейді, септейді,
жоспар құрады. Мұғалімнің нұсқауымен станоктармен жұмыс істеп, химиядан,
физикадан тәжірибе жасайды.
Репродуктивтік әдіс мұғалімнен ұйымдастырушылық қабілетті талап
етеді. Мұғалім сөздік көрнекілік, практикалық әдістер арқылы сабақ
түсіндіреді ал оқушылар оларды тапсырмаларды орындау үшін қолданады.
Оқушыларға берілетін нұсқаулар жетілдіріліп, жауаптарды бар
бағдарламаланған оқулықтар жасалуда. Оларға ауызша түсіндіру, қалай жұмыс
істеуді айтумен қатар, жұмыс істеуге керек сызбалар, кинодан үзінділер
көрсетіледі.
Білімнің көлемі көп болғанда репродуктивтік әдіс
түсіндірмелі-иллюстративтік әдіспен бірге қолданылады.

Оқушыларға алгоритим беріледі. Алгоритм дегеніміз оқушыға зат не
құбылысты толық білуге көмектесетін іс-әрекеттердің жүйесі, ол оқушыға
бағыт береді. Оқушыларға конспектілеудің, салыстырудың,
есеп шығарудын алгоритмдері беріледі. Алгоритмдер бірнеше операциялары бар
дағдыларды қалыптастыруға жақсы. Алгоритм жасағанда күрделі іс-әрекеттен
оның жеке операцияларын бөлу керек. Алгоритм - бала істейтін нақты жұмыс
Репродуктивтік әдіс бағдарламалық оқытумен тығыз байланысты. Ол арқылы
практикалық жұмыстар істеледі. Оқушылар өз бетімен меңгере алмайтынын олар
үшін мүлдем жаңа тақырыптарды репродуктивтік әдіспен беру керек.
Аталған әдісті шектен тыс қолдану жаттандылыққа әкеліп, оқушының
шығармашылығын, ақыл-ойын дамытпайды. Себебі репродуктивтік әдісті
қолданғанда оқушылар жаттығулар орындайды, қайталайды
Проблемалық әдісті қолданғанда оқушылар орындайтын іс-әрекеттен
шығармашылық іс-әрекетке көшеді. Бастауыш мектептің оқушылары проблемалық
міндеттерді өз бетімен шеше алмайды, сондықтан мұғалім оларға проблеманы
шешу жолдарын көрсетеді, проблеманы түгелдей өзі шешеді. Оқушылар
проблеманы шешпесе де, танымдық қиындықтарды шешу жолдарын көреді.
Проблемалық әдістің орта және жоғары сынптарда пайдасы көп. "Металл судан
ауыр, бірақ бритва суға батып кетеді", "Тоқты күшейту және әлсірету үішін,
температураны көтеру және түсіру үшін не істеу керек дсген сұрақтар
проблемалық сұрақтар.
Проблемалық ситуация проблсманы шешуге керекті білімдерді, ақыл ой
жұмысына қабілетті, үлкен белсенділікті талап етеді. Оны оқушылар өз
беттерімен, немесе мұғалім көмегімен шешеді.
Проблемалық ситуация жасаудағы мақсат оқуды қиындату арқылы оқу
материалдарын меңгерту, баланың ақыл-ойын жұмыс істеу. Проблемалық ситуацйя
сұрақтар қою, болжам айту, долелденбеген пікірлерді талдату арқылы
жасалады. Оқылып отырған құбылыстың сызбасы, диаграммасы жасалады. Оқушылар
шығармашылықпен жұмыс істеп, білімдерін емін-еркін естеріне
түсіреді. Проблемалық әдіс
оқушыларды тапқырлыққа, қарама-қайшылықтарды түсінуге болжамдар айтуға,
дәлелдер келтіруге, шешім табуға үйретеді.
Ішінара ізденіс немесе эвристикалық әдіс Оқушыға проблеманы өз бетімен
шештіріп үйрету үшін, оған шағын зерттеу жұмыстарын беру керек. Мұғалім
картиналар, құжаттар көрсетіп, оларға сұрақ қоюды ұсынады, фактілерден
қорытынды шығартады, ұсыныстар айтқызады. Эвристикалық әдіс арқылы сабақ
өткізетін мұғалім алдын ала проблеманы шешуге алып келетін, оқушылардың
білімдерін еске түсіретін сұрақтар өзірлейді.
Эвристикалық әңгіме үшін құрастырылған сұрақтар проблемалык сипатта
болады. Оқушылар ізденеді, шығармашылықтарын көрсетеді. Оқушылар жеке
проблемалық сұрақтарды шешсе, онда ішінара ізденіс әдісін қолданылғаны.
Мұғалім тапсырма өзірлеп, оның қай жерлерін оқушылар зерттеу арқылы
орындайтынын белгілейді.
Зерттеу әдісі. Шығармашылық жұмыс тәжірибесін жақсы үйрену үшін
зерттеу әдісі қолданылады. Зерттеу әдісін қолданғанда оқушы білімін
қолданады ғылыми таным әдістерімен жұмыс істеп үйренеді. Ол арқылы оқушылар
ө дері үшін жаңа проблемаларды шешу тәжірибесін жинақтайды.
Зертт жұмыстарп сабақта, үйде орындалады. 1 аптада, 1
ақд орындалатын тапсырмалар беріледі. Мысалы өдебиеттің мұғалімі
"Қазақста: жазушылар ;ның нарық кезінде жазған шығармалары" деген
тақырыпті тапсырма береді. Оқушылар барлық жұмысты оз беттерімен
орындайды. Өсімдіктер өсіру үшін колданылған агротехникалық
тәсілдердің пайдасьь анықтау жөнінде тапсырмалар беріледі. Зерттеу
жұмысының жоспарі. жасалып қорытындыларының дұрыстығы тексеріледі.
Туған олке тарихык зерттеуге болады. Оқушылар эксперимент
жүргізеді, ғылым; эксперименттерге қатысады, ұзақ уақыт
кететін тапсырмалар көп болмау керек. Әр пәннен жылына бір рет тапсырма
берген жақсы. Бірақ бір оқу жылы ішінде барлық пәндерден зерттеу жұмыстары
берілмейді.
Мектеп оқушыларын одебиетті іріктеуге, аннотация
жасауға. конспектілелте,, картотекалар жасауға, жоспар жасауға, материал
жинауғ; оның жоспарын жасауға, құрастыруға, баяндауға үйрету керек.
Тапсырмал шағын болуы керек.
Зерттеу кезеңдері: I) факті, не құбылыстарды бақылау, зерттеу. 2)
зерттеу керек түсініксіз құбылыстарды анықтау. 3) проблеманы
шешу жөнінде жорамал айту, зерттеудің жоспарын жасау. 5) зерттеу. 6)
нәтиже 7) оны қолдану туралы ұсыныс.
Оқушының шешетін проблемалары түсінікті болып, бағдарламаға керек.
Оқушының зерттеу ғылымның зерттеуіне ұқсас болады, проблема күрделі (
болмау керек. оларды әдіскер - ғалымдар жасау керек. Зерттеу
жұмысының түрлері: өсімдіктерді, жануарларды, табиғат
құбылыстарын бақылау, баяндамалар оқу, технологиялық процестерді
жетілдіру туралы ұсыныстар айту, ғылыми көпшілік әдебиеттерді талдау
т.б.
Ғылыми әдістер физика, матеметика, география және
басқа
ғылымдарды зерттеу әдістері, олар: салыстыру, аналогия, жинақтау, жіктеу
әдістері.
С.П Барановтың "Ой тұжырымдарын жасау әдісі" арқылы оқушы түрлі
өнімдер жасайды. Іс әрекетті ұйымдастыру ойындары
кезінде 0л қатысушылардың іс-әрекеті белгілі бір ереже бойынша
жобаланады және жүзеге асырылады. Тақырыпты талдау үшін
оқушылар ой жетекшілігінің басшыларымен топтарға бөлінеді.
Содан кейін жұмыс нәтижелерін талқылап бір-бірімен іскерлік
байланыс орнату үшін қосады. Ойын бірнеше күнге созылуы мүмкін
Ойынға қатысуш ылар өндіріс, әлеуметтік салалардағы
мәселелерді талқылап, түрлі процестерді моделдейді. Мәселені шешу
үшін айтылған ұсыныстар сол жерде жүзеге асырылады. Әрбір ойыншы өзінің
болашақ іс-әрекетін біліп, оны жүзсге асыру тәсілдерін анықтайды.
Ой-пікір қарым қағынасы – мәтіндер алмасу негізінде әртүрлі көзқарас
өкілдерінің өзара түсіністігі орнатылады. Егер екі көзқарас болса оны
диалог, ал көп болса полилог деп атайды. Ақыл-ой жұмысының типтері:
жобалау, зерттеу, басқару, қарым-қатынас, санамен жұмыс істеу,
интелектуальдық жұмыстар.
Іс-әрекетті ұйымдастырудың маңызды құралы - рефлексия - жан-
жақтыта; іу процесі, и арым-қатынас іс-әрекетінде өтетін
ерекшеліктері түсіну, оқыту субъектілерінің жаңа сапаларға ие болуы. Білім
алу көздері бойынша сөздік көрнекілік және практикалық әдістер бөлінеді.
Егер оқушылар негізгі оқу ақпаратын мұғалімнің
ой-пайымдарынан және дәлелдерінен немесе оқу кітаптарындағы мәтіннен алса
онда мұнда й әдістер сөздік әдістер тобына жатады: түсіндіру,
әңгіме әңгімелесу суреттеу, түсінік беру және басқалары. Бұл жерде ең
басты. ойлардың дұрыс жүйесі. Бұл әдістер ұғымдарды қалыптастыру және
меңгеру немесе сезімдік бейнелерді қалыптастыру мен жаңғыртуға бағытталған.
Бірінші жағдайда мұғалім танымның абстрактылық формаларын
қолданып, ойдың сөздік - ұғымдық аппараттарына сүйенеді. Екіншіден
нақты - образдық ойға оқушының жеке сезімдік тәжірибесіне
сүйенеді. жағдайда да сөздік әдістердің түрлі құрылымы бар.
Сөздік әдістерді қолдану процесінде көрнекі құралдар қолданылады
Бірақ олар көмекші құрал ролін атқарады. Түсіндіру корнекі құралдары
қолдануға байланысты емес. Мысалы, сөйлем құрылысын сызба көмегімен
түсіндіруге болады, бірақ ол ұғымды меңгеруге ғана көмектессді.
Сөздік әдістері арқылы оқушы материалдың сөздік формаларын
меңгереді. Оқушылар материал мазмұнын дауыстап оқиды,
мысал тақпақты жаттайды, іштей оқиды, ішкі тілді
қолданып ойланады Материалды меңгеру формасы оқыту әдісімен толық
сәйкес келмейді.
Егер оқушы материалды мұғалімге айтып берсе, онда ойлау формалары
мұғалімнің ой топшылауларына жақын. Бірақ бұл жағдайда ең бастысын,
мәндісін жоғалтып, бәрін бірдей есте сақтайды. Егер оқушы ішінен ойласа,
онда оның зейінін негізгі ережелерге шоғырландыру керек.
Оқушы өз бетімен керексіз, қосалқы ережелерге назар аударып,
материалды дұрыс меңгермейді.
Сөздік әдісті қолданғанда оқушылардың ойларының қалыптасу процесін
бақылау қиын, себебі бұл әдістер негізінен оқу материалының мазмұнын
меңгертуге бағытталған.
Сөздік әдістің тиімділігіне хабар беретін негізгі
көрсеткіштер оқушылардың жаңа білімдерді есте сақтауы және айтып бере
білуі. Сабақтың әр кезеңінде білімді меңгеру процесі қалай жүріп жатқанын,
балалардың нені түсініп, нені түсінбей отырғанын анықтау үшін мұғалім
кейбір тәсілдер мен құралдарды қолдану керек. Көбінесе мұғалім сөйлейді,
ал оқушылар оны тыңдайды. Оны балалар түсінген - түсінбегенін қалай
білуге болады? Ол

үшін түсіндіру процесінде "ия" немесе "жоқ", "дұрыс емес" деген қысқа
жауаптарды талап ететін сұрақтар беріп иллюстрациялар көріп, мысал
келтіруге болады. Меңгерілгенді тексерудің зор маңызы бар.
Сөз; әдістер арқылы оқушы мұғалімнің түсіндіргенін қайталайды.
Оқушылар өз белсенділіктерін аз көрсетеді, ой пікірлері де аз. Оларда бір
проблема болады. Ол - мұғалімді мұқият тыңдау және оны түсіну.
Сондықтан сөздік әдістер арқылы материалды түсіндіргеннен кейін
бірден, оқушылардың өздігі мен практикалық қызметіне негізделген түрлі
жаттығула орындатыла. .
Сөз, әдістер көбінесе жаңа материалды оқуда қолданылады, басі
әдістерме гығыз байланыста қолданылғанда ғана тиімді болады.
З.И.Васильеваның "Мақсатты тұжырымдау әдісі". Сабақ
үстінде оқушылардың алуан түрлі іс-әрекетін жоспарлау. Сабақ міндеттерін
қойып оны жүзеге ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.