Батыс ғалымдары әлеуметтік мобильділік туралы

Жоспар
Кіріспе

1 ТМД социологтары әлеуметтік мобильділік туралы
2 Әлеуметтік мобильділіктің түрлерін топтастыру мәселесі

Әлеуметтік мобильділік түсінігін теориялық талдаудың Батыс социологиясында бірнеше бағыттарын бөліп көрсетуге болады:
1.Әлеуметтік мобильділікті құрылымдық- функционалдық талдау.П.Сорокиннің, Т.Парсонстың, И.Хербердің,Б.Барбердің, М.Болтьенің және т.б.социологтардың еңбектерінде орын алған.Бұл бағыттың өкілдерінде әлеуметтік мобильділікті талдауда стратификациялық әдісті пайдалну көп орын алады.Алға жылжуды әлеуметтік мобильділіктің бір түрі ретінде көрсететін теориялық функционалдық талдау Ф.Фюрстенбергтің, Х.Босетскийдің, Г.Циммерманның,Э.Грохлының еңбектерінде жалғасын тапқан.
2. Әлеуметтік мобильділіктің эгалитардық теориялары С.Липсеттің, Р.Бендикстің және т.б. ғалымдардың еңбектерінде сипатталған.Олар қоғамның индустриалдық дамуының әлеуметтік мобильділік процесіне әсерін көрсетеді.Әлеуметтік мобильділіктің әлеуметтік- эволюциялық теориялары Р. Хаузердің, Ж. Голдторптың еңбектерінде орын алған.
Батыс социологтары әлеуметтік мобильділікті тар мағнада- индивидтердің бір әлеуметтік қабаттан екінші әлеуметтік қабатқа өтуі бағытында қарастырады.

Пән: Социология, Демография
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 7 бет
Таңдаулыға:

Батыс ғалымдары әлеуметтік мобильділік туралы

Әлеуметтік мобильділік түсінігін теориялық талдаудың Батыс социологиясында
бірнеше бағыттарын бөліп көрсетуге болады:
1.Әлеуметтік мобильділікті құрылымдық- функционалдық
талдау.П.Сорокиннің, Т.Парсонстың, И.Хербердің,Б.Барбердің, М.Болтьенің
және т.б.социологтардың еңбектерінде орын алған.Бұл бағыттың өкілдерінде
әлеуметтік мобильділікті талдауда стратификациялық әдісті пайдалну көп орын
алады.Алға жылжуды әлеуметтік мобильділіктің бір түрі ретінде көрсететін
теориялық функционалдық талдау Ф.Фюрстенбергтің, Х.Босетскийдің,
Г.Циммерманның,Э.Грохлының еңбектерінде жалғасын тапқан.
2. Әлеуметтік мобильділіктің эгалитардық теориялары С.Липсеттің,
Р.Бендикстің және т.б. ғалымдардың еңбектерінде сипатталған.Олар қоғамның
индустриалдық дамуының әлеуметтік мобильділік процесіне әсерін
көрсетеді.Әлеуметтік мобильділіктің әлеуметтік- эволюциялық теориялары Р.
Хаузердің, Ж. Голдторптың еңбектерінде орын алған.
Батыс социологтары әлеуметтік мобильділікті тар мағнада- индивидтердің бір
әлеуметтік қабаттан екінші әлеуметтік қабатқа өтуі бағытында қарастырады.
Б.Барбер ″ Мобильділік дегеніміз жоғары және төмен топтардың
жоғары,не төмен орын ауыстырулары,не салыстырмалы түрде анықталған
әлеуметтік рольдерден басқа рольдерге қарай жылжу ″,- деп есептейді.
К. Больте де мобильділікке осы бағыттағы анықтама береді: ″
Мобильділік- бір топтан екінші топқа, не бір топтың ішіндегі жылжу″.
Американдық социологияда әлеуметтік мобильділік қоғамының әлеуметтік
құрылымын зерттеумен тығыз байланыста қарастырылады.Еңбектегі технологиялық
қайта құраулардың барысына қарай сақталып отыратын не өзгеретін әлеуметтік
құрылымның элементтеріне қарай индивидтердің орын ауыстыру процесі
қоғамдағы әлеуметтік қабаттардың дамуының бірден-бір тәсілі ретінде
қарастырылады.
Т.Парсонс әлеуметтік мобильділікті бір функционалдық топтан екінші
функционалдық топқа өту ретінде қарастыра отырып,құрылымдық ұйымының
деңгейін бөліп көрсетеді: алғашқы; менеджериалдық; институционалдық;
социеталдық. Әр деңгейдің шешуші ерекше белгісі – оның әлеуметтік ролі.
Әлеуметтік мобильділік тек жаңа деңгейге өтуге байланысты емес,сонымен
бірге әлеуметтік ролдің өзгеруіне алып келеді.
″ Стратификациялық жүйе ″ өзінің тепе-теңдігін және тұрақтылығын сақтауы
арқылы жүйе ішіндегі әлеуметтік мобильділіктің қажетті алғы шарты болып
табылады.Т.Парсонс бұл жерде сонымен қатар жалпы құрылымдық принцип әрекет
етеді,яғни әр жастық топ екіге бөлінеді,олардың бір бөлігі жоғары деңгейге
ұмтылады, ал екіншісі бар деңгейіне қанағаттанатынын атап көрсетеді.
М . Вебер әлеуметтік мобильділіктің жеделдігі таптар арасындағы
шекараны орнатудың негізі болып есептеледі.Оның айтуынша таптар осындай
қауымдастықтар арасында әлеуметтік мобильділік төмен болған жағдайда ғана
қалыптасады.
С. Липсет пен Г. Зерттерберг әлеуметтік мобильділікті дене
еңбегімен айналысатын топтан ой еңбегімен айналысатын топқа қарай орын
ауыстыру ретінде сипаттайды. Олардың ойынша кең көлемді әлеуметтік
мобильділік қоғамның негізгі сипаттамасын көрсетеді.Индустриалдық қоғамның
жаңа сапалары әлеуметтік мобильділіктің деңгейін көтереді.С. Липсет
әлеуметтік мобильділікті адамның бойындағы өзгерістермен байланысты
зерттейді. Ол әлеуметтік иерархияның басқа деңгейіне көтерілген адам өзінің
достарын өзгертеді, жаңа ұйымдарға қосылады, тұрған жерін, саяси көзқарасын
өзгертеді. С. Липсет пен Г. Зерттербергтің әлеуметтік мобильділік туралы
концепциясының негізінде қоғамды интегралдық жүйе ретінде түсінетін
функционалдық парадигма жатыр. Кез келген қоғам өзінің өмір сүруін сақтап
қалуға ұмтылған жерде теңсіздік пайда болады, әртүрлі статустық позициялар
қалыптасады. С.Липсет пен Г.Зерттербергтің айтуларынша, экономикалық өсуге,
өзгерістерге ұмтылған қоғамды жабық қоғам ретінде қарастыруға болмайды.
Олар индустриалдық қоғамдағы әлеуметтік құрылымның және әлеуметтік
мобильділік әсер ететін бірнеше факторларды топтастырып көрсетеді:
1. Жұмыс органдарының санының өзгеруі. Бұл- экономикалық
динамикалық дамуының салдары. Кәсіпорындар саны өскен сайын қызмет көрсету
саласы да жетіле түседі, бұл жаңа мамандықтардың, жұмыс орындарының пайда
болуына алып келеді.
2. Туу деңгейінің өзгеруі. Индустриалдық қоғамға нуклеарлық
отбасына жылжу және бала санының азаюы тән.
3. Әр түрлі әлеуметтік топтардың әлеуметтік статустарының
өзгеруі. Индустриалдық қоғамда күрделі маманданған, эконмикалық жағынан
одан әрі өсуді қамтамасыз ететін еңбектің түрінің беделі жоғары.
4. Атадан- балаға мұра болып қалатын статустық позициялардың
санының өзгеруі.Қазіргі индустриялық қоғамының көбінде адамның әлеуметтік
позицияларының жиынтығы ретінде көрінетін әлеуметтік сьаьусы мұраға
қалмайды, оған бәсеке жағдайында қол жетеді.
5. Өмірлік мүмкіндіктердің теңдігін айқындайтын құқықтық және
заңдық негіздің өзгеруі. Қазіргі индустриалдық мемлекет халықтың
көпшілігінің бақылауындағы құқықтық мемлекетке сүйенеді.
Индустриалдық қоғамның жаңа сапасы әлеуметтік мобильділіктің
деңгейін едәуір көтереді. С.Липсет пен Г.Зеттербергтің айтуынша көлемді
мобильділік индустриализация процесін сипаттайды және қазіргі индустриалдық
қоғамның негізін бейнелейді. Қазіргі кезде бұл ғалымдардың теориялары
едәуір сынға ұшырады.
Әлеуметтік мобильділіктің жалпы және ерекше бағыттарын Д.Миллер
зерттеген.Ол әдеуметтік мобильділіктің түрлерін мобильділіктің көлеміне
және жұмыстың түрлеріне қарай бөледі және Батыс Европада мобильділіктің
дамуының кезеңдерін ұсынады.
Д. Миллер көптеген елдердегі әлеуметтік мобильділіктің
дамуына салыстырмасы талдау жасай отырып мобильділікті әлеуметтік жүйенің
өзгеруі ретінде қарастырудан бас тартады. Біріншіден, әлеуметтік жүйенің
динамикасы мобильділікпен ғана шектелмейді, екіншіден, мобильділікті
зерттеу міндетті түрде өзгерістердің динамикасы арқылы ғана көрсетілмеуі
керек.Д.Миллер мынадай қорытынды жасайды: ″ Мобильділікті зерттеген
ғалымдардың бәрі әлеуметтік мобильділік ретінде қоғамның жалпы
өзгергіштігін емес,индивидтердің бір әлеуметтік топтан екіншісіне орын
ауыстыруы ретінде түсінген″.
Батыс социологтарында орын ауыстыру процесі қоғамның
экономикалық,саяси және әлеуметтік құрылымдарындағы өзгерістеріне өте
сезімтал деген пікір қалыптасқан. Қоғамдағы кез келген өзгеріс әлеуметтік
мобильділіктің жеделдігіне, көлеміне, бағытына әсер етеді. Батыс
социологтары мобильділіктің саяси мінезбен, кәсіби ролдерді орындаумен,
діншілдікпен, демографиялық мінезбен байланысты зерттеуге көп көңіл бөледі.

ТМД социологтары әлеуметтік
мобильділік туралы.

ТМД елдеріндегі социологиялық әдебиеттегі әлеуметтік
мобильділік мәселесін зерттеуде үш бағыт айқын көрінуде:
1.Әлеуметтік мобильділік қозғалыс ретінде.(Ю.Вениге,
Р.Рывкина,т.б.)
2.Әлеуметтік мобильділік жылжу
ретінде.(Ж.В.Удалов,С.Д.Гражданнико в,Г.П.Монастырских,А.Н.Мокляк,Л.С.Б ляхман
;О.И.Шкаратан және т.б.)
3.Әлеуметтік мобильділік әлеуметтік орын ауыстыру
ретінде.(М.Н.Руткевич,Н.А.Аитов,М.Х .Титма,Т.И.Заславская,Ф.Р.Филипов,В .С.Сем
енов және т.б.)
Қазақстандық социологияда әлеуметтік мобильділік мәселесі
әлі де болса зерттеуді қажет ететін мәселелердің бірі.Әлеуметтік
мобильділіктің жалпы сипаты, ерекшеліктері қоғамның әлеуметтік құрылымын
зерттеу барысында қарастырылады.Мысалы,Н.А.Аитов жұмысшы табының,
интеллигенцияның ролін,динамикасын зерттеуде еңбектік мобильділік түсінігін
мамандардың ағымы арқылы түсіндіруге тырысады. Ол әлеуметтік құрылымды
әлеуметтік- экономикалық дамуы әртүрлі елдер шеңберінде зерттей отырып,
әлеуметтік статустың, қоғамның түрін нақты бір мобильділіктің ерекшелігін
қалыптастыратынын көрсетеді.М.Тажин ″ Аймақтық
социология″ атты еңбегінде Қазақстандағы аймақтық ерекшеліктері теориялық
және статистикалық деректер негізінде зерттей отырып, әлеуметтік
мобильділіктің біріккен көрсеткішін көрсетеді.

Кесте 1

Қазақстан облыстары бойынша Әлеуметтік мобильділік мүмкіндіктері (
10,0 индексі бойынша)

Облыстар Индекс
2,
Ақтөбе 2,79
Алматы 2,59
Қарағанды 2,69
Шымкент 2,15 ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.