Есірткі және психотроптық заттардың және заңсыз айналым (контрабанда) түсінігі
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3.5
1 Есірткі және психотроптық заттардың және заңсыз айналым (контрабанда) түсінігі
1.1 Психотроптық және есірткі заттардың түсінігі ... ... ... .. 6.9
Психотроптық және есірткі заттардың түрлері ... ... ... ...9.14
Контрабанда түсінігі ... ... ... ... ..15.26
2 Есірткі және психотроптық заттардың заңсыз айналымымен байланысты қылмыстарды тергеу ерекшеліктері
2.1 Есірткінің заңсыз айналымымен (контрабанда) байланысты қылмыстардың криминалистік сипаттамасы ... ... ... ... ... ..27.31
2.2 Есірткі және психотроптық заттардың заңсыз айналым (контрабанда) қылмысын тергеудегі тергеушінің
іс әрекеттері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...31.38
2.3 Бастапқы және кейін тергеу әрекеттері ... ... ... ... ..39.53
3 Есірткі және психотороптық заттардың заңсыз айналымын (контрабанда) алдын алу
3.1 Психотроптық және есірткі заттардың заңсыз айналымының жолын кесу ... ... ... ... ... ... ... ... ...54.61
3.2 Психотроптық және есірткі заттардың заңсыз айналымын тиімді бақылауды қамтамасыз ету ... ... ... ... .61.71
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...72.75
Пайдаланған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... 76.77
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3.5
1 Есірткі және психотроптық заттардың және заңсыз айналым (контрабанда) түсінігі
1.1 Психотроптық және есірткі заттардың түсінігі ... ... ... .. 6.9
Психотроптық және есірткі заттардың түрлері ... ... ... ...9.14
Контрабанда түсінігі ... ... ... ... ..15.26
2 Есірткі және психотроптық заттардың заңсыз айналымымен байланысты қылмыстарды тергеу ерекшеліктері
2.1 Есірткінің заңсыз айналымымен (контрабанда) байланысты қылмыстардың криминалистік сипаттамасы ... ... ... ... ... ..27.31
2.2 Есірткі және психотроптық заттардың заңсыз айналым (контрабанда) қылмысын тергеудегі тергеушінің
іс әрекеттері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...31.38
2.3 Бастапқы және кейін тергеу әрекеттері ... ... ... ... ..39.53
3 Есірткі және психотороптық заттардың заңсыз айналымын (контрабанда) алдын алу
3.1 Психотроптық және есірткі заттардың заңсыз айналымының жолын кесу ... ... ... ... ... ... ... ... ...54.61
3.2 Психотроптық және есірткі заттардың заңсыз айналымын тиімді бақылауды қамтамасыз ету ... ... ... ... .61.71
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...72.75
Пайдаланған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... 76.77
КІРІСПЕ
Жұмыстың өзектілігі. Елбасымыз Нұрсұлтан Назарбаев Қазақстан халқына Жолдауында экономикалық, әлеуметтік және саяси жаңарумыздың жолында елеулі кедергі болуы ықтимал 21 ғасырдың қазіргі кезде көрініп жүрген объективті қатерлеріне ерекше назар аудара келіп, географиялық орналасу жағынан алғанда Қазақстан бел ортасында тұрған өңірде есірткі таратудың тйылмай отыруына аландаушылқ білдірген болатын. Сондай-ақ ғасыр дертімен табанды күрес жүргізуге міндеттенген. Соңғы жылдар есірткіні, психотроптық заттарды теріс пайдалану әрі олардың заңсыз айналымының республикада жаппай таралуы етек алды және экономиканың, құқық тәртібінің жай-күйіне, қоғамдағы әлеуметтік психологиялық ахуалға, халықтың денсаулығы мен тектік қорына барған сайын теріс әсер етуде. Сондықтан да бұл мәселе қазақстандық азаматтардың ешқайсысын елеңдетпей қоймайды деп ойлаймын. Бұл дипломдық жұмысымды Есірткі, психоторптық заттар және олардың заңсыз айналымы (контрабанда) мен теріс пайдаланылуына қарсы іс-қимыл шараларын жүргізу мақсатында жазып өздеріңізге ұсынып отырмын. Барлық Қазақстандықтардың өркендеуі, қауіпсіздігі және әл-ауқатының артуы үшін әрбір қазақстандық азамат өз үлесін қосу керек. Қазіргі таңда есірткі адамның жаны мен тәнінің саулығына қауіп төндіретін химиялық дәрі дәрмек болудан әрі асып, ол мемлекеттердің ұлттық қауіпсіздігіне төнген әлеуметтік қоғамдық қатерге айналып отыр. Бүкіл әлемдік қайымдастықта және кеңестік дәуірде, соның ішінде Қазақстан Республикасында соңғы жылдары заңсыз есірткі айналалымен және оның салдарымен –тұрғындардың көпшілігін есірткімен еліту бойынша күресу мәселесі күшейді. Есірткілік қылмыс өзінің географиялық, жастық және басқа да шеңберін кеңейтуде, есірткімен айналысушылар қоғамда еғсірткілік өнімдері немесе психотороптық заттарды тұтынуға, оларды айналымға заңсыз енгізуге әрекет етіде. Әлеуметтік-экономикалық прцестер аумағында әлеуметтік белсенді өмірден шеттеп қалған, кейінгі ұрпағына есірткілік тәуелділік беріп отырған адамдар саны арта түсуде. Тұрғындары есірткімен еліту мен есірткі өнімдерін заңсыз айналымға енгізу қылмыстық өмірмен тығыз байланысты және әлемдік терроризм мен қылмыстық күш көрсетудің басқа да түрлерінің туындауына ықпал етеді.
Жұмыстың объектісі. Есірткілерді заңсыз айналымға енгізу мен тұрғындарды есірткімен елітудің ұлғайып бара жатқаны жөнінде саясаткерлер мен мемлекет жетекшілері жиі айтуда, сондай-ақ олар есірткінің Қазақстан тұрғындары денсаулығына қауіп төндіретіні туралы да айтып келеді. Бұқаралық ақпарат құралдары есірткіні айналымда заңсыз қолданып жүрген жағдайларға фактілер келтіреді, ересектердің өскелең ұрпақты есірткі тұтынуға баулып жатқандығы туралы жалпы қауіп төніп тұр. Арнайы заң әдебиеттерд туындаған жағдай мен әлеуметтік қатерді жоюға белгілі ұсыныстар жасалуда.
Қазақстан қоғамы бұл күреске толыққанды дайын ба?
Жұмыстың мақсаты мен міндеті. Еліміздің президенті, Қазақстан Үкіметі мен парламенті соңғы жылдары осы мәселеге байланысты бір қатар шаралар қолданды. Бірқатар конституциялық заңдар қабылданы, басқа да нормативтік актілер мен бағдарламалар жасалды, алайда әлі көптеген жұмыстар атқаруға тура келеді.Ең алдымен , қауымдастықтың позитивті күштерін есірткіні заңсыз айналымға енгізу облысында ғана күресуге қолданып қоймай, сонымен бірге демократиялық құқықтық мемлекеттің идеологиялық базасы негізінде тұрғындардың салауатты өмір салтын қалыптастыруға да жұмсау қажет. 1988 жылғы есірткілік өнімдер мен психоторптық заттарды заңсыз айналымға енгізуге қарсы күрес туралы Вена Конвенциясы негізіндегі ҚР-ның есірткі және есірткі бизнесімен күрес стратегиясын біздің пікірімізше, қайта қарау қажет және соның негізінде есірткімен және есірткі бизнесімен күрес жүргізу бағдарламасының жаңа жобасын бекітуді енгізу қажет, ал кейінгі стратегиялар үш жылдық бағдарламадан кейін таратылуы тиіс.
Жұмыстың құрылымы. Қазақстан Республикасында есірткілерді заңсыз айналымға енгізумен күресетін кәсіпкерлер потенциалы мемлекеттік арнайы құрылымдарда ғана емес, сондай-ақ ғылыми шеңберде де өсіп келеді. Есірткі заттарды немесе жүйкеге әсер ететін заттарды заңсыз дайындау, сатып алу сақтау, тасымалдау, жөнелту немесс сату үшін жауапкершілік Қазақстан Республикасы Қылмыстык Кодексінің 259 бабында қарастырылған.
Жұмыстың құрылымы. Есірткі және психотропты заттардың заңсыз айналым қылмысын тергеудегі тергеушінің іс –әрекеті тақырыбында жазған диплом жұмысымның көлемі кіріспеден, үш тараудан, қорытынды және ұсынылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
Жұмыстың өзектілігі. Елбасымыз Нұрсұлтан Назарбаев Қазақстан халқына Жолдауында экономикалық, әлеуметтік және саяси жаңарумыздың жолында елеулі кедергі болуы ықтимал 21 ғасырдың қазіргі кезде көрініп жүрген объективті қатерлеріне ерекше назар аудара келіп, географиялық орналасу жағынан алғанда Қазақстан бел ортасында тұрған өңірде есірткі таратудың тйылмай отыруына аландаушылқ білдірген болатын. Сондай-ақ ғасыр дертімен табанды күрес жүргізуге міндеттенген. Соңғы жылдар есірткіні, психотроптық заттарды теріс пайдалану әрі олардың заңсыз айналымының республикада жаппай таралуы етек алды және экономиканың, құқық тәртібінің жай-күйіне, қоғамдағы әлеуметтік психологиялық ахуалға, халықтың денсаулығы мен тектік қорына барған сайын теріс әсер етуде. Сондықтан да бұл мәселе қазақстандық азаматтардың ешқайсысын елеңдетпей қоймайды деп ойлаймын. Бұл дипломдық жұмысымды Есірткі, психоторптық заттар және олардың заңсыз айналымы (контрабанда) мен теріс пайдаланылуына қарсы іс-қимыл шараларын жүргізу мақсатында жазып өздеріңізге ұсынып отырмын. Барлық Қазақстандықтардың өркендеуі, қауіпсіздігі және әл-ауқатының артуы үшін әрбір қазақстандық азамат өз үлесін қосу керек. Қазіргі таңда есірткі адамның жаны мен тәнінің саулығына қауіп төндіретін химиялық дәрі дәрмек болудан әрі асып, ол мемлекеттердің ұлттық қауіпсіздігіне төнген әлеуметтік қоғамдық қатерге айналып отыр. Бүкіл әлемдік қайымдастықта және кеңестік дәуірде, соның ішінде Қазақстан Республикасында соңғы жылдары заңсыз есірткі айналалымен және оның салдарымен –тұрғындардың көпшілігін есірткімен еліту бойынша күресу мәселесі күшейді. Есірткілік қылмыс өзінің географиялық, жастық және басқа да шеңберін кеңейтуде, есірткімен айналысушылар қоғамда еғсірткілік өнімдері немесе психотороптық заттарды тұтынуға, оларды айналымға заңсыз енгізуге әрекет етіде. Әлеуметтік-экономикалық прцестер аумағында әлеуметтік белсенді өмірден шеттеп қалған, кейінгі ұрпағына есірткілік тәуелділік беріп отырған адамдар саны арта түсуде. Тұрғындары есірткімен еліту мен есірткі өнімдерін заңсыз айналымға енгізу қылмыстық өмірмен тығыз байланысты және әлемдік терроризм мен қылмыстық күш көрсетудің басқа да түрлерінің туындауына ықпал етеді.
Жұмыстың объектісі. Есірткілерді заңсыз айналымға енгізу мен тұрғындарды есірткімен елітудің ұлғайып бара жатқаны жөнінде саясаткерлер мен мемлекет жетекшілері жиі айтуда, сондай-ақ олар есірткінің Қазақстан тұрғындары денсаулығына қауіп төндіретіні туралы да айтып келеді. Бұқаралық ақпарат құралдары есірткіні айналымда заңсыз қолданып жүрген жағдайларға фактілер келтіреді, ересектердің өскелең ұрпақты есірткі тұтынуға баулып жатқандығы туралы жалпы қауіп төніп тұр. Арнайы заң әдебиеттерд туындаған жағдай мен әлеуметтік қатерді жоюға белгілі ұсыныстар жасалуда.
Қазақстан қоғамы бұл күреске толыққанды дайын ба?
Жұмыстың мақсаты мен міндеті. Еліміздің президенті, Қазақстан Үкіметі мен парламенті соңғы жылдары осы мәселеге байланысты бір қатар шаралар қолданды. Бірқатар конституциялық заңдар қабылданы, басқа да нормативтік актілер мен бағдарламалар жасалды, алайда әлі көптеген жұмыстар атқаруға тура келеді.Ең алдымен , қауымдастықтың позитивті күштерін есірткіні заңсыз айналымға енгізу облысында ғана күресуге қолданып қоймай, сонымен бірге демократиялық құқықтық мемлекеттің идеологиялық базасы негізінде тұрғындардың салауатты өмір салтын қалыптастыруға да жұмсау қажет. 1988 жылғы есірткілік өнімдер мен психоторптық заттарды заңсыз айналымға енгізуге қарсы күрес туралы Вена Конвенциясы негізіндегі ҚР-ның есірткі және есірткі бизнесімен күрес стратегиясын біздің пікірімізше, қайта қарау қажет және соның негізінде есірткімен және есірткі бизнесімен күрес жүргізу бағдарламасының жаңа жобасын бекітуді енгізу қажет, ал кейінгі стратегиялар үш жылдық бағдарламадан кейін таратылуы тиіс.
Жұмыстың құрылымы. Қазақстан Республикасында есірткілерді заңсыз айналымға енгізумен күресетін кәсіпкерлер потенциалы мемлекеттік арнайы құрылымдарда ғана емес, сондай-ақ ғылыми шеңберде де өсіп келеді. Есірткі заттарды немесе жүйкеге әсер ететін заттарды заңсыз дайындау, сатып алу сақтау, тасымалдау, жөнелту немесс сату үшін жауапкершілік Қазақстан Республикасы Қылмыстык Кодексінің 259 бабында қарастырылған.
Жұмыстың құрылымы. Есірткі және психотропты заттардың заңсыз айналым қылмысын тергеудегі тергеушінің іс –әрекеті тақырыбында жазған диплом жұмысымның көлемі кіріспеден, үш тараудан, қорытынды және ұсынылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
1. Қазақстан Республикасының Конституциясы 1995ж.
2. ҚР-ның “Қылмыстық құқығы” оқулық ерекше бөлім. А. Ағыбаев.
3. ҚР-ның “Қылмыстық іс жүргізу құқығы” ерекше бөлім Төлеубекова Б.Қ., Шынарбаев Б.Қ. Алматы 2002жыл. ҚазГЗУ.
4. “Криминалистика негіздері” А.Ғ. Абуов Алматы “Жеті жарғы ” 2004 жыл.
5. “Криминалистика” Е. Тілеубергенов. Алматы “Дәнекер” 2002 жыл.
6. “Будущее без наркотиков” Информационно- публицистический журнал Астана 2003 жыл.
7. “Актуальные вопросы борьбы с незаконным оборотом наркотиков в РК” Алматы “Жети жаргы” 2002 жыл.
8. ҚР-ның Президенті мен Үкіметінің Актілер жинағы Астана –2005 жыл .
9. Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексі Алматы, 2000жыл.
10. “Заң және заман” газеті, 2003 жыл.
11. “Заң және заман” журналы 2004 жыл.
12. “Криминалистік тактика” Е.Ж. Жәкішев Алматы, Жеті жарғы 1997 жыл.
13. “Криминалистика” И.Герасимов. Москва 2000 жыл.
14. ҚР-ның Президенті мен Үкіметінің Актілер жинағы Астана –2000 жыл .
15. ҚР-ның Президенті мен Үкіметінің Актілер жинағы Астана –2002 жыл .
16. “Казахстан, Наркобизнес” Г. Исаева, Б. Карикболов. Алматы Жети жаргы 1996 жыл.
17. “Комментарий к уголовному кодексу Республики Казахстан” Караганда 1999 жыл
18. “Комментарий к уголовному кодексу Республики Казахстан “ Алматы “Жети жаргы”
19. “Қазақстан Республикасының қылмыстық құқығы” ерекше бөлім 1 том Алматы. Дәнекер 2000ж.
20. “Уголовное право”, Осебенная часть 1 том Алматы Данекер 2000 жыл.
21. “Криминалистикалық техника тарауы бойынша қысқаша дәрістер жинағы” Б.Салаев,Ш Амитов, М. Сатыбалдинов, Алматы ”Жеті жарғы” 2005 жыл
22. Организация назначения и производства судебной экспертизы. Бычкова С.Ф. Алматы 1999 жыл.
23. Судебная экспертиза: научные, организационно-правовые и методические основы. Алматы 2002 жыл.
24. Судебная экспертиза Подготовка и назначение в уголовном и гражданском процессах. Г.Н. Поврезнюк
25. “Криминалистика” Р.С. Белкин Москва 1999г
26. “Судебная экспертиза” Алматы К.Н.Шакиров 1998 г
27. “Справочник следователя” А.Я. Гинзбург, Г.Н. Поврезнюк, А.В. Калинин Алматы 1998г
28. Сот сараптама практикумы БегалиевЕ.Н. Алматы 2003 жыл
29. “қылмыстық іс жүргізуде сот сараптамасын тағайындау” Алматы 2004 жыл.
30. “Будущее без наркотиков” Информационно- публицистический журнал Астана 2004 жыл
1. Қазақстан Республикасының Конституциясы 1995ж.
2. ҚР-ның “Қылмыстық құқығы” оқулық ерекше бөлім. А. Ағыбаев.
3. ҚР-ның “Қылмыстық іс жүргізу құқығы” ерекше бөлім Төлеубекова Б.Қ., Шынарбаев Б.Қ. Алматы 2002жыл. ҚазГЗУ.
4. “Криминалистика негіздері” А.Ғ. Абуов Алматы “Жеті жарғы ” 2004 жыл.
5. “Криминалистика” Е. Тілеубергенов. Алматы “Дәнекер” 2002 жыл.
6. “Будущее без наркотиков” Информационно- публицистический журнал Астана 2003 жыл.
7. “Актуальные вопросы борьбы с незаконным оборотом наркотиков в РК” Алматы “Жети жаргы” 2002 жыл.
8. ҚР-ның Президенті мен Үкіметінің Актілер жинағы Астана –2005 жыл .
9. Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексі Алматы, 2000жыл.
10. “Заң және заман” газеті, 2003 жыл.
11. “Заң және заман” журналы 2004 жыл.
12. “Криминалистік тактика” Е.Ж. Жәкішев Алматы, Жеті жарғы 1997 жыл.
13. “Криминалистика” И.Герасимов. Москва 2000 жыл.
14. ҚР-ның Президенті мен Үкіметінің Актілер жинағы Астана –2000 жыл .
15. ҚР-ның Президенті мен Үкіметінің Актілер жинағы Астана –2002 жыл .
16. “Казахстан, Наркобизнес” Г. Исаева, Б. Карикболов. Алматы Жети жаргы 1996 жыл.
17. “Комментарий к уголовному кодексу Республики Казахстан” Караганда 1999 жыл
18. “Комментарий к уголовному кодексу Республики Казахстан “ Алматы “Жети жаргы”
19. “Қазақстан Республикасының қылмыстық құқығы” ерекше бөлім 1 том Алматы. Дәнекер 2000ж.
20. “Уголовное право”, Осебенная часть 1 том Алматы Данекер 2000 жыл.
21. “Криминалистикалық техника тарауы бойынша қысқаша дәрістер жинағы” Б.Салаев,Ш Амитов, М. Сатыбалдинов, Алматы ”Жеті жарғы” 2005 жыл
22. Организация назначения и производства судебной экспертизы. Бычкова С.Ф. Алматы 1999 жыл.
23. Судебная экспертиза: научные, организационно-правовые и методические основы. Алматы 2002 жыл.
24. Судебная экспертиза Подготовка и назначение в уголовном и гражданском процессах. Г.Н. Поврезнюк
25. “Криминалистика” Р.С. Белкин Москва 1999г
26. “Судебная экспертиза” Алматы К.Н.Шакиров 1998 г
27. “Справочник следователя” А.Я. Гинзбург, Г.Н. Поврезнюк, А.В. Калинин Алматы 1998г
28. Сот сараптама практикумы БегалиевЕ.Н. Алматы 2003 жыл
29. “қылмыстық іс жүргізуде сот сараптамасын тағайындау” Алматы 2004 жыл.
30. “Будущее без наркотиков” Информационно- публицистический журнал Астана 2004 жыл
Пән: Құқық, Криминалистика
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 46 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 46 бет
Таңдаулыға:
Анықтамалар
Көкнар дегеніміз ұйқы апиынын піспеген кезінде кескенде ағатын қатқан
шырын.Көкнар сыртқы түрі жағынан қатқан шырын күйінде болады,ал кейде
ұнтақ қара-қоңыр түсті, тілге ащы болып келеді. Кептірілмеген көкнардың
түсі бозғылт қоңыр әрі иісі жаман болады.
Есірткі, психотроптық заттарды оларды дайындауға пайдаланатын аспаптар
немесе құралдарды, сонымен қатар прекусорларды көлік құралдарын пайдалану
арқылы немесе басқа да әр түрлі тәсілдермен арнайы рұқсатсыз орнынан
ауыстыру үшін жасалған кез келген қасақана әрекеттерді, осы заттарды
заңсыз тасымалдау деп түсіну керек. Бұл әрекеттерді есірткі, психотроптық
затты, аспаптарды, құралдарды, прекурсорларды заңсыз тасымалдауы мүмкін.
Қалыптасқан ахуалдың күрделілігі мен оның маңыздылығын Қазақстанның
барлық облыстарында, Астана мен Алматы қалаларында ҚР-сы Президентінің
жанындағы Қазақстан стратегиялық зерттеу институты жүргізген, жасы 18-ден
жоғары 12000 адам қатысқан әлеуметтік сауалнамалардың нәтижелері де
дәлелдейді.
Орналасу ерекшелігіне орай ҚР аумағы есірткіні Оңтүстік - Батыс Азия
елдерінен, ең алдымен, Ауғанстаннан Еуропа елдеріндегі, соңғы жылдары
Ресейдегі оларды өткізетін әлемдік рыноктарға жеткізу үшін оны транзиттік
дәліз ретінде пайдаланатын халықаралық есірткі картельдері мүдделерінің
аясында қалып отыр. Есірткі тразитінің ертеден пайдаланылып келе жатқан
Азиядан Орталық Қазақстан арқылы Ресейге және әрі қарай Еуропаға
созылған бағытын “Өлім Жібек жолы” деп атайды.
“Героинді наркомания ” - өте тез әрі жылдам дамитын қатерлі дерт.
Қоғамымыздағы құқық бұзушылықтың негізгі кезі, қоғамның болашағы
жастардың сана- сезімін уландыратын, олардың жеңіл жолмен табыс табуға
итермелеп, аяғы қылмысқа аларып тірейті есірткіні тасымалдау, есірткіні
тарату темір жол көліктері, жолаушылар поездарында, вокзалдарда перондарда
жүзеге асырылатын қылмыстардың денін құрап отыр.
Қысқартулар мен белгілер
ҚІЖК - Қылмыстық іс жүргізу кодексі
ҚР – Қазақстан Республикасы
БҰҰ-Біріккен Ұлттар Ұйымы
АҚШ- Америка Қрама Штаты
ТМД- Тәуелсіз Мемлекеттер Достығы
ҰҚК Шекара- Ұлттық Қауіпсіздік Комитеті
ПБЗ-
Нормативтік сілтемелер
1. ӘН ОҚМУ 7.15-2010- дипломдық жобаны ұйымдастыру дипломдық жұмыс.
Әдістемелік нұсқау.
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3-5
1 Есірткі және психотроптық заттардың және заңсыз айналым
(контрабанда) түсінігі
1.1 Психотроптық және есірткі заттардың түсінігі ... ... ... .. 6-9
Психотроптық және есірткі заттардың түрлері ... ... ... ...9-14
Контрабанда түсінігі ... ... ... ... ..15-26
2 Есірткі және психотроптық заттардың заңсыз айналымымен
байланысты қылмыстарды тергеу ерекшеліктері
2.1 Есірткінің заңсыз айналымымен (контрабанда) байланысты
қылмыстардың криминалистік сипаттамасы ... ... ... ... ... ..27-31
2.2 Есірткі және психотроптық заттардың заңсыз айналым (контрабанда)
қылмысын тергеудегі тергеушінің
іс әрекеттері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...31 -38
2.3 Бастапқы және кейін тергеу әрекеттері ... ... ... ... ..39-53
3 Есірткі және психотороптық заттардың заңсыз айналымын (контрабанда)
алдын алу
3.1 Психотроптық және есірткі заттардың заңсыз айналымының жолын
кесу ... ... ... ... ... ... ... ... ...54-61
3.2 Психотроптық және есірткі заттардың заңсыз айналымын тиімді
бақылауды қамтамасыз ету ... ... ... ... .61-71
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...72-75
Пайдаланған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... 76-77
КІРІСПЕ
Жұмыстың өзектілігі. Елбасымыз Нұрсұлтан Назарбаев Қазақстан халқына
Жолдауында экономикалық, әлеуметтік және саяси жаңарумыздың жолында елеулі
кедергі болуы ықтимал 21 ғасырдың қазіргі кезде көрініп жүрген объективті
қатерлеріне ерекше назар аудара келіп, географиялық орналасу жағынан
алғанда Қазақстан бел ортасында тұрған өңірде есірткі таратудың тйылмай
отыруына аландаушылқ білдірген болатын. Сондай-ақ ғасыр дертімен табанды
күрес жүргізуге міндеттенген. Соңғы жылдар есірткіні, психотроптық заттарды
теріс пайдалану әрі олардың заңсыз айналымының республикада жаппай таралуы
етек алды және экономиканың, құқық тәртібінің жай-күйіне, қоғамдағы
әлеуметтік психологиялық ахуалға, халықтың денсаулығы мен тектік қорына
барған сайын теріс әсер етуде. Сондықтан да бұл мәселе қазақстандық
азаматтардың ешқайсысын елеңдетпей қоймайды деп ойлаймын. Бұл дипломдық
жұмысымды Есірткі, психоторптық заттар және олардың заңсыз айналымы
(контрабанда) мен теріс пайдаланылуына қарсы іс-қимыл шараларын жүргізу
мақсатында жазып өздеріңізге ұсынып отырмын. Барлық Қазақстандықтардың
өркендеуі, қауіпсіздігі және әл-ауқатының артуы үшін әрбір қазақстандық
азамат өз үлесін қосу керек. Қазіргі таңда есірткі адамның жаны мен
тәнінің саулығына қауіп төндіретін химиялық дәрі дәрмек болудан әрі асып,
ол мемлекеттердің ұлттық қауіпсіздігіне төнген әлеуметтік қоғамдық
қатерге айналып отыр. Бүкіл әлемдік қайымдастықта және кеңестік дәуірде,
соның ішінде Қазақстан Республикасында соңғы жылдары заңсыз есірткі
айналалымен және оның салдарымен –тұрғындардың көпшілігін есірткімен
еліту бойынша күресу мәселесі күшейді. Есірткілік қылмыс өзінің
географиялық, жастық және басқа да шеңберін кеңейтуде, есірткімен
айналысушылар қоғамда еғсірткілік өнімдері немесе психотороптық заттарды
тұтынуға, оларды айналымға заңсыз енгізуге әрекет етіде. Әлеуметтік-
экономикалық прцестер аумағында әлеуметтік белсенді өмірден шеттеп қалған,
кейінгі ұрпағына есірткілік тәуелділік беріп отырған адамдар саны арта
түсуде. Тұрғындары есірткімен еліту мен есірткі өнімдерін заңсыз
айналымға енгізу қылмыстық өмірмен тығыз байланысты және әлемдік
терроризм мен қылмыстық күш көрсетудің басқа да түрлерінің туындауына
ықпал етеді.
Жұмыстың объектісі. Есірткілерді заңсыз айналымға енгізу мен
тұрғындарды есірткімен елітудің ұлғайып бара жатқаны жөнінде саясаткерлер
мен мемлекет жетекшілері жиі айтуда, сондай-ақ олар есірткінің
Қазақстан тұрғындары денсаулығына қауіп төндіретіні туралы да айтып
келеді. Бұқаралық ақпарат құралдары есірткіні айналымда заңсыз қолданып
жүрген жағдайларға фактілер келтіреді, ересектердің өскелең ұрпақты
есірткі тұтынуға баулып жатқандығы туралы жалпы қауіп төніп тұр. Арнайы
заң әдебиеттерд туындаған жағдай мен әлеуметтік қатерді жоюға белгілі
ұсыныстар жасалуда.
Қазақстан қоғамы бұл күреске толыққанды дайын ба?
Жұмыстың мақсаты мен міндеті. Еліміздің президенті, Қазақстан Үкіметі
мен парламенті соңғы жылдары осы мәселеге байланысты бір қатар шаралар
қолданды. Бірқатар конституциялық заңдар қабылданы, басқа да
нормативтік актілер мен бағдарламалар жасалды, алайда әлі көптеген жұмыстар
атқаруға тура келеді.Ең алдымен , қауымдастықтың позитивті күштерін
есірткіні заңсыз айналымға енгізу облысында ғана күресуге қолданып қоймай,
сонымен бірге демократиялық құқықтық мемлекеттің идеологиялық базасы
негізінде тұрғындардың салауатты өмір салтын қалыптастыруға да жұмсау
қажет. 1988 жылғы есірткілік өнімдер мен психоторптық заттарды заңсыз
айналымға енгізуге қарсы күрес туралы Вена Конвенциясы негізіндегі ҚР-
ның есірткі және есірткі бизнесімен күрес стратегиясын біздің пікірімізше,
қайта қарау қажет және соның негізінде есірткімен және есірткі бизнесімен
күрес жүргізу бағдарламасының жаңа жобасын бекітуді енгізу қажет, ал
кейінгі стратегиялар үш жылдық бағдарламадан кейін таратылуы тиіс.
Жұмыстың құрылымы. Қазақстан Республикасында есірткілерді заңсыз
айналымға енгізумен күресетін кәсіпкерлер потенциалы мемлекеттік арнайы
құрылымдарда ғана емес, сондай-ақ ғылыми шеңберде де өсіп келеді. Есірткі
заттарды немесе жүйкеге әсер ететін заттарды заңсыз дайындау, сатып алу
сақтау, тасымалдау, жөнелту немесс сату үшін жауапкершілік Қазақстан
Республикасы Қылмыстык Кодексінің 259 бабында қарастырылған.
Жұмыстың құрылымы. Есірткі және психотропты заттардың заңсыз айналым
қылмысын тергеудегі тергеушінің іс –әрекеті тақырыбында жазған диплом
жұмысымның көлемі кіріспеден, үш тараудан, қорытынды және ұсынылған
әдебиеттер тізімінен тұрады.
1 ЕСІРТКІ ЖӘНЕ ПСИХОТРОПТЫҚ ЗАТТАРДЫҢ ЖӘНЕ ЗАҢСЫЗ АЙНАЛЫМ
(КОНТРАБАНДА) ТҮСІНІГІ
1.1 ПСИХОТРОПТЫҚ ЖӘНЕ ЕСІРТКІ ЗАТТАРДЫҢ ТҮСІНІГІ
Халықтың денсаулығына қарсы қылмыстардың аса қауіпті түрі есірткі,
психотроптық, күшті әсер ететін және улы заттарды заңсыз айналымға
түсіруімен байланысты іс-әрекеттер болып табылады. Есірткі, психотроптық
заттар, күшті әсер ететін және улы заттарды заңсыз айналымға түсіруге
байланысты қылмыстардың тікелей обьектісі - халықтың денсаулығы болып
табылады.Қылмыстың заты есірткі заттар және психотроптық заттар.
Есірткі заттар-адамның психикасына әсер ететін, одан әрі организмді
бүлдіретін синтетикалық немесе табиғи тектес заттардың жиынтығы. ҚР-сы
Үкіметінің 1998 жылғы 9 наурыздағы № 186 қаулысымен бекітілген тізіміне
медициналық мақсатқа пайдалануға тыйым салынған есірткі заттардың 72 атауы
көрсетілген. Бұларға гашиш, наша, героин, кокаин, каннабис, апиын және т.б.
заттар жатады.
Психотроптық заттар – адамның психикалық функциясына әсер ететін
қауіпті заттар. Тізім бойынша мұндай заттардың 38 атауы берілген. Оларға
аминорекс, месхалин, метамфетамин, псилоцин т.б. жатады. Есірткі,
психотроптық заттарды оларды дайындауға пайдаланатын аспаптар немесе
құралдарды, сонымен қатар прекусорларды көлік құралдарын пайдалану арқылы
немесе басқа да әр түрлі тәсілдермен арнайы рұқсатсыз орнынан ауыстыру
үшін жасалған кез келген қасақана әрекеттерді, осы заттарды заңсыз
тасымалдау деп түсіну керек. Бұл әрекеттерді есірткі, психотроптық затты,
аспаптарды, құралдарды, прекурсорларды заңсыз тасымалдауы мүмкін. Белгілі
бір есірткі немесе психотроптық заттың күшін көтеру үшін арнайы рұқсатысз
тазарту заңсыз ұқсату болып табылады.Құрамында есірткі зат бар өсімдіктерді
кептіру, ұстау, кейбір бөлшектерден ажырату және басқа да түрлендіру
заңсыз қайта өңдеу деп есептелмейді. Мұндай әрекеттер жеке қылмыс болып
табылады. [2.7]
Есірткі немесе психотроптық заттарды, оларды дайындайтын құрал-
саймандарды, прекусорларды бір жаққа заңсыз жөнелтуі дәл оларды кез келген
байланыс құралымен, арнайы адам арқылы, санымен қатар құстар мен
жануарларды пайдалану арқылы, жіберуді айтамыз.Есірткі заттар мөлшері ірі
емес мөлшер, ірі мөлшерде және ас ірі мөлшерде болады.
Психотроптық заттарда есірткі заттар сияқты ірі емес мөлшерге, ірі
мөлшерге және аса ірі мөлшерде болады. Есірткі психоторптық заттарды оларды
дайындауға пайдаланылатын аспаптар немесе құралдарды, сонымен қатар
прекурсоралардың көлік құралдарын пайдалану арқылы немесе басқа да әртүрлі
тәсілдермен арнайы рұқсатсыз орнынан ауыстыру үшін жасалған кезкелген
қасақана әрекеттерді, осы заттарды заңсыз тасмалдау деп түсіну екрек. Бұл
әрекеттердің есірткі, психотроптық затты, аспаптарды, құралдарды,
прекурсоараларды заңсыз иесі ғана емес, оның тапсырмасы бойынша басқа адам
да тасмалдауы мүмкін. Мұндай ретте көрсетілген заттарды заңсыз тасмалдауды
басқаларға тапсырған тұлға осы қылмыстың ұйымдастырушысы болып табылады.
Егер есірткі, психотроптық заттың, аспаптардың, құралдардың,
прекурсоралардың заңсыз иесі- өзіне тапсырылған жүктің сипатын анық
білмейтін адамдар арқылы көрсетілген заттарды, аспаптарды, құралдарды
тасмалдауды жүзеге асырса, онда ол қылмыстың ұйымдастырушысы емес, тікелей
орындаушысы ретінде жауапқа тартылады. Осы көрсетілген әрекеттер (иемденіп
алу, тасымалдау немесе сақтау) заңсыз болуы қажет. Яғни мұндай әрекеттер
құзіреті органдардың немесе лауазымды адамдардың тиісті рұқсатынсыз
жасалуы тиіс. Осы қылмыстың обьективтік жағының міндеті белгісі заңда
көрсетілген заттар мен нәрселерді ірі мөлшерде өткізу мақсатының орын
алмауы болып табылады.
Есірткі бизнесіне қарсы әрекет етудің төмен тиімділіг ең алдымен,
қатты әсер ететін өсімдікті және синтетикалық текті есірткілерді әкелуге
құқық қорғау орындарының қарсы тосқауыл құра алмауынан көрінеді. Тап
осыған байланысты оларды елге әкелудің барлық жаңа каналдары
түсіндіріледі.
Қалыптасқан мұндай жағдайлардың негізгі себептері төмендегілерден
көрінеді:
Біріншіден, есірткі тасымалдаудың көлемін азайту үшін мемлекеттік
шекараны нығайту қажет болады. Бұл орайда әңгіме шекарадағы кеден және
құқық қорғау орындары қызметінің тиімділігін арттыру туралы болып отыр;
Екіншіден, ұйымдасқан қылмысты қалыптастыру қызметіне кедергі жасайтын
құқық қорғау орындары жұмысының нәтижелілігі, қанша бақылауда болса да
төмен;
Үшіншіден, бұл саладғы келелі мәселелердің бірі сыбайлас жемқорлық,
соның ішінде құқық қорғау жүйесі өкілдерінің есірткі бизнесімен айналысушы
ұйымдасқан қылмыспен бірігуі.
1.2 ПСИХОТРОПТЫҚ ЖӘНЕ ЕСІРТКІ ЗАТТАРДЫҢ ТҮРЛЕРІ
Есірткілер – бұл оларды қолданғанда ерекше психикалық жағдайды
туғызатын заттар. Адам ол жағдайда өте тез әдеттенеді және оны үнемі
қолдануға душар болады, нәтижесінде ол әдет нашақорлық ауруына және орталық
жүйке жүйесінің өзгеруіне әкеліп соғуы мүмкін.Осыған байланысты есірткі
заттарын медициналық емес және ғылыми мақсаттарда пайдалануға заңмен тыйым
салынған. Ол заттардың тізімі 1961 жылғы есірткі заттары туралы бірегей
конвенцияға сәйкес есірткілерді бақылау бойынша тұрақты комитетімен
белгіленген. Ол заттар үш тізімге бөлінген:
-күшті әсер етіші есірткі заттары;
-улы заттар;
-есірткі заттары мен психотроптық заттардың заңсыз айналымына қарсы
күресу.
Жаратылысы бойынша есірткілерді екі топқа бөлуге болады: өсімдік және
синтетикалық есірткі заттары.
Біздің елде апиынды мак пен құрамында есірткі бар сора түрлерінен
қолдан жасалған есірткілер мен апиын тобына жататын медициналық дәрі
дәрмектер кең тараған.Сорадан қолдан жасалатын есірткі заттарының негізгі
түрлері:
Марихуана (каннабис)-түрлі сортты сораның келтірілген гүлденген ұшар
басы мен жоғары жағындағы жапырақтары.
Гашиш (анаша) – түрлі сортты сораның гүлденген ұшар басының аталығын
(пыльца) ұнтақтау, себу, суға қайнату,сығу арқылы дайындалған
қоспа.Дайындау тәсіліне байланысты ол ұнтақ , таблетка, әр түрлі түйір,
қысып нығыздалған
( сперосованный) тақта түрінде болады, түсі -сұрғылт-жасыл, қоңыр
болады. [3.7]
Гашиш майы-есірткі әсері бар заттарды алу мақсатымен сора бөліктерін әр
түрлі еріткіштерімен өңдеп, кейін сол еріткіштерді қайнатып, бумен шығару
арқылы дайындалады.Ол қара-қоңыр түсті, сораның иісі бар қоюерітінді
түрінде болады.
Мактан қолдан жасалатын есірткілердің негізгі түрлерінің бірі –шикі
апиын, ол мактың қауашағынан ағатын қоюланған сүт шырыны, әдетте қарақоңыр
түсті болады. Оны қайнату немесе басқа тәсілдермен де өңдеуге болады (түсі
қара-қоңырдан қара-сұрға дейінгі түйірлер,ерітінлер және т.б.). Оларға мак
шөбі-мактың қауашақтары мен сабақтары (тұтас, бөлшектенген, престелген );
экстрациялық апиын есірткі алкплоидтарын су немесе еріткіш арқылы алып,
кейін қайнатып шайырландыру арқылы дайындалады; мак шөбінің суы немесе
тұнбасы (көкнар) жатады.
Кокаин (көкнар) - “кока” атты оңтүстік америкалық өсімдігі
жапырақтарынан алынатын табиғи алкалоид. Әдетте ол ақ немесе сарғыш түсті
таза ұнтақ түрінде, кейде қосынды түрінде, ал кейде ақ, сары және қоңыр
түсті жартылай мөлдір қатты гранулар болып табылатын “крэктың” негізі
ретінде кездеседі.Көкнар дегеніміз ұйқы апиынын піспеген кезінде кескенде
ағатын қатқан шырын.Көкнар сыртқы түрі жағынан қатқан шырын күйінде
болады,ал кейде ұнтақ қара-қоңыр түсті, тілге ащы болып келеді.
Кептірілмеген көкнардың түсі бозғылт қоңыр әрі иісі жаман болады. Көкнардың
құрамында 25% дейін алколойдтар бар. Олар морфин, кодеин, тебалин,
папаверин және наркотиндер. Бұл алколойдтармен қатар көкнардың құрамынан
басқа да смолалар камедилер, майлы қышқылдар және басқалар кездеседі.Көкнар
өсімдігінен алынатын есірткі заттары. Бұл топқа мыналар жатады: апиын
сабағының концентраты, апиын сабағының экстрактысы және тұндырмасы, ұйқы
апиыны.
Құрамында есірткі бар медициналық препараттарға апиын тұнбасы,морфин,
кофеин, ноксирок т. б. Жатады. Олар флакон, ампула,ұнтақ таблетка түрінде
болады.
Қазақстан Республикасында соңғы уақытта бұрын кездеспеген жаңа есірткі
заттары заңсыз айналымына пайда болды. Бұл синтетикалық есірткі заттары
және өсірілген жаңа есірткілер.
Героин – ацетилендіру арқылы алынатын морфинның туындасы, түсі ақтан
қара –қоңыр түске дейін, ұнтақ түрінде кездеседі. Героин заңсыз айналымда
глюкоза, қант, крахмал, ұн, тальк. Кальций карбогпты сияқты инертті
толықтырғыштар қосындысында, сонымен қатар фармацевтикалық препараттар
қосындысында кездеседі. Әсері морфиинен 5-6 есе белсенді,ол аса қауіпті
есірткілердің бірі болып табылады, өйткені адам оған өте тез әдеттенеді.
Героиннды медициналық мақсатпен қолдануға тыйым салынған Соңғы жылдары
заңсыз айналымда амфетаминдер кең етек жайып келеді. Амфетамин тобына
химиялық құрылысы бойынша амфетаминнің туындысы болып табылатын және
орталық нерв жүйесінің стимуляторы болып табылатын синтетикалық заттар
жатады. Олардың кейбіреулерінің психотроптық және галюциногендік әсер бар.
[4.6]
Нашақорлық ұлтымыздың генофондына ғана емес сонымен бірге қоғамымыздың
тұрақтылығы мен мемлекетіміздің ұлттық қауіпсіздігіне де қауіп төндіруде.
Табиғаттың тылсым үкіміме, адамзаттың тойымсыз, озбыр пейіліне қарай ма,
әйтеуір бір қырып жоятын апат шығып жатады.
Оба, чума, сүзек, зілзала, рапрессия, соғыс, атом, бомбасы, СПИД
тағысын-тағылар. Міне осының бәрін басынан өткізген адамзаттың басына тағы
да бір қара бұлт үйрілді. Ол “есті алатын -өлім” деген қорқынышты атауға ие
болған әйгілі-героин. Мұның қаншама қатерлі екенін мына мысалдан – ақ
көруге болады. Осы “ақ өлім”, героинді бір рет қана пайдаланған әйелдердің
96-98% құтыла алмайтын кіріптарлық ауруына ұшырайды екен. Онымен тұрмай
соңғы 2-3 жыл көлемінде “героинді-наркоманиямен” ауыратын аурулардың саны
күрт өсті. Статистика бойынша есірткі тұтынушылардың 18 пайызын шәкірттер
мен студенттер құрайды, 20 пайызын астамы жеке бизнеске жұмыс
істейтіндердің үлесіне тиеді, 20 пайызы – ешқайда жұмыс істемейтін адамдар.
Нашақор ештеңе мен айналыспайтын адам деген пікір дәлелденбеген мәселе.
Жоғарыда орталықтың деректері бойынша, есірткі тұтынушылар арысында аса бай
адамдар да аз кезікпейді.
Бұрын Қазақстанда тек есірткілердің дәстүрлі, түрлерін –көкнар,
қарасора, эфедра өсімдіктерінен дайындалатын апиын, марихуана, гашиш,
эфедриндерді пайдаланып келсе, ал, қазіргі кезде метадон, героин, кокаин,
ЛСД, экстази сияқты синтетикалық есірткілерді жасөспірімдердің 80 пайызы
пайдаланады екен. Еліміздің аумағында есірткі өндіруге болады екен. 1992
жылдан бастап эфедра деген есірткі жөнінде көп айтылуда.Ол Іле Алатауында
молынан өседі (200000 га.) Эфедра өте қатерлі есірткі,адам 1-2 рет
пайдаланған соң дағдыланып кетіп, 2 жылдан кейін қайғылы жағдайға ұшырайды.
Экстази деген есірткі жастар шоғырланған дискоклубтарда,түнгі ойын сауық
орындарында жиі кездеседі.
1998-2000 жылдары көктем-жаз –күз айларында БҰҰ-ның арнайы
бағдарламасы бойынша Оңтүстік Қазақстан облысында халықаралық эксперттік
топты басқаған. Осы 2 жылда біздің топ өз аймағымызда өсетін есірткі
өсімдіктерін іздеп, картаға түсіріп, нашақорлар арасында сауалнама
жүргізді, және БҰҰ-на есеп беріп отырды.
Есірткілер табиғи есірткілер және синтетикалық есірткілер болып
бөлінеді.
1.Табиғи есірткілерге жататындар:
а)көкнәрі өсімдігінен алынатын –көкнәрі сабаны, апиын,морфин
кодеин,героин;
ә) қарасора өсімдігінен алынатын-марихуана, гашиш,(анаша), гашиш майы;
б)кока өсімдігінен алынатын-кока жапырағы, кокаин пастасы, крэк,
в) эфедра өсімдігінен алынатын – эфедрон, невретин.
2.Синтетикалық есірткілерге жататындар: фенциклидин, пислоцибин,
триметилфентанил т.б.
Есірткі заттардың заңды және заңсыз шығаратын түрлері болады:
Есірткілерді заңды шығаратындарға жататындар:
-арнайы фармацевтік дәрі шығаратын мекемелер мен ұйымдар;
-есірткілерді рұқсатпен жіберетін медициналық мекемелер жатады;
Есірткілерді заңсыз шығаратындарға жататындар:
-құрамында есірткісі бар өсімдіктерді өсіретін аул адамдары;
-синтетикалық есірткілер жасайтын жасырын лабораториялар.
-өсімдіктерден есірткілер жасайтын жасырын лабораториялар;
Есірткі заттарды ұрлайтындарға жататындар:
-дәрі шығаратын фармацевтік кәсіорын қызметкерлері;
-медицина мекемесінің қызметкерлері;
-есірткі алуға қаржысы жоқ наркомандар.
Қазіргі таңда Қазақстан қоғамынаң алдында тұрған және шұғыл шешуді
талап ететін өзекті мәселердің ішінде ел халқының денсаулығына және
тұтастай алғанда ұлттық қауіпсіздікке төнген жахандық қатер ретінде
нашақорлықтың және есірткі бизнесінің өсу проблемасы алдыңғы орындардың
біріне шығып отыр.
Соңғы 10 жыл ішіндегі Қазақстандағы есірткі ахуалына жасалған талдау
республикада оның тұрақты келеңсіз серпінге ие айтарлықтай асқыныуымен
сипатталатындығыне көрсетеді.
Қазіргі кезде Орталық Азия өңірі әр алуан шығу түрлері мен нысандардағы
есірткілердің экспансиясына ұдайы ұшырап отыр.
Оның негізгі себептері:
-есірткі қаупінің көзі болып табылатын мемлекеттерге тікелей жақындығы,
Еуропаға есірткі құралдарын контрабандалық жеткізу үшін географиялық
жағынан қолайлы орналасуы және кеңейіп келе жатқан транзиттік мүмкіндіктер;
- шекараларының ұзындығы,посткеңестік елдермен шекаралас учаскелерде
демаркациялық жұмыстардың аяқиалмауы және соған байланысты олардың
сырттан есірткінеің енуінен жеткілікті түрде қорғалмауы;
-Ауғанстанда есірткі заттарын өңдірудің одан әрі өсуіғ есірткі
зертханалардың елдің Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығымен тікелей шектесетін
солтүстік провинцияларына көшірілуі және құрылуы;
-Еуропадан келетін синтетикалық есірткілер контрабандасы көлемінің
ұлғаюы болып отыр.[5.7]
1.3 КОНТРАБАНДА ТҮСІНІГІ
Республика өзінің географиялық орны жағынан іс жүзінде есірткіні заңсыз
өңдірудің және өткізудің әлемдік нарықтары орталығында қалып отыр, бұл
біздің еліміздің есірткі бизнесімен байланысты халықаралық қылмыстық
ұйымдар мен топтардың мүдделері аясына тартылуына обьективті түрде ықпал
етеді. 2004 жылы көп сатылы шұғыл іс шаралар жүргізу нәтижесінде 2003
жылмен салыстарғанда есірткі 9 еседен көп алынды, ал 2005 жылдың қаңтар
айынан бастап қыркүйек айын қоса алғандағы кезеңде 21635 кг-дан астам
есірткі алынды.
Қазақстан аумағымен есірткі жолдарының өтуі республикада есірткіге
тәуелді азаматтар санының көбеюіне айтарлықтай ықпал етеді. Ұйымдасқан
қылмыстық топтардың есірткі бизнесін бақылауға алуға ұмтылысына байланыты
Қазақстанға есірткіні әкелудің, олардың транзиттік жөнелту көлемінің одан
әрі ұлғаятынын, сондай-ақ ірі әкелу-әкету пунктерінің құрылуын болжауға
болады. Осыған орай елде қылмыстық қызметке тартылатын азаматтар санының
ұлғаю мүмкіндігі артады.
Мұны Қазақстанда тіркелетін есірткі қылмыстары санының 2003 жылғы 9
мыңнан 2004 жылғы 11 мыңға дейін және 2005 жылдың 9 айында 7 мыңға өсуі
көрсетеді.
Есірткі бизнесінің ауқымын кеңейту үшін ұйымдасқан қылмыстық топтар
билік өкілдерімен байланыс орнатуға ұмтылады, шекара маңындағы аудандардағы
жалпы ахуалға ықпал етіге, оларды есірткі контрабандасының әкелу-әкету
базасына айналдыруға тырысады. Орталық Азияның шекаралас мемлекеттеріндегі
қоғамдық саяси ахуалдың тұрақсыздығы билік өкілдерінің ұйымдасқан
қылмыстық наркотроптар бастаушылармен араласуы үшін алғышарттар
туғызады. Қоғамның әр түрлі топтарына барынша қатты қысым көрсететін
есірткі лоббилерінің құрылу мүмкіндігі де елеулі қауіп төндіреді.
Халықаралық есірткі синдикаттары мен ұйымдасқан қылмыстық топтардың
Қазақстан аумағын есірткі тасымалдау үшін транзиттік дәліз ретінде
пайдаланудан аса жоғары пайда табуы біздің азаматтарды есірткі пайдалануға
барған сайын көптеп тартуға жағдай туғызады. Алайда есірткі саудасынан
түскен кірістерді “тазарту ” фактілері іс жүзінде анықталмайды.
Соңғы жылдары республикада есірткі пайдаланатын адамдар қатарының
(2004 жылы –47903 адам, 2005 жылдың 6 айында –51633 адам), сондай-ақ
есірткіні өткізу фактілері санының (2004 жылы-4435 факті, 2005 жылдың 6
айында –2334 факті) өсуі байқалады.
Қазақстан үшін қысқа мерзімді және орта мерзімді перспективада есірткі
бинесі мен нашақорлықтың өсу проблемасы қоғамның мынадай маңызды
салаларына елеулі нұқсан келтіруі мүмкін.
Әлеуметтік салада - бұл ұлттың салауатты тектік қорының сақталуына
төнетін қатер.
Бас прокуратураның Құқықтық статистика және арнаулы есепке алу
комитетінің деректеріне сәйкес (2005 жылғы 30 маусымдағы жағдай бойынша)
есірткі құралдары мен психотроптық заттарды теріс пайдаланатын 51633
адам есепте тұрады, бұл 2004 жылдың осындай кезеңімен салыстырғанда 8,6 %
артық, оның ішінде 4866 әйел , 3942 кәмелетке толмағандар, оның ішінде 14
жасқа дейінгілерді қоса алғанда –771. Әйелдер мен кәмелетке толмағандар
арасында есірткіге тәуелділер санының өсе түскені айрықша алаңдатушылық
тудырып отыр.
Сараптамалық бағалар бойынша еліміздің әрбір он бірінші тұрғыны
есірткі қаупі аймағына түседі.
Саяси салада – бұл есірткі мафиясына өңірлік және ұлттық тұрақтылыққа
мүдделі еместігін туындайтын қауіп. Есіркіден түсетін пайда Орталық Азия
өңірі мемлекеттеріне әсер етуге тырысатын күштерді қолдауға жұмсалады.
Есірткі проблемасы халықаралық терроризмді және діни экстремизді
қаржыландырумен тығыз ұштасқан.[6.7]
Экономикалық салада бұл өтпелі кезеңде есірткі бизнесінің дамуы мен
нашақорлықтың өсуі үшін жағдайлар туғызатын экономикалық проблемалардың
шиеленісуі. Орталық Азия елдеріндегі есірткі ахуалының нашарлауына ықпал
ететін факторлардың қатарында халық кедейшілігінің жоғары деңгейінің
сақталуын, жұмыссыздықты және көлеңкелі шаруашылық қызметінің дамуын айтуға
болады.
Бүгінгі таңда Қазақстан есірткі нарығын қарқынды құрылымдық қайта құру
жүруде, өсімдік тектес дәстүрлі есірткілерді “ауыр ”есірткілермен
ауыстырудың белсенді процесі жүріп жатыр. Әсері күшті, қымбат тұратын және
денсаулыққа барынша қауіпті синтетикалық есірткі құралдары мен психотроптық
заттарды пайдалану артып отыр.
Қалыптасқан ахуалдың күрделілігі мен оның маңыздылығын Қазақстанның
барлық облыстарында, Астана мен Алматы қалаларында ҚР-сы Президентінің
жанындағы Қазақстан стратегиялық зерттеу институты жүргізген, жасы 18-ден
жоғары 12000 адам қатысқан әлеуметтік сауалнамалардың нәтижелері де
дәлелдейді. Сауалнамаға қатысушылардың басым көпшілігі нашақорлық пен
есірткі бизнесінің таралуын барынша күрделі қатерлердің бірі деп
есептейді. Атап айиқанда, сауал салынғандардың 30,3 %-ы есірткінің таралуы
- бүгінде Қазақстан үшін ең өткір проблема деп мәлімдеген.
Әділет министрлігі Қылмытық-атқару жүйесі комитетінің деректері бойынша
2003 жылы түзеу мекемелерінде ұсталатын сотталғандарға 15561
наркологиялық ауытқу тіркелген, олардың 8871-і есірткі препараттарын
пайдалану мекемелерінде есірткіге тәуелді 4094 адам ұсталды, олардың 2560-
ы босатылған мәжбүрлеп емдеудегі адам, 1534-і сот шешімі боынша емдеуден
босатылған, 425-і әйелдер, 7-і кәмелетке толмағандар. 2004 жылдың осындай
кезеңінде есірткіге тәуелді 4364 адам ұсталған,олардың 2637-і мәжбүрлеп
емделген, 1727-сі сот шешімі бойынша емдеуден босатылған, 557-сі әйелдер,
17-сі кәмелетке толмағандар.
Нашақорлыққа және есірткі бизнесіне қарсы күрес проблемалары айқын
халықаралық сипатқа ие, осыған байланысты тек қана мемлекеттік деңгейде
шешілуі мүмкін емес. Қазақстан есірткіге қарсы қызметтегі халықаралық
ынтымақтастықты одан әрі дамытуда айтарлықтай ілгерілеуге қол жеткізді.
Бірқатар үкіметаралық және ведомствоаралық келісімдер мен шарттар жасалды.
ТМД мемлекеттерімен қатар АҚШ, Канада, Еуропалық Одақ елдері осы саладағы
біздің дәстүрлі әріптестерімізге айналды.
Мұның алдындағы стратегия мен оны орындау үшін қадылданған
бағдарламалық құжаттардың нәтижелерін талдау барлық жоспарланған іс-
шаралар толық көлемде орындалғанын дәлелдейді. Қазақстанда есірткінің
айналымы саласында бірыңғай және теңестірілген мемлекеттік саясат
қалыптасты және әлеуметтік бақылау орнатылды. Оны тұрақсыздандыруға және
оның Қазақстанның ішкі және сыртқы қауіпсіздігінің жай күйіне, халықтың
денсаулығы мен әл-ауқатына теріс ықпал етуін шектеуге қол жеткізілді.
Солай бола тұра, проблема өткірлігі бәсендер емес, оған бір-бірімен
өзара байланысты бірқатар факторлар әсер етеді, олардың бірі біздің арқылы
есірткі, ең алдымен Ауғанстанға жасалған есірткі трафигінің күшеюі болып
табылады. Ауғанстанмен шекаралас өңірлерде есірткіге қарсы белдеу құру
жөніндегі құқық өорғау шекаралары кешенін іске асыруды шұғыл қолға алу
қажеттіглігі барған сайын артып отыр.
Сонымен бірге есірткі бизнесіне қарсы уәкілетті мемлекеттік органдар
қолданып отырған кешенді іс-қимыл шаралары қалыптасқан жағдайда толық
барабар емес, есірткіге тәуелділіктің алдын алу, есірткіге тәуелділерді
емдеу және кеіннен оңалту проблемасы тиісті деңгейде шешілмейді. Осыған
орай және қалыптасқан жағдайда жедел ден қойып, нашақорлықтың бастапқы
алдын алу жөнінде қажетті шаралар қабылдау мақсатында Қазақстан
Республикасы ІІМ-нің Есірткі бизнесіне қарсы іс-қимыл жөніндегі
уәкілетті орган ретіндегі құқықтық мәртебесін дамыту мен жетілдіруге
ерекше назар аудару қажет болады.
Проблеманың өткірлігі осы бағыттағы жұмыстың барынша жетілдірілген
нысандары мен әдістерін әзірлеу және іске асыру қажеттілігін негіздейді.
Соңғы жылдары есірткіні, психотроптық заттар мен прекусорлары теріс
пайдалану әрі олардың заңсыз айналымының республикада жаппай таралуы
таралуы етек алды және экономиканың, құқық тәртібінің жай – күйіне,
қоғамдағы әлеуметтік-психологиялық ахуалға, халықтың денсаулығы мен тектік
қорына барған сайын теріс әсер етуде.
Орналасу ерекшелігіне орай Қазақстан Республикасының аумағы есірткіні
Оңтүстік - Батыс Азия елдерінен, ең алдымен, Ауғанстаннан Еуропа
елдеріндегі, соңғы жылдары Ресейдегі оларды өткізетін әлемдік рыноктарға
жеткізу үшін оны транзиттік дәліз ретінде пайдаланатын халықаралық
есірткі картельдері мүдделерінің аясында қалып отыр. Есірткі тразитінің
ертеден пайдаланылып келе жатқан Азиядан Орталық Қазақстан арқылы Ресейге
және әрі қарай Еуропаға созылған бағытын “Өлім Жібек жолы” деп атайды.
Қалыптасқан ахуал тиісінше мемлекеттен халықтың психикалық және тән
саулығын есірткінің бекіген толқынынан қорғауға бағытталған нақты пәрменді
шаралар қабылдауды талап етеді. Қазақстан Республикасында есірткінің
таралуы мен оларды теріс пайдалануға байланысты тіркелген құқық бұзушылық
санының өзгеру серпіні олардың ұдайы өсуін айқын көрсетіп отыр. Бұдан
басқа, есірткіні жүйелі пайдаланатын адамдар саны да көбеюде. Бұл факторлар
Қазақстандағы экономикалық және әлеуметтік ахуалға теріс әсер етеді және
үрей туғызады.
Осыған байланысты есірткі айналымына бақылауды одан әрі күшейту,
есірткінің теріс пайдалануға қарсы іс-қимылға мемлекеттік құрылымдар мен
қоғамдық ұйымдардың қызметін жандандыру мақсатында ҚР-сы Әділет
министрлігінің Нашақорлыққа және есірткі бизнесіне қарсы күрес жөніндегі
комитетін нығайту мақсатқа сай келеді.
Есірткінің мемлекеттегі заңсыз айналымы проблемасы жалпы ұлттық сипат
алып отыр, өйткені халықтың барлық жігі, соның ішінде балалар да тартылған.
Айталық, ҚР-ның Бас прокуратурасы жанындағы құқықтық статистика және
ақпарат орталығының деректеріне сәйкес 2001 жылғы 1 қаңтардағы жағдай
бойынша алдын алу есебінде есірткіні теріс пайдаланатын 38320 адам тұр,
соның ішінде 1938-і кәмелетке толмағандар. 2002 жылғы 1 қаңтардағы есепте
осындай 45505 адам тұр және 1927-і кәмелетке толмағандар. Алдын алу
есебіндегі кәмелетке толмағандардың жалпы санының 1131-і оқушылар, 228-і
15 жасқа дейінгі кәмелетке толмағандар; есіркіні теріс пайдаланатын
әйелдердіңсаны үстіміздегі жылдың басында 4420-ны құрады.[7.6]
Жоғарыда көрсетілген статискалық және өзге де мәліметтерді талдау
есіркіні заңсыз таратуға және оларды медициналық емес пайдалануға
байланысты қыомыстар мен өзгеде құқық бұзушылықтар саны өсуінің тұрақты
үрдісінің сақталуы туралы айғақтайды. Есіркіге қол жетімділік,оларды іс
жүзінде кедергісіз сатып алу мүмкіндігі, салыстырмалы түрде арзандығы
республикада бүгіндері есірткіні теріс тұтынудың нашақорлық пен есірткі
бизнесінің етек алуының басты себептернің бірі болып отыр. Бұл ретте
психиатриялық және наркологиялық қызметтердің жай-күйін жақсарту жөнінде
мемлекет қабылдап жатқан шаралар әлі де жеткіліксіз.
1990 жылмен салыстырғанда 2000 жылы диспансерлер саны бір жарым есе,
төсектер саны 2,5 есе қысқарып кетті.Соңғы үш жылда наркологиялық
кабинеттердің саны екі есеге жуық азайды, наркологиялық ұйымдардағы
кабинеттерінің саны кеміді. Қазіргі кезде ҚР-да есірткіге қатысты ахуал:
есірткіге тәуелділікпен азап шегуші адамдар үшін алдын алу, емдеу және
оңалту көмегінің жеткіліксіз дамуымен; есірткінің заңсыз айналымына
байланыты қылмыстар санының көбеюімен; Қазақстан аумағын транзиттік дәліз
ретінде пайдаланудың жалғасуымен, соның салдарынан есірткінің анағұрлым
қауіпті контрабандасы мен транзитінің ұлғаюымен; Есірткі тұтынушылар
жасының төмендеімен сипатталады.
Республикадағы есірткіліктің бетін қайтару мемлекет пен қоғамның күші
толық жұмдасқанда ғана мүмкін болмақ.
Қазіргі таңда есірткі адамның жаны мен тәнінің саулығына “қауіп
төндіретін химиялық дәрі-дәрмек” болудан әрі асып, ол мемлекеттердің ұлттық
қауіпсіздігіне төнген әлеуметтік –қоғамдық қатерге айналып отыр. Нақты
деректер бойынша бұл күндері әлемнің 142 миллион тұрғыны үздіксіз
марихуана тұтынады, 30,5 миллион адам амфетаминдердің және синтетикалық
есірткінің “құлы”, 13,4 миллион адам кокайн қолданады, 8 миллион адам
геройн мен апиынның тұтқыны. Енді бұл қауіпті дерт Қазақстанға да келіп
жетті. Мысалы, Елімізде медициналық емес жолмен есірткі қолданатын 40505
адам саны есепте тіркеулі.
Нашақорлық былайша айтсақ ауадан да тез тарайтын аса қауіпті емі қиын
дерт. Есінен танып, көзіне еш нәрсе көрінбей, ешнәрседен қорқу, үркуден
ара, кез келгенде атылатын адам бейнесіндегі екі аяқты пендені көз
алдыңызға елестетіп көріңіздерші. Олардың бар іздегені көрген баққаны
көздегені қалайда есірткі қабылдау болады . Міне осы кезде осы жолда не бір
жантүргішігерлік қылмыстар жасалып жатады.
Яғни осының салдарынан қазіргі таңда көптеген қылмыстар болып жатыр.
Сол себепті сол қылмыстарды болдырмау үшін нашақорлыққа қарсы күрес
жүргізсек деп ойлаймын. “Героинді наркомания ” - өте тез әрі жылдам дамитын
қатерлі дерт.
Оның пайда болу факторының 3 сатысы бар:
Әлеуметтік
Биологиялық
Психологиялық
Бұларды таратып айтар болсақ:
Әлеуметтік факторға наркомания мәселеріне мемлекеттің қатысы, қоршаған
ортада есірткі заттарын тарату жатады.
Биологиялық фактор бұл адам темпераментінің тұқым-қуалаушылық
мінездерінің ерекшеліктері.
Психологиялық факторға жүйкені жарақаттайтын түрлі жағдайлар, яғни
жүйкелердің тозуы жатады.
Мемлекет басшысы Н.Ә. Назарбаев 2002ж үшінші қыркүйекте Иохансбургте
болып өткен Бүкіл Дүние жүзінде самидте Орта Азиядағы есірткі бизнесіне
жүйелі түрде қарсы іс қимыл жасау мақсатында БҰҰ бағдарламасын әзірлеуді
ұсынып сөз сөйлеген еді.Қазақстан осы БҰҰ-ның нашақорлық туралы барлық
негізгі конвенцияларын қолдап есірткінің заңды айналымын бақылаудың
халықаралық жүйесіне және оның заңсыз таралуына қарсы күреске қосылып отыр.
Ұлттық заңнама деңгейінде Ел басының Жарлығымен Қазақстан
Республикасындағы 2001-2005 жылдарға арналған нашақорлықпен күрес
стратегиясы бекітілді. Мұндай терең маңызды құжат Қазақстанда алғаш рет
қабылданды. Бұл өз кезегінде нашақорлықпен күресуде халықаралық деңгейдегі
орны ерекше құжат.
Қазақстан елі кіндік Азияда орналасқандықтан есірткі қылмысы
күнненкүнге дамып барады. Біздің ел арқылы Ресейге одан Еуропаға есірткі
көптеп тасылмалданады. Олармен күрес жүргізу тек құқық қорғау
органдарының қызметі ғана емес бүкіл халықтың қызметі, сонда ғана біз
есірткі тасмалына шек қоя аламыз.
Дәл қазір біз есірткі саласында нақты мынандай мәселелрді қарастыру
қажет:
Нашақорлық пен есірткі бизнесіне қарсы күреске арналған заңдарды және
өзге де нормативтік құқықтық базаны жетілдіру.
Халықтың әлеуметтік нашақорлыққа қарсы иммунитетін қалаптастыру және
соның негізінде қоғамды нашақорлық пен есірткі бизнесіне қарсы күреске
жұмылдару.
Рұқсат етімеген есірткілердің елімізге еніп кетуіне жол бермеу.
Есірткіге тәуелді адамдарды қалыпты өмірге оралту.
Дәріхана –аурухана жүйесі арқылы сатылатын есірткілік дәрі-
дәрмектердің заңды айналымдарына тиісінше бақылаудың болуын
қамтамасыз ету
Жастарды осындай есірткі, ішкілік, темекі сияқты зиянды әрекеттен
аулақтататын бірден бір шара спорт болмақ. Өйткені спортпен шын достасқан
баланың жаман әрекеттерге уақыты да болмайды. Бүгінгі күні есірткінің
заңсыз айналымымен күрестің барынша пәрменді жан-жақты жүргізілуіне
қарамастан, оның қоғамымызға, онда өмір сүріп жатқан адамдар өміріне
енуіне үзілді кесілді тойтарыс беру мүмкін болмай отыр. Тіпті күн өткен
сайын бұл дерттің зардабы өршіп адам өміріне аса қауіпті есірткілердің
жаңа түрлері пайда бола бастады. Сот себепті мұндай аса қатерлі қылмыс
түрлерінің тамырына балта шабуда, тек қана құқық қогрғау органының
күресі мен шаралары жеткіліксіз. Сондықтан қасіреті мен қаупі мол бұл
қылмысқа бүкіл жұртшылық болып күресу қажет. Қазақстанда есірткі заттары
және психотроптық заттарды заңсыз дайындау, сатып алу, сақтау, тасымалдау,
жөңелту немесе сату оларды ұрлау немесе қорқытып алу, оларды тұтынуға
көндіру,құрмаында есірткі заттар бар өсіруге тиым салынған өсімдіктерді
заңсыз өсіру есірткі заттарды немесе психотроптық заттарды дайындау үшін
пайдаланатын шикізаттың аспаптардың немесе жабдықтардың заңсыз айналымы
оларды тұтыну үшін притондар ұйымдастыру немесе ұстау үшін қылмыстық
жауаптылық бекітілген. Үстіміздегі жылғы 8 ақпанда Ташкентте есірткіні
бақылау саласындағы аймақтық ынтымақтастық бойынша өзара түсіністік
меморандумына мүше мемлекеттердің жетінші кездесуі өтті. Аталған іс-
шараға ҚР сыртқы істер министрі Қасымжомарт Тоқаев қатысып, сөз сөйледі.
Есірткі өндірісі мен есірткі тасымалы адамзат қауымының жанын
сыздатқан бітеу жараға айналып отыр. Бізбен бірге кеңістікке жақын
орналасқан Ауғанстағы ахуал үлкен алаңдатушылық туғызады. Ақпанның басында
Ұлыбритания астанасы Лондонда жоғары лауазымды дипломаттардың
қатысуымен өткен халықаралық конференцияда Ауғанстанды қалпына келтіру
жоспары талқыланып, “Ауған шарты ” деп аталған құжат мақұлданды. Қырғын
соғыстардан көз ашпаған қасіреті елді қалпына келтірудің стратегиясы
деуге болатын бұл шарттың маңызды бөлігі ортақ күш жігермен Ауғанстаннан
келетін есірткі тасымалынын жолын кесуді көздейді. Бұл елде жүргізіп
жатқан Антитеррорлық коалицияның да қимиылынан көп ешнәрсе өзгермеді.
Тіпті, апиын өндірісі бұрынғысынанда арта түсіп, былтырғы жылы 4 мың 100
тоннаға жеткен. Өкінішке қарай. Есірткі заттарының едәуір бөлігі Орталық
Азия елдері, соның ішінде Қазақстан аумағы арқылы да тасылады. Біздің
еліміз бұл күрделі мәселеге бейтарап қарай алмайтындықтан, аталған
меморадумның жұмысына белсенді қатысуды. Орталық Азия мемлекеттері,
сондай-ақ Ресей мен Әзірбайжанның сыртқы саяси ведомсво басшгылары және
өзге де мүдделі құрылымдары қатысатын бұл конференция Бірккен Ұлттар
Ұйымының аясында өткізіліп келеді. Бұл орайда меморандумға қатысушы
елдердің көпшілігінің қолдауымен есірткі құралдарының және психотропты
заттар заңсыз айналымына қарсы күрес жөніндегі Ортаазиялық аймақтық
ақпараттық үйлестіруші орталқытың Алматы қаласында құрылуының Қазақстан
үшін мәні зор. Осының өзі оңтүстік астанамыздың аймақтағы қаржы және
халықаралық орталық рөлін атқарып отырғанын мойындаудың бір белгісі сонымен
бірге дүниежүзілік қоғамдастықтың есірткі тасымалын ауыздықтау,а
бағытталған ісінде қазақ елінің еңбегін әділ бағалауды білдіреді. Тамыры
тереңге кеткен осынау күрделі түйінге келгенде мемлекеттер арасындағы
өзара қайшылықты көзқарастардың бар екені де жасырын емес. Сондықтан
аймақтың қауіпсіздігіне тікелей қатысты бар есірткі тасымалы төңірегіндегі
түйінді жәйіттерді түбегейлі талқылап келісу жоғары деңгейде өтетін
халықаралық басқосулардың орны бөлек. [8.7]
2 ЕСІРТКІ ЖӘНЕ ПСИХОТРОПТЫҚ ЗАТТАРДЫҢ ЗАҢСЫЗ АЙНАЛЫМЫМЕН БАЙЛАНЫСТЫ
ҚЫЛМЫСТАРДЫ ТЕРГЕУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
2.1 ЕСІРТКІНІҢ ЗАҢСЫЗ АЙНАЛЫМЫМЕН (КОНТРАБАНДА) БАЙЛАНЫСТЫ
ҚЫЛМЫСТАРДЫҢ КРИМИНАЛИСТІК СИПАТТАМАСЫ
Қылмыстық іс қозғалғаннан кейін бастапқы тергеу әрекеттері
жоспарланады: қылмыскерлерді ұстау, жауап алу, тінту, есірткі дайындайтын
жерді қарау, тасылмайдайтын – тарататын құралдарды қарау, ұсталғандарды
тінту, куәлардан жауап алу. Бұл тергеу әрекеттерінен кейін кезекті тергеу
әрекеттері басталды. Оларға жататындар: экспертизалар тағайындау, куәлардан
жауап алу, қылмаскерлерді танытуға көрсету, қылмыс қаруларын, бөлмелерді
танытуға көрсету.
Ботаникалық экспертиза арқылы өсімдіктің есірткіге жататын немесе
жатпайтындалығын, жабай немесе қолдан егілгенділігін анықтайды.
Есірткімен күрес Республикамызда күшеюде. Жақында біздің мемлекет
Украина, Молдава, Грузия, Азірбайжан, Қырғастан, Тәжікістан, Ресей,
Туркмения, Өзбекістандармен бірге “Бөгет-2” деген жедел профилактикалық
операция өткізді. Операцияның мақсаты- Орталық Азия мен Ауғаныстағы
наркотрафиктерді жою. Біздің облыстың наркобизнеспен күрес басқармасы жеміс
артқан “КАМАЗ” автомашинасының және штелдік автокөліктен үлкен паритяда
героин тапты.
Жыл басынан бері бұл басқарма заңсыз айналымның 479 кг. Есірткі заты,
14 кг-героинді, 342,5кг-марихуана тәркіленді.
Наркомания проблемасын шешу үшін, меніңше, төмендегі шараларды қолға
алуымыз керек:
1. Есірткімен байланысты қылмыстар соңына дейін тергелмейді. Тергеуші
қылмысты істі тез сотқа өткізуге тырысады. Ұсталған адамдардың көпшілігінің
айтатын жауабы бірдей, яғни “көшеде келе жатып тауып алдым” –дейді. Ал,
біздер неге неге тауып алмайды екенбіз? Сөйтіп есірткі бизнесімендегі
наркобарондар, есірткі сататындар, притон ұстайтындар, есірткі таситындар
т.б. бәрі де белгісіз болып қала береді, жауапқа тартылмайды.
2. Әкімшілік жазаға тартылған наркомандарға, жазасын өтеп келген
наркомандарға бақылауды күшейту керек. Құқық қорғау органдары олардың қайда
барып, кімдерден есірткі алатынын анықтап, “наркобарондарға”, “жоғарғы
эшелонға” шығып, қатаң жазалап, атқаратын бұқаралық ақпараттардын жария ету
қажет.
3. Шудың қарасорасын шикізат есебінде пайдаланып, Шу қаласында завод
салып, қалалық шаруашылығына қажетті заттарды: парфюмерия, бояу, дәрілер,
мықты арқандар, қағаздар және т.б. шығару.
Есірткі сататын адамдарға жазаны күшейту.
Шекара, кеден, құқық қорғау орндарының қазметкелерін аттестациядан
өткізіп, жұмысына адал, Отанына берілген қызметкерлерді орнында қалдыру
керек, жалақыларын көбейту қажет.
Жастарымызды салауатты өмір сүруге үйретіп, спортпен шұғылдануға
бейімдеуіміз қажет.
Мемлекет басшысы 10 қыркүйектегі жиналысында есірткілерді заңсыз
айналдырумен күрес бойынша барлық құқық қорғау орындарын, оның ішінде ҚР
Әділет Министрлігі жанындағы нашақорлық пен есірткі бизнесімен күрес
жөніндегі комитеті сынап өтті. Шетелдерден есірткіалып келуге қарсы
әрекеттердің тиімділігі төменгі деңгейде қалып тоыр, мәселе шиелінсе
түсуде. Ауғанстанда опиумдық есірткі егінінің өнімі 4 мың тоннадан астам.
Еліміздің президенті есірткі бизнесімен күрес үшін толығымен жауап
беретін өзіндік құқық қорғау органын құру немесе комитетінің бөлігін басқа
ведомстваға беріді атап көрсетті.
Тәжікстандағы жағдай басқаша. Ауғанстанның солтүстігіндегі героин
сақтайтын негізгі қоймаларды, мемлекеттің шекарасы арқылы есірткі
бизнесімен күресте барлық ведоствалар күштерінің бытыраңқылығын , есеп
берудің жетілмеуін ескере отырып, Республика президентіне тікелей
бағынатын комитетеке құрылымдық өзгерістер енгізілді. Қазақстанда
қазіргі нашақорлық пен есірткі бизнесімен күресу бойынша жұмыс істеп жұмыс
істеп отырған әділет министрлігі жанындағы комитет кеңестік -әдістемелік
ұйыммен біріктірілді[9.7]
Қазақстан Республикасының Жоғарғы Сотының 1998 жылғы 14 мамырдағы
Пленумы қаулысының 9-тармағына сүйенсек, есірткілік құралдар, жүйкеге әсер
ететін затгар бір тұлғаның иелігінен екінші тұлғаның иеленуіне көшсе ,
оларды былайша берудің немесе ұқсатудың кез келген әдісін заңсыз сату деп
түсінуі керек. Басқа заттарды есірткі ретінде алдап сатқан жағдайда мұндай
өрекет алаяқтықтың құрамын жасайды. Есірткі заттарды немесе жүйкеге әсер
ететін заттарды заңсыз дайындау, сатып алу сақтау , тасымалдау , жөнелту
немесе сату үшін жауапкершілік Қазақстан Республикасы Қылмыстык Кодексінің
259 бабында қарастырылған.
Бүгінгі әлеуметтік қиыншылықтармен жұмыссыздық салдарынан етек
алған есірткі бизнесіне қарсы күрес қүқық қорғау органдарымен пөрменді
жүргізіліп отыр. Қазіргі күннің ең бір өзекті мәселесіне айналып отырған
есірткіге қарсы күрес — басты мәселе.
Тұрмыстағы таршылықпен жеке басының күйзелістерінен шығудың жолын осы
қауіпті бизнес жолынан іздеген жандар есірткі саудасынан пайда табушылар
қақпанына түсіп , қылмыскерлер қатарына қосылуда.
Соңғы кездегі есірткі құралдарының қомақты көлемдегі тасымалдарының,
ашылуына құкық қорғау органдарының осы қылмысқа тойтарыс беруге күш
жұмылдырып , есірткі құралдарын тасымалдау жолдарын бөгеу, есірткі
бизнесімен күрес криминалдық полиция қызметкерлерінен құрылған арнаулы
топтармен мезгіл тексерулер өткізу мүмкіндік жасады, Есірткі құралдарына
заңсыз айналымына қарсы күрес күшейтіліп, қылмыстылар жазасын алғанымен,
бұл қауіпті дертке шалдығып, айналасындағыларды қайғы -қасіретке душар
ететін адамдар саны азаймай отырғанын да айтпай кетпеске болмайды.
Үстіміздегі жылдың 6 ай ішінде Батыс аймақ бойынша 560 қылмыс тіркелді,
оның 130 қылмысы есірткі құралдарының айналымына жататындықтан , ол барлық
жасалған қылмыстың 23,17 пайызын құрайды. Демек, әлі де болса қоғамымыздың
қалыпты дамуына, адамдарымыздың денсаулығына елеулі түрде зиян келтіріп
отырған қылмыс түріне қажетті деңгейде тосқауыл қойылмауда.
Сонымен қатар, қоғамымыздағы құқық бұзушылықтың негізгі кезі, қоғамның
болашағы жастардың сана- сезімін уландыратын, олардың жеңіл жолмен табыс
табуға итермелеп, аяғы қылмысқа аларып тірейті есірткіні тасымалдау,
есірткіні тарату темір жол көліктері, жолаушылар поездарында, вокзалдарда
перондарда жүзеге асырылатын қылмыстардың денін құрап отыр. Жасырын жолмен
қарақшылар аркылы есірткінің ірі партиялары ашылмай, ашылсада кінәлілер
жазаланбай қалу деректері кездеседі. Негізінен, есірткі қылмысы
потенті қылмыс түріне жатады.
Мамандардың айтуына қарағанда , есірткіні тасымалдауға негізінен арзан
қол адамдарды жалдайтын көрінеді. Дегенмен, есірткі қылмысын ашуда құқық
қорғау органдарының белсенділігі төмен. Атап өтетін бір мәселе, осы
қылмысты ашу үстінде негізінен есірткіні сақтаған және тасымалдаған
ұсталады да , қолданушылармен , өткізушілер белгісіз болып қалады.
Есірткіні тарату күрделі мәселелердің бірі. Географиялык жағынан қолайлы
орналасқан Қазақстан Шығыстан Батысқа тасымалданатын есірткінің нақ жеріне
айналған. Сондықтан құқық қорғау органдары бұл мәселеге үлкен
жауапкершілікпен қарауда.
Әсіресе жас өспірімдер арасында осы есірткі арқылы қылмыс жасағандар
қолданғандар көптеп кездеседі. Көптеген отбасылардың материалдық
жағдайларының қиындығы, ата аналардың моральға жат теріс қылықтары, әке мен
бала арасындағы өзара кикілжің түрлі діни уағыздардың кері өсер етуі,
бұқаралық ақпарат құралдары арқылы порнографиялық заттардың, қатыгездік,
күш қолданудың таралуы жас өспірімдер қылымысының, яғни есірткі мен
айналысуына себеп болып отыр.
Бүгінгі күні есірткіні заңсыз айналымымен күрестің барынша пәрменді жан-
жақты жүргізілуіне қарамастан оның коғамымызға, онда өмір сүріп жатқан
адамдар өміріне енуіне үзілді-кесілді тойтарыс беру мүмкін болмай отыр.
Тіпті күн өткен сайын бұл дерттің зардабы өршіп, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Көкнар дегеніміз ұйқы апиынын піспеген кезінде кескенде ағатын қатқан
шырын.Көкнар сыртқы түрі жағынан қатқан шырын күйінде болады,ал кейде
ұнтақ қара-қоңыр түсті, тілге ащы болып келеді. Кептірілмеген көкнардың
түсі бозғылт қоңыр әрі иісі жаман болады.
Есірткі, психотроптық заттарды оларды дайындауға пайдаланатын аспаптар
немесе құралдарды, сонымен қатар прекусорларды көлік құралдарын пайдалану
арқылы немесе басқа да әр түрлі тәсілдермен арнайы рұқсатсыз орнынан
ауыстыру үшін жасалған кез келген қасақана әрекеттерді, осы заттарды
заңсыз тасымалдау деп түсіну керек. Бұл әрекеттерді есірткі, психотроптық
затты, аспаптарды, құралдарды, прекурсорларды заңсыз тасымалдауы мүмкін.
Қалыптасқан ахуалдың күрделілігі мен оның маңыздылығын Қазақстанның
барлық облыстарында, Астана мен Алматы қалаларында ҚР-сы Президентінің
жанындағы Қазақстан стратегиялық зерттеу институты жүргізген, жасы 18-ден
жоғары 12000 адам қатысқан әлеуметтік сауалнамалардың нәтижелері де
дәлелдейді.
Орналасу ерекшелігіне орай ҚР аумағы есірткіні Оңтүстік - Батыс Азия
елдерінен, ең алдымен, Ауғанстаннан Еуропа елдеріндегі, соңғы жылдары
Ресейдегі оларды өткізетін әлемдік рыноктарға жеткізу үшін оны транзиттік
дәліз ретінде пайдаланатын халықаралық есірткі картельдері мүдделерінің
аясында қалып отыр. Есірткі тразитінің ертеден пайдаланылып келе жатқан
Азиядан Орталық Қазақстан арқылы Ресейге және әрі қарай Еуропаға
созылған бағытын “Өлім Жібек жолы” деп атайды.
“Героинді наркомания ” - өте тез әрі жылдам дамитын қатерлі дерт.
Қоғамымыздағы құқық бұзушылықтың негізгі кезі, қоғамның болашағы
жастардың сана- сезімін уландыратын, олардың жеңіл жолмен табыс табуға
итермелеп, аяғы қылмысқа аларып тірейті есірткіні тасымалдау, есірткіні
тарату темір жол көліктері, жолаушылар поездарында, вокзалдарда перондарда
жүзеге асырылатын қылмыстардың денін құрап отыр.
Қысқартулар мен белгілер
ҚІЖК - Қылмыстық іс жүргізу кодексі
ҚР – Қазақстан Республикасы
БҰҰ-Біріккен Ұлттар Ұйымы
АҚШ- Америка Қрама Штаты
ТМД- Тәуелсіз Мемлекеттер Достығы
ҰҚК Шекара- Ұлттық Қауіпсіздік Комитеті
ПБЗ-
Нормативтік сілтемелер
1. ӘН ОҚМУ 7.15-2010- дипломдық жобаны ұйымдастыру дипломдық жұмыс.
Әдістемелік нұсқау.
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3-5
1 Есірткі және психотроптық заттардың және заңсыз айналым
(контрабанда) түсінігі
1.1 Психотроптық және есірткі заттардың түсінігі ... ... ... .. 6-9
Психотроптық және есірткі заттардың түрлері ... ... ... ...9-14
Контрабанда түсінігі ... ... ... ... ..15-26
2 Есірткі және психотроптық заттардың заңсыз айналымымен
байланысты қылмыстарды тергеу ерекшеліктері
2.1 Есірткінің заңсыз айналымымен (контрабанда) байланысты
қылмыстардың криминалистік сипаттамасы ... ... ... ... ... ..27-31
2.2 Есірткі және психотроптық заттардың заңсыз айналым (контрабанда)
қылмысын тергеудегі тергеушінің
іс әрекеттері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...31 -38
2.3 Бастапқы және кейін тергеу әрекеттері ... ... ... ... ..39-53
3 Есірткі және психотороптық заттардың заңсыз айналымын (контрабанда)
алдын алу
3.1 Психотроптық және есірткі заттардың заңсыз айналымының жолын
кесу ... ... ... ... ... ... ... ... ...54-61
3.2 Психотроптық және есірткі заттардың заңсыз айналымын тиімді
бақылауды қамтамасыз ету ... ... ... ... .61-71
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...72-75
Пайдаланған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... 76-77
КІРІСПЕ
Жұмыстың өзектілігі. Елбасымыз Нұрсұлтан Назарбаев Қазақстан халқына
Жолдауында экономикалық, әлеуметтік және саяси жаңарумыздың жолында елеулі
кедергі болуы ықтимал 21 ғасырдың қазіргі кезде көрініп жүрген объективті
қатерлеріне ерекше назар аудара келіп, географиялық орналасу жағынан
алғанда Қазақстан бел ортасында тұрған өңірде есірткі таратудың тйылмай
отыруына аландаушылқ білдірген болатын. Сондай-ақ ғасыр дертімен табанды
күрес жүргізуге міндеттенген. Соңғы жылдар есірткіні, психотроптық заттарды
теріс пайдалану әрі олардың заңсыз айналымының республикада жаппай таралуы
етек алды және экономиканың, құқық тәртібінің жай-күйіне, қоғамдағы
әлеуметтік психологиялық ахуалға, халықтың денсаулығы мен тектік қорына
барған сайын теріс әсер етуде. Сондықтан да бұл мәселе қазақстандық
азаматтардың ешқайсысын елеңдетпей қоймайды деп ойлаймын. Бұл дипломдық
жұмысымды Есірткі, психоторптық заттар және олардың заңсыз айналымы
(контрабанда) мен теріс пайдаланылуына қарсы іс-қимыл шараларын жүргізу
мақсатында жазып өздеріңізге ұсынып отырмын. Барлық Қазақстандықтардың
өркендеуі, қауіпсіздігі және әл-ауқатының артуы үшін әрбір қазақстандық
азамат өз үлесін қосу керек. Қазіргі таңда есірткі адамның жаны мен
тәнінің саулығына қауіп төндіретін химиялық дәрі дәрмек болудан әрі асып,
ол мемлекеттердің ұлттық қауіпсіздігіне төнген әлеуметтік қоғамдық
қатерге айналып отыр. Бүкіл әлемдік қайымдастықта және кеңестік дәуірде,
соның ішінде Қазақстан Республикасында соңғы жылдары заңсыз есірткі
айналалымен және оның салдарымен –тұрғындардың көпшілігін есірткімен
еліту бойынша күресу мәселесі күшейді. Есірткілік қылмыс өзінің
географиялық, жастық және басқа да шеңберін кеңейтуде, есірткімен
айналысушылар қоғамда еғсірткілік өнімдері немесе психотороптық заттарды
тұтынуға, оларды айналымға заңсыз енгізуге әрекет етіде. Әлеуметтік-
экономикалық прцестер аумағында әлеуметтік белсенді өмірден шеттеп қалған,
кейінгі ұрпағына есірткілік тәуелділік беріп отырған адамдар саны арта
түсуде. Тұрғындары есірткімен еліту мен есірткі өнімдерін заңсыз
айналымға енгізу қылмыстық өмірмен тығыз байланысты және әлемдік
терроризм мен қылмыстық күш көрсетудің басқа да түрлерінің туындауына
ықпал етеді.
Жұмыстың объектісі. Есірткілерді заңсыз айналымға енгізу мен
тұрғындарды есірткімен елітудің ұлғайып бара жатқаны жөнінде саясаткерлер
мен мемлекет жетекшілері жиі айтуда, сондай-ақ олар есірткінің
Қазақстан тұрғындары денсаулығына қауіп төндіретіні туралы да айтып
келеді. Бұқаралық ақпарат құралдары есірткіні айналымда заңсыз қолданып
жүрген жағдайларға фактілер келтіреді, ересектердің өскелең ұрпақты
есірткі тұтынуға баулып жатқандығы туралы жалпы қауіп төніп тұр. Арнайы
заң әдебиеттерд туындаған жағдай мен әлеуметтік қатерді жоюға белгілі
ұсыныстар жасалуда.
Қазақстан қоғамы бұл күреске толыққанды дайын ба?
Жұмыстың мақсаты мен міндеті. Еліміздің президенті, Қазақстан Үкіметі
мен парламенті соңғы жылдары осы мәселеге байланысты бір қатар шаралар
қолданды. Бірқатар конституциялық заңдар қабылданы, басқа да
нормативтік актілер мен бағдарламалар жасалды, алайда әлі көптеген жұмыстар
атқаруға тура келеді.Ең алдымен , қауымдастықтың позитивті күштерін
есірткіні заңсыз айналымға енгізу облысында ғана күресуге қолданып қоймай,
сонымен бірге демократиялық құқықтық мемлекеттің идеологиялық базасы
негізінде тұрғындардың салауатты өмір салтын қалыптастыруға да жұмсау
қажет. 1988 жылғы есірткілік өнімдер мен психоторптық заттарды заңсыз
айналымға енгізуге қарсы күрес туралы Вена Конвенциясы негізіндегі ҚР-
ның есірткі және есірткі бизнесімен күрес стратегиясын біздің пікірімізше,
қайта қарау қажет және соның негізінде есірткімен және есірткі бизнесімен
күрес жүргізу бағдарламасының жаңа жобасын бекітуді енгізу қажет, ал
кейінгі стратегиялар үш жылдық бағдарламадан кейін таратылуы тиіс.
Жұмыстың құрылымы. Қазақстан Республикасында есірткілерді заңсыз
айналымға енгізумен күресетін кәсіпкерлер потенциалы мемлекеттік арнайы
құрылымдарда ғана емес, сондай-ақ ғылыми шеңберде де өсіп келеді. Есірткі
заттарды немесе жүйкеге әсер ететін заттарды заңсыз дайындау, сатып алу
сақтау, тасымалдау, жөнелту немесс сату үшін жауапкершілік Қазақстан
Республикасы Қылмыстык Кодексінің 259 бабында қарастырылған.
Жұмыстың құрылымы. Есірткі және психотропты заттардың заңсыз айналым
қылмысын тергеудегі тергеушінің іс –әрекеті тақырыбында жазған диплом
жұмысымның көлемі кіріспеден, үш тараудан, қорытынды және ұсынылған
әдебиеттер тізімінен тұрады.
1 ЕСІРТКІ ЖӘНЕ ПСИХОТРОПТЫҚ ЗАТТАРДЫҢ ЖӘНЕ ЗАҢСЫЗ АЙНАЛЫМ
(КОНТРАБАНДА) ТҮСІНІГІ
1.1 ПСИХОТРОПТЫҚ ЖӘНЕ ЕСІРТКІ ЗАТТАРДЫҢ ТҮСІНІГІ
Халықтың денсаулығына қарсы қылмыстардың аса қауіпті түрі есірткі,
психотроптық, күшті әсер ететін және улы заттарды заңсыз айналымға
түсіруімен байланысты іс-әрекеттер болып табылады. Есірткі, психотроптық
заттар, күшті әсер ететін және улы заттарды заңсыз айналымға түсіруге
байланысты қылмыстардың тікелей обьектісі - халықтың денсаулығы болып
табылады.Қылмыстың заты есірткі заттар және психотроптық заттар.
Есірткі заттар-адамның психикасына әсер ететін, одан әрі организмді
бүлдіретін синтетикалық немесе табиғи тектес заттардың жиынтығы. ҚР-сы
Үкіметінің 1998 жылғы 9 наурыздағы № 186 қаулысымен бекітілген тізіміне
медициналық мақсатқа пайдалануға тыйым салынған есірткі заттардың 72 атауы
көрсетілген. Бұларға гашиш, наша, героин, кокаин, каннабис, апиын және т.б.
заттар жатады.
Психотроптық заттар – адамның психикалық функциясына әсер ететін
қауіпті заттар. Тізім бойынша мұндай заттардың 38 атауы берілген. Оларға
аминорекс, месхалин, метамфетамин, псилоцин т.б. жатады. Есірткі,
психотроптық заттарды оларды дайындауға пайдаланатын аспаптар немесе
құралдарды, сонымен қатар прекусорларды көлік құралдарын пайдалану арқылы
немесе басқа да әр түрлі тәсілдермен арнайы рұқсатсыз орнынан ауыстыру
үшін жасалған кез келген қасақана әрекеттерді, осы заттарды заңсыз
тасымалдау деп түсіну керек. Бұл әрекеттерді есірткі, психотроптық затты,
аспаптарды, құралдарды, прекурсорларды заңсыз тасымалдауы мүмкін. Белгілі
бір есірткі немесе психотроптық заттың күшін көтеру үшін арнайы рұқсатысз
тазарту заңсыз ұқсату болып табылады.Құрамында есірткі зат бар өсімдіктерді
кептіру, ұстау, кейбір бөлшектерден ажырату және басқа да түрлендіру
заңсыз қайта өңдеу деп есептелмейді. Мұндай әрекеттер жеке қылмыс болып
табылады. [2.7]
Есірткі немесе психотроптық заттарды, оларды дайындайтын құрал-
саймандарды, прекусорларды бір жаққа заңсыз жөнелтуі дәл оларды кез келген
байланыс құралымен, арнайы адам арқылы, санымен қатар құстар мен
жануарларды пайдалану арқылы, жіберуді айтамыз.Есірткі заттар мөлшері ірі
емес мөлшер, ірі мөлшерде және ас ірі мөлшерде болады.
Психотроптық заттарда есірткі заттар сияқты ірі емес мөлшерге, ірі
мөлшерге және аса ірі мөлшерде болады. Есірткі психоторптық заттарды оларды
дайындауға пайдаланылатын аспаптар немесе құралдарды, сонымен қатар
прекурсоралардың көлік құралдарын пайдалану арқылы немесе басқа да әртүрлі
тәсілдермен арнайы рұқсатсыз орнынан ауыстыру үшін жасалған кезкелген
қасақана әрекеттерді, осы заттарды заңсыз тасмалдау деп түсіну екрек. Бұл
әрекеттердің есірткі, психотроптық затты, аспаптарды, құралдарды,
прекурсоараларды заңсыз иесі ғана емес, оның тапсырмасы бойынша басқа адам
да тасмалдауы мүмкін. Мұндай ретте көрсетілген заттарды заңсыз тасмалдауды
басқаларға тапсырған тұлға осы қылмыстың ұйымдастырушысы болып табылады.
Егер есірткі, психотроптық заттың, аспаптардың, құралдардың,
прекурсоралардың заңсыз иесі- өзіне тапсырылған жүктің сипатын анық
білмейтін адамдар арқылы көрсетілген заттарды, аспаптарды, құралдарды
тасмалдауды жүзеге асырса, онда ол қылмыстың ұйымдастырушысы емес, тікелей
орындаушысы ретінде жауапқа тартылады. Осы көрсетілген әрекеттер (иемденіп
алу, тасымалдау немесе сақтау) заңсыз болуы қажет. Яғни мұндай әрекеттер
құзіреті органдардың немесе лауазымды адамдардың тиісті рұқсатынсыз
жасалуы тиіс. Осы қылмыстың обьективтік жағының міндеті белгісі заңда
көрсетілген заттар мен нәрселерді ірі мөлшерде өткізу мақсатының орын
алмауы болып табылады.
Есірткі бизнесіне қарсы әрекет етудің төмен тиімділіг ең алдымен,
қатты әсер ететін өсімдікті және синтетикалық текті есірткілерді әкелуге
құқық қорғау орындарының қарсы тосқауыл құра алмауынан көрінеді. Тап
осыған байланысты оларды елге әкелудің барлық жаңа каналдары
түсіндіріледі.
Қалыптасқан мұндай жағдайлардың негізгі себептері төмендегілерден
көрінеді:
Біріншіден, есірткі тасымалдаудың көлемін азайту үшін мемлекеттік
шекараны нығайту қажет болады. Бұл орайда әңгіме шекарадағы кеден және
құқық қорғау орындары қызметінің тиімділігін арттыру туралы болып отыр;
Екіншіден, ұйымдасқан қылмысты қалыптастыру қызметіне кедергі жасайтын
құқық қорғау орындары жұмысының нәтижелілігі, қанша бақылауда болса да
төмен;
Үшіншіден, бұл саладғы келелі мәселелердің бірі сыбайлас жемқорлық,
соның ішінде құқық қорғау жүйесі өкілдерінің есірткі бизнесімен айналысушы
ұйымдасқан қылмыспен бірігуі.
1.2 ПСИХОТРОПТЫҚ ЖӘНЕ ЕСІРТКІ ЗАТТАРДЫҢ ТҮРЛЕРІ
Есірткілер – бұл оларды қолданғанда ерекше психикалық жағдайды
туғызатын заттар. Адам ол жағдайда өте тез әдеттенеді және оны үнемі
қолдануға душар болады, нәтижесінде ол әдет нашақорлық ауруына және орталық
жүйке жүйесінің өзгеруіне әкеліп соғуы мүмкін.Осыған байланысты есірткі
заттарын медициналық емес және ғылыми мақсаттарда пайдалануға заңмен тыйым
салынған. Ол заттардың тізімі 1961 жылғы есірткі заттары туралы бірегей
конвенцияға сәйкес есірткілерді бақылау бойынша тұрақты комитетімен
белгіленген. Ол заттар үш тізімге бөлінген:
-күшті әсер етіші есірткі заттары;
-улы заттар;
-есірткі заттары мен психотроптық заттардың заңсыз айналымына қарсы
күресу.
Жаратылысы бойынша есірткілерді екі топқа бөлуге болады: өсімдік және
синтетикалық есірткі заттары.
Біздің елде апиынды мак пен құрамында есірткі бар сора түрлерінен
қолдан жасалған есірткілер мен апиын тобына жататын медициналық дәрі
дәрмектер кең тараған.Сорадан қолдан жасалатын есірткі заттарының негізгі
түрлері:
Марихуана (каннабис)-түрлі сортты сораның келтірілген гүлденген ұшар
басы мен жоғары жағындағы жапырақтары.
Гашиш (анаша) – түрлі сортты сораның гүлденген ұшар басының аталығын
(пыльца) ұнтақтау, себу, суға қайнату,сығу арқылы дайындалған
қоспа.Дайындау тәсіліне байланысты ол ұнтақ , таблетка, әр түрлі түйір,
қысып нығыздалған
( сперосованный) тақта түрінде болады, түсі -сұрғылт-жасыл, қоңыр
болады. [3.7]
Гашиш майы-есірткі әсері бар заттарды алу мақсатымен сора бөліктерін әр
түрлі еріткіштерімен өңдеп, кейін сол еріткіштерді қайнатып, бумен шығару
арқылы дайындалады.Ол қара-қоңыр түсті, сораның иісі бар қоюерітінді
түрінде болады.
Мактан қолдан жасалатын есірткілердің негізгі түрлерінің бірі –шикі
апиын, ол мактың қауашағынан ағатын қоюланған сүт шырыны, әдетте қарақоңыр
түсті болады. Оны қайнату немесе басқа тәсілдермен де өңдеуге болады (түсі
қара-қоңырдан қара-сұрға дейінгі түйірлер,ерітінлер және т.б.). Оларға мак
шөбі-мактың қауашақтары мен сабақтары (тұтас, бөлшектенген, престелген );
экстрациялық апиын есірткі алкплоидтарын су немесе еріткіш арқылы алып,
кейін қайнатып шайырландыру арқылы дайындалады; мак шөбінің суы немесе
тұнбасы (көкнар) жатады.
Кокаин (көкнар) - “кока” атты оңтүстік америкалық өсімдігі
жапырақтарынан алынатын табиғи алкалоид. Әдетте ол ақ немесе сарғыш түсті
таза ұнтақ түрінде, кейде қосынды түрінде, ал кейде ақ, сары және қоңыр
түсті жартылай мөлдір қатты гранулар болып табылатын “крэктың” негізі
ретінде кездеседі.Көкнар дегеніміз ұйқы апиынын піспеген кезінде кескенде
ағатын қатқан шырын.Көкнар сыртқы түрі жағынан қатқан шырын күйінде
болады,ал кейде ұнтақ қара-қоңыр түсті, тілге ащы болып келеді.
Кептірілмеген көкнардың түсі бозғылт қоңыр әрі иісі жаман болады. Көкнардың
құрамында 25% дейін алколойдтар бар. Олар морфин, кодеин, тебалин,
папаверин және наркотиндер. Бұл алколойдтармен қатар көкнардың құрамынан
басқа да смолалар камедилер, майлы қышқылдар және басқалар кездеседі.Көкнар
өсімдігінен алынатын есірткі заттары. Бұл топқа мыналар жатады: апиын
сабағының концентраты, апиын сабағының экстрактысы және тұндырмасы, ұйқы
апиыны.
Құрамында есірткі бар медициналық препараттарға апиын тұнбасы,морфин,
кофеин, ноксирок т. б. Жатады. Олар флакон, ампула,ұнтақ таблетка түрінде
болады.
Қазақстан Республикасында соңғы уақытта бұрын кездеспеген жаңа есірткі
заттары заңсыз айналымына пайда болды. Бұл синтетикалық есірткі заттары
және өсірілген жаңа есірткілер.
Героин – ацетилендіру арқылы алынатын морфинның туындасы, түсі ақтан
қара –қоңыр түске дейін, ұнтақ түрінде кездеседі. Героин заңсыз айналымда
глюкоза, қант, крахмал, ұн, тальк. Кальций карбогпты сияқты инертті
толықтырғыштар қосындысында, сонымен қатар фармацевтикалық препараттар
қосындысында кездеседі. Әсері морфиинен 5-6 есе белсенді,ол аса қауіпті
есірткілердің бірі болып табылады, өйткені адам оған өте тез әдеттенеді.
Героиннды медициналық мақсатпен қолдануға тыйым салынған Соңғы жылдары
заңсыз айналымда амфетаминдер кең етек жайып келеді. Амфетамин тобына
химиялық құрылысы бойынша амфетаминнің туындысы болып табылатын және
орталық нерв жүйесінің стимуляторы болып табылатын синтетикалық заттар
жатады. Олардың кейбіреулерінің психотроптық және галюциногендік әсер бар.
[4.6]
Нашақорлық ұлтымыздың генофондына ғана емес сонымен бірге қоғамымыздың
тұрақтылығы мен мемлекетіміздің ұлттық қауіпсіздігіне де қауіп төндіруде.
Табиғаттың тылсым үкіміме, адамзаттың тойымсыз, озбыр пейіліне қарай ма,
әйтеуір бір қырып жоятын апат шығып жатады.
Оба, чума, сүзек, зілзала, рапрессия, соғыс, атом, бомбасы, СПИД
тағысын-тағылар. Міне осының бәрін басынан өткізген адамзаттың басына тағы
да бір қара бұлт үйрілді. Ол “есті алатын -өлім” деген қорқынышты атауға ие
болған әйгілі-героин. Мұның қаншама қатерлі екенін мына мысалдан – ақ
көруге болады. Осы “ақ өлім”, героинді бір рет қана пайдаланған әйелдердің
96-98% құтыла алмайтын кіріптарлық ауруына ұшырайды екен. Онымен тұрмай
соңғы 2-3 жыл көлемінде “героинді-наркоманиямен” ауыратын аурулардың саны
күрт өсті. Статистика бойынша есірткі тұтынушылардың 18 пайызын шәкірттер
мен студенттер құрайды, 20 пайызын астамы жеке бизнеске жұмыс
істейтіндердің үлесіне тиеді, 20 пайызы – ешқайда жұмыс істемейтін адамдар.
Нашақор ештеңе мен айналыспайтын адам деген пікір дәлелденбеген мәселе.
Жоғарыда орталықтың деректері бойынша, есірткі тұтынушылар арысында аса бай
адамдар да аз кезікпейді.
Бұрын Қазақстанда тек есірткілердің дәстүрлі, түрлерін –көкнар,
қарасора, эфедра өсімдіктерінен дайындалатын апиын, марихуана, гашиш,
эфедриндерді пайдаланып келсе, ал, қазіргі кезде метадон, героин, кокаин,
ЛСД, экстази сияқты синтетикалық есірткілерді жасөспірімдердің 80 пайызы
пайдаланады екен. Еліміздің аумағында есірткі өндіруге болады екен. 1992
жылдан бастап эфедра деген есірткі жөнінде көп айтылуда.Ол Іле Алатауында
молынан өседі (200000 га.) Эфедра өте қатерлі есірткі,адам 1-2 рет
пайдаланған соң дағдыланып кетіп, 2 жылдан кейін қайғылы жағдайға ұшырайды.
Экстази деген есірткі жастар шоғырланған дискоклубтарда,түнгі ойын сауық
орындарында жиі кездеседі.
1998-2000 жылдары көктем-жаз –күз айларында БҰҰ-ның арнайы
бағдарламасы бойынша Оңтүстік Қазақстан облысында халықаралық эксперттік
топты басқаған. Осы 2 жылда біздің топ өз аймағымызда өсетін есірткі
өсімдіктерін іздеп, картаға түсіріп, нашақорлар арасында сауалнама
жүргізді, және БҰҰ-на есеп беріп отырды.
Есірткілер табиғи есірткілер және синтетикалық есірткілер болып
бөлінеді.
1.Табиғи есірткілерге жататындар:
а)көкнәрі өсімдігінен алынатын –көкнәрі сабаны, апиын,морфин
кодеин,героин;
ә) қарасора өсімдігінен алынатын-марихуана, гашиш,(анаша), гашиш майы;
б)кока өсімдігінен алынатын-кока жапырағы, кокаин пастасы, крэк,
в) эфедра өсімдігінен алынатын – эфедрон, невретин.
2.Синтетикалық есірткілерге жататындар: фенциклидин, пислоцибин,
триметилфентанил т.б.
Есірткі заттардың заңды және заңсыз шығаратын түрлері болады:
Есірткілерді заңды шығаратындарға жататындар:
-арнайы фармацевтік дәрі шығаратын мекемелер мен ұйымдар;
-есірткілерді рұқсатпен жіберетін медициналық мекемелер жатады;
Есірткілерді заңсыз шығаратындарға жататындар:
-құрамында есірткісі бар өсімдіктерді өсіретін аул адамдары;
-синтетикалық есірткілер жасайтын жасырын лабораториялар.
-өсімдіктерден есірткілер жасайтын жасырын лабораториялар;
Есірткі заттарды ұрлайтындарға жататындар:
-дәрі шығаратын фармацевтік кәсіорын қызметкерлері;
-медицина мекемесінің қызметкерлері;
-есірткі алуға қаржысы жоқ наркомандар.
Қазіргі таңда Қазақстан қоғамынаң алдында тұрған және шұғыл шешуді
талап ететін өзекті мәселердің ішінде ел халқының денсаулығына және
тұтастай алғанда ұлттық қауіпсіздікке төнген жахандық қатер ретінде
нашақорлықтың және есірткі бизнесінің өсу проблемасы алдыңғы орындардың
біріне шығып отыр.
Соңғы 10 жыл ішіндегі Қазақстандағы есірткі ахуалына жасалған талдау
республикада оның тұрақты келеңсіз серпінге ие айтарлықтай асқыныуымен
сипатталатындығыне көрсетеді.
Қазіргі кезде Орталық Азия өңірі әр алуан шығу түрлері мен нысандардағы
есірткілердің экспансиясына ұдайы ұшырап отыр.
Оның негізгі себептері:
-есірткі қаупінің көзі болып табылатын мемлекеттерге тікелей жақындығы,
Еуропаға есірткі құралдарын контрабандалық жеткізу үшін географиялық
жағынан қолайлы орналасуы және кеңейіп келе жатқан транзиттік мүмкіндіктер;
- шекараларының ұзындығы,посткеңестік елдермен шекаралас учаскелерде
демаркациялық жұмыстардың аяқиалмауы және соған байланысты олардың
сырттан есірткінеің енуінен жеткілікті түрде қорғалмауы;
-Ауғанстанда есірткі заттарын өңдірудің одан әрі өсуіғ есірткі
зертханалардың елдің Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығымен тікелей шектесетін
солтүстік провинцияларына көшірілуі және құрылуы;
-Еуропадан келетін синтетикалық есірткілер контрабандасы көлемінің
ұлғаюы болып отыр.[5.7]
1.3 КОНТРАБАНДА ТҮСІНІГІ
Республика өзінің географиялық орны жағынан іс жүзінде есірткіні заңсыз
өңдірудің және өткізудің әлемдік нарықтары орталығында қалып отыр, бұл
біздің еліміздің есірткі бизнесімен байланысты халықаралық қылмыстық
ұйымдар мен топтардың мүдделері аясына тартылуына обьективті түрде ықпал
етеді. 2004 жылы көп сатылы шұғыл іс шаралар жүргізу нәтижесінде 2003
жылмен салыстарғанда есірткі 9 еседен көп алынды, ал 2005 жылдың қаңтар
айынан бастап қыркүйек айын қоса алғандағы кезеңде 21635 кг-дан астам
есірткі алынды.
Қазақстан аумағымен есірткі жолдарының өтуі республикада есірткіге
тәуелді азаматтар санының көбеюіне айтарлықтай ықпал етеді. Ұйымдасқан
қылмыстық топтардың есірткі бизнесін бақылауға алуға ұмтылысына байланыты
Қазақстанға есірткіні әкелудің, олардың транзиттік жөнелту көлемінің одан
әрі ұлғаятынын, сондай-ақ ірі әкелу-әкету пунктерінің құрылуын болжауға
болады. Осыған орай елде қылмыстық қызметке тартылатын азаматтар санының
ұлғаю мүмкіндігі артады.
Мұны Қазақстанда тіркелетін есірткі қылмыстары санының 2003 жылғы 9
мыңнан 2004 жылғы 11 мыңға дейін және 2005 жылдың 9 айында 7 мыңға өсуі
көрсетеді.
Есірткі бизнесінің ауқымын кеңейту үшін ұйымдасқан қылмыстық топтар
билік өкілдерімен байланыс орнатуға ұмтылады, шекара маңындағы аудандардағы
жалпы ахуалға ықпал етіге, оларды есірткі контрабандасының әкелу-әкету
базасына айналдыруға тырысады. Орталық Азияның шекаралас мемлекеттеріндегі
қоғамдық саяси ахуалдың тұрақсыздығы билік өкілдерінің ұйымдасқан
қылмыстық наркотроптар бастаушылармен араласуы үшін алғышарттар
туғызады. Қоғамның әр түрлі топтарына барынша қатты қысым көрсететін
есірткі лоббилерінің құрылу мүмкіндігі де елеулі қауіп төндіреді.
Халықаралық есірткі синдикаттары мен ұйымдасқан қылмыстық топтардың
Қазақстан аумағын есірткі тасымалдау үшін транзиттік дәліз ретінде
пайдаланудан аса жоғары пайда табуы біздің азаматтарды есірткі пайдалануға
барған сайын көптеп тартуға жағдай туғызады. Алайда есірткі саудасынан
түскен кірістерді “тазарту ” фактілері іс жүзінде анықталмайды.
Соңғы жылдары республикада есірткі пайдаланатын адамдар қатарының
(2004 жылы –47903 адам, 2005 жылдың 6 айында –51633 адам), сондай-ақ
есірткіні өткізу фактілері санының (2004 жылы-4435 факті, 2005 жылдың 6
айында –2334 факті) өсуі байқалады.
Қазақстан үшін қысқа мерзімді және орта мерзімді перспективада есірткі
бинесі мен нашақорлықтың өсу проблемасы қоғамның мынадай маңызды
салаларына елеулі нұқсан келтіруі мүмкін.
Әлеуметтік салада - бұл ұлттың салауатты тектік қорының сақталуына
төнетін қатер.
Бас прокуратураның Құқықтық статистика және арнаулы есепке алу
комитетінің деректеріне сәйкес (2005 жылғы 30 маусымдағы жағдай бойынша)
есірткі құралдары мен психотроптық заттарды теріс пайдаланатын 51633
адам есепте тұрады, бұл 2004 жылдың осындай кезеңімен салыстырғанда 8,6 %
артық, оның ішінде 4866 әйел , 3942 кәмелетке толмағандар, оның ішінде 14
жасқа дейінгілерді қоса алғанда –771. Әйелдер мен кәмелетке толмағандар
арасында есірткіге тәуелділер санының өсе түскені айрықша алаңдатушылық
тудырып отыр.
Сараптамалық бағалар бойынша еліміздің әрбір он бірінші тұрғыны
есірткі қаупі аймағына түседі.
Саяси салада – бұл есірткі мафиясына өңірлік және ұлттық тұрақтылыққа
мүдделі еместігін туындайтын қауіп. Есіркіден түсетін пайда Орталық Азия
өңірі мемлекеттеріне әсер етуге тырысатын күштерді қолдауға жұмсалады.
Есірткі проблемасы халықаралық терроризмді және діни экстремизді
қаржыландырумен тығыз ұштасқан.[6.7]
Экономикалық салада бұл өтпелі кезеңде есірткі бизнесінің дамуы мен
нашақорлықтың өсуі үшін жағдайлар туғызатын экономикалық проблемалардың
шиеленісуі. Орталық Азия елдеріндегі есірткі ахуалының нашарлауына ықпал
ететін факторлардың қатарында халық кедейшілігінің жоғары деңгейінің
сақталуын, жұмыссыздықты және көлеңкелі шаруашылық қызметінің дамуын айтуға
болады.
Бүгінгі таңда Қазақстан есірткі нарығын қарқынды құрылымдық қайта құру
жүруде, өсімдік тектес дәстүрлі есірткілерді “ауыр ”есірткілермен
ауыстырудың белсенді процесі жүріп жатыр. Әсері күшті, қымбат тұратын және
денсаулыққа барынша қауіпті синтетикалық есірткі құралдары мен психотроптық
заттарды пайдалану артып отыр.
Қалыптасқан ахуалдың күрделілігі мен оның маңыздылығын Қазақстанның
барлық облыстарында, Астана мен Алматы қалаларында ҚР-сы Президентінің
жанындағы Қазақстан стратегиялық зерттеу институты жүргізген, жасы 18-ден
жоғары 12000 адам қатысқан әлеуметтік сауалнамалардың нәтижелері де
дәлелдейді. Сауалнамаға қатысушылардың басым көпшілігі нашақорлық пен
есірткі бизнесінің таралуын барынша күрделі қатерлердің бірі деп
есептейді. Атап айиқанда, сауал салынғандардың 30,3 %-ы есірткінің таралуы
- бүгінде Қазақстан үшін ең өткір проблема деп мәлімдеген.
Әділет министрлігі Қылмытық-атқару жүйесі комитетінің деректері бойынша
2003 жылы түзеу мекемелерінде ұсталатын сотталғандарға 15561
наркологиялық ауытқу тіркелген, олардың 8871-і есірткі препараттарын
пайдалану мекемелерінде есірткіге тәуелді 4094 адам ұсталды, олардың 2560-
ы босатылған мәжбүрлеп емдеудегі адам, 1534-і сот шешімі боынша емдеуден
босатылған, 425-і әйелдер, 7-і кәмелетке толмағандар. 2004 жылдың осындай
кезеңінде есірткіге тәуелді 4364 адам ұсталған,олардың 2637-і мәжбүрлеп
емделген, 1727-сі сот шешімі бойынша емдеуден босатылған, 557-сі әйелдер,
17-сі кәмелетке толмағандар.
Нашақорлыққа және есірткі бизнесіне қарсы күрес проблемалары айқын
халықаралық сипатқа ие, осыған байланысты тек қана мемлекеттік деңгейде
шешілуі мүмкін емес. Қазақстан есірткіге қарсы қызметтегі халықаралық
ынтымақтастықты одан әрі дамытуда айтарлықтай ілгерілеуге қол жеткізді.
Бірқатар үкіметаралық және ведомствоаралық келісімдер мен шарттар жасалды.
ТМД мемлекеттерімен қатар АҚШ, Канада, Еуропалық Одақ елдері осы саладағы
біздің дәстүрлі әріптестерімізге айналды.
Мұның алдындағы стратегия мен оны орындау үшін қадылданған
бағдарламалық құжаттардың нәтижелерін талдау барлық жоспарланған іс-
шаралар толық көлемде орындалғанын дәлелдейді. Қазақстанда есірткінің
айналымы саласында бірыңғай және теңестірілген мемлекеттік саясат
қалыптасты және әлеуметтік бақылау орнатылды. Оны тұрақсыздандыруға және
оның Қазақстанның ішкі және сыртқы қауіпсіздігінің жай күйіне, халықтың
денсаулығы мен әл-ауқатына теріс ықпал етуін шектеуге қол жеткізілді.
Солай бола тұра, проблема өткірлігі бәсендер емес, оған бір-бірімен
өзара байланысты бірқатар факторлар әсер етеді, олардың бірі біздің арқылы
есірткі, ең алдымен Ауғанстанға жасалған есірткі трафигінің күшеюі болып
табылады. Ауғанстанмен шекаралас өңірлерде есірткіге қарсы белдеу құру
жөніндегі құқық өорғау шекаралары кешенін іске асыруды шұғыл қолға алу
қажеттіглігі барған сайын артып отыр.
Сонымен бірге есірткі бизнесіне қарсы уәкілетті мемлекеттік органдар
қолданып отырған кешенді іс-қимыл шаралары қалыптасқан жағдайда толық
барабар емес, есірткіге тәуелділіктің алдын алу, есірткіге тәуелділерді
емдеу және кеіннен оңалту проблемасы тиісті деңгейде шешілмейді. Осыған
орай және қалыптасқан жағдайда жедел ден қойып, нашақорлықтың бастапқы
алдын алу жөнінде қажетті шаралар қабылдау мақсатында Қазақстан
Республикасы ІІМ-нің Есірткі бизнесіне қарсы іс-қимыл жөніндегі
уәкілетті орган ретіндегі құқықтық мәртебесін дамыту мен жетілдіруге
ерекше назар аудару қажет болады.
Проблеманың өткірлігі осы бағыттағы жұмыстың барынша жетілдірілген
нысандары мен әдістерін әзірлеу және іске асыру қажеттілігін негіздейді.
Соңғы жылдары есірткіні, психотроптық заттар мен прекусорлары теріс
пайдалану әрі олардың заңсыз айналымының республикада жаппай таралуы
таралуы етек алды және экономиканың, құқық тәртібінің жай – күйіне,
қоғамдағы әлеуметтік-психологиялық ахуалға, халықтың денсаулығы мен тектік
қорына барған сайын теріс әсер етуде.
Орналасу ерекшелігіне орай Қазақстан Республикасының аумағы есірткіні
Оңтүстік - Батыс Азия елдерінен, ең алдымен, Ауғанстаннан Еуропа
елдеріндегі, соңғы жылдары Ресейдегі оларды өткізетін әлемдік рыноктарға
жеткізу үшін оны транзиттік дәліз ретінде пайдаланатын халықаралық
есірткі картельдері мүдделерінің аясында қалып отыр. Есірткі тразитінің
ертеден пайдаланылып келе жатқан Азиядан Орталық Қазақстан арқылы Ресейге
және әрі қарай Еуропаға созылған бағытын “Өлім Жібек жолы” деп атайды.
Қалыптасқан ахуал тиісінше мемлекеттен халықтың психикалық және тән
саулығын есірткінің бекіген толқынынан қорғауға бағытталған нақты пәрменді
шаралар қабылдауды талап етеді. Қазақстан Республикасында есірткінің
таралуы мен оларды теріс пайдалануға байланысты тіркелген құқық бұзушылық
санының өзгеру серпіні олардың ұдайы өсуін айқын көрсетіп отыр. Бұдан
басқа, есірткіні жүйелі пайдаланатын адамдар саны да көбеюде. Бұл факторлар
Қазақстандағы экономикалық және әлеуметтік ахуалға теріс әсер етеді және
үрей туғызады.
Осыған байланысты есірткі айналымына бақылауды одан әрі күшейту,
есірткінің теріс пайдалануға қарсы іс-қимылға мемлекеттік құрылымдар мен
қоғамдық ұйымдардың қызметін жандандыру мақсатында ҚР-сы Әділет
министрлігінің Нашақорлыққа және есірткі бизнесіне қарсы күрес жөніндегі
комитетін нығайту мақсатқа сай келеді.
Есірткінің мемлекеттегі заңсыз айналымы проблемасы жалпы ұлттық сипат
алып отыр, өйткені халықтың барлық жігі, соның ішінде балалар да тартылған.
Айталық, ҚР-ның Бас прокуратурасы жанындағы құқықтық статистика және
ақпарат орталығының деректеріне сәйкес 2001 жылғы 1 қаңтардағы жағдай
бойынша алдын алу есебінде есірткіні теріс пайдаланатын 38320 адам тұр,
соның ішінде 1938-і кәмелетке толмағандар. 2002 жылғы 1 қаңтардағы есепте
осындай 45505 адам тұр және 1927-і кәмелетке толмағандар. Алдын алу
есебіндегі кәмелетке толмағандардың жалпы санының 1131-і оқушылар, 228-і
15 жасқа дейінгі кәмелетке толмағандар; есіркіні теріс пайдаланатын
әйелдердіңсаны үстіміздегі жылдың басында 4420-ны құрады.[7.6]
Жоғарыда көрсетілген статискалық және өзге де мәліметтерді талдау
есіркіні заңсыз таратуға және оларды медициналық емес пайдалануға
байланысты қыомыстар мен өзгеде құқық бұзушылықтар саны өсуінің тұрақты
үрдісінің сақталуы туралы айғақтайды. Есіркіге қол жетімділік,оларды іс
жүзінде кедергісіз сатып алу мүмкіндігі, салыстырмалы түрде арзандығы
республикада бүгіндері есірткіні теріс тұтынудың нашақорлық пен есірткі
бизнесінің етек алуының басты себептернің бірі болып отыр. Бұл ретте
психиатриялық және наркологиялық қызметтердің жай-күйін жақсарту жөнінде
мемлекет қабылдап жатқан шаралар әлі де жеткіліксіз.
1990 жылмен салыстырғанда 2000 жылы диспансерлер саны бір жарым есе,
төсектер саны 2,5 есе қысқарып кетті.Соңғы үш жылда наркологиялық
кабинеттердің саны екі есеге жуық азайды, наркологиялық ұйымдардағы
кабинеттерінің саны кеміді. Қазіргі кезде ҚР-да есірткіге қатысты ахуал:
есірткіге тәуелділікпен азап шегуші адамдар үшін алдын алу, емдеу және
оңалту көмегінің жеткіліксіз дамуымен; есірткінің заңсыз айналымына
байланыты қылмыстар санының көбеюімен; Қазақстан аумағын транзиттік дәліз
ретінде пайдаланудың жалғасуымен, соның салдарынан есірткінің анағұрлым
қауіпті контрабандасы мен транзитінің ұлғаюымен; Есірткі тұтынушылар
жасының төмендеімен сипатталады.
Республикадағы есірткіліктің бетін қайтару мемлекет пен қоғамның күші
толық жұмдасқанда ғана мүмкін болмақ.
Қазіргі таңда есірткі адамның жаны мен тәнінің саулығына “қауіп
төндіретін химиялық дәрі-дәрмек” болудан әрі асып, ол мемлекеттердің ұлттық
қауіпсіздігіне төнген әлеуметтік –қоғамдық қатерге айналып отыр. Нақты
деректер бойынша бұл күндері әлемнің 142 миллион тұрғыны үздіксіз
марихуана тұтынады, 30,5 миллион адам амфетаминдердің және синтетикалық
есірткінің “құлы”, 13,4 миллион адам кокайн қолданады, 8 миллион адам
геройн мен апиынның тұтқыны. Енді бұл қауіпті дерт Қазақстанға да келіп
жетті. Мысалы, Елімізде медициналық емес жолмен есірткі қолданатын 40505
адам саны есепте тіркеулі.
Нашақорлық былайша айтсақ ауадан да тез тарайтын аса қауіпті емі қиын
дерт. Есінен танып, көзіне еш нәрсе көрінбей, ешнәрседен қорқу, үркуден
ара, кез келгенде атылатын адам бейнесіндегі екі аяқты пендені көз
алдыңызға елестетіп көріңіздерші. Олардың бар іздегені көрген баққаны
көздегені қалайда есірткі қабылдау болады . Міне осы кезде осы жолда не бір
жантүргішігерлік қылмыстар жасалып жатады.
Яғни осының салдарынан қазіргі таңда көптеген қылмыстар болып жатыр.
Сол себепті сол қылмыстарды болдырмау үшін нашақорлыққа қарсы күрес
жүргізсек деп ойлаймын. “Героинді наркомания ” - өте тез әрі жылдам дамитын
қатерлі дерт.
Оның пайда болу факторының 3 сатысы бар:
Әлеуметтік
Биологиялық
Психологиялық
Бұларды таратып айтар болсақ:
Әлеуметтік факторға наркомания мәселеріне мемлекеттің қатысы, қоршаған
ортада есірткі заттарын тарату жатады.
Биологиялық фактор бұл адам темпераментінің тұқым-қуалаушылық
мінездерінің ерекшеліктері.
Психологиялық факторға жүйкені жарақаттайтын түрлі жағдайлар, яғни
жүйкелердің тозуы жатады.
Мемлекет басшысы Н.Ә. Назарбаев 2002ж үшінші қыркүйекте Иохансбургте
болып өткен Бүкіл Дүние жүзінде самидте Орта Азиядағы есірткі бизнесіне
жүйелі түрде қарсы іс қимыл жасау мақсатында БҰҰ бағдарламасын әзірлеуді
ұсынып сөз сөйлеген еді.Қазақстан осы БҰҰ-ның нашақорлық туралы барлық
негізгі конвенцияларын қолдап есірткінің заңды айналымын бақылаудың
халықаралық жүйесіне және оның заңсыз таралуына қарсы күреске қосылып отыр.
Ұлттық заңнама деңгейінде Ел басының Жарлығымен Қазақстан
Республикасындағы 2001-2005 жылдарға арналған нашақорлықпен күрес
стратегиясы бекітілді. Мұндай терең маңызды құжат Қазақстанда алғаш рет
қабылданды. Бұл өз кезегінде нашақорлықпен күресуде халықаралық деңгейдегі
орны ерекше құжат.
Қазақстан елі кіндік Азияда орналасқандықтан есірткі қылмысы
күнненкүнге дамып барады. Біздің ел арқылы Ресейге одан Еуропаға есірткі
көптеп тасылмалданады. Олармен күрес жүргізу тек құқық қорғау
органдарының қызметі ғана емес бүкіл халықтың қызметі, сонда ғана біз
есірткі тасмалына шек қоя аламыз.
Дәл қазір біз есірткі саласында нақты мынандай мәселелрді қарастыру
қажет:
Нашақорлық пен есірткі бизнесіне қарсы күреске арналған заңдарды және
өзге де нормативтік құқықтық базаны жетілдіру.
Халықтың әлеуметтік нашақорлыққа қарсы иммунитетін қалаптастыру және
соның негізінде қоғамды нашақорлық пен есірткі бизнесіне қарсы күреске
жұмылдару.
Рұқсат етімеген есірткілердің елімізге еніп кетуіне жол бермеу.
Есірткіге тәуелді адамдарды қалыпты өмірге оралту.
Дәріхана –аурухана жүйесі арқылы сатылатын есірткілік дәрі-
дәрмектердің заңды айналымдарына тиісінше бақылаудың болуын
қамтамасыз ету
Жастарды осындай есірткі, ішкілік, темекі сияқты зиянды әрекеттен
аулақтататын бірден бір шара спорт болмақ. Өйткені спортпен шын достасқан
баланың жаман әрекеттерге уақыты да болмайды. Бүгінгі күні есірткінің
заңсыз айналымымен күрестің барынша пәрменді жан-жақты жүргізілуіне
қарамастан, оның қоғамымызға, онда өмір сүріп жатқан адамдар өміріне
енуіне үзілді кесілді тойтарыс беру мүмкін болмай отыр. Тіпті күн өткен
сайын бұл дерттің зардабы өршіп адам өміріне аса қауіпті есірткілердің
жаңа түрлері пайда бола бастады. Сот себепті мұндай аса қатерлі қылмыс
түрлерінің тамырына балта шабуда, тек қана құқық қогрғау органының
күресі мен шаралары жеткіліксіз. Сондықтан қасіреті мен қаупі мол бұл
қылмысқа бүкіл жұртшылық болып күресу қажет. Қазақстанда есірткі заттары
және психотроптық заттарды заңсыз дайындау, сатып алу, сақтау, тасымалдау,
жөңелту немесе сату оларды ұрлау немесе қорқытып алу, оларды тұтынуға
көндіру,құрмаында есірткі заттар бар өсіруге тиым салынған өсімдіктерді
заңсыз өсіру есірткі заттарды немесе психотроптық заттарды дайындау үшін
пайдаланатын шикізаттың аспаптардың немесе жабдықтардың заңсыз айналымы
оларды тұтыну үшін притондар ұйымдастыру немесе ұстау үшін қылмыстық
жауаптылық бекітілген. Үстіміздегі жылғы 8 ақпанда Ташкентте есірткіні
бақылау саласындағы аймақтық ынтымақтастық бойынша өзара түсіністік
меморандумына мүше мемлекеттердің жетінші кездесуі өтті. Аталған іс-
шараға ҚР сыртқы істер министрі Қасымжомарт Тоқаев қатысып, сөз сөйледі.
Есірткі өндірісі мен есірткі тасымалы адамзат қауымының жанын
сыздатқан бітеу жараға айналып отыр. Бізбен бірге кеңістікке жақын
орналасқан Ауғанстағы ахуал үлкен алаңдатушылық туғызады. Ақпанның басында
Ұлыбритания астанасы Лондонда жоғары лауазымды дипломаттардың
қатысуымен өткен халықаралық конференцияда Ауғанстанды қалпына келтіру
жоспары талқыланып, “Ауған шарты ” деп аталған құжат мақұлданды. Қырғын
соғыстардан көз ашпаған қасіреті елді қалпына келтірудің стратегиясы
деуге болатын бұл шарттың маңызды бөлігі ортақ күш жігермен Ауғанстаннан
келетін есірткі тасымалынын жолын кесуді көздейді. Бұл елде жүргізіп
жатқан Антитеррорлық коалицияның да қимиылынан көп ешнәрсе өзгермеді.
Тіпті, апиын өндірісі бұрынғысынанда арта түсіп, былтырғы жылы 4 мың 100
тоннаға жеткен. Өкінішке қарай. Есірткі заттарының едәуір бөлігі Орталық
Азия елдері, соның ішінде Қазақстан аумағы арқылы да тасылады. Біздің
еліміз бұл күрделі мәселеге бейтарап қарай алмайтындықтан, аталған
меморадумның жұмысына белсенді қатысуды. Орталық Азия мемлекеттері,
сондай-ақ Ресей мен Әзірбайжанның сыртқы саяси ведомсво басшгылары және
өзге де мүдделі құрылымдары қатысатын бұл конференция Бірккен Ұлттар
Ұйымының аясында өткізіліп келеді. Бұл орайда меморандумға қатысушы
елдердің көпшілігінің қолдауымен есірткі құралдарының және психотропты
заттар заңсыз айналымына қарсы күрес жөніндегі Ортаазиялық аймақтық
ақпараттық үйлестіруші орталқытың Алматы қаласында құрылуының Қазақстан
үшін мәні зор. Осының өзі оңтүстік астанамыздың аймақтағы қаржы және
халықаралық орталық рөлін атқарып отырғанын мойындаудың бір белгісі сонымен
бірге дүниежүзілік қоғамдастықтың есірткі тасымалын ауыздықтау,а
бағытталған ісінде қазақ елінің еңбегін әділ бағалауды білдіреді. Тамыры
тереңге кеткен осынау күрделі түйінге келгенде мемлекеттер арасындағы
өзара қайшылықты көзқарастардың бар екені де жасырын емес. Сондықтан
аймақтың қауіпсіздігіне тікелей қатысты бар есірткі тасымалы төңірегіндегі
түйінді жәйіттерді түбегейлі талқылап келісу жоғары деңгейде өтетін
халықаралық басқосулардың орны бөлек. [8.7]
2 ЕСІРТКІ ЖӘНЕ ПСИХОТРОПТЫҚ ЗАТТАРДЫҢ ЗАҢСЫЗ АЙНАЛЫМЫМЕН БАЙЛАНЫСТЫ
ҚЫЛМЫСТАРДЫ ТЕРГЕУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
2.1 ЕСІРТКІНІҢ ЗАҢСЫЗ АЙНАЛЫМЫМЕН (КОНТРАБАНДА) БАЙЛАНЫСТЫ
ҚЫЛМЫСТАРДЫҢ КРИМИНАЛИСТІК СИПАТТАМАСЫ
Қылмыстық іс қозғалғаннан кейін бастапқы тергеу әрекеттері
жоспарланады: қылмыскерлерді ұстау, жауап алу, тінту, есірткі дайындайтын
жерді қарау, тасылмайдайтын – тарататын құралдарды қарау, ұсталғандарды
тінту, куәлардан жауап алу. Бұл тергеу әрекеттерінен кейін кезекті тергеу
әрекеттері басталды. Оларға жататындар: экспертизалар тағайындау, куәлардан
жауап алу, қылмаскерлерді танытуға көрсету, қылмыс қаруларын, бөлмелерді
танытуға көрсету.
Ботаникалық экспертиза арқылы өсімдіктің есірткіге жататын немесе
жатпайтындалығын, жабай немесе қолдан егілгенділігін анықтайды.
Есірткімен күрес Республикамызда күшеюде. Жақында біздің мемлекет
Украина, Молдава, Грузия, Азірбайжан, Қырғастан, Тәжікістан, Ресей,
Туркмения, Өзбекістандармен бірге “Бөгет-2” деген жедел профилактикалық
операция өткізді. Операцияның мақсаты- Орталық Азия мен Ауғаныстағы
наркотрафиктерді жою. Біздің облыстың наркобизнеспен күрес басқармасы жеміс
артқан “КАМАЗ” автомашинасының және штелдік автокөліктен үлкен паритяда
героин тапты.
Жыл басынан бері бұл басқарма заңсыз айналымның 479 кг. Есірткі заты,
14 кг-героинді, 342,5кг-марихуана тәркіленді.
Наркомания проблемасын шешу үшін, меніңше, төмендегі шараларды қолға
алуымыз керек:
1. Есірткімен байланысты қылмыстар соңына дейін тергелмейді. Тергеуші
қылмысты істі тез сотқа өткізуге тырысады. Ұсталған адамдардың көпшілігінің
айтатын жауабы бірдей, яғни “көшеде келе жатып тауып алдым” –дейді. Ал,
біздер неге неге тауып алмайды екенбіз? Сөйтіп есірткі бизнесімендегі
наркобарондар, есірткі сататындар, притон ұстайтындар, есірткі таситындар
т.б. бәрі де белгісіз болып қала береді, жауапқа тартылмайды.
2. Әкімшілік жазаға тартылған наркомандарға, жазасын өтеп келген
наркомандарға бақылауды күшейту керек. Құқық қорғау органдары олардың қайда
барып, кімдерден есірткі алатынын анықтап, “наркобарондарға”, “жоғарғы
эшелонға” шығып, қатаң жазалап, атқаратын бұқаралық ақпараттардын жария ету
қажет.
3. Шудың қарасорасын шикізат есебінде пайдаланып, Шу қаласында завод
салып, қалалық шаруашылығына қажетті заттарды: парфюмерия, бояу, дәрілер,
мықты арқандар, қағаздар және т.б. шығару.
Есірткі сататын адамдарға жазаны күшейту.
Шекара, кеден, құқық қорғау орндарының қазметкелерін аттестациядан
өткізіп, жұмысына адал, Отанына берілген қызметкерлерді орнында қалдыру
керек, жалақыларын көбейту қажет.
Жастарымызды салауатты өмір сүруге үйретіп, спортпен шұғылдануға
бейімдеуіміз қажет.
Мемлекет басшысы 10 қыркүйектегі жиналысында есірткілерді заңсыз
айналдырумен күрес бойынша барлық құқық қорғау орындарын, оның ішінде ҚР
Әділет Министрлігі жанындағы нашақорлық пен есірткі бизнесімен күрес
жөніндегі комитеті сынап өтті. Шетелдерден есірткіалып келуге қарсы
әрекеттердің тиімділігі төменгі деңгейде қалып тоыр, мәселе шиелінсе
түсуде. Ауғанстанда опиумдық есірткі егінінің өнімі 4 мың тоннадан астам.
Еліміздің президенті есірткі бизнесімен күрес үшін толығымен жауап
беретін өзіндік құқық қорғау органын құру немесе комитетінің бөлігін басқа
ведомстваға беріді атап көрсетті.
Тәжікстандағы жағдай басқаша. Ауғанстанның солтүстігіндегі героин
сақтайтын негізгі қоймаларды, мемлекеттің шекарасы арқылы есірткі
бизнесімен күресте барлық ведоствалар күштерінің бытыраңқылығын , есеп
берудің жетілмеуін ескере отырып, Республика президентіне тікелей
бағынатын комитетеке құрылымдық өзгерістер енгізілді. Қазақстанда
қазіргі нашақорлық пен есірткі бизнесімен күресу бойынша жұмыс істеп жұмыс
істеп отырған әділет министрлігі жанындағы комитет кеңестік -әдістемелік
ұйыммен біріктірілді[9.7]
Қазақстан Республикасының Жоғарғы Сотының 1998 жылғы 14 мамырдағы
Пленумы қаулысының 9-тармағына сүйенсек, есірткілік құралдар, жүйкеге әсер
ететін затгар бір тұлғаның иелігінен екінші тұлғаның иеленуіне көшсе ,
оларды былайша берудің немесе ұқсатудың кез келген әдісін заңсыз сату деп
түсінуі керек. Басқа заттарды есірткі ретінде алдап сатқан жағдайда мұндай
өрекет алаяқтықтың құрамын жасайды. Есірткі заттарды немесе жүйкеге әсер
ететін заттарды заңсыз дайындау, сатып алу сақтау , тасымалдау , жөнелту
немесе сату үшін жауапкершілік Қазақстан Республикасы Қылмыстык Кодексінің
259 бабында қарастырылған.
Бүгінгі әлеуметтік қиыншылықтармен жұмыссыздық салдарынан етек
алған есірткі бизнесіне қарсы күрес қүқық қорғау органдарымен пөрменді
жүргізіліп отыр. Қазіргі күннің ең бір өзекті мәселесіне айналып отырған
есірткіге қарсы күрес — басты мәселе.
Тұрмыстағы таршылықпен жеке басының күйзелістерінен шығудың жолын осы
қауіпті бизнес жолынан іздеген жандар есірткі саудасынан пайда табушылар
қақпанына түсіп , қылмыскерлер қатарына қосылуда.
Соңғы кездегі есірткі құралдарының қомақты көлемдегі тасымалдарының,
ашылуына құкық қорғау органдарының осы қылмысқа тойтарыс беруге күш
жұмылдырып , есірткі құралдарын тасымалдау жолдарын бөгеу, есірткі
бизнесімен күрес криминалдық полиция қызметкерлерінен құрылған арнаулы
топтармен мезгіл тексерулер өткізу мүмкіндік жасады, Есірткі құралдарына
заңсыз айналымына қарсы күрес күшейтіліп, қылмыстылар жазасын алғанымен,
бұл қауіпті дертке шалдығып, айналасындағыларды қайғы -қасіретке душар
ететін адамдар саны азаймай отырғанын да айтпай кетпеске болмайды.
Үстіміздегі жылдың 6 ай ішінде Батыс аймақ бойынша 560 қылмыс тіркелді,
оның 130 қылмысы есірткі құралдарының айналымына жататындықтан , ол барлық
жасалған қылмыстың 23,17 пайызын құрайды. Демек, әлі де болса қоғамымыздың
қалыпты дамуына, адамдарымыздың денсаулығына елеулі түрде зиян келтіріп
отырған қылмыс түріне қажетті деңгейде тосқауыл қойылмауда.
Сонымен қатар, қоғамымыздағы құқық бұзушылықтың негізгі кезі, қоғамның
болашағы жастардың сана- сезімін уландыратын, олардың жеңіл жолмен табыс
табуға итермелеп, аяғы қылмысқа аларып тірейті есірткіні тасымалдау,
есірткіні тарату темір жол көліктері, жолаушылар поездарында, вокзалдарда
перондарда жүзеге асырылатын қылмыстардың денін құрап отыр. Жасырын жолмен
қарақшылар аркылы есірткінің ірі партиялары ашылмай, ашылсада кінәлілер
жазаланбай қалу деректері кездеседі. Негізінен, есірткі қылмысы
потенті қылмыс түріне жатады.
Мамандардың айтуына қарағанда , есірткіні тасымалдауға негізінен арзан
қол адамдарды жалдайтын көрінеді. Дегенмен, есірткі қылмысын ашуда құқық
қорғау органдарының белсенділігі төмен. Атап өтетін бір мәселе, осы
қылмысты ашу үстінде негізінен есірткіні сақтаған және тасымалдаған
ұсталады да , қолданушылармен , өткізушілер белгісіз болып қалады.
Есірткіні тарату күрделі мәселелердің бірі. Географиялык жағынан қолайлы
орналасқан Қазақстан Шығыстан Батысқа тасымалданатын есірткінің нақ жеріне
айналған. Сондықтан құқық қорғау органдары бұл мәселеге үлкен
жауапкершілікпен қарауда.
Әсіресе жас өспірімдер арасында осы есірткі арқылы қылмыс жасағандар
қолданғандар көптеп кездеседі. Көптеген отбасылардың материалдық
жағдайларының қиындығы, ата аналардың моральға жат теріс қылықтары, әке мен
бала арасындағы өзара кикілжің түрлі діни уағыздардың кері өсер етуі,
бұқаралық ақпарат құралдары арқылы порнографиялық заттардың, қатыгездік,
күш қолданудың таралуы жас өспірімдер қылымысының, яғни есірткі мен
айналысуына себеп болып отыр.
Бүгінгі күні есірткіні заңсыз айналымымен күрестің барынша пәрменді жан-
жақты жүргізілуіне қарамастан оның коғамымызға, онда өмір сүріп жатқан
адамдар өміріне енуіне үзілді-кесілді тойтарыс беру мүмкін болмай отыр.
Тіпті күн өткен сайын бұл дерттің зардабы өршіп, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz