Дамыта оқытудың теориялық мәселелерін айқындау
Кіріспе.
1.тарау
Дамыта оқыту проблемасының педагогикалық негіздері.
1.1 Бастауыш мектепте дамыта оқыту процесін ұйымдастырудың педагогикалық.психалогиялық мәселелері.
1.2 .Бастауыш мектептің оқу процесінде дамыта оқытуды жүзеге асырудың дәстүрлі формалары, жолдары, әдістері.
2.тарау
Дамыта оқытуды жетілдірудің жолдары
2.1.Бастауыш мектепте ана тілі сабағында дамыта оқыту құрылымы.
2.2.Жеке тәжірибеде.
Қорытынды
Пайдаланған әдебиеттер.
1.тарау
Дамыта оқыту проблемасының педагогикалық негіздері.
1.1 Бастауыш мектепте дамыта оқыту процесін ұйымдастырудың педагогикалық.психалогиялық мәселелері.
1.2 .Бастауыш мектептің оқу процесінде дамыта оқытуды жүзеге асырудың дәстүрлі формалары, жолдары, әдістері.
2.тарау
Дамыта оқытуды жетілдірудің жолдары
2.1.Бастауыш мектепте ана тілі сабағында дамыта оқыту құрылымы.
2.2.Жеке тәжірибеде.
Қорытынды
Пайдаланған әдебиеттер.
Бастауыш білім үздіксіз білім беру жүйесінің алғашқы
басқышы екенін ескере отырып, оқушыға белгілі бір көлемдегі білім-білік, дағдыларды меңгертумен бірге табиғат қоғам, адам, айналаны қоршаған дүние туралы танымын қалыптастыру, оның жеке басының қасиеттерін жан-жақты дамыту,жоғары адамгершілік принциптерге тәрбиелеу-бүгінгі күннің басты талабы.
Болашақтың бүгінгі күннен де нұрлы болуына ықпал етіп, адамзат қоғамын алға апаратын күш тек білімде ғана. Қай елдің болмасын өсіп-өркендеуі, өркениетті дүниеге өзіндік орын алуы оның ұлттық білім жүйесінің деңгейіне, даму бағытына байланысты.
Кейінгі кездері Республика көлемінде оқу бағдарламасында көптеген өзгерістер енгізілуде. Атап айтар болсақ, көпдеңгейлі, интеграцияланған және дамыта отырып оқыту, т.с.с. Осының ішіндегі "дамыта оқыту" жайлы түсінігі жоқ мұғалім оны жүзеге асыра алмайды. Кейбір мұғалімдер теорияны толық меңгере алмай, дамыта оқытуды топпен жұмыс жасау, оқушыға еркіндік беру, барлық ақпаратты баланың өзіне тапқызу, сабақты басқаша ұйымдастыру сияқты түсініктермен шатастырып жүр.
басқышы екенін ескере отырып, оқушыға белгілі бір көлемдегі білім-білік, дағдыларды меңгертумен бірге табиғат қоғам, адам, айналаны қоршаған дүние туралы танымын қалыптастыру, оның жеке басының қасиеттерін жан-жақты дамыту,жоғары адамгершілік принциптерге тәрбиелеу-бүгінгі күннің басты талабы.
Болашақтың бүгінгі күннен де нұрлы болуына ықпал етіп, адамзат қоғамын алға апаратын күш тек білімде ғана. Қай елдің болмасын өсіп-өркендеуі, өркениетті дүниеге өзіндік орын алуы оның ұлттық білім жүйесінің деңгейіне, даму бағытына байланысты.
Кейінгі кездері Республика көлемінде оқу бағдарламасында көптеген өзгерістер енгізілуде. Атап айтар болсақ, көпдеңгейлі, интеграцияланған және дамыта отырып оқыту, т.с.с. Осының ішіндегі "дамыта оқыту" жайлы түсінігі жоқ мұғалім оны жүзеге асыра алмайды. Кейбір мұғалімдер теорияны толық меңгере алмай, дамыта оқытуды топпен жұмыс жасау, оқушыға еркіндік беру, барлық ақпаратты баланың өзіне тапқызу, сабақты басқаша ұйымдастыру сияқты түсініктермен шатастырып жүр.
Мазмұны.
Кіріспе.
1-тарау
Дамыта оқыту проблемасының педагогикалық негіздері.
1.1 Бастауыш мектепте дамыта оқыту процесін ұйымдастырудың педагогикалық-
психалогиялық мәселелері.
1.2 .Бастауыш мектептің оқу процесінде дамыта оқытуды жүзеге асырудың
дәстүрлі формалары, жолдары, әдістері.
2-тарау
Дамыта оқытуды жетілдірудің жолдары
2.1.Бастауыш мектепте ана тілі сабағында дамыта оқыту құрылымы.
2.2.Жеке тәжірибеде.
Қорытынды
Пайдаланған әдебиеттер.
Кіріспе
Диплом жұмысының көкейтестілігі.
Бастауыш білім үздіксіз білім беру жүйесінің алғашқы
басқышы екенін ескере отырып, оқушыға белгілі бір көлемдегі білім-білік,
дағдыларды меңгертумен бірге табиғат қоғам, адам, айналаны қоршаған дүние
туралы танымын қалыптастыру, оның жеке басының қасиеттерін жан-жақты
дамыту,жоғары адамгершілік принциптерге тәрбиелеу-бүгінгі күннің басты
талабы.
Болашақтың бүгінгі күннен де нұрлы болуына ықпал етіп, адамзат қоғамын
алға апаратын күш тек білімде ғана. Қай елдің болмасын өсіп-өркендеуі,
өркениетті дүниеге өзіндік орын алуы оның ұлттық білім жүйесінің деңгейіне,
даму бағытына байланысты.
Кейінгі кездері Республика көлемінде оқу бағдарламасында көптеген
өзгерістер енгізілуде. Атап айтар болсақ, көпдеңгейлі, интеграцияланған
және дамыта отырып оқыту, т.с.с. Осының ішіндегі "дамыта оқыту" жайлы
түсінігі жоқ мұғалім оны жүзеге асыра алмайды. Кейбір мұғалімдер теорияны
толық меңгере алмай, дамыта оқытуды топпен жұмыс жасау, оқушыға еркіндік
беру, барлық ақпаратты баланың өзіне тапқызу, сабақты басқаша ұйымдастыру
сияқты түсініктермен шатастырып жүр.
Сондай-ақ негізгі мектеп мұғалімдері арасында "Дамыта оқыту" тек
бастауышқа ғана қолдануға тиімді деген пікір қалыптасқан.
Сонда дәстүрлі оқыту жүйесіндегі мұғалімдер дамыта оқытудан шыққан
баланы түсіне алмай, өз қалыптарына түсіре бастайды одан бала психологиясы
жапа шегеді.
Мұның барлығы мұғалімнің теориялық білімінің әлі де аздығынан, қазақ
тілінде жазылған көмекші құралдардың болмауынан және бұл тақырыптың әлі де
өз деңгейінде зерттеле қоймағандығынан деп ойлаймыз.
Бұл жағдайда Республикамыздағы білім берудің жаңа философиясын,
теориялық негізін, практикасын насихаттауды қолға алу қажеттігін көрсетеді.
Сондықтан дамыта оқытуға байланысты әртүрлі болжамдармен қате түсініктерді
сейілту қажет.
Технология мен әдіс-тәсілдің ара-жігін ажырататын ғылыми еңбектер ,
зерттеулер, көмекші құралдар көптеп шығуы керек деп есептейміз.
"Дамыта оқыту" 1960-1990 жылдар арасында Л.В. Занковтың басшылығымен
зерттеулер жүргізіліп, дамыта оқытудың тұжырымдамасы жасалған. Кеңес
дәуірінің психологы Л.С. Выготский бала психикасының теориясын жасады.
Сондай-ақ К.Д. Ушинский, А.С. Макаренко бұл тақырыпты қолға алып, азды-
көпті зерттеулер жүргізіліп жатқан п.ғ.к, доцент Б. Тұрғынбаеваның
еңбегінде республика мектептері үшін дамыта оқытудың маңыздылығы ,
тәжірибелер сөз етіледі.
Мақсаты: -"Дамыта оқытудың идеясын таныту."
"Дамыта оқытудың" теориялық мәселелерін айқындау. Инновациялық
технологиялардың тиімділгін арттыру.
Міндеттері:
"Дамыта оқытудың " бала технологиясына әсерін көрсету.
Бастауыш мектепте "дамыта оқтуды" жүзеге асырудың жолдары мен
маңыздылығын көрсету.
Міндетті деңгейдегі білімді қалыптастыра отырып, мүмкіндік деңгейлерін
ашу.
Әр оқушының психологиялық, физиологиялық, жеке-дара ерекшеліктерін
ескеру.
Зерттеу нысанасы:
Бастауыш мектеп (2-сынып) оқушылары.
Зерттеу әдістері:
Зерттеу мәселелері бойынша философиялық, психологиялық,
педогогикалық, теориялық және әдістемелік әдебиеттерге сүйеніп ,
теорияларымен танысу және бастауыш сыныптарда жүргізілген іс-тәжірибелерді
сараптау.
Зерттеу пәні:
Бастауыш мектепте ана-тілі сабақтарында дамыта оқыту әрекетін іске
асыру.
1. Бастауыш мектепте дамыта оқыту процесін ұйымдастырудың педогогикалық-
психологиялық мәселелері
Баланың физикалық дамуы генетикалық бағдарлама бойынша қаңқасының,
бұлшық ет көлемінің өсуі арқылы нақты, көрнекті жағдайда өтіп жатады.
Ал оның психикасының, жекелігінің дамуы ше?
Сананың дамуы оқытудан ба, әлде әлеуметтік жағдайлардан ба? Не табиғи
есеюден бе? Бұл сұрақтарға жауап адамның ішкі мүмкіндіктерінің шекарасын,
сыртқы педогогикалық әсерлердің мақсат міндеттерін анықтайды.
Педогогика тарихында екі түрлі қарама-қайшы пікір орын алып келеді. Бірі-
жаратушының күштілігін, тұқым қуалаушылықты қуаттаса, екіншісі керісінше
барлық нәтижені ортаның әсеріне жатқызады.
Қазіргі күнгі ғылым психикалық даму қоршаған ортаның санада
сәулеленуіне, яғни тынымдық тәжірибені және әрекетті меңгеруіне,
меншіктенуіне байланысты деп қарайды. Бұл-оқу білім алу деген сөз.
Оқу-адамның психикалық дамуының формасы, элементі. Кез келген оқыту
белгілі бір мөлшерде адамды дамытады.
"Даму ұғымы философиялық сөздікте"... мөлшерлік өзгерістердің белгілі бір
өлшем шегінен шығып, сапалық өзгерістерге айналуы",- деп түсіндіріледі.
Терістеу-дамудың қозғаушы күші. Терістеу-белгілі бір затпен құбылыстың
қайшылықтарын ашу, олардың шешу жолдарын анықтау, жаңа сапаның болуына
мүмкіндік туғызу.
"Даму" ұғымының психологиалық анықтамасы-жаңару процесі, жаңаның
өмірге келіп, ескінің жоғалуы деген мағынаны білдіреді. Барлық табиғат
құбылыстары сияқты бала психикасы да үнемі диалектикалық жолмен дамып,
өзгеріп, бір деңгейден екінші деңгейге өтіп отырады. Ғалымдардың
зерттеулері баланың даму процесіне 3 түрлі күш пен 3 түрлі фактордың
қатынасатындығын дәлелдейді. Олар:
1. Биологиялық фактор.
Бұл ата-анадан ауысқан , туа бітті және өмір сүру барысында
қабылданған дененің барлық мүшелерінің, оның барлық жүйесі құбылысының
ерекшелігін білдіретін, бала организмінің ортамен қарым-қатынасының
нәтижесі.
2. Әлеуметтік фактор.
Бұл бала өмір сүретін орта, ең алдымен адамдардың ортасы.
Бұл сондай-ақ баламен қарым-қатынас жасайтын адамдардың сипаттары, мінез-
құлық және ақыл-ой бейнелері, олардың мүдделері мен пікірлері, істері мен
сөздері, талаптары мен дағдылары, ұмтылыстары, яғни бала өсіп дамитын
рухани орта.
3. Баланың өз белсенділігі.
Даму процесіне әсер ететін бұл үшінші күш болып саналады.
Оқитын пән қандай да жаңа, бағалы болмасын, мұғалімнің шеберлігі қаншама
жоғары болмасын, егер мұғалім баланың
өз белсенділігін туғыза алмаса, оған ұсынылған іс пен еңбекте баланың
әрекетке қатынасуы әрекет күткен нәтиже бермейді. Баланың организм ретінде
дамуы мен жеке бас ретінде қалыптасуы белсенділік арқылы жүзеге асады.
Баланың даму процесі, оның қоғамның белсенді де пайдалы мүшесі,
азамат ретінде қалыптасуы осы үш фактордың қалыптасуымен қамтамасыз
етіледі. Ең бастысы осы факторлардың бірде-бірі, қандай да бір кемеліне
келген болса да басқа екеуінен ерекшеленіп, жеке әсер ете алмайды. Барлық
іс осы үш басты күштің өзара әрекет етуінде.
Оқыту мен дамыту арасында тығыз байланыс бар екенін психология
ғылымы жеткілікті дәрежеде дәлелдепберді деп айтуға болады. Бұл мәселені
түбегейлі зерттеп, бала дамуындағы оқытудың рөлін, алар орнын анықтаған
көрнекті психолог Л.С. Выготский. Ең алғаш рет бала дамуының тмендегідей
екі аймағы болатындығы жайлы теория ұсынды.
1. Бала дамуының жақын аймағы- баланың үлкендердің көмегі арқылы атқара
алатын істері.
2. Бала дамуының қол жеткен аймағы баланың үлкендердің көмегінсіз істей
алатын істері.
Бұл теория шеңберінде оқудың бала дамуындағы жетекші рөлі жөніндегі ереже
өмірге келді.
''Педагогика бала дамуының кешегі емес, ертеңгі күніне бағытталуы
керек... Білім беру тек дамудың алдында болғанда ғана пайдалы болмақ''- дейді
Л.С.Выготский
Оқыта отырып дамыту проблемасы Я.А.Коменский еңбектерінен бастау
алады. Ол өзінің еңбектерінде баланың табиғи ерекшеліктері мен санасу керек
екенін атап өтеді. Ол баланың жас ерекшелік кезеңдеріне сәйкес білім
берудің әртүрлі басқыштарын белгілеген.
Бұл идея К.Д.Ушинский еңбектерінде тереңірек көрінеді. Ол
психологиялық мәліметтер негізінде көптеген педагогикалық ережелер
құрастырып, бастауыш сыныпта ана тілін оқыту әдісін жасап, оқулықтар жазды.
Аталған теориялық негіздер нәтижесінде Л.В.Занковтың басшылығымен 1960-1990
жылдар арасында зерттеулер жүргізіліп, дамыта оқытудың тұжырымдамасы
жасалды.
Бұл тұжырымдама ''екіліксіз қалай оқытуға болады'', білімге деген
қызығушылықты арттыру, баланы өз бетінше ізденуге үйрету сияқты
мұғалімдерді толғандырып жүрген сұрақтарға жауап береді.
А.С.Макаренко баланың мінез -құлқы 5 жасқа дейін қалыптасады деп
есептейді. Ал американдық психолог-ғалым Блюм 7-8 жасқа дейін өсіп келе
жатқан баланың жеке қасиеттерінің 70 пайызға дейіні қалыптасып бітеді
дейді. Міне, осы кез баланың білім алатын, білім алу арқылы дамитын кезеңі.
С.Л.Рубинштейн, Е.Н.Кабанова- Меллер өз зерттеулерінде оқыту -
дамудың негізгі алғы шарты екенін дәлелдейді.
И.Я.Лернер ''даму'' деген ұғымды педагогикалық заңдылықтарға негіздей
отырып, адамның әртүрлі қиындықтардағы мәселелерді шеше білуге дайындығы
деп түсіндіреді.
Осы мәселе төңірегінде еңбектер жазған әртүрлі авторлар оқушының
дамуының белгілерін атап көрсетеді. Д.Н.Богоявленский және Н.А.Менчинская
оқи алуды, яғни қысқа мерзімже жоғары үлгерімге жетуді, Н.Д.Левитов Оқу
материалын жылдам меңгеру, өз бетінше жаңа мысалдыр құрастыру, негізгіні
және көмекшіні анықтай білу, оқиғаға, құбылысқа дұрыс баға беру дағдысын
жатқызады.
Л.В. Занков ақыл-ой қызметінің төмендегідей көрсеткіштері дамуды іске
асырады деп есептейді. Олар байқампаздық, өз ойын еркін жеткізе білу,
практикалық іс -әрекеттер атқара білу.
В.В. Давыдов ақыл-ой дамуының көрсеткіші ретінде жинақтай
қорытындылай алу дағдысын есептейді.
Барлық авторлардың даму туралы ойлары оқыту барысында баланың
психикасының жаңа сапалық деңгейге көтерілуі дегенге келіп саяды және оның
басты шарты ретінде әрекет алынады.
Дамыта оқыту идеясының ұзақ тарихы бар. Ерте кезден бастап-ақ,
ойшылдар білім мен ақыл-ой тәрбиесінің ара қатынасын, олардың бала дамуына
әсерін зерттей бастаған. Бізге белгілі алғашқы дидакттардың бірі Квинтилиан
мектеп алдына баланың қабілеттеріне, ақылының қасиеттеріне, мінез-құлық
ерекшеліктеріне сүйене отырып, оның ойының және тілінің дамуын қамтамасыз
етуді қойған.
И.Т.Песталоцци баланың ақыл-ойын, барлық қабілет-қасиеттерін дамыту
идеясы мен арқауланған бастауышта оқыту әдістемесін жасауға әрекет етеді.
Дамыта оқыту ұлы неміс педагогы А.Дистервегтің әйгілі ''Неміс
мұғалімдерінің білім беру ісіне басшылық'' (Руководство к образованию
немецких учителей) атты еңбегінің де негізі болып табылады. '''Дамыта оқыту
деп ол баланың білім алуға әрекет етуін ұйымдастыратын оқытуды атаған
''жаман'' мұғалім ақиқатты өзі айтып береді, жақсы мұғалім оқушының өзін
ізденуге жетелейді '' -деген.
''Дамыта оқыту'' деген термин психология ғылымының қойнауында туып,
баланың дамуын қарастырған (Ж.Пиаже), ойлаудың әр түрлі деңгейін, типтерін
(Л.В.Выготксий, А.Н.Леонтьев, С.Л.Рубинштейн) және басқа да психиканың
функциясын зерттеген (Б.Г.Ананьев, Г.С. Костюк, А.А.Люблинская, Н.А.
Менчинская) және т.б., іс -әрекет теорясының психологиясын жасаған
(А.Н.Леоньев, П.Я. Галперин) еңбектерінде жан-жақты талданды Нәтижеде
дамыта оқыту проблемесына арналған екі іргелі эксперимент жасалып, оның
бірін Д.Б. Эльконин, В.В.Давыдов, ал екіншісін Л.В.Занков басқарған.
Жүйенің басты мақсаттарының бірі - баланы оқыту отырып, жалпы дамыту,
оның еркіндігін қалыптастыру, өз бетінше ізденуге шешім қабылдауға
дағдыландыру, жекелік қасиеттерін ескеру, басшылыққа алу, әрі қарай
ұшқырлау, тұлғалыққа бағыттау.
Оқыта отырып дамыту мәселесіне арналған зерттеулер дәстүрлі оқытуға
өзгерістер енгізуге ықпалын тигізді. Қазір бұл жүйе дәстүрлі оқытумен қатар
пайдаланылып келеді. Екі авторлар тобы да өз жүйелері бойынша оқу
бағдарламаларын , әдістемелік құрралдар дайындап шығарды. Осылайша, дамыту
оқыту ғылыми теориядан практикалық іс-тәжірибеге батыл ене бастады.
Дамыта оқыту- дәстүрлі оқытуға соңғы уақыттарға дейін балама жүйе деп
қарастырылды. Оның нәтижесінде әр оқушы өзін -өзі өзгеруші субъект
дәрежесіне көтерілуі көзделіп, соған оқыту барысында лайықты жағдайлар
жасау үлкен нәтиже берді.
Дамыта оқытуда баланың ізденушілік -зерттеушілік әрекет ұйымдастыру
басты назарда ұсталады. Ол үшін бала өзінің бұған дейінгі білетін
амалдарының, тәсілдерінің жаңа мәселені шешуге жеткіліксіз екенін
сезетіндей жағдайға түсуі керек. Содан барып, оның білім алуға деген ынта-
ықыласы артады, білім алуға әрекеттенеді. Сабақ мұндай жағдайда
төмендегідей үш құрамдас бөліктерден тұратын болады:
1. Оқу мақсаттарының қойылуы;
2. Оны шешудің жолын бірлесе қарастыру;
3. Шешімнің дұрыстығын дәлелдеу;
Бұл үшеуі дамыта оқытудың Д.Б.Эльконин, В.В. Давыдов жасаған жүйесінің
негізгі компоненттері. Оқушы алдына оқу мақсаттарын қойюда ешқандай дайын
үлгі берілмейді. Мақсатты шешу іштей талқылау, сосын жинақтай арқылы жүзеге
асады.
Л.В.Занков жүйесіне сәйкес бастауыш мектептің негізгі мақсаты жалпы
дамыту. Ал, жалпы даму деп байқампаздығын, ойлауын дамыту және практикалық
іс-әрекетті меңгеруі қабылданады. Сондай-ақ ақыл, ерік -жігері,
сезімдерінің дамуы алынады. Осы тұста мұндай көзқарасты ұлы Абай да
уағыздап кеткендігіне тоқталған жөн. Қоршаған ортаның шындығын мойындай
отырып, Абай ақыл мен сана еңбек барысында қалыптасатындығын айтады. Ол
адамның ішкі сезімді қуаттарын біртұтас етіп алады. Оның 17-ші сөзіндегі
қайрат, ақыл, жүректің сөз таластыруында тек бірлесіп, ынтымақтасқан
жағдайда ғана күш алатын үш түрлі жан құбылысын әдеби-публицистикалық
тұрғыдан көрсеткенін байқаймыз. Бұдан бұл мәселенің ұлттық психологиямыз
бен философиямызда да ежелден көтеріліп келе жатқандығын көруге болады.
Дамыта оқыту жүйесінің қағидаларын дұрыс түсініп, жүрегімен
қабылдаған әрбір мұғалім өз сабақтарының дамытушылық функциясын өз бетінше
-ақ арттыра алары сөзсіз деп есептейміз.
2. Бастауыш мектептің оқу процесінде дамыта оқытуды жүзеге асырудың
дәстүрлі формалары, жолдары, әдістері.
Әр баланың табиғаты әртүрлі, бірінің есте сақтау қабілеті зор болса,
екіншісінің ойлау, ал үшіншісінің елестету қабілеті дамыған. Дамыта оқыту
жүйесінде оқытудың барлық кешенді мақсаттары мен шешімдері бала дамуына
бағытталады. Соның нәтижесінде барлық бала ойлауға, ізденуге,
қорытындылауға мүмкіндік алып, өз деңгейінде нәтижелерге жетеді.
Бағдарлама жоқ, дамыта оқыту жүйесімен жазылған оқулықтар жоқ жүйе
бойынша жұмыс істеуге мұғалімдер дайындалмаған. Кейбір қазақ мектептері не
істеу керек? Балаларға оқулықсыз, бағдарламасыз оқыту мүмкін емес. Бірақ
дәстүрлі бағдарламаның да негізгі бағыты оқыту , дамыту болғандықтан әр
пән, әр сабақ аясында баланың жалпы дамуын қамтамасыз етуге арналған і-
әрекеттер жасау , әдістер пайдалану мұғалімнің ізденуіне байланысты
болмақ.
Төменде дамыта оқыту жүйесінің негізгі дидактикалық принциптеріне
тоқтала отырып, бастауыш мектептер осыдан өзіне не ала алады деген мәселеге
тоқталып өтеміз.
1. Жоғары қиындықта оқыту принципі.
Бұл баланың шамасы келетін мәселелер төңірегінде айнамақтан тұрып, қалай
білім деңгейін күрделендіру, сол арқылы оны қиындықты жеңуге үйрету, өз
күшіне деген сенімін тұғызуға әкелу.
Баланың өзінің білетінінің төңірегінде ғана қалсақ, немесе ойлауға
жетектемесек, оның дамуын тежегеніміз.
Мысалы: күнделікті сабағымызда қарапайым нәрселерді сұрау, жауап алу
арқылы қанша уақыт жібереміз. Суретті көрсетіп тұрып, ондағы бейнеленген
түйенің неше өркеші, неше аяғы бар екенін айтқызу бала үшін ешнәрсе
бермейді. Немесе алманың дөңгелек, қызыл болатындығын сұрап жату баланы
дамытады деп айту қиын. Одан гөрі сол алма дөңгелек, қызыл болғанға дейін
қандай кезеңдерден өткенін сұрап білу арқылы баланы ойландырамыз, өмірден
алғын білімін (көргенін) пайдалануға ықпал етеміз. Ондай қарапайымдылықтан
арылу жағын әрбір мұғалім іздегенде ғана жүзеге асыруға болады. Ол үшін
бағдарламадан тыс сұрақтар қою, қосымша материалдар пайдалану қажеттігі
туады. Әрине күрделендіреміз деп баланы шамадан тыс қиындықтарға әкелу
жағынан сақтану керек. Баланың сабаққа деген ынтасы жоғалады, сенімі
құриды.
Бұл принциптің мақсатына жету үшін дәстүрлі оқулықтардағы жеңіл-желпі
тапсырмалар орнына , баланың тапқырлығын, зерделілігін дамытатын
шығармашылық тапсырмаларды орындау үлкен нәтиже беретіндігіне көзіміз
жетті. Ағылшынның философы Б.Шоу адамды қызған сайын ширай
түсетінкірпішпен салыстырған екен. Сол сияқты қиындығы бар тапсырмаларды
орындау, баланың ақыл-ойын арттырып, шығармашылығын шыңдайды.
2. Дамыта оқыту жүйесінің маңызды принциптерінің бірі - теориялық білімнің
жетекші ролі принципі.
Бұл принцип бала тек теорияны оқуы, ғылыми терминдерді білуі, заңдарды
жаттауы керек дегенді білдірмейді. керісінше, олар оқу барысында
бақылаулар, қарапайым зерттеулер арқылы нәтижеге келулері керек. Өтіліп
жатқан тақырыптағы заңдылықтарды, байланыстарды сезінуге, қорытындылауға
үйрету. Бірақ, жаттап алмай сол қорытындыға саналы түрде әкелуге келтіру.
Мұғалім осы күрделі жұмысқа басшылық жасап ... жалғасы
Кіріспе.
1-тарау
Дамыта оқыту проблемасының педагогикалық негіздері.
1.1 Бастауыш мектепте дамыта оқыту процесін ұйымдастырудың педагогикалық-
психалогиялық мәселелері.
1.2 .Бастауыш мектептің оқу процесінде дамыта оқытуды жүзеге асырудың
дәстүрлі формалары, жолдары, әдістері.
2-тарау
Дамыта оқытуды жетілдірудің жолдары
2.1.Бастауыш мектепте ана тілі сабағында дамыта оқыту құрылымы.
2.2.Жеке тәжірибеде.
Қорытынды
Пайдаланған әдебиеттер.
Кіріспе
Диплом жұмысының көкейтестілігі.
Бастауыш білім үздіксіз білім беру жүйесінің алғашқы
басқышы екенін ескере отырып, оқушыға белгілі бір көлемдегі білім-білік,
дағдыларды меңгертумен бірге табиғат қоғам, адам, айналаны қоршаған дүние
туралы танымын қалыптастыру, оның жеке басының қасиеттерін жан-жақты
дамыту,жоғары адамгершілік принциптерге тәрбиелеу-бүгінгі күннің басты
талабы.
Болашақтың бүгінгі күннен де нұрлы болуына ықпал етіп, адамзат қоғамын
алға апаратын күш тек білімде ғана. Қай елдің болмасын өсіп-өркендеуі,
өркениетті дүниеге өзіндік орын алуы оның ұлттық білім жүйесінің деңгейіне,
даму бағытына байланысты.
Кейінгі кездері Республика көлемінде оқу бағдарламасында көптеген
өзгерістер енгізілуде. Атап айтар болсақ, көпдеңгейлі, интеграцияланған
және дамыта отырып оқыту, т.с.с. Осының ішіндегі "дамыта оқыту" жайлы
түсінігі жоқ мұғалім оны жүзеге асыра алмайды. Кейбір мұғалімдер теорияны
толық меңгере алмай, дамыта оқытуды топпен жұмыс жасау, оқушыға еркіндік
беру, барлық ақпаратты баланың өзіне тапқызу, сабақты басқаша ұйымдастыру
сияқты түсініктермен шатастырып жүр.
Сондай-ақ негізгі мектеп мұғалімдері арасында "Дамыта оқыту" тек
бастауышқа ғана қолдануға тиімді деген пікір қалыптасқан.
Сонда дәстүрлі оқыту жүйесіндегі мұғалімдер дамыта оқытудан шыққан
баланы түсіне алмай, өз қалыптарына түсіре бастайды одан бала психологиясы
жапа шегеді.
Мұның барлығы мұғалімнің теориялық білімінің әлі де аздығынан, қазақ
тілінде жазылған көмекші құралдардың болмауынан және бұл тақырыптың әлі де
өз деңгейінде зерттеле қоймағандығынан деп ойлаймыз.
Бұл жағдайда Республикамыздағы білім берудің жаңа философиясын,
теориялық негізін, практикасын насихаттауды қолға алу қажеттігін көрсетеді.
Сондықтан дамыта оқытуға байланысты әртүрлі болжамдармен қате түсініктерді
сейілту қажет.
Технология мен әдіс-тәсілдің ара-жігін ажырататын ғылыми еңбектер ,
зерттеулер, көмекші құралдар көптеп шығуы керек деп есептейміз.
"Дамыта оқыту" 1960-1990 жылдар арасында Л.В. Занковтың басшылығымен
зерттеулер жүргізіліп, дамыта оқытудың тұжырымдамасы жасалған. Кеңес
дәуірінің психологы Л.С. Выготский бала психикасының теориясын жасады.
Сондай-ақ К.Д. Ушинский, А.С. Макаренко бұл тақырыпты қолға алып, азды-
көпті зерттеулер жүргізіліп жатқан п.ғ.к, доцент Б. Тұрғынбаеваның
еңбегінде республика мектептері үшін дамыта оқытудың маңыздылығы ,
тәжірибелер сөз етіледі.
Мақсаты: -"Дамыта оқытудың идеясын таныту."
"Дамыта оқытудың" теориялық мәселелерін айқындау. Инновациялық
технологиялардың тиімділгін арттыру.
Міндеттері:
"Дамыта оқытудың " бала технологиясына әсерін көрсету.
Бастауыш мектепте "дамыта оқтуды" жүзеге асырудың жолдары мен
маңыздылығын көрсету.
Міндетті деңгейдегі білімді қалыптастыра отырып, мүмкіндік деңгейлерін
ашу.
Әр оқушының психологиялық, физиологиялық, жеке-дара ерекшеліктерін
ескеру.
Зерттеу нысанасы:
Бастауыш мектеп (2-сынып) оқушылары.
Зерттеу әдістері:
Зерттеу мәселелері бойынша философиялық, психологиялық,
педогогикалық, теориялық және әдістемелік әдебиеттерге сүйеніп ,
теорияларымен танысу және бастауыш сыныптарда жүргізілген іс-тәжірибелерді
сараптау.
Зерттеу пәні:
Бастауыш мектепте ана-тілі сабақтарында дамыта оқыту әрекетін іске
асыру.
1. Бастауыш мектепте дамыта оқыту процесін ұйымдастырудың педогогикалық-
психологиялық мәселелері
Баланың физикалық дамуы генетикалық бағдарлама бойынша қаңқасының,
бұлшық ет көлемінің өсуі арқылы нақты, көрнекті жағдайда өтіп жатады.
Ал оның психикасының, жекелігінің дамуы ше?
Сананың дамуы оқытудан ба, әлде әлеуметтік жағдайлардан ба? Не табиғи
есеюден бе? Бұл сұрақтарға жауап адамның ішкі мүмкіндіктерінің шекарасын,
сыртқы педогогикалық әсерлердің мақсат міндеттерін анықтайды.
Педогогика тарихында екі түрлі қарама-қайшы пікір орын алып келеді. Бірі-
жаратушының күштілігін, тұқым қуалаушылықты қуаттаса, екіншісі керісінше
барлық нәтижені ортаның әсеріне жатқызады.
Қазіргі күнгі ғылым психикалық даму қоршаған ортаның санада
сәулеленуіне, яғни тынымдық тәжірибені және әрекетті меңгеруіне,
меншіктенуіне байланысты деп қарайды. Бұл-оқу білім алу деген сөз.
Оқу-адамның психикалық дамуының формасы, элементі. Кез келген оқыту
белгілі бір мөлшерде адамды дамытады.
"Даму ұғымы философиялық сөздікте"... мөлшерлік өзгерістердің белгілі бір
өлшем шегінен шығып, сапалық өзгерістерге айналуы",- деп түсіндіріледі.
Терістеу-дамудың қозғаушы күші. Терістеу-белгілі бір затпен құбылыстың
қайшылықтарын ашу, олардың шешу жолдарын анықтау, жаңа сапаның болуына
мүмкіндік туғызу.
"Даму" ұғымының психологиалық анықтамасы-жаңару процесі, жаңаның
өмірге келіп, ескінің жоғалуы деген мағынаны білдіреді. Барлық табиғат
құбылыстары сияқты бала психикасы да үнемі диалектикалық жолмен дамып,
өзгеріп, бір деңгейден екінші деңгейге өтіп отырады. Ғалымдардың
зерттеулері баланың даму процесіне 3 түрлі күш пен 3 түрлі фактордың
қатынасатындығын дәлелдейді. Олар:
1. Биологиялық фактор.
Бұл ата-анадан ауысқан , туа бітті және өмір сүру барысында
қабылданған дененің барлық мүшелерінің, оның барлық жүйесі құбылысының
ерекшелігін білдіретін, бала организмінің ортамен қарым-қатынасының
нәтижесі.
2. Әлеуметтік фактор.
Бұл бала өмір сүретін орта, ең алдымен адамдардың ортасы.
Бұл сондай-ақ баламен қарым-қатынас жасайтын адамдардың сипаттары, мінез-
құлық және ақыл-ой бейнелері, олардың мүдделері мен пікірлері, істері мен
сөздері, талаптары мен дағдылары, ұмтылыстары, яғни бала өсіп дамитын
рухани орта.
3. Баланың өз белсенділігі.
Даму процесіне әсер ететін бұл үшінші күш болып саналады.
Оқитын пән қандай да жаңа, бағалы болмасын, мұғалімнің шеберлігі қаншама
жоғары болмасын, егер мұғалім баланың
өз белсенділігін туғыза алмаса, оған ұсынылған іс пен еңбекте баланың
әрекетке қатынасуы әрекет күткен нәтиже бермейді. Баланың организм ретінде
дамуы мен жеке бас ретінде қалыптасуы белсенділік арқылы жүзеге асады.
Баланың даму процесі, оның қоғамның белсенді де пайдалы мүшесі,
азамат ретінде қалыптасуы осы үш фактордың қалыптасуымен қамтамасыз
етіледі. Ең бастысы осы факторлардың бірде-бірі, қандай да бір кемеліне
келген болса да басқа екеуінен ерекшеленіп, жеке әсер ете алмайды. Барлық
іс осы үш басты күштің өзара әрекет етуінде.
Оқыту мен дамыту арасында тығыз байланыс бар екенін психология
ғылымы жеткілікті дәрежеде дәлелдепберді деп айтуға болады. Бұл мәселені
түбегейлі зерттеп, бала дамуындағы оқытудың рөлін, алар орнын анықтаған
көрнекті психолог Л.С. Выготский. Ең алғаш рет бала дамуының тмендегідей
екі аймағы болатындығы жайлы теория ұсынды.
1. Бала дамуының жақын аймағы- баланың үлкендердің көмегі арқылы атқара
алатын істері.
2. Бала дамуының қол жеткен аймағы баланың үлкендердің көмегінсіз істей
алатын істері.
Бұл теория шеңберінде оқудың бала дамуындағы жетекші рөлі жөніндегі ереже
өмірге келді.
''Педагогика бала дамуының кешегі емес, ертеңгі күніне бағытталуы
керек... Білім беру тек дамудың алдында болғанда ғана пайдалы болмақ''- дейді
Л.С.Выготский
Оқыта отырып дамыту проблемасы Я.А.Коменский еңбектерінен бастау
алады. Ол өзінің еңбектерінде баланың табиғи ерекшеліктері мен санасу керек
екенін атап өтеді. Ол баланың жас ерекшелік кезеңдеріне сәйкес білім
берудің әртүрлі басқыштарын белгілеген.
Бұл идея К.Д.Ушинский еңбектерінде тереңірек көрінеді. Ол
психологиялық мәліметтер негізінде көптеген педагогикалық ережелер
құрастырып, бастауыш сыныпта ана тілін оқыту әдісін жасап, оқулықтар жазды.
Аталған теориялық негіздер нәтижесінде Л.В.Занковтың басшылығымен 1960-1990
жылдар арасында зерттеулер жүргізіліп, дамыта оқытудың тұжырымдамасы
жасалды.
Бұл тұжырымдама ''екіліксіз қалай оқытуға болады'', білімге деген
қызығушылықты арттыру, баланы өз бетінше ізденуге үйрету сияқты
мұғалімдерді толғандырып жүрген сұрақтарға жауап береді.
А.С.Макаренко баланың мінез -құлқы 5 жасқа дейін қалыптасады деп
есептейді. Ал американдық психолог-ғалым Блюм 7-8 жасқа дейін өсіп келе
жатқан баланың жеке қасиеттерінің 70 пайызға дейіні қалыптасып бітеді
дейді. Міне, осы кез баланың білім алатын, білім алу арқылы дамитын кезеңі.
С.Л.Рубинштейн, Е.Н.Кабанова- Меллер өз зерттеулерінде оқыту -
дамудың негізгі алғы шарты екенін дәлелдейді.
И.Я.Лернер ''даму'' деген ұғымды педагогикалық заңдылықтарға негіздей
отырып, адамның әртүрлі қиындықтардағы мәселелерді шеше білуге дайындығы
деп түсіндіреді.
Осы мәселе төңірегінде еңбектер жазған әртүрлі авторлар оқушының
дамуының белгілерін атап көрсетеді. Д.Н.Богоявленский және Н.А.Менчинская
оқи алуды, яғни қысқа мерзімже жоғары үлгерімге жетуді, Н.Д.Левитов Оқу
материалын жылдам меңгеру, өз бетінше жаңа мысалдыр құрастыру, негізгіні
және көмекшіні анықтай білу, оқиғаға, құбылысқа дұрыс баға беру дағдысын
жатқызады.
Л.В. Занков ақыл-ой қызметінің төмендегідей көрсеткіштері дамуды іске
асырады деп есептейді. Олар байқампаздық, өз ойын еркін жеткізе білу,
практикалық іс -әрекеттер атқара білу.
В.В. Давыдов ақыл-ой дамуының көрсеткіші ретінде жинақтай
қорытындылай алу дағдысын есептейді.
Барлық авторлардың даму туралы ойлары оқыту барысында баланың
психикасының жаңа сапалық деңгейге көтерілуі дегенге келіп саяды және оның
басты шарты ретінде әрекет алынады.
Дамыта оқыту идеясының ұзақ тарихы бар. Ерте кезден бастап-ақ,
ойшылдар білім мен ақыл-ой тәрбиесінің ара қатынасын, олардың бала дамуына
әсерін зерттей бастаған. Бізге белгілі алғашқы дидакттардың бірі Квинтилиан
мектеп алдына баланың қабілеттеріне, ақылының қасиеттеріне, мінез-құлық
ерекшеліктеріне сүйене отырып, оның ойының және тілінің дамуын қамтамасыз
етуді қойған.
И.Т.Песталоцци баланың ақыл-ойын, барлық қабілет-қасиеттерін дамыту
идеясы мен арқауланған бастауышта оқыту әдістемесін жасауға әрекет етеді.
Дамыта оқыту ұлы неміс педагогы А.Дистервегтің әйгілі ''Неміс
мұғалімдерінің білім беру ісіне басшылық'' (Руководство к образованию
немецких учителей) атты еңбегінің де негізі болып табылады. '''Дамыта оқыту
деп ол баланың білім алуға әрекет етуін ұйымдастыратын оқытуды атаған
''жаман'' мұғалім ақиқатты өзі айтып береді, жақсы мұғалім оқушының өзін
ізденуге жетелейді '' -деген.
''Дамыта оқыту'' деген термин психология ғылымының қойнауында туып,
баланың дамуын қарастырған (Ж.Пиаже), ойлаудың әр түрлі деңгейін, типтерін
(Л.В.Выготксий, А.Н.Леонтьев, С.Л.Рубинштейн) және басқа да психиканың
функциясын зерттеген (Б.Г.Ананьев, Г.С. Костюк, А.А.Люблинская, Н.А.
Менчинская) және т.б., іс -әрекет теорясының психологиясын жасаған
(А.Н.Леоньев, П.Я. Галперин) еңбектерінде жан-жақты талданды Нәтижеде
дамыта оқыту проблемесына арналған екі іргелі эксперимент жасалып, оның
бірін Д.Б. Эльконин, В.В.Давыдов, ал екіншісін Л.В.Занков басқарған.
Жүйенің басты мақсаттарының бірі - баланы оқыту отырып, жалпы дамыту,
оның еркіндігін қалыптастыру, өз бетінше ізденуге шешім қабылдауға
дағдыландыру, жекелік қасиеттерін ескеру, басшылыққа алу, әрі қарай
ұшқырлау, тұлғалыққа бағыттау.
Оқыта отырып дамыту мәселесіне арналған зерттеулер дәстүрлі оқытуға
өзгерістер енгізуге ықпалын тигізді. Қазір бұл жүйе дәстүрлі оқытумен қатар
пайдаланылып келеді. Екі авторлар тобы да өз жүйелері бойынша оқу
бағдарламаларын , әдістемелік құрралдар дайындап шығарды. Осылайша, дамыту
оқыту ғылыми теориядан практикалық іс-тәжірибеге батыл ене бастады.
Дамыта оқыту- дәстүрлі оқытуға соңғы уақыттарға дейін балама жүйе деп
қарастырылды. Оның нәтижесінде әр оқушы өзін -өзі өзгеруші субъект
дәрежесіне көтерілуі көзделіп, соған оқыту барысында лайықты жағдайлар
жасау үлкен нәтиже берді.
Дамыта оқытуда баланың ізденушілік -зерттеушілік әрекет ұйымдастыру
басты назарда ұсталады. Ол үшін бала өзінің бұған дейінгі білетін
амалдарының, тәсілдерінің жаңа мәселені шешуге жеткіліксіз екенін
сезетіндей жағдайға түсуі керек. Содан барып, оның білім алуға деген ынта-
ықыласы артады, білім алуға әрекеттенеді. Сабақ мұндай жағдайда
төмендегідей үш құрамдас бөліктерден тұратын болады:
1. Оқу мақсаттарының қойылуы;
2. Оны шешудің жолын бірлесе қарастыру;
3. Шешімнің дұрыстығын дәлелдеу;
Бұл үшеуі дамыта оқытудың Д.Б.Эльконин, В.В. Давыдов жасаған жүйесінің
негізгі компоненттері. Оқушы алдына оқу мақсаттарын қойюда ешқандай дайын
үлгі берілмейді. Мақсатты шешу іштей талқылау, сосын жинақтай арқылы жүзеге
асады.
Л.В.Занков жүйесіне сәйкес бастауыш мектептің негізгі мақсаты жалпы
дамыту. Ал, жалпы даму деп байқампаздығын, ойлауын дамыту және практикалық
іс-әрекетті меңгеруі қабылданады. Сондай-ақ ақыл, ерік -жігері,
сезімдерінің дамуы алынады. Осы тұста мұндай көзқарасты ұлы Абай да
уағыздап кеткендігіне тоқталған жөн. Қоршаған ортаның шындығын мойындай
отырып, Абай ақыл мен сана еңбек барысында қалыптасатындығын айтады. Ол
адамның ішкі сезімді қуаттарын біртұтас етіп алады. Оның 17-ші сөзіндегі
қайрат, ақыл, жүректің сөз таластыруында тек бірлесіп, ынтымақтасқан
жағдайда ғана күш алатын үш түрлі жан құбылысын әдеби-публицистикалық
тұрғыдан көрсеткенін байқаймыз. Бұдан бұл мәселенің ұлттық психологиямыз
бен философиямызда да ежелден көтеріліп келе жатқандығын көруге болады.
Дамыта оқыту жүйесінің қағидаларын дұрыс түсініп, жүрегімен
қабылдаған әрбір мұғалім өз сабақтарының дамытушылық функциясын өз бетінше
-ақ арттыра алары сөзсіз деп есептейміз.
2. Бастауыш мектептің оқу процесінде дамыта оқытуды жүзеге асырудың
дәстүрлі формалары, жолдары, әдістері.
Әр баланың табиғаты әртүрлі, бірінің есте сақтау қабілеті зор болса,
екіншісінің ойлау, ал үшіншісінің елестету қабілеті дамыған. Дамыта оқыту
жүйесінде оқытудың барлық кешенді мақсаттары мен шешімдері бала дамуына
бағытталады. Соның нәтижесінде барлық бала ойлауға, ізденуге,
қорытындылауға мүмкіндік алып, өз деңгейінде нәтижелерге жетеді.
Бағдарлама жоқ, дамыта оқыту жүйесімен жазылған оқулықтар жоқ жүйе
бойынша жұмыс істеуге мұғалімдер дайындалмаған. Кейбір қазақ мектептері не
істеу керек? Балаларға оқулықсыз, бағдарламасыз оқыту мүмкін емес. Бірақ
дәстүрлі бағдарламаның да негізгі бағыты оқыту , дамыту болғандықтан әр
пән, әр сабақ аясында баланың жалпы дамуын қамтамасыз етуге арналған і-
әрекеттер жасау , әдістер пайдалану мұғалімнің ізденуіне байланысты
болмақ.
Төменде дамыта оқыту жүйесінің негізгі дидактикалық принциптеріне
тоқтала отырып, бастауыш мектептер осыдан өзіне не ала алады деген мәселеге
тоқталып өтеміз.
1. Жоғары қиындықта оқыту принципі.
Бұл баланың шамасы келетін мәселелер төңірегінде айнамақтан тұрып, қалай
білім деңгейін күрделендіру, сол арқылы оны қиындықты жеңуге үйрету, өз
күшіне деген сенімін тұғызуға әкелу.
Баланың өзінің білетінінің төңірегінде ғана қалсақ, немесе ойлауға
жетектемесек, оның дамуын тежегеніміз.
Мысалы: күнделікті сабағымызда қарапайым нәрселерді сұрау, жауап алу
арқылы қанша уақыт жібереміз. Суретті көрсетіп тұрып, ондағы бейнеленген
түйенің неше өркеші, неше аяғы бар екенін айтқызу бала үшін ешнәрсе
бермейді. Немесе алманың дөңгелек, қызыл болатындығын сұрап жату баланы
дамытады деп айту қиын. Одан гөрі сол алма дөңгелек, қызыл болғанға дейін
қандай кезеңдерден өткенін сұрап білу арқылы баланы ойландырамыз, өмірден
алғын білімін (көргенін) пайдалануға ықпал етеміз. Ондай қарапайымдылықтан
арылу жағын әрбір мұғалім іздегенде ғана жүзеге асыруға болады. Ол үшін
бағдарламадан тыс сұрақтар қою, қосымша материалдар пайдалану қажеттігі
туады. Әрине күрделендіреміз деп баланы шамадан тыс қиындықтарға әкелу
жағынан сақтану керек. Баланың сабаққа деген ынтасы жоғалады, сенімі
құриды.
Бұл принциптің мақсатына жету үшін дәстүрлі оқулықтардағы жеңіл-желпі
тапсырмалар орнына , баланың тапқырлығын, зерделілігін дамытатын
шығармашылық тапсырмаларды орындау үлкен нәтиже беретіндігіне көзіміз
жетті. Ағылшынның философы Б.Шоу адамды қызған сайын ширай
түсетінкірпішпен салыстырған екен. Сол сияқты қиындығы бар тапсырмаларды
орындау, баланың ақыл-ойын арттырып, шығармашылығын шыңдайды.
2. Дамыта оқыту жүйесінің маңызды принциптерінің бірі - теориялық білімнің
жетекші ролі принципі.
Бұл принцип бала тек теорияны оқуы, ғылыми терминдерді білуі, заңдарды
жаттауы керек дегенді білдірмейді. керісінше, олар оқу барысында
бақылаулар, қарапайым зерттеулер арқылы нәтижеге келулері керек. Өтіліп
жатқан тақырыптағы заңдылықтарды, байланыстарды сезінуге, қорытындылауға
үйрету. Бірақ, жаттап алмай сол қорытындыға саналы түрде әкелуге келтіру.
Мұғалім осы күрделі жұмысқа басшылық жасап ... жалғасы
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz