Бұқаралық ақпарат құралдыры және атқаратын қызметі
I Кіріспе
II Негізгі бөлім
2.1 Бұқаралық ақпарат құралдыры және атқаратын қызметі
2.2 БАҚ туралы заң
2.3 БАҚ.тың кәсіби қағидалары және онын түрлері
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер
II Негізгі бөлім
2.1 Бұқаралық ақпарат құралдыры және атқаратын қызметі
2.2 БАҚ туралы заң
2.3 БАҚ.тың кәсіби қағидалары және онын түрлері
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер
Бұқаралық ақпарат құралдары (БАҚ) – арнайы құралдардың көмегімен, кез келген тұлғаларға әртүрлі мәліметтерді ашық жариялауға арналған әлеуметтік мекемелер. Сарапшылар олардың мынадай ерекше белгілерін атап көрсетеді: жариялылық, яғни тұтынушылардың шексіздігі; арнайы техникалық құралдардың, аппаратуралардың болуы; ақпарат таратушының (коммутатор) қабылдаушыға біржақты ықпалы; тұтынушы аудиторияның тұрақсыз әркелкілігі. Қоғамның өмір сүруін қамтамасыз етудегі БАҚ-тың рөлі зор. Наполеон: "Жауға қарсы жүздеген мың қол әскерден, төрт газеттің ойсырата соққы беру мүмкіндігі зор", - деген. 1840 ж. француз жазушысы О. де Бальзак баспасәзді «төртінші билік» деп атады. Билік институтында БАҚ-тың тура мағынасындағы орны болмағанымен, оның саяси процестегі орнын асыра бағалау мүмкін емес. Қазіргі кезде электронды ақпарат құралдарының пайда болуымен бүл әлеуметтік институт бүгінгі қоғамның, саяси биліктік қатынастардың барлық қырларын түбірімен түрлендіріп жіберді.
БАҚ-тың атқаратын қызметі әртүрлі, сарапшылардың пікірінше олардың аса маңыздыларына мыналар жатады: ақпараттық, білімдік, әлеуметтендірушілік, мүдделерді тоғыстырушы, саясат субъектілерінің ықпалдасуы, жұмылдыру және т.б.
БАҚ-тың атқаратын қызметі әртүрлі, сарапшылардың пікірінше олардың аса маңыздыларына мыналар жатады: ақпараттық, білімдік, әлеуметтендірушілік, мүдделерді тоғыстырушы, саясат субъектілерінің ықпалдасуы, жұмылдыру және т.б.
1 Назарбаев Н.Ә. Ғасырлар тоғысында. -Алматы: Өнер, 1996. -272 б.
2 Brzezinski Zh. Between Two Ages. - N.Y., 1970. -174 р.
3 Р. Даль. О демократии. -Москва: Аспект пресс, 2000. -208 с.
4 Смоленская Е.П. «Массовая культура» развлечение или политика. Москва, 1986. –240с.
5 Омельченко Е.Л. Молодежные культуры и субькультуры. -Москва: Институт социологии РАН, 2000. -151с.
6 Закон РК о СМИ // Казахстанская правда. 6 августа 1999 года.
7 Нысанбаев. А. СМИ в контексте безопасности // Казахстанская Правда. 1 апреля 2003 года.
8 Байдильдинов Л.А. Қазақстан қоғамы және социология. –Алматы: Қазақ Университеті // 2002. -№2. -11-12 бб.
2 Brzezinski Zh. Between Two Ages. - N.Y., 1970. -174 р.
3 Р. Даль. О демократии. -Москва: Аспект пресс, 2000. -208 с.
4 Смоленская Е.П. «Массовая культура» развлечение или политика. Москва, 1986. –240с.
5 Омельченко Е.Л. Молодежные культуры и субькультуры. -Москва: Институт социологии РАН, 2000. -151с.
6 Закон РК о СМИ // Казахстанская правда. 6 августа 1999 года.
7 Нысанбаев. А. СМИ в контексте безопасности // Казахстанская Правда. 1 апреля 2003 года.
8 Байдильдинов Л.А. Қазақстан қоғамы және социология. –Алматы: Қазақ Университеті // 2002. -№2. -11-12 бб.
Жоспар
I Кіріспе
II Негізгі бөлім
2.1 Бұқаралық ақпарат құралдыры және атқаратын қызметі
2.2 БАҚ туралы заң
2.3 БАҚ-тың кәсіби қағидалары және онын түрлері
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер
Кіріспе
Бұқаралық ақпарат құралдары (БАҚ) – арнайы құралдардың көмегімен, кез
келген тұлғаларға әртүрлі мәліметтерді ашық жариялауға арналған әлеуметтік
мекемелер. Сарапшылар олардың мынадай ерекше белгілерін атап көрсетеді:
жариялылық, яғни тұтынушылардың шексіздігі; арнайы техникалық құралдардың,
аппаратуралардың болуы; ақпарат таратушының (коммутатор) қабылдаушыға
біржақты ықпалы; тұтынушы аудиторияның тұрақсыз әркелкілігі. Қоғамның өмір
сүруін қамтамасыз етудегі БАҚ-тың рөлі зор. Наполеон: "Жауға қарсы жүздеген
мың қол әскерден, төрт газеттің ойсырата соққы беру мүмкіндігі зор", -
деген. 1840 ж. француз жазушысы О. де Бальзак баспасәзді төртінші билік
деп атады. Билік институтында БАҚ-тың тура мағынасындағы орны болмағанымен,
оның саяси процестегі орнын асыра бағалау мүмкін емес. Қазіргі кезде
электронды ақпарат құралдарының пайда болуымен бүл әлеуметтік институт
бүгінгі қоғамның, саяси биліктік қатынастардың барлық қырларын түбірімен
түрлендіріп жіберді.
БАҚ-тың атқаратын қызметі әртүрлі, сарапшылардың пікірінше олардың аса
маңыздыларына мыналар жатады: ақпараттық, білімдік, әлеуметтендірушілік,
мүдделерді тоғыстырушы, саясат субъектілерінің ықпалдасуы, жұмылдыру және
т.б.
БАҚ-тың ақпараттық қызметі азаматтарға, билік органдарына, қоғамдық
институттарға аса маңызды жалпы оқиғалар, құбылыстар, процесстер жайлы
мағлұматтарды таратудан тұрады. Бұл қызметсіз кез келген қоғамның
толыққанды өмір сүруі мүмкін емес.
БАҚ-тың білімдік қызметі азаматтарға әртүрлі ғылым саласынан - қоғамдық-
гуманитарлықтан жаратылыстану ғылымдарына дейінгі танымдық хабарларды
дайындап, таратуынан көрінеді. Әрине ол толыққанды, жүйелі, арнайы оқу
орындарында берілетін ғылымды қамтамасыз ете алмайды. Дегенмен де, қазіргі
қоғамда адам өз өмірінің әр кезеңінде білімнің басым көпшілігін осы БАҚ
арқылы алады.
2.1 Бұқаралық ақпарат құралдыры және атқаратын қызметі
БАҚ-тың әлеуметтендіруші қызметі адамдардың әлеуметтік ережелерді,
құндылықтарды сіңіріп, мінез-қылықтарын қалыптастыруға септігін тигізеді.
БАҚ-тың жүйелі түрде күнделікті қалың қауыммен қауышуы оны жеке түлғаны
әлеуметтендіруші алғашқы институттар - отбасы, дін, мәдениет ошақтарымен
қатар бір орынға қойды. БАҚ арқылы адамдар өздерін жалпы әлеуметтік, жалпы
әлемдік процестердің бір бөлшегі ретінде әрі өзінің қоғамға, мемлекетке,
саясат әлеміне қатысы барлығын сезінеді. Саяси журналистердің шабыттанған
үгітнасихатының арқасында азаматтар әлеуметтік-саяси процестердің белсенді
қатысушыларына айналады.
БАҚ-тың мүдделерді тоғыстырушы қызметі - БАҚ қызметінің міндетті түсы.
Саяси мүдделер тек БАҚ арқылы ғана емес, сонымен қатар азаматтық қоғамның
басқа да институттары (мысалы, партиялар, қоғамдық бірлестіктер) арқылы
жүзеге асырылады. Бірақ кейбір жағдайларда тек бүқаралық баспасөз бен
теледидар ғана алғашқылардың бірі болып қоғамдағы өзекті мәселелерге назар
аударады, ықтимал әлеуметтік және саяси қақтығыстар жайлы дабыл қағып,
билік қүрылымдарын жағдайды саралап, арнайы шешім қабылдауына итермелейді.
БАҚ-тың жүмылдырушы қызметі адамдарды нақтылы бір іс-әрекеттерге немесе
саналы әрекетсіздікке шақырады. БАҚ-тың осы қызметі саяси қатынастар
саласында аса маңызды болып табылады. Азаматтардың белсенділігін
ынталандыра отырып, БАҚ сайлау кампаниялары мен дауыс беру қорытындыларына
айтулы ықпал етеді. Олар қоғам мен билікте дағдарыс туғызатын жаппай
наразылық немесе саяси жанжалға апарып, арандатулары әбден мүмкін. Сондай-
ақ олар қоғамға өмірлік маңызы бар міндеттерді шешуге азаматтарды
жүмылдыруда биліктің тиімді одақтасына айнала алады.
БАҚ-ты саналы түрде саяси алдап- арбау мақсатында қолдану азаматтарға
және қоғамға аса қауіпті болып табылады. Оған өз мүдделеріне қайшы келетін
әрекеттерге баруға мәжбүрлеу үшін адамдардың санасы мен мінез- құлқын
жасырын басқару жатады. Алдапарбау БАҚ-та таралатын, шын мәнінде жалған
ақпараттарға адамдардың сенуіне негізделеді. Оған тапсырыс берушілер үшін
ол пайда, ал қоғам үшін орны толмас өкініш. Осы орайда қазіргі кезде өз
қызметінің тиімділігін арттырғысы келетін қоғам қандай да бір жолмен БАҚ-
тың қызметін реттеуге тырысады. БАҚ-тың жағымсыз салдары оның қоғамдық
үйымдарымен шектелуі мүмкін. Қазіргі қоғамдарда БАҚ-ты үйымдастырудың үш
негізгі жүйесі қолданылады: жеке (коммерциялық), мемлекеттік және қоғамдық-
қүқықтық. АҚШ-та қолданылатын бірінші жағдайда бүқаралық ақпарат қүралдары
жекеменшік нысанда және тек жарнамадан, жеке жәрдем берушілердің есебінен
қаржыландырылады. Алайда бүл елде жекелеген азаматтар мен жалпы қоғамның
мүддесі сотпен қорғалады, БАҚ- тың онымен келіспеуге еш шарасы жоқ. Екінші
жағдайда, бұқаралық ақпарат құралдары негізінен мемлекеттің қарамағында.
Олар парламентке, үкіметке бағынышты, ол үшін арнайы қызметтер құрылады.
Электронды бұқаралық ақпарат қүралдарын үйымдастырудың үшінші түрі
Германияда басым. Бүл жерде радио мен теледидар азаматтардан жиналатын
арнайы салық есебінен қаржыландырылады.
2.2 БАҚ- туралы заң
Қазақстан Республикасының 1995 жылы қабылданған Конституциясының 18-
бабының 3-пункті бойынша азаматтар мемлекеттік органдар мен қоғамдық
бірлестіктерден, сонымен қатар бұқаралық ақпарат құралдарынан еркін ақпарат
алуға құқықты. Осы салаға қатысты басқа да қалыптық-құқықтық актілерде сөз
бостандығы және ақпараттану құқықтары туралы айтылған. Азаматтар өздерінің
ой-пікірлерін еркін баяндауға да құқықты. Бүгінгі демократиялық қоғамдардың
негізгі шарттарының бірі еркін БАҚ-тың болуында. БАҚ-тың еркіндіктерімен
қатар мемлекеттің әлеуметтік, саяси және экономикалық өмірін дамытудағы
жауапкершіліктері де демократиялық елдерде алдынғы қатардағы маңызды
мәселенің бірі болып табылады.
Бізде демократиялық мемлекеттерде төртінші күш деп аталатын
бұқаралық ақпарат құралдары (БАҚ) төңірегіндегі дау басылар емес. Әлемнің
ең демократиялы, ең еркін саналатын елдерінің өзінде БАҚ сөз бостандығының
жетіспейтіні және журналистердің проблемалары туралы ақпараттарды таратып
жатады. Мұның негізінде жалаң кәсіби себептерден гөрі БАҚ-ты билейтін
саяси, қаржы және экономикалық күштердің өз мақсаттарын толықтай орындай
алмауы тұрса керек. Өйткені, қылмыскерлердің кесірінен тек журналистер ғана
емес, көптеген қарапайым азаматтар да жапа шегуде. Ал, олардың қолында
газет яки телевидение болмағандықтан, шулатып қоғамдық пікір тудыра
алмайды. Сол себепті, БАҚ уәкілдеріне жасалған қылмыстық әрекеттерді, егер
саяси астары немесе журналистің кәсіби функциясына қатысы болмаса, әдеттегі
қылмыстармен бірдей қараған жөн. Сірә, мемлекет азаматтарын кәсіби
ерекшеліктері бойынша емес, азамат болғандықтары үшін қорғайды.
Елімізде сөз бостандығы және БАҚ саласында кейбір өзекті
проблемалардың бар екені рас. Бірақ, бұл заңдарымыздың шикілігінен яки
еркіндікті шектеуінен емес, көбінесе журналистер уә атқарушы билік
уәкілдерінің заң нормалары мен кәсіби ережелерді жөнді орындамауынан, өз
құқықтары мен бостандықтарын жете білмеуінен туындауда. АҚШ, Германия
(ГФР), Швеция, Швейцария, Түркия және Қазақстан елдерінің БАҚ, Бұқараны
мәліметтендіру, Ақпарат еркіндігі, Баспасөз еркіндігі туралы Акт,
Баспасөз Заңы сияқты заңдарын салыстырғанда 1999 жылы қабылданған
Бұқаралық ақпарат құралдары туралы ҚР Заңының халықараық талаптарға
сәйкес екені аңғарылады. Қайта, аталмыш елдердің заңдарында бізден өзгеше
шектеулер мен жазалау шараларының (қаржылай санкциялар мен бас
бостандығынан айыру) бар екенін байқауға болады...
Швеция Корольдігінің парламенті Риксдаг 1974 жылы қабылдаған
Баспасөз еркіндігі туралы Актінің көптеген баптарында қоғамдық
тыныштықты сақтау мақсатымен қабылданған заңдарға қайшы ақпараттарды
таратуға тыйым салынған. Аталмыш заң рухани мәдениет мүдделеріне қайшы және
жеке тұлғалардың құқықтарын бұзатын ақпараттарды таратуға да тыйым салады.
Бұл елде алкогольді ішімдіктер мен темекі өнімдерін жарнамалауға шек
қойылғаны сондықтан. Осы заңның 2-тарауы бойынша ресми құжаттарды
пайдалануға мына себептер бойынша тыйым салынады:
1) Мемлекеттің қауіпсіздігін яки оның басқа мемлекетпен немесе
халықаралық ұйыммен қарым-қатынастарының қауіпсіздігін сақтау.
2) Мемлекеттің орталықтандырылған қаржы, ақша немесе басқа валюталық
саясатын қорғау.
3) Жалпы экономикалық мүдделерлі сақтау т.т.
11.09.2001 жылғы террор шабуылдарынан кейін АҚШ әкімшілігі бұқаралық
ақпарат құралдарының көптеген мәліметтерді жариялауына тыйым салған еді.
Осының барлығы да мемлекет пен қоғамның мүддесін қорғау және тергеу,
іздестіру жұмыстарына нұқсан тидірмеу үшін жасалған заңды шаралар болып
табылған. Ал, өз кезегінде бұл елдің БАҚ-тары халықты үрейлендіретін,
мемлекетке деген сенімін шайқалтатын хабарларды таратудан, суреттерді
көрсетуден бас тартқан-ды.
Соңғы кездері БАҚ-тың іс-әрекеттеріне байланысты барлық проблемаларды
заң жүзінде атқарушы биліктің құзыретінен алып, арнайы қоғамдық ұйымға беру
туралы ұсыныстар айтылуда. Бұл әлемдік озық тәжірибеде кездеспейтін және
еліміздің ішкі тұрақтылығына нұқсан тигізуі мүмкін жаңалық. Атқарушы
биліктің міндеті қабылданған заңдар шеңберінде мемлекет жұмыстарын орындау,
заңды және жеке тұлғалардың арақатынасын реттеу, тиісті инфрақұрылымды
дайындау болып табылады. БАҚ-ты атқарушы биліктің қарамағынан шығарып,
қоғамдық ұйымға бағындыру практикада мүмкін емес. Ал, Қазақстан сияқты
күрделі трансформациялық процестер қарқынды жүріп жатқан алуан этникалық
топтар уә мәдениеттерді, тілдер уә діндерді қамтитын, әлемдік деңгейдегі
қақтығыс аймақтарының кіндігінде орналасқан мемлекетте бұл қадамның қауіпті
нәтижелер беруі әбден мүмкін. Осындай ахуалда БАҚ-тың қоғамдық пікірге
әсерін ескеруге міндеттіміз.
Алайда, бұқаралық ақпарат құралдарының басын біріктіретін, дәлірек
айтқанда журналистерді бір рухани билікке бағындыратын қоғамдық ұйымның
құрылуы пікірін қолдаймыз. Мұндай ұйымды құру журналистердің өз міндеті.
Сот және прокуратура органдарымен қатар омбудсман институты азаматтардың
құқықтарын қорғау және даулы мәселелерге шешім табу жағынан көптеген
елдерде табысты жұмыстарды атқарып келеді. Сол сияқты, БАҚ-тың тиісті
заңдар мен құқық актілері тарапынан белгіленген қағидалар бойынша істеуін
бақылайтын, оның қоғам алдындағы абыройы мен сенімділігін арттыратын,
журналистика кәсібінің беделін көтеретін бір ұйымның болғаны жөн.
Журналистика саласында абыройлы есімге ие болған тұлғалардың ерікті
бастамасымен БАҚ Биік Кеңесін ұйымдастыруға болады. Бұл БАҚ
қызметкерлерінің журналистика этикасы ережелері шеңберінде өзін-өзі
бақылауы (автоконтроль) үшін жасалатын нақты қадам болмақ.
БАҚ Биік Кеңесі қоғамдық ұйым ретінде іс жүзінде журналистикамен
айналысып жүрген журналистер мен осы саланың ғалымдары тарапынан құрылуы
мүмкін. БАҚ Биік Кеңесінің құрылтайшылар келісімшарты яки жарғысы
бастамашы топ тарапынан сала қызметкерлері уә ғалымдардың талқысына
ұсынылады. Қатысушылардың санының мүмкіндігінше көп болғаны және барлық БАҚ
ұйымдарын қамтығаны абзал. ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
I Кіріспе
II Негізгі бөлім
2.1 Бұқаралық ақпарат құралдыры және атқаратын қызметі
2.2 БАҚ туралы заң
2.3 БАҚ-тың кәсіби қағидалары және онын түрлері
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер
Кіріспе
Бұқаралық ақпарат құралдары (БАҚ) – арнайы құралдардың көмегімен, кез
келген тұлғаларға әртүрлі мәліметтерді ашық жариялауға арналған әлеуметтік
мекемелер. Сарапшылар олардың мынадай ерекше белгілерін атап көрсетеді:
жариялылық, яғни тұтынушылардың шексіздігі; арнайы техникалық құралдардың,
аппаратуралардың болуы; ақпарат таратушының (коммутатор) қабылдаушыға
біржақты ықпалы; тұтынушы аудиторияның тұрақсыз әркелкілігі. Қоғамның өмір
сүруін қамтамасыз етудегі БАҚ-тың рөлі зор. Наполеон: "Жауға қарсы жүздеген
мың қол әскерден, төрт газеттің ойсырата соққы беру мүмкіндігі зор", -
деген. 1840 ж. француз жазушысы О. де Бальзак баспасәзді төртінші билік
деп атады. Билік институтында БАҚ-тың тура мағынасындағы орны болмағанымен,
оның саяси процестегі орнын асыра бағалау мүмкін емес. Қазіргі кезде
электронды ақпарат құралдарының пайда болуымен бүл әлеуметтік институт
бүгінгі қоғамның, саяси биліктік қатынастардың барлық қырларын түбірімен
түрлендіріп жіберді.
БАҚ-тың атқаратын қызметі әртүрлі, сарапшылардың пікірінше олардың аса
маңыздыларына мыналар жатады: ақпараттық, білімдік, әлеуметтендірушілік,
мүдделерді тоғыстырушы, саясат субъектілерінің ықпалдасуы, жұмылдыру және
т.б.
БАҚ-тың ақпараттық қызметі азаматтарға, билік органдарына, қоғамдық
институттарға аса маңызды жалпы оқиғалар, құбылыстар, процесстер жайлы
мағлұматтарды таратудан тұрады. Бұл қызметсіз кез келген қоғамның
толыққанды өмір сүруі мүмкін емес.
БАҚ-тың білімдік қызметі азаматтарға әртүрлі ғылым саласынан - қоғамдық-
гуманитарлықтан жаратылыстану ғылымдарына дейінгі танымдық хабарларды
дайындап, таратуынан көрінеді. Әрине ол толыққанды, жүйелі, арнайы оқу
орындарында берілетін ғылымды қамтамасыз ете алмайды. Дегенмен де, қазіргі
қоғамда адам өз өмірінің әр кезеңінде білімнің басым көпшілігін осы БАҚ
арқылы алады.
2.1 Бұқаралық ақпарат құралдыры және атқаратын қызметі
БАҚ-тың әлеуметтендіруші қызметі адамдардың әлеуметтік ережелерді,
құндылықтарды сіңіріп, мінез-қылықтарын қалыптастыруға септігін тигізеді.
БАҚ-тың жүйелі түрде күнделікті қалың қауыммен қауышуы оны жеке түлғаны
әлеуметтендіруші алғашқы институттар - отбасы, дін, мәдениет ошақтарымен
қатар бір орынға қойды. БАҚ арқылы адамдар өздерін жалпы әлеуметтік, жалпы
әлемдік процестердің бір бөлшегі ретінде әрі өзінің қоғамға, мемлекетке,
саясат әлеміне қатысы барлығын сезінеді. Саяси журналистердің шабыттанған
үгітнасихатының арқасында азаматтар әлеуметтік-саяси процестердің белсенді
қатысушыларына айналады.
БАҚ-тың мүдделерді тоғыстырушы қызметі - БАҚ қызметінің міндетті түсы.
Саяси мүдделер тек БАҚ арқылы ғана емес, сонымен қатар азаматтық қоғамның
басқа да институттары (мысалы, партиялар, қоғамдық бірлестіктер) арқылы
жүзеге асырылады. Бірақ кейбір жағдайларда тек бүқаралық баспасөз бен
теледидар ғана алғашқылардың бірі болып қоғамдағы өзекті мәселелерге назар
аударады, ықтимал әлеуметтік және саяси қақтығыстар жайлы дабыл қағып,
билік қүрылымдарын жағдайды саралап, арнайы шешім қабылдауына итермелейді.
БАҚ-тың жүмылдырушы қызметі адамдарды нақтылы бір іс-әрекеттерге немесе
саналы әрекетсіздікке шақырады. БАҚ-тың осы қызметі саяси қатынастар
саласында аса маңызды болып табылады. Азаматтардың белсенділігін
ынталандыра отырып, БАҚ сайлау кампаниялары мен дауыс беру қорытындыларына
айтулы ықпал етеді. Олар қоғам мен билікте дағдарыс туғызатын жаппай
наразылық немесе саяси жанжалға апарып, арандатулары әбден мүмкін. Сондай-
ақ олар қоғамға өмірлік маңызы бар міндеттерді шешуге азаматтарды
жүмылдыруда биліктің тиімді одақтасына айнала алады.
БАҚ-ты саналы түрде саяси алдап- арбау мақсатында қолдану азаматтарға
және қоғамға аса қауіпті болып табылады. Оған өз мүдделеріне қайшы келетін
әрекеттерге баруға мәжбүрлеу үшін адамдардың санасы мен мінез- құлқын
жасырын басқару жатады. Алдапарбау БАҚ-та таралатын, шын мәнінде жалған
ақпараттарға адамдардың сенуіне негізделеді. Оған тапсырыс берушілер үшін
ол пайда, ал қоғам үшін орны толмас өкініш. Осы орайда қазіргі кезде өз
қызметінің тиімділігін арттырғысы келетін қоғам қандай да бір жолмен БАҚ-
тың қызметін реттеуге тырысады. БАҚ-тың жағымсыз салдары оның қоғамдық
үйымдарымен шектелуі мүмкін. Қазіргі қоғамдарда БАҚ-ты үйымдастырудың үш
негізгі жүйесі қолданылады: жеке (коммерциялық), мемлекеттік және қоғамдық-
қүқықтық. АҚШ-та қолданылатын бірінші жағдайда бүқаралық ақпарат қүралдары
жекеменшік нысанда және тек жарнамадан, жеке жәрдем берушілердің есебінен
қаржыландырылады. Алайда бүл елде жекелеген азаматтар мен жалпы қоғамның
мүддесі сотпен қорғалады, БАҚ- тың онымен келіспеуге еш шарасы жоқ. Екінші
жағдайда, бұқаралық ақпарат құралдары негізінен мемлекеттің қарамағында.
Олар парламентке, үкіметке бағынышты, ол үшін арнайы қызметтер құрылады.
Электронды бұқаралық ақпарат қүралдарын үйымдастырудың үшінші түрі
Германияда басым. Бүл жерде радио мен теледидар азаматтардан жиналатын
арнайы салық есебінен қаржыландырылады.
2.2 БАҚ- туралы заң
Қазақстан Республикасының 1995 жылы қабылданған Конституциясының 18-
бабының 3-пункті бойынша азаматтар мемлекеттік органдар мен қоғамдық
бірлестіктерден, сонымен қатар бұқаралық ақпарат құралдарынан еркін ақпарат
алуға құқықты. Осы салаға қатысты басқа да қалыптық-құқықтық актілерде сөз
бостандығы және ақпараттану құқықтары туралы айтылған. Азаматтар өздерінің
ой-пікірлерін еркін баяндауға да құқықты. Бүгінгі демократиялық қоғамдардың
негізгі шарттарының бірі еркін БАҚ-тың болуында. БАҚ-тың еркіндіктерімен
қатар мемлекеттің әлеуметтік, саяси және экономикалық өмірін дамытудағы
жауапкершіліктері де демократиялық елдерде алдынғы қатардағы маңызды
мәселенің бірі болып табылады.
Бізде демократиялық мемлекеттерде төртінші күш деп аталатын
бұқаралық ақпарат құралдары (БАҚ) төңірегіндегі дау басылар емес. Әлемнің
ең демократиялы, ең еркін саналатын елдерінің өзінде БАҚ сөз бостандығының
жетіспейтіні және журналистердің проблемалары туралы ақпараттарды таратып
жатады. Мұның негізінде жалаң кәсіби себептерден гөрі БАҚ-ты билейтін
саяси, қаржы және экономикалық күштердің өз мақсаттарын толықтай орындай
алмауы тұрса керек. Өйткені, қылмыскерлердің кесірінен тек журналистер ғана
емес, көптеген қарапайым азаматтар да жапа шегуде. Ал, олардың қолында
газет яки телевидение болмағандықтан, шулатып қоғамдық пікір тудыра
алмайды. Сол себепті, БАҚ уәкілдеріне жасалған қылмыстық әрекеттерді, егер
саяси астары немесе журналистің кәсіби функциясына қатысы болмаса, әдеттегі
қылмыстармен бірдей қараған жөн. Сірә, мемлекет азаматтарын кәсіби
ерекшеліктері бойынша емес, азамат болғандықтары үшін қорғайды.
Елімізде сөз бостандығы және БАҚ саласында кейбір өзекті
проблемалардың бар екені рас. Бірақ, бұл заңдарымыздың шикілігінен яки
еркіндікті шектеуінен емес, көбінесе журналистер уә атқарушы билік
уәкілдерінің заң нормалары мен кәсіби ережелерді жөнді орындамауынан, өз
құқықтары мен бостандықтарын жете білмеуінен туындауда. АҚШ, Германия
(ГФР), Швеция, Швейцария, Түркия және Қазақстан елдерінің БАҚ, Бұқараны
мәліметтендіру, Ақпарат еркіндігі, Баспасөз еркіндігі туралы Акт,
Баспасөз Заңы сияқты заңдарын салыстырғанда 1999 жылы қабылданған
Бұқаралық ақпарат құралдары туралы ҚР Заңының халықараық талаптарға
сәйкес екені аңғарылады. Қайта, аталмыш елдердің заңдарында бізден өзгеше
шектеулер мен жазалау шараларының (қаржылай санкциялар мен бас
бостандығынан айыру) бар екенін байқауға болады...
Швеция Корольдігінің парламенті Риксдаг 1974 жылы қабылдаған
Баспасөз еркіндігі туралы Актінің көптеген баптарында қоғамдық
тыныштықты сақтау мақсатымен қабылданған заңдарға қайшы ақпараттарды
таратуға тыйым салынған. Аталмыш заң рухани мәдениет мүдделеріне қайшы және
жеке тұлғалардың құқықтарын бұзатын ақпараттарды таратуға да тыйым салады.
Бұл елде алкогольді ішімдіктер мен темекі өнімдерін жарнамалауға шек
қойылғаны сондықтан. Осы заңның 2-тарауы бойынша ресми құжаттарды
пайдалануға мына себептер бойынша тыйым салынады:
1) Мемлекеттің қауіпсіздігін яки оның басқа мемлекетпен немесе
халықаралық ұйыммен қарым-қатынастарының қауіпсіздігін сақтау.
2) Мемлекеттің орталықтандырылған қаржы, ақша немесе басқа валюталық
саясатын қорғау.
3) Жалпы экономикалық мүдделерлі сақтау т.т.
11.09.2001 жылғы террор шабуылдарынан кейін АҚШ әкімшілігі бұқаралық
ақпарат құралдарының көптеген мәліметтерді жариялауына тыйым салған еді.
Осының барлығы да мемлекет пен қоғамның мүддесін қорғау және тергеу,
іздестіру жұмыстарына нұқсан тидірмеу үшін жасалған заңды шаралар болып
табылған. Ал, өз кезегінде бұл елдің БАҚ-тары халықты үрейлендіретін,
мемлекетке деген сенімін шайқалтатын хабарларды таратудан, суреттерді
көрсетуден бас тартқан-ды.
Соңғы кездері БАҚ-тың іс-әрекеттеріне байланысты барлық проблемаларды
заң жүзінде атқарушы биліктің құзыретінен алып, арнайы қоғамдық ұйымға беру
туралы ұсыныстар айтылуда. Бұл әлемдік озық тәжірибеде кездеспейтін және
еліміздің ішкі тұрақтылығына нұқсан тигізуі мүмкін жаңалық. Атқарушы
биліктің міндеті қабылданған заңдар шеңберінде мемлекет жұмыстарын орындау,
заңды және жеке тұлғалардың арақатынасын реттеу, тиісті инфрақұрылымды
дайындау болып табылады. БАҚ-ты атқарушы биліктің қарамағынан шығарып,
қоғамдық ұйымға бағындыру практикада мүмкін емес. Ал, Қазақстан сияқты
күрделі трансформациялық процестер қарқынды жүріп жатқан алуан этникалық
топтар уә мәдениеттерді, тілдер уә діндерді қамтитын, әлемдік деңгейдегі
қақтығыс аймақтарының кіндігінде орналасқан мемлекетте бұл қадамның қауіпті
нәтижелер беруі әбден мүмкін. Осындай ахуалда БАҚ-тың қоғамдық пікірге
әсерін ескеруге міндеттіміз.
Алайда, бұқаралық ақпарат құралдарының басын біріктіретін, дәлірек
айтқанда журналистерді бір рухани билікке бағындыратын қоғамдық ұйымның
құрылуы пікірін қолдаймыз. Мұндай ұйымды құру журналистердің өз міндеті.
Сот және прокуратура органдарымен қатар омбудсман институты азаматтардың
құқықтарын қорғау және даулы мәселелерге шешім табу жағынан көптеген
елдерде табысты жұмыстарды атқарып келеді. Сол сияқты, БАҚ-тың тиісті
заңдар мен құқық актілері тарапынан белгіленген қағидалар бойынша істеуін
бақылайтын, оның қоғам алдындағы абыройы мен сенімділігін арттыратын,
журналистика кәсібінің беделін көтеретін бір ұйымның болғаны жөн.
Журналистика саласында абыройлы есімге ие болған тұлғалардың ерікті
бастамасымен БАҚ Биік Кеңесін ұйымдастыруға болады. Бұл БАҚ
қызметкерлерінің журналистика этикасы ережелері шеңберінде өзін-өзі
бақылауы (автоконтроль) үшін жасалатын нақты қадам болмақ.
БАҚ Биік Кеңесі қоғамдық ұйым ретінде іс жүзінде журналистикамен
айналысып жүрген журналистер мен осы саланың ғалымдары тарапынан құрылуы
мүмкін. БАҚ Биік Кеңесінің құрылтайшылар келісімшарты яки жарғысы
бастамашы топ тарапынан сала қызметкерлері уә ғалымдардың талқысына
ұсынылады. Қатысушылардың санының мүмкіндігінше көп болғаны және барлық БАҚ
ұйымдарын қамтығаны абзал. ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz