Д.Рикардо «Салыстырмалы артықшылықтар териясы»

Жоспар
Кіріспе

1 Салыстырмалы артықшылықтар теориясы
2 Рикардо моделі

Д.Рикардо «Саяси экономияның және салық салудың принциптері» деген еңбегінде (1817ж.) екі мемлекет арасын-дағы айырбас қай шектерде тиімді екенін және халықаралық маманданудың критерийлерін айқын көрсете отырып, клас-сикалық теорияны тығырықтан шығарды. Әрбір ел ең әуелі өзіне неғұрлым мол табыс әкелетін, ондағы өз артықшылығы соғұрлым басым немесе бәсеңдеу болып келетін өндіріске мамандануға мүдделілік танытады.
Рикардо атап көрсеткендей, елдің ешбір өндірісте абсо-лютті артықшылығы болмаса да, сауда екі жақ үшін де тиімді. Тіпті сауда болмаған жағдайда да, екі ел арасындағы баға қатынасындағы сәл айырмашылықтың өзі әрбір ел үшін салыстырмалы артықшылыққа қол жеткізеді (егер саудалық қарым-қатынастардың орныққанын есегасе алсақ), яғни басқа тауарларға қарағанда, өндірісі анағұрлым тиімді тауар өнді-ріліп, тап осы тауар басқасына айырбасталынып, экспортқа шығарылуы тиіс.
Сонымен, Рикардо салыстырмалы артықшылық заңын ашты: ол бойынша, әрбір елдің белгілі бір тауарды шыға-руда салыстырмалы артықшылығы болады және оны сауда кезінде басқа тауарларға айырбастау тиімді. Екі тауар өндіруден абсолютті шығындар деңгейі жоғары елдер де тауар айырбасынан пайда ала алады.
Д.Рикардо А.Смиттің абсолютті артықшылықтар туралы идеясы тек жеке жағдай ретінде ғана енген өзара тиімді сауда мен халықаралық маманданудың анағұрлым жалпы принциптерін қалыптастырды. Рикардо сыртқы экономикалық қызметтің ерекшеліктерін анықтауға көп үлес қосты. Ол өз еңбегінде былай деп жазды: «Бір елдегі тауардың салыстыр-малы бағасын реттейтін ереже екі немесе бірнеше мемлекет-тер арасында айырбасталатын тауарлардың салыстырмалы бағасын реттей алмайды».
Салыстырмалы артықшылықтар теориясы әмбебап (уни-версалды) болып табылады.. Ол тек ұлттар арасында ғана емес, сонымен қатар, аймақтар, кәсіпорындар және ұлттық шаруашылықтар ішіндегі адамдар арасындағы кез-келген еңбек бөлінісінің артықшылықтарын негіздейді. Алайда, ол, ең алдымен, халықаралық еңбек бөлінісінің қажеттілігін тео-риялық тұрғыдан растайды және экономикалық ғылым тари-хында оны бірінші үлгісі ретінде қарастырады.

Пән: Экономика
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 7 бет
Таңдаулыға:

2.4. Д.Рикардо Салыстырмалы артықшылықтар териясы

Д.Рикардо Саяси экономияның және салық салудың принциптері деген
еңбегінде (1817ж.) екі мемлекет арасын-дағы айырбас қай шектерде тиімді
екенін және халықаралық маманданудың критерийлерін айқын көрсете отырып,
клас-сикалық теорияны тығырықтан шығарды. Әрбір ел ең әуелі өзіне неғұрлым
мол табыс әкелетін, ондағы өз артықшылығы соғұрлым басым немесе бәсеңдеу
болып келетін өндіріске мамандануға мүдделілік танытады.
Рикардо атап көрсеткендей, елдің ешбір өндірісте абсо-лютті
артықшылығы болмаса да, сауда екі жақ үшін де тиімді. Тіпті сауда болмаған
жағдайда да, екі ел арасындағы баға қатынасындағы сәл айырмашылықтың өзі
әрбір ел үшін салыстырмалы артықшылыққа қол жеткізеді (егер саудалық қарым-
қатынастардың орныққанын есегасе алсақ), яғни басқа тауарларға қарағанда,
өндірісі анағұрлым тиімді тауар өнді-ріліп, тап осы тауар басқасына
айырбасталынып, экспортқа шығарылуы тиіс.
Сонымен, Рикардо салыстырмалы артықшылық заңын ашты: ол бойынша, әрбір
елдің белгілі бір тауарды шыға-руда салыстырмалы артықшылығы болады және
оны сауда кезінде басқа тауарларға айырбастау тиімді. Екі тауар өндіруден
абсолютті шығындар деңгейі жоғары елдер де тауар айырбасынан пайда ала
алады.
Д.Рикардо А.Смиттің абсолютті артықшылықтар туралы идеясы тек жеке
жағдай ретінде ғана енген өзара тиімді сауда мен халықаралық маманданудың
анағұрлым жалпы принциптерін қалыптастырды. Рикардо сыртқы экономикалық
қызметтің ерекшеліктерін анықтауға көп үлес қосты. Ол өз еңбегінде былай
деп жазды: Бір елдегі тауардың салыстыр-малы бағасын реттейтін ереже екі
немесе бірнеше мемлекет-тер арасында айырбасталатын тауарлардың
салыстырмалы бағасын реттей алмайды.
Салыстырмалы артықшылықтар теориясы әмбебап (уни-версалды) болып
табылады.. Ол тек ұлттар арасында ғана емес, сонымен қатар, аймақтар,
кәсіпорындар және ұлттық шаруашылықтар ішіндегі адамдар арасындағы
кез-келген еңбек бөлінісінің артықшылықтарын негіздейді. Алайда, ол, ең
алдымен, халықаралық еңбек бөлінісінің қажеттілігін тео-риялық тұрғыдан
растайды және экономикалық ғылым тари-хында оны бірінші үлгісі ретінде
қарастырады.
Модельдеу Батыстың экономикалық ғылымында ха-лықаралық еңбек бөлінісі
мәселелерін талдаудың негізгі әдісіне айналды. Салыстырмалы артықшылықтар
теориясы -халықаралық сауданың бағыттары мен себептерін түсіндіретін
жұртшылыққа кеңінен танымал классикалық негіз болып табылады. Экономикалық
теориядағы терең білімі жоқ адамдардың өзі де табиғи-географиялық айырма-
шылыққа байланысты сауданың қажеттілігі мен маңызын түсінеді. Әйтсе де
елдер арасындағы сауда мемлекет барлық салаларда абсолютті үлкен
тиімділікке ие болғанда ғана пайдалы. Рикардо атап көрсеткеніндей, айырбас
белгілі бір елдің басқа бір елге қарағанда, барлық тауарларды неғұрлым
төмен салыстырмалы шығындармен өндірген жағдайда да тиімді. Тек онда
белгілі бір елдегі салыстырмалы шығындар арасындағы айырмашылық басқа елге
қарағанда, көбірек бо-луы қажет.
Салыстырмалы артықшылықтар идеясы қарапайым болғанымен, оны абстракты
түрде түсіну едәуір қиын. Осы тұжырымдаманы меңгерудің ең жақсы әдісі - оны
бейне-лейтін мысалдар мен үлгілерді қарастыру.
Өз заманының көптеген экономистері секілді, Рикардо да өз теориясын
жетілдіру барысында мынадай нақты мысалға сүйенді: Англия мен Португалия
арасындағы шарап пен мата айырбасы. Басқа экономистер сияқты, Рикардо да
осы тауар-лардың құнын оларды өндіруге кеткен еңбек мөлшерінің өлшем
бірлігін қолдану арқылы бағалайды (еңбек құны қағидасы).

1-кесте
Өнім Еңбек мөлшері бірлігі
Португалияда Англияда
Шарап, 1 бөшке80 90 120 100
Мата, 1 дана

1-кестеде көрсетілгеніндей, шарап пен мата өндірісі Англия мен
Португалияда әртүрлі еңбек мөлшерлерін қажет етеді: Англияда шараптың өлшем
бірлігіне 120 еңбек бірлігі және матаның өлшем бірлігіне 100 еңбек бірлігі,
ал Порту-галияда шараптың өлшем бірлігіне 80 еңбек бірлігі, мата бірлігіне
90 еңбек бірлігі сәйкес келеді. Егер А.Смиттің концепциясына сүйенсек, онда
Португалия осы екі елге қажетті мата мен шарап өндірісін бір өзі қамтамасыз
етуі тиіс. Егер осы екі елдің тауарға қажеттілігі екі тауардың әрбірінің
өлшем бірлігіне теңестірілетін болса, онда қажетті өндіріс (әрбір өнімнің
екі өлшем бірлігі) Португалиядан 340
еңбек бірлігіне шыгындалуды талап етеді: 2(80+90).
Егер екі тауарды да Португалия шығаратын болса, онда Англия таза
тұтынушылар еліне айналып кетер еді. Олай болуы мүмкін емес. Нақтырақ
айтқанда, бұл жағдай бола-шақта бүкіл ағылшын капиталының Португалияға
ағылып кетуіне әкеліп соғады. Бұл, әрине, тиімсіз жағдай. Рикардо әрбір ел
өз капиталын сақтауға тырысады дейтін принципке сүйене отырып, екі ел де
өздерінің қажеттіліктеріне сәйкес жұмыс бөлісуге ұмтылады деп санайды. Бұл
еңбек бөлісуі өндірістің салыстырмалы шығындарына тәуелді жағдайда жүзеге
асады.
Мысалда көрсетілгендей, Португалия тауарлардың бар-лық түрінен
абсолютті артықшылыққа ие; өйткені ол 1 бөшке (баррель) шарапты да, сондай-
ақ, 1 дана матаны да әлдеқайда арзанырақ өндіре алады, яғни Португалияда
өндіріс Англияға қарағанда, неғұрлым абсолютті тиімді. Ра-сында, егер осы
елде өндіріс анағұрлым өнімді және тауар-лар бағалары арзан болса, онда сол
тауарларды өндірісі тиімсіз елдерден қымбатқа сатып алудың ешбір қажеті
жоқтығы ақылға сыйымды болар еді.
Алайда Рикардо қағидасын қолданып, біз абсолютті емес, бұған
керісінше, салыстырмалы тиімділік мәселесін (эффект) қарастыруымыз қажет.
Португалияда матаның өлшем бірлігін шығару шығыны шарап шығару шығынының
98 бөлігін құрайды, ал Англияда ол - 1012, яғни салы-стырмалы түрде
алғанда, азырақ. Шарап шығынына қатысты жағдай басқаша. Шараптың өлшем
бірлігін өндіру шығындары матамен салыстырғанда, Португалияда Англиядан
кем: 89; 1210. Үлттық еңбекті үнемдеу мақсатында Португалияға еңбек пен
капйталды шарап өндіруге жұмылдыру тиімдірек, ал оның мата өндірісін Англия
им-портына айырбастағаны жөн. Англия, бұған керісінше, ша-рапты импорттап,
мата өндірісіне мамандануы керек, себебі оның мата өндіруден салыстырмалы
артықшылығы бар (еңбек өнімділігі бойынша артта қалудың аздығы).
Рикардоның көрсеткеніндей, Португалия үшін шарап саудасы әлдеқайда
тиімдірек, өйткені оның шарап өндірісіндегі артықшылығы матаға қарағанда,
көбірек. Ел-дердің салыстырмалы артықшылықтарындағы айырмашылық елдердің
тауар айырбасы кезінде пайда алуға мүмкіндік бе-реді.
Португалия фирмасы 80 еңбек бірлігі жұмсалынған 1 бөшке шарапты
Англияда 120 еңбек бірлігіне сатып және шығыны соған сәйкес келетін баға
бойынша мата сатып алу арқылы Англияда 1,2 дана матаға ие болады. Басқаша
айтканда, Португалияның ұтысы:
120 8
—-г - — = 1,2 - 0,8 = 0,32 дана мата
Сыртқы саудадан Англия да ұтады. Ол мата өндірісіне мамандану арқылы
оны Португалияда табысты сатқан жағдайда: егер Англия шарап өндіруге 100
өлшем бірлігіне тең бастапқы еңбек мөлшерін жұмсай отырып алатын 56
баррельмен салыстырғанда, і- баррель шарап сатып алу
мүмкіндігіне ие болады. Бірақ матаны сату үшін өндірмеген болар еді.
Бұл жағдайда Англия үшін табыс:
9 5 7
— - — = ~хт = 0,29 баррель шарап.
о о 24
Егер елдер арасында сауда басталып кетсе, онда Анг-лиядан әкелінетін
арзан мата Португалиядағы өндірушілерді күйзелтіп кетері сөзсіз. Алайда,
Португалияның шарапқа, ал Англияның матаға мамандануы екі елге де пайда
әкелетіні даусыз. Мұндай мамандану халыққа да тиімді. Сол күндізгі
еңбекақының өзі енді португалдықтарға неғұрлым арзан ағылшын матасын, ал
ағылшындарға көбірек арзан португал шарабын сатьш алуға мүмкіндік
береді, яғни нақты еңбекақы мөлшері өседі дегең сөз.
Принцип негізінен әртүрлі екі тауардың бірлік өлшемдері ғана емес,
сондай-ақ олардың кез келген мөлшері үшін де дұрыс болып шығады. Әрине, ол
статистикалық жағынан икемді, инфляция мен жұмыссыздықты елемеген сыңай
танытады. Әйтсе де, ол барлық жеңілдіктеріне қарамастан, елдегі өндірістің
салыстырмалы тиімділігін бағалауға және халықаралық маманданудың багыт-
бағдарын алдын ала болжамдауға мүмкіндік береді.
Рикардоның мысалында ұлттық еңбек өнімділігінде де, экспорттық
салалардың сапалық еипаттамаларында да бәлен-дей өзгерістер бола қоймайды.
Елдер табатын пайда маман-дану мен еңбек бөлінісіне негізделген анағұрлым
тиімді өндіріс құрылымын жасаудан түседі.
Құрылымдық қайта құрудың пайдасын жақсырақ ұғыну үшін, айталық,
мемлекет протекционистік шаралар қолданып жатыр деп болжам жасайық. Мысалы,
португалдықтар жер-гілікті тігін өнеркәсібін қорғау үшін кедендік
тарифтерді талап етуде. Мұндай қорғау кедендік баж еалықтары, са-лықтар
және басқа да шаралардың көмегімен ағылшын мата-сының бағасы жасанды түрде
жоғарылаған кезде тыйым са-лынбайтын сипатқа ие болуы мүмкін. Португал
матасына да баға көтеріліп кетеді. ¥лттық салалардың рентабельділігі
теңесетін болады. Бұнда анағұрлым өнімді сала - шарап өндіруге капитал мен
еңбек күшінің салааралық ауысуына ынталылық болмайды. Шын мәнінде,
қалыптасқан экономи-калық құрылым өзгеріске ұшырайды, артта қалған салаға
жасанды қолдау көрсетілетін болады.
Мұның тағы бір жағымсыз салдары - сауда еркіндігіне толық шектеу
қойылуымен бірге тыйым салынатын тарифтер енгізілуі мүмкін. Мемлекеттік
қорғаудың қолшатырының астындағың өндірушілер мата өндірісі шарап
өндірісінен тиімдірек деңгейде бағаны жоғарылатуы мүмкін.
Алайда абсурд экономикасына жол ашатын бұл пікірлер абсолютті
абстракциялық схема емес. Өкінішке орай, еліміз неғұрлым жаңа технологияны
тартудан гөрі, қолда бар ресурстарын артта қалған салаларды қолдауға босқа
шығындайтындықтан, құрылымдық өзгерістерді жүзеге асыру үшін материалдық
өзгерістері жоққа тән болады. Онда капитал мен еңбек күші тиімсіз салаға
ағылады да, тиімдісі шетте қалып қояды.
Жоғарыда атап көрсетілгеніндей, халықаралық саудадан түскен пайданың
қатарына халықтың нақты жалақысының өсуі жатады. Кедендік тарифтер мен
квоталарды енгізу оның төмендеуіне әкеп соғады. Тұтынушылар жоғары
бағаларға кез болып, тұтынуды азайтады. Сондай-ақ, протекционизм бағытын
ұстанған елде тіпті табиғи ресурстары мол бола тұра, халқының өмір сүру
деңгейі салыстырмалы, ал қайбірде абсолютті төмен болуы мүмкін және бұл
таңданарлық жайт емес.
Салыстырмалы артықшылықтар доктринасы сыртқы сау-даның нәтежелерін
талдаудан ғана емес, басқа да жерлерде жиі басшылыққа алынады. Фирма немесе
жеке адам өзінің салыстырмалы артықшылығы бар қызмет түрлерімен айна-
лысқаны тиімді, ал басқа қажеттіліктерін айырбас арқылы да өтей алады.
Қарастырылған мысал абстрактты. Оны нақты өмірге жақындату үшін келесі
шарттарды орындау керек:
Еңбек сауда жасаушы елдер емес, тек ел ішінде ғана мобильді (қарқынды)
болуы керек, яғни басқа салаға ауысқанына қарамастан, жұмысшылардың жұмыс
сапасы мен оның қарқындылығы өзгермеуі қажет.
Есептеулерде транспорт, кеден салықтарын төлеу, т.б. сауда-саттық
шығындарды есепке' алмау керек.
Жаңа технология, жаңа сапалы машиналардың үлгісін қолдану, т.б. арқылы
еңбек шығыңдарының өзгеруін еске-русіз қалдырмау қажет.
Рикардоның жолын қуған ғалымдардың зерттеулері бұл айырбас орын алатын
жағдайлар мен шектеулерге қатысты болып отыр. Шарап пен мата туралы мысал
бойынша Пор-тугалия әрбір баррель шарап үшін 98 дана матадан көп ал-са
ғана саудаға қатысады. Ал Англия әрбір баррель шарап үшін 56 дана матадан
көп бермесе ғана саудадан пайда алады.
Осы ойды дамыта келе Португалияда 1 баррель шарапқа кеткен еңбек
шығыны Португалиядағы 89 дана мата мен Англиядағы 0,8 дана матаның
шығындарына тең екеніне көз жеткіземіз. Елдер арасындағы тауар айырбасы осы
шектерде іске асады.
Сонымен, халықаралық сауда, халықаралық мамандануды ынталандыру арқылы
әрбір ел үшін келесі басымдылықты қамтамасыз етуге болады: берілген тауар
көлемін шығаруға қажетті еңбек уақытын мүмкіндігінше азайта отырып, ма-
маңдануға дейінгі тұтынуға қарағанда, сонша тауарды тұтынуға мүмкіндік
береді.
Алайда мұнда айырбас шын мәнінде ақшаның қатысуымен жүретіні
ескерілмейді. Елдер өзара есеп айырба-су үшін бір валютаны екіншісіне
айырбастайды. Рикардо аталған басымдылықтар ұлттық валютаның айырбас бағамы
белгіленген кезде де сақталатынын дәлелдеді. Бұл ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.