Этимология

Жоспар
Кіріспе

1 Этимологиялық зерттеуге қойылатын шарт
2 Этимологияның негізгі критерийлері
3 Этимологиялық принцип

Сөздердің шығу тегін түсіндірумен тіл туралы ғылымның арнайы саласы — этимология айналысады. Термин гректің etymon — нағыз, шын және logos — мән, мағына деген сөздерінен шыққан. Этимология сөздердің алғашқы мағынасын анықтаумен шектеліп қалмайды, сонымен бірге оның қолданылу тарихын, өзгеру себептерін зерттейді, бүл қолданылып отырған сөздердің мән-мағынасын тереңірек түсінуге көмектеседі. Мысалы үшін «джинсы» деген сөзді алайық. Бұл сөз қазақ тіліне орыс тілі арқылы енген. Ол сөз қашан пайда болған? Нені білдіреді? Орыс тіліне ңашан енді? Сөздің тарихы мынадай: XVI ғ. Еуропа елдерінде Генуя мақтаматасының бір түрі жолақ саржа пайда болады. Матаның аты «jean» Генуя қаласының атынан шыққан. Ол матадан 1850 жылы Сан-Францискода ерекше пішімді шалбарлар тігіп, оларға іеапз — дамбал деген ат береді. Бұл jean деген сөздің көптік түрі. XX ғасырда ондай шалбарлар Ресейге де келіп жетеді. Бірақ олардың аты біраз өзгеріске үшырап, көптік жалғаудың орысша түрін ңабылдап, ы жалғауы қосылып, джинсы болып шыға келеді. Этимологиялық зерттеулер мақсаты мен нысанына қарай әр алуан тәсілдер мен принциптерге сүйенеді. Солардың ішінде жиі қолданылатындары: тарихи-салыстырма тәсілі, морфемдік-модельдік талдаулар, түбірін індете зерттеу, т.б. Этимологиялық зерттеулер мен сөздіктер алдына қойған мақсатына байланысты бір тілге, не бір топтағы туыстас бірнеше тілдерге бағындырылуы мүмкін.

Пән: Әдебиет
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 5 бет
Таңдаулыға:

Сөздердің шығу тегін түсіндірумен тіл туралы ғылымның арнайы саласы -- этимология айналысады. Термин гректің etymon -- нағыз, шын және logos -- мән, мағына деген сөздерінен шыққан. Этимология сөздердің алғашқы мағынасын анықтаумен шектеліп қалмайды, сонымен бірге оның қолданылу тарихын, өзгеру себептерін зерттейді, бүл қолданылып отырған сөздердің мән-мағынасын тереңірек түсінуге көмектеседі. Мысалы үшін джинсы деген сөзді алайық. Бұл сөз қазақ тіліне орыс тілі арқылы енген. Ол сөз қашан пайда болған? Нені білдіреді? Орыс тіліне ңашан енді? Сөздің тарихы мынадай: XVI ғ. Еуропа елдерінде Генуя мақтаматасының бір түрі жолақ саржа пайда болады. Матаның аты jean Генуя қаласының атынан шыққан. Ол матадан 1850 жылы Сан-Францискода ерекше пішімді шалбарлар тігіп, оларға іеапз -- дамбал деген ат береді. Бұл jean деген сөздің көптік түрі. XX ғасырда ондай шалбарлар Ресейге де келіп жетеді. Бірақ олардың аты біраз өзгеріске үшырап, көптік жалғаудың орысша түрін ңабылдап, ы жалғауы қосылып, джинсы болып шыға келеді. Этимологиялық зерттеулер мақсаты мен нысанына қарай әр алуан тәсілдер мен принциптерге сүйенеді. Солардың ішінде жиі қолданылатындары: тарихи-салыстырма тәсілі, морфемдік-модельдік талдаулар, түбірін індете зерттеу, т.б. Этимологиялық зерттеулер мен сөздіктер алдына қойған мақсатына байланысты бір тілге, не бір топтағы туыстас бірнеше тілдерге бағындырылуы мүмкін. Этимологиялық зерттеулердің қай түрі болмасын, қандай тілге бағытталмасын ғылыми тұрғыдан үш түрлі, атап айтқанда, фонетикалық, морфологиялық және семантикалық принцип-критерийге сүйенуі шарт. Сөз төркінін дұрыс та дәл анықтаудың нәтижелі тәсілі болып саналатын бұл принцип-критерийлер жалпы түрде емес, нақтылы тілдердің өзіндік ерекшеліктері мен сол тілдердің қалыптасу, даму заңдылықтары негізінде қолданылады. Осы орайда синхронды және диахронды бағыттағы Этимологиялық зерттеуге қойылатын тағы бір шарт - тарихи факторлармен санасу. Фонетикалық принцип - әрбір тілдің немесе бір топтағы туыс тілдердің дыбыстық жүйесіне тән (сингармонизм - үндестік пен ассимиляция, дыбыс алмасу мен дыбыстық сәйкестігі, дыбыстың түсіп қалуы мен қосымша дыбыстың пайда болуы, дыбыстардың қосарлануы мен әлсізденуі, дыбыстардың ұзаруы мен қысқаруы, орын алмастыру мен апокопа, элизия мен парагогия, флексия мен фузия, т.б.) сан алуан фонетикалық заңдылықтарды қатаң ескеруді талап етеді. Морфологиялық принцип - сөздердің тұлғалық өзгерістеріне байланысты заңдылықтарына негізделеді. Лексемаларға жасалатын морфологиялық талдаудың басты мақсаты, мәселен, түркі тілдерінің жалғамалық құрылысына сәйкес, олардың ілкі түбір, жай түбір, туынды түбір және грамматикалық тұлғалардың ара-жігін ажырату болып саналады. Сондай-ақ морфологиялық принцип-критерий сөзжасам процесіне негіз болушы көптеген модель-үлгілер мен сан алуан грамматикалық тұлғалардың ішінен Этимологиясы анықталуға тиісті лексиканың табиғатын тап басып тану үшін, өзіне ұқсас басқа сөздерден айыру үшін қажет. Семантикалық принцип - сөздердің мағынасын анықтауда Этимологияның негізгі критерийлерінің бірі болып саналады. Өйткені мағынасыз сөз болмайтыны белгілі және ол мағына сол сөздің дыбыстық не морфологиялық тұлғасына да тікелей қатысты. Сөз мағыналарының көнеруі, күңгірттенуі, ұмыт болуы, тоғысуы, іштей жіктеліп, көп мағынаға, тіпті біртекті омонимдерге айналуы, т.б. сөз табиғатына тән семантикалық заңдылықтар - Этимологиялық принцип. Тарихи принцип - Этимологияның тарихи лексикологиямен, этнолингвистика және этнография, т.б. тоғысар бір туысы. Өйткені тіл абстракция емес, ол белгілі этностың туындысы, ал этнос белгілі бір геосаяси аумақта, тарихи кеңістікте жасап келген феномен. Оның болмысын анықтайтын өзіндік дүниетанымы, салт-дәстүрі, ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.