Дебиторлық берешекті мойындау мен өлшеу

Пән: Бухгалтерлік іс
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 12 бет
Таңдаулыға:

Дебиторлық берешекті мойындау мен өлшеу

Дебиторлық берешек - сатып алушылардың немесе тапсырыс берушілердің (бизнес контрагенттерінің) шаруашылық жүргізуші субъект алдындағы өткізілген тауар (жұмыс көрсетілген қызмет) үшін ақша төлеу бойынша міндеттемелері. Ол операциялық циклді мерзімі бір жыл бойы) немесе операциялық циклді және ағымдағы емес болып бөлінеді. Есепте саудалық және саудалық емес дебиторлық берешекті бөліп көрсетеді. Саудалық дебитор берешегі - негізгі іс-әрекет нәтижесінде өткізілген тауарлар мен көрсетілген қызмет үшін сатып алушылардың міндеттеме сомасы. Саудалық емес дебиторлық берешек іс-әрекеттің басқа түрлері нәтижесінде (субъект кызметкерлеріне немесе филиалдарына аванстар, шығынды жабуға арналған депозиттер алуға арналған девиденттер мен проценттер, үкімет органдарына салықтарды кайтару) жөніндегі тіклек-талап және басқалар) пайда болады.

Дебиторлық берешек үш топқа бөлінеді: алынуға тиіст шоттар, алынған вексельдер және басқалар.

Алынуға тиісті шоттарға: ақшалай қаражатқа, тауарға, көрсеткен кызметке және субъектілердің ақшалай емес активтеріие деген тілек-талаптары кіреді. Дебиторлық берешек алынуға тиісті шоттарды төлеу мерзіміне немесе борышты өтеу күтілетін күніне қарай ағымдық және ұзақ мерзімді болады. Әдетте дебиторлық берешек шот-фактуралармен расталады. «Алынған вексельдер» бабы ресми борыштық міндетемелермен расталады.

Қолма-қол ақшасын есеп айырысулар жүйесіндс дебитордық берешектің пайда болуы субъектінің шаруашылық іс-әрекетіндегі объективті процесс болып саналады. Дебиторлық берешек пайда болу синатына карай қалыпты және ақталмайтын делініп бөлінеді. Субьектінің өндірістік-шаруашылық іс-әрекетінің барысында, сондай-ақ есеп айырысудың колданыста жүрген нысандарымен пайда болғандары қалыптыға жатады. Мысалы, субъектіге шартка сәйкес орындалған жұмыс үшін 156700 теңге сомасында. ҚҚС сомасы 25072 теңге шот ұсынылады. Бухгалтерлік есепте бұл операция мынадай жазбалармен көрсетіледі:

1. Орындалған жұмыстардьщ келісім-шарттық құнына:

2. «ҚҚС» шот сомасына:

3. Шотты төлеу келісім-шартқа сәйкес 30 күннен соң:

Қаржылық есеп

Мерзімінде төленбеген дебиторлық берешек ақталмайтын болып саналады. Ол есеп және қаржы тэртібін бұрмалаушылықтар, ұйымдағы және бухгалтерлік есеп жүргізудегі кемшіліктер, тауарлық-материалдық қорларды жіберуді бақылаудағы босаңсулар салдарынан пайда болады.

Қазақстан Республикасындағы барлық шаруашылық субъектілеріндегі табысты есептеу тәсілімен айқындайтындықтан, күдікті борыштар бойынша резерв құру қажеттілігі туады. Олар тәуекел қоры болып табылады, сол немесе басқа борыштың өтемей қалуынан сақтандырады. Бухгалтерлік баланста дебиторлық берешек күмәнді борыштар бойышна резервті есептеп шығару үшін көрсетіледі.

Күмәнді дебиторлық берешек пен оны бағалау

Салық кодексіне сәйкес күмәнді талаптар Қазақстан Республикасының заңды және жеке кәсіпкерлері - резиденттеріне, сондай-ақ Қазақстан Республикасында тұрақты мекеме арқылы іс-әрекет жасайтын заңды тұлғалар-резидент еместерге тауар өткізу, жұмыс орындау, қызмет көрсету нәтижесінде пайда болған және талап пайда болған сәттен бастағанда үш жыл ішінде қанағаттандырылмаған талаптар: сонымен қатар өткізілген тауарлар, орындалған жұмыс, көрсетілген қызметтер бойынша пайда болған және Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес салық төлеуші-дебиторды банкрот деп тануға байланысты қанағаттандырылмаған талаптар да күмәнді деп танылады.

Егер күмәнді дебигордық берешек болуы ықтимал және бағатануы мүмкін болса, оны шотта көрсету кажет. Салыстыру принципі бойынша дебиторлық берешектін есепті кезеңде күмәнді шығындары мойындалуын талап етеді. Болжанатын дебиторлық берешек операциялық іс-әрекеттен болған шығыс күмәнді борыштар шығыстары ретінде көрсетіледі.

Егер күмәнді дебиторлық берешек күші немесе онда кірістер мсн алынуға тиісті шоттарға ешқандай

түзетулер талан етілмейді, ал дебиторлық берешек үмітсіз деп мойындау кезеңіне есептен шығарылады. Мұндай амал тікелей есептен шығару тәсілі деп аталады.

Егер күмәнді дебиторлық берешек ықтимал (мерзімі біткен) және есепке алынуы мүмкін болса. есепті кезең соңында түзету жазбасын жасау талап етіледі. Мысалы, егер субъект 15000 теңге сомасында күмәнді дебиторлық берешекті күтсе, күмәнді борыш бойынша шығынды көрсететін мынандай проводка енгізіледі:

821 «Жалпы және әкімшілік шығындар» шот дебеті

331 «Күмәнді борышгар бойынша резерв» шот кредиті 15000.

Күмәнді борыштар бойынша резерв құру тәртібі «Табыс» 5 бухгалтерлік есеп стандарттарымеи және оған «күмәнді борыштар бойынша резерв кұру тәртібі» атты әдістемелік ұсыныстармен реттеледі. Күмәнді борыштар бойынша резерв есепті кезең соңында өткізілген дебиторлық берешекті түгендеу қорытындылары негізіндс құрылады. Күмәнді борыштарды бағалау жөнінде екі тәсіл бар: өткізу, орындалған жұмыс, көрсетілген қызмет көлемінің проценті тәсілі, төлеу мерзімі бойынша шоттарды есептеу тәсілі.

Өткізу көлеміне байланысты процент тәсілі - үмітсіз борыштардың проценті жалпы өткізу көлемінде анықталады. Бұл үшін бірнеше есепті кезең ішінде (ең азы үш жыл) тауар еткізу (жұмыс, қызмет) көлемін және күмәнді борыштар бойынша резерв пайда болуы үшін процентті белгілеуге арналған төленбеген шоттар сомасын талдау кажет.

Мысалы. Жыл ішіндегі өткізу көлемі 1390 мың теңгені құрады. Күмәнді берешектің орташа проценті есебін жүргіземіз:

Жылдар: Жылдар

Өткізу көлемі: Өткізу көлемі

Үмітсіз борыштар сомасы: Үмітсіз борыштар сомасы

Процент: Процент

Жылдар: 2000

Өткізу көлемі: 630

Үмітсіз борыштар сомасы: 21

Процент: 3, 3

Жылдар: 2001

Өткізу көлемі: 890

Үмітсіз борыштар сомасы: 15

Процент: 1, 7

Жылдар: 2002

Өткізу көлемі: 1200

Үмітсіз борыштар сомасы: 19

Процент: 1, 6

Жылдар: Жиыны

Өткізу көлемі: 2720

Үмітсіз борыштар сомасы: 55

Процент: 2

2002 ж. үшін күмәнді борышы бойынша резерв сомасы (3, 3 + 1, 7 + 1, 6) : 3 = 2, 2%

1390 х 2. 2% = 30, 58 мың теңгені құрады.

Есепті кезең сонында мынадай жазба жазылады:

821 «Жалпы және әкімшілік шығындары» шот дебеті

811 «Күмәнді борыштар бойынша резерв» шот кредиті - 30. 58 мын теңге

Төлеу мерзімі бойынша шоттарды есептеу тәсілі - берешекті өтеу мерзімі бойынша күмәнді талаптар проценті анықтатады. Бұл үшін алынуға тиісті барлық шоттарды мынандай категориялар бойынша жіктеу қажет:

өтеу мерзімі әлі болмаған шоттар;

1 күннен 30 күнге дейінгі төлеу мерзімі бар шоттар;

31 күннен 60 күнге дейінгі төлеу мерзімі бар шоттар:

61 күннен 90 күнге дейінгі төлеу мерзімі бар шоттар;

90 және одан көп күндерде төлеу мерзімі бар шоттар.

Мысалы:

Дебиторлық берешекті төлеу мерзімдері

Сомасы

(мың теңге)

Күмәнді деп саналатын борыштардың проценті

Күмәнді борыштар сомасы

Дебиторлық берешекті төлеу мерзімдері: төлеу мерзімі әлі болмаған шотгар
төлеу мерзімі 1 күннен 30 күнге деңгейі шоттар
төлеу мерзімі 31 күннен 60 күнге дейінгі шоттар
төлеу мерзімі 61 күннен 40 күнге дейінгі шоттар
төлеу мерзімі 90 және одан көп күндерге дейінгі шоттар

Сомасы(мың теңге):

360

270

210

180

100

Күмәнді деп саналатын борыштардың проценті:

Күмәнді борыштар сомасы:

64, 8

59, 4

29, 4

41, 4

32, 0

Дебиторлық берешекті төлеу мерзімдері: Жиыны

Сомасы(мың теңге): 1120

Күмәнді деп саналатын борыштардың проценті:

Күмәнді борыштар сомасы: 226, 7

Күмәнді борыштар 226, 7 мың теңге құрайды.

Субъект балансынан бұрын талап етілмеген, күмәнді деп танылган борыштарды есептеген шығарғанда мынандай жазба жазылады:

Вексельдер есебі

Вексель - бір жақты шартсыз ақшалай міндеттемесі бар қатан белгіленген нысандағы төлем кұжаты. Вексельді шығару мен айналым тәртібі Қазақстан Республикасының 28. 04. 1997 ж. №97-1 «Қазақстан Республикасынадағы всксельдік айналым туралы» Заңымен реттеледі.

Жай вексель (соло) - вексель берушінің алғашқы талабы бойынша төленетін еш нәрсесіз алдын-ала шартталмаған міндеттемесі бар векселі немесе белгілі бір уақытта вексель ұстаушыға вексельде көрсетілген ақша сомасын болашақта төлеу. Мұндай вексель бойынша вексель беруші төлеуші емес, үшінші тұлға (трассат) акцепт арқылы өтіне вексельді төлеуге міндеттеме кабылдайды. Алайда сол сәтке дейін вексель бойынша вексель беруші жауапты болады.

Ауларылатын вексель (тратта) - вексель берушінің (трассанта) еш нәрсесін алдын-ала шартталмаған ұсынысы (бұйрық) бар вексельді үшінші тұлғаға (трассата), төлеуге бірінші вексель ұстаушыға (ремитентке) немесе онын бұйрығы бойынша болашақтағы белгілі бір уақытта не болмаса вексельде көрсетілген акша сомасын талап ету бойынша вексель.

Талап өту мерзімі бойынша немесе талап етілгеннен кейін белгілі бір уакытта, төленуге тиісті-жай және аударылатын вексельде вексель беруші сомасына пропенгтер есептей алады.

Коммерциялық (тауарлық) вексель сатып алу-сату мәмілесі негізінде берілген вексель.

Акцепт - вексельді төлеугс арналган жазбаша келісім.

Индоссамент - осы вексель бойынша басқа адамға құқықтарын сыйлағандай етіп сатуды растайтын, айналымдағы беріліс жазбасы.

Иидоссант - векссль беретін адам.

«Бұйрыққа емес» - вексель берушінің вексельге кіргізетін, вексельді индоссамент арқылы беруге тыйым салуды бейнелейтін формула.

Аваль - вексельдік кепілдік, соған орай оны жасаған адам вексель бойынша міндетті басқа адамдардын міндеттемелерін орындау үшін жауапкершілік кабылдайды.

Регресс - акцептелмеген немесе төленбеген вексель бойынша қайтадан кері талап ету.

Есеп кеңсесі - Қазақстан Республикасы Ұлттық банкінің банктік заңнамаларға сай вексельдік операцияларды жүргізуге құқық беретін лицензиясы бар банк.

Форфейтингтік операциялар (форфеттеу) - тауарларды (жұмысты, қызметті) сатып

алушынын борыштық міндетгемелерін сатушыға арналған айналымсыз вексельді сатып алу арқылы өтеді.

Вексельдер бойынша бухгалтерлік есеп «Бухгалтерлік есеп пен қаржылық есеп беру туралы» заңмен, субъектілердің қаржы-шаруашылық қызметі шоттарынын Бас жоспарымен Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігінің 7. 02. 2001 ж. № 23-2-2 6/63/1510. Вексельдік операциялардың бухгалтерлік есебі туралы» хатымен реттеледі.

Ағымдық активтер: алынуға тиісті шоттар . . .

Алынған тауарлар (жұмыс, көрсегілген қызмет) үшін берілгсн вексельдер есебі. Жабдықтаушылармен есеп айырысуда проценттік вексель жазылады:

Мерзімі: Мерзімі

Операциялар мазмұны: Операциялар мазмұны

Дебет: Дебет

Кредит: Кредит

Сомасы: Сомасы

Мерзімі: 1. 01.

Операциялар мазмұны:

Алынған тауар үшін вексель

берілді

Дебет: 671 «Төленетін шоттар»

Кредит:

Сомасы: 250 000, 0

Мерзімі:

Операциялар мазмұны: Есептслген сыйакы сомасы

Дебет: 343 «Болашақ кезендердің басқа да шығындары»

Кредит:

Сомасы: 4 167

Мерзімі: 31. 03.

Операциялар мазмұны: Сыйакы сомасын ай сайын шығындарға жатқызу

Дебет:

831 «Сыйақы

түріндегі

шыгындар»

Кредит:

Сомасы: 2 083, 5

Мерзімі:

Операциялар мазмұны: Сыйақы сомасын өтеу

Дебет:

684 «Төленетін сыйақ

ылар»

Кредит:

Сомасы: 4 167. 0

Мерзімі: 1. 03

Операциялар мазмұны: Вексельлі өсу

Дебет:

6031 «Берілген

пропенггік

қолма вексель»

акша»

Кредит:

Сомасы: 250 000, 0

Жабдықтаутылар мен есеп айырысуда процентсіз вексель жазылды:

Мерзімі: Мерзімі

Операшиялар мазмұны: Операшиялар мазмұны

Дебет: Дебет

Кредит: Кредит

Сомасы: Сомасы

Мерзімі: 1. 03.

Операшиялар мазмұны: Алынған тауар үшін векселі берілді

Дебет:

Кредит:

Сомасы: 130 000. 0

Мерзімі:

Операшиялар мазмұны: Сыйақылар сомасы

Дебет:

Кредит:

Сомасы: 20 000. 0

Мерзімі: 31. 03

Операшиялар мазмұны: Сыйақы сомасы ай сайын шығындарға жатқызылады

Дебет:

831 «Сыйақы

түріпдегі

шьнындар»

Кредит:

Сомасы: 6 666. 7

Мерзімі: 31. 05.

Операшиялар мазмұны: Векселі, втелді

Дебет: 603 2 «Берідгсн некседьдер бо-йынша сыйакы сомасм»

Кредит:

Сомасы: 130 000. 0

Мерзімі:

Операшиялар мазмұны: Сыйақы сомасып вексель бойынша өтеу

Дебет: 603 3 «Берілген вексельдер бо-йынша сыйакы сомасы»

Кредит:

Сомасы: 20 000. 0

Мысал: «А» кәсіпорыны кредиторлық берешекті өтеу есебіне 122 000, 0 теңге сомасындагы вексельді «В» кәсіпорнына - жабдықтаушыға берді. Сонымен қатар өзіне борышкер «С» кәсіпорньша вексельді төлеуді ұсынды. «С» кәсіпорны үшінші тұлғаға (трассантқа) айналды.

Вексель берушінің вексельдермен жасалған операциялар есебі:

Мерзімі: Мерзімі

Операция мазмұны: Операция мазмұны

Дебет: Дебет

Кредит: Кредит

Сомасы: Сомасы

Мерзімі:

Операция мазмұны: Векседь берілді

Дебет:

Кредит:

Сомасы: 157 000, 0

Мерзімі:

Операция мазмұны: Озара міндеттемелерді қоса есептсу

Дебет:

Кредит:

Сомасы: 157 000, 0

Мерзімі:

Операция мазмұны: Вексель бойынша шартты міндеттеме

Дебет:

Кредит:

Сомасы: 157 000, 0

Алынған вексельдер есебі.

Проценттік вексель алынды:

Мерзімі: Мерзімі

Операция мазмұны: Операция мазмұны

Дебет: Дебет

Кредит: Кредит

Сомасы: Сомасы

Мерзімі: 1. 01.

Операция мазмұны: Проценттік вексель алынды

Дебет:

Кредит:

Сомасы: 200 000, 0

Мерзімі:

Операция мазмұны: Сыйақы сомасына

Дебет:

Кредит:

Сомасы: 3 333, 0

Мерзімі: 31. 01.

Операция мазмұны: Табысты ай сайьш есептеу

Дебет:

Кредит:

Сомасы: 1 666, 5

Мерзімі: 1. 03.

Операция мазмұны: Сыйақынын тусуі

Дебет:

Кредит:

Сомасы: 3 333, 0

Мерзімі:

Операция мазмұны: Вексель бойыпша түскен акша

Дебет:

Кредит:

Сомасы: 200 000, 0

Процентсіз вексель салынды:

Мерзімі: Мерзімі

Операциялар мазмұны: Операциялар мазмұны

Дебет: Дебет

Крелит: Крелит

Сома: Сома

Мерзімі:

Операциялар мазмұны:

Дебет:

Крелит:

Сома: 100 000. 0

Мерзімі:

Операциялар мазмұны: Алынуы тиісті сыйакы сомасына

Дебет:

Крелит:

Сома: 10 000, 0

Мерзімі:

Операциялар мазмұны: Табысты ай сайын есептеу

Дебет:

Крелит:

Сома: 3 333. 0

Мерзімі:

Операциялар мазмұны: Вексель бойынша іүскен акша

Дебет:

Крелит:

Сома:

Мерзімі:

Операциялар мазмұны: Сыйақынын түсуі

Дебет:

Крелит:

Сома:

Есеп беретін адамдармен және басқа да

дебиторлармен есеп айырысу есебі

Субъект қызметкерлеріне кассадан шаруашылық шығындарына және іссалар бойышна шығындарға берілетін акшалай аванс есеп берілетін сома деп аталады. Ақша беру тәртіп кассалық операцияларды жүргізу ережелерімен реттеледі. Іссапарлар бойынша есеп айырысуда қызметкерлердің іссапарларына байланысты шығындарды өтеуін мынадай мөлішерлері белгіленген Салық кодексінін, 93 б. 1 т. басшылыққа алынды:

пәтер-тұрақты жалға алуды төлеу - тиісті құжаттармен расталтан, орын сақтағаны үшін төлем де кірегін, іс жүзінде шыққан шығындар бойынша;

ҚР шегіндегі іссапарда болган әрбір күн үшін тәуліктің төлеу мөлшері тәулігіне екі айлық есептік көрсетікіштен аспауы керек;

іссапар орнына бару мен қайтаруға іс жүзінде шыққан шығындар, бұған орын сақтағаны үшін төлеу де кіреді - тиісті құжаттармен расталған нақты сомада төленеді;

ҚР-нан тыс жерлерге іссапарда болган әрбір күн үшін төленетін тәуліктілікті төлеу ҚР үкіметі белгілеген мөлшерлер шеңберінде.

Қызметкерді іссапарга жіберу үшін субъект басшысы іссапардың орны мен мерзімі ескертілетін бұйрық шығарады. Бұйрық негізінде қызметкерлерге іссапарлық (7. 1. -сызбасы) немесе №1а формасымен беріледі және іссапарлық сома есебі жүргізіледі.

Ағымдық активтер: алынуға тиісті шоттар . . .

ІССАПАРЛЫҚ КУӘЛІК

Берілді И. В. Идрисовқа

фамилиясы, есімі, әкесінің аты, қызметі

экспедиторға

бірлестіктің, кәсіпорынның, мекеменің атауы,

« ААА» ЖШС

куәлік берген ұйым

іссапарға жіберілді Шымкент қ.

белгіленген жер, атауы
тігін фабрикасы № 3
бірлестік, кәсіпорынның, мекеменің, ұйымның
Іссапар мерзімі 4 күн

Келісім-шарт жасау үшін

іссапар мақсаты

2005 ж.

Негіз: Бұйрық (өкім)

13 қаңтар 2002 ж. № 7

Төлқұжат (куәлік) көрсету бойынша күшінде 006789724
Бірлестік, кәсіпорын, мекеме,
ұйым басшысының қолы

Мекеме мөртабаны

(ұйымның)

«___» 20___ж

М. О.

Теріс жағы

Кетті Алматы қ. Келді Шымкент қ « 12 » қаңтар 2005 ж. « 13 » қантар 2005 ж
Колы Қолы

М. О. М. О.

Кетті Шымкент қ. Келді Алматы қ.

« 12 » қаңтар 2005 г « 13 » кантар 2005 ж

Қолы Қолы

М. О. М. О.

Есеп беру үшін берілген аванс сомасын заңдарда белгіленген мөлшерлерге сәйкес жол ақы, тәуліктік, пәтерлік құндарды алдын-ала есептеу бойынша анықтайды. Алынған ақшаны тек қана берілген мақсатқа жұмсауға рұқсат етіледі. Есеп беретін адамдар белгіленген мерзімде ақтаушы кұжаттарды тіркеп, іс жузінде жұмсалған сома жайлы есен тапсыруға міндетті. Іссапарға шыққан шығындар жайлы есеп іссапардан келген соң 3 күн ішінде ұсынылады. Аванстың ұсталмаған сомасын есеп беруші адамдар кассаға қайтарады.

Бухгалтерия субъект басшысы бекіткен аванстық есептерді (7. 2-сызбасы) тексереді және шығындарды анықтайды.

Қаржылық есеп

АВАНСТЫҚ ЕСЕП №3 от 18 қаңтар 2004ж

«ААА» ЖШС

Бөлім Қызметі Проводка

Аты-жөні 20 ж

АВАНСТЫҚ ЕСЕП № 20___ж. Дебет

шот

карт

сома

шот: