Бастауыш сынып оқушыларының пәндік құзыреттерін қалыптастыру жолдары
Нормативтік сілтемелер.
Анықтамалар..
КІРІСПЕ.
І тарау. БАСТАУЫШ СЫНЫП ОҚУШЫЛАРЫНЫҢ ПӘНДІК ҚҰЗЫРЕТТЕРІН ҚАЛЫПТАСТЫРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ.ӘДІСНАМАЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ .
1.1. Дамыта оқыта отырып, оқушылардың құзыреттілігін дамыту ... ..
1.2. Мұғалімнің кәсіби құзіреттілігі . нәтижелі білім берудің негізі...
1.3. Пәндi оқыту барысында оқушыларға эстетикалық тәрбие беру...
1.4. Оқушыларды эстетикалық тәрбиеге баулу..
1.5. Жеткіншек шақ және оның ерекшеліктері.
ІІ тарау. Оқушылардың білім, білік, дағдыларын қалыптастырудың теориялық негіздері...
2.1. Педагогика ғылымы оқушылардың білім, білік, дағдылары жайында.
2.2. Бастауыш білім берудің тұжырымдамасында оқушылардың білім, білік, дағдыларына қойылатын талаптар.
2.3. Бірінші сынып оқушыларының білім, білік, дағдыларын қалыптастырудың ерекшеліктері.
2.4. Математика курсының оқу.әдістемелік негізгі бағыттары ... ... ..
2.5. Бірінші сынып оқушыларының білім, білік, дағдыларын қалыптастыру бойынша жүргізілген тәжірибелік.эксперименттік жұмыс нәтижелері..
ҚОРЫТЫНДЫ..
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТIЗIМI.
ҚОСЫМША..
Анықтамалар..
КІРІСПЕ.
І тарау. БАСТАУЫШ СЫНЫП ОҚУШЫЛАРЫНЫҢ ПӘНДІК ҚҰЗЫРЕТТЕРІН ҚАЛЫПТАСТЫРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ.ӘДІСНАМАЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ .
1.1. Дамыта оқыта отырып, оқушылардың құзыреттілігін дамыту ... ..
1.2. Мұғалімнің кәсіби құзіреттілігі . нәтижелі білім берудің негізі...
1.3. Пәндi оқыту барысында оқушыларға эстетикалық тәрбие беру...
1.4. Оқушыларды эстетикалық тәрбиеге баулу..
1.5. Жеткіншек шақ және оның ерекшеліктері.
ІІ тарау. Оқушылардың білім, білік, дағдыларын қалыптастырудың теориялық негіздері...
2.1. Педагогика ғылымы оқушылардың білім, білік, дағдылары жайында.
2.2. Бастауыш білім берудің тұжырымдамасында оқушылардың білім, білік, дағдыларына қойылатын талаптар.
2.3. Бірінші сынып оқушыларының білім, білік, дағдыларын қалыптастырудың ерекшеліктері.
2.4. Математика курсының оқу.әдістемелік негізгі бағыттары ... ... ..
2.5. Бірінші сынып оқушыларының білім, білік, дағдыларын қалыптастыру бойынша жүргізілген тәжірибелік.эксперименттік жұмыс нәтижелері..
ҚОРЫТЫНДЫ..
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТIЗIМI.
ҚОСЫМША..
Кез келген елдің болашағы білім беру жүйесінің және зиялылар қауымының деңгейіне байланысты болғандықтан, Қазақстан халқына да әлемнің дамыған елдерімен тең дәрежеде білім беру қажеттігі күмән тудырмайды. Елбасы Н.Назарбаев өзінің «Қазақстан – 2050» жолдауында: «оқушыларды қазақстандық патриотизм мен шығармашылық жағынан дамыған жеке тұлға ретінде тәрбиелеу аса қажет... ұлттық мінез-құлық, биік талғампаздық, тәкәппарлық, тектілік, білімділік, биік талғам, ұлттық намыс қасиеттерін сіңіріп қалыптастыруымыз керек» дегені мәлім [1]. Елбасының осы алға қойған зор міндеттерін іске асыру мектептен басталады, ол үшін сапалы білім мен салауатты тәрбие беру қажет.
Еліміздің дамуының алғы шарты білім дедік, яғни «Үшінші мыңжылдықтың жастары қандай болмақ?» деген сұрақ туындайды. Жауапкершіліктің биігінен көрінуі де жас ұрпаққа берілетін білім сапасын мейілінше арттыруды қажет етеді. Ал, білім сапасын арттыру, оның деңгейін әлемдік білім кеңістігіндегі стандарттарға сай келтіру түптеп келгенде, мұғалімге, оның кәсіби құзырлығына, әдістемелік біліктілігі мен шеберлігіне тікелей байланысты. Жас ұрпаққа жоғары сапалы білім беру ісін тек қана көп мәдениетті, шығармашыл, жаңашыл, инновациялық тұрғыда ойлап, қызмет жасай білетін ұстаз ғана мүлтіксіз атқара алады.
Құзыреттілікті қалыптастыру – білім беру саласының өзекті мәселесі. Күн сайын адамға көптеген ақпарат тасқыны келеді. Ал оқу мазмұны мен оқыту әдістері ескі сарында қалып қоюда. Сондықтан білім берудегі әлеуметтік қажеттілік пен ол қажеттілікті қанағаттандырудың арасындағы қарама-қайшылық білім беру саласының дағдарысына әкеліп соғуда. Сол себепті оқытушылардың әдістемелік шығармашылығын дамытуды кәсіби құзіреттілігінде жүзеге асыру қажеттігі туындайды [2].
Еліміздің дамуының алғы шарты білім дедік, яғни «Үшінші мыңжылдықтың жастары қандай болмақ?» деген сұрақ туындайды. Жауапкершіліктің биігінен көрінуі де жас ұрпаққа берілетін білім сапасын мейілінше арттыруды қажет етеді. Ал, білім сапасын арттыру, оның деңгейін әлемдік білім кеңістігіндегі стандарттарға сай келтіру түптеп келгенде, мұғалімге, оның кәсіби құзырлығына, әдістемелік біліктілігі мен шеберлігіне тікелей байланысты. Жас ұрпаққа жоғары сапалы білім беру ісін тек қана көп мәдениетті, шығармашыл, жаңашыл, инновациялық тұрғыда ойлап, қызмет жасай білетін ұстаз ғана мүлтіксіз атқара алады.
Құзыреттілікті қалыптастыру – білім беру саласының өзекті мәселесі. Күн сайын адамға көптеген ақпарат тасқыны келеді. Ал оқу мазмұны мен оқыту әдістері ескі сарында қалып қоюда. Сондықтан білім берудегі әлеуметтік қажеттілік пен ол қажеттілікті қанағаттандырудың арасындағы қарама-қайшылық білім беру саласының дағдарысына әкеліп соғуда. Сол себепті оқытушылардың әдістемелік шығармашылығын дамытуды кәсіби құзіреттілігінде жүзеге асыру қажеттігі туындайды [2].
1. “Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан” Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан халқына Жолдауы, 2007.
2. «Қазақстан халқының әл-ауқатын арттыру-мемлекеттік саясаттың басты мақсаты» Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан халқына Жолдауы, 2008.
3. Қазақстан Республикасында техникалық және кәсіптік білім беруді дамытудың 2008 – 2013 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы “Қазақстан мектебі” журналы №8, 2004
4. А.К.Маркова. Кәсібиқұзыреттіліктіңдамудеңгейі//2009
5. Г.К. Селевко. Педагогикалық технологияларды меңгеру факторы//2009
6. А.К.Маркова. Кәсіби құзыреттіліктің даму деңгейі//2009
7. М.И.Скаткин.Зерттеу мәдениеті-педагогикалық қабілет// 2008
8. Л.Горбунова Зерттеу туралы білімі, білік дағдысының болуы // 2007
9. И.Д.Богаева .Педагогикалық қызметтегі кәсіби шеберлік//2009
10. Г.К. Селевко. Педагогикалық технологияларды меңгеру факторы//2009
11. Ұстаздық шығармашылық – Б.А.Тұрғынбаева Алматы 2007
12. Құзырлылық амалының негізгі ұғымдары – К.С.Құдайбергенова Алматы 2007
13. Мектептегі сыныптан тыс жұмыстар – 3-2011
14. Ғаббасов С. Ізгілік әліппесі. 1-2 кітап. – Алматы:1991.
15. Әбілқызы З. Қазақ халқының этнопедагогикасы // Қазақстан мектебі.- 1990. - №2.- 25 б.
16. «Энциклопедия» Алматы кітап 2003 М.Ш.Өмірбекова.
17. «Хабаршы» журналы №1 (6) Алматы,и 2005.
18. В.Сухомлинский. Балаға жүрек жылуы. - Алматы, 1976.
19. Р.Қоянбаев. Тәрбие теориясы. - Алматы, 1990.
20. С.Ұзақбаева. Тамыры терең тәрбие. - Алматы, 1995.
21. Қ.Жарыңбаев, С.Қалиев. Қазақтың тәлім тәрбиесі. - Алма-п.1,1995.
22. К.Оразбекова. Отбасы психологиясы. - Алматы, 1997.
23. Б.Мекішев. Әлемнің жеті кереметі. - А., 1992.
24. И.Можейко. Әлемнің жеті және З7 кереметі.-Алматы, 1988.
25. Прасолова Е.Е. В союзе с красотой. - М, 1987.
26. Кутаева Н. Основы эстетического воспитания. - М, 1986.
27. Наурыз. Жаңарған салт-дәстүрлер//Құрастырған М.Оразбеков.- Алматы, 1991.
28. М.Жұмабаев. Педагогика. - Алматы,1992.
25. Euleferd G. Praxis der Umwelterziehung in der Bundesrepublik Deutschland: Eine empirische Untersuchung. - Marburg: Erwelt, 2004. – S.123
26. Абалкина И.Л. Экологиялық жауапкершілік: құқықтық және экономикалық механизмдер. - М.: АҚШ және Канады РАН, 2002. – Б.207
27. Невзоров Т.Б. Экологиялық жауапкершілік. - Кемерово: Кемер. мемл. ун-т, 2003. – Б.167
28. Шарифов М. Экологиялық жауапкершіліктің философиялық және құқықтық аспектілері. - Баку: Адилоглы, 2003. – Б.289
29. Папуткова Ж.А. Экологиялық білім берудің жүйе жасаушы ұғымы ретінде экологиялық жауапкершілік // Alma mater. – 2006. - № 1. – Б. 16-19.
30. Environmental Education: A Process for Pre-service, teacher training, curriculum development. – Unesco – UNTER into EE Program, 2006. - № 26.
31. Environmental education teacher resource hands book a practical guide fork – 12 EE (edited bu R.J. Wilke). - New York, 2003.
32. Final Report. International Working Meeting on the School Curriculum. – Morges (Switner. land): IUCN, 2001.
33. Лисеев И.К. Экологиялық дағдарыс және білім берудің жаңа міндеттері: Монологтан – диалогқа // Экология және өмір. – 2001. - № 4. - Б. 40-43.
34. Атфилд Р. Экологиялық жауапкершіліктің этикасы //Глобалды мәселелер және жалпы адамдық құндылықтар. – М.: Прогресс, 2003. – Б.495
35. Catton W.R., Duplan R.T. A new ecological paradigm for post-exuberant sociologu / Amer. Behaviol. Scientist, 2001. – Vol. 24, № 1. – P. 15-47.
36. Miller A. Integrative Thinking As A Goal Of Environmental Education // Environmental Education, 2000. – Vol.12. Summer. – 193 p.
37. Environmentally sustainable economic development: building on Brundtland. – 1997. – 332 p.
38. Kinne O. Ethics and eco-ethics. Editorial //Marine Ecology. Progress Series. – 1997, July. – P. 1-3.
39. Когай Е.А. Әлеуметтік экология очеркиері: адам және табиғат. – Курск: КМПУ, 1997. – Б.97.
40. Атраубаева Р.Н. Іле өзені және оның экологиясы: оқу құралы. – Алматы, 2003. – Б.140.
41. Шевцов А.Ж. Әлеуметтік экология және экологиялық тәрбиелеу: әдістемелік негіздер: оқу құралы. – Екатеринбург: Орал. МПИ, 1992. – Б.238
42. Иванова И.В. Қазіргі мектептегі оқушылардың әлеуметтік-экологиялық бағдарлау //Мектептік экологиялық білім беру: ақиқат пен болашақ. – СПб.: Крисмас+, 1997. – Б. 77-90.
43. Сихымбаева Ж.Б. Жоғары оқу орындарында экологиялық білім берудегі инновация туралы // Қазақстан кәсіпкері. – 2009. - № 4(74). – Б.70-71.
45. Кушумбаев А.А. Қазақстан Республикасының экологиялық құқығы: оқу құралы – Астана: Фолиант, 2001. – Б.330
46. Қожахметова К.Ж. «Халықтық педагогиканы зерттеудің кейбір ғылыми және теориялық, мәселелері» Алматы 1993 ж
47. Ұзақбаева С. «Тамыры терең тәрбие» Алматы «Білім» 1995 ж
48. С.А. Ұзақбаева «Балаларға экологиялық тәрбие берудегі халық дәстүрі» Алматы 1990 ж
49. Ә.Жұмақанов. «Семьяда балаларды адамгершілікке тәрбиелеудің кейбір мәселелері» Алматы 1985 ж
50. П.Айқабылова. «Бала мінезінің қалыптасу және оны тәрбиелеудің жолдары » Алматы 1972 ж
51. И.А.Кайров. «Адамгершілікке тәрбиелеудің әліппесі»
Алматы 1998 ж
52. Е.Әбдіразақова. « Адамгершілік, имандылық тәрбиесі» Шымкент 1994 ж
53. И.С.Маренко. «Оқушыларды саналы тәртіпке және мінез-құлық мәдениетіне тәрбиелеу »Алматы 1987 ж
54. К. Сарманов,Н.К.Перкас «Экологиялық білім беру бағдарламасы» Қазақстан мектебі № 8. 1993 ж
55. Оқу-тәрбие процесіндегі экологиялық сабақтастықтың ғылыми-теориялық негіздері. Монография. ТКО «Зерде» баспасы. Алматы, 2005.181б.
56. Бүлдіршіндерге экологиялық тәрбие беру. Оқу-құрал. –Алматы: Республикалық баспа кабинеті, 1998. –83 б.
57. Балабақшадағы экологиялық тәрбие жұмыстарына арналған көмекші құрал. Техникалық байланыстар жөніндегі Германия қоғамы. –Алматы. 1998. –1-15- б.
58. Табиғатты бағала да аяла. (Баланы мектепке дайындау сыныбы мен топтарында экологиялық тәрбие беруге арналған көмекші құрал). –Алматы: «Зерде» баспасы, 2001. -72 б.
59. Мектепалды топтарында қысқа мерзімде (3 айлық) баланы мектепке дайындау бағдарламасы. –Алматы: Республикалық баспа кабинеті, 1999. (М.С. Сәтімбековамен авторлық бірлестікте ) -35 б.
60. Қысқа мерзімде баланы мектепке даярлау бағдарламасы. –Алматы: Республикалық баспа кабинеті, 2000. (М.С. Сәтімбековамен авторлық бірлестікте) -33 б.
61. Отбасында және балабақшада баланы мектепке дайындау бағдарламасы, –Алматы. Шартарап, 2000. (М.С. Сәтімбековамен авторлық бірлестікте). 91 б.
62. Балабақшада баланы мектепке дайындау. Әдістемелік нұсқау. –Алматы. Шартарап, 2000. (М.С. Сәтімбековамен авторлық бірлестікте). –103 б.
63. Отбасында баланы мектепке дайындау, ата-аналарға арналған әдістемелік нұсқау. –Алматы. Шартарап, 2000. (М.С. Сәтімбековамен авторлық бірлестікте). –191 б.
64. Қысқа мерзімде баланы мектепке даярлау (әдістемелік нұсқау). –Алматы: Республикалық баспа кабинеті, 2001. (М.С. Сәтімбековамен авторлық бірлестікте) –125 б.
65. Е.Әкімқұлов. Білгенге маржан. — Алматы, 1988.
66. Қазақстан өнері. - Алматы, 1982.
67. С.Қалиев, т.б., Қазақ халқының салт-дәстүрі. - Алматы, 1994.
68. Жарықбаев Қ., Қалиев С. Қазақ тәлім-тәрбиесі: оқу құралы. – Алматы: Санат, 1995. – 352 б.
2. «Қазақстан халқының әл-ауқатын арттыру-мемлекеттік саясаттың басты мақсаты» Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан халқына Жолдауы, 2008.
3. Қазақстан Республикасында техникалық және кәсіптік білім беруді дамытудың 2008 – 2013 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы “Қазақстан мектебі” журналы №8, 2004
4. А.К.Маркова. Кәсібиқұзыреттіліктіңдамудеңгейі//2009
5. Г.К. Селевко. Педагогикалық технологияларды меңгеру факторы//2009
6. А.К.Маркова. Кәсіби құзыреттіліктің даму деңгейі//2009
7. М.И.Скаткин.Зерттеу мәдениеті-педагогикалық қабілет// 2008
8. Л.Горбунова Зерттеу туралы білімі, білік дағдысының болуы // 2007
9. И.Д.Богаева .Педагогикалық қызметтегі кәсіби шеберлік//2009
10. Г.К. Селевко. Педагогикалық технологияларды меңгеру факторы//2009
11. Ұстаздық шығармашылық – Б.А.Тұрғынбаева Алматы 2007
12. Құзырлылық амалының негізгі ұғымдары – К.С.Құдайбергенова Алматы 2007
13. Мектептегі сыныптан тыс жұмыстар – 3-2011
14. Ғаббасов С. Ізгілік әліппесі. 1-2 кітап. – Алматы:1991.
15. Әбілқызы З. Қазақ халқының этнопедагогикасы // Қазақстан мектебі.- 1990. - №2.- 25 б.
16. «Энциклопедия» Алматы кітап 2003 М.Ш.Өмірбекова.
17. «Хабаршы» журналы №1 (6) Алматы,и 2005.
18. В.Сухомлинский. Балаға жүрек жылуы. - Алматы, 1976.
19. Р.Қоянбаев. Тәрбие теориясы. - Алматы, 1990.
20. С.Ұзақбаева. Тамыры терең тәрбие. - Алматы, 1995.
21. Қ.Жарыңбаев, С.Қалиев. Қазақтың тәлім тәрбиесі. - Алма-п.1,1995.
22. К.Оразбекова. Отбасы психологиясы. - Алматы, 1997.
23. Б.Мекішев. Әлемнің жеті кереметі. - А., 1992.
24. И.Можейко. Әлемнің жеті және З7 кереметі.-Алматы, 1988.
25. Прасолова Е.Е. В союзе с красотой. - М, 1987.
26. Кутаева Н. Основы эстетического воспитания. - М, 1986.
27. Наурыз. Жаңарған салт-дәстүрлер//Құрастырған М.Оразбеков.- Алматы, 1991.
28. М.Жұмабаев. Педагогика. - Алматы,1992.
25. Euleferd G. Praxis der Umwelterziehung in der Bundesrepublik Deutschland: Eine empirische Untersuchung. - Marburg: Erwelt, 2004. – S.123
26. Абалкина И.Л. Экологиялық жауапкершілік: құқықтық және экономикалық механизмдер. - М.: АҚШ және Канады РАН, 2002. – Б.207
27. Невзоров Т.Б. Экологиялық жауапкершілік. - Кемерово: Кемер. мемл. ун-т, 2003. – Б.167
28. Шарифов М. Экологиялық жауапкершіліктің философиялық және құқықтық аспектілері. - Баку: Адилоглы, 2003. – Б.289
29. Папуткова Ж.А. Экологиялық білім берудің жүйе жасаушы ұғымы ретінде экологиялық жауапкершілік // Alma mater. – 2006. - № 1. – Б. 16-19.
30. Environmental Education: A Process for Pre-service, teacher training, curriculum development. – Unesco – UNTER into EE Program, 2006. - № 26.
31. Environmental education teacher resource hands book a practical guide fork – 12 EE (edited bu R.J. Wilke). - New York, 2003.
32. Final Report. International Working Meeting on the School Curriculum. – Morges (Switner. land): IUCN, 2001.
33. Лисеев И.К. Экологиялық дағдарыс және білім берудің жаңа міндеттері: Монологтан – диалогқа // Экология және өмір. – 2001. - № 4. - Б. 40-43.
34. Атфилд Р. Экологиялық жауапкершіліктің этикасы //Глобалды мәселелер және жалпы адамдық құндылықтар. – М.: Прогресс, 2003. – Б.495
35. Catton W.R., Duplan R.T. A new ecological paradigm for post-exuberant sociologu / Amer. Behaviol. Scientist, 2001. – Vol. 24, № 1. – P. 15-47.
36. Miller A. Integrative Thinking As A Goal Of Environmental Education // Environmental Education, 2000. – Vol.12. Summer. – 193 p.
37. Environmentally sustainable economic development: building on Brundtland. – 1997. – 332 p.
38. Kinne O. Ethics and eco-ethics. Editorial //Marine Ecology. Progress Series. – 1997, July. – P. 1-3.
39. Когай Е.А. Әлеуметтік экология очеркиері: адам және табиғат. – Курск: КМПУ, 1997. – Б.97.
40. Атраубаева Р.Н. Іле өзені және оның экологиясы: оқу құралы. – Алматы, 2003. – Б.140.
41. Шевцов А.Ж. Әлеуметтік экология және экологиялық тәрбиелеу: әдістемелік негіздер: оқу құралы. – Екатеринбург: Орал. МПИ, 1992. – Б.238
42. Иванова И.В. Қазіргі мектептегі оқушылардың әлеуметтік-экологиялық бағдарлау //Мектептік экологиялық білім беру: ақиқат пен болашақ. – СПб.: Крисмас+, 1997. – Б. 77-90.
43. Сихымбаева Ж.Б. Жоғары оқу орындарында экологиялық білім берудегі инновация туралы // Қазақстан кәсіпкері. – 2009. - № 4(74). – Б.70-71.
45. Кушумбаев А.А. Қазақстан Республикасының экологиялық құқығы: оқу құралы – Астана: Фолиант, 2001. – Б.330
46. Қожахметова К.Ж. «Халықтық педагогиканы зерттеудің кейбір ғылыми және теориялық, мәселелері» Алматы 1993 ж
47. Ұзақбаева С. «Тамыры терең тәрбие» Алматы «Білім» 1995 ж
48. С.А. Ұзақбаева «Балаларға экологиялық тәрбие берудегі халық дәстүрі» Алматы 1990 ж
49. Ә.Жұмақанов. «Семьяда балаларды адамгершілікке тәрбиелеудің кейбір мәселелері» Алматы 1985 ж
50. П.Айқабылова. «Бала мінезінің қалыптасу және оны тәрбиелеудің жолдары » Алматы 1972 ж
51. И.А.Кайров. «Адамгершілікке тәрбиелеудің әліппесі»
Алматы 1998 ж
52. Е.Әбдіразақова. « Адамгершілік, имандылық тәрбиесі» Шымкент 1994 ж
53. И.С.Маренко. «Оқушыларды саналы тәртіпке және мінез-құлық мәдениетіне тәрбиелеу »Алматы 1987 ж
54. К. Сарманов,Н.К.Перкас «Экологиялық білім беру бағдарламасы» Қазақстан мектебі № 8. 1993 ж
55. Оқу-тәрбие процесіндегі экологиялық сабақтастықтың ғылыми-теориялық негіздері. Монография. ТКО «Зерде» баспасы. Алматы, 2005.181б.
56. Бүлдіршіндерге экологиялық тәрбие беру. Оқу-құрал. –Алматы: Республикалық баспа кабинеті, 1998. –83 б.
57. Балабақшадағы экологиялық тәрбие жұмыстарына арналған көмекші құрал. Техникалық байланыстар жөніндегі Германия қоғамы. –Алматы. 1998. –1-15- б.
58. Табиғатты бағала да аяла. (Баланы мектепке дайындау сыныбы мен топтарында экологиялық тәрбие беруге арналған көмекші құрал). –Алматы: «Зерде» баспасы, 2001. -72 б.
59. Мектепалды топтарында қысқа мерзімде (3 айлық) баланы мектепке дайындау бағдарламасы. –Алматы: Республикалық баспа кабинеті, 1999. (М.С. Сәтімбековамен авторлық бірлестікте ) -35 б.
60. Қысқа мерзімде баланы мектепке даярлау бағдарламасы. –Алматы: Республикалық баспа кабинеті, 2000. (М.С. Сәтімбековамен авторлық бірлестікте) -33 б.
61. Отбасында және балабақшада баланы мектепке дайындау бағдарламасы, –Алматы. Шартарап, 2000. (М.С. Сәтімбековамен авторлық бірлестікте). 91 б.
62. Балабақшада баланы мектепке дайындау. Әдістемелік нұсқау. –Алматы. Шартарап, 2000. (М.С. Сәтімбековамен авторлық бірлестікте). –103 б.
63. Отбасында баланы мектепке дайындау, ата-аналарға арналған әдістемелік нұсқау. –Алматы. Шартарап, 2000. (М.С. Сәтімбековамен авторлық бірлестікте). –191 б.
64. Қысқа мерзімде баланы мектепке даярлау (әдістемелік нұсқау). –Алматы: Республикалық баспа кабинеті, 2001. (М.С. Сәтімбековамен авторлық бірлестікте) –125 б.
65. Е.Әкімқұлов. Білгенге маржан. — Алматы, 1988.
66. Қазақстан өнері. - Алматы, 1982.
67. С.Қалиев, т.б., Қазақ халқының салт-дәстүрі. - Алматы, 1994.
68. Жарықбаев Қ., Қалиев С. Қазақ тәлім-тәрбиесі: оқу құралы. – Алматы: Санат, 1995. – 352 б.
Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі
Қожа Ахмет Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік университеті
Тақырыбы: Бастауыш сынып оқушыларының пәндік құзыреттерін қалыптастыру.
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
5В010200 - Бастауыш оқыту педагогикасы мен әдістемесі мамандығы
Түркістан – 2016
Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі
Қожа Ахмет Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік университеті
Қорғауға жіберілді
Білім технологиялары кафедрасының
меңгерушісі, п.ғ.д,. профессор
_____________Б.Ортаев
_______________2016 ж.
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: Бастауыш сынып оқушыларының пәндік құзыреттерін қалыптастыру
5В010200 - Бастауыш оқыту педагогикасы мен әдістемесі мамандығы
Орындаған: Ш.Өтепбергенова
Ғылыми жетекшісі,
аға оқытушы
Б.Ауезов
Түркістан – 2016
Нормативтік сілтемелер
Бұл диплом жұмысында төмендегі мемлекеттік стандарттар мен құжаттарға
сілтеме жасалды:
1 ГОСТ 2.105 - 95 Конструкторлық құжаттардың бірыңғай жүйесі. Тестілік
құжаттарға қойылатын жалпы талаптар
2 ГОСТ 7.1-84 Ақпарат, кітапхана және баспа ісі бойынша стандарттар
жүйесі. Құжаттарды библиографиялық рәсімдеу. Жасақтау ережелері және жалпы
талаптар.
3 ГК РК 08-2001 Қазақстан Республикасы жоғары кәсіби білім
мамандықтары және дайындық бағыттары классификаторы.
4 ГОСО 3.001-2000 Қазақстан Республикасы жалпыға міндетті білім беру
стандарты. Кәсіби жоғары білім беру. Негізгі ережелер.
5 ҚР МЖМБС 3. 07. 029-2001 Қазақстан Республикасы жалпыға міндетті
білім беру стандарты. Кәсіби жоғары білім беру. Негізгі ережелер.
6 ҚР МЖМБС 3. 08. 002-2004 Қазақстан Республикасы жалпыға міндетті
білім беру стандарты. Кәсіби жоғары білім беру. Негізгі ережелер.
Бакалавриат. 050202 – Бастауыш оқытудың педагогикасы мен әдістемесі
мамандығы. – Енгіз. 2004 – 09-01.- Астана: ҚР Білім және ғылым министрлігі,
2004.-30 б.
7 ҚР МЖМБС 3. 08. 252-2006 Қазақстан Республикасы жалпыға міндетті
білім беру стандарты. Кәсіби жоғары білім беру. Негізгі ережелер.
Бакалавриат. 050202 – Бастауыш оқытудың педагогикасы мен әдістемесі
мамандығы. – Енгіз. 2006 – 09-01.- Астана: ҚР Білім және ғылым министрлігі,
2006.-31 б.
8 Диссертацияны және авторефератты рәсімдеу туралы нұсқау. -Алматы,
2004.
9 Қазақстан Республикасының 2015 жылға дейінгі білім беруді дамыту
тұжырымдамасы. - Астана, 2004.
10 Қазақстан Республикасы Білім туралы заңы. - Астана, 2007.
11 Қазақстан Республикасында 2011-2020 жылдарға арналған білім беруді
дамытудың Мемлекеттік бағдарламасы. - Астана, 2010.
12 Қазақстан Республикасы жалпы орта білім берудің мемлекеттік жалпыға
міндетті стандарты. Жалпы бастауыш білім. - Алматы, 2013.
Анықтамалар
Диплом жұмысында төмендегі терминдер тиісті анықтамаларымен қолданылды:
Мемлекеттік жоғары кәсіби білім беру стандарты – жоғары білім беру
құрылымын, мазмұнын және жоғары білімнің негізгі бағдарламаларының көлемін
анықтайтын құжат.
Білім беру бағдарламасы – білім беру мазмұны мен оқу үрдісін
ұйымдастыру ерекшеліктерін сипаттайтын білім беру мекемелерінің нормативтік
– басқару құжаттары.
Оқыту үдерісі – оқытудың арнайы ұйымдастырылған түріндегі жеке тұлғаның
жалпы дамуы мен тәрбиесінің, білім беру мақсатын айқындайтын біртұтас
педагогикалық үдерістің нақты көрінісі.
Оқу жоспары (ОЖ): орта білім беру деңгейлеріне сәйкес оқу пәндерінің
тізімі мен көлемін, оқыту тәртібі мен бақылау түрін реттейтін құжат.
Оқу жоспарының тұрақты бөлігі - оқу жоспарының өзгертуге жатпайтын
бөлігі. Оқушы тұлғасын жалпы адамзаттық мұраттар мен мәдени дәстүрлерге
сәйкес қалыптастыруды қамтамасыз етіп, мемлекет аясында тұтас білім
кеңістігін құрады.
Оқу бағдарламасы: әрбір оқу пәні бойынша меңгерілуге жататын білім,
іскерлік және дағдылардың мазмұны мен көлемін айқындайтын бағдарлама.
Кәсіби дайындық - белгілі кәсіп бойынша арнаулы білім, дағды, шеберлік,
еңбек тәжірибесін қалыптастыру. Кәсіби дайындық кәсіби біліктілігінің
күрделілігі мен әзірлік деңгейіне қарай жоғары, арнайы, орта немесе төмен
білім түрлеріне бөлінеді.
Пәнді оқыту нәтижелері – игерілген білім, іскерлік, дағды және білім
беру салалары бойынша құзыретттіліктер.
Таңдау курстары мазмұны білім алушылардың танымдық қызығушылықтарын
жеке бейімі мен таңдауына сәйкес қанағаттандыруға мүмкіндік беретін, пәндер
бойынша білімдердің кеңейтілуі мен тереңдетілуіне ықпал ететін оқу
курстары. Таңдау курстарының жиынтығы оқу жоспарының вариативті бөлігін
құрайды.
Типтік оқу жоспары (ТОЖ): оқыту тілі мен бағытына сәйкес тиісті білім
беру деңгейі оқу пәндерінің тізбесін және м көлемін реттейтін нормативтік
құжат.
КІРІСПЕ
Зерттеудің өзектілігі: Кез келген елдің болашағы білім беру жүйесінің
және зиялылар қауымының деңгейіне байланысты болғандықтан, Қазақстан
халқына да әлемнің дамыған елдерімен тең дәрежеде білім беру қажеттігі
күмән тудырмайды. Елбасы Н.Назарбаев өзінің Қазақстан – 2050 жолдауында:
оқушыларды қазақстандық патриотизм мен шығармашылық жағынан дамыған жеке
тұлға ретінде тәрбиелеу аса қажет... ұлттық мінез-құлық, биік талғампаздық,
тәкәппарлық, тектілік, білімділік, биік талғам, ұлттық намыс қасиеттерін
сіңіріп қалыптастыруымыз керек дегені мәлім [1]. Елбасының осы алға қойған
зор міндеттерін іске асыру мектептен басталады, ол үшін сапалы білім мен
салауатты тәрбие беру қажет.
Еліміздің дамуының алғы шарты білім дедік, яғни Үшінші мыңжылдықтың
жастары қандай болмақ? деген сұрақ туындайды. Жауапкершіліктің биігінен
көрінуі де жас ұрпаққа берілетін білім сапасын мейілінше арттыруды қажет
етеді. Ал, білім сапасын арттыру, оның деңгейін әлемдік білім
кеңістігіндегі стандарттарға сай келтіру түптеп келгенде, мұғалімге, оның
кәсіби құзырлығына, әдістемелік біліктілігі мен шеберлігіне тікелей
байланысты. Жас ұрпаққа жоғары сапалы білім беру ісін тек қана көп
мәдениетті, шығармашыл, жаңашыл, инновациялық тұрғыда ойлап, қызмет жасай
білетін ұстаз ғана мүлтіксіз атқара алады.
Құзыреттілікті қалыптастыру – білім беру саласының өзекті мәселесі.
Күн сайын адамға көптеген ақпарат тасқыны келеді. Ал оқу мазмұны мен оқыту
әдістері ескі сарында қалып қоюда. Сондықтан білім берудегі әлеуметтік
қажеттілік пен ол қажеттілікті қанағаттандырудың арасындағы қарама-қайшылық
білім беру саласының дағдарысына әкеліп соғуда. Сол себепті оқытушылардың
әдістемелік шығармашылығын дамытуды кәсіби құзіреттілігінде жүзеге асыру
қажеттігі туындайды [2].
Құзіреттілік тәсіл идеясы – қоғамға қандай, жеке тұлғаға қандай білім
қажет және ол қоғамның қандай қажетін өтей алады деген сұраққа жауап
береді. Оқушының құзыреттілігін қалыптастыру – бүгінгі білім беру саласының
өзекті мәселелерінің бірі. Құзырлылық тәсіл, білім сапасын арттыруды
дәстүрлі тәсіл мен білім мазмұнын ұлғайту арқылы шешудің арасындағы қарама-
қайшылықтан шығудың бір жолы деп қарастыруға болады. Бұл тәсіл білім
берудің нәтижесіне басты орын береді. Оқытушының басты рөлі – тұлғаның жеке
дамуына негізделген, жан-жақты зерттелетін, сараланған білім беру үлгісінің
басым бағыттарын айқындау, нәтижесінде еліміздің әлемдік өркениетке
негізделген білім саясатының стратегиялық мақсаттарын жүзеге асыру. Осыған
орай, құзыреттілікті нәтижеге бағытталған білім беру жүйесінің сапалық
критериі ретінде қарау, зерттеу, бүгінгі күн талабы.
Білім – болашақ бағдары, кез-келген маман даярлайтын мектептің басты
міндеттерінің бірі – жеке тұлғаның құзіреттілігін дамыту. Құзірет –
оқушының жеке және қоғам талаптарын қанағаттандыру мақсатындағы табысты іс-
әрекетіне қажетті білім дайындығына әлеуметтік тапсырыс. Құзыреттілік –
оқушының әрекет тәсілдерін жан-жақты игеруінен көрінетін білім нәтижесі.
Заман талабы мұғалімдерге жан-жақты жетілген, көпсалалы дайындық иесі
болуды жүктейді. Тәуелсіз мемлекетімізге еңбекқор, кәсібін терең түсінетін,
үнемі өзгеріп отыратын жағдайларға өзінің білімі мен іскерлігін әртүрлі
әрекеттердің айналасында қолдана білетін қабілетті мамандар қажет.
Оқушылардың арнайы орта білімді игеріп, толық қалыптасуына күшті
құралдардың бірі – оқытушыларының жеке үлгісі мен педагогикалық және ғылыми
іс-әрекеттері. Жоғары теориялық және әдістемелік деңгейде сабақты өткізу,
аудиторияны көре білу, жоғары педагогикалық мәдениет, ұйымдастырушылық
қабілеттілігі т.б. Оқытушылардың кәсіби сапалары оқушылардың сабаққа деген
қызығушылықтарын анықтайды.
Бүгінгі қоғамдағы бастауыш сынып оқушыларының пәндік құзыреттерін
қалыптастыруды жетілдіру үшін диплом жұмысының тақырыбын Бастауыш сынып
оқушыларының пәндік құзыреттерін қалыптастыру деп алдық.
Зерттеудің мақсаты: Оқушылардың білімге деген қызығушылығын арттыру,
шынайы бағалауға, өзара көмекке тәрбиелеу.
Зерттеу обьектісі: Оқушылардың құзыреттілік мәдениетін қалыптастыру
процесі.
Зерттеу пәні: Оқыту процесінде оқушылардың құзыреттілік мәдениетін
қалыптастыру.
Зерттеудің міндеттері:
- құзыреттілік білімдерді қалыптастыру;
- құзыреттілік мәдентиетке тәрбиелеу;
- құзыреттілік сезімдерді қалыптастыру;
Зерттеу көздері: Елбасымыз Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан-2050 атты
стратегиялық бағдарламасы, зерттеу мәселелері бойынша философтардың,
педагогтардың, психологтардың еңбектері, зерттеу тақырыбына сәйкес оқу-
әдістемелік құралдар, ғылыми-педагогикалық басылымдар, озат педагог-
психологтардың тәжірибелері алынды.
Зерттеу әдістері: Зерттеу мәселесіне байланысты тақырып бойынша
философиялық, психологиялық, педагогикалық, әдістемелік әдебиеттерге
теориялық талдау жасау; бақылау, әңгімелесу, сауалнама жүргізу, озық
тәжірибелерді зерделеу, жинақтау, қорыту.
Диплом жұмысының құрылымы: Диплом жұмысы кіріспеден, екі негізгі
тараудан, қорытындыдан және пайдаланылған әдебиеттер тізімінен, қосымшадан
тұрады.
І тарау. БАСТАУЫШ СЫНЫП ОҚУШЫЛАРЫНЫҢ ПӘНДІК ҚҰЗЫРЕТТЕРІН ҚАЛЫПТАСТЫРУДЫҢ
ТЕОРИЯЛЫҚ-ӘДІСНАМАЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1. Дамыта оқыта отырып, оқушылардың құзыреттілігін дамыту. Қазіргі
таңда оқыту үрдісіне қойылатын талаптардың өзгеруіне байланысты оқыту
технологиялары негізінен қолданылуда. Оқу үрдісіндегі оқыту технологиялары
дегеніміз қойылған мақсаттарға және күтілетін нәтижеге тиімді жету
жолдарын қамтамасыз ететін оқу бағдарламаларында қамтылған білім
мазмұнын меңгертудің жүйеленеген формалары, әдіс – тәсілдері. Бастауыш
білім беру деңгейінде қолданылатын оқыту технологиялары төмендегі негізгі
талаптарға сәйкес болуы керек [3].
Ø Оқу үрдісінде білім алушылардың өздерін еркін сезінуіне жағдай
туғызу.
Ø Оқушылардың оқуға деген қызығушылығын дамыту, күтілетін нәтижелерге
жетуге талаптандыру.
Ø Жеке басдамытуға бағытталған әдіс – тәсілдерді қолдану.
Ø Өз бетімен жұмыс істеп, шешім қабылдауға мүмкіндіктер туғызу.
Аталған талаптардың бәріне жауап бере алатын технология ретінде
дамыта оқыту технологиясын таңдадым. Жалпы дамыту, даму терминдеріне
баланың белгілімөлшерден шығып, саналы іс – әрекет сатыға ауысуы деп
анықтама беріледі. Дамыта оқыту технологиясын көрнекті ғалымдар Л:С
Вготский, М.Я. Лернер, Л.В. Занков, В.В. Давыдов, Д.Б Эльконин толық
зерттеп, дәлелдеген [4,5,6,7,8]. В.В. Давыдов Дамыта оқыту дегеніміз –
ақыл – ойдың дамуының көрсеткіші ретінде жинақтай,қорытындылай алу дағдысы
– дейді. Дамыта оқытуда баланың ізденушілік – зерттеушілік әрекетін
ұйымдастыру басты назарда ұсталады. Ол үшін бала өзінің осы кезге дейінгі
білетін тәсілдерінің жаңа мәселені шешуге жеткіліксіз екенін сезініп, содан
барып оның білім алуға деген ынтасы артып, білім алуда әрекет жасайды.
Дамыта оқыту жүйесіндегі сабақтардың типологиясы:
Оқу міндетін қою сабағы
модельдеу сабағы
түсінікті нақтылау сабағы
нақтылау сабағы
бағалау сабағы
Оқу мақсаттарының нақты қойылуы.
Оны шешудің жолын бірге қарастыру.
Шешімнің дұрыстығын дәлелдеу.
Бұл үшеуі – дамыта оқытудың Д.Б. Эльконин, В.В. Давыдов жасаған
жүйесінің негізгі компоненттері. Оқушы алдына оқу мақсаттарын қоюда
ешқандай дайын үлгі берілмейді. Мақсатты шешу іштей талқылау, сосын
жинақтау арқылы жүзеге асады. Мұғалім сабақ үрдісін ұйымдастырушы,
бағыттаушы рөлінде ғана болады. Шешім табылған кезде әркім оның
дұрыстығын дәлелдей білуге үйретіліп,әр оқушыға өз ойын ,өз пікірін
айтуға мүмкіндік беріледі. Дамыта оқыту белгілері:
Педагогикадағы түсіндірмелі – иллюстративті әдісі алмастырады. Бұл
әдіс тұлға дамуы – тығыз байланыста.
Дамытудың барлық заңдылықтарын ескереді, жеке бастың өзіндік деңгейі
мен ерекшелігіне сәйкестендіріледі.
Балаға іс – әрекеттің толыққанды субъектісі болып табылады.
Балаға қоршаған ортамен өзара қатынасқа түсетін дербес субъект рөлі
беріледі.
Тұлғаның барлық қасиетін тұтас дамытуға негізделген.
Баланың жақын даму аймағында жүзеге асады.
Аталған сабақ түрлері оқушылардың құзыреттіліктерін қалыптастыруға өз
септігін тигізеді. Заман талабына сай 12 жылдық орта білім беру мазмұны
Стандартпен анықталатын келесідей түйінді құзыреттіліктер ретіндегі білім
беру нәтижелеріне әрбір білім алушының қол жеткізуіне бағытталған:
– проблемалардың шешімін табу;
– ақпараттық;
– коммуникативтік құзыреттіліктер;
Құзыреттілік – оқушылардың іс -әрекеттің әмбебап тәсілдерін
меңгеруінен көрінетін білім нәтижесі деп Қазақстан республикасы Жалпыға
міндетті мемлекеттік стандарттың жобасында анықтама берілген.
Олай болса, бастауыш сыныптардан бастап дамыта оқыту технологиясын
оқушының түйінді құзыреттіліктерін қалыптастыруға бағыттай жұмыс істеу
талап етіліп отыр. Оқушының құзыреттіліктерін қалыптастырудағы дамыта оқыту
технологиясының қолданыс табуын төмендегідей көрсетуге болады.
Оқу мәтінін қою сабағында І. Табыс ситуациясын тудыру кезеңінде
оқушылар өз жетістіктеріне көз жеткізеді, яғни білетіндері сараланады. Осы
кезеңде оқушылардың ақпараттық, коммуникативтік құзыреттіліктерін дамыту
көрініс береді.
ІІ. Интеллектуалдық шиеленіс кезеңінде оқушылардың ізденіс зерттеу
әрекеттерін ұйымдастыруда салыстырады, топтардың жауаптары тыңдалып,
шешімдері тыңдалады. Осылайша сабақ мақсатын оқушылар өздері айтады. Бұл
кезеңде оқушылар алдарына қойылған проблемаларды анықтап, топтың шешімі
арқылы мақсат қояды. Яғни, проблеманы шешу құзыреттіліктері қалыптасады.
ІІІ. Оқу міндетін қою кезеңінде жеткіліксіз білімдерін өздері
меңгереді. Оқулықтан тиісті ақпаратты тауып, қажеттісін сызба арқылы
береді.
ІҮ. Оқу міндетін шешу амалдарын іздестіруде практикалық жұмыстарды топ
өздері орындайды, қиындықтарды анықтап, шешімін айтады.
Ү. Қорытынды рефлексия кезеңінде әр топ, әр оқушы өз түсінігіне талдау
жасап, өмірде қолданылу аясын айтады. Келесі сабаққа міндет белгілейді.
Осылайша, дамыта оқыту бойынша сабақ кезеңдерінде:
- оқушылар сабақтың мақсат, міндетін өздері анықтайды;
- проблеманы шешу жолын іздестіреді;
- жаңаны өздері табады;
- ақылдасады, кеңеседі.
Аталған әрекеттері арқылы әр оқушының проблеманы шешу, ақпараттық,
коммуникативтік құзыреттіліктері қалыптасады. Құзыреттілік қалыптастырудың
келесі міндеті әр сабақтың өмірлік жағдайлармен байланыстылығы.
1.2. Мұғалімнің кәсіби құзіреттілігі – нәтижелі білім берудің негізі.
Мемлекетіміздің дамыған елдердің стандарттарына деген ұмтылысы еліміздің
жаңа сапалық деңгейге жылдам өту қажеттілігін туындатуда. Осыған орай
қазіргі кезде жасалып жатқан реформалар даму институттарының қалыптасуына
немесе өсуден тұрақты даму кезеңіне өтуге және саяси бағыттардағы осындай
өзгерістер өмірдің барлық саласындағы шығармашыл тұлғаның мәртебесін
көтеріп, мерейін үстем етуде. Білім – адамзаттың терең және үйлесімді
дамуын бекітетін құралдардың бірі, прогрестік, әлеуметтік тұрақтылық пен
ұлттық қауіпсіздіктің маңызды факторы. Қазіргі білім беру үрдісі адамның
ішкі табиғи мүмкіндіктерін ашып, әр адамның өзінің Менің сезінуге,
толықтыруға көмектесетіндей, сыртқы әлеммен әлеуметтік қарым-қатынастарда
өз орнын табуға, өзін шығармашылықпен өзгертуге белсенділік танытуға ықпал
етуі тиіс. Бүгінгі таңдағы қоғам кәсіби білімі жетік, құзіретті, бәсекеге
қабілетті мамандарды талап етеді. Білікті ұстаз, білімді маман болу үшін -
әрбір мұғалім өз білімін үздіксіз көтеріп отыруы тиіс. Білімін тұрақты
көтеріп отыру – мұғалімдердің құқықтары әрі міндеттері, білім беру
жүйесінің тұрақты дамуының кепілі, Мемлекеттің дамуының құралы болып
табылады. Тәрбиелік мақсаты: Оқушылардың білімге деген
қызығушылығын арттыру, шынайы бағалауға, өзара көмекке тәрбиелеу.
Көрнекілігі: интерактивті тақта, слайдтар, деңгейлік тапсырмалар жазылған
үлестірмелі қағаздар, оқулық, кесте 10-нан -99-ға дейінгі натурал
сандардың квадраттарының кестесі. Сабақтың түрі: қайталау сабағы Сабақтың
әдісі: репродуктивтік, көрнекілік, практикалық, өзіндік жұмыс, сұрақ-
жауап, сөйлеу. Пәнаралық байланыс: әдебиет ұлттық салт- дәстүрмен Виет
теоремасын байланыстыру Сабақтың құрлымы: 1. ұйымдастыру кезеңі: а)
Оқушылардың жұмысқа толық дайындығың, сабаққа келмегендерді белгілеу. б)
Оқушылардың зейінің жинақтау мақсатында, оқушыларға жалпы сұрақ қоямын:
Психологиялық сәт. Мұғалімнің кәсіби құзіреттілігі-оның жан-жақты білімінен
ұстаздық шеберлігімен, оқытудың жаңа әдістерін меңгерумен өлшенеді. Мұғалім
қаншалықты білімді, шығармашыл болса, оның құзыреттілік аясы да соғұрлым
кең болмақ. Құзыреттілік ұғымы педагогика саласында тұлғаның субъектілік
тәжірибесіне ерекше көңіл аудару нәтижесінде ендіріліп отырған ұғым.
Құзырлылық-белгілі сала бойынша жан-жақты хабардар, білгір деген мағынаны
қамти отырып, қандай да бір сұрақтар төңірегінде беделді шешім шығара алады
дегенді білдіреді. Мұғалімнің кәсіби құзіреттілігінің негізгі шарттары:
1. Тұлғааралық және еңбектегі байланыс.
2. Қызметтің эканомикалық, әлеуметтік, құқықтық, адамгершілік,
психологиялық аспектілерін меңгеруі.
3. Қызметті жаңа жағдайға бейімдеудегі, басқару шешімін қабылдаудағы
дайындығы.
4. Практикалық кәсіби тапсырмаларды орындаудағы дайындық әлеуеті.
5. Нақты жағдайларға байланысты қандай да бір әдістерді пайдалану
біліктілігі.
6. Тиімді шешім қабылдау қабілеті.
Құзырлылық – тек кәсіби білімі емес, тұлғаның жалпы мәдениеті мен
шығармашылық әлеуетін дамыту қабілеті- деп түйіндейді белгілі оқымысты Т.
Г. Браже [9]. Сондықтан бүгінгі ұстаз тек кәсіби білімін толықтырып қана
қоймай, үнемі шығармашылықпен жұмыс жасауы қажет. Қазақстан Республикасының
Білім туралы заңында оқыту формасын, әдістерін, технологияларын таңдауда
көп нұсқалық қағидасы бекітілген, бұл білім мекемелерінің мұғалімдеріне
өзіне оңтайлы нұсқаны қолдануға, педогогикалық процесті кез келген үлгімен,
тіпті авторлық үлгімен құруға мүмкіндік береді. Қазіргі оқытудың жаңаша
технологиясын меңгерудің өзі ұстаздан шығармашылықты талап етеді. Ал
шығармашылықпен жұмыс жасау үшін мұғалім өзінің кәсіби біліктілігін
арттырып отыруы қажет. Мұғалімнің өз кәсіби қызметтерін шығармашылықпен
атқаруына әр деңгейдегі әдістемелік жұмыстарды иновациялық бағытта
ұйымдастырып өткізудің ықпалы мол. Біліктілігін арттырушы мұғалім өзінің
білімін, жалпы дүниетанымын кәсіби және әдіснамалық деңгейін жоғарлатады,
психологиялық – педогогикалық сонымен қатар әдістемелік сауаттылығын
жетілдіреді. Ең бастысы бұл білімдер мен білік дағдыларды құзырлылық
ұстанымдарының талаптарына сәйкес өздерінің меңгеруі және сол жолдар арқылы
өздерінің ойлау жүйесін, шығармашылығын өнертапқыштығын, рефлексиялық
машығының дамуына жол ашады. Сол кезде ғана мұғалімнің өзіне-өзі бағ баға
беру деңгейі артып, өзін-өзі анықтап, үздіксіз өзін-өзі дамытуға деген
қажеттілік туады. Білім-тоқтаусыз толассыз үрдіс. ХХІ ғасыр білімін біз
адамның қызығушылықтарының дамуы, оның өзінің дамуы деп түсінеміз. Бұл әр
адамның өзін-өзі жасампаздықпен қайта құра алуы, қоғам дық талаптар
тұрғысынан өзіне сыни баға бере алуы, айналаны өзгерте алуға қатыса алуы.
Ол арқылы адамның интеллектуалдық, рухани күші дамып, тұлғалығы
қалыптасады. Білім – мұғалім үшін оның шығармашылық әлеуетін дамытудың
үрдісі. Даму да, білім де ешбір адамға қолдан беріле салмайды. Кімде кім
оған қол жеткізгісі келсе әрекет етуі, күш салуы қажет. Бұл тұрғыдан
алғанда кез келген білім-ол өз бетінше білім алу. Шығармашылық әлеуеттің
дамуы өз білімін көтеруге негіз болады. Мұғалім шығармашылық әлеуетін
дамыта отырып, өзінің құзіреттілік аясын кеңітеді. Кәсіби құзіреттілік
маманның әлеуметтегі дәл осы уақыттағы қабылданған стандарттар мен
нормаларға сәйкес өзінің кәсіби педагогикалық қызметін атқаруға дайындығы
мен қабілетін анықтайтын кәсіби білімдер жиынтығы немесе жекелік-кәсіби
сипаттама. Кәсіби құзіретті еңбек деп мұғалімнің педагогикалық әрекетті өте
жоғары деңгейде атқара алуы, педогогикалық қарым-қатынасқа түсе алуы
нәтижесінде оқушылардың білімділік және тәрбиелік деңгейінің жоғары болуы
деп санаймыз. Кез келген елдің болашағы білім беру жүйесінің және зиялылар
қауымының деңгейіне байланысты болғандықтан, Қазақстан халқына да әлемнің
дамыған елдерімен тең дәрежеде білім беру қажеттігі күмән тудырмайды.
Жастардың ақыл-ой әлеуметін барынша дамыту үшін білім беру жүйесін тиімді
құра білген ұлттың еңсесі биік, абыройы жоғары болмақ. Қазіргі кезде
Қазақстан Республикасының білім беру жүйесінің реформалаудың бастапқы
кезеңі аяқталды. Бүгінгі күні білім беру саласының тиісті заңды базасы
жасалды.
Елбасы Н.Назарбаев өзінің Қазақстан – 2030 жолдауында: оқушыларды
қазақстандық патриотизм мен шығармашылық жағынан дамыған жеке тұлға ретінде
тәрбиелеу аса қажет... ұлттық мінез-құлық, биік талғампаздық, тәкәппарлық,
тектілік, білімділік, биік талғам, ұлттық намыс қасиеттерін сіңіріп
қалыптастыруымыз керек дегені мәлім. Елбасының осы алға қойған зор
міндеттерін іске асырушылар - әрине, жастар. Олай болса, сол жастарға
сапалы білім мен салауатты тәрбие беру қажет. Ол, Мағжан айтқандай, мектеп
пен ұстаздарға байланысты. Еліміздің дамуының алғы шарты білім дедік, яғни
Үшінші мыңжылдықтың жастары қандай болмақ? деген сұрақ туындайды.
Жауапкершіліктің биігінен көрінуі де жас ұрпаққа берілетін білім сапасын
мейілінше арттыруды қажет етеді. Ал, білім сапасын арттыру, оның деңгейін
әлемдік білім кеңістігіндегі стандарттарға сай келтіру түптеп келгенде,
мұғалімге, оның кәсіби құзырлығына, әдістемелік біліктілігі мен шеберлігіне
тікелей байланысты. Жас ұрпаққа жоғары сапалы білім беру ісін тек қана көп
мәдениетті, шығармашыл, жаңашыл, инновациялық тұрғыда ойлап, қызмет жасай
білетін ұстаз ғана мүлтіксіз атқара алады.
Құзыреттілікті қалыптастыру – білім беру саласының өзекті мәселесі. Күн
сайын адамға көптеген ақпарат тасқыны келеді. Ал оқу мазмұны мен оқыту
әдістері ескі сарында қалып қоюда. Сондықтан білім берудегі әлеуметтік
қажеттілік пен ол қажеттілікті қанағаттандырудың арасындағы қарама
–қайшылық білім беру саласының дағдарысына әкеліп соғуда. Сол себепті
мектеп мұғалімдерінің әдістемелік шығармашылығын дамытуды педагог-
мамандардың біліктілігін жетілдіру жүйесінде ұйымдастыруды олардың кәсіби
құзіреттілігі кезінде жүзеге асыру қажеттігі туындайды.
Құзіреттілік тәсіл идеясы – қоғамға қандай, жеке тұлғаға қандай білім
қажет және ол қоғамның қандай қажетін өтей алады деген сұраққа жауап
береді. Мұғалімнің құзыреттілігін қалыптастыру – бүгінгі білім беру
саласының өзекті мәселелерінің бірі. Құзырлылық тәсіл, білім сапасын
арттыруды дәстүрлі тәсіл мен білім мазмұнын ұлғайту арқылы шешудің
арасындағы қарама-қайшылықтан туындаған дағдарыстан шығудың бір жолы деп
қарастыруға болады. Бұл тәсіл білім берудің нәтижесіне басты орын береді.
Оның сапасы алған білімнің көптігінен емес, сол білімді қолдана білумен
маңызды.
Мұғалімнің басты рөлі – тұлғаның жеке дамуына негізделген, жан-жақты
зерттелетін, сараланған білім беру үлгісінің басым бағыттарын айқындау,
нәтижесінде еліміздің әлемдік өркениетке негізделген білім саясатының
стратегиялық мақсаттарын жүзеге асыру. Осыған орай, нәтижеге бағытталған
жалпы орта білім берудің жаңа жүйесіне ауысу білім беруді басқару
жүйесіндегілерден мұғалімдердің кәсіби біліктілігін арттыруда жаңаша
көзқарасты, ал мұғалімдерден негізгі кәсіби құзырлылықтарын дамытуды талап
етеді.
Білім беру саласын ізгілендірудің басты бағыттарының бірі - белсенді
оқыту түрлері мен әдістерін жетілдіру. Ескі мазмұнды ығыстыра
отырып,елімізде білім берудің ұлттық үлгісі қалыптасуда. Әлемнің оқыту
технологиялары жоғары дамыған елдерінің (Жапония, Германия, Голландия)
тәжірибесіне назар аударсақ,түпкі мақсаты-баланы жеке тұлға ретінде
қалыптастыру, яғни, бірінші орында баланың білім, білігі мен дағдысы
емес,жеке тұлғаның білім алу арқылы дамуын қояды. Осы мақсатқа орай,
бүгінгі педагогика ғылымында жаңа оқыту технологиялары: дидактикалық
біліктерді шоғырландыру, ізгілікті-тұлғалық бағдарламалар, дамыта оқыту,
мәселелік, тірек сигналдары арқылы, деңгейлеп саралап оқыту, өздігінен
ізденіп даму, оқытудың компьютерлік, модульдік технологияларды ғылыми
тұрғыда дәлелдеп, баламен бірге жұмыс жүргізіп жүзеге асырушы мұғалім.
Осындай барлық жағдай жасалып отырған білім ордасының ұстаздарына талабы
таудай дарынды-жеке тұлғаны дамыту, яғни Ушинскийдің Бала балқытылған
алтын, оны қандай қалыпқа құйып, қандай мүсін жасаймын десе де мұғалімнің
қолында деген сөзі аталған міндетті жүзеге асыру жолында ұстазды үлкен
асуларға жетелейді, жауапкершілігін арттырады. Біздің басты мақсатымыз –
оқушылардың өз бетінше білім алатын шығармашылық деңгейін көтеру. Бұл
мақсатты жүзеге асыруда әрбір мұғалім білім стандарты талабына сәйкес
инновациялық негізде еңбек етуге тиісті.
Мектеп ұжымы сапалы білім үшін осындай іргелі мәселелерді талап дәрежесіне
қойып, білім жүйесінде оқытуды биік сапалы дәрежеге көтеру үшін еңбек
етуде.
Мектептің тәрбие жұмысы өмірдің барлық салаларындағы ұлттық және
дүниежүзілік жетістіктерді қабылдап, дамытуға қабілетті, рухани және
адамгершілік қасиеті бай тұлғаны қалыптастыру, оның шығармашылық, рухани
және дене мүмкіндіктерін дамытуына әсер етуді көздейді.
Мектепішілік дәстүрлі тәрбиелік іс-шаралар, ұжымдық,шығармашылық істер -
мектеп өмірінің ең қажетті бөлігі. Бұл іс-шаралар алдын-ала жоспарланып,
сынып оқушыларының толық қатысуымен іске асады. Мектепте мектепішілік
дәстүрдің маңызы ерекше орын алады [10]. Мектепішілік дәстүрлі істерде әр
оқушы және жалпы ұжымға ерекше маңызды болып табылатын белгілі құндылықтар
бекітілген. Ұжымға қажетті кез-келген іс-шараны қиналмай, шын ықыласпен
орындай білу –болашаққа қажетті үлкен өмірлік сабақ екендігін әрбір мұғалім
оқушыларға түсіндіріп, бақылай отырып нәтижеге жетуге тырысады. Тәрбие
жұмысында тәрбие салаларының түрлерін қамти отырып өткізілетін іс-шараларды
ұйымдастыруда оқушылардың қызығушылықтарына байланысты сұраныстары да
ескеріледі.
Кез келген білім ордасының білім сапасын арттырудағы туындайтын кейбір
проблемалардан шығу үшін: нәтижеге бағытталған жалпы орта білім беруде
мұғалімнің кәсіби құзырлылығын дамытуды талап етеді. Әрбір мұғалімнің
кәсіби дайындық сапасына қойылатын талап немесе кәсіби теориялық білімі мен
практикалық біліктілігі – құзыреттілік пен кәсіби шеберлігінің сапасы
ретінде қаралады. Құзыреттілікті нәтижеге бағытталған білім беру жүйесінің
сапалық критериі ретінде қарау, зерттеу, бүгінгі күн талабы.
•Әр ұстаз оқытудың жаңа технологиясындағы тиімді пайдаланылған
әдістердің бәрі бала дамуына қарай бағытталатындығын ескеруі керек. Әлемдік
тәжірибеде бар электронды оқу құралдарын пайдалану шеңберін ұлғайту.
•Мектептің тәжірибесін зерттеп қорыту, тарату.
•Мектепішілік бақылау – басшылық жұмыстарын жандандыру, себебі бұл
оқушының білім сапасының деңгейін анықтап, ұстаздың жеке жауапкершілігін
көтереді.
•Мектептің материалдық базасын нығайту.
•Мемлекеттік тілде жазылған әдістемелік құралдарды шығару.
Оқыту деңгейін халықаралық стандартқа жеткізуге қадам жасау.
Осындай биік нәтижеге қол жеткізуді – кәсіби құзіреттілігі жоғары мұғалім
ғана жүзеге асырмақ.
1.3. Пәндi оқыту барысында оқушыларға эстетикалық тәрбие беру.
Оқушыларда бастауыш мектепте-ақ эстетикалық тәрбие берудiң негiзi қаланады.
Ал негiзгi, орта мектептерде эстетикалық тәрбие берудiң мүмкiндiктерi
кеңейе түседi. Тәрбиенiң бұл саласына қойылатын мiндеттерге тарих пәнi
ойдағыдай үлес қосады. Тарихты оқыту барысында эстетикалық тәрбие берудiң
мiндетi–оқушыларды тарихи құбылыстардың, әсiресе, өнер туындыларын
қабылдап, түсiне бiлу, оны бағалай бiлу қабiлетiн қалыптастыру түрлi
қоғамдық құбылыстарға эстетикалық тұрғыдан қарауды үйрету. Тәрбиенiң бұл
саласын оқытып, үйретуде тарихтағы адамның қызметiн ашып көрсетуге,
мәдениетке, күнделiктi тұрмысқа қатынасын көрсетуге баса назар аударылады.
Эстетикалық тәрбие басқа салалар мен, әсiресе, саяси, адамгершiлiк, еңбек
тәрбиесiмен тығыз байланысты. Адамдарда эстетикалық сезiм сонау ежелден-ақ
қалыптаса бастаған. Ертедегi адамдар тiршiлiк ету үшiн қолайлы мекендер
iздегенде, табиғаты бай, әрi көркем де көрiктi жерлердi iздеген. Табиғаттың
жанға жайлы құбылыстары (күннiң жылылығы, ашықтығы, ауа райының
қолайлылығы) олардың көңiлiн жадыратып, бойларын қуаныш сезiм билеген, ал
бұған керiсiнше, табиғаттың қолайсыз құбылыстары (қатты дауыл, суық аяз,
жауын-шашын) оларды ренжiткен. Сол сияқты адамдар атқарған жақсы iстер,
ерлiк пен батырлық, оларды қуанышқа бөлесе, трагедиялық, қайғылы жағдайлар
оларды ренжiткен. Бұлардың бәрiн ертедегi адамдардың тасқа салған
белгiлерiнен , суреттерiнен, олардан қалған аңыз-әңгiмелерден,
ертегiлерден, өлең-жырлардан байқауға болады. Тарих бағдарламаларындағы оқу
материалын алдын-ала мұқият қарап талдасақ, эстетикалық тәрбиеге тiкелей
қатысты материалды дұрыс iрiктеп, сабақта тиiмдi әдiс, тәсiлдердi
пайдалансақ, шәкiрттерiмiздi сезiмталдыққа, жақсыны, әдемiнi, көркемдi сезе
бiлуге, оны сақтай, құрметтей бiлуге, бағалай бiлуге тәрбиелеймiз, оларда
эстетикалық тәрбиенiң қалыптаса түсуiне лайықты үлес қосамыз. Ендi бiрнеше
нақты мысал келтiрейiк. 5-сыныптағы Қазақстан тарихының бiрiншi бөлiмiнде
Бiздiң өлке–Қазақстан Республикасы деген тақырыпша бар. Осы сабақта
оқушының туып-өскен мекенi, туған өлкесi, туған Отаны, Елордасы–Астана
қаласы әңгiме болады. Мұғалiм оқушылардың бастауыш мектепте алған бiлiмiне
сүйене, жаңа сабаққа олардың өздерiн белсендi қатыстыра, оқулықтағы
ауылдың, жұмысшы поселкесiнiң, шағын қаланың, Астанадағы жаңа ғимараттардың
суреттерiн тиiмдi пайдалана отырып, сабақ өткiзсе, оның тәрбиелiк те,
бiлiмдiк те пайдасы мол болмақ. Оқушылар оқулықтағы көркем бояулы суреттер
бойынша әңгiме құрастырады, оған өзiнiң туған өлкесiнiң ұқсас материалын
қоса баяндайды, қойылған сұрақтарға өзiнше жауап бередi. Сабақтың осы және
басқа да кезеңдерi оларды туған жерге, Отанға деген сүйiспеншiлiкке,
мақтаныш сезiмге тәрбиелейдi, оларда туып-өскен өлкесiн, Отанын көркейткен
еңбек ерлерiне деген құрмет сезiмiн туғызады. Осы тарих курсының екiншi
бөлiмiндегi Қола дәуiрi адамдарының әдет-ғұрпы, өнерi деген тақырыпта
Қазақстан жерiн қола дәуiрiнде мекендеген адамдардың жартастарға қатты тас
сынығымен жануарлардың, адамдардың, соғыс көрiнiстерiнiң суреттерiн қашап
салғаны, қоладан бiлезiк, сырға сияқты әртүрлi әшекей бұйымдарды жасағаны
баяндалады. Ал оқушылар оқулықтағы сол суреттермен өздiгiнше жұмыс
орындайды. Оқулыққа қоса берiлген дидактикалық материалда мынадай сұрақтар
бар: 1. Жартастарда қандай суреттер жиi кездеседi? 2. Адамдар бұл
суреттердi қандай мақсатпен салған? 3. Суреттерде нелер бейнеленген?
Соларға қарап адамдардың қиялын айтып берiңiздер! Адамдардың еш қиындыққа
қарамастан, тастан қашап сурет салуы, қоладан әшекей бұйымдар жасауы
оқушыларды адамзат ежелден еңбекке, көркемдiкке ұмтылған деген қорытындыға
әкеледi. 6-сыныптағы Қазақстан тарихы да эстетикалық тәрбие беруге қолайлы
[11,12]. Оқулықта өнер туындылары да баршылық. Мәселен, Ғұндар
тақырыпшасының соңында Аттила бейнесi дүние жүзiндегi мәдениет
қайраткерлерiнiң шығармаларында деген материал бар. Мұғалiм ғұндар патшасы
Аттиланың қаймықпас қайсар жеңiмпаз батыр, атақты қолбасшы және басқа да
қасиеттерiн айта келiп, аталған қосымша материалға оқушылар назарын
аударады. Онда Аттилаға арнап дүние жүзiнiң көптеген ғалымдары,
әдебиетшiлерi, жазушылары еңбектер, романдар, опералар мен трагедиялар
жазғаны айтылады. Бұларды тиiмдi пайдалансақ, оқушылардың Аттиланың
тарихтағы орнын дұрыс түсiнуiне көмектеседi, тарихи тұлғаны құрметтей
бiлуге тәрбиелейдi. Ал сол шығармалардан қажеттi үзiндiлердi оқушыларға
оқыту, ұжым болып талдау,немесе оқулықтағы Аттиланың Рим елшiлерiн
қабылдауы деген суреттi оқушылардың өздерiне талдату шәкiрттердiң
эстетикалық талғамын одан әрi дамыта түседi. Дәл осындай жұмысты осы
сыныптағы Үйсiндердiң шаруашылығы мен тұрмысы тақырыпшасындағы тәтi
(диадема) мен шөккен түйе бейнелi жүзiк суреттерi бойынша да жүргiзуге
болады. Мәселен, оқулықтағы: Зергер тәтiге аңдар мен жануарлардың қиял-
ғажайып бейнелерiн салған. Сол шытырман бейнелер арасында қолына гүл
ұстаған адам тұр. Зергердiң ойынша -өмiрде қандай бiр қыйыншылық болса да,
оны адам баласы жеңiп шығады (87-бет) және ... тәтi мен алтын сақинадағы
шөгiп жатқан қос өркештi түйе орындау шеберлiгi мен әдемiлiгi жағынан кiмдi
болса да таң қалдырады. Мұны үйсiн шеберлерiнiң дүниежүзiлiк өнерге қосқан
үлесi деуге әбден болады (88-бет) деген мәтiнмен оқушылардың өздiгiнше
жұмысын ұйымдастыру оларға эстетикалық тәрбие беруге үлес қосады. 7-
сыныптың бағдарламасы мен оқулығындағы мәдениет тарихы құрамындағы
баяндалатын қалалар, ғимараттар, тарихи ескерткiштер, солардың арасындағы
Орхон-Енесай ескерткiштерi, сәулет өнерi, бейнелеу өнерi, қолданбалы өнер,
дiни құрылыстар, тiлдiң, ғылымның жазудың дамуы сияқты мәселелердiң бәрiн
де оқытқанда эстетикалық тәрбие беруге толық мүмкiндiк туады. 9-сыныптағы
30-жылдары болған тарихтың трагедиялық беттерiне қарамастан, мәдениеттiң
дамуында үлкен жетiстiктер болғаны белгiлi. Келеңсiз оқиғалар орын алғанына
қарамастан, ұстаздар қараны, қара, ақты – ақ деп қарап, күнделiктi
сабақтарында мәдениет саласындағы жетiстiктердi ашып көрсете отырып, бұл
салада да қол жеткен табыстарды, әсiресе, өнердiң, көркем өнердiң дамуын
оқушыларға эстетикалық тәрбие беруге тиiмдi пайдаланғаны дұрыс.
1.4. Оқушыларды эстетикалық тәрбиеге баулу. Қазіргі таңда бастауыш
мектепте оқыту барысындағы мәселелердің бірі-оқушылардың эстетикалық
талғамын дамыту, сол арқылы олардың бойында адамгершілік, мейірбандық,
имандылық қасиеттерін қалыптастыру. Әр баланың көркемдік ойлау қабілітін
дамыта отырып, шығармашылық, қиал сезімін дамыту. Ал, осы мәселелер мектеп
қабырғасында әлі де болса өз мәнінде шешілмей келеді. Соның салдарынан
оқушылардың сабаққа ынтасының төмендеуі, енжарлық етек алуда.
Мектеп мұғалімдері бастауыш сыныптарда эстетикалық тәрбиені кітап оқу,
ән тыңдау, бейнелеу өнері мен театр, кино т.б. өнер түрлері арқылы көркем
өнерге тарту, тағы басқа да жолдармен жүргізуге болатынын біліп қана
қоймай, оны қалай жүзеге асыру тәсілдерін жан-жақты меңгеріп, жетілдіруі
тиіс. Мұғалім эстетикалық тәрбиені балаларға өнер түрлерін меңгерту арқылы
жүзеге асырады.
Оқушы өзін қоршаған ортадан әсемдікті сезінуі, оны бағалай білуге
талпынуы бүкіл жан дүниесіне, сезіміне әсер етеді. Дегенмен, баланың
көркем өнерге деген қабілетінің дамуы, оның шығармашылықпен ұштасуы, бала
кезінен тәрбиенің сол түрлерімен айналыстыруға және жеке-дара
ерекшеліктерін ескеріп, тәрбиені белгілі мақсатқа бағыттап жүргізуге
байланысты.
Оқушылардың көркем білімге талпынуын арттырып, қиялын шарықтатып,
бойын сергітіп, әдемілік әлеміне ынтасын арттыруда бастауыш мектепте
оқытылатын бейнелеу өнері пәні зор роль атқарады. Ол дүниені түсініп,
көрген-білгендерін, алған ұғымын көркем образ арқылы бейнелеуге үйретеді.
Төменгі сынып оқушыларына эстетикалық тәрбие берудің табысты болуы
мұғалімдердің көркем талғам мен білімді игерту әдіс-тәсілдеріне байланысты.
Қазіргі кезеңде бастауыш мектепте мұғалімдер эстетикалық тәрбиені
халқымыздың озық, дәстүрлерін ескере отырып жүргізгендері жөн.
Өскелең ұрпаққа эстетикалық тәрбие беруде бастауыш мектептегі бейнелеу
өнері сабағының алатын орны зор екендігі белгілі. Себебі бастауыш мектеп
кезеңінде баланың эстетикалық мәдениетінің негіздері қолданылады.
Балаларды әсемдікті сезініп, түсініп, қадірлей білуге баулу бейнелеу
өнері сабағында эстетикалық тәрбие беру арқылы іске асырылады. Ол үшін
біздің зерттеу жұмысымызда төмендегідей міндеттенр қарастырылады:
- бейнелеу өнер пәні арқылы оқушыларды әдемілікке әсемдікке деген
сезімдерін жетілдіріп, жаңа сапалық деңгейге көтеру, эстетикалық
мәдениетке тәрбиелеу;
- бейнелеу өнері пәні арқылы эстетикалық тәрбие берудің тиімді жолдарын
анықтау;
- бастауыш мектеп кезеңінде эстетикалық тәрбиені ұйымдастыру деңгейін
анықтау;
- оқушылардың көркем өнерге деген қызығушылығының шығармашылықпен
ұщтасуына көмектесу;
- бейнелеу өнері пәні бойынша бастауыш мектеп оқытушылары эстетикалық
тәрбиелеу жолдарын анықтау;
Бастауыш мектепте бейнелеу өнері сабағында эстетикалық тәрбие беруде
оқушылармен бірлесе отырып, олардың өнердегі әсемдік пен әдемілікті түсіну,
байқай білу қабіліетін дамыту үшін көптеген ұжымдық жұмыстар жүргізілсе,
сабақ барысында ойындар мен көрнекіліктер (Түстерді
ажырат, Кім алғыр, Үйлестіре біл, т.б.ойындар) тиімді қолданылса,
оқушылардың табиғат сұлулығын, көркем өнер шығармаларын эстетикалық мәнде
қабылдаулары күшейіп, сабақ сапалық жаңа деңгейге көтеріледі. Сапалы
сабақтарды жүргізу нәтижесінде бастауыш мектеп оқушыларының эстетикалық
танымы, білімі, талғамы артып қана қоймай, олардың әрбір жұмысы
шығармашылықпен ұштасып отырады.
Эстетикалық тәрбие біздің байқауымызда дүние жүзілік және ұлттық
мәдениет салалары негізінде көркемділікке, әсемділікке, сезімталдыққа баулу
жүйелерін қамтиды. Әрине бұл өте ауқымды процесс. Ол жан-жақты зерттеуді,
оны жүйелі түрде меңгеруді талап етеді. Сондықтан біз өз тәжірибемізде
бейнелеу өнері сабақтарында эстетикалық тәрбие беру мәселелерін қарастырып
отырмыз.
Эстетикалық тәрбие мәселелері көптеген ғалымдар еңбектерінде жан-жақты
қамтылған. Оның жасөспірімдерді тәрбиелеудегі маңызы, эстекикалық тәрбие
беру мәселелері В.В.Алексеева, А.В.Бакушинский, Г.В.Лабунская,
Н.П.Сакулина, Б.П.Юсов, еңбектерінде қарастырылған халқымыздың ұлттық
мәдени мұралары, қол өнері, сәндік өнертүрлерінің маңызы туралы Республика
ғалымдары Б.Қазыханов, А.Қасымова, Ә.Тәжімұратов ғылыми еңбектерінде нақты
көрсетілген. Эстетикалық имандылық, адамгершілік тәрбиесін қалыптастыруда
ұлттық тәлім-тәрбие дәстүрлерін пайдалану Қ.Жарықбаев, С.Қалиев,
Ж.Наурызбаев, С.Қасиманов еңбектерінде көрсетілген.
Кейінгі кездері бейнелеу өнері пәні құралдары арқылы эстетикалық
тәрбиеге тәрбиелеу С.Аманжолов, Ш.Әлібеков, Б.Әлмуханбетов, Б.Байжігітов,
Ж.Балкенов М.Жанаев еңбектерінде орын алып жүр [13,14,15,16,17,18,19,20].
Көптеген еңбектерде эстетикалық тәрбиенің мәні мен мазмұны қамтылып, оның
тәрбиелеу жолдары әдіс-тәсілдері нақты көрсетілмейді. Сондықтан біз
эстетикалық тәрбие беру мәселелерін жан-жақты қарастыруымыз қажет.
Сонымен бастауыш мектепте оқыту барысында кезек күтірмейтін мәселенің
бірі: көркем эстетикалық тәрбие, яғни оқушылардың эстетикалық талғамын
дамыту, сол арқылы мейірбандық, имандылық қасиеттерін қалыптастыру;
екіншіден, әр баланың ойлау қабілетін дамыта отырып, қиял – сезімін
шарықтату болып табылады.
Балалардың эстетикалық тәрбиесінің маңызды бөлігі көркемдікке
тәрбиелеу ісінде көптеген аса күрделі мәселелер туады. Бала өнер арқылы
өзінің көңіл сезімін тереңірек түсіне білуі айқын ойлап, терең сезіне білуі
тиіс. Оқушы эстетикалық жағынан дамып, жетілуі үшін тәрбиені өте ерте,
баланың жас кезінен бастау керек. Өйткені, балалық сезім – саналы өмірдің
негізі. Бұдан саналы өмір негіздерін қалауда қандай да берік сенімді тірек
қажет болатыны түсінікті.
Қалай болмасын әрбір адам өнердің игілікті күшін бала кезден бастап
сезінеді. Ол біздің рухани жағынан жетілмеуімізге ықпал етеді, жеке бастау
және қоғамдық өмірде кездесетін мәселелердің шешімін табуға, тіпті кей
жағдайда өмірден өз орныңды табуға көмектеседі. Бастауыш мектеп балаларының
талғампаз болуы жазушы, ақын, суретші, композиторлардың еңбектерін, ондағы
сұлулықтарды түсінуі олардың рухани азығын молықтырады, адам баласы жасаған
мәдени мұралармен таныстырып, соны терең түсінуге тәрбиелейді.
Эстетикалық тәрбие дегеніміз – бұл-әсемдік, сұлулық, пәктік қасиеттер
музыка, сурет, кескіндеме, мүсін және қолөнері өнерлері арқылы оқушылардың
көркемдік танымын, сезімін тәрбиелеу. Бейнелеу өнерінің барлық түрлері
графика, живопись, мүсін, сәндік – қолданбалы өнері, сулет өнері, барлығы
эстетикалық тәрбие негізі. Көркем өнер туындыларын түсініп сезіну, оның
образдық мазмұнын қабылдау, өнер тілін меңгеру барлығы оқушылар эстетикалық
талғамын дамытады.
Қоршаған ортамен таныстыру арқылы оқушылардың эстетикалық талғамын
қалыптастыру бейнелеу өнері сабақтары түрлерінде іске асырылады. Әсемдіктің
таптырмас бұлағының бірі – табиғат. Ол эстетикалық сезімнің,
байқампаздықтың, қиялдың дамуына үлкен әсерін тигізеді. Табиғат
үйлесімділігінің, әсемдіктің, мәңгілік жаңарудың, әлемдік заңдылықтары
әртүрлі болу, түстер, жарық сәулелер, көмегі арқылы балаларды әсемдік
талғампаздық, әсерленушілік сезімге тәрбиелейді. Табиғатқа топ серуен
жасаған кезде балалардың оның сұлулығын эстетикалық тұрғыда қабылдауы
күшейеді, ерекше рухани серпеліс, сүйсіну сезімі туады, ойы мен қиялы
дамиды. Жаратылыстың сұлу заттары бала жанында сұлулық сезімдерін оятады.
Үлбіреген түрлі түсті гүл, көк –жасыл орман – тоғай, сылдыраған су, шексіз
– түпсіз көк теңіз, түрлі шөптермен, толқынданған дала, бұлтпен бел
алысқан асқар тау, сұлу ай, жұлдызды түн, міне, осылар секілді жаратылыстың
сұлу көріністері, жанды билеп әкететін ән, күй, сиқырлы сөз, сұлу суреттер
әсері баланың жанында бір сұлулық толқынын оятып тұрғызбай қоймайды. Егер
оқушылар табиғатты қорғауға атсалысатын болса, табиғаттың эстетикалық
ықпалы да айтарлықтай арта түседі.
Міне, сондықтан да балардың табиғатты қорғау әрекеттеріне (күнделік
жүргізуде, табиғат бұрышында, мектептің оқу –тәжірбие алаңында, табиғатта,
үйде, жануарларды қорғауда, мектеп ауласын көгалдандыруда) эстетикалық
бағыт беру керек. Табиғатқа, қоршаған ортаға эстетикалық қатынасты
тәрбиелеу үшін дүнижүзілік және ұлттық көркем туындылар (жазушылардың,
композиторлардың, суретшілердің т.б.) мысалдарын, үлгілерін көрнекі қолдану
қажет.
Бастауыш мектеп оқушыларын табиғатқа серуендеуге шығарғанда, оларға әр
қилы тапсырмалар орындатуға болады: заттың өзіне қарап суреттер салып,
ұнаған жерлерді суретке түсіру.
Табиғат – біздің өміріміздің сәні. Ол бізді мол шаттыққа кеңелтеді.
Кең байтақ далаға, айнадай жарқыраған су айдынына, ұлы тауларға қарап,
сүйсіне ләззат аламыз. Табиғат адамның бойына қуат, көңіліне шабыт,
сезіміне ләззат шапағатын ұялататын сұлулық пен әсемдік әлемі. Сондықтан да
оқушылардың эстетикалық танымын қалыптастыруда қоршаған ортаның әсері мол.
Оқушылардың эстетикалық талғамын жетілдіре, бекіте түсу үшін сабақ
барысында табиғат көріністерінің сұлулығы жырланған шығармалардан
(жазушылардың, композиторлардың, суретшілердің) көбірек пайдаланған тиімді.
Мысалы, С.Сейфуллиннің Көкшетау поэмасы, Абайдың табиғатты суреттеуі,
Ілияс Жансүгіровтың Жетісуды суреттеуі т.б [21,22]. Негізінде эстетикалық
тәрбие экологиялық тәрбиемен тығыз байланысты, өйткені экологиялық
тәрбиенің де басты бағыты жас ұрпаққа табиғатпен қатынаста жоғары
мәдениеттілікті, қоршаған ортаға деген азаматтық жауапкершілікті
қалыптастыру. Төменгі сынып оқушыларын эстетикалық тәрбиеге баулу туған
табиғатты бейнелейтін көркем сипаттама мен көріністерді жақсы түсінуге
негіз салады, оқушыларды суретке, қиып жапсыруға баулу, түстердің,
сызықтардың тамаша келісті үйлесімділігін таңдай білу қабілетін дамытуға
жәрдемдеседі. Өмірді, оның қоғамдық тәрбиелік мәнін жан –жақты түсіну үшін
әсемдік, әдемілік заңдарын жақсы түсіну шарт. Өнер біздің қоғамда
адамдардың, әсіресе оқушыларды рухани, эстетикалық тәрбиелеуде сенімді
күшті құрал болып табылады. Оқушыларды көркемөнерді сүюге, адамға тән ізгі
қасиеттерді қастерлей білуге үйретеді.
Қазақ халқы ерте заманнан – ақ сұлулық пен әсемдікті таңдай да, талдай
да білген. Өз тұрмысы мен мәдениетінде шеберліктің небір сан –саласын,
асқан ұқыптылықпен көкірегінде қастерлей сақтап, меңгеріп, біздің
дәуірімізге ұштастырған. Өнер қашанда қамқорлықты, оған асқан
жауапкершілікпен, жанашырлықпен қарауды қажет етеді. Әсіресе, бастауыш
мектепте бейнелеу өнері жүйелі оқыту жайы, оған жастай баулап тәрбиелеу ісі
баршамыздың алдымызға байыпты міндеттер қояды. Сурет салуды сүю -өмірді,
табиғатты, айнала қоршаған ортаны сүю. Ол мектеп оқушысының ақылын, ойын,
парасатын, өсіреді, танымын кеңейтеді, ізгілікке, әсемдікке үйретеді.
Өмірдегі келеңсіз құбылыстармен ымырасыз күресуге тәрбиелеп, халқына,
еліне, жеріне деген сүйіспеншілікке тәрбиелейді.
Халық шеберлері ою — өрнек салу тәсілін белгілі – бір ізбен
қалыптастыруда өз өнерін үздіксіз жетілдіру жолымен кейбір ою -өрнектердің
композицисына, әшекейлейтін заттардың түріне қарай табиғи байланысты
бейімдеп түрлендіріп отырады. Демек ою -өрнектермен әшекейлеп бейнелеушілік
қандай уақытта болмасын халықтың дәстүр негізінде орындалады. Осы халық
қолөнерінен туған бұйымдарды көрмелер мен мұражайларға сақтап қана қоймай,
оны күнделікті сабақ барысында кеңінен қолдануы қажет.
Бейнелеу өнері – ерте заманда пайда болып, барлық дәуірде өмір сүрген.
Ол бірнеше түрге бөлінеді: кескіндеме, графика, мүсін, сәулет өнері және
сәндік немесе басқа да затттардан құралады. Сурет салуды үйрету
әдістемесінде натюрморт кез-келген ыдыс-аяқтан қолданбалы өнер. Бір жағынан
натюрморт қозғалмайды. Сол себептен натюрмортты асықпай отырып қолдың
икемділігін жаттықтыруға, түсініп, сызуға және де сурет техникасын жете
меңгеруге таптырмайтын құрылым болып табылады. Ал, жануарларды салу, енді
сурет салып, үйреніп келе жатқан оқушыға қиынға соғады. Өйткені олар
натюрморт сияқты өлі зат емес, үнемі қозғалыста болады.
Бейнелеу өнері сабағында тапсырманы түсіндірген кезде бейнеленіп
отырған объектінің эстетикалық мазмұнының нақты ашылуының маңызы зор. Оның
үстіне құбылыстағы, заттағы нақты әсемдікті педагог асқан сезіммен, әсерлі
түрде әңгімелеп беруі тиіс. Егер мұғалім сурет салу үшін қойылым, ретінде
ашық түстерге боялған заттарды қойып, оларға әдеттегі, біркелкі дауыспен
талдау жасаса және қойылымның ашық жарқындығын, әсемдігін, бірегейлікпен
білдіретін сөздерді таба алмаса, онда балалардың сезіміне қозғау салмайды,
олар бейнеленіп отырған затқа және өз жұмысына аса ынта қоймайды.
Қорыта келгенде бейнелеу өнері сабағында оқушыларға эстетикалық тәрбие
беруде халық дәстүрлерін, ұлттық өнердің түрлерін көбірек пайдалану қажет.
Себебі бастауыш мектеп жасындағы балаларды халқымыздың өнері, ұлтық ойындар
және халық ертегілеріндегі кейіпкерлер бейнесі қызықтырады. Бейнелну өнері
пәні сабығында эстетикалық талғамды қалыптастырып, негізі мынадай іс —
әрекеттерге тоқталу қажет. Жаңа сабақты түсіндіру барысында көрнекіліктерді
түрлендіре отырып, сұрақ – жауап, әңімелесу әдістерін қолдану. Сабақты
ұлттық әдет – ғұрыптар мысалдарымен түрлендіріп жүргізу.
1.5. Жеткіншек шақ және оның ерекшелікте рі. Педагогикалық тәжірибеде
баланың жан-жақты дамуы мен мінез-құлқы жағынан қалыптасуының жеткіншек
шағы 10-15 жас ең қиын кез болып есептеледі. Балалардың тәртібі нашарлап,
сабаққа үлгірімі төмендейді, қыздар мен ұлдар арасындағы қарым-қатынас та
қалыпты болмайды. Кейбір балаларда тіпті қоғамды жатсыну әдеті пайда
болады. Жеткіншектердің мінезіндегі мұңдай қылықтардың негізі осы жастағы
соматикалық және психикалық дамуда жатыр. Бұл кезде баланың бойы тез өседі.
Жеткіншек шақтағы бойдың өсуі бұрынғыға қарағанда бір жылда екі есе
шапшаңдықпен өсетін болады. Баланың бойының шапшаң өсуіне әртүрлі жағдайлар
әсер етеді, мысалы, баланың ішетін тағамы, еңбек, спорт. Алайда, әсер
ететін осы жағдайлардың өзінде де белгілі бір зандылықтар болады, мысалы,
баланың аяғы кеудесіне қарағанда жылдам өседі де ерекше ұзын ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Қожа Ахмет Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік университеті
Тақырыбы: Бастауыш сынып оқушыларының пәндік құзыреттерін қалыптастыру.
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
5В010200 - Бастауыш оқыту педагогикасы мен әдістемесі мамандығы
Түркістан – 2016
Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі
Қожа Ахмет Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік университеті
Қорғауға жіберілді
Білім технологиялары кафедрасының
меңгерушісі, п.ғ.д,. профессор
_____________Б.Ортаев
_______________2016 ж.
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: Бастауыш сынып оқушыларының пәндік құзыреттерін қалыптастыру
5В010200 - Бастауыш оқыту педагогикасы мен әдістемесі мамандығы
Орындаған: Ш.Өтепбергенова
Ғылыми жетекшісі,
аға оқытушы
Б.Ауезов
Түркістан – 2016
Нормативтік сілтемелер
Бұл диплом жұмысында төмендегі мемлекеттік стандарттар мен құжаттарға
сілтеме жасалды:
1 ГОСТ 2.105 - 95 Конструкторлық құжаттардың бірыңғай жүйесі. Тестілік
құжаттарға қойылатын жалпы талаптар
2 ГОСТ 7.1-84 Ақпарат, кітапхана және баспа ісі бойынша стандарттар
жүйесі. Құжаттарды библиографиялық рәсімдеу. Жасақтау ережелері және жалпы
талаптар.
3 ГК РК 08-2001 Қазақстан Республикасы жоғары кәсіби білім
мамандықтары және дайындық бағыттары классификаторы.
4 ГОСО 3.001-2000 Қазақстан Республикасы жалпыға міндетті білім беру
стандарты. Кәсіби жоғары білім беру. Негізгі ережелер.
5 ҚР МЖМБС 3. 07. 029-2001 Қазақстан Республикасы жалпыға міндетті
білім беру стандарты. Кәсіби жоғары білім беру. Негізгі ережелер.
6 ҚР МЖМБС 3. 08. 002-2004 Қазақстан Республикасы жалпыға міндетті
білім беру стандарты. Кәсіби жоғары білім беру. Негізгі ережелер.
Бакалавриат. 050202 – Бастауыш оқытудың педагогикасы мен әдістемесі
мамандығы. – Енгіз. 2004 – 09-01.- Астана: ҚР Білім және ғылым министрлігі,
2004.-30 б.
7 ҚР МЖМБС 3. 08. 252-2006 Қазақстан Республикасы жалпыға міндетті
білім беру стандарты. Кәсіби жоғары білім беру. Негізгі ережелер.
Бакалавриат. 050202 – Бастауыш оқытудың педагогикасы мен әдістемесі
мамандығы. – Енгіз. 2006 – 09-01.- Астана: ҚР Білім және ғылым министрлігі,
2006.-31 б.
8 Диссертацияны және авторефератты рәсімдеу туралы нұсқау. -Алматы,
2004.
9 Қазақстан Республикасының 2015 жылға дейінгі білім беруді дамыту
тұжырымдамасы. - Астана, 2004.
10 Қазақстан Республикасы Білім туралы заңы. - Астана, 2007.
11 Қазақстан Республикасында 2011-2020 жылдарға арналған білім беруді
дамытудың Мемлекеттік бағдарламасы. - Астана, 2010.
12 Қазақстан Республикасы жалпы орта білім берудің мемлекеттік жалпыға
міндетті стандарты. Жалпы бастауыш білім. - Алматы, 2013.
Анықтамалар
Диплом жұмысында төмендегі терминдер тиісті анықтамаларымен қолданылды:
Мемлекеттік жоғары кәсіби білім беру стандарты – жоғары білім беру
құрылымын, мазмұнын және жоғары білімнің негізгі бағдарламаларының көлемін
анықтайтын құжат.
Білім беру бағдарламасы – білім беру мазмұны мен оқу үрдісін
ұйымдастыру ерекшеліктерін сипаттайтын білім беру мекемелерінің нормативтік
– басқару құжаттары.
Оқыту үдерісі – оқытудың арнайы ұйымдастырылған түріндегі жеке тұлғаның
жалпы дамуы мен тәрбиесінің, білім беру мақсатын айқындайтын біртұтас
педагогикалық үдерістің нақты көрінісі.
Оқу жоспары (ОЖ): орта білім беру деңгейлеріне сәйкес оқу пәндерінің
тізімі мен көлемін, оқыту тәртібі мен бақылау түрін реттейтін құжат.
Оқу жоспарының тұрақты бөлігі - оқу жоспарының өзгертуге жатпайтын
бөлігі. Оқушы тұлғасын жалпы адамзаттық мұраттар мен мәдени дәстүрлерге
сәйкес қалыптастыруды қамтамасыз етіп, мемлекет аясында тұтас білім
кеңістігін құрады.
Оқу бағдарламасы: әрбір оқу пәні бойынша меңгерілуге жататын білім,
іскерлік және дағдылардың мазмұны мен көлемін айқындайтын бағдарлама.
Кәсіби дайындық - белгілі кәсіп бойынша арнаулы білім, дағды, шеберлік,
еңбек тәжірибесін қалыптастыру. Кәсіби дайындық кәсіби біліктілігінің
күрделілігі мен әзірлік деңгейіне қарай жоғары, арнайы, орта немесе төмен
білім түрлеріне бөлінеді.
Пәнді оқыту нәтижелері – игерілген білім, іскерлік, дағды және білім
беру салалары бойынша құзыретттіліктер.
Таңдау курстары мазмұны білім алушылардың танымдық қызығушылықтарын
жеке бейімі мен таңдауына сәйкес қанағаттандыруға мүмкіндік беретін, пәндер
бойынша білімдердің кеңейтілуі мен тереңдетілуіне ықпал ететін оқу
курстары. Таңдау курстарының жиынтығы оқу жоспарының вариативті бөлігін
құрайды.
Типтік оқу жоспары (ТОЖ): оқыту тілі мен бағытына сәйкес тиісті білім
беру деңгейі оқу пәндерінің тізбесін және м көлемін реттейтін нормативтік
құжат.
КІРІСПЕ
Зерттеудің өзектілігі: Кез келген елдің болашағы білім беру жүйесінің
және зиялылар қауымының деңгейіне байланысты болғандықтан, Қазақстан
халқына да әлемнің дамыған елдерімен тең дәрежеде білім беру қажеттігі
күмән тудырмайды. Елбасы Н.Назарбаев өзінің Қазақстан – 2050 жолдауында:
оқушыларды қазақстандық патриотизм мен шығармашылық жағынан дамыған жеке
тұлға ретінде тәрбиелеу аса қажет... ұлттық мінез-құлық, биік талғампаздық,
тәкәппарлық, тектілік, білімділік, биік талғам, ұлттық намыс қасиеттерін
сіңіріп қалыптастыруымыз керек дегені мәлім [1]. Елбасының осы алға қойған
зор міндеттерін іске асыру мектептен басталады, ол үшін сапалы білім мен
салауатты тәрбие беру қажет.
Еліміздің дамуының алғы шарты білім дедік, яғни Үшінші мыңжылдықтың
жастары қандай болмақ? деген сұрақ туындайды. Жауапкершіліктің биігінен
көрінуі де жас ұрпаққа берілетін білім сапасын мейілінше арттыруды қажет
етеді. Ал, білім сапасын арттыру, оның деңгейін әлемдік білім
кеңістігіндегі стандарттарға сай келтіру түптеп келгенде, мұғалімге, оның
кәсіби құзырлығына, әдістемелік біліктілігі мен шеберлігіне тікелей
байланысты. Жас ұрпаққа жоғары сапалы білім беру ісін тек қана көп
мәдениетті, шығармашыл, жаңашыл, инновациялық тұрғыда ойлап, қызмет жасай
білетін ұстаз ғана мүлтіксіз атқара алады.
Құзыреттілікті қалыптастыру – білім беру саласының өзекті мәселесі.
Күн сайын адамға көптеген ақпарат тасқыны келеді. Ал оқу мазмұны мен оқыту
әдістері ескі сарында қалып қоюда. Сондықтан білім берудегі әлеуметтік
қажеттілік пен ол қажеттілікті қанағаттандырудың арасындағы қарама-қайшылық
білім беру саласының дағдарысына әкеліп соғуда. Сол себепті оқытушылардың
әдістемелік шығармашылығын дамытуды кәсіби құзіреттілігінде жүзеге асыру
қажеттігі туындайды [2].
Құзіреттілік тәсіл идеясы – қоғамға қандай, жеке тұлғаға қандай білім
қажет және ол қоғамның қандай қажетін өтей алады деген сұраққа жауап
береді. Оқушының құзыреттілігін қалыптастыру – бүгінгі білім беру саласының
өзекті мәселелерінің бірі. Құзырлылық тәсіл, білім сапасын арттыруды
дәстүрлі тәсіл мен білім мазмұнын ұлғайту арқылы шешудің арасындағы қарама-
қайшылықтан шығудың бір жолы деп қарастыруға болады. Бұл тәсіл білім
берудің нәтижесіне басты орын береді. Оқытушының басты рөлі – тұлғаның жеке
дамуына негізделген, жан-жақты зерттелетін, сараланған білім беру үлгісінің
басым бағыттарын айқындау, нәтижесінде еліміздің әлемдік өркениетке
негізделген білім саясатының стратегиялық мақсаттарын жүзеге асыру. Осыған
орай, құзыреттілікті нәтижеге бағытталған білім беру жүйесінің сапалық
критериі ретінде қарау, зерттеу, бүгінгі күн талабы.
Білім – болашақ бағдары, кез-келген маман даярлайтын мектептің басты
міндеттерінің бірі – жеке тұлғаның құзіреттілігін дамыту. Құзірет –
оқушының жеке және қоғам талаптарын қанағаттандыру мақсатындағы табысты іс-
әрекетіне қажетті білім дайындығына әлеуметтік тапсырыс. Құзыреттілік –
оқушының әрекет тәсілдерін жан-жақты игеруінен көрінетін білім нәтижесі.
Заман талабы мұғалімдерге жан-жақты жетілген, көпсалалы дайындық иесі
болуды жүктейді. Тәуелсіз мемлекетімізге еңбекқор, кәсібін терең түсінетін,
үнемі өзгеріп отыратын жағдайларға өзінің білімі мен іскерлігін әртүрлі
әрекеттердің айналасында қолдана білетін қабілетті мамандар қажет.
Оқушылардың арнайы орта білімді игеріп, толық қалыптасуына күшті
құралдардың бірі – оқытушыларының жеке үлгісі мен педагогикалық және ғылыми
іс-әрекеттері. Жоғары теориялық және әдістемелік деңгейде сабақты өткізу,
аудиторияны көре білу, жоғары педагогикалық мәдениет, ұйымдастырушылық
қабілеттілігі т.б. Оқытушылардың кәсіби сапалары оқушылардың сабаққа деген
қызығушылықтарын анықтайды.
Бүгінгі қоғамдағы бастауыш сынып оқушыларының пәндік құзыреттерін
қалыптастыруды жетілдіру үшін диплом жұмысының тақырыбын Бастауыш сынып
оқушыларының пәндік құзыреттерін қалыптастыру деп алдық.
Зерттеудің мақсаты: Оқушылардың білімге деген қызығушылығын арттыру,
шынайы бағалауға, өзара көмекке тәрбиелеу.
Зерттеу обьектісі: Оқушылардың құзыреттілік мәдениетін қалыптастыру
процесі.
Зерттеу пәні: Оқыту процесінде оқушылардың құзыреттілік мәдениетін
қалыптастыру.
Зерттеудің міндеттері:
- құзыреттілік білімдерді қалыптастыру;
- құзыреттілік мәдентиетке тәрбиелеу;
- құзыреттілік сезімдерді қалыптастыру;
Зерттеу көздері: Елбасымыз Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан-2050 атты
стратегиялық бағдарламасы, зерттеу мәселелері бойынша философтардың,
педагогтардың, психологтардың еңбектері, зерттеу тақырыбына сәйкес оқу-
әдістемелік құралдар, ғылыми-педагогикалық басылымдар, озат педагог-
психологтардың тәжірибелері алынды.
Зерттеу әдістері: Зерттеу мәселесіне байланысты тақырып бойынша
философиялық, психологиялық, педагогикалық, әдістемелік әдебиеттерге
теориялық талдау жасау; бақылау, әңгімелесу, сауалнама жүргізу, озық
тәжірибелерді зерделеу, жинақтау, қорыту.
Диплом жұмысының құрылымы: Диплом жұмысы кіріспеден, екі негізгі
тараудан, қорытындыдан және пайдаланылған әдебиеттер тізімінен, қосымшадан
тұрады.
І тарау. БАСТАУЫШ СЫНЫП ОҚУШЫЛАРЫНЫҢ ПӘНДІК ҚҰЗЫРЕТТЕРІН ҚАЛЫПТАСТЫРУДЫҢ
ТЕОРИЯЛЫҚ-ӘДІСНАМАЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1. Дамыта оқыта отырып, оқушылардың құзыреттілігін дамыту. Қазіргі
таңда оқыту үрдісіне қойылатын талаптардың өзгеруіне байланысты оқыту
технологиялары негізінен қолданылуда. Оқу үрдісіндегі оқыту технологиялары
дегеніміз қойылған мақсаттарға және күтілетін нәтижеге тиімді жету
жолдарын қамтамасыз ететін оқу бағдарламаларында қамтылған білім
мазмұнын меңгертудің жүйеленеген формалары, әдіс – тәсілдері. Бастауыш
білім беру деңгейінде қолданылатын оқыту технологиялары төмендегі негізгі
талаптарға сәйкес болуы керек [3].
Ø Оқу үрдісінде білім алушылардың өздерін еркін сезінуіне жағдай
туғызу.
Ø Оқушылардың оқуға деген қызығушылығын дамыту, күтілетін нәтижелерге
жетуге талаптандыру.
Ø Жеке басдамытуға бағытталған әдіс – тәсілдерді қолдану.
Ø Өз бетімен жұмыс істеп, шешім қабылдауға мүмкіндіктер туғызу.
Аталған талаптардың бәріне жауап бере алатын технология ретінде
дамыта оқыту технологиясын таңдадым. Жалпы дамыту, даму терминдеріне
баланың белгілімөлшерден шығып, саналы іс – әрекет сатыға ауысуы деп
анықтама беріледі. Дамыта оқыту технологиясын көрнекті ғалымдар Л:С
Вготский, М.Я. Лернер, Л.В. Занков, В.В. Давыдов, Д.Б Эльконин толық
зерттеп, дәлелдеген [4,5,6,7,8]. В.В. Давыдов Дамыта оқыту дегеніміз –
ақыл – ойдың дамуының көрсеткіші ретінде жинақтай,қорытындылай алу дағдысы
– дейді. Дамыта оқытуда баланың ізденушілік – зерттеушілік әрекетін
ұйымдастыру басты назарда ұсталады. Ол үшін бала өзінің осы кезге дейінгі
білетін тәсілдерінің жаңа мәселені шешуге жеткіліксіз екенін сезініп, содан
барып оның білім алуға деген ынтасы артып, білім алуда әрекет жасайды.
Дамыта оқыту жүйесіндегі сабақтардың типологиясы:
Оқу міндетін қою сабағы
модельдеу сабағы
түсінікті нақтылау сабағы
нақтылау сабағы
бағалау сабағы
Оқу мақсаттарының нақты қойылуы.
Оны шешудің жолын бірге қарастыру.
Шешімнің дұрыстығын дәлелдеу.
Бұл үшеуі – дамыта оқытудың Д.Б. Эльконин, В.В. Давыдов жасаған
жүйесінің негізгі компоненттері. Оқушы алдына оқу мақсаттарын қоюда
ешқандай дайын үлгі берілмейді. Мақсатты шешу іштей талқылау, сосын
жинақтау арқылы жүзеге асады. Мұғалім сабақ үрдісін ұйымдастырушы,
бағыттаушы рөлінде ғана болады. Шешім табылған кезде әркім оның
дұрыстығын дәлелдей білуге үйретіліп,әр оқушыға өз ойын ,өз пікірін
айтуға мүмкіндік беріледі. Дамыта оқыту белгілері:
Педагогикадағы түсіндірмелі – иллюстративті әдісі алмастырады. Бұл
әдіс тұлға дамуы – тығыз байланыста.
Дамытудың барлық заңдылықтарын ескереді, жеке бастың өзіндік деңгейі
мен ерекшелігіне сәйкестендіріледі.
Балаға іс – әрекеттің толыққанды субъектісі болып табылады.
Балаға қоршаған ортамен өзара қатынасқа түсетін дербес субъект рөлі
беріледі.
Тұлғаның барлық қасиетін тұтас дамытуға негізделген.
Баланың жақын даму аймағында жүзеге асады.
Аталған сабақ түрлері оқушылардың құзыреттіліктерін қалыптастыруға өз
септігін тигізеді. Заман талабына сай 12 жылдық орта білім беру мазмұны
Стандартпен анықталатын келесідей түйінді құзыреттіліктер ретіндегі білім
беру нәтижелеріне әрбір білім алушының қол жеткізуіне бағытталған:
– проблемалардың шешімін табу;
– ақпараттық;
– коммуникативтік құзыреттіліктер;
Құзыреттілік – оқушылардың іс -әрекеттің әмбебап тәсілдерін
меңгеруінен көрінетін білім нәтижесі деп Қазақстан республикасы Жалпыға
міндетті мемлекеттік стандарттың жобасында анықтама берілген.
Олай болса, бастауыш сыныптардан бастап дамыта оқыту технологиясын
оқушының түйінді құзыреттіліктерін қалыптастыруға бағыттай жұмыс істеу
талап етіліп отыр. Оқушының құзыреттіліктерін қалыптастырудағы дамыта оқыту
технологиясының қолданыс табуын төмендегідей көрсетуге болады.
Оқу мәтінін қою сабағында І. Табыс ситуациясын тудыру кезеңінде
оқушылар өз жетістіктеріне көз жеткізеді, яғни білетіндері сараланады. Осы
кезеңде оқушылардың ақпараттық, коммуникативтік құзыреттіліктерін дамыту
көрініс береді.
ІІ. Интеллектуалдық шиеленіс кезеңінде оқушылардың ізденіс зерттеу
әрекеттерін ұйымдастыруда салыстырады, топтардың жауаптары тыңдалып,
шешімдері тыңдалады. Осылайша сабақ мақсатын оқушылар өздері айтады. Бұл
кезеңде оқушылар алдарына қойылған проблемаларды анықтап, топтың шешімі
арқылы мақсат қояды. Яғни, проблеманы шешу құзыреттіліктері қалыптасады.
ІІІ. Оқу міндетін қою кезеңінде жеткіліксіз білімдерін өздері
меңгереді. Оқулықтан тиісті ақпаратты тауып, қажеттісін сызба арқылы
береді.
ІҮ. Оқу міндетін шешу амалдарын іздестіруде практикалық жұмыстарды топ
өздері орындайды, қиындықтарды анықтап, шешімін айтады.
Ү. Қорытынды рефлексия кезеңінде әр топ, әр оқушы өз түсінігіне талдау
жасап, өмірде қолданылу аясын айтады. Келесі сабаққа міндет белгілейді.
Осылайша, дамыта оқыту бойынша сабақ кезеңдерінде:
- оқушылар сабақтың мақсат, міндетін өздері анықтайды;
- проблеманы шешу жолын іздестіреді;
- жаңаны өздері табады;
- ақылдасады, кеңеседі.
Аталған әрекеттері арқылы әр оқушының проблеманы шешу, ақпараттық,
коммуникативтік құзыреттіліктері қалыптасады. Құзыреттілік қалыптастырудың
келесі міндеті әр сабақтың өмірлік жағдайлармен байланыстылығы.
1.2. Мұғалімнің кәсіби құзіреттілігі – нәтижелі білім берудің негізі.
Мемлекетіміздің дамыған елдердің стандарттарына деген ұмтылысы еліміздің
жаңа сапалық деңгейге жылдам өту қажеттілігін туындатуда. Осыған орай
қазіргі кезде жасалып жатқан реформалар даму институттарының қалыптасуына
немесе өсуден тұрақты даму кезеңіне өтуге және саяси бағыттардағы осындай
өзгерістер өмірдің барлық саласындағы шығармашыл тұлғаның мәртебесін
көтеріп, мерейін үстем етуде. Білім – адамзаттың терең және үйлесімді
дамуын бекітетін құралдардың бірі, прогрестік, әлеуметтік тұрақтылық пен
ұлттық қауіпсіздіктің маңызды факторы. Қазіргі білім беру үрдісі адамның
ішкі табиғи мүмкіндіктерін ашып, әр адамның өзінің Менің сезінуге,
толықтыруға көмектесетіндей, сыртқы әлеммен әлеуметтік қарым-қатынастарда
өз орнын табуға, өзін шығармашылықпен өзгертуге белсенділік танытуға ықпал
етуі тиіс. Бүгінгі таңдағы қоғам кәсіби білімі жетік, құзіретті, бәсекеге
қабілетті мамандарды талап етеді. Білікті ұстаз, білімді маман болу үшін -
әрбір мұғалім өз білімін үздіксіз көтеріп отыруы тиіс. Білімін тұрақты
көтеріп отыру – мұғалімдердің құқықтары әрі міндеттері, білім беру
жүйесінің тұрақты дамуының кепілі, Мемлекеттің дамуының құралы болып
табылады. Тәрбиелік мақсаты: Оқушылардың білімге деген
қызығушылығын арттыру, шынайы бағалауға, өзара көмекке тәрбиелеу.
Көрнекілігі: интерактивті тақта, слайдтар, деңгейлік тапсырмалар жазылған
үлестірмелі қағаздар, оқулық, кесте 10-нан -99-ға дейінгі натурал
сандардың квадраттарының кестесі. Сабақтың түрі: қайталау сабағы Сабақтың
әдісі: репродуктивтік, көрнекілік, практикалық, өзіндік жұмыс, сұрақ-
жауап, сөйлеу. Пәнаралық байланыс: әдебиет ұлттық салт- дәстүрмен Виет
теоремасын байланыстыру Сабақтың құрлымы: 1. ұйымдастыру кезеңі: а)
Оқушылардың жұмысқа толық дайындығың, сабаққа келмегендерді белгілеу. б)
Оқушылардың зейінің жинақтау мақсатында, оқушыларға жалпы сұрақ қоямын:
Психологиялық сәт. Мұғалімнің кәсіби құзіреттілігі-оның жан-жақты білімінен
ұстаздық шеберлігімен, оқытудың жаңа әдістерін меңгерумен өлшенеді. Мұғалім
қаншалықты білімді, шығармашыл болса, оның құзыреттілік аясы да соғұрлым
кең болмақ. Құзыреттілік ұғымы педагогика саласында тұлғаның субъектілік
тәжірибесіне ерекше көңіл аудару нәтижесінде ендіріліп отырған ұғым.
Құзырлылық-белгілі сала бойынша жан-жақты хабардар, білгір деген мағынаны
қамти отырып, қандай да бір сұрақтар төңірегінде беделді шешім шығара алады
дегенді білдіреді. Мұғалімнің кәсіби құзіреттілігінің негізгі шарттары:
1. Тұлғааралық және еңбектегі байланыс.
2. Қызметтің эканомикалық, әлеуметтік, құқықтық, адамгершілік,
психологиялық аспектілерін меңгеруі.
3. Қызметті жаңа жағдайға бейімдеудегі, басқару шешімін қабылдаудағы
дайындығы.
4. Практикалық кәсіби тапсырмаларды орындаудағы дайындық әлеуеті.
5. Нақты жағдайларға байланысты қандай да бір әдістерді пайдалану
біліктілігі.
6. Тиімді шешім қабылдау қабілеті.
Құзырлылық – тек кәсіби білімі емес, тұлғаның жалпы мәдениеті мен
шығармашылық әлеуетін дамыту қабілеті- деп түйіндейді белгілі оқымысты Т.
Г. Браже [9]. Сондықтан бүгінгі ұстаз тек кәсіби білімін толықтырып қана
қоймай, үнемі шығармашылықпен жұмыс жасауы қажет. Қазақстан Республикасының
Білім туралы заңында оқыту формасын, әдістерін, технологияларын таңдауда
көп нұсқалық қағидасы бекітілген, бұл білім мекемелерінің мұғалімдеріне
өзіне оңтайлы нұсқаны қолдануға, педогогикалық процесті кез келген үлгімен,
тіпті авторлық үлгімен құруға мүмкіндік береді. Қазіргі оқытудың жаңаша
технологиясын меңгерудің өзі ұстаздан шығармашылықты талап етеді. Ал
шығармашылықпен жұмыс жасау үшін мұғалім өзінің кәсіби біліктілігін
арттырып отыруы қажет. Мұғалімнің өз кәсіби қызметтерін шығармашылықпен
атқаруына әр деңгейдегі әдістемелік жұмыстарды иновациялық бағытта
ұйымдастырып өткізудің ықпалы мол. Біліктілігін арттырушы мұғалім өзінің
білімін, жалпы дүниетанымын кәсіби және әдіснамалық деңгейін жоғарлатады,
психологиялық – педогогикалық сонымен қатар әдістемелік сауаттылығын
жетілдіреді. Ең бастысы бұл білімдер мен білік дағдыларды құзырлылық
ұстанымдарының талаптарына сәйкес өздерінің меңгеруі және сол жолдар арқылы
өздерінің ойлау жүйесін, шығармашылығын өнертапқыштығын, рефлексиялық
машығының дамуына жол ашады. Сол кезде ғана мұғалімнің өзіне-өзі бағ баға
беру деңгейі артып, өзін-өзі анықтап, үздіксіз өзін-өзі дамытуға деген
қажеттілік туады. Білім-тоқтаусыз толассыз үрдіс. ХХІ ғасыр білімін біз
адамның қызығушылықтарының дамуы, оның өзінің дамуы деп түсінеміз. Бұл әр
адамның өзін-өзі жасампаздықпен қайта құра алуы, қоғам дық талаптар
тұрғысынан өзіне сыни баға бере алуы, айналаны өзгерте алуға қатыса алуы.
Ол арқылы адамның интеллектуалдық, рухани күші дамып, тұлғалығы
қалыптасады. Білім – мұғалім үшін оның шығармашылық әлеуетін дамытудың
үрдісі. Даму да, білім де ешбір адамға қолдан беріле салмайды. Кімде кім
оған қол жеткізгісі келсе әрекет етуі, күш салуы қажет. Бұл тұрғыдан
алғанда кез келген білім-ол өз бетінше білім алу. Шығармашылық әлеуеттің
дамуы өз білімін көтеруге негіз болады. Мұғалім шығармашылық әлеуетін
дамыта отырып, өзінің құзіреттілік аясын кеңітеді. Кәсіби құзіреттілік
маманның әлеуметтегі дәл осы уақыттағы қабылданған стандарттар мен
нормаларға сәйкес өзінің кәсіби педагогикалық қызметін атқаруға дайындығы
мен қабілетін анықтайтын кәсіби білімдер жиынтығы немесе жекелік-кәсіби
сипаттама. Кәсіби құзіретті еңбек деп мұғалімнің педагогикалық әрекетті өте
жоғары деңгейде атқара алуы, педогогикалық қарым-қатынасқа түсе алуы
нәтижесінде оқушылардың білімділік және тәрбиелік деңгейінің жоғары болуы
деп санаймыз. Кез келген елдің болашағы білім беру жүйесінің және зиялылар
қауымының деңгейіне байланысты болғандықтан, Қазақстан халқына да әлемнің
дамыған елдерімен тең дәрежеде білім беру қажеттігі күмән тудырмайды.
Жастардың ақыл-ой әлеуметін барынша дамыту үшін білім беру жүйесін тиімді
құра білген ұлттың еңсесі биік, абыройы жоғары болмақ. Қазіргі кезде
Қазақстан Республикасының білім беру жүйесінің реформалаудың бастапқы
кезеңі аяқталды. Бүгінгі күні білім беру саласының тиісті заңды базасы
жасалды.
Елбасы Н.Назарбаев өзінің Қазақстан – 2030 жолдауында: оқушыларды
қазақстандық патриотизм мен шығармашылық жағынан дамыған жеке тұлға ретінде
тәрбиелеу аса қажет... ұлттық мінез-құлық, биік талғампаздық, тәкәппарлық,
тектілік, білімділік, биік талғам, ұлттық намыс қасиеттерін сіңіріп
қалыптастыруымыз керек дегені мәлім. Елбасының осы алға қойған зор
міндеттерін іске асырушылар - әрине, жастар. Олай болса, сол жастарға
сапалы білім мен салауатты тәрбие беру қажет. Ол, Мағжан айтқандай, мектеп
пен ұстаздарға байланысты. Еліміздің дамуының алғы шарты білім дедік, яғни
Үшінші мыңжылдықтың жастары қандай болмақ? деген сұрақ туындайды.
Жауапкершіліктің биігінен көрінуі де жас ұрпаққа берілетін білім сапасын
мейілінше арттыруды қажет етеді. Ал, білім сапасын арттыру, оның деңгейін
әлемдік білім кеңістігіндегі стандарттарға сай келтіру түптеп келгенде,
мұғалімге, оның кәсіби құзырлығына, әдістемелік біліктілігі мен шеберлігіне
тікелей байланысты. Жас ұрпаққа жоғары сапалы білім беру ісін тек қана көп
мәдениетті, шығармашыл, жаңашыл, инновациялық тұрғыда ойлап, қызмет жасай
білетін ұстаз ғана мүлтіксіз атқара алады.
Құзыреттілікті қалыптастыру – білім беру саласының өзекті мәселесі. Күн
сайын адамға көптеген ақпарат тасқыны келеді. Ал оқу мазмұны мен оқыту
әдістері ескі сарында қалып қоюда. Сондықтан білім берудегі әлеуметтік
қажеттілік пен ол қажеттілікті қанағаттандырудың арасындағы қарама
–қайшылық білім беру саласының дағдарысына әкеліп соғуда. Сол себепті
мектеп мұғалімдерінің әдістемелік шығармашылығын дамытуды педагог-
мамандардың біліктілігін жетілдіру жүйесінде ұйымдастыруды олардың кәсіби
құзіреттілігі кезінде жүзеге асыру қажеттігі туындайды.
Құзіреттілік тәсіл идеясы – қоғамға қандай, жеке тұлғаға қандай білім
қажет және ол қоғамның қандай қажетін өтей алады деген сұраққа жауап
береді. Мұғалімнің құзыреттілігін қалыптастыру – бүгінгі білім беру
саласының өзекті мәселелерінің бірі. Құзырлылық тәсіл, білім сапасын
арттыруды дәстүрлі тәсіл мен білім мазмұнын ұлғайту арқылы шешудің
арасындағы қарама-қайшылықтан туындаған дағдарыстан шығудың бір жолы деп
қарастыруға болады. Бұл тәсіл білім берудің нәтижесіне басты орын береді.
Оның сапасы алған білімнің көптігінен емес, сол білімді қолдана білумен
маңызды.
Мұғалімнің басты рөлі – тұлғаның жеке дамуына негізделген, жан-жақты
зерттелетін, сараланған білім беру үлгісінің басым бағыттарын айқындау,
нәтижесінде еліміздің әлемдік өркениетке негізделген білім саясатының
стратегиялық мақсаттарын жүзеге асыру. Осыған орай, нәтижеге бағытталған
жалпы орта білім берудің жаңа жүйесіне ауысу білім беруді басқару
жүйесіндегілерден мұғалімдердің кәсіби біліктілігін арттыруда жаңаша
көзқарасты, ал мұғалімдерден негізгі кәсіби құзырлылықтарын дамытуды талап
етеді.
Білім беру саласын ізгілендірудің басты бағыттарының бірі - белсенді
оқыту түрлері мен әдістерін жетілдіру. Ескі мазмұнды ығыстыра
отырып,елімізде білім берудің ұлттық үлгісі қалыптасуда. Әлемнің оқыту
технологиялары жоғары дамыған елдерінің (Жапония, Германия, Голландия)
тәжірибесіне назар аударсақ,түпкі мақсаты-баланы жеке тұлға ретінде
қалыптастыру, яғни, бірінші орында баланың білім, білігі мен дағдысы
емес,жеке тұлғаның білім алу арқылы дамуын қояды. Осы мақсатқа орай,
бүгінгі педагогика ғылымында жаңа оқыту технологиялары: дидактикалық
біліктерді шоғырландыру, ізгілікті-тұлғалық бағдарламалар, дамыта оқыту,
мәселелік, тірек сигналдары арқылы, деңгейлеп саралап оқыту, өздігінен
ізденіп даму, оқытудың компьютерлік, модульдік технологияларды ғылыми
тұрғыда дәлелдеп, баламен бірге жұмыс жүргізіп жүзеге асырушы мұғалім.
Осындай барлық жағдай жасалып отырған білім ордасының ұстаздарына талабы
таудай дарынды-жеке тұлғаны дамыту, яғни Ушинскийдің Бала балқытылған
алтын, оны қандай қалыпқа құйып, қандай мүсін жасаймын десе де мұғалімнің
қолында деген сөзі аталған міндетті жүзеге асыру жолында ұстазды үлкен
асуларға жетелейді, жауапкершілігін арттырады. Біздің басты мақсатымыз –
оқушылардың өз бетінше білім алатын шығармашылық деңгейін көтеру. Бұл
мақсатты жүзеге асыруда әрбір мұғалім білім стандарты талабына сәйкес
инновациялық негізде еңбек етуге тиісті.
Мектеп ұжымы сапалы білім үшін осындай іргелі мәселелерді талап дәрежесіне
қойып, білім жүйесінде оқытуды биік сапалы дәрежеге көтеру үшін еңбек
етуде.
Мектептің тәрбие жұмысы өмірдің барлық салаларындағы ұлттық және
дүниежүзілік жетістіктерді қабылдап, дамытуға қабілетті, рухани және
адамгершілік қасиеті бай тұлғаны қалыптастыру, оның шығармашылық, рухани
және дене мүмкіндіктерін дамытуына әсер етуді көздейді.
Мектепішілік дәстүрлі тәрбиелік іс-шаралар, ұжымдық,шығармашылық істер -
мектеп өмірінің ең қажетті бөлігі. Бұл іс-шаралар алдын-ала жоспарланып,
сынып оқушыларының толық қатысуымен іске асады. Мектепте мектепішілік
дәстүрдің маңызы ерекше орын алады [10]. Мектепішілік дәстүрлі істерде әр
оқушы және жалпы ұжымға ерекше маңызды болып табылатын белгілі құндылықтар
бекітілген. Ұжымға қажетті кез-келген іс-шараны қиналмай, шын ықыласпен
орындай білу –болашаққа қажетті үлкен өмірлік сабақ екендігін әрбір мұғалім
оқушыларға түсіндіріп, бақылай отырып нәтижеге жетуге тырысады. Тәрбие
жұмысында тәрбие салаларының түрлерін қамти отырып өткізілетін іс-шараларды
ұйымдастыруда оқушылардың қызығушылықтарына байланысты сұраныстары да
ескеріледі.
Кез келген білім ордасының білім сапасын арттырудағы туындайтын кейбір
проблемалардан шығу үшін: нәтижеге бағытталған жалпы орта білім беруде
мұғалімнің кәсіби құзырлылығын дамытуды талап етеді. Әрбір мұғалімнің
кәсіби дайындық сапасына қойылатын талап немесе кәсіби теориялық білімі мен
практикалық біліктілігі – құзыреттілік пен кәсіби шеберлігінің сапасы
ретінде қаралады. Құзыреттілікті нәтижеге бағытталған білім беру жүйесінің
сапалық критериі ретінде қарау, зерттеу, бүгінгі күн талабы.
•Әр ұстаз оқытудың жаңа технологиясындағы тиімді пайдаланылған
әдістердің бәрі бала дамуына қарай бағытталатындығын ескеруі керек. Әлемдік
тәжірибеде бар электронды оқу құралдарын пайдалану шеңберін ұлғайту.
•Мектептің тәжірибесін зерттеп қорыту, тарату.
•Мектепішілік бақылау – басшылық жұмыстарын жандандыру, себебі бұл
оқушының білім сапасының деңгейін анықтап, ұстаздың жеке жауапкершілігін
көтереді.
•Мектептің материалдық базасын нығайту.
•Мемлекеттік тілде жазылған әдістемелік құралдарды шығару.
Оқыту деңгейін халықаралық стандартқа жеткізуге қадам жасау.
Осындай биік нәтижеге қол жеткізуді – кәсіби құзіреттілігі жоғары мұғалім
ғана жүзеге асырмақ.
1.3. Пәндi оқыту барысында оқушыларға эстетикалық тәрбие беру.
Оқушыларда бастауыш мектепте-ақ эстетикалық тәрбие берудiң негiзi қаланады.
Ал негiзгi, орта мектептерде эстетикалық тәрбие берудiң мүмкiндiктерi
кеңейе түседi. Тәрбиенiң бұл саласына қойылатын мiндеттерге тарих пәнi
ойдағыдай үлес қосады. Тарихты оқыту барысында эстетикалық тәрбие берудiң
мiндетi–оқушыларды тарихи құбылыстардың, әсiресе, өнер туындыларын
қабылдап, түсiне бiлу, оны бағалай бiлу қабiлетiн қалыптастыру түрлi
қоғамдық құбылыстарға эстетикалық тұрғыдан қарауды үйрету. Тәрбиенiң бұл
саласын оқытып, үйретуде тарихтағы адамның қызметiн ашып көрсетуге,
мәдениетке, күнделiктi тұрмысқа қатынасын көрсетуге баса назар аударылады.
Эстетикалық тәрбие басқа салалар мен, әсiресе, саяси, адамгершiлiк, еңбек
тәрбиесiмен тығыз байланысты. Адамдарда эстетикалық сезiм сонау ежелден-ақ
қалыптаса бастаған. Ертедегi адамдар тiршiлiк ету үшiн қолайлы мекендер
iздегенде, табиғаты бай, әрi көркем де көрiктi жерлердi iздеген. Табиғаттың
жанға жайлы құбылыстары (күннiң жылылығы, ашықтығы, ауа райының
қолайлылығы) олардың көңiлiн жадыратып, бойларын қуаныш сезiм билеген, ал
бұған керiсiнше, табиғаттың қолайсыз құбылыстары (қатты дауыл, суық аяз,
жауын-шашын) оларды ренжiткен. Сол сияқты адамдар атқарған жақсы iстер,
ерлiк пен батырлық, оларды қуанышқа бөлесе, трагедиялық, қайғылы жағдайлар
оларды ренжiткен. Бұлардың бәрiн ертедегi адамдардың тасқа салған
белгiлерiнен , суреттерiнен, олардан қалған аңыз-әңгiмелерден,
ертегiлерден, өлең-жырлардан байқауға болады. Тарих бағдарламаларындағы оқу
материалын алдын-ала мұқият қарап талдасақ, эстетикалық тәрбиеге тiкелей
қатысты материалды дұрыс iрiктеп, сабақта тиiмдi әдiс, тәсiлдердi
пайдалансақ, шәкiрттерiмiздi сезiмталдыққа, жақсыны, әдемiнi, көркемдi сезе
бiлуге, оны сақтай, құрметтей бiлуге, бағалай бiлуге тәрбиелеймiз, оларда
эстетикалық тәрбиенiң қалыптаса түсуiне лайықты үлес қосамыз. Ендi бiрнеше
нақты мысал келтiрейiк. 5-сыныптағы Қазақстан тарихының бiрiншi бөлiмiнде
Бiздiң өлке–Қазақстан Республикасы деген тақырыпша бар. Осы сабақта
оқушының туып-өскен мекенi, туған өлкесi, туған Отаны, Елордасы–Астана
қаласы әңгiме болады. Мұғалiм оқушылардың бастауыш мектепте алған бiлiмiне
сүйене, жаңа сабаққа олардың өздерiн белсендi қатыстыра, оқулықтағы
ауылдың, жұмысшы поселкесiнiң, шағын қаланың, Астанадағы жаңа ғимараттардың
суреттерiн тиiмдi пайдалана отырып, сабақ өткiзсе, оның тәрбиелiк те,
бiлiмдiк те пайдасы мол болмақ. Оқушылар оқулықтағы көркем бояулы суреттер
бойынша әңгiме құрастырады, оған өзiнiң туған өлкесiнiң ұқсас материалын
қоса баяндайды, қойылған сұрақтарға өзiнше жауап бередi. Сабақтың осы және
басқа да кезеңдерi оларды туған жерге, Отанға деген сүйiспеншiлiкке,
мақтаныш сезiмге тәрбиелейдi, оларда туып-өскен өлкесiн, Отанын көркейткен
еңбек ерлерiне деген құрмет сезiмiн туғызады. Осы тарих курсының екiншi
бөлiмiндегi Қола дәуiрi адамдарының әдет-ғұрпы, өнерi деген тақырыпта
Қазақстан жерiн қола дәуiрiнде мекендеген адамдардың жартастарға қатты тас
сынығымен жануарлардың, адамдардың, соғыс көрiнiстерiнiң суреттерiн қашап
салғаны, қоладан бiлезiк, сырға сияқты әртүрлi әшекей бұйымдарды жасағаны
баяндалады. Ал оқушылар оқулықтағы сол суреттермен өздiгiнше жұмыс
орындайды. Оқулыққа қоса берiлген дидактикалық материалда мынадай сұрақтар
бар: 1. Жартастарда қандай суреттер жиi кездеседi? 2. Адамдар бұл
суреттердi қандай мақсатпен салған? 3. Суреттерде нелер бейнеленген?
Соларға қарап адамдардың қиялын айтып берiңiздер! Адамдардың еш қиындыққа
қарамастан, тастан қашап сурет салуы, қоладан әшекей бұйымдар жасауы
оқушыларды адамзат ежелден еңбекке, көркемдiкке ұмтылған деген қорытындыға
әкеледi. 6-сыныптағы Қазақстан тарихы да эстетикалық тәрбие беруге қолайлы
[11,12]. Оқулықта өнер туындылары да баршылық. Мәселен, Ғұндар
тақырыпшасының соңында Аттила бейнесi дүние жүзiндегi мәдениет
қайраткерлерiнiң шығармаларында деген материал бар. Мұғалiм ғұндар патшасы
Аттиланың қаймықпас қайсар жеңiмпаз батыр, атақты қолбасшы және басқа да
қасиеттерiн айта келiп, аталған қосымша материалға оқушылар назарын
аударады. Онда Аттилаға арнап дүние жүзiнiң көптеген ғалымдары,
әдебиетшiлерi, жазушылары еңбектер, романдар, опералар мен трагедиялар
жазғаны айтылады. Бұларды тиiмдi пайдалансақ, оқушылардың Аттиланың
тарихтағы орнын дұрыс түсiнуiне көмектеседi, тарихи тұлғаны құрметтей
бiлуге тәрбиелейдi. Ал сол шығармалардан қажеттi үзiндiлердi оқушыларға
оқыту, ұжым болып талдау,немесе оқулықтағы Аттиланың Рим елшiлерiн
қабылдауы деген суреттi оқушылардың өздерiне талдату шәкiрттердiң
эстетикалық талғамын одан әрi дамыта түседi. Дәл осындай жұмысты осы
сыныптағы Үйсiндердiң шаруашылығы мен тұрмысы тақырыпшасындағы тәтi
(диадема) мен шөккен түйе бейнелi жүзiк суреттерi бойынша да жүргiзуге
болады. Мәселен, оқулықтағы: Зергер тәтiге аңдар мен жануарлардың қиял-
ғажайып бейнелерiн салған. Сол шытырман бейнелер арасында қолына гүл
ұстаған адам тұр. Зергердiң ойынша -өмiрде қандай бiр қыйыншылық болса да,
оны адам баласы жеңiп шығады (87-бет) және ... тәтi мен алтын сақинадағы
шөгiп жатқан қос өркештi түйе орындау шеберлiгi мен әдемiлiгi жағынан кiмдi
болса да таң қалдырады. Мұны үйсiн шеберлерiнiң дүниежүзiлiк өнерге қосқан
үлесi деуге әбден болады (88-бет) деген мәтiнмен оқушылардың өздiгiнше
жұмысын ұйымдастыру оларға эстетикалық тәрбие беруге үлес қосады. 7-
сыныптың бағдарламасы мен оқулығындағы мәдениет тарихы құрамындағы
баяндалатын қалалар, ғимараттар, тарихи ескерткiштер, солардың арасындағы
Орхон-Енесай ескерткiштерi, сәулет өнерi, бейнелеу өнерi, қолданбалы өнер,
дiни құрылыстар, тiлдiң, ғылымның жазудың дамуы сияқты мәселелердiң бәрiн
де оқытқанда эстетикалық тәрбие беруге толық мүмкiндiк туады. 9-сыныптағы
30-жылдары болған тарихтың трагедиялық беттерiне қарамастан, мәдениеттiң
дамуында үлкен жетiстiктер болғаны белгiлi. Келеңсiз оқиғалар орын алғанына
қарамастан, ұстаздар қараны, қара, ақты – ақ деп қарап, күнделiктi
сабақтарында мәдениет саласындағы жетiстiктердi ашып көрсете отырып, бұл
салада да қол жеткен табыстарды, әсiресе, өнердiң, көркем өнердiң дамуын
оқушыларға эстетикалық тәрбие беруге тиiмдi пайдаланғаны дұрыс.
1.4. Оқушыларды эстетикалық тәрбиеге баулу. Қазіргі таңда бастауыш
мектепте оқыту барысындағы мәселелердің бірі-оқушылардың эстетикалық
талғамын дамыту, сол арқылы олардың бойында адамгершілік, мейірбандық,
имандылық қасиеттерін қалыптастыру. Әр баланың көркемдік ойлау қабілітін
дамыта отырып, шығармашылық, қиал сезімін дамыту. Ал, осы мәселелер мектеп
қабырғасында әлі де болса өз мәнінде шешілмей келеді. Соның салдарынан
оқушылардың сабаққа ынтасының төмендеуі, енжарлық етек алуда.
Мектеп мұғалімдері бастауыш сыныптарда эстетикалық тәрбиені кітап оқу,
ән тыңдау, бейнелеу өнері мен театр, кино т.б. өнер түрлері арқылы көркем
өнерге тарту, тағы басқа да жолдармен жүргізуге болатынын біліп қана
қоймай, оны қалай жүзеге асыру тәсілдерін жан-жақты меңгеріп, жетілдіруі
тиіс. Мұғалім эстетикалық тәрбиені балаларға өнер түрлерін меңгерту арқылы
жүзеге асырады.
Оқушы өзін қоршаған ортадан әсемдікті сезінуі, оны бағалай білуге
талпынуы бүкіл жан дүниесіне, сезіміне әсер етеді. Дегенмен, баланың
көркем өнерге деген қабілетінің дамуы, оның шығармашылықпен ұштасуы, бала
кезінен тәрбиенің сол түрлерімен айналыстыруға және жеке-дара
ерекшеліктерін ескеріп, тәрбиені белгілі мақсатқа бағыттап жүргізуге
байланысты.
Оқушылардың көркем білімге талпынуын арттырып, қиялын шарықтатып,
бойын сергітіп, әдемілік әлеміне ынтасын арттыруда бастауыш мектепте
оқытылатын бейнелеу өнері пәні зор роль атқарады. Ол дүниені түсініп,
көрген-білгендерін, алған ұғымын көркем образ арқылы бейнелеуге үйретеді.
Төменгі сынып оқушыларына эстетикалық тәрбие берудің табысты болуы
мұғалімдердің көркем талғам мен білімді игерту әдіс-тәсілдеріне байланысты.
Қазіргі кезеңде бастауыш мектепте мұғалімдер эстетикалық тәрбиені
халқымыздың озық, дәстүрлерін ескере отырып жүргізгендері жөн.
Өскелең ұрпаққа эстетикалық тәрбие беруде бастауыш мектептегі бейнелеу
өнері сабағының алатын орны зор екендігі белгілі. Себебі бастауыш мектеп
кезеңінде баланың эстетикалық мәдениетінің негіздері қолданылады.
Балаларды әсемдікті сезініп, түсініп, қадірлей білуге баулу бейнелеу
өнері сабағында эстетикалық тәрбие беру арқылы іске асырылады. Ол үшін
біздің зерттеу жұмысымызда төмендегідей міндеттенр қарастырылады:
- бейнелеу өнер пәні арқылы оқушыларды әдемілікке әсемдікке деген
сезімдерін жетілдіріп, жаңа сапалық деңгейге көтеру, эстетикалық
мәдениетке тәрбиелеу;
- бейнелеу өнері пәні арқылы эстетикалық тәрбие берудің тиімді жолдарын
анықтау;
- бастауыш мектеп кезеңінде эстетикалық тәрбиені ұйымдастыру деңгейін
анықтау;
- оқушылардың көркем өнерге деген қызығушылығының шығармашылықпен
ұщтасуына көмектесу;
- бейнелеу өнері пәні бойынша бастауыш мектеп оқытушылары эстетикалық
тәрбиелеу жолдарын анықтау;
Бастауыш мектепте бейнелеу өнері сабағында эстетикалық тәрбие беруде
оқушылармен бірлесе отырып, олардың өнердегі әсемдік пен әдемілікті түсіну,
байқай білу қабіліетін дамыту үшін көптеген ұжымдық жұмыстар жүргізілсе,
сабақ барысында ойындар мен көрнекіліктер (Түстерді
ажырат, Кім алғыр, Үйлестіре біл, т.б.ойындар) тиімді қолданылса,
оқушылардың табиғат сұлулығын, көркем өнер шығармаларын эстетикалық мәнде
қабылдаулары күшейіп, сабақ сапалық жаңа деңгейге көтеріледі. Сапалы
сабақтарды жүргізу нәтижесінде бастауыш мектеп оқушыларының эстетикалық
танымы, білімі, талғамы артып қана қоймай, олардың әрбір жұмысы
шығармашылықпен ұштасып отырады.
Эстетикалық тәрбие біздің байқауымызда дүние жүзілік және ұлттық
мәдениет салалары негізінде көркемділікке, әсемділікке, сезімталдыққа баулу
жүйелерін қамтиды. Әрине бұл өте ауқымды процесс. Ол жан-жақты зерттеуді,
оны жүйелі түрде меңгеруді талап етеді. Сондықтан біз өз тәжірибемізде
бейнелеу өнері сабақтарында эстетикалық тәрбие беру мәселелерін қарастырып
отырмыз.
Эстетикалық тәрбие мәселелері көптеген ғалымдар еңбектерінде жан-жақты
қамтылған. Оның жасөспірімдерді тәрбиелеудегі маңызы, эстекикалық тәрбие
беру мәселелері В.В.Алексеева, А.В.Бакушинский, Г.В.Лабунская,
Н.П.Сакулина, Б.П.Юсов, еңбектерінде қарастырылған халқымыздың ұлттық
мәдени мұралары, қол өнері, сәндік өнертүрлерінің маңызы туралы Республика
ғалымдары Б.Қазыханов, А.Қасымова, Ә.Тәжімұратов ғылыми еңбектерінде нақты
көрсетілген. Эстетикалық имандылық, адамгершілік тәрбиесін қалыптастыруда
ұлттық тәлім-тәрбие дәстүрлерін пайдалану Қ.Жарықбаев, С.Қалиев,
Ж.Наурызбаев, С.Қасиманов еңбектерінде көрсетілген.
Кейінгі кездері бейнелеу өнері пәні құралдары арқылы эстетикалық
тәрбиеге тәрбиелеу С.Аманжолов, Ш.Әлібеков, Б.Әлмуханбетов, Б.Байжігітов,
Ж.Балкенов М.Жанаев еңбектерінде орын алып жүр [13,14,15,16,17,18,19,20].
Көптеген еңбектерде эстетикалық тәрбиенің мәні мен мазмұны қамтылып, оның
тәрбиелеу жолдары әдіс-тәсілдері нақты көрсетілмейді. Сондықтан біз
эстетикалық тәрбие беру мәселелерін жан-жақты қарастыруымыз қажет.
Сонымен бастауыш мектепте оқыту барысында кезек күтірмейтін мәселенің
бірі: көркем эстетикалық тәрбие, яғни оқушылардың эстетикалық талғамын
дамыту, сол арқылы мейірбандық, имандылық қасиеттерін қалыптастыру;
екіншіден, әр баланың ойлау қабілетін дамыта отырып, қиял – сезімін
шарықтату болып табылады.
Балалардың эстетикалық тәрбиесінің маңызды бөлігі көркемдікке
тәрбиелеу ісінде көптеген аса күрделі мәселелер туады. Бала өнер арқылы
өзінің көңіл сезімін тереңірек түсіне білуі айқын ойлап, терең сезіне білуі
тиіс. Оқушы эстетикалық жағынан дамып, жетілуі үшін тәрбиені өте ерте,
баланың жас кезінен бастау керек. Өйткені, балалық сезім – саналы өмірдің
негізі. Бұдан саналы өмір негіздерін қалауда қандай да берік сенімді тірек
қажет болатыны түсінікті.
Қалай болмасын әрбір адам өнердің игілікті күшін бала кезден бастап
сезінеді. Ол біздің рухани жағынан жетілмеуімізге ықпал етеді, жеке бастау
және қоғамдық өмірде кездесетін мәселелердің шешімін табуға, тіпті кей
жағдайда өмірден өз орныңды табуға көмектеседі. Бастауыш мектеп балаларының
талғампаз болуы жазушы, ақын, суретші, композиторлардың еңбектерін, ондағы
сұлулықтарды түсінуі олардың рухани азығын молықтырады, адам баласы жасаған
мәдени мұралармен таныстырып, соны терең түсінуге тәрбиелейді.
Эстетикалық тәрбие дегеніміз – бұл-әсемдік, сұлулық, пәктік қасиеттер
музыка, сурет, кескіндеме, мүсін және қолөнері өнерлері арқылы оқушылардың
көркемдік танымын, сезімін тәрбиелеу. Бейнелеу өнерінің барлық түрлері
графика, живопись, мүсін, сәндік – қолданбалы өнері, сулет өнері, барлығы
эстетикалық тәрбие негізі. Көркем өнер туындыларын түсініп сезіну, оның
образдық мазмұнын қабылдау, өнер тілін меңгеру барлығы оқушылар эстетикалық
талғамын дамытады.
Қоршаған ортамен таныстыру арқылы оқушылардың эстетикалық талғамын
қалыптастыру бейнелеу өнері сабақтары түрлерінде іске асырылады. Әсемдіктің
таптырмас бұлағының бірі – табиғат. Ол эстетикалық сезімнің,
байқампаздықтың, қиялдың дамуына үлкен әсерін тигізеді. Табиғат
үйлесімділігінің, әсемдіктің, мәңгілік жаңарудың, әлемдік заңдылықтары
әртүрлі болу, түстер, жарық сәулелер, көмегі арқылы балаларды әсемдік
талғампаздық, әсерленушілік сезімге тәрбиелейді. Табиғатқа топ серуен
жасаған кезде балалардың оның сұлулығын эстетикалық тұрғыда қабылдауы
күшейеді, ерекше рухани серпеліс, сүйсіну сезімі туады, ойы мен қиялы
дамиды. Жаратылыстың сұлу заттары бала жанында сұлулық сезімдерін оятады.
Үлбіреген түрлі түсті гүл, көк –жасыл орман – тоғай, сылдыраған су, шексіз
– түпсіз көк теңіз, түрлі шөптермен, толқынданған дала, бұлтпен бел
алысқан асқар тау, сұлу ай, жұлдызды түн, міне, осылар секілді жаратылыстың
сұлу көріністері, жанды билеп әкететін ән, күй, сиқырлы сөз, сұлу суреттер
әсері баланың жанында бір сұлулық толқынын оятып тұрғызбай қоймайды. Егер
оқушылар табиғатты қорғауға атсалысатын болса, табиғаттың эстетикалық
ықпалы да айтарлықтай арта түседі.
Міне, сондықтан да балардың табиғатты қорғау әрекеттеріне (күнделік
жүргізуде, табиғат бұрышында, мектептің оқу –тәжірбие алаңында, табиғатта,
үйде, жануарларды қорғауда, мектеп ауласын көгалдандыруда) эстетикалық
бағыт беру керек. Табиғатқа, қоршаған ортаға эстетикалық қатынасты
тәрбиелеу үшін дүнижүзілік және ұлттық көркем туындылар (жазушылардың,
композиторлардың, суретшілердің т.б.) мысалдарын, үлгілерін көрнекі қолдану
қажет.
Бастауыш мектеп оқушыларын табиғатқа серуендеуге шығарғанда, оларға әр
қилы тапсырмалар орындатуға болады: заттың өзіне қарап суреттер салып,
ұнаған жерлерді суретке түсіру.
Табиғат – біздің өміріміздің сәні. Ол бізді мол шаттыққа кеңелтеді.
Кең байтақ далаға, айнадай жарқыраған су айдынына, ұлы тауларға қарап,
сүйсіне ләззат аламыз. Табиғат адамның бойына қуат, көңіліне шабыт,
сезіміне ләззат шапағатын ұялататын сұлулық пен әсемдік әлемі. Сондықтан да
оқушылардың эстетикалық танымын қалыптастыруда қоршаған ортаның әсері мол.
Оқушылардың эстетикалық талғамын жетілдіре, бекіте түсу үшін сабақ
барысында табиғат көріністерінің сұлулығы жырланған шығармалардан
(жазушылардың, композиторлардың, суретшілердің) көбірек пайдаланған тиімді.
Мысалы, С.Сейфуллиннің Көкшетау поэмасы, Абайдың табиғатты суреттеуі,
Ілияс Жансүгіровтың Жетісуды суреттеуі т.б [21,22]. Негізінде эстетикалық
тәрбие экологиялық тәрбиемен тығыз байланысты, өйткені экологиялық
тәрбиенің де басты бағыты жас ұрпаққа табиғатпен қатынаста жоғары
мәдениеттілікті, қоршаған ортаға деген азаматтық жауапкершілікті
қалыптастыру. Төменгі сынып оқушыларын эстетикалық тәрбиеге баулу туған
табиғатты бейнелейтін көркем сипаттама мен көріністерді жақсы түсінуге
негіз салады, оқушыларды суретке, қиып жапсыруға баулу, түстердің,
сызықтардың тамаша келісті үйлесімділігін таңдай білу қабілетін дамытуға
жәрдемдеседі. Өмірді, оның қоғамдық тәрбиелік мәнін жан –жақты түсіну үшін
әсемдік, әдемілік заңдарын жақсы түсіну шарт. Өнер біздің қоғамда
адамдардың, әсіресе оқушыларды рухани, эстетикалық тәрбиелеуде сенімді
күшті құрал болып табылады. Оқушыларды көркемөнерді сүюге, адамға тән ізгі
қасиеттерді қастерлей білуге үйретеді.
Қазақ халқы ерте заманнан – ақ сұлулық пен әсемдікті таңдай да, талдай
да білген. Өз тұрмысы мен мәдениетінде шеберліктің небір сан –саласын,
асқан ұқыптылықпен көкірегінде қастерлей сақтап, меңгеріп, біздің
дәуірімізге ұштастырған. Өнер қашанда қамқорлықты, оған асқан
жауапкершілікпен, жанашырлықпен қарауды қажет етеді. Әсіресе, бастауыш
мектепте бейнелеу өнері жүйелі оқыту жайы, оған жастай баулап тәрбиелеу ісі
баршамыздың алдымызға байыпты міндеттер қояды. Сурет салуды сүю -өмірді,
табиғатты, айнала қоршаған ортаны сүю. Ол мектеп оқушысының ақылын, ойын,
парасатын, өсіреді, танымын кеңейтеді, ізгілікке, әсемдікке үйретеді.
Өмірдегі келеңсіз құбылыстармен ымырасыз күресуге тәрбиелеп, халқына,
еліне, жеріне деген сүйіспеншілікке тәрбиелейді.
Халық шеберлері ою — өрнек салу тәсілін белгілі – бір ізбен
қалыптастыруда өз өнерін үздіксіз жетілдіру жолымен кейбір ою -өрнектердің
композицисына, әшекейлейтін заттардың түріне қарай табиғи байланысты
бейімдеп түрлендіріп отырады. Демек ою -өрнектермен әшекейлеп бейнелеушілік
қандай уақытта болмасын халықтың дәстүр негізінде орындалады. Осы халық
қолөнерінен туған бұйымдарды көрмелер мен мұражайларға сақтап қана қоймай,
оны күнделікті сабақ барысында кеңінен қолдануы қажет.
Бейнелеу өнері – ерте заманда пайда болып, барлық дәуірде өмір сүрген.
Ол бірнеше түрге бөлінеді: кескіндеме, графика, мүсін, сәулет өнері және
сәндік немесе басқа да затттардан құралады. Сурет салуды үйрету
әдістемесінде натюрморт кез-келген ыдыс-аяқтан қолданбалы өнер. Бір жағынан
натюрморт қозғалмайды. Сол себептен натюрмортты асықпай отырып қолдың
икемділігін жаттықтыруға, түсініп, сызуға және де сурет техникасын жете
меңгеруге таптырмайтын құрылым болып табылады. Ал, жануарларды салу, енді
сурет салып, үйреніп келе жатқан оқушыға қиынға соғады. Өйткені олар
натюрморт сияқты өлі зат емес, үнемі қозғалыста болады.
Бейнелеу өнері сабағында тапсырманы түсіндірген кезде бейнеленіп
отырған объектінің эстетикалық мазмұнының нақты ашылуының маңызы зор. Оның
үстіне құбылыстағы, заттағы нақты әсемдікті педагог асқан сезіммен, әсерлі
түрде әңгімелеп беруі тиіс. Егер мұғалім сурет салу үшін қойылым, ретінде
ашық түстерге боялған заттарды қойып, оларға әдеттегі, біркелкі дауыспен
талдау жасаса және қойылымның ашық жарқындығын, әсемдігін, бірегейлікпен
білдіретін сөздерді таба алмаса, онда балалардың сезіміне қозғау салмайды,
олар бейнеленіп отырған затқа және өз жұмысына аса ынта қоймайды.
Қорыта келгенде бейнелеу өнері сабағында оқушыларға эстетикалық тәрбие
беруде халық дәстүрлерін, ұлттық өнердің түрлерін көбірек пайдалану қажет.
Себебі бастауыш мектеп жасындағы балаларды халқымыздың өнері, ұлтық ойындар
және халық ертегілеріндегі кейіпкерлер бейнесі қызықтырады. Бейнелну өнері
пәні сабығында эстетикалық талғамды қалыптастырып, негізі мынадай іс —
әрекеттерге тоқталу қажет. Жаңа сабақты түсіндіру барысында көрнекіліктерді
түрлендіре отырып, сұрақ – жауап, әңімелесу әдістерін қолдану. Сабақты
ұлттық әдет – ғұрыптар мысалдарымен түрлендіріп жүргізу.
1.5. Жеткіншек шақ және оның ерекшелікте рі. Педагогикалық тәжірибеде
баланың жан-жақты дамуы мен мінез-құлқы жағынан қалыптасуының жеткіншек
шағы 10-15 жас ең қиын кез болып есептеледі. Балалардың тәртібі нашарлап,
сабаққа үлгірімі төмендейді, қыздар мен ұлдар арасындағы қарым-қатынас та
қалыпты болмайды. Кейбір балаларда тіпті қоғамды жатсыну әдеті пайда
болады. Жеткіншектердің мінезіндегі мұңдай қылықтардың негізі осы жастағы
соматикалық және психикалық дамуда жатыр. Бұл кезде баланың бойы тез өседі.
Жеткіншек шақтағы бойдың өсуі бұрынғыға қарағанда бір жылда екі есе
шапшаңдықпен өсетін болады. Баланың бойының шапшаң өсуіне әртүрлі жағдайлар
әсер етеді, мысалы, баланың ішетін тағамы, еңбек, спорт. Алайда, әсер
ететін осы жағдайлардың өзінде де белгілі бір зандылықтар болады, мысалы,
баланың аяғы кеудесіне қарағанда жылдам өседі де ерекше ұзын ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz