Бастауыш білім беру жүйесінде білім сапасын мониторинглеу
КІРІСПЕ
1. БІЛІМ САПАСЫ, ОНЫ ҚАЛЫПТАСТЫРУДЫҢ ҒЫЛЫМИ.ПЕДАГОГИКАЛЫҚ НЕГІЗІ
1.1 Педагогикалық білім беру жүйесіндегі сапа түсінігі 8
Жалпы білім беретін мектептегі окыту процесінің сапа көрсеткіштері 12
2. ЖАМБЫЛ ОБЛЫСЫНДАҒЫ БІЛІМ БЕРУ МЕКЕМЕЛЕРІНДЕГІ БІЛІМ БЕРУ САПАСЫ ЖӘНЕ ЗЕРТТЕУ НӘТИЖЕЛЕРІ
2.1 Жамбыл облысы білім беру жүйесінде білім беру сапасын мониторинглеу
2.2 Облыстық білім беру жүйесіндегі білім сапаларын бақылау қызметі аудандық білім беру жүйесінің сапасымен салыстыру
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
1. БІЛІМ САПАСЫ, ОНЫ ҚАЛЫПТАСТЫРУДЫҢ ҒЫЛЫМИ.ПЕДАГОГИКАЛЫҚ НЕГІЗІ
1.1 Педагогикалық білім беру жүйесіндегі сапа түсінігі 8
Жалпы білім беретін мектептегі окыту процесінің сапа көрсеткіштері 12
2. ЖАМБЫЛ ОБЛЫСЫНДАҒЫ БІЛІМ БЕРУ МЕКЕМЕЛЕРІНДЕГІ БІЛІМ БЕРУ САПАСЫ ЖӘНЕ ЗЕРТТЕУ НӘТИЖЕЛЕРІ
2.1 Жамбыл облысы білім беру жүйесінде білім беру сапасын мониторинглеу
2.2 Облыстық білім беру жүйесіндегі білім сапаларын бақылау қызметі аудандық білім беру жүйесінің сапасымен салыстыру
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
Бүгінгі таңда білім беруге койылатын талаптар адамды ен жоғарғы құндылық ретінде қарастыратын ізгіліктік тұжырымдамасы тұрғысы-нан қарастырады. Білім алу тұтынушылардын сұраныстарын канағаттан-дыруға, жеке тұлға мен нәтижеге бағытталған әрекеттер аркылы құрылуы тиіс. Сондықтан білім сапасының мәселесі жеке тұлғаны дамытуға, өзгермелі өмірге бейімделуге, онын жоғарғы адамгершілік пен кәсібилікке ұмтылысын калыптастыруға бағытталған міндеттер кешенін шешуге байланысты білш беру саясатынын негізгі мәселелерінін бірі больш табылады.
Қазақстан Республикасынын «Білім туралы» Заңының 8 тарау 55 бабында «білім беру сапасын ішкі бағалау сапа менеджменті жүйесін, білім беру ұйымдары кызметінін барлық түрлерінің өзін-өзі бағалауынын әртүрлі рәсімдерін, үлгерімді ағымдағы бакылауды. білш алушылардың білім алу жетістіктерін бағалауды камтиды» деп атап көрсетілген[2].
Осыған байланысты, біліктілікті арттыру жүйесінін, әдістемелік жүмыстардын негізгі міндеттерінщ бірі жалпы орта білім мекемелерінін әкімшілігі мен мұғалімдеріне білім сапасын, оқу-тәрбие процесінін сапасын баскару әдістерін менгерту болып табылады.
ХХІ ғасырдың 2001 жылдарынан бастап қазіргі уақытта Қазақстан Республикасында білім беру саласындағы жүргізіліп жатқан реформалар еліміздегі білім беру сапасының әлемдік деңгейге сәйкес келуін қамтамасыз ету, сол арқылы әлемдік сұранысқа жауап бере алатын мамандарды даярлау және бәсекеге қабілетті білім мен мәдениет беру мәселесінің өзектілігін үздіксіз жариялап келеді.
Қазақстан Республикасынын «Білім туралы» Заңының 8 тарау 55 бабында «білім беру сапасын ішкі бағалау сапа менеджменті жүйесін, білім беру ұйымдары кызметінін барлық түрлерінің өзін-өзі бағалауынын әртүрлі рәсімдерін, үлгерімді ағымдағы бакылауды. білш алушылардың білім алу жетістіктерін бағалауды камтиды» деп атап көрсетілген[2].
Осыған байланысты, біліктілікті арттыру жүйесінін, әдістемелік жүмыстардын негізгі міндеттерінщ бірі жалпы орта білім мекемелерінін әкімшілігі мен мұғалімдеріне білім сапасын, оқу-тәрбие процесінін сапасын баскару әдістерін менгерту болып табылады.
ХХІ ғасырдың 2001 жылдарынан бастап қазіргі уақытта Қазақстан Республикасында білім беру саласындағы жүргізіліп жатқан реформалар еліміздегі білім беру сапасының әлемдік деңгейге сәйкес келуін қамтамасыз ету, сол арқылы әлемдік сұранысқа жауап бере алатын мамандарды даярлау және бәсекеге қабілетті білім мен мәдениет беру мәселесінің өзектілігін үздіксіз жариялап келеді.
1. «Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан» Қазақстан Республикасы
Президенті Н.Назарбаевтың 28.02. 2007 ж. Қазақстан халқына Жолдауы.
3. Қазақстан Республикасының «Білім туралы» Заңы, Астана,2007 ж.
4. Баймолдаев Т.М. Мектепішілік басқаруды ұйымдастыру кұрылымы: Әдістемелік кұрал. - Алматы, 2005. -154 бет
5. Жайтапова А.А. Профессиональный рост учителя в системе повышения квалификации. - Алматы: РИПК СО, 2006. - 316 с.
6. Аскаров Е.С. Управление качеством: Учебное пособие. -Алматы: Юрист, 2009. 3-е изд. - 292 с.
7. Диагностика успешности учителя: Сборник методической материалов для директоров и заместителей директоров учебных заведений, руководителям школ. - Издание 2-е исправленное и дополненное.- М. :Центр «Педагогический поиск», 2003-160 с.
8. Всеобщее управление качеством: Учебник для вузов /О.П. Глудкин, Н.М. Горбунов, А.И. Гуров, Ю.В. Зорин; Под ред.О.П. Глудкина. - М.: Радио и связь, 1999.
9. Огвоздин В.Ю. Управление качеством. Основы теории и практики: Учеб. пособие. - М.: Изд-во «Дело и Сервис», 1999.
10. Система японского менеджмента. е-mаіl: www.icsti.su.rus_ten3/100vertures/a/busines_guide/mgmt_kaisen_main.html
11. Болотов В.А.. Ефремов Н.Ф. Системы оценки качества образования: Учебное пособие. - М.: Университетская книга;
Логос, 2007.-192 с.
12. Ребрин Ю.И. Управление качеством: Учебн. пособие. -
Таганрог: Изд-во ТРТУ, 2004. е-таіі: №ш\у.аир.ш/Ьоок8/т93/4_4.һгт
13. Кальней В.А., Шишов С.Е. «Школа: мониторинг качества образования». - М.: Педагогическое общество России, 2000. -
320 с.
14. Панасюк В. П., Салова И.Г. «Применение квалиметрических методик и процедур в управлении качеством образования в
школе», Спб. 1997. - 75 с.
15. Конаржевский Ю.А. «Менеджмент и внутришкольное управление». М.: Педагогический поиск, 1980. - 101 с.
16. Высшее образование в XXI веке. Подходы и практические
меры: Всемирная конференция по высшему образованию ' ЮНЕСКО. - Париж, 1998.
17. І16. Амонашвили Ш.А. Воспитательная и образовательная функция оценки учения школьников. - М., Педагогика, 1984
18. |17. Поташник М.М. Качество образования: проблемы и теория управления (в вопросах и ответах). - М.: Педагогическое обшество России, 2000
19. Жайтапова А., Намекулова Ф. TQM негізінде білім сапасын басқару.- Алматы, 2009.-144 б.
20. Управление школой: теоретические основы и методы / Под.ред.
В.С.Лазарева. - М., 1997. - стр.72
21. Моисеев А.М.. Капто А.Е.. Лоренсов А.В., Хомерики О.Г. Нововведения во внутришкольном управлении / Под ред.
А.М.Моисеева. - М.: Российское педагогическое агентство. 1998. - 232 с.,стр. 109-115
22. Управление качеством образования. Под ред. М.М.Поташника.
23. - М., Педагогическое общество России, 2006. - 448 с.
24. Поташник М.М., Моисеев А.М.. Управление современной школой (в вопросах и ответах). - М.. 1997. - стр. 306-309
25. Образование и наука. Энциклопедический словарь / Гл.
редактор Ж.К.Туймебаев; редкол.: А.Е. Абылкасымова. И.Б. Бекбоев, М.В. Рыжаков, Н.Б. Калабаев, С.Ж. Пралиев, Г.М.
Мутанов, Г.М. Кусаинов. - Алматы: 2008. - 448 с.
26. Имаи М. Кайдзен. Ключ к успеху: Пер. с англ. - 3-е изд. - М.:Альпина Бизнес Букс, 2007. - 276 с.
27. Тамаи М. В поисках высшего качества в Королевстве Бахрейн.
28. - Алматы: Казахстанско-Японский Центр Развития Человеческих Ресурсов, 2004. - 144 с.
29. Высшее образование в XXI веке. Подходы и практические меры: Всемирная конференция по высшему образованию/
ЮНЕСКО.-Париж,1998.
30. Қараев Ж.А., Кобдикова Ж.У. Оценка деятельности учащихся в условиях применения педагогической технологии обучения // Вестник высший школы Казахстана, №5, 1998
31. Қобдикова Ж.У.Педагогические технологии как форм оценки знании учащихся// Автореферат доктрс. диссерт.- Алматы, 2008
32. Қобдикова Ж.У. Педагогическая технология уровневой дифференциации обучения в средней школе. /Монография. Алматы, 2000
33. Құдайкулов С.М. Социально-педагогические основы измерения и оценки качества профессиональной деятельности учителей-предметников.- Алматы, 2005
34. Бұзаубақова К.Ж. Құзыреттілік білім беру жағдайында мұғалімнің инновациялық даярлығын қалыптастыру мазмұны // Жинақ: «Мектепте құзыреттілік білім беруді енгізу жағдайында педагог кадрларды дайындау» атты халықаралық ғылыми-практикалық конференция, Тараз, 2006
35. Беспалько В.П., Татур Ю.Г. Системно-методическое обеспечение учебно-воспитательного процесса подготовки специалистов. - М., 1989.
36. Кларин М.В. Инновации в мировой педагогике: обучение на основе исследования, игры, дискуссии (Анализ зарубежного опыта). - Рига, 1995.
37. Монахов В.М. Технологические основы проектирования и конструирования учебного процесса. Волгоград: Перемена. - 1995.
38. Чошанов Н.Г. Система проектного обучения -как инструмент развития самостоятельности старшеклассников. Саратов, 1997
39. Жанпейісова М.М. Модульдік оқыту технологиясы оқушыны дамыту құралы ретінде.- Ақтөбе РИПКСО, 1999.
40. Дьяченко В.К. Организационная структура учебного процесса и ее развитие,- М., 1989.
41. Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың 2011-2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы-Астана - 2011.
42. Қазақстан Республикасының "Білім туралы" Заңы / баптары бойынша тусіндірмелерімен/ және оны жүзеге асыру жөніндегі негізгі құжаттар. - Астана, 2000
43. Хозяйнов Г.И. Педагогическое мастерство преподавателя: Методическое пособие. –М., 1988
44. Пискунов А.И.ү Педагогическое образование: цель, задачи и содержание // Педагогика, 1995, №4, 56-60 бб.
45. Оконь В. Введение в общую дидактику. М.: Высшая школа, 1990
46. Селевко Г.К. Современные образовательные технологии. – М., 1998
47. Балл Г.А. Теория учебных задач. – М.,1990
48. Костылев Ф.Н. Учить по новому / книга для учителя. – М., 2000
49. Решетников П.Е. Нетрадиционная технологическая система подготовки учителей. – М., 2000
50. Корнетов Г.Б. Педагогика. – М., 2003
51. Жамбыл облысы педагог кадрлардың біліктілігін арттыру және қайта даярлау институтының білім сапасын бағалау орталығының 2008-2009 және 2009-2010 жылдарға арналған жылдық есептері
52. Тараз мемлекеттік педагогикалық институтының Тараз қаласы №47 орта мектепте жүргізген педагогикалық эксперимент нәтижелері (2008-2011жж)
Президенті Н.Назарбаевтың 28.02. 2007 ж. Қазақстан халқына Жолдауы.
3. Қазақстан Республикасының «Білім туралы» Заңы, Астана,2007 ж.
4. Баймолдаев Т.М. Мектепішілік басқаруды ұйымдастыру кұрылымы: Әдістемелік кұрал. - Алматы, 2005. -154 бет
5. Жайтапова А.А. Профессиональный рост учителя в системе повышения квалификации. - Алматы: РИПК СО, 2006. - 316 с.
6. Аскаров Е.С. Управление качеством: Учебное пособие. -Алматы: Юрист, 2009. 3-е изд. - 292 с.
7. Диагностика успешности учителя: Сборник методической материалов для директоров и заместителей директоров учебных заведений, руководителям школ. - Издание 2-е исправленное и дополненное.- М. :Центр «Педагогический поиск», 2003-160 с.
8. Всеобщее управление качеством: Учебник для вузов /О.П. Глудкин, Н.М. Горбунов, А.И. Гуров, Ю.В. Зорин; Под ред.О.П. Глудкина. - М.: Радио и связь, 1999.
9. Огвоздин В.Ю. Управление качеством. Основы теории и практики: Учеб. пособие. - М.: Изд-во «Дело и Сервис», 1999.
10. Система японского менеджмента. е-mаіl: www.icsti.su.rus_ten3/100vertures/a/busines_guide/mgmt_kaisen_main.html
11. Болотов В.А.. Ефремов Н.Ф. Системы оценки качества образования: Учебное пособие. - М.: Университетская книга;
Логос, 2007.-192 с.
12. Ребрин Ю.И. Управление качеством: Учебн. пособие. -
Таганрог: Изд-во ТРТУ, 2004. е-таіі: №ш\у.аир.ш/Ьоок8/т93/4_4.һгт
13. Кальней В.А., Шишов С.Е. «Школа: мониторинг качества образования». - М.: Педагогическое общество России, 2000. -
320 с.
14. Панасюк В. П., Салова И.Г. «Применение квалиметрических методик и процедур в управлении качеством образования в
школе», Спб. 1997. - 75 с.
15. Конаржевский Ю.А. «Менеджмент и внутришкольное управление». М.: Педагогический поиск, 1980. - 101 с.
16. Высшее образование в XXI веке. Подходы и практические
меры: Всемирная конференция по высшему образованию ' ЮНЕСКО. - Париж, 1998.
17. І16. Амонашвили Ш.А. Воспитательная и образовательная функция оценки учения школьников. - М., Педагогика, 1984
18. |17. Поташник М.М. Качество образования: проблемы и теория управления (в вопросах и ответах). - М.: Педагогическое обшество России, 2000
19. Жайтапова А., Намекулова Ф. TQM негізінде білім сапасын басқару.- Алматы, 2009.-144 б.
20. Управление школой: теоретические основы и методы / Под.ред.
В.С.Лазарева. - М., 1997. - стр.72
21. Моисеев А.М.. Капто А.Е.. Лоренсов А.В., Хомерики О.Г. Нововведения во внутришкольном управлении / Под ред.
А.М.Моисеева. - М.: Российское педагогическое агентство. 1998. - 232 с.,стр. 109-115
22. Управление качеством образования. Под ред. М.М.Поташника.
23. - М., Педагогическое общество России, 2006. - 448 с.
24. Поташник М.М., Моисеев А.М.. Управление современной школой (в вопросах и ответах). - М.. 1997. - стр. 306-309
25. Образование и наука. Энциклопедический словарь / Гл.
редактор Ж.К.Туймебаев; редкол.: А.Е. Абылкасымова. И.Б. Бекбоев, М.В. Рыжаков, Н.Б. Калабаев, С.Ж. Пралиев, Г.М.
Мутанов, Г.М. Кусаинов. - Алматы: 2008. - 448 с.
26. Имаи М. Кайдзен. Ключ к успеху: Пер. с англ. - 3-е изд. - М.:Альпина Бизнес Букс, 2007. - 276 с.
27. Тамаи М. В поисках высшего качества в Королевстве Бахрейн.
28. - Алматы: Казахстанско-Японский Центр Развития Человеческих Ресурсов, 2004. - 144 с.
29. Высшее образование в XXI веке. Подходы и практические меры: Всемирная конференция по высшему образованию/
ЮНЕСКО.-Париж,1998.
30. Қараев Ж.А., Кобдикова Ж.У. Оценка деятельности учащихся в условиях применения педагогической технологии обучения // Вестник высший школы Казахстана, №5, 1998
31. Қобдикова Ж.У.Педагогические технологии как форм оценки знании учащихся// Автореферат доктрс. диссерт.- Алматы, 2008
32. Қобдикова Ж.У. Педагогическая технология уровневой дифференциации обучения в средней школе. /Монография. Алматы, 2000
33. Құдайкулов С.М. Социально-педагогические основы измерения и оценки качества профессиональной деятельности учителей-предметников.- Алматы, 2005
34. Бұзаубақова К.Ж. Құзыреттілік білім беру жағдайында мұғалімнің инновациялық даярлығын қалыптастыру мазмұны // Жинақ: «Мектепте құзыреттілік білім беруді енгізу жағдайында педагог кадрларды дайындау» атты халықаралық ғылыми-практикалық конференция, Тараз, 2006
35. Беспалько В.П., Татур Ю.Г. Системно-методическое обеспечение учебно-воспитательного процесса подготовки специалистов. - М., 1989.
36. Кларин М.В. Инновации в мировой педагогике: обучение на основе исследования, игры, дискуссии (Анализ зарубежного опыта). - Рига, 1995.
37. Монахов В.М. Технологические основы проектирования и конструирования учебного процесса. Волгоград: Перемена. - 1995.
38. Чошанов Н.Г. Система проектного обучения -как инструмент развития самостоятельности старшеклассников. Саратов, 1997
39. Жанпейісова М.М. Модульдік оқыту технологиясы оқушыны дамыту құралы ретінде.- Ақтөбе РИПКСО, 1999.
40. Дьяченко В.К. Организационная структура учебного процесса и ее развитие,- М., 1989.
41. Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың 2011-2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы-Астана - 2011.
42. Қазақстан Республикасының "Білім туралы" Заңы / баптары бойынша тусіндірмелерімен/ және оны жүзеге асыру жөніндегі негізгі құжаттар. - Астана, 2000
43. Хозяйнов Г.И. Педагогическое мастерство преподавателя: Методическое пособие. –М., 1988
44. Пискунов А.И.ү Педагогическое образование: цель, задачи и содержание // Педагогика, 1995, №4, 56-60 бб.
45. Оконь В. Введение в общую дидактику. М.: Высшая школа, 1990
46. Селевко Г.К. Современные образовательные технологии. – М., 1998
47. Балл Г.А. Теория учебных задач. – М.,1990
48. Костылев Ф.Н. Учить по новому / книга для учителя. – М., 2000
49. Решетников П.Е. Нетрадиционная технологическая система подготовки учителей. – М., 2000
50. Корнетов Г.Б. Педагогика. – М., 2003
51. Жамбыл облысы педагог кадрлардың біліктілігін арттыру және қайта даярлау институтының білім сапасын бағалау орталығының 2008-2009 және 2009-2010 жылдарға арналған жылдық есептері
52. Тараз мемлекеттік педагогикалық институтының Тараз қаласы №47 орта мектепте жүргізген педагогикалық эксперимент нәтижелері (2008-2011жж)
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ
3
1. БІЛІМ САПАСЫ, ОНЫ ҚАЛЫПТАСТЫРУДЫҢ ҒЫЛЫМИ-ПЕДАГОГИКАЛЫҚ НЕГІЗІ
1.1 Педагогикалық білім беру жүйесіндегі сапа түсінігі
8
Жалпы білім беретін мектептегі окыту процесінің сапа көрсеткіштері 12
2. ЖАМБЫЛ ОБЛЫСЫНДАҒЫ БІЛІМ БЕРУ МЕКЕМЕЛЕРІНДЕГІ БІЛІМ БЕРУ САПАСЫ ЖӘНЕ
ЗЕРТТЕУ НӘТИЖЕЛЕРІ
2.1 Жамбыл облысы білім беру жүйесінде білім беру сапасын мониторинглеу
23
2.2 Облыстық білім беру жүйесіндегі білім сапаларын бақылау қызметі
аудандық білім беру жүйесінің сапасымен салыстыру
38
ҚОРЫТЫНДЫ
64
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
66
КІРІСПЕ
Бүгінгі таңда білім беруге койылатын талаптар адамды ен жоғарғы
құндылық ретінде қарастыратын ізгіліктік тұжырымдамасы тұрғысы-
нан қарастырады. Білім алу тұтынушылардын сұраныстарын канағаттан-
дыруға, жеке тұлға мен нәтижеге бағытталған әрекеттер аркылы құрылуы тиіс.
Сондықтан білім сапасының мәселесі жеке тұлғаны дамытуға, өзгермелі өмірге
бейімделуге, онын жоғарғы адамгершілік пен кәсібилікке ұмтылысын
калыптастыруға бағытталған міндеттер кешенін шешуге байланысты білш
беру саясатынын негізгі мәселелерінін бірі больш табылады.
Қазақстан Республикасынын Білім туралы Заңының 8 тарау 55 бабында
білім беру сапасын ішкі бағалау сапа менеджменті жүйесін, білім беру
ұйымдары кызметінін барлық түрлерінің өзін-өзі бағалауынын әртүрлі
рәсімдерін, үлгерімді ағымдағы бакылауды. білш алушылардың білім алу
жетістіктерін бағалауды камтиды деп атап көрсетілген[2].
Осыған байланысты, біліктілікті арттыру жүйесінін, әдістемелік
жүмыстардын негізгі міндеттерінщ бірі жалпы орта білім мекемелерінін
әкімшілігі мен мұғалімдеріне білім сапасын, оқу-тәрбие процесінін сапасын
баскару әдістерін менгерту болып табылады.
ХХІ ғасырдың 2001 жылдарынан бастап қазіргі уақытта Қазақстан
Республикасында білім беру саласындағы жүргізіліп жатқан реформалар
еліміздегі білім беру сапасының әлемдік деңгейге сәйкес келуін қамтамасыз
ету, сол арқылы әлемдік сұранысқа жауап бере алатын мамандарды даярлау және
бәсекеге қабілетті білім мен мәдениет беру мәселесінің өзектілігін
үздіксіз жариялап келеді. Елімізде қабылданған Қазақстан Республикасының
білім туралы заңы, Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың 2015
жылға дейінгі тұжырымдамасы, Қазақстан Республикасында білім беруді
дамытудың 2011-2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы, Қазақстан
Республикасында үздіксіз педагогикалық білім беру тұжырымдамасы т.б.
нормативті құжаттары негізінде білім берудің жаңа сапалық деңгейіне
көтерілу тек білім мазмұнын анықтаумен ғана емес, білімнің сапалығын
бағалау жүйесін де өзгеріс енгізу қажеттігін мемлекеттік деңгейдегі мәселе
дәрежесіне көтерді.
Осы тұрғыда елімізде оқытудың жаңа педагогикалық технологиясын
пайдалану, кредиттік жүйеге көшу, 12 жылдық оқыту жүйесіне көшуге дайындық,
халықаралық ИСО-9001:2000 стандарттарына сәйкес білім мазмұнын анықтау,
TIMSS, PISA бағдарламалар бойынша білім сапасын бағалаудың жаңа жүйелерін
қолдану мүмкіндіктерін зерттеу т.б. мәселелер қолға алынуда. Бұл мәселе
бойынша Қазақстанда көптеген педагог ғалымдар зерттеу жұмыстарын жүргізіп,
олардың нәтижелерін оқу тәрбие процесінде еңгізуде. Атап айтқанда Ж.Қараев,
М.Жанпейісова, Қ.Жанпейісова, М.Жадрина, Ж.Қобдикова, М.Тамаи, А.Жайтапова,
Ф.Наметқұлова, т.б. ғалымдар білім сапасын бағалаудың көп деңгейлі
түрлерімен қоса білім беру мазмұнын дифференсациялау арқылы комплексті
сатылап бағалау жүйесін еңгізу қажеттігін қолдайды[5,6,9,11,15]. Қазақ
білім академиясының педагог ғалымдары білім сапасын бағалаудың соңғы
нәтижеге бағдарлануын сапалы бағалауға жатады деп есептеледі (М.Жадрина,
Н.Оразақынова, т.б.)[11,19].
Елімізде білім беру сапасын бағалауда көптеген қиыншылықтар мен
кемшіліктер жиі кездесетіні Н.Хмель, А.Сейтешов, Г.Уманов, Т.Сабыров, т.б.
еңбектерінде айтылған[17,16,21,27]. Онда білім сапасын бағалаудың көп
деңгейлі жүйесіне көшу, оның дидактикалық шарттарының анықтау арқылы
көрсетілген. Осындай көзқараста Республикалық білім жетілдіру институтының
ғалымдары (Ж.Қобдикова, Г.Жайтапова, т.б.) білім сапасын бағалаудың
әдістемелік жүйесін жетілдіру қажеттігін, ол үшін жаңа педагогикалық
негізінде оқу тәрбие процесін технологизациялау қажеттігін күн тәртібіне
қояды.
Қазақстан Республикасының 2015 жылға дейінгі білім беруді дамыту
тұжырымдамасының 4.3.1. тарауының I сатысы деп – бастауыш білім беру, 1-4
сыныптар деп көрсетілген. Оқудың ұзақтығы – 4 жыл. Оқу 6 жастан басталады.
Бұл жас баланың ақыл ойының дамуы мен әлеуметтік даяарлығы үшін мейлінше
қолайлы кезең болып табылады. Бастауыш мектептің негізгі міндеті – баланың
жеке басын бастапқы қалыптастыруды қамтамасыз ету, оның қабілеттерін
анықтау және дамыту.
Қазіргі жалпыға білім беру стандартына сәйкес бастауыш мектептің
маңызы мен қызметі оның үздіксіз білім беру жүйесіндегі басқа буындармен
тек сабақтас болуымен ғана емес, ең алдымен, оқушы тұлғасы ұйытқысының
қалыптасуы мен дамуы қуатты жүретін ерекше құнды, қайталанбайтын буын
екендігімен анықталынып негізделген.
Осымен байланысты интеллектуалдық, эмоционалдық, іскерлік, комму-
никативтік жағынан оқушыны айналадағы дүниемен (табиғатпен, басқа
адамдармен, өз-өзімен, т.б.) өзара белсенді әрекеттестік қарым-қатынасқа
дайындау бастауыш сатының негізгі қызметі болып табылады.
Бастауыш сатыда оқушының жалпы және психикалық дамуының бұл сияқты
жеткілікті деңгейіне қол жеткізу үшін, ең алдымен білім берудің мақсат
приоритеті түбегейлі өзгеруі керек: бірінші кезекке, бұрынғыша оқушыны
пәндік білім, біліктердің белгілі бір жиынтығымен қаруландыру емес, оқу
әрекетін қалыптастыру негізінде жеке бас тұлғасын тәрбиелеу мақсаты
қойылады.
Мұғалімнің еңбегінің табысты болуы оның жан-жақты ізденуінде,
творчестволығында. Білімді оқушыға тиянақты, түсінікті бере білу – үлкен
өнер. Сол сияқты білімді дұрыс бағлауда үлкен өнерді талап етеді. Оқушының
білімді қалай игергендігін білудің оқушы өзі үшін де, мұғалім үшін де
маңызы зор. Бұдан білімдерді, шеберліктерді және дағдыларды тексеру көмегі
арқылы жетуге болады. Тексеру дегеніміз ұмытудан сақтандырудың ғана емес,
сондай-ақ білімді неғұрлым берік игерудің маңызды құралы. Тексеру барысында
мұғалім балалардың білімді игеру фактісінің өзін ғана емес, сондай-ақ олар
материалды қаншалықты дұрыс игеріп, қабылданғанын ойлап, есіне сақтай ала
ма, жоқ па соны анықтауға тырысады.
Тексеру мен бағалаудың тәрбиелік маңызы тығыз да, оқудағы дұрыс я
бұрыс емес баға мектеп оқушысын жүйелі жұмыс істеуге итермелейді, оның
мінез-құлқының маңызды сипаты ретінде еңбек сүйгіштік қабілетін
қалыптастыруға жол ашады. Алған, игерген білімді тексеру және бағалаудың
өзіндік ерекшеліктері бар.
Мұғалім оқушының білімін тексеру мен бағалауда оқушының психикасына
әсер еткізбейтіндей әділ бағалауы, білімді дұрыс игергені абзал. Қазіргі
кезеңде білімді тексеру мен бағалау ісі мұғалімнің жауапкершілігіне,
әділдігіне байланысты. Бағалау арқылы оқушылардың білім деңгейін ғана емес,
оның ізгілікке, әділдікке, адамгершілікке, ұжымдылыққа, жауапкершілікке
ұмтылдыру - әрбір мұғалімнің міндеті, яғни бағалау тәрбие құралы.
Білімді тексеру және бағалау мұғалімнен үлкен жауапкершілікті және
әділдікті талап етеді. Білімді бағалаудың моральдық мәні зор. Ал бағаны
дұрыс, орынды пайдаланудың тәрбиелік мәні зор, яғни мұғалім бағаны қалай
болса, солай қоюдан сақтануы керек.
Көптеген мұғалімдер осы уақытқа дейін білімді тексергенде оқушының
назарын негізінен материалды сөзбе-сөз айтып беруіне аударып келеді.
Тексеруге бұлай қараудың белгілі негіздері бар. Әсіресе, бастауыш мектепте
оқу материалының бір бөлігі жаттауға және айтып беруге жатады. Алайда бұл
сөзбе-сөз айтып беру білімді тексерудің барысында басым болуға тиіс деген
сөз емес. Егер жай айтып беру басым болса, онда оқушы оқу материалын жаттап
алуға үйреніп кетеді. Ал бұл білімді меңгеруге жатпайды, яғни оқушы алған
білімін практикада қолдана алмайды. Көптеген мұғалімдер көптен бері-ақ
материалды дербес айтып беру тәсілін пайдаланып келеді. Бұл оқушылардың
творчестволықпен оқи білуге талаптану барысында бір адым алға басқандық.
Алайда, қазіргі уақытта әлемдік білім беру кеңістігіне кемел
біліммен ену үшін халықаралық дәрежедегі білімдік мазмұн мен оны
бағалаудың сапалы жүйесін анықтап оған көшу Қазақстандық педагогика
ғылымының өзекті мәселесі болып отыр.
¥сынылып отырған әдістемелік жүйе жоғарыда баяндалған курстың мазмұнына
сәйкес дайындалды. Әдістемелік құралдын Қосымшалар бөлшінде курс барысында
бүгінгі таңда өнімнін сапасын баскару, оны сандык бағалау және өлшеу
катысты проблемалар аса манызды болып отыр. Казакстан Республикасының
Білім туралы Занының 8 тарау 55 бабында Білім беру сапасын баскару білім
беру саласындағы бірынғай мемлекеттік саясатты іске асыруға бағытталған
және білім сапасын бағалаудын бірынғай ұлттык жүйесін кұрайтын мемлекеттік
және институционалдык кұрылымдарын, білім беруді каржыландыруға бөлінетін
каражатты пайдалану ұтымдылығын және білім беру жүйесі жұмыс істеуінін
тұтастай тиімділігін камтиды деп атап көрсетілген. Сондыктан білім сапасын
баскару үшін онын критерийлері мен көрсеткіштерін аныктау керек.
Мониторнг әдісі білім сапасын бағалаудың кез келген процесті баскару
үшін ен алдымен оның параметрлерін өлшей білу керек болғандыктан кез келген
сапаны баскару жүйесінін үздіксіз әлементі болып табылады. Сапаны сандык
бағалаусыз сапа проблемаларынын ақпараттык аспектісін зерттеу мүмкін емес.
Өнімнін сапасын өлшеу проблематикасының табиғатынын өзі сапаны сипаттау
үшін сандык бағалауды пайдалану кажеттілігін көрсетеді.
Қазіргі таңда білімнің сапасын сандык бағалау және өлшеу проблемасы
барлык ғылымның түйінді проблемаларының бірі болып отыр.
М.М. Поташниктің, В.П. Панасюктің, В.Я. Белобрагинаның, А.И. Субеттоның
және т.б. ғалымдардын зерттеулерінде кең мағынада қарастырылатын (окыту,
тәрбиелеу, даму, әлеуметтендіру және т.б. жиынтығы ретінде) білім сапасын
бағалауда математика ғылымының мүмкіндігі шектеулі екендігі
көрсетілген[10,12,24].
Қазақстанда білім сапасын арттыру мәселесі және зерттеудің тиімді
әдістерін зерттеумен айналысып жүрген педагог ғалымдар: Т.Баймолдаев,
А.Жайтапова, М.Жадрина, А.Әбілқасымова, Қ.Қабдолова, Ф.Наметкулова, т.б.
ғалымдардың пікірінше елімізді білім сапасын арттырудың тиімді жодарын
анықтау үшін ең алдымен біздің мектептердегі білім сапасын мониторингілеу
жұмысын жетілдіру керектігіне ерекше назар аударуда. Өйткені, білім сапасын
арттыруда білім беру жүйесін дұрыс басқарудың шешуші фактор екендігі, ол
үшін орта білім беретін мектептердегі оқыту сапасын зерттеудің маңыздылығы
күн тәртібіне қойылып отырғаны бәрімізге мәлім.
Сол себепті біздің зерттеу жұмысымыздың тақырыбы Бастауыш білім беру
жүйесінде білім сапасын мониторинглеу деп таңдалды, яғни білім сапасын
мониторинглеу арқылы ғана оқытудың, оқу мазмұнын оқушылардың жас және даму
ерекшеліктеріне сай беру жүйесін басқару қажеттілігі ғылыми түрде
негізделді.
Зерттеудің мақсаты: Бастауыш білім беру жүйесінде оқытудың сапасын
арттырудың мониторингтік әдісін қолданудың тиімділігін анықтау.
Зерттеу объектісі: Бастауыш мектепте оқыту сапасын арттыру іс-
шараларын ұйымдастыру үрдісі.
Зерттеу пәні: Бастауыш мектептердің білім беру сапасын арттыру мазмұны
мен әдіс-тәсілдері.
Зерттеу болжамы: бастауыш мектептердің оқу-тәрбие үрдісінде оқыту
сапасын арттырудың іс-шараларын ұйымдастыруда оқушылар мен оқытудың сапасын
тексеру мен бақылаудың және олардың тиімділігін қамтамасыз ететін оқыту
процесінің кемшіліктері мен жетістіктерінің себеп саклдарларын көрсетуге
мүмкіндіе беретін мониторингтік әдістің қызметі өте зор болып табылады.
Мектептердің оқу-тәрбие үрдісінде мұғалімдердің дұрыс жұмыс стилін таңдай
алуыларына жағдай жасалынып, оқытуды ұйымдастыруды жоспарлау мен басқаруға
қолайлы жағдай жасалынады; оқу-тәрбие үрдісінде әрбір оқушының жеке және
дербес ерекшеліктері мен қабілеттері ескеріледі; оқу-тәрбие үрдісінде әрбір
оқушының танымдық әрекетіне тән дағдыларды қалыптастыру үшін дамыта оқытуды
жүзеге асырса; оқу-тәрбие үрдісінде әрбір оқушының пәнге деген қызығушылығы
және өз күшіне, біліміне деген сенімін арттыру үшін мұғалім қызметінің
әрекеттік белсенділігі күшейер еді, яғни білім беру мен оқыту сапасы артар
еді деп есептейміз.
Зерттеу міндеттері:
1. Елімізде орта білім беру, оның ішінде бастауыш білім беру сапасын
арттырудың тиімді жолдарын анықтау бағыттарын бойынша қазіргі кездегі
мектептерде қолданылатын оқыту жүйесінің негізгі бағыттарын айқындау;
2. Оқыту сапасының мониторингтік әдісінің тиімділігі туралы белгілі
отандық және шетелдік педагог-ғалымдардың еңбектеріне шолу және талдау
жасау;
3. Бастауыш мектептің білім беру жүйесінің сапалылығын сарапта және оны
жетілдірудің тиімді жолдарын көрсету.
Зерттеу жұмысында қолданылған әдістер: философиялық, психологиялық,
педагогикалық, әдістемелік және арнаулы әдебиеттерге теориялық талдау
жасау; бастауыш мектептердің оқу-тәрбие үрдісінде кіргізетін барлық пәндер
мен сабақтан тыс жұмыстардың бағдарламасына әдістемелік құралдарына талдау
жасау; бастауыш мектептерде өткізілетін дәстүрлі емес сабақтар мен сабақтан
тыс жұмыстарды өткізу әдістемесіне педагогикалық талдау жасау; жаңашыл
мұғалімдердің іс-тәжірибесін зерттеу, талдап қорыту; оқытудың әдіс-
тәсілдерін пайдаланатын алдыңғы қатарды мектептердің іс-тәжірибелерін
қатарлы мектептердің іс-тәжірибелерін зерттеу, талдау жасау.
Зерттеу кезеңдері:
1-ші кезеңде (2010-2011 жж.) тақырыптың өзектілігі дәлеледеніп,
психологиялық, педагогикалық, әдістемелік және арнаулы әдебиеттерге
теориялық талдау жасалынды; оқытудың сапасын анықтаудың тиімді әдістері
педагогикалық тұрғыдан негізделді;
2-ші кезең (2011-2012 жж.) педагог-ғалымдардың және озат мұғалімдердің
іс-тәжірибесі негізінде және арнайы ұйымдастырылған педагогикалық зерттеу
нәтижесінде білім беру сапасын мониторинглеу дің тиімді әдістемелік
бағыттары айқындалып, олар ғылыми-педагогикалық тұрғыдан тұжырымдалды.
Қорғауға ұсынылады:
1. Білім беру сапасын тексеру мен бағалаудың әлімдік және отандық
жүйелері және олардың жетістіктері мен кемшіліктері туралы сараптау
нәтижелері.
2. Жамбыл облысында білім беру жүйесінің, оның ішінде бастауыш білім беру
сапасының көрсеткіштері бойынша алынған мониторингтік жұмыстардың
нәтижелері.
3. Білім сапасын мониторингтеу әдісін пайдалану арқылы оқыту сапасы мен
мұғалімдердің даярлығын арттыру, олардың қызметін басқару жұмыстарының
бағыттары.
1. БІЛІМ САПАСЫ, ОНЫ ҚАЛЫПТАСТЫРУДЫҢ ҒЫЛЫМИ-ПЕДАГОГИКАЛЫҚ НЕГІЗІ
1.1 Педагогикалық білім беру жүйесіндегі сапа түсінігі
Қазақстан Республикасының Президенті Н.Назарбаев 2007 жылғы Жаңа
әлемдегі жаңа Қазақстан атты халыққа Жолдауында Біз бүкіл еліміз
бойынша әлемлік стандарттар деңгейінде сапалы білім беру қызметін көрсетуге
қол жеткізуіміз керек атап көрсеткен болатын[1].
Сапалы білім беру қызметін көрсету – білім мекемелері, педагогтар
алдында тұрған міндет. Сондықтан педагог кадрларды білім сапасын арттыруға,
яғни иннновациялық әрекеттерге дайындаудың маңызы ерекше.
Білімнің сапасы – ең алдымен мақсаттың және нәтиженің сапасы: одан
кейін басқаруды, ұстаздың, оқушының және педагогикалық әрекеттің сапасы.
Осындай сапалылықты қамтамасыз ететін сапалы мұғалімдер шығармашыл болуы
керек.
Сапаның нақты түсініктерін, соның ішінде білім сапасын, өнімнің
белгілі қажеттіліктерін қанағаттандыру мүмкіндіктерімен анықталатын
сипаттамалары мен қасиеттерінің жиынтығы ретінде қарастыратын халықаралық
стандарттардағы анықтамасы арқылы қарастыруға болады. Аталған қасиеттерді
сандық бағалау өнімнің сапа көрсеткіштері болады. Ал біздің жағдайда өнім –
жеке және жалпы сипаттағы сұраныстарды қанағаттандыратын оқу-тәрбие
әрекетінің нәтижесі ғана бола алады.
Сапа термині жеке екі аймақта: біріншіден философияның маңызды
категорияларының бірі: екіншіден қазіргі кездегі материалдық өндірістің
кез келген саласында, яғни қазіргі экономикада сапа маңыздылығы, сапасы
төмен немесе жоғары деген түсініктер арқылы қалыптасуда.
Яғни, бұл түсінікке сәйкес сапа заттың немесе құбылыстың барынша
жарқын қасиеттерін сипаттайтын, доминантты қасиет ретінде қарастырылады.
Бұл жағдайда заттың немесе құбылыстың басқа қасиеттері қарастырылмайды,
олар маңызды емес. Сапаның осы түсінігі еңбек өнімінің алғашқы кезеңдерінің
өзінде қарастырылғанмен, бүгінгі таңдағы материалдық өндірістің жоғары даму
кезеңдерінде де заттың немесе құбылыстың көптеген қасиеттерінің ішінен
сапаны басты қасиет деп санайды.
Сонымен, сапа - объектінің дәл осы объекті екендігін дәлелдейтін,
маңызды анықтылығын және тұрмыстан бөлінбейтіндігін көрсететін философиялық
категория. Сапа бір объектіні екіншіден ажыратуға мүмкіндік беретін, оның
рекшелігін сипаттайтын құрамдас элементтердің тұрақты өзара қарым-
қатынасын бейнелейді. Сапаға байланысты әрбір объект жеке өмір сүреді.
Сонымен қатар сапа біртекті субъектілер класын сипаттайтын жалпыны да
көрсетеді.
Бүгінгі таңда өнімнің сапасын басқару, оны сандық бағалау және өлшеуге
қатысты проблемалар аса маңызды болып отыр. Қазақстан Республикасының
Білім туралы заңының 8 тарау, 55 бабында Білім беру сапасын басқару
білім беру саласындағы бірыңғай мемлекеетік саясатты ічке асыруға
бағытталған және білім сапасын бағалаудың бірыңғай ұлттық жүйесін құрайтын
мемлекеттік және конституционалдық құрылымдарын, білім беруді
қаржыландыруға бөлінетін қаражатты пайдалану ұтымдылығын және білім беру
жүйесі жұмыс істеуінің тұтастай тиімділігін қамтиды деп атап
көрсетілген. Сондықтан білім сапасын басқару үшін оның критерийлері мен
көрсеткіштерн анықтау аса маңызды.
Олай болса, Қазақстанда бүгінгі таңда халықаралык денгейге дейін
арттыруды қажет ететін білім сапасын (оқу-тәрбие процесінің сапасын)
бағалауда өнеркәсіпге, жоғарғы кәсіптік білім беру саласында калыптасып
отырған сапа менеджменті жүйелерінің принциптерін басшылыққа ала отырып,
жалпы орта білімнің сапасын бағалауға сапаны бағалаудың 7 кұралын пайдалану
мәселесі манызды болып табылып отыр.
Мектептеп білім сапасы өзара байланысты құрамдас бөліктердің, яғни оқу-
тәрбие процесі орындалатын жағдайлардың әдістемелік, нормативтік-
құкыктық, материалдык-техникалық, әлеуметтік-психологиялык сапасы;
проиестін (оқу-тәрбие процесінін окытуды, тәрбиелеуді. әксперименттік-сынак
жұмыстары және т.б. ұйымдастыруды камтамасыз ету жағдайы) сапасы; нәтижелер
сапасынын бірлігі ретінде қарастырылады.
Мектептегі білім беру процесінің сапасы келесі көрсеткіштер бойынша
бағаланып жүр:
1) оқу-тәрбие процесін жүзеге асыру жағдайларына байланысты (критерий)
көрсеткіштері (педагогикалык кадрдың кәсіби денгейі; окушылар
контингентінін ерекшелігі; білім беру процесін құрыктык-нормативтік.
материалдык-техникалык және каржылык камтамасыздандыру денгейі; білім беру
процесін медициналык және әлеуметтік-психологиялык камтамасыздандыру
денгейі; мектептін әдістемелік әлеуметінін онын жылдан-жылға өзгеру
динамикасының, пайдаланудың денгейі);
2) білім беру процесінщ жағдайына байланысты көрсеткіштер (тәрбиелік
жұмыстын жүйелілігі және онын тұлғалык-ізгіліктілік бағыты; окыту мен
тәрбиелеуде колданылатын кұралдар мен әдістер; окыту мен тәрбиелеу
нәтижелерінін диагностикалау жүйесі; сабакты өткізу мен оны бағалау сапасын
камтамасыз ету; мектептегі оқушылардын денсаулығын сактау жұмыстарының
жүйесі);
3) білім беру процесінін нәтижелеріне байланысты көрсеткіштер (білім
бағдарламаларының нормаға. стандарттарға және мектептін тұтынушыларының
талаптарына жакындау дәрежесі: оқушылардын мемлекеттік және аралык
аттестациялау корытындысы; окушылар мен мұғалімдердің шығармашылык
жетістіктері; білім беру нәтижелеріне оқушылардың, ата-аналардың,
мұғалімдердін канағаттану дәрежесі; білім алуды жалғастыруды қамтамасыз
ету).
Өзімізге белгілі Қазақстандағы білім беру сапасын баскару жүйесі мен
әлемдік тәжірибелерді зерттеу барысында біз сапа туралы барынша түсінік
беру бойынша сапа, сапаны баскару, білім сапасы, жалпы орта білім беретін
мектептердегі сапа сияқты негізгі ұғымдарға берілген түсініктемелер мен
анықтамаларға талдау жасадық.
Білім сапасының күрделілігін ескерсек оны зерттеуде жүйелілік келісті
колданған дұрыс. Л.Я.Зоринаның пікірінше сапа мәселесі әртүрлі белгі,
фактор ретінде карастырылатын жан-жакты және мұғалімдерімен қандай
әдістемелік жұмыстар жүргізуге болатындығы жөнінде әдістемелік нұскау
берілген.
Төртінші Жапондык ТQМ-дегі сапа мәселелерін шешу стратегиялары
модулінде 5М стратегиялары. 58 стратегиялары және кайдзен стратегиялары жан-
жакты талкыланады. Осы модульдің практика-лық бөлімінде тыңдаушылар
өздерінін жұмыс орнын ұйымдастыру бойынша нақты әдістемелік нұcкаулар
дайындайды.
Рефлексивтік-бағалау модулінде түзету жұмыстары жүргізіліп, Кәсіби
өсуді жобалау бойынша дөнгелек стол ұйымдастырылады. Бұл курстың
тәжірибелік мазмұнында Білім саласыцда сапаны бағалаудын 7 құралын
пайдалану тәжірибесі, 5М стратегиялары. 58 стратегиялары. Кайдзен
стратегиялары такырыптарында практикалык сабактар мен зертханалык-
практикалык жүмыстарды орындау карастырылды. Курс бағдарламасы
жекелеген педагогтардын өз білімін жетілдіру максатында колдануға да
ьщғайлы дайындалған. Өз бетшше талдауға арналған тапсырмалар карастырылып,
оларды орындауға арналган накты нүсқаулар берілген. Сондай-ак курсқа ену
және шығу диагностикасынын материалдары ұсынылып отыр.
¥сынылып отырған әдістемелік кұрал жоғарыда баяндалған курстын
мазмұнына сәйкес дайындалған. Әдістемелік құралдын Қосымшалар бөлшінде курс
барысында тьщдаушылар орындайтын практикалык жұмыстарға арналған таратпалы
материалдар берілген. Осы түрғыда білім нәтижесін әртүрлі денгейлер мен жан-
жакты карастыратын, онын сапасы кызыктыратындар тұтынушылар болып табылады.
Тұтынушылардьщ екі тобы бар. Ен алдымен. тұтынушы -окыту процесшдеп
оқушынын өзі және жалпы білш мекемесінін бітірушісі. Екіншіден,
түлынушылардын катарына білім мекемесінің бітірушісін оқуға. жұмыска
кабылдайтын немесе онымен әрекеттесетш ұйымдар, мекемелер және тұлғалар
енеді.
Осы тұтынушылар мектепке катысты өз тұрғысынан білім мазмұнынын
сапасын аныктайтын. өздерінің талаптарын айтатын тапсырыс берушілер болады.
Бұдан жалпы түрде білім сапасының болмайтындығы туралы корытынды жасауға
болады. Ол тек алдын-ала аныкталған максаттарға, білімділік параметрлерінін
талаптарына сәйкес сапа болуы мүмкін.
Накты тұлғанын сүраныстары мен мүмкіндіктеріне сәйкес болған жағдайда
ғана білім сапалы болады. Сондыктан. бүгінгі таңда оқушылар мен олардын ата-
аналарынын мектепті және бағдарламаны таңцау, білім беру процесінің
сапасына койылатын талаптарды дайындауға катысу мәселесі өзекті болып отыр.
Сонымен, білім сапасы білімділік параметрлерінің мазмұнына койылатын
талаптардан тұрады, ол окушынын білімді менгеру дәрежесімен аныкталады.
Көптеген ғалымдар оку әрекетін білім мазмұнын меңгеру нәтижесі болып
табылатын дайын білімді окушылардын бірте-бірте менгеру процесі ретінде
карастырады. Олар білімнін үш түрлі касиеттерін береді. Бірінші топ -
пәндік-мазмұндык - білімнін толыктығын, жалпылығын. жүйелілігін, екінші топ
- мазмұндык-әрекеттік — білімнін беріктілігін, нактылығын, мобильдігін,
үшінші топ - мазмұндық-тұлғалық - білімнің тұрақтылығын, икемділігін,
тереңдігін қамтиды.
Жалпы білім беретін мектептегі окыту проиесінің сапа көрсеткіштері
Сапалы білім беру кызметін көрсету - білім мекемелері, педагогтар
алдында тұрған міндет.Білім беру сапасы туралы сөз қозғағанда, біз
көбінесе:1) неліктен?, 2) не нақты өлшенеді?, 3) кім онымен айналысалы?, 4)
ол қалай болады деген сұрақтарға жауап іздейміз.
Осыған байланысты оқыту процесінің сапасының көрсеткіштері мен
критерийлерін анықтау мәселесі туындайды.
Ресейлік педагогтар В.С.Леднев, Т.Л.Макарова, М.М.Поташник, С.Е.Шишов,
т,б, зерттеулерінше адамның әлімдік стандарттарға сәйкес білім алу
құқығын кепілдікпен қамтамасыз ету цүшін білім сапасын дұрыс бағалау
керек[].
Бұл мәселені елімізде білім сапасын бағалау мекемелерінің қызметін
қамтамасыз етуге бағытталған басқару щещімдерін қабылдау үшін ғана емес, ең
алдымен оларға үлгі жасау, даму мақсаттарын тұжырымдау және мағынасын
түсіну үшін керек деп қабылдау дұрыс.
Спаның тұрақты өзгерісін күнделікті бақылау жүйесі (сапа мониторингісі)
мен әрекеттерге жасалынған мекеменің, педагогтың өздік талдауы басқалармен
салыстырғанда объектінің қай жерде тұрғанын анықтайды, бұл білім
мекемесінің бәсекеге қабілетті болуы үшін маңызды. Сондықтан білім сапасы
мен оны бағалау мәселесі бүгінгі таңда педагог қызметкерлер үшін маңызды
болып отыр.
Өйткені, қазіргі уақытта адамның кәсіптік жетістігінің сапасы көбінесе
оның өмірінің әртүрлі жағдайларында қолданатын білігі мен құзырлылығына,
даму қабілеттеріне байланысты. Бұл өз кезегінде білім беру мақсаттарының
түбегейлі өзгеруіне алып келеді. Бұрын мектеп бітірушілер меңгеретін
энциклопедиялық білім қазіргі уақытта құралға айналды. Яғни, білім беруде
біліктіліктен құзырлылық келіске ауысу қажеттігі туындап отыр.
Құзырлылық қатынас термины жалпы тәрбиелеу мен оқыту мәселелеріне
қатысты кең қолданылғанмен, мектепте өз қажеттілік дәрежесінде
қолданылмайды. Ол тек 12 жылдық білім беруге бағытталған мемлекеттік
жалпыға міндетті білім стандарттарының жобасында қарастырылып жүр.
Ресей педагогтары В.А. Кальней и С.Е. Шишов Школа: мониторинг качества
образования монографиясында құзырлылықка оқу аркылы меңгерілген білімге,
тәжірибеге, құндылыкка. икемділікке негізделген жалпы қабілет деген
анықтама береді. Құзырлылык білім де. дағды да емес, құзырлы болу ғалым
немесе білімді болу дегенді білдірмейді [12].
В.А Кальней мен С.Е. Шишов білім мекемелерінде өскелен ұрпақ келесідей
кұзырлылыктарды менгеруі тиіс деп есептейді:
-жауапкершілік алу, бірлескен шешім қабылдауға катысу,
қақтығысты бейбітшілікпен реттеу, демократиялық институттарды
жақсарту мен қызмет етуге қатысу сиякты қабілеттер ретінде саяси
және әлеуметтік құзыреттіліктер;
-көпмәдени коғамдағы өмірге катысты құзырлылыктар,
адамдардың бірін-бірі кұрметтеуі, мәдениеті, тілі мен діні бөлек
адамдармен қатар бейбіт өмір сүру;
-қоғамдык өмірде және жұмыста аса маңызды орын алатын
ауызша және жазбаша карым-катынас жасауға қатысты
құзырлылықтар. Бұл топқа сондай-ак бірнеше тілді менгеру және
оның қажеттілігін түсіну де енеді;
- ақпараттық коғамның пайда болуына байланысты
құзыреттіліктер. Жаңа технологияларды менгеру және олардың
маңызын түсіну, бұкаралык ақпарат құралдары тарататын
ақпараттар мен жарнамаларға сын көзқараспен карау қабілеттілігі;
-қоғамдык және жеке өмірде, кәсібилікте үздіксіз дайындык
негізі болып табылатын оқуға қабілеттілік [12].
Олай болса, білім сапасын басқару құзыреттілігі мүғалімнің кәсіби
сапасының жоғарғы денгейінің көрсеткіші бола алады.
Ал 12 жылдык білш беруге бағытталған мемлекеттік жалпыға міндетті
білім стандарттарының жобасында оқушыларда ақпараттық, коммуникатив-тік
және проблемаларды шешу құзыреттілігі карастырылады.
Көптеген жылдар бойы мектептін әрекеттері сапасынын көрсеткіштері мен
критерийлерінде оқушылардың білімділік денгейін оқу пәндерін менгеру
дәрежесі ретінде қарастырған. Психологияда окытудын процессуалдык жағын -
кабылдау, білімді менгеруді бағалау деп қарастырады. Сонымен, сапаның
нәтижелік көрсеткіші ретінде баланың психологиялык даму динамикасы, яғни
психологиялык касиеттердін: танымдык мотивация. әрекеттердегі субъективті
көзкарас. еркіндік және т.б. дамуы мен пайда болуы қарастырылады.
Білім беру процесі мен нәтижесін педагогикалык және психологиялык
тұрғыда карастыру бір-бірімен тығыз байланыста екені белгілі. Балада
толыққанды білім мен білікті калыптастыру үшін оның психологиялық дамуына
ықпал ету керек. Сондыктан, білім беру процесінің нәтижелілігінің
көрсеткіші ең алдымен педагогикалык-психологиялық болып табылады.
Педагогикалық-психологиялық көрсеткіштер жиынтығына келесілерді жаткызуға
болады.
1 Білім алу мотивациясы мен онын динамикасы. Бұл көрсеткіштің маңыздылығы
балаларға өмір үшін қажетті білім мен әрекеттер тәсілінің қорын мектеп
бере алмайтындығымен анықталады. Мотивацияның қалыптасуы оқушылардын
қажетті білім мен білікті өз бетінше меңгеруінің негізгі шарты болып
табылады.
2 Оқушыларда ақыл-ой дамуы мен оқу әрекеттерінің
қалыптасуы. Оның кұраушыларына пәндік білім, білік, дағдымен
қатар ақыл-ой әрекеті, негізгі ойлау операцияларының қалыптасуы,
ой әрекетінің түрлері мен әдістері жатады.
3 Оқушылардың кұндылықтарға бағытталуы және оның даму
динамикасы. Яғни, адам белсенділігінің негізінде болатын
идеалдарға жеке тұлғаның ұмтылысы. Оқушылардың
құндылықтарға бағытталуы: бұл онын өзіне, басқаларға, әлемге
қарым-қатынас жасау жүйесінен көрінеді.
4 Оқушылар мен мұғалімдердін оқыту процесіне қанағаттануы. Бұл - ұжымдағы
қатынас деңгейінің, максаттық ұстанымдар бірлестігінің, жағымды
психологиялық ахуалдың, оқыту жетістіктерінің кіріктірілген сипаттамасы.
Білім мекемесінде педагогикалык әрекеттердің негізгі бағыттарының,
білім беру процесінің субъектілерінің өзара әрекеттесуі; білім беру
процесіне қатысушылардың мектеп өміріне деген көзқарастары; білім беру
процесіне қатысушылардың белсенділігі мен өзін-өзі ұстауы аркылы
педагогикалык-психологиялык көрсеткіштер жиынтығының нәтижесін көруге
болады.
¥сынылған әрбір көрсеткіш сапалы, себебі оқушылардың тұлғалық
сипаттамасының өзгеру динамикасын, тұлғалық базалық құрылымдағы психикалық
қасиеттердің өскенін көрсетеді.
Ресейлік педагогикада Ю.А. Конаржевский, И.Я. Лернер, В.П. Панасюк,
М.М. Поташник, П.И. Третьяков. Т.И. Шамова т.б. зерттеушілер білім беру
процесінің сапа критерийлері мен көрсеткіштерін анықтау мәселесімен
айналысты.
В. П. Панасюк Научные основы проектирования педагогических систем
внутришкольного управления качеством образовательного процесса
монографиясында мектептегі білім беру процесінің сапасына басқа да көптеген
көрсеткіштер ыкпал ететіндігін анықтады, мысалы: оқу процесінің сапасы,
тәрбие жұмысының сапасы, әдістемелік жұмыстың сапасы, оқыту сапасы,
материалдық-қаржылық жағдайдың деңгейі, оқу-тәрбие процесін медициналық
және әлеуметтік-психологиялық қамтамасыз ету.
В.П. Панасюк білім сапасын басқару процесіне талдау жасай отырып,
келесі көрсеткіштерді атап көрсетті:
- оқыту сабақтары мен жүргізілген тексерулер саны, басқару
процесіндегі өңделген ақпараттар көлемі ретінде - өнімділік;
- білім беру процесінің соңғы нәтижесімен өлшенетін білім
мекемесінің қызмет етуде салыстырмалы шығындар ретіндегі-
тиімділік;
- өзгермелі жағдайда берілген функцияларды тиімді орындау
қабілеттілігі ретінде - бейімделу;
- білім беру процесі шеңберіндегі тұрақты процестерді сақтау
үшін қойылған мақсаттарға жетуді толық қамтамасыз ететін
басқару мәселелері мен шешімдерді уақтылы анықтау
қабілеттілігі ретінде - білім беру процесінің сапа аймағындағы
қабылданған басқару шешімдерінің шапшаңдығы;
- құрылымға тиесілі реттелген қатынастарды бұзбай, жаңа
байланыстар жасау және процесс барысындағы қабылданған
шешімге байланысты туындаған міндеттерге сәйкес басқару
субъектілерін өзгерту қасиеті ретінде - икемділік;
- мақсаттарға сәйкес қатынастардың қызмет етуі ретінде -сенімділік [13].
Ю.А. Конаржевский Менеджмент и внутришкольное управ-ление
еңбегінде мектептегі білім беру процесінін сапасының көрсеткіштерін
жеке блоктар түрінде қарастырады.
Олар:
- білім беру процесінің даму сапасы - мектептегі білім беру процесінін
ағымдык қызметінің (процессуалдык және қорытынды) жақтарының бірлігінде)
сапасы;
- мектептін негізгі сатыларындағы (бастауыш, негізгі, орта)
білім беру процесінің сапасы;
- білім беру процесінің сабакка, сабактар жүйесіне, оку,
әдістемелік, тәрбие, ғылыми әрекеттерге катысты сапасы;
- білім беру процесіне қатысушылар құрамы мен олардың
әрекеттерінін сапасы;
- білім беру процесін басқару бойынша негізгі функцияларды
(қызметтік әрекеттерді) жүзеге асыру сапасы;
- білім беру процесін реттейтін нормативтік-құқыктық және
әдістемелік құжаттардын сапасы [14].
Аталған көрсеткіштерді жеке-жеке карастырамыз. Білім беру
процесінін даму сапасы, мектептегі білім беру процесінің ағымдык қызметінін
(процессуалдык және қорытынды жактарының бірлігінде) сапасы ең алдымен
талаппен бекітілген, эталон бола алатын еңбектін накты объективті идеалды
немесе реалды коғамдык сапасының нәтижелері мен осы процеске сәйкестігіне
байланысты оның салыстырмалы тұрақты қасиеттерінін жиынтығы болып табылады.
Осы сапа аркылы білім мекемесінін қызметі қызметтік, сенімділік, тиімділік
критерийлері бойынша көрсетілуі мүмкін. Алғашкы екі критерий білім беру
процесінің процессуалдык жағын, ал үшіншісі қорытынды жағын сипаттайды.
Мектептің негізгі сатыларьшдағы (бастауыш, негізгі, орта) білім беру
процесінің сапасы тұтас мектептегі білім беру сапасының критерийлер жүйесі
аркылы бағаланады. Өйткені бір сатыда дұрыс әрекеттердін болуы мен ондағы
қызметтің дұрыс жолға қойылуы мектептегі оқу-тәрбие процесінің дұрыс жолға
койылғандығын білдіреді. Сонымен катар, көрсеткіштер жүйесі әрбір сатыдағы
оқушының мектепте болған мерзіміндегі әрекеттерін көрсететіндіктен
әрекеттердін өнімділігін сипаттайды.
Білім беру процесінің сабаққа, сабақтар жүйесіне, оқу, әдістемелік,
тәрбие, ғылыми әрекеттерге қатысты сапасы тұтастай алғанда жоғарыда атап
өткен кызметтік. сенімділік, тиімділік, өнімділік критерийлері аркылы
анықталады. Жекелеген жағдайда сабақтың, сабақтар жүйесінің педагогикалық
тиімділігі білім алушыларда білім, білік, дағдының қалыптасу көрсеткіштері
арқылы және білім алушылар мен мұғалімдер тарапынан оку әрекетінің
педагогикалық тиімділігі олардың әлеуеттік мүмкіндіктерін жүзеге асыру
толықтығымен, нәтижелерге қанағаттануымен диагностикаланады.
Сабақтың (сабақтар жүйесінің) өнімділігі оқу бағдарламасының
жекеленген бөлімін, нақты тақырыпты меңгеру жетістігіне оның қосқан үлесі
аркылы көрінеді. Оқу әрекетінің өнімділігі білім беру процесінің барлық
қорытындысына қоскан үлесі арқылы анықталады.
Білім беру процесі шеңберіндегі оқу, әдістемелік, тәрбие, ғылыми
әрекеттерге қатысты сапасы субъектілердің осы еңбек әрекеттеріне
қанағаттануы. оқушылардың денсаулығының жағдайы, оқушылардың білімділік
(білімділік, тәрбиелілік, дамытушылық) денгейі, мұғалімдердің
шығармашылығы, кәсіби кұзырлылық деңгейі ретінде әлеуметтік тиімділік пен
педагогикалық аспектілер арқылы көрінеді.
Білім беру процесіне қатысушылардың әрекеттері мен құрамының сапасы.
Мұғалімдер құрамынын сапасының манызды критерийі ретінде тұрақтылық пен
үйлесімділік алынады. Тұрақтылық критерийі педагог кадрлардың тұрақтылығы
мен оларды басқару және білім сатыларының арасындағы сабақтастыктың
болуымен сипатталады. Үйлесімділік критерийі педагогикалық ұжымда әртүрлі
санаттағы, әртүрлі бағдарламалармен жұмыс жасайтын, әртүрлі жастағы
мамандардың, тәжірибелі және жас мамандардың өзара бірін-бірі толықтыруын
көрсетеді. Оқушылар құрамының сапасы бастапкы (оқушыларды 1 сыныпка
қабылдау мен бастауыш сыныпта оқу мерзімінде) бағалау, яғни дайындык
критерийі арқылы көрінеді. Дайындық психологиялық және педагогикалық
тестер, оқу әрекеттері барысындағы бакылау, оның тиіміділігі мен
жетістігіне талдау жасау арқылы диагностикаланады.
Оқушылар, мұғалімдер мен әкімшілік, психолог мамандар әрекетінің
сапасы жұмысқа қабілеттілік критерийі арқылы анықталады. Жұмыска
қабілеттілік әрекеттердегі шығармашылыктың болуы, яғни педагогтардың кәсіби
өсуі, өзін-өзі жетілдіру белсенділігі, ұжым мен жеке тұлғаның қарым-
қатынасы, құзырлылық арқылы бағаланады.
Білім беру процесін басқару бойынша негізгі функцияларды жүзеге асыру
сапасы негізінен білім беру процесін ұйымдастыру және педагогикалық бақылау
сапасымен теңгеріледі. Негізгі критерийі жоғарыда аталған қызметтік,
тиімділік, сенімділік болып табылады.
Білім беру процесін реттейтін нормативтік-құкықтық және әдістемелік
құжаттардың сапасы тиімділік пен заманауилық критерийлері арқылы беріледі.
Оқу жоспарлары мен бағдарламалардың тиімділік критерийі ен алдымен олардың
әлеуеттік сапасын, оның педагогикалық тиімділігін көрсетеді. Нормативтік-
кұкықтық және әдістемелік құжаттардың тиімділігі оқу уақытын үнемдеу,
білімділіктің жекеленген құраушылары бойынша өсу көрсеткіштері арқылы
анықталуы мүмкін.
Оқу жоспарлары мен бағдарламалардың уақыт талабына сәйкес болуы
олардың білім мазмұнын таңдау мен тұлғаның даму қажеттілігіне қойылатын
талаптарға деген сәйкестік дәрежесімен ерекшеленеді. Әсіресе қазіргі таңда
жалпы орта білім беретін мектептің жоғарғы сатысында енгізіліп отырған
бағдарлы оқыту жағдайында аталған көрсеткіштің алатын орны ерекше.
Сондықтан білім сапасын бағалау үшін көрсеткіштерді, критерийлер мен
олардың сандық өлшеуіштерін дұрыс аныктаудың маңызы ерекше.
Осы анықтау жұмысының ең тиімді әдісі ретінде педагогикалық мониторинг
алынып отыр. Педагогикалық мониторинг туралы педагогикалық анықталарға
тоқталсақ:
• Педагогикалық мониторинг – педагогикалық жүйедегi мәлiмет
ақпараттарды жинақтау, сақтау, жүйелеу және таратудың түрi.
• Педагогикалық мониторинг – білім беру жүйесі қызметінің тиімділігі
жайлы санды-сапалық сипаттама жасау, жүйелі диагностика жүргізу.
• Педагогикалық мониторинг – қандай да бiр объективтегі, құбылыстағы
өзгерiстердi ұзақ уақыт бақылау.
• Педагогикалық мониторинг – педагогикалық жүйе қызметiнiң даму
мақсатындағы ақпараттарды жинақтау, сақтау, өңдеу, тарату.
Г.А.Стефановскаяның анықтамасы бойынша педагогикалық мониторинг –
диагностика, баға және педагогикалық үрдiстi жобалау, оның жүрiс барысын,
даму перспективаларын қадағалау[35].
Қазіргі білім беру парадигмасы кез келген іс-әрекетті, ол шын мәнінде
сапалы болуы ушін, диагностикалық негізде жоспарлап, тиімді жолдармен
ұйымдастыруды және мониторинг арқылы кадагалауды, бір сөзбен айтқанда
ғылыми тұрғыда басқаруды қажет етеді.
Сол себепті педагогикалық менеджментте мониторинг – ұзақ уақыт белгiлi бiр
мақсат негiзiнде жинақталған, сақталған ақпараттарды өңдеп, субъектiлердi
ақпарат нәтижесiмен қамтамасыз ететiн керi байланыс деп түсіндірілуде.
Мониторингтiң негiзгi мiндетi – мақсат пен нәтиже арасындағы айырманы
азайту.
Педагогикалық мониторинг типтері мен түрлері
1.Мақсаттар жүйесінің көлемі бойынша:
Стратегиялық, тактикалық, оперативтік.
2.Жүзеге асыру кезеңдері бойынша:
Бастапқы, ағымдық, қорытынды.
3.Іс шаралар жиілігі бойынша:
Бір реттік, қайталанбалы, жүйелі.
4.Бақылау объектілерін қамтуы бойынша:
Бағытты, іріктеулі, жаппай.
5.Ұйымдастыру формалары бойынша:
Жеке, топтық, шептік.
6.Қатынастар сипаты бойынша:
Сыртқы, өзара, өзіндік талдау.
7.Қолданылатын құралдар бойынша:
Стандартты, дәстүрлі емес, матрицалық.
Мониторинглеуді сапалы жүргізу үшін білім беру сапасына әсер ететін
факторларды есепке алу қажет. Мектептiң басты мақсат-мiндеттерiнiң негiзiн
құрайтын сапалы бiлiм беруге әсер етуші факторлар бiрнеше бағыттан тұрады:
І.Мектептiң жалпы дамуы.
ІІ.Балалардың бiлiм алу құқығын жүзеге асыру.
ІІІ.Оқыту сапасы.
ІV.Оқушылардың бiлiм сапасы.
V.Сыныптан тыс тәрбие жұмыстары.
VІ.Оқушылардың тәрбиелiлiк деңгейi.
VІІ.Оқушылар денсаулығы.
VІІІ.Ата-аналармен жұмыс.
Сонымен бірге педагогикалық мониторингке ықпал етуші факторларға:
Педагогикалық менеджмент;
Инновациялық процестер; Педагогикалық диагностика;
Педагогикалық тестiлер; Шығармашылық қабiлет;
Бiлiм берудегi жетiстiктерді жатқызуға болады.
Объективтілік пен нақтылық, толыққандылық пен жеткіліктілік, жүйелілік
пен түсініктілік, оңтайлылық пен оперативтілік секілді қасиеттер білім беру
жүйесіндегі мұғалім қызметінің сапалығынының критерийлері деп табылуда.
Мониторинглеу жұмыстарын ұйымдастыруда педагогикалық диагностика әдісі жиі
қолданылады: педагогикалық қызметті диагностикалау және мұғалім қызметін
диагностикалау бағыттары мына схема бойынша жүзеге асырылуда:
- мұғалімнің өздiгiнен бiлiм алуға дайындығы;
- мұғалiмнің кәсіби дайындығы;
- мұғалімнің кәсіби құзырлылығы;
- мұғалімнің зерттеушілік мәдениеті;
- мектеп бітірушінің негізгі құзырлылықтары;
- мұғалiмнiң сапалы қызметiнің нәтижесi.
Сауалнамалар жүргізіліп, педагогтардың кәсіби біліктілігін арттырудың
диагностикалық картасы жасалады. Мектептегі әдістемелік жұмыстардың сапасы
сол бойынша анықталады. Диагностикалық карта жыл бойы жасалады және бірнеше
кезеңнен тұрады. Онда мына бағыттар қамтылған:
• Мұғалімдердің оқыту және сабақ беру қабілеттері.
• Кәсіби мүмкіндіктері мен педагогикалық мәдениеті.
• Ұстаздардың өз білімін жетілдіру жүйесі мен ғылыми-зерттеу
жұмыстарымен айналысу барысы.
Алдағы жылдың жұмыс жоспары мұғалімдердің сұраныстарын ескере
отырып, осы диагностикалық карта негізінде жасалады.
Мұғалімнің өздiгiнен бiлiм алуға дайындығы
Жалпы дайындығы
I.Мотивациялық компонент.
II.Когнитивтi компонент.
III.Рухани – ерiк-жiгерлiк компонент.
IV.Гностикалық компонент.
V.Ұйымдастырушылық компонент.
VI.Педагогикалық қызметте өзiн-өзi басқаруы.
VII.Коммуникативтiк қабiлеттерi.
Теориялық дайындығы
1.Аксиологиялық (педагогикалық білім жиыны).
2.Технологиялық білім.
3.Эвристикалық білім-білік.
4.Тұлғалық: а)Ұстаз шығармашылығы. ә)Ұстаздың өзін-өзі көрсетуі.
Мұғалiмнің кәсіби дайындығы
І нұсқа (В.М.Лизинский)
I.Пәндік дайындығы.
ІІ.Психологиялық дайындығы.
ІІI.Педагогикалық дайындығы.
ІV.Әдістемелік дайындығы.
V.Жалпы мәдени дайындығы.
VІ.Көңіл-күйлік және адамгершілік дайындығы.
ІІ нұсқа (В.И.Зверева)
I.Ғылыми-теориялық дайындығы.
ІI.Әдістемелік дайындығы.
ІІI.Психо-педагогикалық дайындығы.
Мұғалімнің кәсіби құзырлылығы
Пәндік біліктілік:
оқытудағы проблеманы шешу қабілеттігі.
Бақылау-талдаушылық:
өзінің кәсіптік қызметін талдау-бақылауы.
Ұйымдастырушылық:
оқушылардың оқу әрекетін ұйымдастыра білуі.
Коммуникативтік:
өзара қарым-қатынас проблемаларын шеше білуі.
Бейімделушілік:
өмірдің өзгермелі жағдайларына бейімделуі.
Мотивациялық:
тұлғааралық қарама-қайшылықтары шеше білуі.
Жобалаушылық:
өзінің, оқушының жалпы дамуын жобалай білуі.
Гностикалық (ғылыми-зерттеу):
тұлғалық даму нәтижелерін зерттеуі.
Мұғалімнің зерттеушілік мәдениеті
1.Жас мұғалім (теориялық білім алу)
Педагогикалық рефлексия (курстық жұмыс жазу).
2.Шығармашыл мұғалім (тәжірибе жинау)
Практикалық рефлексия (іс-әрекетті талдау).
3.Тәжірибелі мұғалім (шығармашылық ізденіс)
Әдістемелік рефлексия (тәжірибе-сынақ өткізу).
4.Жаңашыл мұғалім (тиімді жүйе құру)
Технологиялық рефлексия (оқыту үрдісін жобалау).
5.Инноватор мұғалім (жаңаруды жүйелеу)
Ғылыми-зерттеу рефлексиясы (білім беруді үлгілеу).
6.Зерттеуші мұғалім (жаңа жүйе негіздеу)
Әдіснамалық рефлексия (ғылыми зерттеу жүргізу).
Мұғалiмнiң сапалы қызметiнің нәтижесi
1.Өз пәнi бойынша бiлiмi.
2.Өз пәнiне көзқарасы.
3.Жұмыстағы жаңалықты сезiнуi.
4.Оқу жұмысын жоспарлай бiлуi.
5.Оқытудың психо-педагогикалық негiздерiн бiлуі.
6.Педагогикалық әдебі.
7.Оқыту процесiнде оқушыларға жеке тұрғыдан келуі.
8.Оқушылардың оқу дағдыларын дамыту жұмысы.
9.Оқушылардың ойлау қабiлетiн дамыту жұмысы.
10.Оқушылардың пәнге қызығушылығын дамыту.
11.Оқушылар бiлiм сапасы, бiлiк-дағдысын бағалай бiлу.
Мектеп бітірушінің негізгі құзырлылықтары
Негізгі құзырлылықтар:
1.Құндылықты-бағдарлы құзыреттілік.
2.Мәдениеттанымдық құзіреттілік.
3.Когнитивтік құзіреттілік.
4.Коммуникативтік құзіреттілік.
5.Ақпараттық-технологиялық құзіреттілік.
6.Әлеуметтік өзара қарым-қатынас құзіреттілігі.
7.Тұлғалық өзін-өзі дамыту құзіреттілік.
Түйінді құзырлылықтар:
1.Зерттей білуі.
2.Іздей білуі.
3.Ойлана білуі.
4.Ынтымақтаса білуі.
5.Істі атқара алуы.
6. Ортаға бейімделе білуі.
Зерттеу тақырыбының негізгі мақсатына сәйкес оқушылардың білім сапасын
мониторинглеуге арналған педагогикалық мониторинг құрылымы төмендегідей
мазмұнды құрады:
1) мониторингтің атқаратын қызметі + проблемаларды анықтау, шешу +
әрекет барысына түзетулер енгізу
2) басқарушылық шешім қабылдау+ міндеттердің орындалу барысын анықтау+
түпкі нәтижені болжау
3) сауалнама + сұрақ-жауап +ашық тест+ сұхбаттасу+ әңгімелесу
4) олқылықтарды болдырмау+ кемшіліктердің алдын алу+ білім беру сапасын
арттыру
Оқушының үлгерімін айқындайтын көрсеткіш - оларға қойылған баға.
Шәкірттің білім, білік деңгейі баға арқылы сипатталса, оның шындықпен
үйлесімі жөнінде түрлі-түрлі пікірлер бар. Әлемдік деңгейден қарасақ,
мектептегі оқытудың деңгейі, өмірге үйлесімі, мөлшерлік шамасы туралы және
оны айқындауға қойылатын шарттар да әр басқа. Оқушылардың білімін тексеру
тек баға қоюмен шекелмейді, шәкірттің үққаны, білімінің беріктігі,
тереңдігі, дәлділігімен бірге білге деген ынтасы мен ықыласы бірлікте
қарастырылады.
Бірыңғай жүйедегі оқу орындарындағы оқушының үлгерімі жөнінде
педагогикада ғылыми зерттеулер көптеп жазылды. Соларға сүйене келіп
үлгермеушіліктің себеп-салдарын 3 салаға топтауға болады:
Әлеуметтік-әкономикалық ахуалға байланысты - отбасындағы тұрмыс жағдайының
нашарлығы, ата-аналарының педагогикалық сауатының жетпейтіндігі,
әлеуметтік қүлдырау (нашақорлық, жезөкшелік, маскүнемдік т.б.).
Жанұя өміріндегі қолайсыз жағдайлар баланың тәрбие-тәліміне де, үлгеріміне
де ықпал етеді.
Психикалық сипаттағы көрсеткіштерге байланысты балаға түқым қуалау арқылы
берілетін қабілет нышандарындағы ерекшеліктер. Баланың мінез- қүлық
танымдық дамуындағы тектік сипаттардың болатындығы және бірыңғай жағдай
туғызылғанның өзінде де нәтиже әр басқа көрсеткішке
жететіндігі ғылыми дәлелденген ақиқат.
Педагогикалық себеп-салдарға байланысты педагогикалық тұрғыдағы
дөрекілік - мектептегі тәрбие жүмысындағы қателіктер мен
кемшіліктерге байланысты түрлі ауытқуға ұрындырады. Мүғалімнің
кәсіби іс-әрекеті, білімдарлығы жоғары болса, мектеп өміріндегі шешуші
факторға айналып, ол мектепті көркейтеді. Ал мүғалім тарапынан болған
дөрекілік пен бейбастақгық шәкірттің жанын жаралайтындығын дидактогения
ғылымы жан-жақты дәлелдеп, ондай жағдайда психотерапиялық емдеуді қажет
етеді.
Білім-тәрбие саласындағы түрлі олқылықтарға ұшыраудың басты себебін
зерттеушілер бы лай түсіндіреді:
Білім беру жүйесіндегі тұрпайылық пен қаталдық, сонымен бірге
білімнің мазмұны барлық адамға бірдей делінгенімен, оқушылардың нақты
қажетін қанағаттандыра алмайды.
Оқушыға сезімдік серпіліс туғызбай, дара ерекшеліктер ескерілмей,
құр сөзге құрылған формалар мен әдістемелер таңдаудағы
бірыңғайлық кемшілікке ұрындырмай қоймайды. '
Оқытудағы нақгы мақсатты дәл айқындай білмеу және оның
нәтижесін тиімді түрде бақылай алмаушылықган әр түрлі
қателіктер туындайды.
Кез-келген көлденең әңгімеге ұрынып, тәрбиелік бағдардағы
жалпылама сөз, жаттандылық оқушының дамуына деген немқұрайлылыққа
соқтырады.
Мұның бәрі мұғалімнің дидактикалық, психологиялық әлсіздігін және
әдістемелік жағынан білім деңгейінің нашарлығын, ізденісінің жетпейтіндігін
көрсетумен қатар, оқыту жұмысындағы сәтсіздік деген тұжырымдық пайымдау
жасатады. Бүл кемшіліктерді жою үшін алдымен үлгермеушілік себебін
айқындауға мән беру қажет. Қазіргі педагогикалық ғылыми зерттеулердегі,
дидактикалық тұжырымдамалардағы сұрыптап көрсетіліп отырған басты тәсіл
мынаған келіп саяды:
Педагогикалық бақылап, барлау тәсіліне мейлінше мән беріп, оқытудың
формалары мен әдістері оқушының белсенділігін
жетілдіруге бағытталып, білімдендірудегі жаңа технологияны тиімді
пайдаланып, оқытудың психологиялық заңдылықтарына сәйкес түлғаның
дара ерекшеліктеріне үйлесімді педагогикалық іс-әрекетке зейін қойып,оны
нақты жүзеге асыруға барынща назар аудару керек.
Педагогикалық диагностика қазіргі оқыту жүйесіндегі білімдендірудің
бағдарын белгілеп, оның нәтижесін жүйелі түрде бағалап, бақылап және кеткен
кемшіліктерді дер кезінде айқындайтын жол. Диагностикада
қолданылатын әдіс: мүғалімнің оқушымен және оның ата-анасымен
әңгімелесу, қиын деп танылған оқушының әрекеттерінен бақылағандарын
мұғалімдік күнделігіне тіркеу, атқарған ісінің нәтижесін жинақтау, кеткен
кемшіліктер мен олқылықгарды талдау және ол жөнінде атқарылатын шараларды
белгілеп, жүзеге асыруға кірісу.
Педагогикалық еммен айықгыру (терапия) жолы -
сабақга үлгермеушілікті болдырмаудағы басты құрал. Ол үшін қосымша сабақ
өткізіп, оның күнтізбесін нақгы белгілеп, үлгермейтін оқушының оған
міндетті түрде қатысуын қамтамасыз ету керек.
Педагогикалық ықпалды әсер ету - оқу саласында сәтсіздікке душарболған
оқушымен дұрыс қарым-қатыңас жасай білумен бірлікте шешіледі.
Тәрбие ісінде кеткен қателікті жою үшін жүргізілетін тәрбие жүмыстарының
жеке оқушыға арналған жоспарын жасап және оған шәкірттің үй-ішін де
қатыстырған жөн. Арнайы тәрбие жұмыстарын жүргізгенде қиын балаларды
тәрбиелеудегі әлеуметтк-педагогикалық, психологиялық ғылыми зерттеулер мен
бүл саладағы игі тәжірибелерді ескеру керек.
Оқушының іс-әрекетін жан-жақты және дұрыс бағалау - өте қиын
міндет, бірақ оны мәселе ретінде қою және шешу қажет. Тек осы жағдайда
ғана, оның жұмысын бағалауға мүмкіндік, тиісті шаралар қолданып оны
жақсартуға мүмкіндік туады.
Білімнің жаңа парадигмасына ауысу шарттарында білімге, қабілеттілікке,
дағдыға деген талаптар маңызды түрде ауысып отырады. Сонымен қатар, білім
сапасының көрсеткіштеріне оқыту үрдісінің сапасы мен білімнің алғы шарттары
да кіреді.
М.М.Поташник білім үрдісі нәтижесінің негізгі 5 түрін анықтайды:
біліктілік, қабілетілік және дағдының деңгейі;
тұлғалық дамудың көрсеткіштері;
білімдегі теріс әсерлер (оқушы денсаулығының нашарлауы);
4) мұғалімнің кәсіби хабардарлығының өзгеруі мен оның жұмысқа деген
қарым-қатынасы;
5) әлеуметтік ортада мектеп беделінің артуы.
Советтік дәуірдегі көптеген ғалымдар оқу-ағарту үрдісінің шексіз соңы
оқушының білімдарлығымен аякталады деп есептейді. И.С.Якиманская оқушының
білімдарлығы оның оқуға машықгануының негізінде қалыптасады деп есептейді.
Оның ойынша, білімдарлық - жеке тұлғаның өзін-өзі жетілдіруге (өзін-өзі
тану, өзін-өзі анықтау) бағытталған іс-әрекеті, қасиеті.
Іс-тәжірибелерде оқу жүйесіндегі жұмысшылар мына үш ұғымды ғылым
саласында тең дәрежеде қолданады: білім сапасы, оқыту сапасы және оқу-
ағарту сапасы. Әрине, бүлар бір-бірімен өзара байланысты және өзара
келісімді ұғымдар. Алайда, біздің зерттеу жұмысымыз сапасының иерархиясы
кбар екендігін аныктап отыр. Демек, білім сапасының да орындалу реті бар:
білім - оқыту - оқу-ағарту.
Ғылыми зерттеу әдебиеттерінде білім - әлеуметтік тәжірибе, адамдардың
фактілер, түсініктер, ереже, заң, теориялар жүйесіндегі іс-тәжірибелік
қызметі.
И.Я.Лернер білімді оқу-ағарту мазмұнының негізгі компоненттерінің
бірі деп анықтайды және оны мына төрт әлементке жіктейді:
табиғат, қоғам, техника және адам туралы білім;
қызмет тәсілдерін жүзеге асыратын тәжірибе;
шығармашылақ іс-әрекет тәжірибесі;
4) адамның әлемге, сонымен қатар, білімге, ізденушілікке деген
қарым- қатынасын анықтайтын сезімдік тәжірибе.
Әрине, ең бірінші әлементсіз оқушының мақсатқа бағытталуы мүмкін емес.
Оларсыз қоғам өзінің алдағы уақытта - өндірісте, әлеуметтік тұрмыста өмір
сүре алмайды. ұдайы өндірістің мұндай мүмкіншілігі білімнің көп үлгілі
функцияларымен алдын-ала келісілгён жағдайда жүзеге ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ
3
1. БІЛІМ САПАСЫ, ОНЫ ҚАЛЫПТАСТЫРУДЫҢ ҒЫЛЫМИ-ПЕДАГОГИКАЛЫҚ НЕГІЗІ
1.1 Педагогикалық білім беру жүйесіндегі сапа түсінігі
8
Жалпы білім беретін мектептегі окыту процесінің сапа көрсеткіштері 12
2. ЖАМБЫЛ ОБЛЫСЫНДАҒЫ БІЛІМ БЕРУ МЕКЕМЕЛЕРІНДЕГІ БІЛІМ БЕРУ САПАСЫ ЖӘНЕ
ЗЕРТТЕУ НӘТИЖЕЛЕРІ
2.1 Жамбыл облысы білім беру жүйесінде білім беру сапасын мониторинглеу
23
2.2 Облыстық білім беру жүйесіндегі білім сапаларын бақылау қызметі
аудандық білім беру жүйесінің сапасымен салыстыру
38
ҚОРЫТЫНДЫ
64
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
66
КІРІСПЕ
Бүгінгі таңда білім беруге койылатын талаптар адамды ен жоғарғы
құндылық ретінде қарастыратын ізгіліктік тұжырымдамасы тұрғысы-
нан қарастырады. Білім алу тұтынушылардын сұраныстарын канағаттан-
дыруға, жеке тұлға мен нәтижеге бағытталған әрекеттер аркылы құрылуы тиіс.
Сондықтан білім сапасының мәселесі жеке тұлғаны дамытуға, өзгермелі өмірге
бейімделуге, онын жоғарғы адамгершілік пен кәсібилікке ұмтылысын
калыптастыруға бағытталған міндеттер кешенін шешуге байланысты білш
беру саясатынын негізгі мәселелерінін бірі больш табылады.
Қазақстан Республикасынын Білім туралы Заңының 8 тарау 55 бабында
білім беру сапасын ішкі бағалау сапа менеджменті жүйесін, білім беру
ұйымдары кызметінін барлық түрлерінің өзін-өзі бағалауынын әртүрлі
рәсімдерін, үлгерімді ағымдағы бакылауды. білш алушылардың білім алу
жетістіктерін бағалауды камтиды деп атап көрсетілген[2].
Осыған байланысты, біліктілікті арттыру жүйесінін, әдістемелік
жүмыстардын негізгі міндеттерінщ бірі жалпы орта білім мекемелерінін
әкімшілігі мен мұғалімдеріне білім сапасын, оқу-тәрбие процесінін сапасын
баскару әдістерін менгерту болып табылады.
ХХІ ғасырдың 2001 жылдарынан бастап қазіргі уақытта Қазақстан
Республикасында білім беру саласындағы жүргізіліп жатқан реформалар
еліміздегі білім беру сапасының әлемдік деңгейге сәйкес келуін қамтамасыз
ету, сол арқылы әлемдік сұранысқа жауап бере алатын мамандарды даярлау және
бәсекеге қабілетті білім мен мәдениет беру мәселесінің өзектілігін
үздіксіз жариялап келеді. Елімізде қабылданған Қазақстан Республикасының
білім туралы заңы, Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың 2015
жылға дейінгі тұжырымдамасы, Қазақстан Республикасында білім беруді
дамытудың 2011-2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы, Қазақстан
Республикасында үздіксіз педагогикалық білім беру тұжырымдамасы т.б.
нормативті құжаттары негізінде білім берудің жаңа сапалық деңгейіне
көтерілу тек білім мазмұнын анықтаумен ғана емес, білімнің сапалығын
бағалау жүйесін де өзгеріс енгізу қажеттігін мемлекеттік деңгейдегі мәселе
дәрежесіне көтерді.
Осы тұрғыда елімізде оқытудың жаңа педагогикалық технологиясын
пайдалану, кредиттік жүйеге көшу, 12 жылдық оқыту жүйесіне көшуге дайындық,
халықаралық ИСО-9001:2000 стандарттарына сәйкес білім мазмұнын анықтау,
TIMSS, PISA бағдарламалар бойынша білім сапасын бағалаудың жаңа жүйелерін
қолдану мүмкіндіктерін зерттеу т.б. мәселелер қолға алынуда. Бұл мәселе
бойынша Қазақстанда көптеген педагог ғалымдар зерттеу жұмыстарын жүргізіп,
олардың нәтижелерін оқу тәрбие процесінде еңгізуде. Атап айтқанда Ж.Қараев,
М.Жанпейісова, Қ.Жанпейісова, М.Жадрина, Ж.Қобдикова, М.Тамаи, А.Жайтапова,
Ф.Наметқұлова, т.б. ғалымдар білім сапасын бағалаудың көп деңгейлі
түрлерімен қоса білім беру мазмұнын дифференсациялау арқылы комплексті
сатылап бағалау жүйесін еңгізу қажеттігін қолдайды[5,6,9,11,15]. Қазақ
білім академиясының педагог ғалымдары білім сапасын бағалаудың соңғы
нәтижеге бағдарлануын сапалы бағалауға жатады деп есептеледі (М.Жадрина,
Н.Оразақынова, т.б.)[11,19].
Елімізде білім беру сапасын бағалауда көптеген қиыншылықтар мен
кемшіліктер жиі кездесетіні Н.Хмель, А.Сейтешов, Г.Уманов, Т.Сабыров, т.б.
еңбектерінде айтылған[17,16,21,27]. Онда білім сапасын бағалаудың көп
деңгейлі жүйесіне көшу, оның дидактикалық шарттарының анықтау арқылы
көрсетілген. Осындай көзқараста Республикалық білім жетілдіру институтының
ғалымдары (Ж.Қобдикова, Г.Жайтапова, т.б.) білім сапасын бағалаудың
әдістемелік жүйесін жетілдіру қажеттігін, ол үшін жаңа педагогикалық
негізінде оқу тәрбие процесін технологизациялау қажеттігін күн тәртібіне
қояды.
Қазақстан Республикасының 2015 жылға дейінгі білім беруді дамыту
тұжырымдамасының 4.3.1. тарауының I сатысы деп – бастауыш білім беру, 1-4
сыныптар деп көрсетілген. Оқудың ұзақтығы – 4 жыл. Оқу 6 жастан басталады.
Бұл жас баланың ақыл ойының дамуы мен әлеуметтік даяарлығы үшін мейлінше
қолайлы кезең болып табылады. Бастауыш мектептің негізгі міндеті – баланың
жеке басын бастапқы қалыптастыруды қамтамасыз ету, оның қабілеттерін
анықтау және дамыту.
Қазіргі жалпыға білім беру стандартына сәйкес бастауыш мектептің
маңызы мен қызметі оның үздіксіз білім беру жүйесіндегі басқа буындармен
тек сабақтас болуымен ғана емес, ең алдымен, оқушы тұлғасы ұйытқысының
қалыптасуы мен дамуы қуатты жүретін ерекше құнды, қайталанбайтын буын
екендігімен анықталынып негізделген.
Осымен байланысты интеллектуалдық, эмоционалдық, іскерлік, комму-
никативтік жағынан оқушыны айналадағы дүниемен (табиғатпен, басқа
адамдармен, өз-өзімен, т.б.) өзара белсенді әрекеттестік қарым-қатынасқа
дайындау бастауыш сатының негізгі қызметі болып табылады.
Бастауыш сатыда оқушының жалпы және психикалық дамуының бұл сияқты
жеткілікті деңгейіне қол жеткізу үшін, ең алдымен білім берудің мақсат
приоритеті түбегейлі өзгеруі керек: бірінші кезекке, бұрынғыша оқушыны
пәндік білім, біліктердің белгілі бір жиынтығымен қаруландыру емес, оқу
әрекетін қалыптастыру негізінде жеке бас тұлғасын тәрбиелеу мақсаты
қойылады.
Мұғалімнің еңбегінің табысты болуы оның жан-жақты ізденуінде,
творчестволығында. Білімді оқушыға тиянақты, түсінікті бере білу – үлкен
өнер. Сол сияқты білімді дұрыс бағлауда үлкен өнерді талап етеді. Оқушының
білімді қалай игергендігін білудің оқушы өзі үшін де, мұғалім үшін де
маңызы зор. Бұдан білімдерді, шеберліктерді және дағдыларды тексеру көмегі
арқылы жетуге болады. Тексеру дегеніміз ұмытудан сақтандырудың ғана емес,
сондай-ақ білімді неғұрлым берік игерудің маңызды құралы. Тексеру барысында
мұғалім балалардың білімді игеру фактісінің өзін ғана емес, сондай-ақ олар
материалды қаншалықты дұрыс игеріп, қабылданғанын ойлап, есіне сақтай ала
ма, жоқ па соны анықтауға тырысады.
Тексеру мен бағалаудың тәрбиелік маңызы тығыз да, оқудағы дұрыс я
бұрыс емес баға мектеп оқушысын жүйелі жұмыс істеуге итермелейді, оның
мінез-құлқының маңызды сипаты ретінде еңбек сүйгіштік қабілетін
қалыптастыруға жол ашады. Алған, игерген білімді тексеру және бағалаудың
өзіндік ерекшеліктері бар.
Мұғалім оқушының білімін тексеру мен бағалауда оқушының психикасына
әсер еткізбейтіндей әділ бағалауы, білімді дұрыс игергені абзал. Қазіргі
кезеңде білімді тексеру мен бағалау ісі мұғалімнің жауапкершілігіне,
әділдігіне байланысты. Бағалау арқылы оқушылардың білім деңгейін ғана емес,
оның ізгілікке, әділдікке, адамгершілікке, ұжымдылыққа, жауапкершілікке
ұмтылдыру - әрбір мұғалімнің міндеті, яғни бағалау тәрбие құралы.
Білімді тексеру және бағалау мұғалімнен үлкен жауапкершілікті және
әділдікті талап етеді. Білімді бағалаудың моральдық мәні зор. Ал бағаны
дұрыс, орынды пайдаланудың тәрбиелік мәні зор, яғни мұғалім бағаны қалай
болса, солай қоюдан сақтануы керек.
Көптеген мұғалімдер осы уақытқа дейін білімді тексергенде оқушының
назарын негізінен материалды сөзбе-сөз айтып беруіне аударып келеді.
Тексеруге бұлай қараудың белгілі негіздері бар. Әсіресе, бастауыш мектепте
оқу материалының бір бөлігі жаттауға және айтып беруге жатады. Алайда бұл
сөзбе-сөз айтып беру білімді тексерудің барысында басым болуға тиіс деген
сөз емес. Егер жай айтып беру басым болса, онда оқушы оқу материалын жаттап
алуға үйреніп кетеді. Ал бұл білімді меңгеруге жатпайды, яғни оқушы алған
білімін практикада қолдана алмайды. Көптеген мұғалімдер көптен бері-ақ
материалды дербес айтып беру тәсілін пайдаланып келеді. Бұл оқушылардың
творчестволықпен оқи білуге талаптану барысында бір адым алға басқандық.
Алайда, қазіргі уақытта әлемдік білім беру кеңістігіне кемел
біліммен ену үшін халықаралық дәрежедегі білімдік мазмұн мен оны
бағалаудың сапалы жүйесін анықтап оған көшу Қазақстандық педагогика
ғылымының өзекті мәселесі болып отыр.
¥сынылып отырған әдістемелік жүйе жоғарыда баяндалған курстың мазмұнына
сәйкес дайындалды. Әдістемелік құралдын Қосымшалар бөлшінде курс барысында
бүгінгі таңда өнімнін сапасын баскару, оны сандык бағалау және өлшеу
катысты проблемалар аса манызды болып отыр. Казакстан Республикасының
Білім туралы Занының 8 тарау 55 бабында Білім беру сапасын баскару білім
беру саласындағы бірынғай мемлекеттік саясатты іске асыруға бағытталған
және білім сапасын бағалаудын бірынғай ұлттык жүйесін кұрайтын мемлекеттік
және институционалдык кұрылымдарын, білім беруді каржыландыруға бөлінетін
каражатты пайдалану ұтымдылығын және білім беру жүйесі жұмыс істеуінін
тұтастай тиімділігін камтиды деп атап көрсетілген. Сондыктан білім сапасын
баскару үшін онын критерийлері мен көрсеткіштерін аныктау керек.
Мониторнг әдісі білім сапасын бағалаудың кез келген процесті баскару
үшін ен алдымен оның параметрлерін өлшей білу керек болғандыктан кез келген
сапаны баскару жүйесінін үздіксіз әлементі болып табылады. Сапаны сандык
бағалаусыз сапа проблемаларынын ақпараттык аспектісін зерттеу мүмкін емес.
Өнімнін сапасын өлшеу проблематикасының табиғатынын өзі сапаны сипаттау
үшін сандык бағалауды пайдалану кажеттілігін көрсетеді.
Қазіргі таңда білімнің сапасын сандык бағалау және өлшеу проблемасы
барлык ғылымның түйінді проблемаларының бірі болып отыр.
М.М. Поташниктің, В.П. Панасюктің, В.Я. Белобрагинаның, А.И. Субеттоның
және т.б. ғалымдардын зерттеулерінде кең мағынада қарастырылатын (окыту,
тәрбиелеу, даму, әлеуметтендіру және т.б. жиынтығы ретінде) білім сапасын
бағалауда математика ғылымының мүмкіндігі шектеулі екендігі
көрсетілген[10,12,24].
Қазақстанда білім сапасын арттыру мәселесі және зерттеудің тиімді
әдістерін зерттеумен айналысып жүрген педагог ғалымдар: Т.Баймолдаев,
А.Жайтапова, М.Жадрина, А.Әбілқасымова, Қ.Қабдолова, Ф.Наметкулова, т.б.
ғалымдардың пікірінше елімізді білім сапасын арттырудың тиімді жодарын
анықтау үшін ең алдымен біздің мектептердегі білім сапасын мониторингілеу
жұмысын жетілдіру керектігіне ерекше назар аударуда. Өйткені, білім сапасын
арттыруда білім беру жүйесін дұрыс басқарудың шешуші фактор екендігі, ол
үшін орта білім беретін мектептердегі оқыту сапасын зерттеудің маңыздылығы
күн тәртібіне қойылып отырғаны бәрімізге мәлім.
Сол себепті біздің зерттеу жұмысымыздың тақырыбы Бастауыш білім беру
жүйесінде білім сапасын мониторинглеу деп таңдалды, яғни білім сапасын
мониторинглеу арқылы ғана оқытудың, оқу мазмұнын оқушылардың жас және даму
ерекшеліктеріне сай беру жүйесін басқару қажеттілігі ғылыми түрде
негізделді.
Зерттеудің мақсаты: Бастауыш білім беру жүйесінде оқытудың сапасын
арттырудың мониторингтік әдісін қолданудың тиімділігін анықтау.
Зерттеу объектісі: Бастауыш мектепте оқыту сапасын арттыру іс-
шараларын ұйымдастыру үрдісі.
Зерттеу пәні: Бастауыш мектептердің білім беру сапасын арттыру мазмұны
мен әдіс-тәсілдері.
Зерттеу болжамы: бастауыш мектептердің оқу-тәрбие үрдісінде оқыту
сапасын арттырудың іс-шараларын ұйымдастыруда оқушылар мен оқытудың сапасын
тексеру мен бақылаудың және олардың тиімділігін қамтамасыз ететін оқыту
процесінің кемшіліктері мен жетістіктерінің себеп саклдарларын көрсетуге
мүмкіндіе беретін мониторингтік әдістің қызметі өте зор болып табылады.
Мектептердің оқу-тәрбие үрдісінде мұғалімдердің дұрыс жұмыс стилін таңдай
алуыларына жағдай жасалынып, оқытуды ұйымдастыруды жоспарлау мен басқаруға
қолайлы жағдай жасалынады; оқу-тәрбие үрдісінде әрбір оқушының жеке және
дербес ерекшеліктері мен қабілеттері ескеріледі; оқу-тәрбие үрдісінде әрбір
оқушының танымдық әрекетіне тән дағдыларды қалыптастыру үшін дамыта оқытуды
жүзеге асырса; оқу-тәрбие үрдісінде әрбір оқушының пәнге деген қызығушылығы
және өз күшіне, біліміне деген сенімін арттыру үшін мұғалім қызметінің
әрекеттік белсенділігі күшейер еді, яғни білім беру мен оқыту сапасы артар
еді деп есептейміз.
Зерттеу міндеттері:
1. Елімізде орта білім беру, оның ішінде бастауыш білім беру сапасын
арттырудың тиімді жолдарын анықтау бағыттарын бойынша қазіргі кездегі
мектептерде қолданылатын оқыту жүйесінің негізгі бағыттарын айқындау;
2. Оқыту сапасының мониторингтік әдісінің тиімділігі туралы белгілі
отандық және шетелдік педагог-ғалымдардың еңбектеріне шолу және талдау
жасау;
3. Бастауыш мектептің білім беру жүйесінің сапалылығын сарапта және оны
жетілдірудің тиімді жолдарын көрсету.
Зерттеу жұмысында қолданылған әдістер: философиялық, психологиялық,
педагогикалық, әдістемелік және арнаулы әдебиеттерге теориялық талдау
жасау; бастауыш мектептердің оқу-тәрбие үрдісінде кіргізетін барлық пәндер
мен сабақтан тыс жұмыстардың бағдарламасына әдістемелік құралдарына талдау
жасау; бастауыш мектептерде өткізілетін дәстүрлі емес сабақтар мен сабақтан
тыс жұмыстарды өткізу әдістемесіне педагогикалық талдау жасау; жаңашыл
мұғалімдердің іс-тәжірибесін зерттеу, талдап қорыту; оқытудың әдіс-
тәсілдерін пайдаланатын алдыңғы қатарды мектептердің іс-тәжірибелерін
қатарлы мектептердің іс-тәжірибелерін зерттеу, талдау жасау.
Зерттеу кезеңдері:
1-ші кезеңде (2010-2011 жж.) тақырыптың өзектілігі дәлеледеніп,
психологиялық, педагогикалық, әдістемелік және арнаулы әдебиеттерге
теориялық талдау жасалынды; оқытудың сапасын анықтаудың тиімді әдістері
педагогикалық тұрғыдан негізделді;
2-ші кезең (2011-2012 жж.) педагог-ғалымдардың және озат мұғалімдердің
іс-тәжірибесі негізінде және арнайы ұйымдастырылған педагогикалық зерттеу
нәтижесінде білім беру сапасын мониторинглеу дің тиімді әдістемелік
бағыттары айқындалып, олар ғылыми-педагогикалық тұрғыдан тұжырымдалды.
Қорғауға ұсынылады:
1. Білім беру сапасын тексеру мен бағалаудың әлімдік және отандық
жүйелері және олардың жетістіктері мен кемшіліктері туралы сараптау
нәтижелері.
2. Жамбыл облысында білім беру жүйесінің, оның ішінде бастауыш білім беру
сапасының көрсеткіштері бойынша алынған мониторингтік жұмыстардың
нәтижелері.
3. Білім сапасын мониторингтеу әдісін пайдалану арқылы оқыту сапасы мен
мұғалімдердің даярлығын арттыру, олардың қызметін басқару жұмыстарының
бағыттары.
1. БІЛІМ САПАСЫ, ОНЫ ҚАЛЫПТАСТЫРУДЫҢ ҒЫЛЫМИ-ПЕДАГОГИКАЛЫҚ НЕГІЗІ
1.1 Педагогикалық білім беру жүйесіндегі сапа түсінігі
Қазақстан Республикасының Президенті Н.Назарбаев 2007 жылғы Жаңа
әлемдегі жаңа Қазақстан атты халыққа Жолдауында Біз бүкіл еліміз
бойынша әлемлік стандарттар деңгейінде сапалы білім беру қызметін көрсетуге
қол жеткізуіміз керек атап көрсеткен болатын[1].
Сапалы білім беру қызметін көрсету – білім мекемелері, педагогтар
алдында тұрған міндет. Сондықтан педагог кадрларды білім сапасын арттыруға,
яғни иннновациялық әрекеттерге дайындаудың маңызы ерекше.
Білімнің сапасы – ең алдымен мақсаттың және нәтиженің сапасы: одан
кейін басқаруды, ұстаздың, оқушының және педагогикалық әрекеттің сапасы.
Осындай сапалылықты қамтамасыз ететін сапалы мұғалімдер шығармашыл болуы
керек.
Сапаның нақты түсініктерін, соның ішінде білім сапасын, өнімнің
белгілі қажеттіліктерін қанағаттандыру мүмкіндіктерімен анықталатын
сипаттамалары мен қасиеттерінің жиынтығы ретінде қарастыратын халықаралық
стандарттардағы анықтамасы арқылы қарастыруға болады. Аталған қасиеттерді
сандық бағалау өнімнің сапа көрсеткіштері болады. Ал біздің жағдайда өнім –
жеке және жалпы сипаттағы сұраныстарды қанағаттандыратын оқу-тәрбие
әрекетінің нәтижесі ғана бола алады.
Сапа термині жеке екі аймақта: біріншіден философияның маңызды
категорияларының бірі: екіншіден қазіргі кездегі материалдық өндірістің
кез келген саласында, яғни қазіргі экономикада сапа маңыздылығы, сапасы
төмен немесе жоғары деген түсініктер арқылы қалыптасуда.
Яғни, бұл түсінікке сәйкес сапа заттың немесе құбылыстың барынша
жарқын қасиеттерін сипаттайтын, доминантты қасиет ретінде қарастырылады.
Бұл жағдайда заттың немесе құбылыстың басқа қасиеттері қарастырылмайды,
олар маңызды емес. Сапаның осы түсінігі еңбек өнімінің алғашқы кезеңдерінің
өзінде қарастырылғанмен, бүгінгі таңдағы материалдық өндірістің жоғары даму
кезеңдерінде де заттың немесе құбылыстың көптеген қасиеттерінің ішінен
сапаны басты қасиет деп санайды.
Сонымен, сапа - объектінің дәл осы объекті екендігін дәлелдейтін,
маңызды анықтылығын және тұрмыстан бөлінбейтіндігін көрсететін философиялық
категория. Сапа бір объектіні екіншіден ажыратуға мүмкіндік беретін, оның
рекшелігін сипаттайтын құрамдас элементтердің тұрақты өзара қарым-
қатынасын бейнелейді. Сапаға байланысты әрбір объект жеке өмір сүреді.
Сонымен қатар сапа біртекті субъектілер класын сипаттайтын жалпыны да
көрсетеді.
Бүгінгі таңда өнімнің сапасын басқару, оны сандық бағалау және өлшеуге
қатысты проблемалар аса маңызды болып отыр. Қазақстан Республикасының
Білім туралы заңының 8 тарау, 55 бабында Білім беру сапасын басқару
білім беру саласындағы бірыңғай мемлекеетік саясатты ічке асыруға
бағытталған және білім сапасын бағалаудың бірыңғай ұлттық жүйесін құрайтын
мемлекеттік және конституционалдық құрылымдарын, білім беруді
қаржыландыруға бөлінетін қаражатты пайдалану ұтымдылығын және білім беру
жүйесі жұмыс істеуінің тұтастай тиімділігін қамтиды деп атап
көрсетілген. Сондықтан білім сапасын басқару үшін оның критерийлері мен
көрсеткіштерн анықтау аса маңызды.
Олай болса, Қазақстанда бүгінгі таңда халықаралык денгейге дейін
арттыруды қажет ететін білім сапасын (оқу-тәрбие процесінің сапасын)
бағалауда өнеркәсіпге, жоғарғы кәсіптік білім беру саласында калыптасып
отырған сапа менеджменті жүйелерінің принциптерін басшылыққа ала отырып,
жалпы орта білімнің сапасын бағалауға сапаны бағалаудың 7 кұралын пайдалану
мәселесі манызды болып табылып отыр.
Мектептеп білім сапасы өзара байланысты құрамдас бөліктердің, яғни оқу-
тәрбие процесі орындалатын жағдайлардың әдістемелік, нормативтік-
құкыктық, материалдык-техникалық, әлеуметтік-психологиялык сапасы;
проиестін (оқу-тәрбие процесінін окытуды, тәрбиелеуді. әксперименттік-сынак
жұмыстары және т.б. ұйымдастыруды камтамасыз ету жағдайы) сапасы; нәтижелер
сапасынын бірлігі ретінде қарастырылады.
Мектептегі білім беру процесінің сапасы келесі көрсеткіштер бойынша
бағаланып жүр:
1) оқу-тәрбие процесін жүзеге асыру жағдайларына байланысты (критерий)
көрсеткіштері (педагогикалык кадрдың кәсіби денгейі; окушылар
контингентінін ерекшелігі; білім беру процесін құрыктык-нормативтік.
материалдык-техникалык және каржылык камтамасыздандыру денгейі; білім беру
процесін медициналык және әлеуметтік-психологиялык камтамасыздандыру
денгейі; мектептін әдістемелік әлеуметінін онын жылдан-жылға өзгеру
динамикасының, пайдаланудың денгейі);
2) білім беру процесінщ жағдайына байланысты көрсеткіштер (тәрбиелік
жұмыстын жүйелілігі және онын тұлғалык-ізгіліктілік бағыты; окыту мен
тәрбиелеуде колданылатын кұралдар мен әдістер; окыту мен тәрбиелеу
нәтижелерінін диагностикалау жүйесі; сабакты өткізу мен оны бағалау сапасын
камтамасыз ету; мектептегі оқушылардын денсаулығын сактау жұмыстарының
жүйесі);
3) білім беру процесінін нәтижелеріне байланысты көрсеткіштер (білім
бағдарламаларының нормаға. стандарттарға және мектептін тұтынушыларының
талаптарына жакындау дәрежесі: оқушылардын мемлекеттік және аралык
аттестациялау корытындысы; окушылар мен мұғалімдердің шығармашылык
жетістіктері; білім беру нәтижелеріне оқушылардың, ата-аналардың,
мұғалімдердін канағаттану дәрежесі; білім алуды жалғастыруды қамтамасыз
ету).
Өзімізге белгілі Қазақстандағы білім беру сапасын баскару жүйесі мен
әлемдік тәжірибелерді зерттеу барысында біз сапа туралы барынша түсінік
беру бойынша сапа, сапаны баскару, білім сапасы, жалпы орта білім беретін
мектептердегі сапа сияқты негізгі ұғымдарға берілген түсініктемелер мен
анықтамаларға талдау жасадық.
Білім сапасының күрделілігін ескерсек оны зерттеуде жүйелілік келісті
колданған дұрыс. Л.Я.Зоринаның пікірінше сапа мәселесі әртүрлі белгі,
фактор ретінде карастырылатын жан-жакты және мұғалімдерімен қандай
әдістемелік жұмыстар жүргізуге болатындығы жөнінде әдістемелік нұскау
берілген.
Төртінші Жапондык ТQМ-дегі сапа мәселелерін шешу стратегиялары
модулінде 5М стратегиялары. 58 стратегиялары және кайдзен стратегиялары жан-
жакты талкыланады. Осы модульдің практика-лық бөлімінде тыңдаушылар
өздерінін жұмыс орнын ұйымдастыру бойынша нақты әдістемелік нұcкаулар
дайындайды.
Рефлексивтік-бағалау модулінде түзету жұмыстары жүргізіліп, Кәсіби
өсуді жобалау бойынша дөнгелек стол ұйымдастырылады. Бұл курстың
тәжірибелік мазмұнында Білім саласыцда сапаны бағалаудын 7 құралын
пайдалану тәжірибесі, 5М стратегиялары. 58 стратегиялары. Кайдзен
стратегиялары такырыптарында практикалык сабактар мен зертханалык-
практикалык жүмыстарды орындау карастырылды. Курс бағдарламасы
жекелеген педагогтардын өз білімін жетілдіру максатында колдануға да
ьщғайлы дайындалған. Өз бетшше талдауға арналған тапсырмалар карастырылып,
оларды орындауға арналган накты нүсқаулар берілген. Сондай-ак курсқа ену
және шығу диагностикасынын материалдары ұсынылып отыр.
¥сынылып отырған әдістемелік кұрал жоғарыда баяндалған курстын
мазмұнына сәйкес дайындалған. Әдістемелік құралдын Қосымшалар бөлшінде курс
барысында тьщдаушылар орындайтын практикалык жұмыстарға арналған таратпалы
материалдар берілген. Осы түрғыда білім нәтижесін әртүрлі денгейлер мен жан-
жакты карастыратын, онын сапасы кызыктыратындар тұтынушылар болып табылады.
Тұтынушылардьщ екі тобы бар. Ен алдымен. тұтынушы -окыту процесшдеп
оқушынын өзі және жалпы білш мекемесінін бітірушісі. Екіншіден,
түлынушылардын катарына білім мекемесінің бітірушісін оқуға. жұмыска
кабылдайтын немесе онымен әрекеттесетш ұйымдар, мекемелер және тұлғалар
енеді.
Осы тұтынушылар мектепке катысты өз тұрғысынан білім мазмұнынын
сапасын аныктайтын. өздерінің талаптарын айтатын тапсырыс берушілер болады.
Бұдан жалпы түрде білім сапасының болмайтындығы туралы корытынды жасауға
болады. Ол тек алдын-ала аныкталған максаттарға, білімділік параметрлерінін
талаптарына сәйкес сапа болуы мүмкін.
Накты тұлғанын сүраныстары мен мүмкіндіктеріне сәйкес болған жағдайда
ғана білім сапалы болады. Сондыктан. бүгінгі таңда оқушылар мен олардын ата-
аналарынын мектепті және бағдарламаны таңцау, білім беру процесінің
сапасына койылатын талаптарды дайындауға катысу мәселесі өзекті болып отыр.
Сонымен, білім сапасы білімділік параметрлерінің мазмұнына койылатын
талаптардан тұрады, ол окушынын білімді менгеру дәрежесімен аныкталады.
Көптеген ғалымдар оку әрекетін білім мазмұнын меңгеру нәтижесі болып
табылатын дайын білімді окушылардын бірте-бірте менгеру процесі ретінде
карастырады. Олар білімнін үш түрлі касиеттерін береді. Бірінші топ -
пәндік-мазмұндык - білімнін толыктығын, жалпылығын. жүйелілігін, екінші топ
- мазмұндык-әрекеттік — білімнін беріктілігін, нактылығын, мобильдігін,
үшінші топ - мазмұндық-тұлғалық - білімнің тұрақтылығын, икемділігін,
тереңдігін қамтиды.
Жалпы білім беретін мектептегі окыту проиесінің сапа көрсеткіштері
Сапалы білім беру кызметін көрсету - білім мекемелері, педагогтар
алдында тұрған міндет.Білім беру сапасы туралы сөз қозғағанда, біз
көбінесе:1) неліктен?, 2) не нақты өлшенеді?, 3) кім онымен айналысалы?, 4)
ол қалай болады деген сұрақтарға жауап іздейміз.
Осыған байланысты оқыту процесінің сапасының көрсеткіштері мен
критерийлерін анықтау мәселесі туындайды.
Ресейлік педагогтар В.С.Леднев, Т.Л.Макарова, М.М.Поташник, С.Е.Шишов,
т,б, зерттеулерінше адамның әлімдік стандарттарға сәйкес білім алу
құқығын кепілдікпен қамтамасыз ету цүшін білім сапасын дұрыс бағалау
керек[].
Бұл мәселені елімізде білім сапасын бағалау мекемелерінің қызметін
қамтамасыз етуге бағытталған басқару щещімдерін қабылдау үшін ғана емес, ең
алдымен оларға үлгі жасау, даму мақсаттарын тұжырымдау және мағынасын
түсіну үшін керек деп қабылдау дұрыс.
Спаның тұрақты өзгерісін күнделікті бақылау жүйесі (сапа мониторингісі)
мен әрекеттерге жасалынған мекеменің, педагогтың өздік талдауы басқалармен
салыстырғанда объектінің қай жерде тұрғанын анықтайды, бұл білім
мекемесінің бәсекеге қабілетті болуы үшін маңызды. Сондықтан білім сапасы
мен оны бағалау мәселесі бүгінгі таңда педагог қызметкерлер үшін маңызды
болып отыр.
Өйткені, қазіргі уақытта адамның кәсіптік жетістігінің сапасы көбінесе
оның өмірінің әртүрлі жағдайларында қолданатын білігі мен құзырлылығына,
даму қабілеттеріне байланысты. Бұл өз кезегінде білім беру мақсаттарының
түбегейлі өзгеруіне алып келеді. Бұрын мектеп бітірушілер меңгеретін
энциклопедиялық білім қазіргі уақытта құралға айналды. Яғни, білім беруде
біліктіліктен құзырлылық келіске ауысу қажеттігі туындап отыр.
Құзырлылық қатынас термины жалпы тәрбиелеу мен оқыту мәселелеріне
қатысты кең қолданылғанмен, мектепте өз қажеттілік дәрежесінде
қолданылмайды. Ол тек 12 жылдық білім беруге бағытталған мемлекеттік
жалпыға міндетті білім стандарттарының жобасында қарастырылып жүр.
Ресей педагогтары В.А. Кальней и С.Е. Шишов Школа: мониторинг качества
образования монографиясында құзырлылықка оқу аркылы меңгерілген білімге,
тәжірибеге, құндылыкка. икемділікке негізделген жалпы қабілет деген
анықтама береді. Құзырлылык білім де. дағды да емес, құзырлы болу ғалым
немесе білімді болу дегенді білдірмейді [12].
В.А Кальней мен С.Е. Шишов білім мекемелерінде өскелен ұрпақ келесідей
кұзырлылыктарды менгеруі тиіс деп есептейді:
-жауапкершілік алу, бірлескен шешім қабылдауға катысу,
қақтығысты бейбітшілікпен реттеу, демократиялық институттарды
жақсарту мен қызмет етуге қатысу сиякты қабілеттер ретінде саяси
және әлеуметтік құзыреттіліктер;
-көпмәдени коғамдағы өмірге катысты құзырлылыктар,
адамдардың бірін-бірі кұрметтеуі, мәдениеті, тілі мен діні бөлек
адамдармен қатар бейбіт өмір сүру;
-қоғамдык өмірде және жұмыста аса маңызды орын алатын
ауызша және жазбаша карым-катынас жасауға қатысты
құзырлылықтар. Бұл топқа сондай-ак бірнеше тілді менгеру және
оның қажеттілігін түсіну де енеді;
- ақпараттық коғамның пайда болуына байланысты
құзыреттіліктер. Жаңа технологияларды менгеру және олардың
маңызын түсіну, бұкаралык ақпарат құралдары тарататын
ақпараттар мен жарнамаларға сын көзқараспен карау қабілеттілігі;
-қоғамдык және жеке өмірде, кәсібилікте үздіксіз дайындык
негізі болып табылатын оқуға қабілеттілік [12].
Олай болса, білім сапасын басқару құзыреттілігі мүғалімнің кәсіби
сапасының жоғарғы денгейінің көрсеткіші бола алады.
Ал 12 жылдык білш беруге бағытталған мемлекеттік жалпыға міндетті
білім стандарттарының жобасында оқушыларда ақпараттық, коммуникатив-тік
және проблемаларды шешу құзыреттілігі карастырылады.
Көптеген жылдар бойы мектептін әрекеттері сапасынын көрсеткіштері мен
критерийлерінде оқушылардың білімділік денгейін оқу пәндерін менгеру
дәрежесі ретінде қарастырған. Психологияда окытудын процессуалдык жағын -
кабылдау, білімді менгеруді бағалау деп қарастырады. Сонымен, сапаның
нәтижелік көрсеткіші ретінде баланың психологиялык даму динамикасы, яғни
психологиялык касиеттердін: танымдык мотивация. әрекеттердегі субъективті
көзкарас. еркіндік және т.б. дамуы мен пайда болуы қарастырылады.
Білім беру процесі мен нәтижесін педагогикалык және психологиялык
тұрғыда карастыру бір-бірімен тығыз байланыста екені белгілі. Балада
толыққанды білім мен білікті калыптастыру үшін оның психологиялық дамуына
ықпал ету керек. Сондыктан, білім беру процесінің нәтижелілігінің
көрсеткіші ең алдымен педагогикалык-психологиялық болып табылады.
Педагогикалық-психологиялық көрсеткіштер жиынтығына келесілерді жаткызуға
болады.
1 Білім алу мотивациясы мен онын динамикасы. Бұл көрсеткіштің маңыздылығы
балаларға өмір үшін қажетті білім мен әрекеттер тәсілінің қорын мектеп
бере алмайтындығымен анықталады. Мотивацияның қалыптасуы оқушылардын
қажетті білім мен білікті өз бетінше меңгеруінің негізгі шарты болып
табылады.
2 Оқушыларда ақыл-ой дамуы мен оқу әрекеттерінің
қалыптасуы. Оның кұраушыларына пәндік білім, білік, дағдымен
қатар ақыл-ой әрекеті, негізгі ойлау операцияларының қалыптасуы,
ой әрекетінің түрлері мен әдістері жатады.
3 Оқушылардың кұндылықтарға бағытталуы және оның даму
динамикасы. Яғни, адам белсенділігінің негізінде болатын
идеалдарға жеке тұлғаның ұмтылысы. Оқушылардың
құндылықтарға бағытталуы: бұл онын өзіне, басқаларға, әлемге
қарым-қатынас жасау жүйесінен көрінеді.
4 Оқушылар мен мұғалімдердін оқыту процесіне қанағаттануы. Бұл - ұжымдағы
қатынас деңгейінің, максаттық ұстанымдар бірлестігінің, жағымды
психологиялық ахуалдың, оқыту жетістіктерінің кіріктірілген сипаттамасы.
Білім мекемесінде педагогикалык әрекеттердің негізгі бағыттарының,
білім беру процесінің субъектілерінің өзара әрекеттесуі; білім беру
процесіне қатысушылардың мектеп өміріне деген көзқарастары; білім беру
процесіне қатысушылардың белсенділігі мен өзін-өзі ұстауы аркылы
педагогикалык-психологиялык көрсеткіштер жиынтығының нәтижесін көруге
болады.
¥сынылған әрбір көрсеткіш сапалы, себебі оқушылардың тұлғалық
сипаттамасының өзгеру динамикасын, тұлғалық базалық құрылымдағы психикалық
қасиеттердің өскенін көрсетеді.
Ресейлік педагогикада Ю.А. Конаржевский, И.Я. Лернер, В.П. Панасюк,
М.М. Поташник, П.И. Третьяков. Т.И. Шамова т.б. зерттеушілер білім беру
процесінің сапа критерийлері мен көрсеткіштерін анықтау мәселесімен
айналысты.
В. П. Панасюк Научные основы проектирования педагогических систем
внутришкольного управления качеством образовательного процесса
монографиясында мектептегі білім беру процесінің сапасына басқа да көптеген
көрсеткіштер ыкпал ететіндігін анықтады, мысалы: оқу процесінің сапасы,
тәрбие жұмысының сапасы, әдістемелік жұмыстың сапасы, оқыту сапасы,
материалдық-қаржылық жағдайдың деңгейі, оқу-тәрбие процесін медициналық
және әлеуметтік-психологиялық қамтамасыз ету.
В.П. Панасюк білім сапасын басқару процесіне талдау жасай отырып,
келесі көрсеткіштерді атап көрсетті:
- оқыту сабақтары мен жүргізілген тексерулер саны, басқару
процесіндегі өңделген ақпараттар көлемі ретінде - өнімділік;
- білім беру процесінің соңғы нәтижесімен өлшенетін білім
мекемесінің қызмет етуде салыстырмалы шығындар ретіндегі-
тиімділік;
- өзгермелі жағдайда берілген функцияларды тиімді орындау
қабілеттілігі ретінде - бейімделу;
- білім беру процесі шеңберіндегі тұрақты процестерді сақтау
үшін қойылған мақсаттарға жетуді толық қамтамасыз ететін
басқару мәселелері мен шешімдерді уақтылы анықтау
қабілеттілігі ретінде - білім беру процесінің сапа аймағындағы
қабылданған басқару шешімдерінің шапшаңдығы;
- құрылымға тиесілі реттелген қатынастарды бұзбай, жаңа
байланыстар жасау және процесс барысындағы қабылданған
шешімге байланысты туындаған міндеттерге сәйкес басқару
субъектілерін өзгерту қасиеті ретінде - икемділік;
- мақсаттарға сәйкес қатынастардың қызмет етуі ретінде -сенімділік [13].
Ю.А. Конаржевский Менеджмент и внутришкольное управ-ление
еңбегінде мектептегі білім беру процесінін сапасының көрсеткіштерін
жеке блоктар түрінде қарастырады.
Олар:
- білім беру процесінің даму сапасы - мектептегі білім беру процесінін
ағымдык қызметінің (процессуалдык және қорытынды) жақтарының бірлігінде)
сапасы;
- мектептін негізгі сатыларындағы (бастауыш, негізгі, орта)
білім беру процесінің сапасы;
- білім беру процесінің сабакка, сабактар жүйесіне, оку,
әдістемелік, тәрбие, ғылыми әрекеттерге катысты сапасы;
- білім беру процесіне қатысушылар құрамы мен олардың
әрекеттерінін сапасы;
- білім беру процесін басқару бойынша негізгі функцияларды
(қызметтік әрекеттерді) жүзеге асыру сапасы;
- білім беру процесін реттейтін нормативтік-құқыктық және
әдістемелік құжаттардын сапасы [14].
Аталған көрсеткіштерді жеке-жеке карастырамыз. Білім беру
процесінін даму сапасы, мектептегі білім беру процесінің ағымдык қызметінін
(процессуалдык және қорытынды жактарының бірлігінде) сапасы ең алдымен
талаппен бекітілген, эталон бола алатын еңбектін накты объективті идеалды
немесе реалды коғамдык сапасының нәтижелері мен осы процеске сәйкестігіне
байланысты оның салыстырмалы тұрақты қасиеттерінін жиынтығы болып табылады.
Осы сапа аркылы білім мекемесінін қызметі қызметтік, сенімділік, тиімділік
критерийлері бойынша көрсетілуі мүмкін. Алғашкы екі критерий білім беру
процесінің процессуалдык жағын, ал үшіншісі қорытынды жағын сипаттайды.
Мектептің негізгі сатыларьшдағы (бастауыш, негізгі, орта) білім беру
процесінің сапасы тұтас мектептегі білім беру сапасының критерийлер жүйесі
аркылы бағаланады. Өйткені бір сатыда дұрыс әрекеттердін болуы мен ондағы
қызметтің дұрыс жолға қойылуы мектептегі оқу-тәрбие процесінің дұрыс жолға
койылғандығын білдіреді. Сонымен катар, көрсеткіштер жүйесі әрбір сатыдағы
оқушының мектепте болған мерзіміндегі әрекеттерін көрсететіндіктен
әрекеттердін өнімділігін сипаттайды.
Білім беру процесінің сабаққа, сабақтар жүйесіне, оқу, әдістемелік,
тәрбие, ғылыми әрекеттерге қатысты сапасы тұтастай алғанда жоғарыда атап
өткен кызметтік. сенімділік, тиімділік, өнімділік критерийлері аркылы
анықталады. Жекелеген жағдайда сабақтың, сабақтар жүйесінің педагогикалық
тиімділігі білім алушыларда білім, білік, дағдының қалыптасу көрсеткіштері
арқылы және білім алушылар мен мұғалімдер тарапынан оку әрекетінің
педагогикалық тиімділігі олардың әлеуеттік мүмкіндіктерін жүзеге асыру
толықтығымен, нәтижелерге қанағаттануымен диагностикаланады.
Сабақтың (сабақтар жүйесінің) өнімділігі оқу бағдарламасының
жекеленген бөлімін, нақты тақырыпты меңгеру жетістігіне оның қосқан үлесі
аркылы көрінеді. Оқу әрекетінің өнімділігі білім беру процесінің барлық
қорытындысына қоскан үлесі арқылы анықталады.
Білім беру процесі шеңберіндегі оқу, әдістемелік, тәрбие, ғылыми
әрекеттерге қатысты сапасы субъектілердің осы еңбек әрекеттеріне
қанағаттануы. оқушылардың денсаулығының жағдайы, оқушылардың білімділік
(білімділік, тәрбиелілік, дамытушылық) денгейі, мұғалімдердің
шығармашылығы, кәсіби кұзырлылық деңгейі ретінде әлеуметтік тиімділік пен
педагогикалық аспектілер арқылы көрінеді.
Білім беру процесіне қатысушылардың әрекеттері мен құрамының сапасы.
Мұғалімдер құрамынын сапасының манызды критерийі ретінде тұрақтылық пен
үйлесімділік алынады. Тұрақтылық критерийі педагог кадрлардың тұрақтылығы
мен оларды басқару және білім сатыларының арасындағы сабақтастыктың
болуымен сипатталады. Үйлесімділік критерийі педагогикалық ұжымда әртүрлі
санаттағы, әртүрлі бағдарламалармен жұмыс жасайтын, әртүрлі жастағы
мамандардың, тәжірибелі және жас мамандардың өзара бірін-бірі толықтыруын
көрсетеді. Оқушылар құрамының сапасы бастапкы (оқушыларды 1 сыныпка
қабылдау мен бастауыш сыныпта оқу мерзімінде) бағалау, яғни дайындык
критерийі арқылы көрінеді. Дайындық психологиялық және педагогикалық
тестер, оқу әрекеттері барысындағы бакылау, оның тиіміділігі мен
жетістігіне талдау жасау арқылы диагностикаланады.
Оқушылар, мұғалімдер мен әкімшілік, психолог мамандар әрекетінің
сапасы жұмысқа қабілеттілік критерийі арқылы анықталады. Жұмыска
қабілеттілік әрекеттердегі шығармашылыктың болуы, яғни педагогтардың кәсіби
өсуі, өзін-өзі жетілдіру белсенділігі, ұжым мен жеке тұлғаның қарым-
қатынасы, құзырлылық арқылы бағаланады.
Білім беру процесін басқару бойынша негізгі функцияларды жүзеге асыру
сапасы негізінен білім беру процесін ұйымдастыру және педагогикалық бақылау
сапасымен теңгеріледі. Негізгі критерийі жоғарыда аталған қызметтік,
тиімділік, сенімділік болып табылады.
Білім беру процесін реттейтін нормативтік-құкықтық және әдістемелік
құжаттардың сапасы тиімділік пен заманауилық критерийлері арқылы беріледі.
Оқу жоспарлары мен бағдарламалардың тиімділік критерийі ен алдымен олардың
әлеуеттік сапасын, оның педагогикалық тиімділігін көрсетеді. Нормативтік-
кұкықтық және әдістемелік құжаттардың тиімділігі оқу уақытын үнемдеу,
білімділіктің жекеленген құраушылары бойынша өсу көрсеткіштері арқылы
анықталуы мүмкін.
Оқу жоспарлары мен бағдарламалардың уақыт талабына сәйкес болуы
олардың білім мазмұнын таңдау мен тұлғаның даму қажеттілігіне қойылатын
талаптарға деген сәйкестік дәрежесімен ерекшеленеді. Әсіресе қазіргі таңда
жалпы орта білім беретін мектептің жоғарғы сатысында енгізіліп отырған
бағдарлы оқыту жағдайында аталған көрсеткіштің алатын орны ерекше.
Сондықтан білім сапасын бағалау үшін көрсеткіштерді, критерийлер мен
олардың сандық өлшеуіштерін дұрыс аныктаудың маңызы ерекше.
Осы анықтау жұмысының ең тиімді әдісі ретінде педагогикалық мониторинг
алынып отыр. Педагогикалық мониторинг туралы педагогикалық анықталарға
тоқталсақ:
• Педагогикалық мониторинг – педагогикалық жүйедегi мәлiмет
ақпараттарды жинақтау, сақтау, жүйелеу және таратудың түрi.
• Педагогикалық мониторинг – білім беру жүйесі қызметінің тиімділігі
жайлы санды-сапалық сипаттама жасау, жүйелі диагностика жүргізу.
• Педагогикалық мониторинг – қандай да бiр объективтегі, құбылыстағы
өзгерiстердi ұзақ уақыт бақылау.
• Педагогикалық мониторинг – педагогикалық жүйе қызметiнiң даму
мақсатындағы ақпараттарды жинақтау, сақтау, өңдеу, тарату.
Г.А.Стефановскаяның анықтамасы бойынша педагогикалық мониторинг –
диагностика, баға және педагогикалық үрдiстi жобалау, оның жүрiс барысын,
даму перспективаларын қадағалау[35].
Қазіргі білім беру парадигмасы кез келген іс-әрекетті, ол шын мәнінде
сапалы болуы ушін, диагностикалық негізде жоспарлап, тиімді жолдармен
ұйымдастыруды және мониторинг арқылы кадагалауды, бір сөзбен айтқанда
ғылыми тұрғыда басқаруды қажет етеді.
Сол себепті педагогикалық менеджментте мониторинг – ұзақ уақыт белгiлi бiр
мақсат негiзiнде жинақталған, сақталған ақпараттарды өңдеп, субъектiлердi
ақпарат нәтижесiмен қамтамасыз ететiн керi байланыс деп түсіндірілуде.
Мониторингтiң негiзгi мiндетi – мақсат пен нәтиже арасындағы айырманы
азайту.
Педагогикалық мониторинг типтері мен түрлері
1.Мақсаттар жүйесінің көлемі бойынша:
Стратегиялық, тактикалық, оперативтік.
2.Жүзеге асыру кезеңдері бойынша:
Бастапқы, ағымдық, қорытынды.
3.Іс шаралар жиілігі бойынша:
Бір реттік, қайталанбалы, жүйелі.
4.Бақылау объектілерін қамтуы бойынша:
Бағытты, іріктеулі, жаппай.
5.Ұйымдастыру формалары бойынша:
Жеке, топтық, шептік.
6.Қатынастар сипаты бойынша:
Сыртқы, өзара, өзіндік талдау.
7.Қолданылатын құралдар бойынша:
Стандартты, дәстүрлі емес, матрицалық.
Мониторинглеуді сапалы жүргізу үшін білім беру сапасына әсер ететін
факторларды есепке алу қажет. Мектептiң басты мақсат-мiндеттерiнiң негiзiн
құрайтын сапалы бiлiм беруге әсер етуші факторлар бiрнеше бағыттан тұрады:
І.Мектептiң жалпы дамуы.
ІІ.Балалардың бiлiм алу құқығын жүзеге асыру.
ІІІ.Оқыту сапасы.
ІV.Оқушылардың бiлiм сапасы.
V.Сыныптан тыс тәрбие жұмыстары.
VІ.Оқушылардың тәрбиелiлiк деңгейi.
VІІ.Оқушылар денсаулығы.
VІІІ.Ата-аналармен жұмыс.
Сонымен бірге педагогикалық мониторингке ықпал етуші факторларға:
Педагогикалық менеджмент;
Инновациялық процестер; Педагогикалық диагностика;
Педагогикалық тестiлер; Шығармашылық қабiлет;
Бiлiм берудегi жетiстiктерді жатқызуға болады.
Объективтілік пен нақтылық, толыққандылық пен жеткіліктілік, жүйелілік
пен түсініктілік, оңтайлылық пен оперативтілік секілді қасиеттер білім беру
жүйесіндегі мұғалім қызметінің сапалығынының критерийлері деп табылуда.
Мониторинглеу жұмыстарын ұйымдастыруда педагогикалық диагностика әдісі жиі
қолданылады: педагогикалық қызметті диагностикалау және мұғалім қызметін
диагностикалау бағыттары мына схема бойынша жүзеге асырылуда:
- мұғалімнің өздiгiнен бiлiм алуға дайындығы;
- мұғалiмнің кәсіби дайындығы;
- мұғалімнің кәсіби құзырлылығы;
- мұғалімнің зерттеушілік мәдениеті;
- мектеп бітірушінің негізгі құзырлылықтары;
- мұғалiмнiң сапалы қызметiнің нәтижесi.
Сауалнамалар жүргізіліп, педагогтардың кәсіби біліктілігін арттырудың
диагностикалық картасы жасалады. Мектептегі әдістемелік жұмыстардың сапасы
сол бойынша анықталады. Диагностикалық карта жыл бойы жасалады және бірнеше
кезеңнен тұрады. Онда мына бағыттар қамтылған:
• Мұғалімдердің оқыту және сабақ беру қабілеттері.
• Кәсіби мүмкіндіктері мен педагогикалық мәдениеті.
• Ұстаздардың өз білімін жетілдіру жүйесі мен ғылыми-зерттеу
жұмыстарымен айналысу барысы.
Алдағы жылдың жұмыс жоспары мұғалімдердің сұраныстарын ескере
отырып, осы диагностикалық карта негізінде жасалады.
Мұғалімнің өздiгiнен бiлiм алуға дайындығы
Жалпы дайындығы
I.Мотивациялық компонент.
II.Когнитивтi компонент.
III.Рухани – ерiк-жiгерлiк компонент.
IV.Гностикалық компонент.
V.Ұйымдастырушылық компонент.
VI.Педагогикалық қызметте өзiн-өзi басқаруы.
VII.Коммуникативтiк қабiлеттерi.
Теориялық дайындығы
1.Аксиологиялық (педагогикалық білім жиыны).
2.Технологиялық білім.
3.Эвристикалық білім-білік.
4.Тұлғалық: а)Ұстаз шығармашылығы. ә)Ұстаздың өзін-өзі көрсетуі.
Мұғалiмнің кәсіби дайындығы
І нұсқа (В.М.Лизинский)
I.Пәндік дайындығы.
ІІ.Психологиялық дайындығы.
ІІI.Педагогикалық дайындығы.
ІV.Әдістемелік дайындығы.
V.Жалпы мәдени дайындығы.
VІ.Көңіл-күйлік және адамгершілік дайындығы.
ІІ нұсқа (В.И.Зверева)
I.Ғылыми-теориялық дайындығы.
ІI.Әдістемелік дайындығы.
ІІI.Психо-педагогикалық дайындығы.
Мұғалімнің кәсіби құзырлылығы
Пәндік біліктілік:
оқытудағы проблеманы шешу қабілеттігі.
Бақылау-талдаушылық:
өзінің кәсіптік қызметін талдау-бақылауы.
Ұйымдастырушылық:
оқушылардың оқу әрекетін ұйымдастыра білуі.
Коммуникативтік:
өзара қарым-қатынас проблемаларын шеше білуі.
Бейімделушілік:
өмірдің өзгермелі жағдайларына бейімделуі.
Мотивациялық:
тұлғааралық қарама-қайшылықтары шеше білуі.
Жобалаушылық:
өзінің, оқушының жалпы дамуын жобалай білуі.
Гностикалық (ғылыми-зерттеу):
тұлғалық даму нәтижелерін зерттеуі.
Мұғалімнің зерттеушілік мәдениеті
1.Жас мұғалім (теориялық білім алу)
Педагогикалық рефлексия (курстық жұмыс жазу).
2.Шығармашыл мұғалім (тәжірибе жинау)
Практикалық рефлексия (іс-әрекетті талдау).
3.Тәжірибелі мұғалім (шығармашылық ізденіс)
Әдістемелік рефлексия (тәжірибе-сынақ өткізу).
4.Жаңашыл мұғалім (тиімді жүйе құру)
Технологиялық рефлексия (оқыту үрдісін жобалау).
5.Инноватор мұғалім (жаңаруды жүйелеу)
Ғылыми-зерттеу рефлексиясы (білім беруді үлгілеу).
6.Зерттеуші мұғалім (жаңа жүйе негіздеу)
Әдіснамалық рефлексия (ғылыми зерттеу жүргізу).
Мұғалiмнiң сапалы қызметiнің нәтижесi
1.Өз пәнi бойынша бiлiмi.
2.Өз пәнiне көзқарасы.
3.Жұмыстағы жаңалықты сезiнуi.
4.Оқу жұмысын жоспарлай бiлуi.
5.Оқытудың психо-педагогикалық негiздерiн бiлуі.
6.Педагогикалық әдебі.
7.Оқыту процесiнде оқушыларға жеке тұрғыдан келуі.
8.Оқушылардың оқу дағдыларын дамыту жұмысы.
9.Оқушылардың ойлау қабiлетiн дамыту жұмысы.
10.Оқушылардың пәнге қызығушылығын дамыту.
11.Оқушылар бiлiм сапасы, бiлiк-дағдысын бағалай бiлу.
Мектеп бітірушінің негізгі құзырлылықтары
Негізгі құзырлылықтар:
1.Құндылықты-бағдарлы құзыреттілік.
2.Мәдениеттанымдық құзіреттілік.
3.Когнитивтік құзіреттілік.
4.Коммуникативтік құзіреттілік.
5.Ақпараттық-технологиялық құзіреттілік.
6.Әлеуметтік өзара қарым-қатынас құзіреттілігі.
7.Тұлғалық өзін-өзі дамыту құзіреттілік.
Түйінді құзырлылықтар:
1.Зерттей білуі.
2.Іздей білуі.
3.Ойлана білуі.
4.Ынтымақтаса білуі.
5.Істі атқара алуы.
6. Ортаға бейімделе білуі.
Зерттеу тақырыбының негізгі мақсатына сәйкес оқушылардың білім сапасын
мониторинглеуге арналған педагогикалық мониторинг құрылымы төмендегідей
мазмұнды құрады:
1) мониторингтің атқаратын қызметі + проблемаларды анықтау, шешу +
әрекет барысына түзетулер енгізу
2) басқарушылық шешім қабылдау+ міндеттердің орындалу барысын анықтау+
түпкі нәтижені болжау
3) сауалнама + сұрақ-жауап +ашық тест+ сұхбаттасу+ әңгімелесу
4) олқылықтарды болдырмау+ кемшіліктердің алдын алу+ білім беру сапасын
арттыру
Оқушының үлгерімін айқындайтын көрсеткіш - оларға қойылған баға.
Шәкірттің білім, білік деңгейі баға арқылы сипатталса, оның шындықпен
үйлесімі жөнінде түрлі-түрлі пікірлер бар. Әлемдік деңгейден қарасақ,
мектептегі оқытудың деңгейі, өмірге үйлесімі, мөлшерлік шамасы туралы және
оны айқындауға қойылатын шарттар да әр басқа. Оқушылардың білімін тексеру
тек баға қоюмен шекелмейді, шәкірттің үққаны, білімінің беріктігі,
тереңдігі, дәлділігімен бірге білге деген ынтасы мен ықыласы бірлікте
қарастырылады.
Бірыңғай жүйедегі оқу орындарындағы оқушының үлгерімі жөнінде
педагогикада ғылыми зерттеулер көптеп жазылды. Соларға сүйене келіп
үлгермеушіліктің себеп-салдарын 3 салаға топтауға болады:
Әлеуметтік-әкономикалық ахуалға байланысты - отбасындағы тұрмыс жағдайының
нашарлығы, ата-аналарының педагогикалық сауатының жетпейтіндігі,
әлеуметтік қүлдырау (нашақорлық, жезөкшелік, маскүнемдік т.б.).
Жанұя өміріндегі қолайсыз жағдайлар баланың тәрбие-тәліміне де, үлгеріміне
де ықпал етеді.
Психикалық сипаттағы көрсеткіштерге байланысты балаға түқым қуалау арқылы
берілетін қабілет нышандарындағы ерекшеліктер. Баланың мінез- қүлық
танымдық дамуындағы тектік сипаттардың болатындығы және бірыңғай жағдай
туғызылғанның өзінде де нәтиже әр басқа көрсеткішке
жететіндігі ғылыми дәлелденген ақиқат.
Педагогикалық себеп-салдарға байланысты педагогикалық тұрғыдағы
дөрекілік - мектептегі тәрбие жүмысындағы қателіктер мен
кемшіліктерге байланысты түрлі ауытқуға ұрындырады. Мүғалімнің
кәсіби іс-әрекеті, білімдарлығы жоғары болса, мектеп өміріндегі шешуші
факторға айналып, ол мектепті көркейтеді. Ал мүғалім тарапынан болған
дөрекілік пен бейбастақгық шәкірттің жанын жаралайтындығын дидактогения
ғылымы жан-жақты дәлелдеп, ондай жағдайда психотерапиялық емдеуді қажет
етеді.
Білім-тәрбие саласындағы түрлі олқылықтарға ұшыраудың басты себебін
зерттеушілер бы лай түсіндіреді:
Білім беру жүйесіндегі тұрпайылық пен қаталдық, сонымен бірге
білімнің мазмұны барлық адамға бірдей делінгенімен, оқушылардың нақты
қажетін қанағаттандыра алмайды.
Оқушыға сезімдік серпіліс туғызбай, дара ерекшеліктер ескерілмей,
құр сөзге құрылған формалар мен әдістемелер таңдаудағы
бірыңғайлық кемшілікке ұрындырмай қоймайды. '
Оқытудағы нақгы мақсатты дәл айқындай білмеу және оның
нәтижесін тиімді түрде бақылай алмаушылықган әр түрлі
қателіктер туындайды.
Кез-келген көлденең әңгімеге ұрынып, тәрбиелік бағдардағы
жалпылама сөз, жаттандылық оқушының дамуына деген немқұрайлылыққа
соқтырады.
Мұның бәрі мұғалімнің дидактикалық, психологиялық әлсіздігін және
әдістемелік жағынан білім деңгейінің нашарлығын, ізденісінің жетпейтіндігін
көрсетумен қатар, оқыту жұмысындағы сәтсіздік деген тұжырымдық пайымдау
жасатады. Бүл кемшіліктерді жою үшін алдымен үлгермеушілік себебін
айқындауға мән беру қажет. Қазіргі педагогикалық ғылыми зерттеулердегі,
дидактикалық тұжырымдамалардағы сұрыптап көрсетіліп отырған басты тәсіл
мынаған келіп саяды:
Педагогикалық бақылап, барлау тәсіліне мейлінше мән беріп, оқытудың
формалары мен әдістері оқушының белсенділігін
жетілдіруге бағытталып, білімдендірудегі жаңа технологияны тиімді
пайдаланып, оқытудың психологиялық заңдылықтарына сәйкес түлғаның
дара ерекшеліктеріне үйлесімді педагогикалық іс-әрекетке зейін қойып,оны
нақты жүзеге асыруға барынща назар аудару керек.
Педагогикалық диагностика қазіргі оқыту жүйесіндегі білімдендірудің
бағдарын белгілеп, оның нәтижесін жүйелі түрде бағалап, бақылап және кеткен
кемшіліктерді дер кезінде айқындайтын жол. Диагностикада
қолданылатын әдіс: мүғалімнің оқушымен және оның ата-анасымен
әңгімелесу, қиын деп танылған оқушының әрекеттерінен бақылағандарын
мұғалімдік күнделігіне тіркеу, атқарған ісінің нәтижесін жинақтау, кеткен
кемшіліктер мен олқылықгарды талдау және ол жөнінде атқарылатын шараларды
белгілеп, жүзеге асыруға кірісу.
Педагогикалық еммен айықгыру (терапия) жолы -
сабақга үлгермеушілікті болдырмаудағы басты құрал. Ол үшін қосымша сабақ
өткізіп, оның күнтізбесін нақгы белгілеп, үлгермейтін оқушының оған
міндетті түрде қатысуын қамтамасыз ету керек.
Педагогикалық ықпалды әсер ету - оқу саласында сәтсіздікке душарболған
оқушымен дұрыс қарым-қатыңас жасай білумен бірлікте шешіледі.
Тәрбие ісінде кеткен қателікті жою үшін жүргізілетін тәрбие жүмыстарының
жеке оқушыға арналған жоспарын жасап және оған шәкірттің үй-ішін де
қатыстырған жөн. Арнайы тәрбие жұмыстарын жүргізгенде қиын балаларды
тәрбиелеудегі әлеуметтк-педагогикалық, психологиялық ғылыми зерттеулер мен
бүл саладағы игі тәжірибелерді ескеру керек.
Оқушының іс-әрекетін жан-жақты және дұрыс бағалау - өте қиын
міндет, бірақ оны мәселе ретінде қою және шешу қажет. Тек осы жағдайда
ғана, оның жұмысын бағалауға мүмкіндік, тиісті шаралар қолданып оны
жақсартуға мүмкіндік туады.
Білімнің жаңа парадигмасына ауысу шарттарында білімге, қабілеттілікке,
дағдыға деген талаптар маңызды түрде ауысып отырады. Сонымен қатар, білім
сапасының көрсеткіштеріне оқыту үрдісінің сапасы мен білімнің алғы шарттары
да кіреді.
М.М.Поташник білім үрдісі нәтижесінің негізгі 5 түрін анықтайды:
біліктілік, қабілетілік және дағдының деңгейі;
тұлғалық дамудың көрсеткіштері;
білімдегі теріс әсерлер (оқушы денсаулығының нашарлауы);
4) мұғалімнің кәсіби хабардарлығының өзгеруі мен оның жұмысқа деген
қарым-қатынасы;
5) әлеуметтік ортада мектеп беделінің артуы.
Советтік дәуірдегі көптеген ғалымдар оқу-ағарту үрдісінің шексіз соңы
оқушының білімдарлығымен аякталады деп есептейді. И.С.Якиманская оқушының
білімдарлығы оның оқуға машықгануының негізінде қалыптасады деп есептейді.
Оның ойынша, білімдарлық - жеке тұлғаның өзін-өзі жетілдіруге (өзін-өзі
тану, өзін-өзі анықтау) бағытталған іс-әрекеті, қасиеті.
Іс-тәжірибелерде оқу жүйесіндегі жұмысшылар мына үш ұғымды ғылым
саласында тең дәрежеде қолданады: білім сапасы, оқыту сапасы және оқу-
ағарту сапасы. Әрине, бүлар бір-бірімен өзара байланысты және өзара
келісімді ұғымдар. Алайда, біздің зерттеу жұмысымыз сапасының иерархиясы
кбар екендігін аныктап отыр. Демек, білім сапасының да орындалу реті бар:
білім - оқыту - оқу-ағарту.
Ғылыми зерттеу әдебиеттерінде білім - әлеуметтік тәжірибе, адамдардың
фактілер, түсініктер, ереже, заң, теориялар жүйесіндегі іс-тәжірибелік
қызметі.
И.Я.Лернер білімді оқу-ағарту мазмұнының негізгі компоненттерінің
бірі деп анықтайды және оны мына төрт әлементке жіктейді:
табиғат, қоғам, техника және адам туралы білім;
қызмет тәсілдерін жүзеге асыратын тәжірибе;
шығармашылақ іс-әрекет тәжірибесі;
4) адамның әлемге, сонымен қатар, білімге, ізденушілікке деген
қарым- қатынасын анықтайтын сезімдік тәжірибе.
Әрине, ең бірінші әлементсіз оқушының мақсатқа бағытталуы мүмкін емес.
Оларсыз қоғам өзінің алдағы уақытта - өндірісте, әлеуметтік тұрмыста өмір
сүре алмайды. ұдайы өндірістің мұндай мүмкіншілігі білімнің көп үлгілі
функцияларымен алдын-ала келісілгён жағдайда жүзеге ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz