Шыңғысхан орнатқан Моңғол империясы

Жоспар
Кіріспе

1 Моңғолияның тарихы
2 Бүгінгі Моңғолия . парламенттік республикасы
3 Монғолдар деген . ежелден Түркі халқы
4 Мұңғұлдардың шығу тегі

Бүкіл Моңғолияның тарихы, осы жерде көшпенділер тұрды. Ең бірінші – хуннлар, өз мемлекет істеп, Қытаймен (Син династиясы) соғысу бастады. Қытайдын қолбасшы маршал Менг Тиан өз елін қорғау Ұлы Қытай Дуал жасаді. Хуннлар кейнгі осы жерде түркілер өздің империясы жасады.
12 гасырда Моңғол жерде бір мемлекет болған жоқ. Осыда көп араздық ұлыстар болды. Қолбасшы Тимучин бүкіл ұлыстар бір елге бірлесіп Моңғол Империясы жариялды. 1206 ж. ол Шыңғыс Хан (Үлы хан) аты алып, басқыншылық соғыстар бастайды.
Оның Империясы бүкіл Азия және жарты Еуропада орналасті. Шыңғыс Хан өлгенде ол өз империясы балаларға берілді. Шынғыс ханың немере Кублай Хан, империяның елордасы Пекин қалаға тасымалдады. 1368 ж. Қытайдын Минг Династиясы төңкеріс жасап моңғоллар өз жерден қуып жібереді. Осыдан бастап Монғолия қытайдың отар болды.
1911 ж. Цин Империясы бұзылды, соңдықтан Монғолия өз тәуелсіз жариялды. Бірақ Қытай қолбасшылар Моңголияға өз әскерлер кіргізіп, осы жер екі аймаққа бөлуді (Сыртқы Моңғолия және Ішкі Моңғолстан). 1917 ж. Ресей империясының азамат соғысы басталды, және көп «ақ әскерлер» Сібір және Қытай жерге қашты. Бір сондай әскер, - Барон Унгерн өз сарбазлармен Сыртқы Моңғолияға кіріп, Урга қаласы (қазіргі Ұлаанбаатар) басып алды. Ресей қызыл Армиясы моңғолияның коммунистік қолбасшы Сухэ-Батор қолданды, ол Унгерның әскерлер жеңісіп, Сыртқы Моңғолияның жерде - Моңғол Халық Республиқасы жариялды.

Пән: Жалпы тарих
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 10 бет
Таңдаулыға:

Шыңғысхан орнатқан Моңғол империясы

Бүкіл Моңғолияның тарихы, осы жерде көшпенділер тұрды. Ең бірінші –
хуннлар, өз мемлекет істеп, Қытаймен (Син династиясы) соғысу бастады.
Қытайдын қолбасшы маршал Менг Тиан өз елін қорғау Ұлы Қытай Дуал жасаді.
Хуннлар кейнгі осы жерде түркілер өздің империясы жасады.
12 гасырда Моңғол жерде бір мемлекет болған жоқ. Осыда көп араздық
ұлыстар болды. Қолбасшы Тимучин бүкіл ұлыстар бір елге бірлесіп Моңғол
Империясы жариялды. 1206 ж. ол Шыңғыс Хан (Үлы хан) аты алып, басқыншылық
соғыстар бастайды.
Оның Империясы бүкіл Азия және жарты Еуропада орналасті. Шыңғыс Хан
өлгенде ол өз империясы балаларға берілді. Шынғыс ханың немере Кублай Хан,
империяның елордасы Пекин қалаға тасымалдады. 1368 ж. Қытайдын Минг
Династиясы төңкеріс жасап моңғоллар өз жерден қуып жібереді. Осыдан бастап
Монғолия қытайдың отар болды.
1911 ж. Цин Империясы бұзылды, соңдықтан Монғолия өз тәуелсіз жариялды.
Бірақ Қытай қолбасшылар Моңголияға өз әскерлер кіргізіп, осы жер екі
аймаққа бөлуді (Сыртқы Моңғолия және Ішкі Моңғолстан). 1917 ж. Ресей
империясының азамат соғысы басталды, және көп ақ әскерлер Сібір және
Қытай жерге қашты. Бір сондай әскер, - Барон Унгерн өз сарбазлармен Сыртқы
Моңғолияға кіріп, Урга қаласы (қазіргі Ұлаанбаатар) басып алды. Ресей қызыл
Армиясы моңғолияның коммунистік қолбасшы Сухэ-Батор қолданды, ол Унгерның
әскерлер жеңісіп, Сыртқы Моңғолияның жерде - Моңғол Халық Республиқасы
жариялды.
Бүгінгі Моңғолия – парламенттік республикасы. Елдің парламент – Ұлы
Хурал деп аталады.
"Жаулап алуға келген және жаулап алған Монғолдар теңізге тамған
тамшыдай болып, жергілікті қалың Түркі тектес халықтардың арасына келіп,
сіңіп, түркіленіп кетті". Бұл - миф. "Жергілікті халықтар" кімдер,
"түркіленіп кеткендер" кімдер. Біріншіден, теңізге тамған тамшы сияқты
болса, ол "тамшы" қалың Түркі халықтарының теңізін қалай жаулап алады.
Екіншіден, егер "түркіленіп кеткендер" - "монғол тайпалары" деп аталатын
Дулаттар, Наймандар, Керейлер, Арғындар, Керейіттер, Тамалар, Меркіттер
т.б. болса, бұлар - біздің халықтың қазір 85-90 пайызы. Ендеше "монғол
тайпалары" сондай басым көпшілік болса, қалған "жергілікті халық" қайда,
өздері алып теңіз сияқты бұндай тайпаларды кім Түркілендіріп жүрген
сонда...
"Монғол" деген атау тарихта көп кездеседі. Моғолстан мемлекеті
(Жетісудағы), Ұлы Моголдар империясы (Үндістандағы), Алтын Орда (Қырымдағы
Мамай ханның монғолдар елі), Мысырдағы Бейбарыспен соғысып, ақыры Кіші
Азияда қазіргі Түріктердің, сосын Кавказдағы Әзрбайжандардың жерінде
мәңгілік орнығып қалған Монғолдар - қарап отырсақ, бұлардың ешқайсысының
қазіргі Монғол халқына, монғол тайпаларына ешбір қатысы жоқ. Бәрі де Түркі
халықтарының елдері. Егер Ғұндар өздерін өте ертеде шынымен "Монғолдар" деп
айтқан болса, Монғолдар деген - ежелден Түркі халқы. Ал Шыңғысханның
тайпаларын сол ежелгі Монғолдардың (Ғұндардың-Оғыздардың) ұрпақтары
болғандықтан, ергенекөндіктерді Монғол деп атаған ғой. Жоғарыдағы елдердің
бәрі де "Монғол" деп аталса да, барлығы шетінен Түркі тайпаларының
мемлекеттері, ал шын Монғолдардың құдіретті елі - ол кезде "монғол" деп
мүлде аталған жоқ, олардың елі - "Юань империясы" деп аталды...
Демек орта ғасырларда "Монғол" және "Моғол" деген атаулармен дүниенің
түкпір-түкпірінде Түркі тайпалары жүреді. Қазақстан мен Орталық Азияны
айтпасақ та, қазіргі Түрік халқының және қазіргі Әзірбайжан халқының
негізін қалаған сол бір Хулагу әулетінің көшпенді Монғолдары емей кім.
Түрік жеріне де, Әзірбайжан жерінде де Монғолдар бармастан бұрын, Монғолдар
жаулап алмастан бұрын ол жерде өңшең Ирандықтар мен Византиялықтар және
Гректер тұрды ғой. "Монғолдар" барды - сосын кенеттен Түріктер
(Османдықтар) мен Әзірбайжандар дейтін халықтар пайда болды. Олар Түріктер
(Әзірбайжандар орыстың қойған аты ғой, негізі олар да өздерін ежелден
Түріктер деп атайды) өздері сол "Монғолдардың" және одан Әмір Темірдің
езгісінде болған 400 жылды қайда жібереді екен. Анатолиядағы, Ирандағы,
Кавказдағы барлық Түріктерді (бұрынғы Византиялықтар мен Гректерді,
Ирандықтарды) - қазіргідей "Түрік" етіп шығарған осы "Монғолдар" емес пе
еді...
Қыпшақтың Қотан ханы Монғолдардан қашып Венгрия жеріне кеткендігі
мәлім. Одан оның ұрпақтары шоқынды болды, алайда ақсүйектік атақтарын
сақтап қалды да, құдаласу, қыз алу арқылы көптеген Еуропалық патшалықтарға
билік жүргізді. Егер шежіресін алып қарасақ, Американың алғашқы Президенті
Дж.Вашингтонның да, Англияның премьер-министрі У.Черчилдің де бойында батыс
Қыпшақ қаны бар екенін көреміз. Ендеше Америкадай алып елді құрған адамның
өзі де Қыпшақтың бір ұрпағы екен. Ондайларға Еуропа жұрты еш таңғалмайды.
"Ойбай бұл көшпенді Қыпшақ екен" деп Вашингтоннан бас тартқалы отырған олар
жоқ...
Бөржігін деген кімдер. Бөржігін деген - Бодончардың тікелей ұрпақтары.
Бөржігін деген - тек Бодончардың өзінен тарайтындар. Ал Беріш деген кімдер.
Олар да сонда сол Бодончардан тарайтындар ма...
Беріштер - Қимақ-Қыпшақ даласының ежелгі руы. Жоғарыда 10 ғасырдағы
Қыпшақ даласының руларының тізімін бердім. "16 тайпалы Қыпшақ" елінің
ішінде "бурджоғлы" деген ру бар. Орыстар өзінің 11 ғасырдағы көне
жылнамаларында оларды "бурчевичи" деп береді. "Оғлыны" қосып отырған парсы,
араб тарихшылары, вич-ті қосып отырған орыстар ғой. Осы "бурдж" деген ру -
қазіргі Беріштердің арғы атасы. Атының ұқсастығы болмаса, Қимақ-Қыпшақ
даласындағы қаптаған бурдждердің (беріштердің), сол кезде Амур өзені бойын
мекендеген жалғыз адамға - бөржігіндердің атасына - Бодончарға еш қатысы
жоқ...
Мұңғұлдардың шығу тегі жөніндегі әңгіме адамзаттық түпкі ортақ
бастаудан басталып, ал саралануы олардың өз алдына жеке халық бо¬лып
танылуынан өріс тартпақ. Бірақ, өкініш¬ке қарай, жазба дерекке жадыланған
арғы-бер¬гі зерттеушілер бұл халықтың көне тарихына қатысты зерттеу аясын
тек орта ғасырмен шектеп, олардың оған дейінгі ғасырлар бойы өздерінің
жадында сақтап, ұрпақтан ұрпаққа ауызша жеткізіп келген ежелгі төл шежіре-
тарихының дерегіне лайықты мән бермей, назардан тыс қалдырып келді. Соның
салдарынан болар, мұңғұлдардың ежелгі тарихы тек кешегі ХІІІ ғасырдағы
Моңғол империясының тарихы негізінде ғана қарастырылып жүр. Соған
байланысты деректік мәліметі Шыңғыс ханның ата тегінің жаратылуынан
басталып, кейінгі Моңғол империясына қатысты мағлұматтармен шектелетін
“Моңғолдың құпия шежіресі”, “Алтан тобчи”, “Ердэнийн тобчи”, “Шара туджи”,
“Цаган түүхэ” сияқты шығар¬ма¬лар мен шетелдік миссионерлердің,
саяхатшылардың, елшілердің, саудагерлердің әр кезеңде қалдырған жазбалары
халықтың шығу тегі жөніндегі бірден-бір негізгі дереккөз ретінде
қабылданып, түйінді тұжырым солар арқылы ғана жасалынды. Алайда мұндай
деректерді негіз ету арқылы мұңғұлдардың шығу тегін анықтау, тіпті, мүмкін
емес-тін. Өйткені аталған жазбалардың бірде-біреуінде ежелгі мұңғұлдар
жөнінде, олардың шығу тегі жөнінде нақты айтылған ешқандай дерек жоқ
болатын. Ал бұған, керісінше, мұңғұлдар¬дың шығу тегіне қатысты өз
мүмкіндігіне қа¬рай азды-көпті мағлұмат беретін еңбектердің де¬ректері
ескерусіз қалдырылып, олардың тек кейінгі моңғол халықтары жөніндегі
мәліметтері ғана ғылыми айналымға түсіп, жан-жақты зерттелінді. Мысалы,
сондай еңбектердің бірі және бірегейі — Рашид ад-Диннің (1247-1318 ж.ж.)
әйгілі “Жылнамалар жинағының” (“Жами` ат-тауарихтың”) моңғол халықтары
жө¬ніндегі деректерінің құндылығы ғылыми ортада аса жоғары бағаланғанымен,
оның мұңғұлдардың шығу тегіне қатысты дерегі ғылыми тұрғыдан талданбай,
ескерусіз қалдырылды. Дұрысында, бұл ауызша тарихтың құнды дерегін хатқа
түсіріп, бір жүйеге келтірген теңдесі жоқ, әлемдегі алғашқы еңбек болатын.
Жылнаманың авторы Рашид ад-Дин Фазлул¬лах ибн Абул-Хаир Али Хамадани –
Моң¬ғол империясының дәуірлеп тұрған кезінің көз көрген куәгері, Шыңғыс
ханның тікелей ұрпағы Ғазан хан мен Олжайту ханның уәзірі болған адам. Осы
арада басын ашып айта кетер бір мәселе – бұл еңбектің автор¬лы¬ғы бір
адамға телінгенімен, шын мәнінде, “Жылнамалар жинағы” (1300-1310 ж.ж.) –
ұжымдық еңбектің жемісі. Заманында білікті билеушілердің бірі болған Ғазан
хан бөгде жұртты жаулап алып, соған билік жүргізіп тұр¬ғанымен, өздерінің
соларға сіңісіп, жұтылып бара жатқанын көріп, тілінен, дінінен, ата-
ба¬баның салт-дәстүрінен айырылып, парсылана бастаған мұңғұлдың кейінгі
ұрпағы өздерінің шыққан тегін таймай танып, төл тарихын барынша біліп өссін
деген игі ниетпен ғұлама уәзірі Рашид ад-Динге арнайы тапсырма беріп,
қасына мұңғұл халықтарының тарихын мейлінше терең білетін, даланың теңдесі
жоқ даңғайыр шежірешісі Болат-чансан бастаған алты моңғол шежірешісі мен
сол кездің ең мықты деп есептелінетін бірнеше білікті тарихшысын (Абдуллах
Қашани, Ахмед Бухари және т.б.) қосып, осы еңбекті жазғызған.
"Шыңғысханның шабуылдарына дейін Қиыр Шығыстан бері қарай, Монғолия
далалары арқылы, батыс қытайдан Жетісуға қарай, Ертіс пен еділ арқылы Қара
теңізге дейін жайлап жатқан түркі халықтары мен тайпалары көп болатын.
Монғолдардың кезінде көптеген Түркі рулары монғолданып кетті" бұл - миф
емес, бұл ақиқат. Керей Уаң ханының иелігіндегі тайпалар: албауыт, сахайыт,
торғауыт т.б... Ендеше торғауыттар да, чоростар да, точондар да бір кездегі
Түркі тайпалары болатын. Дүрмен-барластардан басқа да, монғолданып кеткен
Түркі тайпалары көп. Дүрмен-барластар (дербеттер, дүрбіндер, барластар,
дүрбін-ойраттар), Шыңғысхан хан сайлаған тайпалардың бірі ретінде сол
заманда Монғол тайпасы болған. Мүмкін Шыңғысханнан бұрынғы замандарда Түркі
тайпасы болған шығар. Алайда дүрбіндерді де, барластарды да Түркі тайпасы
болды деп айту қиын. Ол тегі Түркі тайпасы болса, онда Қазақтың үш жүзіне
және бір руының құрамына әкеліп қосар еді...
Шыңғыс хан кезінде Моңғолия империясы ең мықты деген мемлекеттердің
қатарында болғаны белгілі. Шыңғыс ханның мәйітінің қай жерде көмілгені әлі
күнге дейін белгісіз. Ал енді оның өліміне не себеп болды деген сұраққа
әртүрлі жауаптар бар. Мысалы, белгілі саяхатшы Марко Поло Шынғыс хан
уланған жебенің оғынан қайтыс болған дейді. Рим папасының Моңғолиядағы
елшісі Плано Карпини 1247 жылы ханның өлімі найзағай түскеннен болды деп
хабарлаған екен. Ал ресми мәліметтерде аң аулау кезінде аттан құлап өлген
делінген.
Ежелгі моңғолдардың айтуынша Шыңғыс ханды жетпіс жастан асқан шағында
Көрбелдішін-Хатун атты әйелі тістеп алыпты, жарасы қатты асқынып, іріндеп
қайтыс болыпты дейді. Көрбелдішін-Хатун таңғыт басшысының әйелі болған
екен. Шыңғыс хан таңғыт патшалығын жаулап алып, Көрбелдішін-Хатунды әйел
қылып алған көрінеді.
Денесі қай жерге қойылғаны туралы Марко Поло былай деген: "Барлық ұлы
басшыларды, Шыңғыс ханның ұрпақтарын үлкен Алтай тауының баурайына
жерлейді. Шыңғыс хан қай жерде өлсе де, бәрібір оның денесін сол Алтай
тауына әкеліп қояды. Ал оның денесін әкеле жатқан барлық атқосшыларды
өлтіріп тастайды".
Кейбір деректерде 1227 жылы Шыңғыс ханды жерлеу рәсімі былай
суреттелген: "Ұлы қолбасшының денесін Хуанхэ өзенінің бойымен алып өтіп,
Гоби шелінен Қарақорымға алып келді. Ханның өлімі туралы білген адамдардың
бәрі жолай өлтіріліп отырды.
Шыңғыс ханның денесін әдемі киіндіріп табытқа салады. Ол табытты тағы
да төрт табыттың ішіне салып, Бұрхан-Халдұн тауына апарып қойған; ал жерлеу
рәсіміне қатысқан адамдардың барлығын аяусыз қырып тастаған. Ханның
денесінің қай жерде жерленгенін ешкім білмесін деген болу керек. Шыңғыс
ханның уәзірлері шынымен де мақсаттарына жетті десе болады. Себебі, Бұрхан-
Халдұн тауының қай жерінде екенін ешкім білмейді.
XIX ғасырда өмір сүрген моңғолтанушы Я. Шмидт Шыңғыс ханның денесі
Моңғолияда емес, өйткені моңғолдар денені бальзамдай алмаған. Денесі
бұзылып кетпесін деп ханды мүлде басқа елде жерлеген дейді.
Бірақ көп болжаулар Шыңғыс ханның денесі Алтай тауында қойылған дейді.
Оның бір дәлелі орыс саяхатшысы М.К.Козлов 1923-1926 жылдары Алтай
тауындағы Их-богдо бөктерінде ханның мазарын тапқан деседі. Үлкен-үлкен
тастардың арасында Шыңғыс ханның он үш ұрпағының бейіті бар екен.
Жергілікті тұрғындар қазба жұмыстарын тоқтатуды талап еткен, себебі ұлы
ханның аруағын мазалағандарды қарғыс атады дейді және бір мысал келтіреді.
Ол Екінші дүниежүзілік соғыстың басталуына әкеліп соқты дейді жергілікті
тұрғындар. Екінші дүниежүзілік соғыс басталардың алдында Кеңес өкіметінің
ғалымдары профессор Герасимовтың басқаруымен Тамерланның бейітін ашқан
екен. Ал келесі күні соғыс басталып кеткен деседі. Рашид-ад-диннің мәліметі
бойынша ұлы хан өзі көрсеткен жерде жерленген дейді. Бір күні Шыңғыс хан
Онон өзенінің бойында аң аулауға шыққан кезде Бұрхан-Халдұн тауына осы
өзеннен алты күндік жол екен. Хан жан-жағына мұқият зер сала қарап тұрып:
"Осы жерде мені кейін жерлейсіңдер, естеріңе сақтаңдар",— дейді жалғыз өсіп
тұрған ағашты нұсқап.
Өткен ғасырдың 1990-шы жылдардағы моңғол-жапон экспедициясы кезінде
хэнтейлік 88 жастағы шал өзінің бала кезінде естіген Шыңғыс хан туралы
әңгімесін айтып берген. Қарттың айтуынша бір түрік қолбасшысы ханның
денесін Моңғолияға жеткізген.
Ол төрт жерден көр қаздырып, төртеуіне төрт табыт салған, ал ханның
денесі қай табыттың ішінде екенін ешкім білмеген. Содан кейін ол төрт
табытты төрт жерге апарып көмдіреді де, мола жермен жексен болып кеткенше
сол жерде үйір-үйір жылқы бақтырады. Бейіттер әбден тапталған кезде, ханның
денесінің кай жерде жатқанын тапқан адамға сый-сияпат көрсетемін деген.
Бірақ ешкім ханның жатқан жерін таба алмаған. Хэнтэй жерінің біраз бөлшегін
қасиетті деп санап, ол жерді басқан адамды қарғыс атады деп санаған.
Моңғол тайпаларының ішінде Дархан деп аталатын тайпаның адамдары Шыңғыс
ханның денесі жатқан жерді 700 жыл бойы күзеткен. Тек оларды өткен ғасырдың
бірінші жартысында ғана қоныстанған жерінен күшпен көшіріп, басқа жерге
аударған. Содан кейін ол жер азып-тозып кеткен.
Жапондық ғалымдар небір керемет деген техникаларын қолданып, іздеу
жұмыстарын жүргізді, бірақ ештеңе таба алмады.
Іздеушілер мұнымен тоқтаған жоқ. Шыңғыс ханның денесі өзінің туған жері
Онон өзенінің бойында қойылған деген мәліметтер бар. Аңыз бойынша оның
уәзірлері ханның денесі Дэлюн-Балдонк тауының етегінде Онон өзенінің
арнасын бұрып бөгет жасап, суалған ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.