Дамыған елдердегі өнеркәсіп саясатьі

Жоспар
Кіріспе

1 .Өнеркәсіп саясаты жөніндсгі жалпылық ой.пікірлер
2."Кайлапыстырушы болек" ролін атқаратын салалар
З.Болашақта өсу потенциалы бар салалар
4 Басқа елдерде басымдық ретінде іріктелген салалар
5 Жапонияның өнеркәсіп саясаты
6 Кейбір елдердегі өнеркәсіп саясатының нақты жайы
7. ДАМУШЫ ЕЛДЕРДЕП ӨНЕРКӘСІП САЯСАТЫ
8 СЕРПІНДІ ДАМУДЫҢ ФАКТОРЛАРЫ МЕН
МЕХАНИЗМДЕРІ ,

Әлемдік кірістің үлкен бөлігі оіісркрсібі жоғары дамыған біраз елдерде - Батыс Еуропа, Солтүстік Америка мемлекетіерінде және Жапонияда өндіріледі. Әлемдік өнеркәсіп өнімінің 40% осылардың аса. ірі индустриялдиқ елдердің үлесіне тиеді. Осы елдердің гүлденің дамыған табысы - былайғы барлық әлемнің оларды көре алмайтындығының негізгі арқауы болуда. Бай елдердің өзі экономикалықөсу арк,ылы өз байлык.тарын қөсуды тілейді. Өнеркәсібі жоғары дамыған барлық елдердсгі экомомикалық өсу 70-ІІІі және 80-ші жылдары 50-ші және 60-шы жылдарға к,арағаида баяу болды. АҚШ-та жұмыстылықүздіксіз ості, бірақ өнімділік өсімі баяулады, халықтың үлкен топтарының хал-ахуалы 70-ші жылдармен садыстырғанда Нашарлады. өсу жылдамдығы бойынша Жапония барлық елдердің алдында дамып келеді.
Дамыған елдердегі өнеркәсіп саясатын талдауды мына бағыттарда алып қараймыз:
І.өнеркәсіп саясаты жөніндегі жалпылықой-пікірлер;
2.онсркосіп саясаты жоніндегі терендетілген дәлелдеулер;
З.кейбір елдердегі өнеркәсіп саясатының нақты жайы (Жапопия, Франция, АҚІІІ).

Пән: Өнеркәсіп, Өндіріс
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 43 бет
Таңдаулыға:

І: ДАМЫҒАН ЕЛДЕРДЕГІ ӨНЕРКӘСІП САЯСАТЬІ
Әлемдік кірістің үлкен бөлігі оіісркрсібі жоғары дамыған біраз
елдерде - Батыс Еуропа, Солтүстік Америка
мемлекетіерінде және Жапонияда өндіріледі. Әлемдік өнеркәсіп
өнімінің 40% осылардың аса. ірі индустриялдиқ елдердің үлесіне тиеді.
Осы елдердің гүлденің дамыған табысы - былайғы барлық
әлемнің оларды көре алмайтындығының негізгі арқауы болуда. Бай
елдердің өзі экономикалықөсу арк,ылы өз байлык.тарын қөсуды тілейді.
Өнеркәсібі жоғары дамыған барлық елдердсгі экомомикалық өсу 70-ІІІі және 80-
ші жылдары 50-ші және 60-шы жылдарға к,арағаида баяу болды. АҚШ-та
жұмыстылықүздіксіз ості, бірақ өнімділік өсімі баяулады, халықтың үлкен
топтарының хал-ахуалы 70-ші жылдармен садыстырғанда Нашарлады. өсу
жылдамдығы бойынша Жапония барлық елдердің алдында дамып келеді.
Дамыған елдердегі өнеркәсіп саясатын талдауды мына бағыттарда алып
қараймыз:
І.өнеркәсіп саясаты жөніндегі жалпылықой-пікірлер;
2.онсркосіп саясаты жоніндегі терендетілген дәлелдеулер;
З.кейбір елдердегі өнеркәсіп саясатының нақты жайы (Жапопия, Франция,
АҚІІІ).
1.1 .Өнеркәсіп саясаты жөніндсгі жалпылық ой-пікірлер
Өнеркәсіп саясаты дегеніміз - экономикалық өсуге қатысты перспектиетік
деп көрген қандай бір салаларға ресуретар жұмсауға мемлекеттің үмтылуы. Бұл
дсгеиіміз басқа салалардан ресуретарды қозғалту болғандықтаи өнеркәсіп
саясаты әрқашан өнеркәсіптің әлдеқандай салаларын, оның басқа салалары
есебінен дамытуды көздейді. Бұл саясат үшін басты проблема - басымдық
салаларды сүрыптау тетігін анықтау, яғни былайгыларыиың ессбінен демеу
алатын салаларды іріктеу болып табылады.
Өкіметтсн қандай салаларды дамытуды ынталандыру ксрек және қандай
салапарда экономикалық өсу болуы ксректігіи айыра білу маңызды.
Рыноктықэкономикада кейбір салалар дами береді, басқапары рыиок заіідарының
оссрііісн қыспаққа түссді. Порменді омеркосіп саясатын жасау үшіи өкімет
болашақға перспектиіггі дсп есептейтін салаиы аіімқтап қана қоюы
жсткіліксіз. Шаруашылықтың қандай салалары рынок күштерінің итермелеуі
өсіріп жылдамырақ дамуы немесе қысқарлуы қажет екендігі жөніндегі маңызды
сүраққа жауап беруге өкімет әрқашан дайын болуы керек. мысалы Бұл жайында
талдаулар, негіздер жасайтын мамандар АҚШ-тың салыстырмалы артықіпмлыгы
дағдылы "түтінді труба иіідустриясы" - болат қорыту, автомобильдер жасаудың
жаңа типтегі өндірістеріне -компьютерлік индустрия жомс биотсхполагияға өту
қажеттігін дәлелдеуі керек; Бірақ Бұл пікір Америка өкіметі осы салаларға
берілетін инвестицияны және жұмыс күші солай өтуін бслсеііді ынталандыруы
керек дегенді көрсетпейді. Өйткені ресуретар онсыз-ақ рынок зағдарының
әрекетімен солай ағылады.
Ресуретардың осылай өтуін ынталандыратын. өкіметтің белсенді
бағдарламасын мсгіздсу үшін Бұл процсс^ отс баяу жүргізіліп жатқаидыгын
корсету, ягни рыноктагы реттеуде орын алып отырған ақауларды жоиге келтіру
үшін жіметтің араласуы керек екендігіи негіздсу қажет. Сауда саяеатына
байланысты алып қарағанда өндірушінің үтымдары тауар өндірудсгі пайданың
олшемін берс алмайды деген сүрақ қойылады. Мүның ссбебі нсде? Өндіріс
орындарында, рыноктарда жұмыс күшін толық пайдаланбау орын алады, еңбек
және капиғал рыиоктары жстілдірілмегсн болады. Булар ресуретардың мол опім
бсретіп салаларға • агылуына мумкшдік бсрмейді, жаңа технологиялық серпінді
дамитын салаларға технология тартупі кедергі боллады. Осы корсетілгендер,
рынок факторлары өз міндеттсрін жеткіліксіз орындайтындыгына мысал бола
алады: сцбек рыногы жұмыс күшінің орналасуына осер ете алмайды, капитал
рыногы -капиталдың жеткілікті тиімді ресуретарын орналастырмайды т.б.
Осындай себептерді бір категорияға жинастырып, жалпы ішкі рыноктық
реттеудің ақаулары деп атайды.
АҚШ-та өнеркәсіп саясатын жақтаушылар мына салалардың дамуына өкімет
демеу корсетуі керек деп есептейді.
І.бір жұмысшыға келетін қосымша құны жоғары салалар;
2."байланыстырушы бөлек" ролін атқаратын салалар; З.болашақта өсу
потенциалы бір салалар; 4.6асқа елдерде басымдық ретінде іріктелген
салалар. Осы бағыттарды қысқаша алып қарайық. І.Кір жұмысшыға келетін
қосымша құны жоғары салалар.
Қандай бір салаға к.осылғаи құн дегеніміз осы салада өндірген өнімнің
кұндық мөлшері өнімі басқа салалардан алынып пайдаланылатын ресуретар
құнының айырмасы болып табылады. Барлық салаларда қосылған құн елдің ұлттық
кірісін құрайды. Әртүрлі салаларда бір жұмысшыға келетін қосылған құнның
мөлшері әртүрлі. Сондықтан бір жұмыс атқарушыға келетін қосылған құны
жоғары салаларға қарай ұлттық экономиканың салалық бейінін (профиліи)
өзгерту арқылы ел өзінің ұлттық кірісін көбейтуге болады.
Бұл аргументі жақтаушылар бір салада басқаларға
қарағанда көрсетілген мөлшер жоғары болатыпын түсімдіругс әрекет
жасамайтындығы аргументгің олсіздігі дсуге болады. Қосылған құны жоғары
салалар төменгі салалардан жоғары жалақы толейді немесе жоғары пайда
нормасын алады деп ойлайды. Егер бұл жағдайда мақты өмірге сәйкес
келетін болса, рыноктық экономика зандары ешкандай мемлекеттік араласусыз-
ақ еңбек пен капиталды жоғары қосылған құнды салаларға қарай ығыстырар
еді. Бірақіс жүзінде осы жоғары қосылған құн бір жұмыс атқарушы
пайдаланатын үлкеи колемдегі ресуретарды қажет етсді. Жоғары қосылған құнды
салалар, қалыпты жағдайда, мысалы, мұнай, химия саласы сияқты көп
мөлшерде капитал қажет етеді. Оидай салаларда бір жұмыс атқарушыға
келетін жоғары қосылған құн, тек қана жоғары мөлшердегі капиталдық
шығындармсн отслсді. Сонда, жалақының деңгейі де, пайда нормасы да Бұлардың
басқа салалардың есебінен бөлінбейді. Басқа жағдайларда жоғары
қосылған құн адам капиталымен, яғни кадрлар дайындау деңгейі және
олардың біліктілігімен сәйкес келсді.
Жоғары қосылған құнды салалар бір жұмыс жасаушыға шаққанда көп
мөлшерде капитал пайдаланады деп ойлайык,. Осы жағдайда Бұл салаларды
басқалардың есебінен кеңейту жолымен ел, өз ұлттық кірісін көбейтеді деп
санауға бола ма? Хекшер-Олин моделі бойыиша егер ел капитал қорын жинай
берсе байлығы молая береді, оның салық құрылымында капитал қажет ететін
салалар басым болыи, еңбекті көп қажет ететін салалар азаяды. Бірақол үіиіи
арнайы мемлекеттік саясат жүргізудің қажеті жоқ, өйткені мұның борі нарық
заңдарына тән жұмыстардың нәтижесінде іске асады. Өкімет қаржы сақтау,
инвестиция жасауға демеу көрсетуі
керек арқылы капитал қоры жиналады. Әрине салық
құрылымында капитал көп қажет ететін тауарлар өндірісі
үлесін қосу бағытында алға басу болады. Алайда, қаржы
сақтауды ынталандыру индустрияландыру саясатына
жатпайды. Өнерркәсіп саясаты қолда бар капитал көлемінің
шегінде ақшалай жәрдем көрсету немесе капитал көп қажет
ететін салалардың өсуінің басқа нысаидарыпдагы
Іитлла І Іды руды қа мтиды.
Мүпдай оперкосіи саясаты үлггық әл-аухалды котере ала ма? Ондай саясат
рыноктық реттеудің қандайда - бір ақауы түзетуге демеу болған жағдайда ғана
Бұл сұрауға оң жауап беріледі. Егер ондай ақау болмаса, бастабьшда бөлінген
ресуретар жеткілікті, оларды мемлекеттен қайта болу жағдайды жақсартпайды.
Егср ондай ақау болған жағдайда, ол ресуретың жетіспеген мөлшерін міндетті
түрде капиғал көп қажет ететін салаға орналастыруға апарады, ал керісіншс
шамадан тыс ресуретар шықпайды деуге негіз жоқ.
Егер ел капитал көп қажет ететін салаға жәрдем ақша шығарса не болар
еді? Қалыпты жағдайда, қолда бар капитал мөлшеріне есептегенде еңбекті көп
қажет ететін салаларға қарағаида жұмысшыларды аз мөлшерде жаддайтын болады.
Сөйтіп, экономиканың капиталинтенсинті саласына капитал ағылуы ең алдымен
жұмыстылықты қысқартуға әкеп
соғады. Соңынан нақты жалақы төмендеуден жұмыссыздықты жоюға болар еді,
онда барлық салаларда капитал еңбекпен алмасады. Сонда бастабында
жұмыссыздықтың өсуі өнеркәсіп саясатынан күтетін нәтиже бола қоймас деген
қорытынды шығаруға болады.
2."Кайлапыстырушы болек"ролін апщаратын салалар
Өкімет экономиканы материалдық-техникалық жабдықтауды
қанағаттандыратын салаларға арнайы қолдау жасауы ксрек. Осы көзқарасқа
сәйкес аралық өнім өндіретін өнеркәсіпті дамыту, осы өнімдерді пайдаланатын
салалардын өсуін ыиталандырып, мультипликатор эффектісін жасайды. Мысалы,
болат қүятып өнеркәсіп үшіп жапондықтар бсретін иміісстициялықжордем ақша
болатты арзандатады, сөйтіп автомобильдер жопе кемелср жасайтын өндірістср
типтегі болат тұтынатын салалардың дамуына серпіліс береді.
Найлапыстырушы баяек аргументінің көпке мәлімділік кейбір салаларда
пайдалануға болатын аралық өнім өндірісі үй шаруашылығының қажетін
қанғаттандыратын жай бір тұтыну тауарларыиың өндірісіис царағанда
экономикалық қызметтің іргелі түрі деп саналатын иікірмен түсінідірілсді
Шынында да, болат псмссе компьютсрлер Гюліиектеріі оидірумеи айиалысатыпдар
тістің боры ІІсмесс оймншыК
"'жасаушыларға қарағаида отс күрдслі қызмст атқаратынын
сезінбеске болмайды. Бірақ егер рыноктық реттеуде ақау болмаса, аралықөнім
өндірушілердің билігіис отс аз ресуретар қалдырады дсуге негіз жок,.
Экономикалық ғылымның негізгі алғы шарты бәсекелік рынок жағдайында
кіргізетін қандайда рссуретың кірісі оиың соцгы өнімінің ,
құнына тең.
Байланыстырушы бөлек аргументі өкімет кеме жасау немесе
автомобильдер өндірумен салыстырғанда бола өндірісіне жекеменшік
рыногынан артық көлемде инвестиция жасауы керек дегенді білдіреді. Бұл
ұлттык. кірісті кобейте ме? Рыноктық реттеуде ақау болмаса, Бұл сұрауға
қарсы жауап қайтарылады. Автомобиль өндіруден болат өндіруге, ауыстырып
бір доллар мөлшеріндегі капиталды пайдалануы
аптомобиль шығару құнын бір долларға төмендетеді, болатты
шығару көлемін сондай мөлшерге қосады. Қосымша шығарған
болатты автомобиль шығаруды алғашқы деңгейінен жоғары емес мөлшерге дейін
қайталап қөсу үшін пайдалануға болады. Бұл ресуретарды алғашқы болу
жарасымды болған дегенді дәлелдейді.
З.Болашақта өсу потенциалы бар салалар
Өнеркәсіп саясаты ресуретардың болашақта өсуге үлкен ; потиенциалы
бар салаларға жұмсалуына арналуға тиісті. Ғылыми-техникалық
прогресс түтыну тапсырысын және салыстырмалы артықшылықтарды
өзгертеді, әртүрлі; салалардың өсуі жылдамдықтары арасындағы
үлкен айырқашылықтарға апарады. Қандай салалар жылдамырақ өсетінін әр
уақытға біліп отыру мүмкін бола бермесе де алдын ала болжауға болады.
Озық- салаларды мсмлекет өз қолдауына адудың,. еңбек және капитапды
өсудің үлкен болашагы бар салаларға ауыстыруды ынталандырудың
керегі бар ма? Жоғарыда көрсетілгендей бұл сүраудың жауабы да рынок
өз міндеті дұрыс атқарған жағдайда мемлексттің бұндай ролі артық деп
корсді. Фирмалар инвестициялық саясат жүргізеді,
жұмысшылар жұмыс орнын өздері таіідайды. Сөйтіп олар
перпективті салаларды анықтауға тырысады. Озық- салаларды іріктеп
таіуіауды өкімет рынокқа қатысушылардан артық орыидай алғанда ғана оның
бұл іске араласуы орынды болмақ. Рыноктық реттеуде ақау болмаған жағдайда
Бұл салаға таратылатын қандай да қосымша ынталандырулар орынсыз болып
шығады.
Өкімет салалардың өсуін әруақытта қолдауы керск дейтін пікір олардың
өсу потенциалып рынок оруақытға толықбаі-аламайды дсп корумен тец
магынадагы үгым. Бұл пікір жас салаларды қолдау туралы аргументпеп тсктес.
Ол қатал сыиға алынғаи, өйткені әлсіз дамыған елдер жағдайында опы
дәлелдейтін рыноктық реттеудің ақауы бар екендігіне айқын куәләндіру жок,.
Бұл сып өнеркәсібі дамыған елдердің жағдайы үшін тіпті де әділеттірек деуге
болады, өйткені Бұл елдедегі рынок қызметі артық жетілдірілгені белгілі.
АҚШ-та жеке иннесторлар, мысалы Аляскада мүнай құбырларын салу немесе
биотехнологияға қаржы енгізу сияқты салаларға демеу көрсетеді. Олар көп
мөлшерде апғашқы капитал қажет етеді, ұзақ болашақта олардың беретін
пайдасы да белгісіз болады. Бұл мысалдар рыноктық күштер алысты бағамдай
алмайды дейтін пікірлер орынсыз екепінің куәсі бола алады.
Басқа елдерде басымдық ретінде іріктелген салалар
Басқа елдер қандай бір тауар мысалы, тоқыма өнімі өндірісінде жоғары
тиімділікке жетеді, нәтижесінде олемдік рыноктагы тоқыма өнімінің бағасы
түседі деп көрейік. Бүған, мысалы, АҚШ кдпай қарар еді? Мұнда салыстырмалы
артықшылық өзгеретін болғандықтан, ресурстарды тоқыма индустриясынан басқа
салаларға ауыстыру арқылы Америка бұған бейімделуі керек. Оның сыртында,
рынок Бұл өзгерісті антоматты түрде жүргізуге ұмтылады, өйткені баға түсуі
осыны ынталандырады. Егср америкаидық экономикадагы рыноктық реттеудің
қандайда бір ақауы болмаса, онда процесті тоқтату немесе тездету мақсатында
мемлекеттен араласудың қажеті болмайды. Тоқыма өніміне бағаның түсуі
салыстырмалы артықшылықтың оөзгеруіне. емес, басқа елдер тоқыма өндірісіне
жәрдем ақша берудеп болады деп көрейік. Ондай жағдайда АҚШ басқаша қарауы
керек не? Ііуған оң жауап берілмейді.Тоқыманың бағасы түсуі неден болды-
Шетелде технологияның өзгеруінен бе?, әлде ІІІетелдерде тоқыма өндірісіне
жәрдем ақша беруден бе? АҚІІІ үшін ешқандай айырмашылығы жоқ. Қандай
жағдайда да өз әл-ахуалын жоғарылату үшін, АҚШ, тоқыма өнеркәсібімен
рссурстарды шығару керек. Фермерлер бидай немесе жүгерінің қайсысын
өндіруді шешу үшін олардың салыстырмалы бағасын білуі керек. Бұл шешім баға
рынокта қалыптасуы ма пнемесе баға деңгейін мемелекеттен демеу нәтижесінде
белгілеуі мүмкін, бірақ тәуелді болмайды. Американдықтар Протекционизмнің
көмегімен өз өнеркәсібін бұрмалауға апаратын басқа елдердің тілегі жайында
АҚШ-та да солай болуы керек дем көрмейді.
Осындай ой-жүгіртулердегі контраріумен бойынша егер
салалық басымдықтар жөнінде басқа елдерде саясат жүргізуіне АҚШ жауап
бермесе Америка өзскті салалардан ығыстырылып қалады деп кореді. Бұл әрине,
шетелдерде басымдықретінде іріктелетін салалар экономикалық өсу үшін
бірінші кезекте маңызды болмақ деп пайымдауға байланысты
шығар. Әлбетте, олде-бір ел қандай бір саланы басымдык.
ретінде белгілесе, Бұл өздігіиен мсмлекеттік араласуды
қажет ететін рыноктық реттеудің олдеқандай ақауы бар
екенін корсстпейді. Өнеркәсіп саясатының қорғаныс
ретіндегі түсіндірілуі қандай салаларды дсмеу керектігіне
қатысты басқа елдердің пікірін американдықтар
қабылдауын талап етеді.
Біз өнеркәсіп саясаты моселелері бойынша қоғамдық пікірталастар
барысына осер ететін критерияларды алып қарадык,. Бұл критериялар біршама
тартымды екені байқалады, бірақ, олар долдікпен жасалған экономикалық
таддауды котермейді. Осындай жағдайда өкімет өнеркәсіп саясатын оны іске
асыратын белсенділерге құнын толсп, бірақ біреуі керек пе? Егер Бұл
саясатты жақтаушылар тандамапы артык аргументтер шығарып бсре алмаса, нагыз
аналитиктер оны неге шынымен мойындайды? Бұл !
сүрауларға екі түрлі жауап қайтаруға болады. Біріпші
жауаптың практикалық жагы басымырақ, Бұл идеялар
экономистерді соншалықты ссмдіре алмаса да, олар саяси практикаға осерін
тигізеді. Өнеркәсіп саясаты омір тіршіліктс қшіай жузсгс асырылгітыиып
түсімдіру оте мацызды. Екінші жауан, оіісркосіи саясатьпіа ІІІыІІдІІк,ІІси
қарау мосслссі жайында. Онсркосіп саясаты мосслелсрі бойыіппа пікірлср бір-
біріпсн айырмапіылықға болум сын котермсйді. Сшццама УК.ЫІІТЫЛЫҚІІСІІ
салыстырылып "жасалғап арі-ументгср жсткілікті. Оларда қарапайым саяси
жасырын сыр жоқ, ксрісінміе аиагүрлым имтелсктуалды тсрең магыиалм гылыми
нсгізді болады.
1.2.Өнсркэсін сяясаты жоііііідегі тсрсадстілгеи дэлслдеулср
БслссІІді мемлскеттік саясатты жақтаушылар оиың сенімді
нсгіздслуіи талап стсді. Ондай негіздсу рымоктық реттеудеп
нақты ақаулардың болуына байланысты. Мундай
аргументтердің кемшілігі соида, олар рыноктагы иақты
ақаулар меп мемлекеттік араласу болғам жағдайды ешқашан
байланыстырмайды. Өйткені мемлскеттік араласпау
оруақытта үстанатын принцип болып келеді. Рынокты
реттеудсгі ақауларды анықтау қиыи. Онеркәсібі дамыған
елдерді зерттейтіи экономистер осы еддердің
экономикасындагы өнеркәсіп саясатына байланысты екі түрлі ақауды
корсетсді. Оиың біріншісі, жоғары технологиялы салаларда жұмыс жасайтын
фирмалар жаңа білімді қабылдаудам бастап, оларды басқа фирмалар "аулауға"
дейінгі жалғасатын пайданың бір бөлігін анықтай алмауына байланысты.
ЕкіІІшісі, жоғары шогырландырылған оллигополистік салаларда монополдық
пайда табу орын алатындыгына байланысты болады.
Техпология және сыртқы пайда. Рыноктық реттеудің білімге :
меншік тоқтатудағы қиындықтарға байланысты ақаулар болады.
Белгілі саланың фирмасы білім жасап Інығарады, оны басқа фирмалар
бағасыз пайдалануға болады. Сонда, осы сала шын момінде белгілі
қосымша өнім -білімінің соңгы олеуметтік пайдасын оидірсді, сойте тура
Бұл саланың фирмаларына ешқандай сыйлық окелмейді. Білімді жасап
шығарған фирмаға қарағанда сыртқы болып ссептелетін
басқалар білімдік өнімді пайдалануын сыртқы найда дейді. Осындай
сыртқы пайда айқын болған жағдайда Бұл салаға жордем ақша бсруге
ІІегіз бар деп кореді. Қисыидық абстракция дсңгейімсн алғанда
Бұл дамущы елдердегі жас салаларды, дамығам елдердегі
қуатты оііеркәсіптен қорғау пайдасыидагы аргументті сскс түсірсді.
Оисркәсібі дамыған слдерде Бұл аргумент к.осымиіа шекке
(фапьпі) ис. Ойтксні мүнда өндіріс. орпыиың басты мнідетін
орыпдайтын, япіи жаңа білім жасайтыи салалар бар.
Жоғарытехпологиялықдеи атанатыІІ осы сшішшрдың
қатарыіш аэроғарынітық оисркосіи, камм.ьютерлер. мен
элсктршіикіі опімдерінің өндірістері жатады.
Жоғарытехіюлогиялықсалаларда фирмшіар өз рссуретарыпың
біршама бөлігін тсхіюлогияны жстілдіруге Ііайдаламады. Бүны
зсртгсулср мен жасшіымдарды тура қаржылау жолымеп
ІІсмесс алғашқы болып жаңа өнімдер өндіру, жаңа
техпологиялык, ІІроцестерді игеру, оларға қажетті
шығындарды отеуарқылы жүзегс асырады. Әрине, мүидай іс-қызметгерді
қандай да салаларда жүргізеді. СондықтаІІ жоғарытехнологиялық салалар және
шаруашылықтың басқа сала-салбырларының арасын жақсы айыру қиыІІ.
Дегенмен.Бұл салада жүргізетін процестерді олардың атқаратын роліне қарай
айыруға болады. Ендешс, жоғарытехнологиялық салалар туралы айтудың моиі
бар, оларда білімге жұмсайтын иниестиция олардың іс-қызметі үшін ең өзекті
мағынаға ие.
Осы салаларға демеу корсетудің себебі мынада. Фирмалар білімге
жұмсаған өз иниестицияларының кейбір нотижелерін игереді, олай болмағанда
иннсстиция жұмсамаған болар еді. Әдетге олар Бұл жұмысты толық орындап шыға
алмайды. Кейбір''ііавданы басқа фирмалар пайдаланады, олар( өзық
фирмілардын. идеялары мен техникалық жетістіктеріи еліктеп үқсатады.
Мысалы, электроникада фирмалар босекелес компанияларға жету үшін айнымалы
(реверсивті) инженсрлік - жасалымдармен жиі айналысады: олардың өнімдерін
демонтаж жасап бүддіреді, сойтіп олар қалай жұмыс істейтінін, оның
негізінде не бар екенін түсінуді мақсат етеді, Патенттік зандылык.тар
фирмалардың жетістіктерін оте олсіз қорғайды. Мемлекетпен араласпау
принципін сақтаған жағдайда жоғарытехнологиялықфирмалар иновациялыққызмет
жасағаны үшін алута^тиісті мөлшердегі ынталаидыру сыйлыгын толық ала
алмаиды деп пайымдауға обден болады.
Ситуация: жоғарытехнологиялық салаларды өкіметпен демеу
Өкімет жоғары технологияға жордем ақша бсруі керек пе? Бүндагы жағдай
қолайлы сияқты корінгеііімсн белгілі бір абайлылық (сақтык,) қажет скен.
Біріпшіден, басымдылықты дүрыс аимктаупі өкімет к,абідстті скендігіііе
сспім оте маңі.гіды; екііішідеп, бүғаи жұмсалатым к,аржымың колемі үлкеи
рол атқарады.
ЖмІІрыІпехпологчялықсалаларда жаңа білімді геиерациялау
арцмлы қосымша қопімдықигілік оіідіріясді. Мүида мыма
жағдайларды • ажырату қажет: біріншіден, тіпті
жшарытехікынгиіілық ' салаларда болып жатқап профестер
ксііде жаңа білім алумен қапиіалықты байлаиысты експі
бслгісіз отіп жатады. Жогирытехнологиялықсшішіарда жаңа
тсхнология, 'гехііикада қызмст жасаум^и байлаиысы жок,
капитсУІ тартуға, жұмысіиы жалдауға .жордем ақша бсрудің
шгыпасы болмайди; екініиірен, технцкалық ирофес,
техпикалықжстістіктердің ауысқап агымы кейде
жоғарытехналогиялык, салалардың санына к,алавда
жатқызуға болмайтын салаларда да отіп жатады. Басты
принцип сауда жоме риеркосіп саясаты жалпы
жоғарытехпологиялықсалаларда емес, тек рыноктық
реттсудің ақауы Ьрым алған жерде белсеңді жүргізілуі керек.
Бұл саясаттың нотижесінде меншік қүқын белгілеуге мүмкін
болмайтын жаңа білім түріне жордем ақша берілгені жон.
Жаңа білімдердің қөзғалтушысы (генераторы) деп
ссептелетін жалпы салалар тобыңа жордем ақша берілсе, онда мумкіндігг
қойылған мақсатқа тең келмейтін қүралға айналады, бул мүмкін ёмес.
Оның ориына ғылыми-зерттеу, тожірибе-конструкторлық
жумыстарға өкімет жордсм ақша бергені жон. Бірақ оларды
аныктау, проблемасы бар. Фирма жаңа білім алумен
айналысатынын қалай білуге болады? Оте кең колемдегі
түсііідірілу олдекімдердің теріс пайдаланып кетуіне апарады.
Жұмыс бағытын керісінше оте қатал амықғаған жағдайда
шлыми-зерттеу жұмысын үйымдастыру ірі оралымсыз
бюрократтықнысанаға айналады. Бұл жұмысты
үйымдастырудың ыңғайлы жағдайында қаржы
шыгымдарының есебі, бақылауы қарапайым болып келеді. Мүидай істі
қөзғалтушылар теңцссі жоқ жаңа идеяларды иеформалдық прииципімен
үйымдастыратын шағын компаииялар болады.
АҚШ-та гылыми-зсрттсу, тожірибе-көпструкторлық жұмыстарға экономикалық
қызметгің басқа түрлсріпе Қарағанда апагүрлым артықжордем ақша шығарады.
Гылыми-зерттеугс шыққап шығындар агымдагы шығындар ретіііде сссптслсді дс
корпорацияның пайдасына түсстіи
Аргументінің қаншалықты сандық моні бар Қандай жордем! ақша
жарасымды: 10, 20 ма емесе 100% пе? Шындыгында,^ . бүны кезкелген
адам біле бермейді. Сыртқы пайданың: ерекшелік: ^моніне байланысты
оларды олшеу қиын, олар рыноктық бағасыз пайда болып табылады. Егер
жоғарытехнологиялық салалардан туындаған сыртқы пайдалар улкеи болса, бір
елдің шеңберінде оларды демеу ушін ынталандыру соншалықты ауыр болмас еді.
Бір елдсгі білімнен алған пайданың біршама бөлігі басқа елдердің
фирмаларына да жетеді. Бір елдің деңгейіндс меншіктік
қуқын мойындау моселесі жеке фирманың децгейіндегідей соншалықты
откір қойылмайды, бірақ бул Қандай да ел
үшін маңызды болмақ.
Қазіргі уақытта жетілдірілмегенгне'қарамай техник'алық, тохнолбгиялық
білімнің ағымдық аргументі - өнеркәсіп саясаты ушін ең артық қисынды
негіздеу болып есептеледі.Қандай бір салаларды іріктеудің қарапайым
тетіктерін срншама ;,к,и.цалмай-ақ жоққа шығаруға болады. Олармен
салыстырғанда ғылымды қажет ететін салаларды қолдау немесе қолдамау
аргумемтгері ой толғауларға шақыруға турарлықтай.
Жетілдірілмеген бэсекелестік жопе сыртқы сауда
стратегиясы.
80-ш,іг,.жылдар^І'іОнерксюіп саясатын жургізу пайдасындагьі 1 жаңа
аргумент ғылыми топтарда өзіне үлкен назар аудартты. Бұл аргументті
бастапқыда Колумбия Унинсрситетінс Притапдык. Барбара Спеисср жопс Джеймс
Бр-лідерлср усыпыііты. Олар жстілдірілгсн бсюеке жоқтыгым мемлскеттік
араласуды қажет стстін рымоктықретгсудің ақауы деп жариялады. Олардың
ІІікірішІІс, кейбір сшіаларда бірнсіие-ақ фирмалар бір-бірімсн ІІақты
бсгсскелсссді. Осыдам -болып жетілдірілгеп босскс туралы болжам жүзсгс
асгіайды. Салаларда міидстті түрдс қосыміиа кірісі алыиадІІ, ягми фирмалар
алуға тиісті дсцгейіпсп іІртЫқ Пайда ғабады, ол басқа салалардагы
тоускслдік дорежссінде бизнсстік сиііатта болады. Опдай пайда табуда
халықаралық босскслік болатыиы айқыи корінсді.
Сменсер, Брэндер бүидай жағдайда қосымша кірісті
ІІІстелдік фирмалардан ұлттық фирмаларға жіберу
мақсатымем өкімет ушін приицип бойыиша ойып ережесін өзгертуі мумкіп
деп есептейді. Ец қарапайым жағдайдың өзіпдс өкіметтің жордем
ақшасы шетел босекелестерін саладан қорқытып шығарып,
улттықфирмалардың пайдасын жордем ақшадан артық мөлшергс
котеруіне болады. Фирмалар тск шетел рыноктарында сауда
жасайды деп ойлайық. Онда шетелдік босекелестерден пайданы осылай
үстап қалу, жордем ақша улттық кірісті басқа елдердің
есебінен котереді дегенді мойындауға тура келеді. Сойтіп, жордем ақша
босеке ушін ынталакдыруды жоюдан болып, жордем ақшаның өзінен артық
мөлшердегі пайда табады. Жордсм ақша соншама эффскт берсді, өйткені ол
белгілі өнімге стратегиялық артықшылықпен қатар қоюға болатын артықшылық
жасайды. Осымдай ссбсптен жетілдірілмеген босекелікке негізделген
өнеркәсіп саясаты пайдасындагы аргументті кейде сыртқы сауда
стратегиясының аргументі деп те атайды.
Аталған зерттеушілердің келтірген гипотетикалық
мысалдарыпа қарағанда сыртқы сауда стратегиясының
аргументі өкіметтің іс-қимыл жасауына туп-тура міндет бсретіидей
ой тугызады. Еуропалық өкіметтсрдің жордем ақшалары шстел
босекелестерінің есебінсн еуропалық фирмалардың пайдасын курт
котереді. Түтынушылардың мүдцссіп сскс алмағанда
еуропалықтардың ол-ахуалы жоғарылайды, ал американдықтардікі
төмендейді. Бул аргументті американдық өкімет қарулану ретінде
қабылдауы іКсрек пс?
1с жузіндс сыртқы сауда саясатын стратегиялық түргыдан кегіздсу
қызыкты концепция, бірак. осал жері бар. Оны сынаушылардың пікіріпше,
(ііріншМен, Бұл саясатты практикада қолдану үиііп кодімгі алатындагыдаи
анагүрлым кои ақнарат к,ажет; еқііпиіден, оидай саясат Інстел
мемлекеттсрінің қарсыластыгын тугызады; үшіншідеп, қапдай жағдайда да
оперкосіи жомс сыртқы сауда саясаты айналасындагы ішкі саяси күрсс ондай
сыпайы аналитикалық қүралды қабылдауға мүмкіндік бермейді.
Ақпарат жетіспеушілік проблсмасы ец алдымеп қаіідай да бір саланы
баскдлардан, тіпті былайгы барлііқ шаруашылықтан жекс алыи қарауға
болмайтындыгмида. Егер қандай бір сала дордем ақша алса, ол басқа
салалардың ресуретарын өзіне тартады, сойтіп олардың шыгыііып кобейтеді.
Сонымсн, сгер қандайда бір саясат қолдану нотижесінде ұлттық фирмаларға
стратегиялық артықшылық беретін мүмкіндік туса басқасының артықшылығыи
жоғалтып алуы мүмкін. Әр саладагы саясат қаншалықты дүрыс екендігін бекіту
үшін ортүрлі саладағы ортүрлі эффектілерді өкімет жіктеп, салмақтап коруі
керек. Бір сала қалай қызмет жасайтынын білу жеткіліксіз, басқа барлық
салаларда жағдай қалай екенін өкімет жақсы білуі кереқбарлығына да
ресуретар қажет.
Егер үсынылған сыртқы сауда стратегиясы ақпарат жетіспеуіне байланысты
қарсылықтардан откеннің өзінде, борібір шетел қарсылықтарынын, проблемасы
кдла береді. Шын монінде сауданың шартгы жағдайын жақсарту үшін кедендік
баж салыгын қолдануда осындай проблемаларды кездестіруге болады.
Сонымен, сыртқы сауда стратегиясы дегеніміз "коршінді ойсырат"
принципіне қүрылған, бір елдің ол-ахуальш басқаньщ есебінен қосатын саясат.
Ондай саясат сауда согыстарымен қолайсыздыққа үшыратады, барлық жақтарға
зиян келтіреді (10). Осыған үқсас саясатты қолдайтын экономистер көп шыға
қоймайтыны түсінікті.
1.3. Кейбір елдердегі онеркәсіп саясатының ІІакты жайы
Өнеркәсіп саясатының теориясы - Бұл ішкі рыноктық реттеудің ақауларын
ғалдаудагы ерекше жағдай. Мүның принциптері мейліншс қарапайым, ойтсе дс
кейбір нақты ситуацияларда моселе күрделенс түсетін соттері бар. Өнеркәсіп
саясатын іс жүзінде жүзеге асыру - тіпті де күрлслі іс. Әртүрлі елдердің
алға қоятын мақсатғары, олардың соцгы Іотижслсрін айтиапІІІІІың өзіндс,
сомшама коижақтылыгымсн срскінслепсді. Төменде кейбір слдердің оіісркосім
сііясаты салаларыпдагы оржақты мысалдар, нюлулар, тшідаулар, қорытындылар
бсріледі.
Жапонинның өнеркәсіп саясаты. Бұл слдің оііеркосін саясаты басқа
иидустриялды елдермсн салыстырғанда ец айк,ыіі бсйнслсигсІІ. Опың моиі
нсдс? Зерттсушілср Бұл слдің оііеркосіи саясатыида скі кезсіщі айырмп
бслгілейді. 50-жылдардан 70-жылдардың басыма дсйін Жаіюнияпың өкіметтік
үжымдары рссуретарды болуді жоғары дорсжедс туріі бақылауға алыи отырды. 70-
жылдардың ортасынан мсмлекеттің ролі жіңішке, сыпайылау болып бүркемелене
тусті. Жапония мсмлекетінің Бұл ролін компьютерлер, басқа да электропдық
техиикалар өндірісіи ретгеу, болат қүймасы омеркәсібі, кеме жасау, ауыр
индустрияның басқа түрлерін дамьпуды басқарып отырған бүгінгі таңда ешбір
өзгеріссіз бурынгы қалпында атасақ қателік болар еді.
Жапондық өнеркәсіп саясаты бастагщы кезецде. Екінші дүниежүзілік
согыстың соңынан 70-жылдардың басына дейін Жапония экоиомикасы
"тапшылық экономикасы" ретінде дамыды. Шетел Ішіютасын айырбастау курсы
да, проценттік ставка да тепе-тецдік деңгейінен төмен болды. Сондықтан
ІІалюталық және несиелік ресуретар окімшілдік жолымен таратылды.
Бұл рссуретардың орпаласуын өкіметтІң, ең алдымен Қаржы
министрлігі және ойгілі Өнеркәсіп, сыртқы сауда министрлігінің қатал
бақылауымен жүргізіп отырды. Аса маңызды рссуретардың таралуына бақылау
жасау Бұл министрліктерге ұлттық экономиканың даму бағытын
анықтауға мүмкіндік берді. Олардың окімі кейбір салаларды қорғау үшін
қолданылатын баждар мен импорттық шектеулерді пайдалануда
күшейе түсті. Бұл министрліктер 50-ші және 60-шы жылдары өз әрекеттерін
экономикалық өсу стратсгиясын жүзеге асыру үшін пайдаланды.
Ол стратегия біз жоғарыда алып қараған қайшылық
критерияларып жақтаушылардың үсынғандарына үқсас аргументтерге
нсгізделсді. Өкімет қаржы ресуретарын ауыр индустрия салаларына
жұмсады. Олар дагдылы тоқыма өнеркәсібі торізді еңбек
интенсивтілік салалар есебінен котсрілгсн бір жумыс жасаушыларға
келетін қосынды құны жоғары децгейдегі салалар болды. Мүндагы
мақсат -Жапония сыртқы саудасының дол сол кездегі қүрылымын
бейислсумеи шектелмсді. Оның ормыпа (юлашакла салыстырмалы артықІІІылықты
қаиағаттандыра алатыи салаларды дсмсугс тырысты. Волат балқыту торізді
аралық тауар өндіретін салаларды ерскшс ынталандырды. МүІІың нотижссі
бслгілі. Жапоидық экөпомка тсцдссі жоқ жылдам өсудің үлгісін олемгс айқын
корсетті, Жапония мысалы жоғарыда корсетілгсп қайшылықті аргументтерге
сбиіиальіқ;-сенімділік бсреді.
Жапондық өнеркәсіп саясаты 50-ІІІі және -60-шы жылдары қоғамдық санада
ескірген бейпслсрді қолдап келді. Елді біріккен коргюріщия түрінде
беймслсп, ресуретарды тарту туралы барлық.шешімдерді өнеркосіп, сыртқы
сауда министрлігі қабылдайды деп есептеді. Әйтсс дс Бұл жағдай уақыт алға
жылжыған сайын откен уақыт ісі болып қала берді. 70- жылдардан экономикалық
реттеудің дағдылы тетіктері өз мағынасынан айрылды. Валюталық жоие несиелік
ресуретар тапшылықтан шықты, сауда шектеулерін пайдалану, басқа елдерге
қойылатын талапқа кошті, еидігі жерде'ІЖапрния ішкі рынокты ашуы керек.
Шамамен 1975 жылдан , Жапония өнеркәсіп саясаты біршама оралымды сипаттагы
нысанаға ауысты.
Қазіргі замапгы Жапондықоперкөсіп саясаты.
70-ші жылдардың ортасынан Жапонияның өнеркәсіп
саясаты ғылымды қажет стетін, жоғары технологиялық
салалардың жаңа кешенін дамытуды ынталандыруға
бағытталды. Өнеркәсіп саясаты технология дамытуға аз мөлшердегі жордем ақша
беруді жаңа технологиялар дамытуға бағытталған мемлекет пен
корпорациялардың біріккен; зерттеулік жобаларымен үйлестіру арқылы
жүргізілді. Бұл шаралар жалпы халық шаруашылығына,қагынасты алғанда
оте шагын мөлшерде болады. Өнерісосіпті• •• дамыту саласындагы жапондық
жаңа саясатты бурынгы уак,ыттагы саясатқа қарағанда рыноктық реттеуде ақау
,орын алуымен түсіндіру оңай деп кореді. ;
Өнеркәсіптегі жаңа саясат беретін эффект қаншалықты үлкен? Басымдық
ретінде тандаған салалардың экономикада иеленетін орны 1975 жылдан көп
өзгерген жоқ. Телевизор, аудио және видеотехникалар сияқты түрмыстық
электрондық тауарлар да, аптомобильдер жасау да жоғары технологиялық
салаларға жатқызылмайды. Бұлар негізінен біріккен жеке және мемлекеттік
зерттеу жобаларымен жузеге асырылады. Сондықтан Жапонияның экспорт
саласыида елеулі табысқа жеткізгсн түтыну ғауарлары онеркосіи саясатының
жемісі бола алмайды. Бірақ, Жапоиия сонымен қатар өндірісін дамытуда
өнеркәсіп саясаты басты рол атқарған кейбір өнімдердің ірі өндірушісі болып
табылады. Олардың ішінде жартылай откізгіш чиптер ерекше орын алады.
Батыста Жапондық артықшылықтардың ортүрлі к,ырлары корсетіледі. Ондай
артықшылықтарды жапондықтар көп жағдайда "модениеттік" фактордың
бастамасымен түсіндіретіні бслгілі. Бірақ американдықзсрттсуші М.Портердің
түсіндіруі бойынша жапондық "кереметтің" параметріне жатқызуға
болмайтын
экономиканың даму деңгейі төмен өндірістер де бар, ягни экономиканың
екі түірн кезіктіруге болады: біріншісінде, өндірістің өсуі жылдам,
өнімділік жоғары, босекелік қабілеті жоғары дорежеде; екінші бөлігінде,
босекелік жоқ деуге болады, өндіріс тиімділігі төмен. Жалпы алғанда
экономиканың өнімділігі, халықтың тіршілік деңгейі американдықтардан
оддеқайда төмен (13).
Сонымен қысқаша тарихи шолу Жапонияның өнеркәсіп саясатының нақты
жағдайын түсінуге мүмкіндік береді. Жапонияны зерттеушілердің көпшілігі
экономикалық мақсатқа жету үшін оскери принципті үстамай қүрылған қоғам деп
есептейді. Осы пікір өкіметтің ролін оның ең үлкен осер еткен кезінде асыра
бағалады, қазіргі уақытқа дейін ондай бағалауды жалғастырып келеді.
Басқа елдердіқ өнеркәсіп саясаты.
Басқа елдер де согыстан кейінгі кезеңде белгілі өнеркәсіп саясатын
жүргізді. Бірақ олардың ешқайсысы Жапония сияқты өнеркәсіпті дамытуда
мемлекеттік бақылауды соншама кең колемде қолданбады, ондай табысқа жеткен
жоқ. Франция сондай саясатгы ортүрлі кезеңдерде түрліше дорежеде жүргізді.
АҚШ айқын бейнеленген индустриялдық стратегиясыз болса да белгілі саясат
болды, ол негізінен ауыл шаруашылығы және оскери салаларды қамтыды.
Француздықвнеркәсіп саясаты. Алдымен француздық
фирмалардың шетелдіктермен техникалық жарысын
мемлекеттен демеуіне байланысты моселеге назар аударуға болады. 60-шы
жылдардан бастап Француз өкіметі технология саласында олемдік өзаттар
санына американдық, ксйімнен жапондықкомпаниялар котерілуінс мазасызданғац
болатын. Бул үстемдікке фраицуз өкіметі олсмдііс рыноктардағы босекелікке
төзуге қабілетті ұлттық өзаттар дсп •аталатын француз фирмаларын қарсы
к.оюға тырьісты.;ОІІдай ұлттық өзаттарды ;КҰРУ үшііі;өкімет шағын фирмалар
ірілсу қүрылымдарға қосылуын ыиталандырады. Өкімет өзіпің барлық орскетіи
"жецілдікпен пайдаланушы" рыиоктар қүруға пайдалаиады. Мысалы, мсмлскеттік
телефон компамияларына компьютсрлік қондырғылар, телекоммуникация
қүралдарын тек ұлттық фирмаларда алуды міндет етті. Кей жағдайда,
мемлекеттік жордем ақшаны өзекті деп саналатын салаларды демеуге жұмсады.
Француздық өнеркәсіп саясаты қалай жүзеге асты? 70-ші жылдардың аяғына
дейін экрномиканың өсу жылдамдыгы бойынша Алманиядан адда болды,
Үлыбританияны үзак. артта қаддырды. Бірақ Францияда ауыр жұмыссыздық
басталды, ол Еуропанын. дерлік барлық едцеріне зақым келтірді. Франция
тожірибесіндегі таңғаларлық жай табыстан табысқа жеткендері мемлекеттен
жордем алған салалардан' басқалары болып шықты. Француздық компьютер;
индустриясы бүгінге дейін қорғалған рынокқа тоуедді, ал оуе қүштерін
дамытудағы әрекеті көп қаржы жұмсау нотижесінде технология саласында
табысқа жетті. Бұл нотижелер Франциядағы өнеркәсіп саясаты экономикалық
өсудің қөзғалтушы күші болды деп есептеуге жеткіліксіз болатыны түсінікті.
АҚШ-тың онеркәсіп саясаты. АҚШ еркін рынок идеологиясын
үстанатындықтан Жапониядағы алғашқы кезеңдегідей экономиканы мемлекеттен
тікелей басқаруға болмайды. Осыған қарамастан америка өкіметі кейбір
саладағы өсуді ынталандыруда бірінші дорежедегі рол атқарды. Нақты жағдайда
ауыл шаруашылыгында осылай бодды. Бүнда америка үкіметі шындыгында
жүргізуге түрарлықтай онеркәсіп саясатына оте жақын келді, онда жоғарыда
алып қараған тереңірек аргументтің бірін негіз болдырды. Ғылыми білімді
меншіктенуді мойындау проблемасы қандай бір салаға мемлекеттен араласудың
себебі бола алады. Отбасы фермапарына негізделген ауыл шаруашылыгы
жағдайында Бұл пррблема ерекше откір: кез-келген жаңа жасалымдар мыңцаған
фермерлерге жетуге болады, олар алғаш жасаушыдан өзгеше болатындыгына немен
де тоуелдік жасауға болмайды. Осы проблеманы ІЖОЦДЛСТУ уші амсрика
өкіметі ауылшаруашылыгының тсхнояагиясы саласыида зертгеу жұмысын
үйымдастырып, ол [туралы ақпарат таратыпты. Мемлскет көптеген қең аукдлмды
[оқиғаларды үйымдастыруда жетекшілік рол атқарады, олар [сулаіідыру
гимаратын салу пішіндес үжымдық күш қөсуды [талап стеді. бндай мемлскеттік
аргіласу рыноктық реттеуде \ак,ау бар екенін корсстсді, өнеркәсіп
саясатын соншама ^жактамайтын экоиомистердеп де қолдау тапты. I
Амсрика өкіметінің екінші маңызды міидеті - қорғаныс .саласы.
Американың ұлтгықкірісінің колемі және қорғаныс ішыгыкы онеркәсібі дамыған
басқа елдермен салыстырғанда оге ауқымды. Осының Іютижесінде АҚШ-тың
мемлекеттік секторы сюкери техникаиың олемдегі аса ірі рыногы болып
ітабыдады. АҚШ истребитеддері сияқты соғыс онеркәсібі рнімдерін
өндіруде басымдық орында болуы өндіріс .ауқымынан үлкен эффект
окелетіні таңқаддырмайды. Кей экагдайда америкалық согыс шығындары АҚШ
фирмаларына азаматгық арналымдағы тауарлар өндірісіне артықшылық
Ібереді. Мысалы, алғаш 1960 жылы өндіріле бастаған Боинг фирмасының
азаматтық үшақтары бүрыннан шығарылатын рогыс үшақтарынан аз норсе
қодданбағаны белгілі. Согыс раласындагы зертгеулер мен конструкторлық
жасалымдар ІАҚШ фирмаларына басқа мақсатта пайдалануына болатын
көптеген гылыми жұмыстар ауысатыны жасырын емес. Еуропалық
аналитиктер өз елдері АҚШ және Жапониядан Һртға қалғандыгын түсіндіре
келіп, практика жүзінде Американың өнеркәсіп саясаты оның
ауқымы, техникалық Цеңгейі жапондықтардан ешбір төмен және тиімсіз емес деп
Пайымдайтын корінеді (10).
Біз алып қараған кейбір дамыған елдердегі өнеркәсіп ясатының жалпылық
сипаттары бойынша мынадай ^ысқаша қорытыпды жасауға болады:
"Өнеркәсіп саясаты дегеніміз - мемлекеттің
кономикалық өсуді қанағаттандыру мақсатында ресуретар юлінісін
өзгертуге үмтылуы. Әлем еддері ішінде өнеркәсіп аясатын белсенді жүргізіп
елеулі табысқа жеткен елдердің ірі - Жапония.
'Өнеркәсіп саясатын жақтаушылар экономикалық еориядан туындайтын
аргументтер арқылы экономикаға Іемлекеттен араласу қажеттігін долелдейді.
Олардың ішінде Ң жиі қолданылатындарға бір жумыс жасаушьгға келетін :оғары
қосынды құнды басымдық салаларды негіздейтін
2. ДАМУШЫ ЕЛДЕРДЕП ӨНЕРКӘСІП САЯСАТЫ
Дамушы елдердің арасыидагы айырмашылық аса ірі болғамына қарамай жалпы
салыстырмалы артта қалғандыгы олардың сауда саясатына кейбір жалпылық
сыйпат ^ерсді. Біріншіден, дамушы елдердің көпшілігі сыртк.ы сауда саясатын
олардың дагдылы қазып шығаратын және аграрлык. салаларына қарсы қою ретінде
өнеркәсіпті ыиталавдыру үшін пайдалануға тырысады. Олардың пікірішие,
мүндай көзқарас оларға бай елдерден аргға қалғандықты жоюға комегін
тигізеді; Екіншіден, көптеген ксдей еддер сыртк.ысауда саясатын біркелкі
емес дамудың немесе ел ішіндегі экономика дуализмі делінетін проблемаларды
шешу үшін қолдануға тырысады; Үшіншіден дамушы елдер кейде олардың артта
қалғандыгында ішкі себеп жок,, одан горі халықаралық экономикалық тортіптің
оділетсіздігінің саддары деп кореді. Бул тортіпті олар халықаралық
келісімдер комегімен қайта қарауға әрекет жасап келеді.
Осы себептердің нотижесінде пайда болған сауда саясатының кейбір
ерекшеліктері жоніндегі моселелерді алып қарайық.
2.1. ӨІІеркәсіпті дамыту мақсатыңцагы сыртқы сауда саясаты
Дамушы елдердегі сыртқысауда саясатының негізгі айырмашылыгы ең
алдымен ұлттық өнеркәсіпті ынталандыруға бағытталғандыгында. Мүның моні
қандай бір дорежеде өнеркәсіп ұлттық дамудың символы деп
коретіндігімен түсіндіріледі. Бұл жонінде сыртқы экономикалық саясатты
дамытуды көздеген ортүрлі теориялық аргументтер бар. Олардың ең
маңыздыларының бірі жаңа жас салаларды шетел босекелесінен қорғаудагы
долелдер. Оның себебі мынада: ондай жас салаларды аягынан түргызып, ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.