Бастауыш сыныпта инновациялық технологияларды қолданудың психологиялық аспектілері
КІРІСПЕ.
ОҚЫТУДЫҢ ИННОВАЦИЯЛЫҚ ТЕХНОЛОГИЯЛАРЫНЫҢ ҒЫЛЫМИ.ТЕОРИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ ... .
1.1 Инновация» ұғымы, инновациялық технологиялардың жіктелуі, даму сатылары және инновациялық технологиялар жөніндегі шетелдік, ресейлік және отандық ғалымдардың пікірлері ... ... ... ..
1.2 Оқу.тәрбие үрдісіне инновациялық технологияларды ендірудің кезеңдері мен психологиялық.педагогикалық шарттары ... ... ... ..
2 БАСТАУЫШ СЫНЫПТА ИННОВАЦИЯЛЫҚ ТЕХНОЛОГИЯЛАРДЫ ҚОЛДАНУДЫҢ ПСИХОЛОГИЯ.ЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ
2.1 Бастауыш сыныпта инновациялық технологияларды психологиялық тұрғыдан іске асырылу негіздері ... ... ... ... ... ..
2.2 Инновациялық технологияларды қолдану нәтижелерін психологиялық.эксперименттік зерттеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
ҚОРЫТЫНДЫ.
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ.
ҚОСЫМША..
ОҚЫТУДЫҢ ИННОВАЦИЯЛЫҚ ТЕХНОЛОГИЯЛАРЫНЫҢ ҒЫЛЫМИ.ТЕОРИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ ... .
1.1 Инновация» ұғымы, инновациялық технологиялардың жіктелуі, даму сатылары және инновациялық технологиялар жөніндегі шетелдік, ресейлік және отандық ғалымдардың пікірлері ... ... ... ..
1.2 Оқу.тәрбие үрдісіне инновациялық технологияларды ендірудің кезеңдері мен психологиялық.педагогикалық шарттары ... ... ... ..
2 БАСТАУЫШ СЫНЫПТА ИННОВАЦИЯЛЫҚ ТЕХНОЛОГИЯЛАРДЫ ҚОЛДАНУДЫҢ ПСИХОЛОГИЯ.ЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ
2.1 Бастауыш сыныпта инновациялық технологияларды психологиялық тұрғыдан іске асырылу негіздері ... ... ... ... ... ..
2.2 Инновациялық технологияларды қолдану нәтижелерін психологиялық.эксперименттік зерттеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
ҚОРЫТЫНДЫ.
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ.
ҚОСЫМША..
Еліміздің 2050 жылға дейінгі дамуының жаңа саяси бағдарын жария етудегі басты мақсат – Қазақстанның ең дамыған 30 мемлекеттің қатарына қосылуы. Ол – «Мәңгілік Қазақстан» жобасы, ел тарихындағы біз аяқ басатын жаңа дәуірдің кемел келбеті[1].
Үлгілі дамудың өзіндік моделін қалыптастыру әрбір отандасымыздың жүрегіне өз еліне деген шексіз мақтаныш сезімін орнықтыру. Қазақстандықтар ертеңіне, елінің болашағына сеніммен қарайды.
Бастауыш сыныпта инновациялық технологияларды қолдануда оқу еңбегі өнімділігінің артуына, қазіргі кезде дәстүрлі оқу үрдістерінің сапасы мен нәтижесінің күрт төмендеп кетуіне байланысты инновациялық технологияның қажеттілігін анықтады. Инновациялық технологияның қазіргі таңда жедел оқу үрдісіне енуіне және оның дамуына кедергі болып жатқан жағдайлар: біріншіден, тиісті зерттеулердің шектеулігі, оқу процесін қарқынды дамытудың мәні мен мазмұнының жеткілікті зерделенбегендігі; екіншіден, оқу процесін қарқынды дамытудың жүйелі обьект ретінде қарастырылмағандығы; үшіншіден, оқу процесінде жүйелі ұстанымды іске асыру туралы мәліметтердің шектеулілігі және оқу процесін қарқынды дамытуға жүйелі ұстаным туралы мәліметтердің болмауы. Осы тұрғыдан келгенде бұл жұмыс өзекті болып табылады. Оқу процесін қарқынды дамытуды жүйелі объект ретінде қарастыру үшін оны жүйелі түрде зерттеп отыру және тәжірибе жүзінде жүйелі іске асырып отыру қажет екендігін біздің зерттеу жұмысымыз анық көрсетті. Сол себептен де оқу процесін қарқынды дамытуды жеделдетуге мақсатты жүйе ретінде қарастырып, зерттеу қажет[2].
Үлгілі дамудың өзіндік моделін қалыптастыру әрбір отандасымыздың жүрегіне өз еліне деген шексіз мақтаныш сезімін орнықтыру. Қазақстандықтар ертеңіне, елінің болашағына сеніммен қарайды.
Бастауыш сыныпта инновациялық технологияларды қолдануда оқу еңбегі өнімділігінің артуына, қазіргі кезде дәстүрлі оқу үрдістерінің сапасы мен нәтижесінің күрт төмендеп кетуіне байланысты инновациялық технологияның қажеттілігін анықтады. Инновациялық технологияның қазіргі таңда жедел оқу үрдісіне енуіне және оның дамуына кедергі болып жатқан жағдайлар: біріншіден, тиісті зерттеулердің шектеулігі, оқу процесін қарқынды дамытудың мәні мен мазмұнының жеткілікті зерделенбегендігі; екіншіден, оқу процесін қарқынды дамытудың жүйелі обьект ретінде қарастырылмағандығы; үшіншіден, оқу процесінде жүйелі ұстанымды іске асыру туралы мәліметтердің шектеулілігі және оқу процесін қарқынды дамытуға жүйелі ұстаным туралы мәліметтердің болмауы. Осы тұрғыдан келгенде бұл жұмыс өзекті болып табылады. Оқу процесін қарқынды дамытуды жүйелі объект ретінде қарастыру үшін оны жүйелі түрде зерттеп отыру және тәжірибе жүзінде жүйелі іске асырып отыру қажет екендігін біздің зерттеу жұмысымыз анық көрсетті. Сол себептен де оқу процесін қарқынды дамытуды жеделдетуге мақсатты жүйе ретінде қарастырып, зерттеу қажет[2].
1. Қазақстан Республикасы президенті Н.Назарбаевтың 2050 «Мәңгілік ел»
халыққа жолдауы Қазақстанның өз дамуындағы жаңа серпіліс жасау қарсаңында. Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә. Назарбаевтың Қазақстан халқына Жолдауы. – А.: Атамұра, 2006.
2. ҚР Білім беруді дамытудың 2011−2020 жылдарға арналған мемлекеттік
бағдарламасы. ∕∕ http: ∕∕ kz.government.kz.
3. Қазақстан Республикасының білім беру жүйесін 2015 жылға дейін
дамыту тұжырымдамасы
4. Бұзаубақова К. “Жаңа ПЕД-технологияны меңгеру - міндет”.
// Қазақстан мектебі. № 9-10. 2005 ж. 25-26 б.
5. Байғазиева Г. “Жаңа Педтехнология”. // Қазақстан мектебі. № 8. 2005 ж.
6. Бұзаубақова К. “Жаңа педагогикалық технологиялар”. // Қазақстан мектебі. № 4. 2005 ж. 5-8 б.
7. Тұрғынбаева Б. Дамыта оқыту технологиясы. А. 2004ж.
8. Женни. А. Стилл, Курт.С. Мередит, Ч. Темпл. Сын тұрғысынан ойлауды дамыту құрылымының оқу жоспары. Методикалық құрал №1, №2.
9. Керімбаев М.С. Мектептегі инновациялық процестер: мәселелер, болашағы, ізденістер. – Алматы, 1995ж.
10. Арысбаева З. “Инновациялық әдіс-тәсілдерді қолдану ерекшеліктері”. // Қазақстан мектебі. № 1. 2007 ж. 69-70 б.
11. Әмір Шарапат. “Педагогикалық инновацияны іске асырудың жолдары” // Қазақстан мектебі. № 6. 2001 ж. 32-34 б.
12. Бейсембаева А. “Оқу-тәрбие үрдісін ізгілендірудің мүмкіндіктері”. // Қазақстан мектебі. № 4. 2001 ж. 12-13 б.
13. Көшімбетова С. “Оқыту тиімділігі – озық технологияларда”. // Қазақстан мектебі. № 7. 2005 ж. 16-17 б.
14. Б.М. Камзина. “Жаңа инновациялық технологияларды оқу-тәрбие үрдісіне енгізудің педагогикалық шарттары”. //Валеология. № 3. 2006 ж.
15. Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан халқына Жолдауы. / Егемен Қазақстан, 2007 ж.
16. Қазақстан -2030. / Егемен Қазақстан. 11 қазан, 1997 ж.
17. Карвасарский Б.Д. Психотерапия. Питер, 2001
18. Божович Л.И. Проблемы формирования личности. М., Воронеж, 1995
19. Вербицкий А.А. Активное обучение в высшей школе: контекстный подход. – М.: Высшая школа, 1991
20. Грин А.А. Зоопарк творческих задач.//Школьные технологии 2000 г № 5, С.218-226
21. Гузеев В.В. Образовательная технология: от приема до философии. М.: Сентябрь, 1996. С.112.
22. Джакупов М.С.Управление познавательной деятельностью студентов в процессе обучения. – Алматы, 2002
23. Зинкевич-Евстигнеева Т.Д. Как помочь особенному ребенку. СПб.: 2001
24. Кларин М.В. Интерактивное обучение – инструмент освоения нового опыта// Магистр. 1999. С.85-95
25. Шоманбаева А.О., Кабылбекова З.Б. Теория и практика инновационных технологий. Шымкент, 2004
26. Нестеренко А.А Страна загадок //Школьные технологии, 2000г №5, С.208-214
27. Подласый И.П. Педагогика: Учебное пособие для студентов высших учебных заведений, - М.:, 1996
28. Полянский В.С.Теоретические основы психолого-педагогического сопровождения обучаемых.// Инновации в образовании. 2001, № 3
29. Смолкин А.М. Методы активного обучения. – М.: Высшая школа, 1997
30. Автономова Н.С. Современная западная философия: Словарь – М., 1991.
31. Қазақстан Республикасының «Білім туралы» заңы // Егемен Қазақстан, 1999, 7 маусым
32. Қазақстан Республикасында жалпы білім беретін мектептер білім мазмұнының тұжырымдамасы / жоба // Қазақстан мұғалімі, 1996, №7, 9 сәуір
33. Тәлім-тәрбие тұжырымдамасы // Қазақстан мұғалімі, 1993, 5 ақпан
34. Қазақстан Республикасының жалпы білім беретін мектептері тұжырымдамасы // Қазақстан мұғалімі, 1991, 14 қараша
35. Қазақстан бастауыш білім мемлекеттік стандарты // Алматы, 1998ж
36. Сардарова Ж. Оқыту әдістемесіндегі мәселелер. // Бастауыш мектеп, 1999, №8-9, 7-8 беттер
37. Қазақстан Республикасының 2005-2015 жылға дейінгі білім беруді дамыту тұжырымдамасы
38. Гоноблин Ф.Н. Книга об учителе // Мәскеу, Просвещение, 1965, 260-бет
39. Кузьмина Н.В. Психологическая структура деятельности учителя и формирование его личности // Ленинград, ЛГУ, 1967, 183-бет
40. Кудайкулов М.А. Дидактичесик проблемы формирования основ профессионально-методических умений у будущего учителя, Киев, 1977, 4
41. Айтмамбетова Б.Р. Педагогика курсының лекциялары // Алматы, 1991.
42. Луначарский О воспитании и образовании // Мәсеку, Педагогика, 1976.
43. Андреев И.Д. Научная теория и методы познания // Мәскеу, Знание, 1975, 64-бет
44. Бабанский Ю.К. Методы обучения в современной общеобразовательной школе // Мәскеу, Прсвещение, 1985, 208-бет
45. Байтұрсынов А. Таңдамалы шығармалары // Алматы, Жазушы, 1989.
46. Психолого-педагогический словарь для учителей и руководителей общеобразовательных учережденй, Ростов на Дону, 1998, 544-бет
47. Алтынсарин Ы. Таңдамалы шығармалар // Алматы, 1955, 414-бет
48. Душков Б.А. Индустрально-педагогическая психология // Мәскеу, Просвещение, 1981, 208-бет
49. Буряк В.К. Самостоятельная работа учащихся // Мәчкеу, Просвещение, 1984, 64-бет
50. Аманкелдиев Ә. Педагогикаға да технология қажет // Зерде, 1994, №5.
51. Паламарчук В.Ф. Школа учить мыслить // Мәскеу, Просвещение, 1987.
52. Талызина Н.Ф. Управление процессом усвоения знаний // Мәскеу, МГУ, 1975, 320-бет
53. Абдукадирова С. Қазақстан педагогикалық газеттерінің оқушылардың білім сапасын арттырудағы ролі // Тараз, 1998, 28-бет
54. Махмутов М.И. Организация проблемного обучения в школе // Мәскеу, Просвещение, 1977, 240-бет
55. Беспалько В.П. Основы теории педагогических систем // Воронеж, 1977.
56. Қоянбаев Ж.Б. Педагогика // Астана, 1998
57. Баймұқанов Г. Оқушы шығармашылығын дамыту // Бастауыш мектеп, 1999, №8-9
58. Мұхаметсадықова Қ. Қазақстан болашағы – білімді ұрпағында // Бастауыш мектеп,, 2000, №3
59. Савин Н.В. Педагогика, Алматы, 1975ж
халыққа жолдауы Қазақстанның өз дамуындағы жаңа серпіліс жасау қарсаңында. Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә. Назарбаевтың Қазақстан халқына Жолдауы. – А.: Атамұра, 2006.
2. ҚР Білім беруді дамытудың 2011−2020 жылдарға арналған мемлекеттік
бағдарламасы. ∕∕ http: ∕∕ kz.government.kz.
3. Қазақстан Республикасының білім беру жүйесін 2015 жылға дейін
дамыту тұжырымдамасы
4. Бұзаубақова К. “Жаңа ПЕД-технологияны меңгеру - міндет”.
// Қазақстан мектебі. № 9-10. 2005 ж. 25-26 б.
5. Байғазиева Г. “Жаңа Педтехнология”. // Қазақстан мектебі. № 8. 2005 ж.
6. Бұзаубақова К. “Жаңа педагогикалық технологиялар”. // Қазақстан мектебі. № 4. 2005 ж. 5-8 б.
7. Тұрғынбаева Б. Дамыта оқыту технологиясы. А. 2004ж.
8. Женни. А. Стилл, Курт.С. Мередит, Ч. Темпл. Сын тұрғысынан ойлауды дамыту құрылымының оқу жоспары. Методикалық құрал №1, №2.
9. Керімбаев М.С. Мектептегі инновациялық процестер: мәселелер, болашағы, ізденістер. – Алматы, 1995ж.
10. Арысбаева З. “Инновациялық әдіс-тәсілдерді қолдану ерекшеліктері”. // Қазақстан мектебі. № 1. 2007 ж. 69-70 б.
11. Әмір Шарапат. “Педагогикалық инновацияны іске асырудың жолдары” // Қазақстан мектебі. № 6. 2001 ж. 32-34 б.
12. Бейсембаева А. “Оқу-тәрбие үрдісін ізгілендірудің мүмкіндіктері”. // Қазақстан мектебі. № 4. 2001 ж. 12-13 б.
13. Көшімбетова С. “Оқыту тиімділігі – озық технологияларда”. // Қазақстан мектебі. № 7. 2005 ж. 16-17 б.
14. Б.М. Камзина. “Жаңа инновациялық технологияларды оқу-тәрбие үрдісіне енгізудің педагогикалық шарттары”. //Валеология. № 3. 2006 ж.
15. Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан халқына Жолдауы. / Егемен Қазақстан, 2007 ж.
16. Қазақстан -2030. / Егемен Қазақстан. 11 қазан, 1997 ж.
17. Карвасарский Б.Д. Психотерапия. Питер, 2001
18. Божович Л.И. Проблемы формирования личности. М., Воронеж, 1995
19. Вербицкий А.А. Активное обучение в высшей школе: контекстный подход. – М.: Высшая школа, 1991
20. Грин А.А. Зоопарк творческих задач.//Школьные технологии 2000 г № 5, С.218-226
21. Гузеев В.В. Образовательная технология: от приема до философии. М.: Сентябрь, 1996. С.112.
22. Джакупов М.С.Управление познавательной деятельностью студентов в процессе обучения. – Алматы, 2002
23. Зинкевич-Евстигнеева Т.Д. Как помочь особенному ребенку. СПб.: 2001
24. Кларин М.В. Интерактивное обучение – инструмент освоения нового опыта// Магистр. 1999. С.85-95
25. Шоманбаева А.О., Кабылбекова З.Б. Теория и практика инновационных технологий. Шымкент, 2004
26. Нестеренко А.А Страна загадок //Школьные технологии, 2000г №5, С.208-214
27. Подласый И.П. Педагогика: Учебное пособие для студентов высших учебных заведений, - М.:, 1996
28. Полянский В.С.Теоретические основы психолого-педагогического сопровождения обучаемых.// Инновации в образовании. 2001, № 3
29. Смолкин А.М. Методы активного обучения. – М.: Высшая школа, 1997
30. Автономова Н.С. Современная западная философия: Словарь – М., 1991.
31. Қазақстан Республикасының «Білім туралы» заңы // Егемен Қазақстан, 1999, 7 маусым
32. Қазақстан Республикасында жалпы білім беретін мектептер білім мазмұнының тұжырымдамасы / жоба // Қазақстан мұғалімі, 1996, №7, 9 сәуір
33. Тәлім-тәрбие тұжырымдамасы // Қазақстан мұғалімі, 1993, 5 ақпан
34. Қазақстан Республикасының жалпы білім беретін мектептері тұжырымдамасы // Қазақстан мұғалімі, 1991, 14 қараша
35. Қазақстан бастауыш білім мемлекеттік стандарты // Алматы, 1998ж
36. Сардарова Ж. Оқыту әдістемесіндегі мәселелер. // Бастауыш мектеп, 1999, №8-9, 7-8 беттер
37. Қазақстан Республикасының 2005-2015 жылға дейінгі білім беруді дамыту тұжырымдамасы
38. Гоноблин Ф.Н. Книга об учителе // Мәскеу, Просвещение, 1965, 260-бет
39. Кузьмина Н.В. Психологическая структура деятельности учителя и формирование его личности // Ленинград, ЛГУ, 1967, 183-бет
40. Кудайкулов М.А. Дидактичесик проблемы формирования основ профессионально-методических умений у будущего учителя, Киев, 1977, 4
41. Айтмамбетова Б.Р. Педагогика курсының лекциялары // Алматы, 1991.
42. Луначарский О воспитании и образовании // Мәсеку, Педагогика, 1976.
43. Андреев И.Д. Научная теория и методы познания // Мәскеу, Знание, 1975, 64-бет
44. Бабанский Ю.К. Методы обучения в современной общеобразовательной школе // Мәскеу, Прсвещение, 1985, 208-бет
45. Байтұрсынов А. Таңдамалы шығармалары // Алматы, Жазушы, 1989.
46. Психолого-педагогический словарь для учителей и руководителей общеобразовательных учережденй, Ростов на Дону, 1998, 544-бет
47. Алтынсарин Ы. Таңдамалы шығармалар // Алматы, 1955, 414-бет
48. Душков Б.А. Индустрально-педагогическая психология // Мәскеу, Просвещение, 1981, 208-бет
49. Буряк В.К. Самостоятельная работа учащихся // Мәчкеу, Просвещение, 1984, 64-бет
50. Аманкелдиев Ә. Педагогикаға да технология қажет // Зерде, 1994, №5.
51. Паламарчук В.Ф. Школа учить мыслить // Мәскеу, Просвещение, 1987.
52. Талызина Н.Ф. Управление процессом усвоения знаний // Мәскеу, МГУ, 1975, 320-бет
53. Абдукадирова С. Қазақстан педагогикалық газеттерінің оқушылардың білім сапасын арттырудағы ролі // Тараз, 1998, 28-бет
54. Махмутов М.И. Организация проблемного обучения в школе // Мәскеу, Просвещение, 1977, 240-бет
55. Беспалько В.П. Основы теории педагогических систем // Воронеж, 1977.
56. Қоянбаев Ж.Б. Педагогика // Астана, 1998
57. Баймұқанов Г. Оқушы шығармашылығын дамыту // Бастауыш мектеп, 1999, №8-9
58. Мұхаметсадықова Қ. Қазақстан болашағы – білімді ұрпағында // Бастауыш мектеп,, 2000, №3
59. Савин Н.В. Педагогика, Алматы, 1975ж
Қазақстан Республикасыны Білім және ғылым министрлігі
Қожа Ахмет Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік университеті
Қалеке Манат
Бастауыш сыныпта инновациялық технологияларды қолданудың психологиялық
аспектілері
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
5В010300 - Педагогика және психология мамандығы
Түркістан 2015
Қазақстан Республикасыны Білім және ғылым министрлігі
Қожа Ахмет Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік университеті
Қорғауға жіберілді
Педагогикалық ғылымдар
кафедрасының меңгерушісі
п.ғ.д., проф.___________Ж.З.Торыбаева
_______________2015 ж.
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: Бастауыш сыныпта инновациялық технологияларды қолданудың
психологиялық аспектілері
5В010300 - Педагогика-психология мамандығы
Орындаған:
Қалеке М.
Ғылыми жетекшісі,
п.ғ.к., доцент:
Садуова Ж.Н.
Түркістан 2015
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ..
ОҚЫТУДЫҢ ИННОВАЦИЯЛЫҚ ТЕХНОЛОГИЯЛАРЫНЫҢ ҒЫЛЫМИ-ТЕОРИЯЛЫҚ 5
АСПЕКТІЛЕРІ ... .
1.1Инновация ұғымы, инновациялық технологиялардың жіктелуі, даму
сатылары және инновациялық технологиялар жөніндегі шетелдік,
ресейлік және отандық ғалымдардың пікірлері ... ... ... ..
1.2Оқу-тәрбие үрдісіне инновациялық технологияларды ендірудің
кезеңдері мен психологиялық-педагогикалық 14
шарттары ... ... ... ..
2 БАСТАУЫШ СЫНЫПТА ИННОВАЦИЯЛЫҚ ТЕХНОЛОГИЯЛАРДЫ ҚОЛДАНУДЫҢ
ПСИХОЛОГИЯ-ЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ
19
2.1Бастауыш сыныпта инновациялық технологияларды психологиялық
тұрғыдан іске асырылу негіздері ... ... ... ... ... ..
2.2Инновациялық технологияларды қолдану нәтижелерін
психологиялық-эксперименттік 51
зерттеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... 63
... ... ... ... ...
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР 69
ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ...
ҚОСЫМША ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 72
... ... ... ... ... ... ... .
КІРІСПЕ
Зерттеу жұмысының көкейкестілігі. Еліміздің 2050 жылға дейінгі
дамуының жаңа саяси бағдарын жария етудегі басты мақсат – Қазақстанның ең
дамыған 30 мемлекеттің қатарына қосылуы. Ол – Мәңгілік Қазақстан жобасы,
ел тарихындағы біз аяқ басатын жаңа дәуірдің кемел келбеті[1].
Үлгілі дамудың өзіндік моделін қалыптастыру әрбір отандасымыздың
жүрегіне өз еліне деген шексіз мақтаныш сезімін орнықтыру. Қазақстандықтар
ертеңіне, елінің болашағына сеніммен қарайды.
Бастауыш сыныпта инновациялық технологияларды қолдануда оқу еңбегі
өнімділігінің артуына, қазіргі кезде дәстүрлі оқу үрдістерінің сапасы мен
нәтижесінің күрт төмендеп кетуіне байланысты инновациялық технологияның
қажеттілігін анықтады. Инновациялық технологияның қазіргі таңда жедел оқу
үрдісіне енуіне және оның дамуына кедергі болып жатқан жағдайлар:
біріншіден, тиісті зерттеулердің шектеулігі, оқу процесін қарқынды
дамытудың мәні мен мазмұнының жеткілікті зерделенбегендігі; екіншіден, оқу
процесін қарқынды дамытудың жүйелі обьект ретінде қарастырылмағандығы;
үшіншіден, оқу процесінде жүйелі ұстанымды іске асыру туралы мәліметтердің
шектеулілігі және оқу процесін қарқынды дамытуға жүйелі ұстаным туралы
мәліметтердің болмауы. Осы тұрғыдан келгенде бұл жұмыс өзекті болып
табылады. Оқу процесін қарқынды дамытуды жүйелі объект ретінде қарастыру
үшін оны жүйелі түрде зерттеп отыру және тәжірибе жүзінде жүйелі іске
асырып отыру қажет екендігін біздің зерттеу жұмысымыз анық көрсетті. Сол
себептен де оқу процесін қарқынды дамытуды жеделдетуге мақсатты жүйе
ретінде қарастырып, зерттеу қажет[2].
Бастауыш сыныптағы инновациялық технологияның психологиялық
негіздері, теориялық негіздері мен методологиялық дидактикалық әдістемелік
негіздерін құру мен оны дамыту – бұл бір үлкен ұйымның жүйеленген мыңдаған
іс-әрекеттерін атқаруға тура келеді.
Инновациялық технологияны психологиялық-эксперименттік зерттеуде
шығармашылық топтардың нәтижелі қорытындысымен отандық және шетелдік
ғалымдардың ғылыми зерттеу еңбектерін салыстыра қарағанымызда, оқу
процесін қарқынды дамытуды зерттеудің көптеген жолдары табылды.
Біз зерттеу жұмысымыздың жүйелі көзқарас негізіндегі оқушылардың таным-
әрекетін инновациялық технологиялар саласындағы ғалымдар еңбектеріне
сүйендік (А.А. Вербицкий, В.И. Загвязинский, Ю.К.Бабанский, Т.А.Ильина,
Ж.А.Қараев, Г.А. Китайгородский, М.И.Махмутов, П.И. Пидкасистый), ал
интенсивтік оқу жөніндегі дидактикалық, психологиялық-педагогикалық
аспектілерін зерттегендер (В.И. Андреев, С.Б.Баранов, А.А.Вербицкий, И.А.
Зимняя, Н.А.Лейбовский, Р. Низамов, В.Оконь, З.А.Решитова,
С.Д.Смирнов,Т.Т.Галиев және т.б. Бұдан басқа системология саласын
зерттеушілер В.Г.Афанасьев, В.П.Беспалько, И. Блауберг, В.Ганзен,
В.Кузьмин, И.Б. Новик, В.Н. Садовский және т.б.), оқу процесін, оқушылардың
таным-әрекетін басқару және өзін-өзі басқару туралы зерттегендер қатарына
(С.И.Архангельский, П.Я.Гальперин. Н.Ф.Талызина, Н.Д.Хмель және т.б.)
қазақстандық ғалымдар (Ж.И.Абдильдин, С.Абдыманапов, Б.Абдыкаримов,
А.С.Абылкасымова, М.Ж.Жадрина, В.В. Егорова, К.К. Жанпейсова, З.А. Исова,
Ж.А.Караев, С.Т.Каргин, Л.К. Керимов, М.К.Құрманов, Б. К.Момынбаев,
Ж.А.Нұрғалиева, М.Н. Сарыбеков, А.П. Сейтешев, С.С.Смаилов, Г.А.Уманов,
Г.Хайруллин, Н.Д.Хмель және т.б.). Бұл ғалымдардың тізімі пайдаланылған
әдебиеттер бөлімінде берілді.
Бастауыш сыныпта инновациялық технологиялар жеткілікті
зерделенбегендігі, психологиялық мәселелерінің жете зерттелінбегендігі,
психологиялық-эксперименттік тұрғыда зерттелмегендігі, теориялық негізі
методологияда жоқтығы, ғылыми зерттелмеуі біздің зерттеу жұмысымыздың
тақырыбын Бастауыш сыныпта инновациялық технологияларды қолданудың
психологиялық аспектілері деп аталуына себеп болды.
Зерттеу жұмысының мақсаты:
Бастауыш сыныпта инновациялық технологияларды қолданудың теориялық,
методологиялық, психологиялық-эксперименттік, дидактикалық, әдістемелік,
психологиялық негіздерін құру және оны мектеп оқушыларымен біргелікте
практикада іске асыруды қалыптастыру.
Зерттеу нысаны: бастауыш сыныпта оқу процесі.
Зерттеу міндеттері:
1. Сыныптарда Инновациялық технологияларды қолданудың теориясы мен
практикасын іске асырудағы жай-күйіне теориялық-методологиялық талдау
жасау.
2. Инновациялық технологияларды қолданудың теориясы мен практикасын
іске асырудың мазмұны мен құрылымының мәнін ашу.
3. Бастауыш сыныпта Инновациялық технологияларды іске асырудың
теориялық негіздері мен методологиялық, психологиялық-эксперименттік,
дидактикалық, методикалық және ғылыми-әдістемелік негіздерін құру.
4. Инновациялық технологияларды оқу процесіне ендіріп, оны оқушыларға
қалыптастырудағы әсерін және олардың білім сапасы мен саналы ой-өрісінің
дамуын эксперименттік зерттеуден өткізе отырып, тексеру.
Зерттеу базасы: Түркістан қаласындағы Сауран жалпы орта мектебі.
Диплом жұмысының құрылымы. Зерттеу жұмысы кіріспеден, екі бөлімнен,
қорытындыдан, пайдаланған әдебиеттер тізімінен және қосымшалардан тұрады.
1 ОҚЫТУДЫҢ ИННОВАЦИЯЛЫҚ ТЕХНОЛОГИЯЛАРЫНЫҢ ҒЫЛЫМИ-ТЕОРИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ
1. Инновация ұғымы, инновациялық технологиялардың жіктелуі, даму сатылары
және инновациялық технологиялар жөніндегі шетелдік, ресейлік және
отандық ғалымдардың пікірлері
ХХІ ғасырда еркін білім беру, адамның шығармашылық ойлауын дамыту
негізгі мәселе болып отыр. Осы идеялардан оқытудың және тәрбиелеудің
инновациялық технологияларын қолдану қажеттілігі туындайды[3].
Қазіргі кезде егемен елімізде білім берудің жаңа жүйесі жасалып,
Қазақстан әлемдік білім беру кеңістігіне енуге бағыт алуда. Бұл оқу-тәрбие
үрдісіндегі елеулі өзгерістерге байланысты болып отыр. Себебі, білім беру
парадигмасы өзгерді, білім берудің мазмұны жаңарып, жаңа көзқарас, жаңаша
қарым-қатынас пайда болуда.
Білім беру саласында болып жатқан ауқымды өзгерістер түрлі ынталы
бастамалар мен түрлендірулерге кеңінен жол ашуда. Осы тұрғыдан алғанда
ұрпақ тәрбиесімен айналысатын әлеуметтік-педагогикалық қызметтің
тиімділігін арттыру, оны жаңа сапада ұйымдастыру қажеттігі туындайды. Бұл
үшін оқытушылардың инновациялық іс-әрекеттің ғылыми-педагогикалық
негіздерін меңгеруі мақсат етіледі. Ал жаңа технологияны пайдалану міндетті
деңгейдегі білімді қадыптастыра отырып мүмкіндік деңгейге жеткізеді.
Сондықтан оқытушының біліктілігін көтеру мен шығармашылық педагогикалық
әрекетін ұйымдастыруда қазіргі педагогикалық технологияларды меңгерудің
маңызы зор.
Кез келген елдің экономикалық қуаты, халқының өмір сүру деңгейінің
жоғарылығы, дүние жүзілік қауымдастықтағы орны мен салмағы сол елдің
технологиялық даму деңгейімен анықталады. Жалпы қоғам дамуы мен жаңа
технологияны енгізу сапалығы осы елдегі білім беру ісінің жолға
қойылғандығы мен осы саланы ақпараттандыру деңгейіне келіп тіреледі. Ал
білім беру саласындағы технологиялық идеялар бұдан 400 жыл бұрын пайда
болған. Бұл күнде оқыту технологиясы үлкен өзгеріске ұшырап отыр.
Оқытушылар мен студенттерге әртүрлі дидактикалық материалдармен қоса
оқытудың техникалық құралдары жәрдемге келеді.
XXI ғасырда білімі дамымаған елдің тығырыққа тірелері сөзсіз делінген
Президентіміз Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан халқына Жолдауында. Бұл мәселе
жалпы білім беретін оқу орындарына байланысты айтылып тұрғандығы белгілі.
Сол оқу орындарына толыққанды сапалы білім алған, оның бағдарламасын толық
меңгерген ұрпағымыздан, болашақта жақсы маман, білімді азамат шығары
анық[4].
Қазақстан Республикасының 2015 жылға дейінгі білім беруді дамыту
тұжырымдамасында: “Жоғарғы білімді дамытудың негізгі үрдісі мамандар
даярлау сапасын арттыру, қарқынды ғылыми-зерттеу қызметімен
ықпалдастырылған инновациялық білімді дамыту, білім беру мен ақпараттық
технологияларды жетілдіру болып табылады”,- деп атап көрсетілген[5].
Ғылым мен техниканың жедел дамыған, ақпараттық мәліметтер ағыны
күшейген заманда ақыл-ой мүмкіндігін қалыптастырып, адамның қабілетін,
талантын дамыту білім беру мекемелерінің басты міндеті болып отыр. Ол
бүгінгі білім беру кеңістігіндегі ауадай қажет жаңару оқытушының қажымас
ізденімпаздығы мен шығармашылық жемісімен келмек. Сондықтан да әрбір
оқушының қабілетіне қарай білім беруді, оны дербестікке, ізденімпаздыққа,
шығармашылыққа тәрбиелеуді жүзеге асыратын жаңартылған педагогикалық
технологияны меңгеруге үлкен бетбұрыс жасалуы қажет. Өйткені мемлекеттік
білім стандарты деңгейінде оқу үрдісін ұйымдастыру жаңа педагогикалық
технологияны ендіруді міндеттейді.
Себебі, біз қадам басқан ХХI ғасыр жан-жақты дамыған, білімді, өз
ісіне және өзгенің ісіне әділ баға бере алатын, өзіне сенімді, Отанының
әлеуметтік-экономикалық дамуына зор үлесін қоса алатын азамат тәрбиелеуді
талап етіп отыр[6].
Педагогикалық технология – оқытушының кәсіби қызметін жаңартушы және
сатыланып жоспарлаған нәтижеге жетуге мүмкіндік беретін іс-әрекеттер
жиынтығы. Педагогикалық технологиядағы басты міндет – оқушылардың оқу-
танымдық әрекетін жандандыра отырып, алға қойған мақсатқа толықтай жету. Ал
бұдан педагогикалық технологияның тиімділігі шығады. Оқыту үрдісін
жаңашаландыру оқушылардың оқу материалын теориялық мазмұнын игеру жөніндегі
еңбегін тиімді ұйымдастыру және олардың тәжірибелік іскерлігі мен
дағдыларын қалыптастыру болып табылады. Оқу үрдісінің тиімділігі мен сапасы
оқытушының әдістемелік дайындығы және сабақ жүргізу тәсілдері мен
әдістеріне, жаңа педагогикалық технологиялар игерулеріне тікелей байланысты
болады.
Педагогикалық технология кәсіптік қызметтің ерекше түрі болып
табылады. Оқытудың жаңа педагогикалық технологиясын меңгеру оқытушыдан
орасан зор іскерлік пен шығармашылыққа негізделген ізденістерді қажет
етеді. Осындай мақсат көздеген жүйелі ізденістер оқытушының жаңа
технологияны меңгеріп, инновациялық жетілуіне әкеледі.
Оқыту технологиясы педагогикалық әдістерге негізделген. 1960 жылдарда
шетел зерттеушілері “Педагогикалық технология” терминін енгізді.
В.Беспалько “Педагогикалық технология дегеніміз –тәжірибеде жүзеге
асырылатын белгілі бір педагогикалық жүйенің жобасы, ал педагогикалық
жағдайларға сай қолданылатын әдіс, тәсілдер – оның құрамды бөлігі ғана” –
деген тұжырымдама берді.
Педагогикалық технология оқыту үрдісін жобалау, ұйымдастыру және оны
өткізудің формасымен анықталады. Педагогикалық технологияның өзіндік
ерекшелігі: қойылған мақсатқа жету мүмкіндігіне кепілдік беретін оқыту
үрдісін құрастыру және оны жүзеге асыру. Оқытылатын пән мазмұны оқытушы мен
оқушының өзара байланыс іс-әрекеті, оқушының ішкі даму үрдісі негізінде
анықталған нақты мақсат ғана педагогикалық технология құрылымын түсіну
кілті бола алады[7].
Білім беру саласы қызметкерлерінің алдына қойылып отырған міндеттердің
бірі – оқытудың әдіс тәсілдерін үнемі жетілдіріп отыру және қазіргі заманғы
педагогикалық технологияларды меңгеру.
Қазіргі білім беру саласындағы оқытудың жаңа педагогикалық
технологияларын меңгермейінше сауатты, жан-жақты білгір маман болу мүмкін
емес. Жаңа педагогикалық технологияны меңгеру оқытушының зейін-зерделік,
кәсіптік, адамгершілік, рухани, азаматтық және басқа да көптеген ұстаздық
келбетінің қалыптасуына игі әсерін тигізеді, өзін-өзі дамытып, оқу-тәрбие
үрдісін жүйелі ұйымдастыруына көмектеседі. Қандай сабақтың болмасын қызықты
өтуі оқытушының үнемі іздену, ұтымды әдіс – тәсілдерді қолдану, оқыту
әдістемесін жаңартып отыруына байланысты.
Қазіргі таңда оқытушылар инновациялық және интерактивтік әдістемелерін
сабақ барысында пайдалана отырып сабақтың сапалы әрі қызықты өтуіне ықпалын
тигізуде.
“Инновация” ұғымы ең бірінші XIX ғасырда мәдениеттанушылардың
зерттеуінен пайда болды, яғни, бір мәдениет түрлерін екінші ел мәдениетіне
енгізу дегенді білдіреді және бұл ұғым этнографияда әлі күнге дейін
сақталған[8].
“Инновация” ұғымын қарастырсақ, ғалымдардың көбі оған әртүрлі
анықтамалар берген. Мысалы, Э.Роджерс инновацияны былайша түсіндіреді:
“Инновация- нақтылы бір адамға жаңа болып табылатын идея”. Майлс:
“Инновация – арнайы жаңа өзгеріс. Біз одан жүйелі міндеттеріміздің жүзеге
асуын, шешімдерін күтеміз” дейді.
Ендеше инновация ұғымы – педагогикалық сөздік қорына ежелден енген
термин. Ол кейбір ғалымдардың еңбектерінде “жаңа”, “жаңалық енгізу”, деп
көрсетілсе, кейбіреулер оны “өзгеріс” деген терминмен анықтайды[9].
Сурет 1. Педагогикалық жаңалық (Э. Брансуик бойынша)
Инновация - in-noves деген латын сөзі, қазақ тіліне аударғанда
жаңалық, жаңарту, өзгерту деген мағына береді.
Француз ғалымы Э. Брансуик жаңалық деп 3 нәрсені айтады:
1. Бұрын еш жерде, ешқашан қолданылмаған идеялар.
2. Бұрын болған, бірақ жаңа жағдайға бейімделген идеялар.
3. бұрыннан бар, тек мақсаты өзгерген идеялар.
Қазіргі кезеңде білім беру саласында төмендегідей жаңалықтар бар:
І. Ұйымдастырудағы жаңалық
ІІ. Технологиялардағы жаңалық
ІІІ. Оқулықтар мен бағдарламалардағы жаңалық [10]
Сурет 2. Білім беру саласындағы жаңалықтар
Осы жаңалықтарға сәйкес технология, оқыту технологиясы, білім
беру технологиясы, педагогикалық технология, жаңа педагогикалық
технология, оқытудың инновациялық технологиялары терминдері
қолданылуда.
Мысалы, Оқыту технологиясы термині ең алғаш рет АҚШта қолданылды.
Педагогикалық технология 1960 жылдан бастап қолданыла бастады.
Технология, Оқыту технологиясы, Педагогикалық технология терминдеріне
әр ғалым әр түрлі анықтама береді[11]. Мысалы:
Скиннер: Оқыту технологиясы – психология жетістіктерін педагогикалық
практикада қолдану.
В. Беспалько: Педагогикалық технология - тәжірибеде жүзеге
асырылатын белгілі бір педагогикалық жүйенің жобасы.
В.М. Монахов: Педагогикалық технология – оқыту процесін жобалау,
ұйымдастыру және өткізудің ойластырылған моделі.
Т.И.Шамова, П.И.Третьяковалардың еңбегінде “Инновация дегеніміз –
жаңа мазмұнды ұйымдастыру, ал жаңалық енгізу дегеніміз – тек қана жаңалық
енгізу, қалыптастыру, яғни, инновация үрдісі мазмұнды дамытуды, жаңаны
ұйымдастыруды, қалыптастыруды анықтайды, ал “жаңаша” деп жаңаның мазмұны,
оны енгізудің әдіс-тәсілі мен технологиясын қамтитын құбылысты түсінеміз”
делінген.
Энциклопедиялық сөздіктерде “инновация”әр түрлі анықталады. Үлкен
энциклопедиялық сөздікте бұл ұғым “жаңаша білім беру” деп
түсіндіріледі[12].
Ал А.И.Кочетов “инновация” ұғымына төмендегідей анықтама береді:
“Көрсетілген деңгейге апаруды қамтамасыз ететін теориялық, технологиялық
және педагогикалық іс-әрекеттің біртұтас бағдарламасы”. Алайда Р.Масырова
мен Т.Линчевская мұндай анықтамамен келіспейтіндігін білдіреді. Олардың
тұжырымдамасында, “Егер баратын деңгей” алдын-ала көрсетілген болса, ол
қандай инновация” делінген. В.Кваша мен В.Латинаның пікірлері бойынша
“инновация”- бұл жаңа үлгілердің бағытындағы нақты әрекет, мөлшердің
шегінен шығатын кәсіптік іс-әрекеттің жаңа сапалы деңгейге көтерілуі болып
табылады[13].
Инновациялық құбылыстар білім беру саласында өткен ғасырдың сексенінші
жылдары кеңінен тарала бастады. Әдетте инновация бірнеше өзекті
мәселелердің түйіскен жерінде пайда болады да, берік түрде жаңа мақсатты
шешуге бағытталады, педагогикалық құбылысты үздіксіз жаңғыртуға жетелейді.
Масырова Р., Линчевская Т – “Жаңару” (новшество) дегенімізді былай деп
түсіндіреді: “Жаңару – белгілі бір адам үшін әділ түрде жаңа ма, әлде ескі
ме оған байланысты емес, ашылған уақытынан бірінші қолданған уақытымен
анықталатын жаңа идея[14].
Инновация термині қазіргі білім берудің теориясы мен тәжірибесінде
кеңінен қолданылып жүр. Бірақ, ғылымда бұл терминнің нақтылы анықтамасы
белгілі бір категория ретінде берілмеген. Берілетін анықтамалардың
көпшілігі бұл ұғымды кеңінен терең таныта алмайды. Инновацияны “Білім беру
жүйесіндегі жаңалық енгізу” деп айтсақ, оның мағынасын тарылтқан болар
едік.
Инновация аударғанда жаңа, жаңалық, жаңарту дегенді білдіреді дедік.
Яғни, С.Ожегов сөздігіне сүйенсек, инновация бірінші рет шыққан, жасалған,
жуық арада пайда болған, бұрынғының орнын басатын, алғаш ашылған, бұрыннан
таныс емес енгізілген жаңалық болып шығады. Инновация ұғымын әр елде
әртүрлі түсінген. Кейбір мемлекеттерде (АҚШ, Нидерланды) бұл термин кең
тараған. Ал, Арабия, Жапония тәріздес мемлекеттерде кезіктіру мүмкін
емес.Сондықтан әр елде бұл құбылысқа қандай көзқарас қалыптасқанын анықтау
мақсатымен ғылыми-педагогикалық, техникалық, саяси әдебиеттер мен баспа
беттерін зерттей келе, Ресейде, шет елдерде, ТМД елдерінде, Қазақстанда
“Инновация” ұғымына көптеген анықтамалар берілгенін көреміз[15].
Ресейде “Инновация” ұғымына өте күдікпен қарағаны мәлім. Мәселен, XIX-
XX ғасырдың басындағы бірде-бір білім реформаларында бұл термин
кездеспейді.Негізінде реформа жүзеге асқан, яғни, инновациялық үрдіс өткен,
бірақ инновация термині еш жерде аталмайды. Ал Америка ғалымдары Биль және
Болен педагогикалық инновацияны “Құрамына материалдық өзгеруіне ғана емес,
сол материалды қолданудағы көзқарастардың кешенді өзгеруін білдіретін үлкен
өзгеріс” деп түсінеді[16].
Найхос инновацияны процесс деп есептейді де, “Инновация қандай да бір
идеялардан басталатын өзгерістерге әсерін, тұтынушылардың не қолдауы, не
бас тартуымен аяқталатын үрдіс” дейді.
Қазақстан мемлекетінде “Инновация” ұғымын пайдалану соңғы бес жылдың
еншісінде. Ең алғаш “Инновация” ұғымына қазақ тілінде анықтама берген ғалым
Немеребай Нұрахметов. Ол “Инновация, инновациялық үрдіс деп отырғанымыз –
білім беру мекемелерінің жаңалықтарды жасау, меңгеру, қолдану және таратуға
байланысты бір бөлек қызметі” деген анықтаманы ұсынады.
Н.Нұрахметов “Инновация” білімнің мазмұнында, әдістемеде,
технологияда, оқу-тәрбие жұмысын ұйымдастыруда, мектеп жүйесін басқаруда
көрініс табады деп қарастырып, өзінің жіктемесінде инновацияны, қайта
жаңарту кеңістігін бірнеше түрге бөледі: жеке түрі (жеке – дара, бір-
бірімен байланыспаған); модульдік түрі (жеке – дара кешені, бір-бірімен
байланысқан); жүйелі түрі (мектепті толық қамтитын) .
“Инновация” сөзі – қазіргі уақытта барлық өндіріс, медицина, техника
салаларында өте жиі қолданып жүрген термин. Қазір бұл сөз “Жаңа, өзгеру,
жаңаша” деген мағынаны білдіреді және дәл қазіргі жаңа заманға да “Жаңа,
жаңаша өзгерудің” мазмұны терең және анық екендігі белгілі. Бұл әдістеменің
негізінде үйренушінің дербес қабілеті, белсенділігін қалыптастыру, оқыту
материалдарын өзінше пайдалану арқылы танымдық белсенділігін арттыру алға
шығады[17].
Техника терминінің сөздікте 2 мағынасы беріледі:
1. өндіріс құралдарының жиынтығы
2. бір істі орындағанда қолданылатын тәсілдер жиынтығы
Технология - сол тәсілдер жүйесі деген мағына береді.
Инновациялық әдіс – тәсілдерді қолдануда оқытушы сабақты дайын күйінде
бағалайды, әрбір оқушының өзі ізденіп, ғылыми негіздерін өз бетінше игеріп,
ғылыми зерттеуді көздейді, ал оқытушының негізгі міндетіне оқушының іс-
әрекетін бақылау жатады[18].
Әдіскер С.Көшімбетова өзінің зерттеінде оқу-тәрбие үрдісінде оқытудың
инновациялық әдіс-тәсілдерін қолданудың мынадай ерекшеліктерін атап
көрсеткен:
1. Ізгілендіру технологиясында педагогика ғылымының алдыңғы қатарлы
ғылыми жаңалықтарды тәжірибеде “бала –субъект”, “бала-объект” тұрғысынан
енгізіле бастайды да, ал ғылыми білімдер оның тұрмысының әлеуметтік жағдайы
мен іс-әрекетінің әлеуметтік нәтижесінің бірлігінде қарастырады;
2. Ақпараттық бағдарламалап оқыту – оқытудың мазмұнын пәнаралық
байланыс тұрғысынан ұйымдастыру;
3. Қоғам мен табиғат заңдылықтарын кіріктіру негізінде меңгеруі;
4. Деңгейлеп оқыту технологиясында оқытудың мазмұны мен әдістері
шығармашылық ізденіс іс-әрекет жасау негізінде адамның инновациялық
қабілеттерінің қалыптасуына бағытталады;
5. Дербес оқыту технологиясы оқу-тәрбие үрдісінде ғылымның негіздерін
игерту үшін ізгілік, адамгершілік қасиеттерді қалыптастыра отырып, жеке
тұлғаның әлеуметтік-психологиялық жауапкершілігн арттырады[19].
Жаңа инновациялық технология жасаудың теориялық негіздерін зерттеп
дайындауды оқу процесі жөніндегі әртүрлі ойлар жүйесінің принциптері
негіздерін сын көзқараспен ұсынып, мәнін түсіндіруден бастаған жөн.
В.И.Андреевтің “Педагогикалық технология” туралы анықтамасында:
“Педагогикалық технология, соның ішінде оқыту технологиясы – бұл жобалау,
оқыту мен тәрбиелеудің педагогикалық заңдылықтары, мақсаты, принциптері,
мазмұны, формасы, әдісі мен құралдарын тәжірибеде қолдану, оның
тиімділігінің жоғары деңгейіне кепілдік беретін, соның ішінде келешекте оны
шығаруға, басылымға беруге ықпал ететін жүйе”.
В.И.Андреев бойынша педагогикалық жаңа технологияны төмендегі
көрсеткіштер анықтайды:
1. Мақсаттылық (анықтылық, нақтылық мақсатты дидактикалық жүйеге
ауыстырылуы).
2. Тұжырымдылық (терең мазмұнды теорияға негіздеу).
3. Жүйелілік (оқытудың мақсаты, мазмұны, формасы, әдісі жағдайын
жобалау және бүтіндей жүйеде қолдану).
4. Диагностикалық (оқушының оқу іс-әрекеті нәтижесінің алғашқы аралық
және қорытынды бағасын сандық түрде емес, терең сапалы диагностикалық
мінездемесі).
5. Оқыту сапасының кепілдігі (оқу материалын қабылдау коэффициенті 0,7-
ден төмен болмау керек).
6. Жаңалығы (педагогика, психология, дидактиканың жетістіктерін,
қазіргі заманның идеяларын, бейне құралдарды, компьютерлік техниканы
қолдану).
В.П.Беспалько педагогикалық технологияның келесі элементтерін атап
көрсетті:
1. Оқыту мен тәрбиелеудің анық, бірізді педагогикалық, дидактикалық
мақсатын жасау.
2. Меңгеруге тиісті ақпараттың мазмұнын құрылымдау, кеңейту, тәртіпке
келтіру.
3. Оқыту мен тәрбиелеудің диагностикалық функциясын мүмкіндігінше
күшейту.
4. Дидактикалық технологиялық, соның ішінде оқыту мен бақылаудың
компьютерлік құралдарын кешенді пайдалану.
5. Оқыту сапасының жоғары деңгейінің кепілдігі.
Осыған байланысты педаогикалық технологияларды қолдану, жаңа білім
мазмұнын, инновациялық әдіс-тәсілдерді, жаңа оқу жоспары мен оқу
бағдарламаларын ендірудің тиімді құралы болып отыр[20].
Педагогикалық технологияны П.К. Селевко 6- ға бөледі:
1. Қолдану деңгейіне қарай
2. Философиялық негізіне қарай
3. Психикалық дамудың жетекші факторына қарай
4. Ғылыми тұжырымдамасына қарай
5. Тұлғалық құрылымдарға бағыттылығына қарай
6. Құрылымдық және мазмұндық сипатына қарай
Ал жалпы инновацияны үш түрге бөлуге болады:
1. Модификациялық инновация
2. Комбинаторлық инновация
3. Радикалдық инновация
Модификациялық инновация – бұл бұрын қолда барды дамытумен, түрін
өзгертумен айналысу. Бұған В.Ф. Шаталовтың математикаға жазған тірек
конспектісі және оны көптеген мұғалімдердің пайдалануы мысал бола алады.
Комбинаторлық модификация – бұрын пайдаланылмаған, белгілі әдістеме
элементтерін жаңаша құрастыру. Бұған пәндерді оқытудың қазіргі кездегі
әдістемесі дәлел.
Радикалдық инновация – білімге мемлекеттік стандарттарды енгізу
жатады. Мемлекеттік стандарт білім беруде, негізінен, мөлшерлерді,
параметрлерді, деңгейлік және сапалы оқытудың көрсеткіштерін
қалыптастырады[21].
Педагогикалық технология
Қолдану деңгейіне қарай
Философиялық негізіне қарай
Психикалық дамудың жетекші
факторына қарай Ғылыми тұжырымдамасына қарай Тұлғалық
құрылымдарға
бағыттылығына қарай Құрылымдық және мазмұндық
сипатына қарай
Сурет 3. Педагогикалық технологияның бөлінуі
Педагогикалық технология педагогикалық шеберлікпен өзара қарым-
қатынаста. Педагогикалық технологияны өте жақсы меңгеру дегеніміздің өзі –
шеберлік. Технология және шеберлік қатынастарына қарағанда меңгеруге
болатын педагогикалық технология басқалар сияқты тек қана орталықтанбайды.
Педагогтің тұлғалық ерекшеліктерімен анықталатыны байқалады. Инновациялық
технология мүғалімдермен іске асуы мүмкін, бірақ оны іске асыру
ерекшеліктерінде педагогикалық шеберлігі және кәсіпқорлығы көрінеді.
Мұғалім алғаш жаңа педагогикалық технологияларды: оқып үйренеді, екнішіден,
меңгереді, үшіншіден, жаңа педагогикалық технологияларды тәжірибеде
қолданады, төртіншіден, оны дамытып, нәтижесін тексереді.
Педагогикалық технология бастауыш сынып оқушыларын тұлға етіп
қалыптастырудың алғашқы баспалдағы. Инновациялық технологиялардың бастауыш
мектептігі білім сапасын арттырудағы маңызы:
• әр сабақта интерактивті әдістер қолдану;
• оқушының педагогикалы-психологиялық ерекшеліктерін ескеру;
• міндетті деңгейдегі білімді қалыптастыра отырып, мүмкіндік
деңгейлерін ашу;
• инновациялық технологиялардың тиімділігін арттыру, мектеп
жағдайына бейімдеу[22].
Бастауыш сынып мұғалімдері өз сабақтарында оқушылардың тілін дамытуда,
өздік жұмыс жасау, дағдыларын қалыптастыруда өз ойларын еркін жеткізе алуға
баулуда. Заман талабына сай технологияларды қолдану ауқымы, түрлері өзгеріп
отырады. Бірақ, ең басты технологияларды тиімді, жүйелі қолдану керек.
Инновациялық технологиялар:
• Жобалау технологиясы;
• Саралап, даралап оқыту технологиясы;
• Дамыта оқыту технологиясы;
• Модульдік оқыту технологиясы;
• Сын тұрғысынан ойлауды дамыту технологиясы;
• Сатылай комплексті талдау технологиясы;
• Деңгейлеп оқыту технологиясы[23].
Инновациялық технология нәтижелері:
1. Түрлі әдістерді пайдалану сабақтың нақты мәнін терең ашуға
көмектеседі.
2. Оқушылардың барлығын сабаққа қатыстыруға мүмкіндік туды.
3. Олардың әрқайсының деңгейін анықтай аласың.
4. Оқушылардың көбін бағалауға мүмкіндік аласың.
5. Оқушыларды ізденіске баулып, өз бетімен жұмыс істеуге
үйретеді.
6. Оқушылардың қабілеттері, сөз саптау еркіндігі, ұйымшылдығы,
шығармашылық белсенділігі артады.
7. Жеке тұлғалық сипатын дамытуға, шығармашылығын шыңдауда,
өзіне деген кәсіби сенімін қалыптастырады[24].
Педагогикалық технология – мұғалімдер мен оқушылар тұлғасының өзіндік
дамуын, өзін-өзі іске асыра алуларын қамтамасыз ететін тұтас педагогикалық
үрдісті басқарудағы диагностикалық мақсаттарға жетудегі әдіс-тәсілдер
кешені. Осының нәтижесінде оқушылардың да, ұжымның да, мұғалімнің де жетілу
кезеңдерін өлшеп, даму динамикасын көруге болады[25].
Өскелең ұрпақты дайындау сапасын көтеру мақсатында қазіргі кезеңдегі
педагогикалық технологияларды пайдалану әрекеті көптеген тәжірбиелі
мұғалімдер, педагог-психологтар, ғылыми ізденушілер, әдіскерлердің оқыту
мен тәрбиелеуді жүйелі де тиімді ұйымдастыру талпынысынан туындады. Оқу-
тәрбие үдерісінде жаңа инновациялық технологияларды енгізу оқушылардың
білімге деген қызығушылығын, талпынысын арттырып, өз бетімен ізденуге,
шығармашылық еңбек етуге жетелейді. Қазіргі білім беру саласында мұғалімдер
жаңа педагогикалық технологияларды меңгермейінше сауатты, жан-жақты маман
болуы мүмкін емес деп қорытындыға келеміз.
1.2 Оқу-тәрбие үрдісіне инновациялық технологияларды ендірудің кезеңдері
мен психологиялық-педагогикалық шарттары
Қазір Республика оқу орындары ұсынып отырған көп нұсқалыққа байланысты
өздерінің қалауына сәйкес кез-келген үлгі бойынша қызмет етуіне мүмкіндік
алды. Бұл бағытта білім берудің әртүрлі нұсқадағы мазмұны, құрылымы,
ғылымға және тәжірибеге негізделген жаңа идеялар, жаңа технологиялар бар.
Сондықтан әртүрлі оқыту технологияларын оқу мазмұны әрбір білім алушының
жас және жеке дара психологиялық ерекшеліктеріне орай таңдап, тәжірибеде
сынап қараудың маңызы зор[26].
Ғылыми-педагогикалық әдебиеттерде іс жүзінде анықталып табылған оқыту
үрдісінің нәтижесін көретін әдіс-тәсілдері, түрлері көбіне жаңашыл,
инновациялық болып табылады.
Қазіргі күні инновация деп көбінесе жаңа технологияларды, әдістер мен
құралдарды жасау және қолдануды айтса, сонымен бірге жаңа идеяларды,
процестерді бірлкте жетілдірудің де жүйесі.Сондықтан оқыту мен тәрбиедегі
жаңа технология инновациялық идеяларды енгізу, жаңарту нысаны болып
табылады.
Инновация өзінің даму барысында белгілі бір өмірлік даму сатыларынан
тұрады:
- жаңа идеяның пайда болуы;
- мақсат қоюшылық;
- тарату және жойылу.
Шетел мамандары оқыту технологиясының 3 кезеңі болды дейді.
І кезең: Мұғалім бірде-бір көмекші құрал- жабдықсыз ауызша оқытты.
ІІ кезең: Мұғалім түрлі дидактикалық материлдарды пайдаланды.
ІІІ кезең: Мұғалім техникалық құралдарды қолдана бастады[27].
Оқыту технологиясы дидактиканың жетістіктерін педагогикалық практикаға
енгізіп таратады. Оқыту технологиясы - қолданбалы дидактика.
Педагогикалық технология – дидактика мен педагогиканың практикалық
жалғасы.
Инновациялық технологияның негізі болып саналатын жаңа педагогикалық
технологиялар көптеп саналады: Эрдниевтің ірі блокпен оқыту технологиясы,
М.Монтессори мен В.В.Давыдовтың дамыта оқыту технологиясы, Шаталовтың ірі
блоктік жүйесі және т.б[28].
Инновациялық технологияларды енгізудің жөні осы деп түрлі
технологиялар мен халықаралық бағдарламаларды сабақта қолдану
көпшілігімізге тән құбылыс болып кетті. Кейбір әріптестеріміз жаңа
технологиялардың философиялық мазмұнын, тұтастығы мен жүйелілігін меңгеріп
алмай, таза еліктеушілікпен сыртқы формасын ғана қолдануда. Кез-келген
педагогикалық технология философиялық негізде қаралады. Міне сондықтан,
бірінші кезекте, білім әлеміне еніп жатқан сан алуан инновациялық
технологияларды реттеу, жүйелеу, сұрыптау, нәтижелерін талдау үшін арнайы
ақпараттық-әдістемелік орталық құрылуы қажет.
Жаңа инновациялық оқыту технологиясы кәсіптік қызметтің ерекше түрі
болып табылады. Инновациялық оқыту технологиясын меңгеру үшін педагогикалық
аса зор тәжірибені жұмылдыру қажет. Бұл өз қызметіне шығармашылықпен
қарайтын, жеке басының белгілі іскерлік қасиеті бар адамды қажет ететін
жұмыс. Шындығында да әрбір педагог жаңа инновациялық технологияны меңгеру
барысында өзін-өзі дамытады және өзін-өзі қалыптастырады.
Инновациялық процестерді ендіру үш өзара байланысты күштер анықталады:
- енгізілген технологияның ерекшеліктерімен;
- жаңашылдардың инновациялық әлеуетімен;
- жаңалықты енгізу жолдарымен[29].
Сондықтан бұл уақыт ағымына байланысты дамиды, бірқалыпты өзгеріске
ұшырайды, жағдайына байланысты тәрбиеші мен тәрбиеленушілердің өзара
байланысы болып саналады. Ағылшын ғалымдарының пайымдауынша, жаңалық көзі
арнайы қолданған деректерде, дамушы идеяларда, кітаптарда, педагогтардың,
білімді көтеру ұйымдастырушыларда т.с.с. “Әр жоғары сатыдағы мұғалім
әрдайым жаңалықты бастаушы ретінде іс-әрекет жасауы тиіс”, - дейді[30].
В.А. Сластенин, Л.С. Подымова инновациялық іс-әрекетті шығармашылық
пен кәсіпшіліктің сәйкестілік тұрғысынан қарастырады.
Педагог инновациялық технологияны меңгеру мақсатында іс-әрекет жасауы
тиіс. Оның құрылымы:
1. Жалпы және кәсіби мәдениет.
2. Педагогикалық бағдарлылық.
3. Моральдық қасиеттер.
4. Диалектикалық қасиеттер.
5. Ерік қасиеттері.
6. Сөйлеу қабілеттері.
7. Ұйымдастырушылық.
8. Коммуникативтік.
9. Педагогикалық елестету[31].
Оқу-тәрбие үрдісіне жаңа педагогикалық технологияларды ендірудің алғы
шарты: оқытушылардың инновациялық іс-әрекетін қалыптастыру болып табылады.
Жаңа педагогикалық технологияны меңгерген әрбір оқытушы өз сабағын нәтижелі
даму жағынан көре алады.
Оқытушы алғаш педагогикалық технологияларды оқып үйренеді, екіншіден,
меңгереді, үшіншіден, жаңа педагогикалық технологияларды тәжірибеде
қолданады, төртіншіден, оны дамытып, нәтижесін тексереді.
Жаңа технологияны қолдану төмендегідей кезеңдер арқылы жүзеге
асырылады:
1 кезең – оқып үйрену;
2 кезең – меңгеру;
3 кезең - өмірге ендіру;
4 кезең – дамыту.
4-сызба. Мұғалімнің инновациялық іс-әрекеті
Педагог инновациялық технологияны меңгеру мақсатында іс-әрекет
жасайды, ол инновациялық іс-әрекет деп аталады[32].
Инновациялық іс-әрекет - педагогикалық еңбектің өнімділігін сапалы
өзгертетін оқыту мен тәрбиелеудің жаңа үлгілері мен әдістерін құру үлгісі.
Педагогикалық технологияларды енгізуде оқытушы іс-әрекетінің маңызы
зор. “Қазіргі білім беру саласындағы оқытудың озық технологияларын меңгеру
оқытушының интеллектуалдық, кәсіптік, адамгершілік, рухани, азаматтық және
де басқа көптеген адами келбетінің қалыптасуына игі әсерін тигізеді, өзін-
өзі дамытып, оқу-тәрбие процесін тиімді ұйымдастыруына көмектеседі”, – деп
көрсетеді С.В.Селевко.
ХХІ ғасырда болашақ мамандарды даярлау, олардың кәсіби бейімделуін
қалыптастыру мәселелері – кезек күттірмейтін өзекті қоғам талабы. Сондықтан
біз болашақ педагог маманның жаңа педагогикалық инновациялық
технологияларды қолдануға даярлығын қалыптастырудың құрылымдық-мазмұндық
моделін жасадық. Болашақ мамандардың жаңа инновациялық педагогикалық
технологияларды қолдануға даярлықты қалыптастыру мына көрсеткіштерді
қамтиды[33]:
Мотивациялық өлшемдеріне танымдыққызығуды қалыптастыру бейнесі жатады.
Оған болашақ мамандарды қалыптастыру, құндылық қарым-қатынас, болашақ
маманның өзінің кәсіби шеберлігін дамытуға талпынуы, болашақ мамандығын
ерекше жақсы көруі, ұрпақ тәрбиесінде ұстаздың жетекші орнын сезінуі,
кәсіби жеке біліктілік деңгейін көтеруге бағыттылығы, инновациялық іс-
әрекетке ұмтылыу әрекеттері кіреді.
Мазмұндық өлшемдеріне болашақ маманның жалпы мәдениеттілік дайындығы
мен пәндік әдіснамалық дайындығының деңгейі, мамандығы бойынша білімі,
педагогикалық біртұтас білім жүйесі, біртұтас педагогикалық үрдістің
заңдылықтары, мен қозғаушы күштерінің жалпы теориялық білім негіздерімен
қарулануы кіреді. Оған біртұтас педагогикалық үрдістің теориялық негіздерін
және жеке тұлға териясының ғылыми негіздерін меңгеруі, педагогикалық іс-
әрекет теориясының негіздерін білуі, білім алушылардың барлық
мүмкіндіктерін пайдаланғанда инновациялық іс-әрекеттің көбіне нәтижелі
болатындығын сезіне алуы жатады.
Бейімділік өлшемдеріне болашақ маманның барлық жағдайға бейімделе алу
қабілеті жатады: бейімділік жағдаятына бағдарлана алуы, микроорта
өзгерістеріне сай қолайлы инновациялық педагогикалық технологияларды таңдай
алуы. Бейімділік өлшемдері болашақ маманның білімгер мәртебесінен оқытушы,
ұстаз мәртебесіне ауысуының ерекшелігін сезіне білуімен, бейімділік іс-
әрекетті жүзеге асырудың жаңа әдіс-тәсілдерін пайдалана алуларымен
ерекшеленеді.
Танымдық өлшемдері болашақ маманның әлеуметтік кәсіби қоршаған ортаны
жедел тани алуымен, өзін кәсіби жүзеге асырудың нәтижелі әдіс-тәсілдерн
пайдалануымен, инновациялық педагогикалық технологияларға қызығу танытумен
ерекшеленеді. Оған болашақ маманның әлеуметтік кәсіби қоршаған ортаны біліп
тануы, кәсіптік білімін өз әжірибесінде қолдана білуі, инновациялық
педагогикалық технологияларды оқып меңгеруі, үйренуі жатады.
Іс-әрекеттік өлшемдері болашақ маманның өзінің кәсіби іс-әрекетінің
мақсаты мен міндетін анықтай алуы және педагогикалық қарым-қатынастық
үрдісті тиімді жүзеге асыра алуымен өлшенеді. Оған болашақ маманның өз
пәнін жете меңгеруі, біртұтас оқу-тәрбие үрдісінің психологиялық,
педагогикалық негіздерін білуі, педагогикалық үрдісті жоспарлап, жүзеге
асыра алуымен өлшенеді.
Технологиялық өлшемдері оқытудың әдістемелік мақсаттары, оқыту үрдісі,
оның міндеттерін анықтай алуы, оқытудың нәтижесін болжай алуы және
психологиялық-педагогикалық білімдерді меңгерумен анықталады. Оған болашақ
маманның біртұтас оқу-тәрбие үрдісінде сабақты тиімді ұйымдастыра білуі,
оқушылармен ынтымақтастық қарым-қатынасты жүзеге асыра алуы, біртұтас
педагогикалық үрдісті диагностикалай алуы және сабақтың нәтижесі жоғары
болатындай ең тиімді педагогикалық технологияны таңдай алуы қажет.
Шығармашылық өлшемдеріне шығармашылық ептілікті, шығармашылық
белсенділікті, болашақ маманның шығармашылық-ізденушілік дамыту кіреді.
Оған болашақ маманның ғылыми-зерртеу жұмыстарына өзіндік талдау жасай алуы,
өз білімін көтеруге, жетілдіруге талпыныстың болуы мен иннновациялық әдіс-
тәсілдерді қолдануға өзіндік (авторлық) жаңалықтар, өзгерістер енгізумен
және жаңалықты шығармашылықпен қолдана алуымен сипатталады[34].
Педагогикалық үрдісте жаңа технологияларды енгізіп, интерактивті
оқытуды пайдалану мұғалімдерді шеберлік жағынан шыңдайтындығына дау
тудырмайды. Білім туралы Заңда қабылданған білім беру жүйесінің жаңа
моделі 2004 жылы ЮНЕСКО ұсынған халықаралық білім жүйесіне
сәйкестендірілген. Осы заңның 8-бабында білім беру жүйесі басым міндеті
ретінде оқытудың жаңа технологияларын енгізу, білім беруді ақпараттандыру,
халықаралық, ғаламдық, коммуникациялық желілерге шығу деп аталып отыр.
Қазіргі білім беру саласында оқытудың озық технологияларын
меңгермейінше сауатты, жан-жақты маман болуы мүмкін емес.
Жаңа технологияны меңгеру мұғалімнің интелектуалды, кәсіптік
адамгершілік, рухани азаматтық және де басқа көптеген адами келбетінің
қалыптасуына әсерін тигізеді, өзін-өзі дамытып, оқу-тәрбие үлгісін тиімді
ұйымдастыруына көмектеседі.
Сабақта қолданылатын әдістер көмегімен жеке тұлға ретінде жан-жақты
дамыған, шығармашылық ойлау білімі меңгеріледі.
Педагогикалық технологияларды талдау барысында мына факторлар
ескерілуі керек:
- алынып отырған технология сабақтың тақырыбы мен мазмұнына
сай болуы;
- тиімділігі, жүйелілігі және басқа жақтары[35].
ХХІ ғасырда барлық елдер бірінші орынға білім беру сапасын қояды. Оның
өлшемі тек сауаттылық деңгейімен (жазу, оқу, есептеу) өлшенбейді, оның
критерийі - функционалдық сауаттылық.
Бұл проблемаларды шешуде жаңа технологиялардың атқаратын орны
бөлек. Болашақта өркениетті елдердің жоғары технологиясын меңгерту,
дүниежүзілік білім кеңістігіне шығу-бүгінгі күннің мақсаты.
2. БАСТАУЫШ СЫНЫПТА ИННОВАЦИЯЛЫҚ ТЕХНОЛОГИЯ-ЛАРДЫ ҚОЛДАНУДЫҢ ПСИХОЛОГИЯЛЫҚ
АСПЕКТІЛЕРІ
2.1 Бастауыш сыныпта инновациялық технологияларды психология-лық тұрғыдан
іске асырылу негіздері
Қазіргі кезде елімізде білім мазмұны жаңа үрдістен біліктермен,
ақпараттарды қабылдау қабілеттерінің жедел дамуы, ғылымдағы шығармашылық
және нарық жағдайындағы білім беру бағдарламаларының жедел нақтылануы,
әсіресе, білім саласында жүріп жатқан демократияландыру мен ізгіліктендіру
мектептегі осы кезге дейінгі дағдарыстан шығаратын қуатты талпыныстарға
жол ашты[36].
Қазіргі кезде республикамызда білім берудің жаңа жүйелі жүйесі жасалып
әлемдік білім беру кеңістігіне енуге бағыт алып, педагогика теориясы мен
оқу тәрбие үрдісіндегі елеулі өзгерістерге байланысты білім беру
парадигмасы өзгеріп: білім берудің мазмұны жаңарып, жаңа көзқарас, басқаша
қарым-қатынас; оқыту технологиясын жеделдетудің психологиялық педагогикалық
бағыттағы негізгі ой-тұжырымдары төмендегінше сипатталады:
• есте сақтауға негізделген оқып білім алудан, бұрынғы
меңгергендерді пайдалана отырып, ақыл ойды дамытатын оқуға көшу;
• білімнің статистикалық үлгісінен ақыл-ой әрекетінің динамикалық
құрылым жүйесіне көшу;
• оқушыға орташа деңгейде білім беретін бағдарламадан жекелеп, саралап
оқыту бағдарламасына өту[37].
Оқу әдістемелік жүйенің базасын түбегейлі жаңартудың бағыттарын жаңа
мазмұнның теориялық негіздерін анықтап тұжырымдаған Қ.Р. Білім министрлігі
құптап бекіткен Қазақстан Республикасы мектептерінің және осы мектептердегі
білім мазмұнының тұжырымдамалары.
Оқыту, білім беру тәжірибесі педагогикалық үрдістің сапасын үнемі
арттырып отыруды талап етеді. Осыған байланысты ғылым мен тәжірибеде
педагогикалық үрдістің сапасын көтерудің жинақталған бай тәжірибесі -
педагогикалық үрдісті технологияландыру.
Оқытудың жаңа технологиясы дегенде, ең алдымен, педагогикалық
технология деген ұғымды түсіну керек.
Оқытудың технологиясы білім берудің теориялық және қызметтік негізін
қалыптастыруды, білімді еңбекпен ұштастырып, іс-әрекеттің сапалылығын
дамытады, мақсатты өмір сүруге ұмтылуға әсер етеді. Оқыту технологиясы оқу
бағдарламаларында қарастырылған алға қойған мақсатқа жетудің тиімділігін
қамтамасыз ететін оқытудың әдіс-құрал тұрлерінің жүйесі арқылы оқыту
мазмұнын жүзеге асыру жолы. Сөйтіп оқыту технологиясында мазмұн, әдіс және
құралдардың өзара байланысы мен себептілігі жатыр, ал қажетті мазмұнда,
тиімді әдістер мен құралдардың өзара байланысы мен себептілігі жатыр, ал
қажетті мазмұнда, тиімді әдістер мен құралдарды, бағдарлама мен алға
қойылған педагогикалық міндетке сәйкес іріктей білу. Осы көкейкесті
мәселелердің бәрін жүйелі оқытуды жеделдету технологиясы қамтамасыз
ететінін біздің зерттеу жұмысымыз анықтады. Жүйелеу теориясының өзі
көптеген ғалымдардың пікірінше, басқару туралы ғылым болып табылады[38].
Оқу процесінің тиімділігі ең алдымен оқушылардың белсенділігі мен
танымдық ізденісіне қатысты бұларды қамтамасыз ететін сол басқару болып
табылады.
Білім бастауы – бастауыш сыныпта берілетіні анық. Осыдан да бастауыш
мектепте әртүрлі пәндер тоғысып, оқушы білімін дамытып, келбетін сомдауға
үлес қосады. Осыған байланысты оқушылардың оқу мазмұнына сай,
мәдениеттерін, іс-әрекеттерін қалыптастыру, мемлекеттік стандарт
талаптарына сай оқыту[39].
Жаңаша оқу-әдістемеліктердің инновациялық технологиялардың қоятын
негізгі талаптары білім жүйесінің барлық компоненттеріне түзетүлер енгізіп,
оқу процесін қайта құру, ондағы мұғалімнің рөлін қайта қарап, артық
ақпараттан арылту, қалыптасқан дәстүрлі әдістердің ендігі жерде
жарамайтындығы себепті жаңа өмір талабына сай, бастауыш мектеп стандартына
сай өзгертілген түрлерімен ұтымды ұштастыру болып табылады.
Себебі бастауыш сыныпта инновациялық технологияларды қолданудың
теориясы мен практикасын іске асыру оқыту методологиясында қаралмаған.
Бастауыш сыныптың маңызы мен қызметі оның үздіксіз білім беру
жүйесіндегі басқа буындарымен тек сабақтас болуымен ғана емес, ең алдымен,
оқушы тұлғасы ұйытқысының қалыптасуы мен дамуы қуатты жүретін ерекше құнды,
қайталанбайтын буын екендігімен анықталып негізделеді.
Осымен байланысты интелектуалдық эмпирикалық, іскерлік,
коммуникативтік жағынан оқушыны айналадағы дүниемен, табиғатпен, басқа
адамдармен, өз-өзімен т.б. өзара белсенді әрекеттестік қарым-қатынасқа
дайындауды, инновациялық технологияларды қамтамасыз етеді.
Бастауыш сатыда оқушының жалпы және психикалық дамуының жеткілікті
деңгейіне қол жеткізу үшін, ең алдымен, білім берудің мақсат приоритеті
түбегейлі өзгеруі керек; бірінші кезекке, бұрынғыша оқушыны пәндік білім,
біліктердің белгілі бір жиынтығымен қаруландыру емес, оқу әрекетін
қалыптастыру негізінде жекебас тұлғасын тәрбиелу мақсатын инновациялық
технологиялар арқылы шебер жүзеге асыруға болады.
Бастауыш сыныпта оқушылары тек пәндік білім, білік дағдылардың белгілі
бір жиынтығын менгерумен шектелмей, бұған қоса оқу және сөйлеу әрекеті,
өзін-өзі ұстау, мінез-құлық мәдениетін этикалық, эстетикалық, адамгершілік
нормаларын, яғни оқушының тәрбиелік деңгейін сипаттайтын және қалыптасуында
әр пән белгілі бір рөл атқаратын құндылық қатынастарды меңгереді[40].
Білім мазмұнының жалпы адамзаттың құндылыққа бағдарлануы білім беруді
ізгіліктендірудің міндеттерін ойдағыдай жүзеге асыруды қамтамасыз етеді,
оқытуды шамадан тыс идеологизациялауға жол бермейді, саясаттандыруды
болдырмайды.
Бастауыш сыныпта инновациялық технологиялардың қолданудың ғылыми
негізіне бастауыш сынып оқушысын белгілі бір қажетті біліктер мен
дағдылардың иесі, оқу әрекетінің субъектісі, әртүрлі мәдениеттермен өз
көзқарасы тұрғысынан диалогқа түсетін автор және жас ерекшелігіне сәйкес
өз жасын қалыптастыруға күш жұмсап еңбектенентін бала деп қарастыратын,
осыған орай көп қырлы құрылымды білім-тәрбие мазмұнын анықтап құруға
көмектесетін қазіргі заманғы дамыта отырып оқыту идеясы мен Т.Т. Ғалиевтің
Интенсификация учебного процесса: системный подход атты еңбегі негізге
алынды.
Бастауыш саты-оқушыда оның интеллектісі дамуының ірге тасы оқу
әрекеті қалыптасуының қуатты жүретін кезеңі. Оқу әрекетінің мазмұны оқу
тапсырмалары түрінде құрылады. Осы тапсырма түрлерін меңгеру оқушы ойын
тәртіптеп, оның белгілі бір бағытта жүйелі арнамен жүруін қамтамасыз
етеді: жеке тұлғаның негізгі психикалық үрдістері қалыптасып ырықты зейін,
рефлексия, өзін-өзі бақылау әрекет амалдың ішкі жоспары сияқты жаңа
түзілімдер пайда болады. Оқушы әртүрлі оқу тапсырмаларын өздігінен шешіп
орындаудың ортақ тәсілдерін, өз әрекетін бақылап-бағалауды, нәтижесін
эталонмен салыстыруды меңгереді[41].
Оқу әрекетінің қалыптасуы білім мазмұнының теориялық деңгейін көтеру
ұстанымымен тығыз байланысты. Бұл білім мазмұнындағы ғылыми ұғымдардың
үлесін арттыруды қажет етеді.
Осыдан объектілер мен құбылыстардың тек сыртқы түрін, белгілерін
бақылап, көріп тану, тәсілін ғана емес, оқушыны ынталандырып шығармашылық
әрекетке жетектейтін ішкі байланыстарды, өзара тәуелсіздікті заңдылықтарды
өздігінен ашып, түсініп танитындай әдіс-тәсілдерді қолдануға мүмкіндік
туады, оқу әрекеті арқылы оқушы осындай тәсілдермен жұмыс істеу біліктерін
меңгереді.
Сабақ үстінде оқыту процесінің тиімділігін оқушылардың белсенділігі
мен танымдық ізденісіне тәуелді, ал мұндай белсенділікті ең алдымен тиімді
басқарудың қамтамасыз ететінін ұмытпайық. Оқу процесін толық басқарудың
идеясы жүйелі көзқарасқа сүйенген педагогикалық технология негізінде жатыр.
Жүйелі көзқарас негізіндегі Т.Т.Ғалиевтің технологиясы оқушылардың
бойында білім жүйесін, ғылыми таным негіздерін, жүйелі ойлаудың дағдыларын
қалыптастыруда көздеген мұғалімнің субъектілік қызметі мен оқушының
мақсатты өзара байланысына арналған. Осының нәтижесінде оқушының бойында
танымдық дербестік пен өзіндік жолын анықтауға ынтасы оянып, олардың осыған
дағдылануы қалыптасады. Бұл технологияның негізінде оқушылардың оқу
мәдениетін, жүйелі ойлау шеберлігі мен дағдыларын, шығармашылық және
зертеушілік қабілетін шұғыл ояту көзделген. Автор мақсатты түзілген
педагогикалық жүйенің негізінде педагогика - психологиялық ғылымдардың озат
жетістіктеріне және озат тәжірибеге сүйене отырып оқыту технологиясын
жасаған. Бұл оқыту технологиясында оқытылатын материалдық жүйелі құрылымның
бөліктері пайдаланылып, өзін-өзі басқару карточкалары әртүрлі деңгейдегі
тапсырмалар, тесттер қолдану арқылы танымның әдістері үйретіледі.
Аталмыш технология бойынша оқыту процесі түгелімен мақсатты саналы
таңдауға негізделініп, оқушыларды өз бағдарламасы мен комплексті
дидактикалық мақсатымен таныстырудың есебінен жүргізіледі. Оқу процесінің
ең маңызды аспектілері ең алдымен, оқушы таным-әрекетінің қарқынды дамуы
мен белсенділігі, қабілеттілігінің жедел дамуы, ойлау мен өзін-өзі басқару
жүйесі бұлардың бәрі жүйелі көзқарас болып табылады[42].
Өкінішке орай инновациялық технологиялардың қолдануы өте кем
зерттеліп, өте аз қарастырылған. Қазіргі таным жүйесінің қарқыны өте
төменгі деңгейде.
Оқу процесін жеделдету мына көптеген ғалымдардың еңбектерінде
ескеріледі (Ю.К.Бабанский, П.И.Пидкасистый, В.К.Кучинскас және басқалар).
Жалпы алғанда еңбек өнімділігі артып, аз шығын жасалады деп ұқтырады. Оқу
процесінің қарқынды дамуында С.А.Архангельский оқу процесінің сапасын
артыратын және сонымен қатар уақыт үнемділігін анықтайды[43].
Мектеп әлеуметтік жүйенің ажырамас бөлігі ретінде мақсатты динамикалық
әлеуметтік-педагогикалық жүйені қамтығандықтан оны басқару тиісінше жүйелі
негізді талап етеді. Осы орайда В.П.Беспалько дәл осы тәрбие мен оқытуға
жүйелі негізде қараудың бүгінгі күннің жаңалығы болғандықтан оның
төңірегіндегі дау-дамайдың өршіп отырған, бірақ оның өз жолын таңдап
алғанын дәстүрлі ойлаудың, күмәншіл дағдылардың яғни саналы қарсылықтың
кейбір кедергілеріне қарамастан алға баса беретінін тұжырымдап береді.
Мұндай күрделі жүйелерді зерттеумен ғылымының жас саласы жүйелердің жалпы
теориясы шұғылдануда оның негізін ғасырымыздың басында белгілі орыс ғалымы,
жазушы революционер А.А. Богданов (1873-1928) қалаған еді. Ол кісі бірінші
дүнижүзлік соғыс жылдарында Жалпылама ұйымдастыру ғылымы аттаы кітап
жазып, онда жалпы теория негізінде тірі және өлі табиғаттың әртүрлі
ұйымдастыру жүйелерінің құрылымы түзіліп әрі заңдылықтарын қортындылады.
А.А.Богданов өз теориясын ұйымдастыру ғылымы немесе технология деп атады.
Сондай-ақ ғалым әртекті (табиғаттағы, қоғамдағы, техникадағы) ұйымдастыру
процестеріндегі көбіне-көп ұқсастық бар деп есептеді. Ендеше кез-келген
ұйымдастыру процесіне және оларға қатысты әр саладағы басқару процестеріне
тән заңдылықтардың бетін ашуға, принциптерін айқындауға әбден болады.
Мәселен ғалым күрделі жүйенің жекелей алғанда өзінің бөлшектеріне тән емес
кейбір ерекшеліктері болатынан, тұтастық бөлшекке жіктелмейтінін айтып
кеткен. Мұны жік заңы деп атайды. Қазіргі басқару ғылымындағы басқарушы
және ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Қожа Ахмет Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік университеті
Қалеке Манат
Бастауыш сыныпта инновациялық технологияларды қолданудың психологиялық
аспектілері
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
5В010300 - Педагогика және психология мамандығы
Түркістан 2015
Қазақстан Республикасыны Білім және ғылым министрлігі
Қожа Ахмет Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік университеті
Қорғауға жіберілді
Педагогикалық ғылымдар
кафедрасының меңгерушісі
п.ғ.д., проф.___________Ж.З.Торыбаева
_______________2015 ж.
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: Бастауыш сыныпта инновациялық технологияларды қолданудың
психологиялық аспектілері
5В010300 - Педагогика-психология мамандығы
Орындаған:
Қалеке М.
Ғылыми жетекшісі,
п.ғ.к., доцент:
Садуова Ж.Н.
Түркістан 2015
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ..
ОҚЫТУДЫҢ ИННОВАЦИЯЛЫҚ ТЕХНОЛОГИЯЛАРЫНЫҢ ҒЫЛЫМИ-ТЕОРИЯЛЫҚ 5
АСПЕКТІЛЕРІ ... .
1.1Инновация ұғымы, инновациялық технологиялардың жіктелуі, даму
сатылары және инновациялық технологиялар жөніндегі шетелдік,
ресейлік және отандық ғалымдардың пікірлері ... ... ... ..
1.2Оқу-тәрбие үрдісіне инновациялық технологияларды ендірудің
кезеңдері мен психологиялық-педагогикалық 14
шарттары ... ... ... ..
2 БАСТАУЫШ СЫНЫПТА ИННОВАЦИЯЛЫҚ ТЕХНОЛОГИЯЛАРДЫ ҚОЛДАНУДЫҢ
ПСИХОЛОГИЯ-ЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ
19
2.1Бастауыш сыныпта инновациялық технологияларды психологиялық
тұрғыдан іске асырылу негіздері ... ... ... ... ... ..
2.2Инновациялық технологияларды қолдану нәтижелерін
психологиялық-эксперименттік 51
зерттеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... 63
... ... ... ... ...
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР 69
ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ...
ҚОСЫМША ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 72
... ... ... ... ... ... ... .
КІРІСПЕ
Зерттеу жұмысының көкейкестілігі. Еліміздің 2050 жылға дейінгі
дамуының жаңа саяси бағдарын жария етудегі басты мақсат – Қазақстанның ең
дамыған 30 мемлекеттің қатарына қосылуы. Ол – Мәңгілік Қазақстан жобасы,
ел тарихындағы біз аяқ басатын жаңа дәуірдің кемел келбеті[1].
Үлгілі дамудың өзіндік моделін қалыптастыру әрбір отандасымыздың
жүрегіне өз еліне деген шексіз мақтаныш сезімін орнықтыру. Қазақстандықтар
ертеңіне, елінің болашағына сеніммен қарайды.
Бастауыш сыныпта инновациялық технологияларды қолдануда оқу еңбегі
өнімділігінің артуына, қазіргі кезде дәстүрлі оқу үрдістерінің сапасы мен
нәтижесінің күрт төмендеп кетуіне байланысты инновациялық технологияның
қажеттілігін анықтады. Инновациялық технологияның қазіргі таңда жедел оқу
үрдісіне енуіне және оның дамуына кедергі болып жатқан жағдайлар:
біріншіден, тиісті зерттеулердің шектеулігі, оқу процесін қарқынды
дамытудың мәні мен мазмұнының жеткілікті зерделенбегендігі; екіншіден, оқу
процесін қарқынды дамытудың жүйелі обьект ретінде қарастырылмағандығы;
үшіншіден, оқу процесінде жүйелі ұстанымды іске асыру туралы мәліметтердің
шектеулілігі және оқу процесін қарқынды дамытуға жүйелі ұстаным туралы
мәліметтердің болмауы. Осы тұрғыдан келгенде бұл жұмыс өзекті болып
табылады. Оқу процесін қарқынды дамытуды жүйелі объект ретінде қарастыру
үшін оны жүйелі түрде зерттеп отыру және тәжірибе жүзінде жүйелі іске
асырып отыру қажет екендігін біздің зерттеу жұмысымыз анық көрсетті. Сол
себептен де оқу процесін қарқынды дамытуды жеделдетуге мақсатты жүйе
ретінде қарастырып, зерттеу қажет[2].
Бастауыш сыныптағы инновациялық технологияның психологиялық
негіздері, теориялық негіздері мен методологиялық дидактикалық әдістемелік
негіздерін құру мен оны дамыту – бұл бір үлкен ұйымның жүйеленген мыңдаған
іс-әрекеттерін атқаруға тура келеді.
Инновациялық технологияны психологиялық-эксперименттік зерттеуде
шығармашылық топтардың нәтижелі қорытындысымен отандық және шетелдік
ғалымдардың ғылыми зерттеу еңбектерін салыстыра қарағанымызда, оқу
процесін қарқынды дамытуды зерттеудің көптеген жолдары табылды.
Біз зерттеу жұмысымыздың жүйелі көзқарас негізіндегі оқушылардың таным-
әрекетін инновациялық технологиялар саласындағы ғалымдар еңбектеріне
сүйендік (А.А. Вербицкий, В.И. Загвязинский, Ю.К.Бабанский, Т.А.Ильина,
Ж.А.Қараев, Г.А. Китайгородский, М.И.Махмутов, П.И. Пидкасистый), ал
интенсивтік оқу жөніндегі дидактикалық, психологиялық-педагогикалық
аспектілерін зерттегендер (В.И. Андреев, С.Б.Баранов, А.А.Вербицкий, И.А.
Зимняя, Н.А.Лейбовский, Р. Низамов, В.Оконь, З.А.Решитова,
С.Д.Смирнов,Т.Т.Галиев және т.б. Бұдан басқа системология саласын
зерттеушілер В.Г.Афанасьев, В.П.Беспалько, И. Блауберг, В.Ганзен,
В.Кузьмин, И.Б. Новик, В.Н. Садовский және т.б.), оқу процесін, оқушылардың
таным-әрекетін басқару және өзін-өзі басқару туралы зерттегендер қатарына
(С.И.Архангельский, П.Я.Гальперин. Н.Ф.Талызина, Н.Д.Хмель және т.б.)
қазақстандық ғалымдар (Ж.И.Абдильдин, С.Абдыманапов, Б.Абдыкаримов,
А.С.Абылкасымова, М.Ж.Жадрина, В.В. Егорова, К.К. Жанпейсова, З.А. Исова,
Ж.А.Караев, С.Т.Каргин, Л.К. Керимов, М.К.Құрманов, Б. К.Момынбаев,
Ж.А.Нұрғалиева, М.Н. Сарыбеков, А.П. Сейтешев, С.С.Смаилов, Г.А.Уманов,
Г.Хайруллин, Н.Д.Хмель және т.б.). Бұл ғалымдардың тізімі пайдаланылған
әдебиеттер бөлімінде берілді.
Бастауыш сыныпта инновациялық технологиялар жеткілікті
зерделенбегендігі, психологиялық мәселелерінің жете зерттелінбегендігі,
психологиялық-эксперименттік тұрғыда зерттелмегендігі, теориялық негізі
методологияда жоқтығы, ғылыми зерттелмеуі біздің зерттеу жұмысымыздың
тақырыбын Бастауыш сыныпта инновациялық технологияларды қолданудың
психологиялық аспектілері деп аталуына себеп болды.
Зерттеу жұмысының мақсаты:
Бастауыш сыныпта инновациялық технологияларды қолданудың теориялық,
методологиялық, психологиялық-эксперименттік, дидактикалық, әдістемелік,
психологиялық негіздерін құру және оны мектеп оқушыларымен біргелікте
практикада іске асыруды қалыптастыру.
Зерттеу нысаны: бастауыш сыныпта оқу процесі.
Зерттеу міндеттері:
1. Сыныптарда Инновациялық технологияларды қолданудың теориясы мен
практикасын іске асырудағы жай-күйіне теориялық-методологиялық талдау
жасау.
2. Инновациялық технологияларды қолданудың теориясы мен практикасын
іске асырудың мазмұны мен құрылымының мәнін ашу.
3. Бастауыш сыныпта Инновациялық технологияларды іске асырудың
теориялық негіздері мен методологиялық, психологиялық-эксперименттік,
дидактикалық, методикалық және ғылыми-әдістемелік негіздерін құру.
4. Инновациялық технологияларды оқу процесіне ендіріп, оны оқушыларға
қалыптастырудағы әсерін және олардың білім сапасы мен саналы ой-өрісінің
дамуын эксперименттік зерттеуден өткізе отырып, тексеру.
Зерттеу базасы: Түркістан қаласындағы Сауран жалпы орта мектебі.
Диплом жұмысының құрылымы. Зерттеу жұмысы кіріспеден, екі бөлімнен,
қорытындыдан, пайдаланған әдебиеттер тізімінен және қосымшалардан тұрады.
1 ОҚЫТУДЫҢ ИННОВАЦИЯЛЫҚ ТЕХНОЛОГИЯЛАРЫНЫҢ ҒЫЛЫМИ-ТЕОРИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ
1. Инновация ұғымы, инновациялық технологиялардың жіктелуі, даму сатылары
және инновациялық технологиялар жөніндегі шетелдік, ресейлік және
отандық ғалымдардың пікірлері
ХХІ ғасырда еркін білім беру, адамның шығармашылық ойлауын дамыту
негізгі мәселе болып отыр. Осы идеялардан оқытудың және тәрбиелеудің
инновациялық технологияларын қолдану қажеттілігі туындайды[3].
Қазіргі кезде егемен елімізде білім берудің жаңа жүйесі жасалып,
Қазақстан әлемдік білім беру кеңістігіне енуге бағыт алуда. Бұл оқу-тәрбие
үрдісіндегі елеулі өзгерістерге байланысты болып отыр. Себебі, білім беру
парадигмасы өзгерді, білім берудің мазмұны жаңарып, жаңа көзқарас, жаңаша
қарым-қатынас пайда болуда.
Білім беру саласында болып жатқан ауқымды өзгерістер түрлі ынталы
бастамалар мен түрлендірулерге кеңінен жол ашуда. Осы тұрғыдан алғанда
ұрпақ тәрбиесімен айналысатын әлеуметтік-педагогикалық қызметтің
тиімділігін арттыру, оны жаңа сапада ұйымдастыру қажеттігі туындайды. Бұл
үшін оқытушылардың инновациялық іс-әрекеттің ғылыми-педагогикалық
негіздерін меңгеруі мақсат етіледі. Ал жаңа технологияны пайдалану міндетті
деңгейдегі білімді қадыптастыра отырып мүмкіндік деңгейге жеткізеді.
Сондықтан оқытушының біліктілігін көтеру мен шығармашылық педагогикалық
әрекетін ұйымдастыруда қазіргі педагогикалық технологияларды меңгерудің
маңызы зор.
Кез келген елдің экономикалық қуаты, халқының өмір сүру деңгейінің
жоғарылығы, дүние жүзілік қауымдастықтағы орны мен салмағы сол елдің
технологиялық даму деңгейімен анықталады. Жалпы қоғам дамуы мен жаңа
технологияны енгізу сапалығы осы елдегі білім беру ісінің жолға
қойылғандығы мен осы саланы ақпараттандыру деңгейіне келіп тіреледі. Ал
білім беру саласындағы технологиялық идеялар бұдан 400 жыл бұрын пайда
болған. Бұл күнде оқыту технологиясы үлкен өзгеріске ұшырап отыр.
Оқытушылар мен студенттерге әртүрлі дидактикалық материалдармен қоса
оқытудың техникалық құралдары жәрдемге келеді.
XXI ғасырда білімі дамымаған елдің тығырыққа тірелері сөзсіз делінген
Президентіміз Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан халқына Жолдауында. Бұл мәселе
жалпы білім беретін оқу орындарына байланысты айтылып тұрғандығы белгілі.
Сол оқу орындарына толыққанды сапалы білім алған, оның бағдарламасын толық
меңгерген ұрпағымыздан, болашақта жақсы маман, білімді азамат шығары
анық[4].
Қазақстан Республикасының 2015 жылға дейінгі білім беруді дамыту
тұжырымдамасында: “Жоғарғы білімді дамытудың негізгі үрдісі мамандар
даярлау сапасын арттыру, қарқынды ғылыми-зерттеу қызметімен
ықпалдастырылған инновациялық білімді дамыту, білім беру мен ақпараттық
технологияларды жетілдіру болып табылады”,- деп атап көрсетілген[5].
Ғылым мен техниканың жедел дамыған, ақпараттық мәліметтер ағыны
күшейген заманда ақыл-ой мүмкіндігін қалыптастырып, адамның қабілетін,
талантын дамыту білім беру мекемелерінің басты міндеті болып отыр. Ол
бүгінгі білім беру кеңістігіндегі ауадай қажет жаңару оқытушының қажымас
ізденімпаздығы мен шығармашылық жемісімен келмек. Сондықтан да әрбір
оқушының қабілетіне қарай білім беруді, оны дербестікке, ізденімпаздыққа,
шығармашылыққа тәрбиелеуді жүзеге асыратын жаңартылған педагогикалық
технологияны меңгеруге үлкен бетбұрыс жасалуы қажет. Өйткені мемлекеттік
білім стандарты деңгейінде оқу үрдісін ұйымдастыру жаңа педагогикалық
технологияны ендіруді міндеттейді.
Себебі, біз қадам басқан ХХI ғасыр жан-жақты дамыған, білімді, өз
ісіне және өзгенің ісіне әділ баға бере алатын, өзіне сенімді, Отанының
әлеуметтік-экономикалық дамуына зор үлесін қоса алатын азамат тәрбиелеуді
талап етіп отыр[6].
Педагогикалық технология – оқытушының кәсіби қызметін жаңартушы және
сатыланып жоспарлаған нәтижеге жетуге мүмкіндік беретін іс-әрекеттер
жиынтығы. Педагогикалық технологиядағы басты міндет – оқушылардың оқу-
танымдық әрекетін жандандыра отырып, алға қойған мақсатқа толықтай жету. Ал
бұдан педагогикалық технологияның тиімділігі шығады. Оқыту үрдісін
жаңашаландыру оқушылардың оқу материалын теориялық мазмұнын игеру жөніндегі
еңбегін тиімді ұйымдастыру және олардың тәжірибелік іскерлігі мен
дағдыларын қалыптастыру болып табылады. Оқу үрдісінің тиімділігі мен сапасы
оқытушының әдістемелік дайындығы және сабақ жүргізу тәсілдері мен
әдістеріне, жаңа педагогикалық технологиялар игерулеріне тікелей байланысты
болады.
Педагогикалық технология кәсіптік қызметтің ерекше түрі болып
табылады. Оқытудың жаңа педагогикалық технологиясын меңгеру оқытушыдан
орасан зор іскерлік пен шығармашылыққа негізделген ізденістерді қажет
етеді. Осындай мақсат көздеген жүйелі ізденістер оқытушының жаңа
технологияны меңгеріп, инновациялық жетілуіне әкеледі.
Оқыту технологиясы педагогикалық әдістерге негізделген. 1960 жылдарда
шетел зерттеушілері “Педагогикалық технология” терминін енгізді.
В.Беспалько “Педагогикалық технология дегеніміз –тәжірибеде жүзеге
асырылатын белгілі бір педагогикалық жүйенің жобасы, ал педагогикалық
жағдайларға сай қолданылатын әдіс, тәсілдер – оның құрамды бөлігі ғана” –
деген тұжырымдама берді.
Педагогикалық технология оқыту үрдісін жобалау, ұйымдастыру және оны
өткізудің формасымен анықталады. Педагогикалық технологияның өзіндік
ерекшелігі: қойылған мақсатқа жету мүмкіндігіне кепілдік беретін оқыту
үрдісін құрастыру және оны жүзеге асыру. Оқытылатын пән мазмұны оқытушы мен
оқушының өзара байланыс іс-әрекеті, оқушының ішкі даму үрдісі негізінде
анықталған нақты мақсат ғана педагогикалық технология құрылымын түсіну
кілті бола алады[7].
Білім беру саласы қызметкерлерінің алдына қойылып отырған міндеттердің
бірі – оқытудың әдіс тәсілдерін үнемі жетілдіріп отыру және қазіргі заманғы
педагогикалық технологияларды меңгеру.
Қазіргі білім беру саласындағы оқытудың жаңа педагогикалық
технологияларын меңгермейінше сауатты, жан-жақты білгір маман болу мүмкін
емес. Жаңа педагогикалық технологияны меңгеру оқытушының зейін-зерделік,
кәсіптік, адамгершілік, рухани, азаматтық және басқа да көптеген ұстаздық
келбетінің қалыптасуына игі әсерін тигізеді, өзін-өзі дамытып, оқу-тәрбие
үрдісін жүйелі ұйымдастыруына көмектеседі. Қандай сабақтың болмасын қызықты
өтуі оқытушының үнемі іздену, ұтымды әдіс – тәсілдерді қолдану, оқыту
әдістемесін жаңартып отыруына байланысты.
Қазіргі таңда оқытушылар инновациялық және интерактивтік әдістемелерін
сабақ барысында пайдалана отырып сабақтың сапалы әрі қызықты өтуіне ықпалын
тигізуде.
“Инновация” ұғымы ең бірінші XIX ғасырда мәдениеттанушылардың
зерттеуінен пайда болды, яғни, бір мәдениет түрлерін екінші ел мәдениетіне
енгізу дегенді білдіреді және бұл ұғым этнографияда әлі күнге дейін
сақталған[8].
“Инновация” ұғымын қарастырсақ, ғалымдардың көбі оған әртүрлі
анықтамалар берген. Мысалы, Э.Роджерс инновацияны былайша түсіндіреді:
“Инновация- нақтылы бір адамға жаңа болып табылатын идея”. Майлс:
“Инновация – арнайы жаңа өзгеріс. Біз одан жүйелі міндеттеріміздің жүзеге
асуын, шешімдерін күтеміз” дейді.
Ендеше инновация ұғымы – педагогикалық сөздік қорына ежелден енген
термин. Ол кейбір ғалымдардың еңбектерінде “жаңа”, “жаңалық енгізу”, деп
көрсетілсе, кейбіреулер оны “өзгеріс” деген терминмен анықтайды[9].
Сурет 1. Педагогикалық жаңалық (Э. Брансуик бойынша)
Инновация - in-noves деген латын сөзі, қазақ тіліне аударғанда
жаңалық, жаңарту, өзгерту деген мағына береді.
Француз ғалымы Э. Брансуик жаңалық деп 3 нәрсені айтады:
1. Бұрын еш жерде, ешқашан қолданылмаған идеялар.
2. Бұрын болған, бірақ жаңа жағдайға бейімделген идеялар.
3. бұрыннан бар, тек мақсаты өзгерген идеялар.
Қазіргі кезеңде білім беру саласында төмендегідей жаңалықтар бар:
І. Ұйымдастырудағы жаңалық
ІІ. Технологиялардағы жаңалық
ІІІ. Оқулықтар мен бағдарламалардағы жаңалық [10]
Сурет 2. Білім беру саласындағы жаңалықтар
Осы жаңалықтарға сәйкес технология, оқыту технологиясы, білім
беру технологиясы, педагогикалық технология, жаңа педагогикалық
технология, оқытудың инновациялық технологиялары терминдері
қолданылуда.
Мысалы, Оқыту технологиясы термині ең алғаш рет АҚШта қолданылды.
Педагогикалық технология 1960 жылдан бастап қолданыла бастады.
Технология, Оқыту технологиясы, Педагогикалық технология терминдеріне
әр ғалым әр түрлі анықтама береді[11]. Мысалы:
Скиннер: Оқыту технологиясы – психология жетістіктерін педагогикалық
практикада қолдану.
В. Беспалько: Педагогикалық технология - тәжірибеде жүзеге
асырылатын белгілі бір педагогикалық жүйенің жобасы.
В.М. Монахов: Педагогикалық технология – оқыту процесін жобалау,
ұйымдастыру және өткізудің ойластырылған моделі.
Т.И.Шамова, П.И.Третьяковалардың еңбегінде “Инновация дегеніміз –
жаңа мазмұнды ұйымдастыру, ал жаңалық енгізу дегеніміз – тек қана жаңалық
енгізу, қалыптастыру, яғни, инновация үрдісі мазмұнды дамытуды, жаңаны
ұйымдастыруды, қалыптастыруды анықтайды, ал “жаңаша” деп жаңаның мазмұны,
оны енгізудің әдіс-тәсілі мен технологиясын қамтитын құбылысты түсінеміз”
делінген.
Энциклопедиялық сөздіктерде “инновация”әр түрлі анықталады. Үлкен
энциклопедиялық сөздікте бұл ұғым “жаңаша білім беру” деп
түсіндіріледі[12].
Ал А.И.Кочетов “инновация” ұғымына төмендегідей анықтама береді:
“Көрсетілген деңгейге апаруды қамтамасыз ететін теориялық, технологиялық
және педагогикалық іс-әрекеттің біртұтас бағдарламасы”. Алайда Р.Масырова
мен Т.Линчевская мұндай анықтамамен келіспейтіндігін білдіреді. Олардың
тұжырымдамасында, “Егер баратын деңгей” алдын-ала көрсетілген болса, ол
қандай инновация” делінген. В.Кваша мен В.Латинаның пікірлері бойынша
“инновация”- бұл жаңа үлгілердің бағытындағы нақты әрекет, мөлшердің
шегінен шығатын кәсіптік іс-әрекеттің жаңа сапалы деңгейге көтерілуі болып
табылады[13].
Инновациялық құбылыстар білім беру саласында өткен ғасырдың сексенінші
жылдары кеңінен тарала бастады. Әдетте инновация бірнеше өзекті
мәселелердің түйіскен жерінде пайда болады да, берік түрде жаңа мақсатты
шешуге бағытталады, педагогикалық құбылысты үздіксіз жаңғыртуға жетелейді.
Масырова Р., Линчевская Т – “Жаңару” (новшество) дегенімізді былай деп
түсіндіреді: “Жаңару – белгілі бір адам үшін әділ түрде жаңа ма, әлде ескі
ме оған байланысты емес, ашылған уақытынан бірінші қолданған уақытымен
анықталатын жаңа идея[14].
Инновация термині қазіргі білім берудің теориясы мен тәжірибесінде
кеңінен қолданылып жүр. Бірақ, ғылымда бұл терминнің нақтылы анықтамасы
белгілі бір категория ретінде берілмеген. Берілетін анықтамалардың
көпшілігі бұл ұғымды кеңінен терең таныта алмайды. Инновацияны “Білім беру
жүйесіндегі жаңалық енгізу” деп айтсақ, оның мағынасын тарылтқан болар
едік.
Инновация аударғанда жаңа, жаңалық, жаңарту дегенді білдіреді дедік.
Яғни, С.Ожегов сөздігіне сүйенсек, инновация бірінші рет шыққан, жасалған,
жуық арада пайда болған, бұрынғының орнын басатын, алғаш ашылған, бұрыннан
таныс емес енгізілген жаңалық болып шығады. Инновация ұғымын әр елде
әртүрлі түсінген. Кейбір мемлекеттерде (АҚШ, Нидерланды) бұл термин кең
тараған. Ал, Арабия, Жапония тәріздес мемлекеттерде кезіктіру мүмкін
емес.Сондықтан әр елде бұл құбылысқа қандай көзқарас қалыптасқанын анықтау
мақсатымен ғылыми-педагогикалық, техникалық, саяси әдебиеттер мен баспа
беттерін зерттей келе, Ресейде, шет елдерде, ТМД елдерінде, Қазақстанда
“Инновация” ұғымына көптеген анықтамалар берілгенін көреміз[15].
Ресейде “Инновация” ұғымына өте күдікпен қарағаны мәлім. Мәселен, XIX-
XX ғасырдың басындағы бірде-бір білім реформаларында бұл термин
кездеспейді.Негізінде реформа жүзеге асқан, яғни, инновациялық үрдіс өткен,
бірақ инновация термині еш жерде аталмайды. Ал Америка ғалымдары Биль және
Болен педагогикалық инновацияны “Құрамына материалдық өзгеруіне ғана емес,
сол материалды қолданудағы көзқарастардың кешенді өзгеруін білдіретін үлкен
өзгеріс” деп түсінеді[16].
Найхос инновацияны процесс деп есептейді де, “Инновация қандай да бір
идеялардан басталатын өзгерістерге әсерін, тұтынушылардың не қолдауы, не
бас тартуымен аяқталатын үрдіс” дейді.
Қазақстан мемлекетінде “Инновация” ұғымын пайдалану соңғы бес жылдың
еншісінде. Ең алғаш “Инновация” ұғымына қазақ тілінде анықтама берген ғалым
Немеребай Нұрахметов. Ол “Инновация, инновациялық үрдіс деп отырғанымыз –
білім беру мекемелерінің жаңалықтарды жасау, меңгеру, қолдану және таратуға
байланысты бір бөлек қызметі” деген анықтаманы ұсынады.
Н.Нұрахметов “Инновация” білімнің мазмұнында, әдістемеде,
технологияда, оқу-тәрбие жұмысын ұйымдастыруда, мектеп жүйесін басқаруда
көрініс табады деп қарастырып, өзінің жіктемесінде инновацияны, қайта
жаңарту кеңістігін бірнеше түрге бөледі: жеке түрі (жеке – дара, бір-
бірімен байланыспаған); модульдік түрі (жеке – дара кешені, бір-бірімен
байланысқан); жүйелі түрі (мектепті толық қамтитын) .
“Инновация” сөзі – қазіргі уақытта барлық өндіріс, медицина, техника
салаларында өте жиі қолданып жүрген термин. Қазір бұл сөз “Жаңа, өзгеру,
жаңаша” деген мағынаны білдіреді және дәл қазіргі жаңа заманға да “Жаңа,
жаңаша өзгерудің” мазмұны терең және анық екендігі белгілі. Бұл әдістеменің
негізінде үйренушінің дербес қабілеті, белсенділігін қалыптастыру, оқыту
материалдарын өзінше пайдалану арқылы танымдық белсенділігін арттыру алға
шығады[17].
Техника терминінің сөздікте 2 мағынасы беріледі:
1. өндіріс құралдарының жиынтығы
2. бір істі орындағанда қолданылатын тәсілдер жиынтығы
Технология - сол тәсілдер жүйесі деген мағына береді.
Инновациялық әдіс – тәсілдерді қолдануда оқытушы сабақты дайын күйінде
бағалайды, әрбір оқушының өзі ізденіп, ғылыми негіздерін өз бетінше игеріп,
ғылыми зерттеуді көздейді, ал оқытушының негізгі міндетіне оқушының іс-
әрекетін бақылау жатады[18].
Әдіскер С.Көшімбетова өзінің зерттеінде оқу-тәрбие үрдісінде оқытудың
инновациялық әдіс-тәсілдерін қолданудың мынадай ерекшеліктерін атап
көрсеткен:
1. Ізгілендіру технологиясында педагогика ғылымының алдыңғы қатарлы
ғылыми жаңалықтарды тәжірибеде “бала –субъект”, “бала-объект” тұрғысынан
енгізіле бастайды да, ал ғылыми білімдер оның тұрмысының әлеуметтік жағдайы
мен іс-әрекетінің әлеуметтік нәтижесінің бірлігінде қарастырады;
2. Ақпараттық бағдарламалап оқыту – оқытудың мазмұнын пәнаралық
байланыс тұрғысынан ұйымдастыру;
3. Қоғам мен табиғат заңдылықтарын кіріктіру негізінде меңгеруі;
4. Деңгейлеп оқыту технологиясында оқытудың мазмұны мен әдістері
шығармашылық ізденіс іс-әрекет жасау негізінде адамның инновациялық
қабілеттерінің қалыптасуына бағытталады;
5. Дербес оқыту технологиясы оқу-тәрбие үрдісінде ғылымның негіздерін
игерту үшін ізгілік, адамгершілік қасиеттерді қалыптастыра отырып, жеке
тұлғаның әлеуметтік-психологиялық жауапкершілігн арттырады[19].
Жаңа инновациялық технология жасаудың теориялық негіздерін зерттеп
дайындауды оқу процесі жөніндегі әртүрлі ойлар жүйесінің принциптері
негіздерін сын көзқараспен ұсынып, мәнін түсіндіруден бастаған жөн.
В.И.Андреевтің “Педагогикалық технология” туралы анықтамасында:
“Педагогикалық технология, соның ішінде оқыту технологиясы – бұл жобалау,
оқыту мен тәрбиелеудің педагогикалық заңдылықтары, мақсаты, принциптері,
мазмұны, формасы, әдісі мен құралдарын тәжірибеде қолдану, оның
тиімділігінің жоғары деңгейіне кепілдік беретін, соның ішінде келешекте оны
шығаруға, басылымға беруге ықпал ететін жүйе”.
В.И.Андреев бойынша педагогикалық жаңа технологияны төмендегі
көрсеткіштер анықтайды:
1. Мақсаттылық (анықтылық, нақтылық мақсатты дидактикалық жүйеге
ауыстырылуы).
2. Тұжырымдылық (терең мазмұнды теорияға негіздеу).
3. Жүйелілік (оқытудың мақсаты, мазмұны, формасы, әдісі жағдайын
жобалау және бүтіндей жүйеде қолдану).
4. Диагностикалық (оқушының оқу іс-әрекеті нәтижесінің алғашқы аралық
және қорытынды бағасын сандық түрде емес, терең сапалы диагностикалық
мінездемесі).
5. Оқыту сапасының кепілдігі (оқу материалын қабылдау коэффициенті 0,7-
ден төмен болмау керек).
6. Жаңалығы (педагогика, психология, дидактиканың жетістіктерін,
қазіргі заманның идеяларын, бейне құралдарды, компьютерлік техниканы
қолдану).
В.П.Беспалько педагогикалық технологияның келесі элементтерін атап
көрсетті:
1. Оқыту мен тәрбиелеудің анық, бірізді педагогикалық, дидактикалық
мақсатын жасау.
2. Меңгеруге тиісті ақпараттың мазмұнын құрылымдау, кеңейту, тәртіпке
келтіру.
3. Оқыту мен тәрбиелеудің диагностикалық функциясын мүмкіндігінше
күшейту.
4. Дидактикалық технологиялық, соның ішінде оқыту мен бақылаудың
компьютерлік құралдарын кешенді пайдалану.
5. Оқыту сапасының жоғары деңгейінің кепілдігі.
Осыған байланысты педаогикалық технологияларды қолдану, жаңа білім
мазмұнын, инновациялық әдіс-тәсілдерді, жаңа оқу жоспары мен оқу
бағдарламаларын ендірудің тиімді құралы болып отыр[20].
Педагогикалық технологияны П.К. Селевко 6- ға бөледі:
1. Қолдану деңгейіне қарай
2. Философиялық негізіне қарай
3. Психикалық дамудың жетекші факторына қарай
4. Ғылыми тұжырымдамасына қарай
5. Тұлғалық құрылымдарға бағыттылығына қарай
6. Құрылымдық және мазмұндық сипатына қарай
Ал жалпы инновацияны үш түрге бөлуге болады:
1. Модификациялық инновация
2. Комбинаторлық инновация
3. Радикалдық инновация
Модификациялық инновация – бұл бұрын қолда барды дамытумен, түрін
өзгертумен айналысу. Бұған В.Ф. Шаталовтың математикаға жазған тірек
конспектісі және оны көптеген мұғалімдердің пайдалануы мысал бола алады.
Комбинаторлық модификация – бұрын пайдаланылмаған, белгілі әдістеме
элементтерін жаңаша құрастыру. Бұған пәндерді оқытудың қазіргі кездегі
әдістемесі дәлел.
Радикалдық инновация – білімге мемлекеттік стандарттарды енгізу
жатады. Мемлекеттік стандарт білім беруде, негізінен, мөлшерлерді,
параметрлерді, деңгейлік және сапалы оқытудың көрсеткіштерін
қалыптастырады[21].
Педагогикалық технология
Қолдану деңгейіне қарай
Философиялық негізіне қарай
Психикалық дамудың жетекші
факторына қарай Ғылыми тұжырымдамасына қарай Тұлғалық
құрылымдарға
бағыттылығына қарай Құрылымдық және мазмұндық
сипатына қарай
Сурет 3. Педагогикалық технологияның бөлінуі
Педагогикалық технология педагогикалық шеберлікпен өзара қарым-
қатынаста. Педагогикалық технологияны өте жақсы меңгеру дегеніміздің өзі –
шеберлік. Технология және шеберлік қатынастарына қарағанда меңгеруге
болатын педагогикалық технология басқалар сияқты тек қана орталықтанбайды.
Педагогтің тұлғалық ерекшеліктерімен анықталатыны байқалады. Инновациялық
технология мүғалімдермен іске асуы мүмкін, бірақ оны іске асыру
ерекшеліктерінде педагогикалық шеберлігі және кәсіпқорлығы көрінеді.
Мұғалім алғаш жаңа педагогикалық технологияларды: оқып үйренеді, екнішіден,
меңгереді, үшіншіден, жаңа педагогикалық технологияларды тәжірибеде
қолданады, төртіншіден, оны дамытып, нәтижесін тексереді.
Педагогикалық технология бастауыш сынып оқушыларын тұлға етіп
қалыптастырудың алғашқы баспалдағы. Инновациялық технологиялардың бастауыш
мектептігі білім сапасын арттырудағы маңызы:
• әр сабақта интерактивті әдістер қолдану;
• оқушының педагогикалы-психологиялық ерекшеліктерін ескеру;
• міндетті деңгейдегі білімді қалыптастыра отырып, мүмкіндік
деңгейлерін ашу;
• инновациялық технологиялардың тиімділігін арттыру, мектеп
жағдайына бейімдеу[22].
Бастауыш сынып мұғалімдері өз сабақтарында оқушылардың тілін дамытуда,
өздік жұмыс жасау, дағдыларын қалыптастыруда өз ойларын еркін жеткізе алуға
баулуда. Заман талабына сай технологияларды қолдану ауқымы, түрлері өзгеріп
отырады. Бірақ, ең басты технологияларды тиімді, жүйелі қолдану керек.
Инновациялық технологиялар:
• Жобалау технологиясы;
• Саралап, даралап оқыту технологиясы;
• Дамыта оқыту технологиясы;
• Модульдік оқыту технологиясы;
• Сын тұрғысынан ойлауды дамыту технологиясы;
• Сатылай комплексті талдау технологиясы;
• Деңгейлеп оқыту технологиясы[23].
Инновациялық технология нәтижелері:
1. Түрлі әдістерді пайдалану сабақтың нақты мәнін терең ашуға
көмектеседі.
2. Оқушылардың барлығын сабаққа қатыстыруға мүмкіндік туды.
3. Олардың әрқайсының деңгейін анықтай аласың.
4. Оқушылардың көбін бағалауға мүмкіндік аласың.
5. Оқушыларды ізденіске баулып, өз бетімен жұмыс істеуге
үйретеді.
6. Оқушылардың қабілеттері, сөз саптау еркіндігі, ұйымшылдығы,
шығармашылық белсенділігі артады.
7. Жеке тұлғалық сипатын дамытуға, шығармашылығын шыңдауда,
өзіне деген кәсіби сенімін қалыптастырады[24].
Педагогикалық технология – мұғалімдер мен оқушылар тұлғасының өзіндік
дамуын, өзін-өзі іске асыра алуларын қамтамасыз ететін тұтас педагогикалық
үрдісті басқарудағы диагностикалық мақсаттарға жетудегі әдіс-тәсілдер
кешені. Осының нәтижесінде оқушылардың да, ұжымның да, мұғалімнің де жетілу
кезеңдерін өлшеп, даму динамикасын көруге болады[25].
Өскелең ұрпақты дайындау сапасын көтеру мақсатында қазіргі кезеңдегі
педагогикалық технологияларды пайдалану әрекеті көптеген тәжірбиелі
мұғалімдер, педагог-психологтар, ғылыми ізденушілер, әдіскерлердің оқыту
мен тәрбиелеуді жүйелі де тиімді ұйымдастыру талпынысынан туындады. Оқу-
тәрбие үдерісінде жаңа инновациялық технологияларды енгізу оқушылардың
білімге деген қызығушылығын, талпынысын арттырып, өз бетімен ізденуге,
шығармашылық еңбек етуге жетелейді. Қазіргі білім беру саласында мұғалімдер
жаңа педагогикалық технологияларды меңгермейінше сауатты, жан-жақты маман
болуы мүмкін емес деп қорытындыға келеміз.
1.2 Оқу-тәрбие үрдісіне инновациялық технологияларды ендірудің кезеңдері
мен психологиялық-педагогикалық шарттары
Қазір Республика оқу орындары ұсынып отырған көп нұсқалыққа байланысты
өздерінің қалауына сәйкес кез-келген үлгі бойынша қызмет етуіне мүмкіндік
алды. Бұл бағытта білім берудің әртүрлі нұсқадағы мазмұны, құрылымы,
ғылымға және тәжірибеге негізделген жаңа идеялар, жаңа технологиялар бар.
Сондықтан әртүрлі оқыту технологияларын оқу мазмұны әрбір білім алушының
жас және жеке дара психологиялық ерекшеліктеріне орай таңдап, тәжірибеде
сынап қараудың маңызы зор[26].
Ғылыми-педагогикалық әдебиеттерде іс жүзінде анықталып табылған оқыту
үрдісінің нәтижесін көретін әдіс-тәсілдері, түрлері көбіне жаңашыл,
инновациялық болып табылады.
Қазіргі күні инновация деп көбінесе жаңа технологияларды, әдістер мен
құралдарды жасау және қолдануды айтса, сонымен бірге жаңа идеяларды,
процестерді бірлкте жетілдірудің де жүйесі.Сондықтан оқыту мен тәрбиедегі
жаңа технология инновациялық идеяларды енгізу, жаңарту нысаны болып
табылады.
Инновация өзінің даму барысында белгілі бір өмірлік даму сатыларынан
тұрады:
- жаңа идеяның пайда болуы;
- мақсат қоюшылық;
- тарату және жойылу.
Шетел мамандары оқыту технологиясының 3 кезеңі болды дейді.
І кезең: Мұғалім бірде-бір көмекші құрал- жабдықсыз ауызша оқытты.
ІІ кезең: Мұғалім түрлі дидактикалық материлдарды пайдаланды.
ІІІ кезең: Мұғалім техникалық құралдарды қолдана бастады[27].
Оқыту технологиясы дидактиканың жетістіктерін педагогикалық практикаға
енгізіп таратады. Оқыту технологиясы - қолданбалы дидактика.
Педагогикалық технология – дидактика мен педагогиканың практикалық
жалғасы.
Инновациялық технологияның негізі болып саналатын жаңа педагогикалық
технологиялар көптеп саналады: Эрдниевтің ірі блокпен оқыту технологиясы,
М.Монтессори мен В.В.Давыдовтың дамыта оқыту технологиясы, Шаталовтың ірі
блоктік жүйесі және т.б[28].
Инновациялық технологияларды енгізудің жөні осы деп түрлі
технологиялар мен халықаралық бағдарламаларды сабақта қолдану
көпшілігімізге тән құбылыс болып кетті. Кейбір әріптестеріміз жаңа
технологиялардың философиялық мазмұнын, тұтастығы мен жүйелілігін меңгеріп
алмай, таза еліктеушілікпен сыртқы формасын ғана қолдануда. Кез-келген
педагогикалық технология философиялық негізде қаралады. Міне сондықтан,
бірінші кезекте, білім әлеміне еніп жатқан сан алуан инновациялық
технологияларды реттеу, жүйелеу, сұрыптау, нәтижелерін талдау үшін арнайы
ақпараттық-әдістемелік орталық құрылуы қажет.
Жаңа инновациялық оқыту технологиясы кәсіптік қызметтің ерекше түрі
болып табылады. Инновациялық оқыту технологиясын меңгеру үшін педагогикалық
аса зор тәжірибені жұмылдыру қажет. Бұл өз қызметіне шығармашылықпен
қарайтын, жеке басының белгілі іскерлік қасиеті бар адамды қажет ететін
жұмыс. Шындығында да әрбір педагог жаңа инновациялық технологияны меңгеру
барысында өзін-өзі дамытады және өзін-өзі қалыптастырады.
Инновациялық процестерді ендіру үш өзара байланысты күштер анықталады:
- енгізілген технологияның ерекшеліктерімен;
- жаңашылдардың инновациялық әлеуетімен;
- жаңалықты енгізу жолдарымен[29].
Сондықтан бұл уақыт ағымына байланысты дамиды, бірқалыпты өзгеріске
ұшырайды, жағдайына байланысты тәрбиеші мен тәрбиеленушілердің өзара
байланысы болып саналады. Ағылшын ғалымдарының пайымдауынша, жаңалық көзі
арнайы қолданған деректерде, дамушы идеяларда, кітаптарда, педагогтардың,
білімді көтеру ұйымдастырушыларда т.с.с. “Әр жоғары сатыдағы мұғалім
әрдайым жаңалықты бастаушы ретінде іс-әрекет жасауы тиіс”, - дейді[30].
В.А. Сластенин, Л.С. Подымова инновациялық іс-әрекетті шығармашылық
пен кәсіпшіліктің сәйкестілік тұрғысынан қарастырады.
Педагог инновациялық технологияны меңгеру мақсатында іс-әрекет жасауы
тиіс. Оның құрылымы:
1. Жалпы және кәсіби мәдениет.
2. Педагогикалық бағдарлылық.
3. Моральдық қасиеттер.
4. Диалектикалық қасиеттер.
5. Ерік қасиеттері.
6. Сөйлеу қабілеттері.
7. Ұйымдастырушылық.
8. Коммуникативтік.
9. Педагогикалық елестету[31].
Оқу-тәрбие үрдісіне жаңа педагогикалық технологияларды ендірудің алғы
шарты: оқытушылардың инновациялық іс-әрекетін қалыптастыру болып табылады.
Жаңа педагогикалық технологияны меңгерген әрбір оқытушы өз сабағын нәтижелі
даму жағынан көре алады.
Оқытушы алғаш педагогикалық технологияларды оқып үйренеді, екіншіден,
меңгереді, үшіншіден, жаңа педагогикалық технологияларды тәжірибеде
қолданады, төртіншіден, оны дамытып, нәтижесін тексереді.
Жаңа технологияны қолдану төмендегідей кезеңдер арқылы жүзеге
асырылады:
1 кезең – оқып үйрену;
2 кезең – меңгеру;
3 кезең - өмірге ендіру;
4 кезең – дамыту.
4-сызба. Мұғалімнің инновациялық іс-әрекеті
Педагог инновациялық технологияны меңгеру мақсатында іс-әрекет
жасайды, ол инновациялық іс-әрекет деп аталады[32].
Инновациялық іс-әрекет - педагогикалық еңбектің өнімділігін сапалы
өзгертетін оқыту мен тәрбиелеудің жаңа үлгілері мен әдістерін құру үлгісі.
Педагогикалық технологияларды енгізуде оқытушы іс-әрекетінің маңызы
зор. “Қазіргі білім беру саласындағы оқытудың озық технологияларын меңгеру
оқытушының интеллектуалдық, кәсіптік, адамгершілік, рухани, азаматтық және
де басқа көптеген адами келбетінің қалыптасуына игі әсерін тигізеді, өзін-
өзі дамытып, оқу-тәрбие процесін тиімді ұйымдастыруына көмектеседі”, – деп
көрсетеді С.В.Селевко.
ХХІ ғасырда болашақ мамандарды даярлау, олардың кәсіби бейімделуін
қалыптастыру мәселелері – кезек күттірмейтін өзекті қоғам талабы. Сондықтан
біз болашақ педагог маманның жаңа педагогикалық инновациялық
технологияларды қолдануға даярлығын қалыптастырудың құрылымдық-мазмұндық
моделін жасадық. Болашақ мамандардың жаңа инновациялық педагогикалық
технологияларды қолдануға даярлықты қалыптастыру мына көрсеткіштерді
қамтиды[33]:
Мотивациялық өлшемдеріне танымдыққызығуды қалыптастыру бейнесі жатады.
Оған болашақ мамандарды қалыптастыру, құндылық қарым-қатынас, болашақ
маманның өзінің кәсіби шеберлігін дамытуға талпынуы, болашақ мамандығын
ерекше жақсы көруі, ұрпақ тәрбиесінде ұстаздың жетекші орнын сезінуі,
кәсіби жеке біліктілік деңгейін көтеруге бағыттылығы, инновациялық іс-
әрекетке ұмтылыу әрекеттері кіреді.
Мазмұндық өлшемдеріне болашақ маманның жалпы мәдениеттілік дайындығы
мен пәндік әдіснамалық дайындығының деңгейі, мамандығы бойынша білімі,
педагогикалық біртұтас білім жүйесі, біртұтас педагогикалық үрдістің
заңдылықтары, мен қозғаушы күштерінің жалпы теориялық білім негіздерімен
қарулануы кіреді. Оған біртұтас педагогикалық үрдістің теориялық негіздерін
және жеке тұлға териясының ғылыми негіздерін меңгеруі, педагогикалық іс-
әрекет теориясының негіздерін білуі, білім алушылардың барлық
мүмкіндіктерін пайдаланғанда инновациялық іс-әрекеттің көбіне нәтижелі
болатындығын сезіне алуы жатады.
Бейімділік өлшемдеріне болашақ маманның барлық жағдайға бейімделе алу
қабілеті жатады: бейімділік жағдаятына бағдарлана алуы, микроорта
өзгерістеріне сай қолайлы инновациялық педагогикалық технологияларды таңдай
алуы. Бейімділік өлшемдері болашақ маманның білімгер мәртебесінен оқытушы,
ұстаз мәртебесіне ауысуының ерекшелігін сезіне білуімен, бейімділік іс-
әрекетті жүзеге асырудың жаңа әдіс-тәсілдерін пайдалана алуларымен
ерекшеленеді.
Танымдық өлшемдері болашақ маманның әлеуметтік кәсіби қоршаған ортаны
жедел тани алуымен, өзін кәсіби жүзеге асырудың нәтижелі әдіс-тәсілдерн
пайдалануымен, инновациялық педагогикалық технологияларға қызығу танытумен
ерекшеленеді. Оған болашақ маманның әлеуметтік кәсіби қоршаған ортаны біліп
тануы, кәсіптік білімін өз әжірибесінде қолдана білуі, инновациялық
педагогикалық технологияларды оқып меңгеруі, үйренуі жатады.
Іс-әрекеттік өлшемдері болашақ маманның өзінің кәсіби іс-әрекетінің
мақсаты мен міндетін анықтай алуы және педагогикалық қарым-қатынастық
үрдісті тиімді жүзеге асыра алуымен өлшенеді. Оған болашақ маманның өз
пәнін жете меңгеруі, біртұтас оқу-тәрбие үрдісінің психологиялық,
педагогикалық негіздерін білуі, педагогикалық үрдісті жоспарлап, жүзеге
асыра алуымен өлшенеді.
Технологиялық өлшемдері оқытудың әдістемелік мақсаттары, оқыту үрдісі,
оның міндеттерін анықтай алуы, оқытудың нәтижесін болжай алуы және
психологиялық-педагогикалық білімдерді меңгерумен анықталады. Оған болашақ
маманның біртұтас оқу-тәрбие үрдісінде сабақты тиімді ұйымдастыра білуі,
оқушылармен ынтымақтастық қарым-қатынасты жүзеге асыра алуы, біртұтас
педагогикалық үрдісті диагностикалай алуы және сабақтың нәтижесі жоғары
болатындай ең тиімді педагогикалық технологияны таңдай алуы қажет.
Шығармашылық өлшемдеріне шығармашылық ептілікті, шығармашылық
белсенділікті, болашақ маманның шығармашылық-ізденушілік дамыту кіреді.
Оған болашақ маманның ғылыми-зерртеу жұмыстарына өзіндік талдау жасай алуы,
өз білімін көтеруге, жетілдіруге талпыныстың болуы мен иннновациялық әдіс-
тәсілдерді қолдануға өзіндік (авторлық) жаңалықтар, өзгерістер енгізумен
және жаңалықты шығармашылықпен қолдана алуымен сипатталады[34].
Педагогикалық үрдісте жаңа технологияларды енгізіп, интерактивті
оқытуды пайдалану мұғалімдерді шеберлік жағынан шыңдайтындығына дау
тудырмайды. Білім туралы Заңда қабылданған білім беру жүйесінің жаңа
моделі 2004 жылы ЮНЕСКО ұсынған халықаралық білім жүйесіне
сәйкестендірілген. Осы заңның 8-бабында білім беру жүйесі басым міндеті
ретінде оқытудың жаңа технологияларын енгізу, білім беруді ақпараттандыру,
халықаралық, ғаламдық, коммуникациялық желілерге шығу деп аталып отыр.
Қазіргі білім беру саласында оқытудың озық технологияларын
меңгермейінше сауатты, жан-жақты маман болуы мүмкін емес.
Жаңа технологияны меңгеру мұғалімнің интелектуалды, кәсіптік
адамгершілік, рухани азаматтық және де басқа көптеген адами келбетінің
қалыптасуына әсерін тигізеді, өзін-өзі дамытып, оқу-тәрбие үлгісін тиімді
ұйымдастыруына көмектеседі.
Сабақта қолданылатын әдістер көмегімен жеке тұлға ретінде жан-жақты
дамыған, шығармашылық ойлау білімі меңгеріледі.
Педагогикалық технологияларды талдау барысында мына факторлар
ескерілуі керек:
- алынып отырған технология сабақтың тақырыбы мен мазмұнына
сай болуы;
- тиімділігі, жүйелілігі және басқа жақтары[35].
ХХІ ғасырда барлық елдер бірінші орынға білім беру сапасын қояды. Оның
өлшемі тек сауаттылық деңгейімен (жазу, оқу, есептеу) өлшенбейді, оның
критерийі - функционалдық сауаттылық.
Бұл проблемаларды шешуде жаңа технологиялардың атқаратын орны
бөлек. Болашақта өркениетті елдердің жоғары технологиясын меңгерту,
дүниежүзілік білім кеңістігіне шығу-бүгінгі күннің мақсаты.
2. БАСТАУЫШ СЫНЫПТА ИННОВАЦИЯЛЫҚ ТЕХНОЛОГИЯ-ЛАРДЫ ҚОЛДАНУДЫҢ ПСИХОЛОГИЯЛЫҚ
АСПЕКТІЛЕРІ
2.1 Бастауыш сыныпта инновациялық технологияларды психология-лық тұрғыдан
іске асырылу негіздері
Қазіргі кезде елімізде білім мазмұны жаңа үрдістен біліктермен,
ақпараттарды қабылдау қабілеттерінің жедел дамуы, ғылымдағы шығармашылық
және нарық жағдайындағы білім беру бағдарламаларының жедел нақтылануы,
әсіресе, білім саласында жүріп жатқан демократияландыру мен ізгіліктендіру
мектептегі осы кезге дейінгі дағдарыстан шығаратын қуатты талпыныстарға
жол ашты[36].
Қазіргі кезде республикамызда білім берудің жаңа жүйелі жүйесі жасалып
әлемдік білім беру кеңістігіне енуге бағыт алып, педагогика теориясы мен
оқу тәрбие үрдісіндегі елеулі өзгерістерге байланысты білім беру
парадигмасы өзгеріп: білім берудің мазмұны жаңарып, жаңа көзқарас, басқаша
қарым-қатынас; оқыту технологиясын жеделдетудің психологиялық педагогикалық
бағыттағы негізгі ой-тұжырымдары төмендегінше сипатталады:
• есте сақтауға негізделген оқып білім алудан, бұрынғы
меңгергендерді пайдалана отырып, ақыл ойды дамытатын оқуға көшу;
• білімнің статистикалық үлгісінен ақыл-ой әрекетінің динамикалық
құрылым жүйесіне көшу;
• оқушыға орташа деңгейде білім беретін бағдарламадан жекелеп, саралап
оқыту бағдарламасына өту[37].
Оқу әдістемелік жүйенің базасын түбегейлі жаңартудың бағыттарын жаңа
мазмұнның теориялық негіздерін анықтап тұжырымдаған Қ.Р. Білім министрлігі
құптап бекіткен Қазақстан Республикасы мектептерінің және осы мектептердегі
білім мазмұнының тұжырымдамалары.
Оқыту, білім беру тәжірибесі педагогикалық үрдістің сапасын үнемі
арттырып отыруды талап етеді. Осыған байланысты ғылым мен тәжірибеде
педагогикалық үрдістің сапасын көтерудің жинақталған бай тәжірибесі -
педагогикалық үрдісті технологияландыру.
Оқытудың жаңа технологиясы дегенде, ең алдымен, педагогикалық
технология деген ұғымды түсіну керек.
Оқытудың технологиясы білім берудің теориялық және қызметтік негізін
қалыптастыруды, білімді еңбекпен ұштастырып, іс-әрекеттің сапалылығын
дамытады, мақсатты өмір сүруге ұмтылуға әсер етеді. Оқыту технологиясы оқу
бағдарламаларында қарастырылған алға қойған мақсатқа жетудің тиімділігін
қамтамасыз ететін оқытудың әдіс-құрал тұрлерінің жүйесі арқылы оқыту
мазмұнын жүзеге асыру жолы. Сөйтіп оқыту технологиясында мазмұн, әдіс және
құралдардың өзара байланысы мен себептілігі жатыр, ал қажетті мазмұнда,
тиімді әдістер мен құралдардың өзара байланысы мен себептілігі жатыр, ал
қажетті мазмұнда, тиімді әдістер мен құралдарды, бағдарлама мен алға
қойылған педагогикалық міндетке сәйкес іріктей білу. Осы көкейкесті
мәселелердің бәрін жүйелі оқытуды жеделдету технологиясы қамтамасыз
ететінін біздің зерттеу жұмысымыз анықтады. Жүйелеу теориясының өзі
көптеген ғалымдардың пікірінше, басқару туралы ғылым болып табылады[38].
Оқу процесінің тиімділігі ең алдымен оқушылардың белсенділігі мен
танымдық ізденісіне қатысты бұларды қамтамасыз ететін сол басқару болып
табылады.
Білім бастауы – бастауыш сыныпта берілетіні анық. Осыдан да бастауыш
мектепте әртүрлі пәндер тоғысып, оқушы білімін дамытып, келбетін сомдауға
үлес қосады. Осыған байланысты оқушылардың оқу мазмұнына сай,
мәдениеттерін, іс-әрекеттерін қалыптастыру, мемлекеттік стандарт
талаптарына сай оқыту[39].
Жаңаша оқу-әдістемеліктердің инновациялық технологиялардың қоятын
негізгі талаптары білім жүйесінің барлық компоненттеріне түзетүлер енгізіп,
оқу процесін қайта құру, ондағы мұғалімнің рөлін қайта қарап, артық
ақпараттан арылту, қалыптасқан дәстүрлі әдістердің ендігі жерде
жарамайтындығы себепті жаңа өмір талабына сай, бастауыш мектеп стандартына
сай өзгертілген түрлерімен ұтымды ұштастыру болып табылады.
Себебі бастауыш сыныпта инновациялық технологияларды қолданудың
теориясы мен практикасын іске асыру оқыту методологиясында қаралмаған.
Бастауыш сыныптың маңызы мен қызметі оның үздіксіз білім беру
жүйесіндегі басқа буындарымен тек сабақтас болуымен ғана емес, ең алдымен,
оқушы тұлғасы ұйытқысының қалыптасуы мен дамуы қуатты жүретін ерекше құнды,
қайталанбайтын буын екендігімен анықталып негізделеді.
Осымен байланысты интелектуалдық эмпирикалық, іскерлік,
коммуникативтік жағынан оқушыны айналадағы дүниемен, табиғатпен, басқа
адамдармен, өз-өзімен т.б. өзара белсенді әрекеттестік қарым-қатынасқа
дайындауды, инновациялық технологияларды қамтамасыз етеді.
Бастауыш сатыда оқушының жалпы және психикалық дамуының жеткілікті
деңгейіне қол жеткізу үшін, ең алдымен, білім берудің мақсат приоритеті
түбегейлі өзгеруі керек; бірінші кезекке, бұрынғыша оқушыны пәндік білім,
біліктердің белгілі бір жиынтығымен қаруландыру емес, оқу әрекетін
қалыптастыру негізінде жекебас тұлғасын тәрбиелу мақсатын инновациялық
технологиялар арқылы шебер жүзеге асыруға болады.
Бастауыш сыныпта оқушылары тек пәндік білім, білік дағдылардың белгілі
бір жиынтығын менгерумен шектелмей, бұған қоса оқу және сөйлеу әрекеті,
өзін-өзі ұстау, мінез-құлық мәдениетін этикалық, эстетикалық, адамгершілік
нормаларын, яғни оқушының тәрбиелік деңгейін сипаттайтын және қалыптасуында
әр пән белгілі бір рөл атқаратын құндылық қатынастарды меңгереді[40].
Білім мазмұнының жалпы адамзаттың құндылыққа бағдарлануы білім беруді
ізгіліктендірудің міндеттерін ойдағыдай жүзеге асыруды қамтамасыз етеді,
оқытуды шамадан тыс идеологизациялауға жол бермейді, саясаттандыруды
болдырмайды.
Бастауыш сыныпта инновациялық технологиялардың қолданудың ғылыми
негізіне бастауыш сынып оқушысын белгілі бір қажетті біліктер мен
дағдылардың иесі, оқу әрекетінің субъектісі, әртүрлі мәдениеттермен өз
көзқарасы тұрғысынан диалогқа түсетін автор және жас ерекшелігіне сәйкес
өз жасын қалыптастыруға күш жұмсап еңбектенентін бала деп қарастыратын,
осыған орай көп қырлы құрылымды білім-тәрбие мазмұнын анықтап құруға
көмектесетін қазіргі заманғы дамыта отырып оқыту идеясы мен Т.Т. Ғалиевтің
Интенсификация учебного процесса: системный подход атты еңбегі негізге
алынды.
Бастауыш саты-оқушыда оның интеллектісі дамуының ірге тасы оқу
әрекеті қалыптасуының қуатты жүретін кезеңі. Оқу әрекетінің мазмұны оқу
тапсырмалары түрінде құрылады. Осы тапсырма түрлерін меңгеру оқушы ойын
тәртіптеп, оның белгілі бір бағытта жүйелі арнамен жүруін қамтамасыз
етеді: жеке тұлғаның негізгі психикалық үрдістері қалыптасып ырықты зейін,
рефлексия, өзін-өзі бақылау әрекет амалдың ішкі жоспары сияқты жаңа
түзілімдер пайда болады. Оқушы әртүрлі оқу тапсырмаларын өздігінен шешіп
орындаудың ортақ тәсілдерін, өз әрекетін бақылап-бағалауды, нәтижесін
эталонмен салыстыруды меңгереді[41].
Оқу әрекетінің қалыптасуы білім мазмұнының теориялық деңгейін көтеру
ұстанымымен тығыз байланысты. Бұл білім мазмұнындағы ғылыми ұғымдардың
үлесін арттыруды қажет етеді.
Осыдан объектілер мен құбылыстардың тек сыртқы түрін, белгілерін
бақылап, көріп тану, тәсілін ғана емес, оқушыны ынталандырып шығармашылық
әрекетке жетектейтін ішкі байланыстарды, өзара тәуелсіздікті заңдылықтарды
өздігінен ашып, түсініп танитындай әдіс-тәсілдерді қолдануға мүмкіндік
туады, оқу әрекеті арқылы оқушы осындай тәсілдермен жұмыс істеу біліктерін
меңгереді.
Сабақ үстінде оқыту процесінің тиімділігін оқушылардың белсенділігі
мен танымдық ізденісіне тәуелді, ал мұндай белсенділікті ең алдымен тиімді
басқарудың қамтамасыз ететінін ұмытпайық. Оқу процесін толық басқарудың
идеясы жүйелі көзқарасқа сүйенген педагогикалық технология негізінде жатыр.
Жүйелі көзқарас негізіндегі Т.Т.Ғалиевтің технологиясы оқушылардың
бойында білім жүйесін, ғылыми таным негіздерін, жүйелі ойлаудың дағдыларын
қалыптастыруда көздеген мұғалімнің субъектілік қызметі мен оқушының
мақсатты өзара байланысына арналған. Осының нәтижесінде оқушының бойында
танымдық дербестік пен өзіндік жолын анықтауға ынтасы оянып, олардың осыған
дағдылануы қалыптасады. Бұл технологияның негізінде оқушылардың оқу
мәдениетін, жүйелі ойлау шеберлігі мен дағдыларын, шығармашылық және
зертеушілік қабілетін шұғыл ояту көзделген. Автор мақсатты түзілген
педагогикалық жүйенің негізінде педагогика - психологиялық ғылымдардың озат
жетістіктеріне және озат тәжірибеге сүйене отырып оқыту технологиясын
жасаған. Бұл оқыту технологиясында оқытылатын материалдық жүйелі құрылымның
бөліктері пайдаланылып, өзін-өзі басқару карточкалары әртүрлі деңгейдегі
тапсырмалар, тесттер қолдану арқылы танымның әдістері үйретіледі.
Аталмыш технология бойынша оқыту процесі түгелімен мақсатты саналы
таңдауға негізделініп, оқушыларды өз бағдарламасы мен комплексті
дидактикалық мақсатымен таныстырудың есебінен жүргізіледі. Оқу процесінің
ең маңызды аспектілері ең алдымен, оқушы таным-әрекетінің қарқынды дамуы
мен белсенділігі, қабілеттілігінің жедел дамуы, ойлау мен өзін-өзі басқару
жүйесі бұлардың бәрі жүйелі көзқарас болып табылады[42].
Өкінішке орай инновациялық технологиялардың қолдануы өте кем
зерттеліп, өте аз қарастырылған. Қазіргі таным жүйесінің қарқыны өте
төменгі деңгейде.
Оқу процесін жеделдету мына көптеген ғалымдардың еңбектерінде
ескеріледі (Ю.К.Бабанский, П.И.Пидкасистый, В.К.Кучинскас және басқалар).
Жалпы алғанда еңбек өнімділігі артып, аз шығын жасалады деп ұқтырады. Оқу
процесінің қарқынды дамуында С.А.Архангельский оқу процесінің сапасын
артыратын және сонымен қатар уақыт үнемділігін анықтайды[43].
Мектеп әлеуметтік жүйенің ажырамас бөлігі ретінде мақсатты динамикалық
әлеуметтік-педагогикалық жүйені қамтығандықтан оны басқару тиісінше жүйелі
негізді талап етеді. Осы орайда В.П.Беспалько дәл осы тәрбие мен оқытуға
жүйелі негізде қараудың бүгінгі күннің жаңалығы болғандықтан оның
төңірегіндегі дау-дамайдың өршіп отырған, бірақ оның өз жолын таңдап
алғанын дәстүрлі ойлаудың, күмәншіл дағдылардың яғни саналы қарсылықтың
кейбір кедергілеріне қарамастан алға баса беретінін тұжырымдап береді.
Мұндай күрделі жүйелерді зерттеумен ғылымының жас саласы жүйелердің жалпы
теориясы шұғылдануда оның негізін ғасырымыздың басында белгілі орыс ғалымы,
жазушы революционер А.А. Богданов (1873-1928) қалаған еді. Ол кісі бірінші
дүнижүзлік соғыс жылдарында Жалпылама ұйымдастыру ғылымы аттаы кітап
жазып, онда жалпы теория негізінде тірі және өлі табиғаттың әртүрлі
ұйымдастыру жүйелерінің құрылымы түзіліп әрі заңдылықтарын қортындылады.
А.А.Богданов өз теориясын ұйымдастыру ғылымы немесе технология деп атады.
Сондай-ақ ғалым әртекті (табиғаттағы, қоғамдағы, техникадағы) ұйымдастыру
процестеріндегі көбіне-көп ұқсастық бар деп есептеді. Ендеше кез-келген
ұйымдастыру процесіне және оларға қатысты әр саладағы басқару процестеріне
тән заңдылықтардың бетін ашуға, принциптерін айқындауға әбден болады.
Мәселен ғалым күрделі жүйенің жекелей алғанда өзінің бөлшектеріне тән емес
кейбір ерекшеліктері болатынан, тұтастық бөлшекке жіктелмейтінін айтып
кеткен. Мұны жік заңы деп атайды. Қазіргі басқару ғылымындағы басқарушы
және ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz