«Психологияны оқыту әдістемесі» пәні бойынша практикалық сабақтар дәрістер жинағы
Тақырыбы:Бүгінгі кезеңдегі тәрбиелеу мен оқыту жүйесінің дамуындағы психологияның ролі мен орны
Тақырыбы: Пәнге жалпы сипаттама және психологияны оқытудың әдістемесі курсының мақсаты
Тақырыбы: Психологияны оқытудың мазмұны пән ретінде
Тақырыбы: Психологиялық білім жүйесінің жалпы сипаттамасы және тарауларды ұйымдастыру ерекшеліктері
Тақырыбы: Мектептегі психологияны оқыту бағдарламасының тұжырымдамасы
Тақырыбы: Оқыту үрдісінің сипаттамасы және психологияны оқытудың формалары
Тақырыбы: Мектептегі және жоғары оқу орындарындағы оқыту ерекшеліктері
Тақырыбы: Оқытудың инновациялық үлгілері
Тақырыбы: Оқу пәнінің мазмұнын анықтаудың қисынды психологиялық негіздері Тақырыбы: Мектепке және жоғарғы оқу орындарында психология бойынша сабақтарды өткізу
Тақырыбы: Сабақтың психологиялық талдауы. Психология бойынша сабақ және оның негізгі ерекшеліктері.
Тақырыбы: Психология бойынша көрнекілік
Тақырыбы: Сұрау типтері. Бақылау жұмысы.
Тақырыбы: Оқытудың компьютеризациясы.
Тақырыбы: Мектепте психологияны оқыту әдісінің инновациялық аспектілері.
Тақырыбы: Пәнге жалпы сипаттама және психологияны оқытудың әдістемесі курсының мақсаты
Тақырыбы: Психологияны оқытудың мазмұны пән ретінде
Тақырыбы: Психологиялық білім жүйесінің жалпы сипаттамасы және тарауларды ұйымдастыру ерекшеліктері
Тақырыбы: Мектептегі психологияны оқыту бағдарламасының тұжырымдамасы
Тақырыбы: Оқыту үрдісінің сипаттамасы және психологияны оқытудың формалары
Тақырыбы: Мектептегі және жоғары оқу орындарындағы оқыту ерекшеліктері
Тақырыбы: Оқытудың инновациялық үлгілері
Тақырыбы: Оқу пәнінің мазмұнын анықтаудың қисынды психологиялық негіздері Тақырыбы: Мектепке және жоғарғы оқу орындарында психология бойынша сабақтарды өткізу
Тақырыбы: Сабақтың психологиялық талдауы. Психология бойынша сабақ және оның негізгі ерекшеліктері.
Тақырыбы: Психология бойынша көрнекілік
Тақырыбы: Сұрау типтері. Бақылау жұмысы.
Тақырыбы: Оқытудың компьютеризациясы.
Тақырыбы: Мектепте психологияны оқыту әдісінің инновациялық аспектілері.
Білім беру, оқыту, тәрбие үдерісін ұйымдастырудың психологиялық заңдылықтарын кейбір жалпы алғанда көптеген оқушылар үшін осы үрдісті ұйымдастырудың тәсілдері мен психиканың қалыптасуы және даму ерекшеліктерінің аралығындағы қатынасы деп түсіндіреді. Психиканың қалыптасу ерекшеліктері турлы сұрақ қоршаған ортадағы және генетикалық факторларының күрделі қатынасы туралы психологияны оқыту әдістемесінің төңірегінде ғана емес, сондай-ақ педагогика, медицина, философия, дидактика және т.б. ғылым саласында да осы мәселе шешіліп қаралуда. Сондықтан психология және педагогика мамандықтарын таңдаған студентке осы құралдармен және эксперименттік ізденістермен таныстыру маңызды. Осы білімдер келешекте студентке психологияның аталған іргелес ғылымдарды тиімді игеруге, сонымен қатар оқытушы ретінде нәтижелі қызмет атқаруға мүмкіндік береді.
Соның салдарынан темпераментімен, қабілеттерімен, мінезімен, ой түрімен, тұтастай т.б. психикалық даму деңгейімен айрықшаланатын оқушылармен жұмысқа дайындық жүргізу барысында студент-психолог өзінің педагогикалық іс-әрекетін компонентті орындауда, тек психологияны оқыту әдістемесі саласында бүгінгі педагогикалық-психологиялық біліммен қаруланған жағдайда ғана нағыз маман бола алады.
Психологияны оқыту әдістемесі оқу үдерісінде алған фактілік материал мен теориялық білім берудің практикалық жағдайында (оқушылардың психологиялық таңдауы, педагогикалық-психологиялық диагностика және психикалық дамудың прогностикасы, оқытудың сәттілігінің болжамдануы және жақсы оқытуды қамтамасыз етуге қажетті психологиялық жағдайды анықтау, ата-аналармен жұмыс және т.б.) көптеген практикалық міндеттерді шешуге маңызды мәні бар.
Алған білімдердің орта білім беру жүйесіндегі реформаның психологиялық ерекшеліктері, мектептегі білім берудің ұлттық үлгісі, білім берудің дифференциациясы мен индивидулизациясы, оқушылардың кәсіптік бағдарын ұйымдастырудың психологиялық ерекшеліктері, білім берудегі информатизацияның психологиялық ерекшеліктері, тәрбие және оқыту жүйесі дамуының бүгінгі кездегі психологияның рөлі мен орны, психологияны оқыту әдістемесі ғылыми практиткалық пән ретінде және оның педагогикалық пәндер жүйесіндегі алатын орны, пәнге жалпы сипаттама және психологияны оқыту әдістемесі курсының мақсаттары деген сұрақтарға сенімді бағдарлануға мүмкіндік береді.
Соның салдарынан темпераментімен, қабілеттерімен, мінезімен, ой түрімен, тұтастай т.б. психикалық даму деңгейімен айрықшаланатын оқушылармен жұмысқа дайындық жүргізу барысында студент-психолог өзінің педагогикалық іс-әрекетін компонентті орындауда, тек психологияны оқыту әдістемесі саласында бүгінгі педагогикалық-психологиялық біліммен қаруланған жағдайда ғана нағыз маман бола алады.
Психологияны оқыту әдістемесі оқу үдерісінде алған фактілік материал мен теориялық білім берудің практикалық жағдайында (оқушылардың психологиялық таңдауы, педагогикалық-психологиялық диагностика және психикалық дамудың прогностикасы, оқытудың сәттілігінің болжамдануы және жақсы оқытуды қамтамасыз етуге қажетті психологиялық жағдайды анықтау, ата-аналармен жұмыс және т.б.) көптеген практикалық міндеттерді шешуге маңызды мәні бар.
Алған білімдердің орта білім беру жүйесіндегі реформаның психологиялық ерекшеліктері, мектептегі білім берудің ұлттық үлгісі, білім берудің дифференциациясы мен индивидулизациясы, оқушылардың кәсіптік бағдарын ұйымдастырудың психологиялық ерекшеліктері, білім берудегі информатизацияның психологиялық ерекшеліктері, тәрбие және оқыту жүйесі дамуының бүгінгі кездегі психологияның рөлі мен орны, психологияны оқыту әдістемесі ғылыми практиткалық пән ретінде және оның педагогикалық пәндер жүйесіндегі алатын орны, пәнге жалпы сипаттама және психологияны оқыту әдістемесі курсының мақсаттары деген сұрақтарға сенімді бағдарлануға мүмкіндік береді.
1. Бадмаев Б.Ц. Методика преподавания психология. М., 2001
2. Давыдов В.В. Теория развивающего обучения. М., 1996
3. Дьяченко Н.И. Психология высшей школы. Минск., 1981
4. Климов Е.А. Психология: Учебнике для средней школы. М., 1996
5. Леонтьев А.А. психологические особенности лектора. М., - Л., 1981
6. Джакупов С.М. Психология познавательной деятельности. – Алма-Ата: 1992
7. Ляудис В.Я. Методика преподования психологии. М., 2000
8. Ильясова И.И. Структура процесса учения. М., 1986
9. Психология. Словарь. М., 1997
10. Выготскиий Л.С. Педагогическая психология. М., 1991.
11. Теплов б.М. Психология. Учебник для средней школы. М., 1954
12. Талызина Н.Ф. Педагогическпя психология. М., 1998
13. Рогов Е.И. психология познания для старшеклассников. М., 1998
14. Бодмаев Б.Ц. психология и методика ускоренного обучения. М., 1998
2. Давыдов В.В. Теория развивающего обучения. М., 1996
3. Дьяченко Н.И. Психология высшей школы. Минск., 1981
4. Климов Е.А. Психология: Учебнике для средней школы. М., 1996
5. Леонтьев А.А. психологические особенности лектора. М., - Л., 1981
6. Джакупов С.М. Психология познавательной деятельности. – Алма-Ата: 1992
7. Ляудис В.Я. Методика преподования психологии. М., 2000
8. Ильясова И.И. Структура процесса учения. М., 1986
9. Психология. Словарь. М., 1997
10. Выготскиий Л.С. Педагогическая психология. М., 1991.
11. Теплов б.М. Психология. Учебник для средней школы. М., 1954
12. Талызина Н.Ф. Педагогическпя психология. М., 1998
13. Рогов Е.И. психология познания для старшеклассников. М., 1998
14. Бодмаев Б.Ц. психология и методика ускоренного обучения. М., 1998
Қ.А.ЯСАУИ АТЫНДАҒЫ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҚАЗАҚ-ТҮРІК УНИВЕРСИТЕТІ
ТАРИХ-ПЕДАГОГИКА факультеті
ЖАЛПЫ ПСИХОЛОГИЯ кафедрасы
ПСИХОЛОГИЯНЫ ОҚЫТУ ӘДІСТЕМЕСІ
пәні бойынша
ПРАКТИКАЛЫҚ САБАҚТАР ДӘРІСТЕР ЖИНАҒЫ
ТҮРКІСТАН 2013жыл
Практикалық (семинарлық) сабақтың әдістемелік нұсқауы Жалпы психология
кафедрасының ____ ________ 20__ж. мәжілісінде талқыланды және №__
хаттамамен бекітілді.
Кафедра меңгерушісі ________ п.ғ.д., профессор Ж.З.Торыбаева
құрастырған оқытушысы _______ магистр оқытушы Исмаханбетова Б.А.
Практикалық сабақ №1
Тақырыбы:Бүгінгі кезеңдегі тәрбиелеу мен оқыту жүйесінің дамуындағы
психологияның ролі мен орны
Мақсаты: Психологияны оқытудың әдістемесі ғылыми практикалық пән ретінде
таныстыру
Жоспары:
1.Психологияны оқытудың әдістемесі ғылыми практикалық пән ретінде және оның
педагогикалық жүйесіндегі орны
2.Оқыту формасы мен құралдары.
Психологияны оқыту әдістемесі психология ғылымының негізгі базалық
саласына жатады. Психологияны оқыту әдістемесінің пәні білім беру, оқыту,
тәрбие үдерісін ұйымдастырудың психологиялық заңдылықтары, құралдары мен
тәсілдері болып табылады.
Білім беру, оқыту, тәрбие үдерісін ұйымдастырудың психологиялық
заңдылықтарын кейбір жалпы алғанда көптеген оқушылар үшін осы үрдісті
ұйымдастырудың тәсілдері мен психиканың қалыптасуы және даму
ерекшеліктерінің аралығындағы қатынасы деп түсіндіреді. Психиканың
қалыптасу ерекшеліктері турлы сұрақ қоршаған ортадағы және генетикалық
факторларының күрделі қатынасы туралы психологияны оқыту әдістемесінің
төңірегінде ғана емес, сондай-ақ педагогика, медицина, философия, дидактика
және т.б. ғылым саласында да осы мәселе шешіліп қаралуда. Сондықтан
психология және педагогика мамандықтарын таңдаған студентке осы құралдармен
және эксперименттік ізденістермен таныстыру маңызды. Осы білімдер
келешекте студентке психологияның аталған іргелес ғылымдарды тиімді
игеруге, сонымен қатар оқытушы ретінде нәтижелі қызмет атқаруға мүмкіндік
береді.
Соның салдарынан темпераментімен, қабілеттерімен, мінезімен, ой
түрімен, тұтастай т.б. психикалық даму деңгейімен айрықшаланатын
оқушылармен жұмысқа дайындық жүргізу барысында студент-психолог өзінің
педагогикалық іс-әрекетін компонентті орындауда, тек психологияны оқыту
әдістемесі саласында бүгінгі педагогикалық-психологиялық біліммен
қаруланған жағдайда ғана нағыз маман бола алады.
Психологияны оқыту әдістемесі оқу үдерісінде алған фактілік материал
мен теориялық білім берудің практикалық жағдайында (оқушылардың
психологиялық таңдауы, педагогикалық-психологиялық диагностика және
психикалық дамудың прогностикасы, оқытудың сәттілігінің болжамдануы және
жақсы оқытуды қамтамасыз етуге қажетті психологиялық жағдайды анықтау, ата-
аналармен жұмыс және т.б.) көптеген практикалық міндеттерді шешуге маңызды
мәні бар.
Алған білімдердің орта білім беру жүйесіндегі реформаның
психологиялық ерекшеліктері, мектептегі білім берудің ұлттық үлгісі, білім
берудің дифференциациясы мен индивидулизациясы, оқушылардың кәсіптік
бағдарын ұйымдастырудың психологиялық ерекшеліктері, білім берудегі
информатизацияның психологиялық ерекшеліктері, тәрбие және оқыту жүйесі
дамуының бүгінгі кездегі психологияның рөлі мен орны, психологияны оқыту
әдістемесі ғылыми практиткалық пән ретінде және оның педагогикалық пәндер
жүйесіндегі алатын орны, пәнге жалпы сипаттама және психологияны оқыту
әдістемесі курсының мақсаттары деген сұрақтарға сенімді бағдарлануға
мүмкіндік береді.
Психологияны оқыту әдістемесі пәнін оқытудың мақсаты: студенттердің
түсіндіре білуін қалыптастыру, мектеп оқушыларына оқытуды ұйымдастырудың
әр түрлі формаларының психологиялық білімін меңгеруді өңдеп реттеу мен
бақылау.
Психологияны оқыту әдістемесі пәнінің міндеттері:
- психологияны оқыту әдістемесінің теориялық негіздерінің мазмұнын
ашу;
- психологияны оқытуда жаңа әдістер мен технологияларды қолдану;
- студенттердің психологияны оқытуда жеке адамдық компоненттерін
туғызу;
- студенттердің жеке кәсіби іс-әрекетіндегі педагогикалық
психологияның білімін қолдануға стимул жасау.
Психологияны оқыту әдістемесі пәнін студенттер меңгергеннен кейін
келесі білім, білік дағдыны игереді:
- мектептегі, орта және жоғары оқу орындарындағы психологияны
оқытудың мақсаттары мен мазмұнын білу;
- дәрістерді, семинарларды, практикалық сабақтарды жүргізуде
психологиялық білімдерін жаңғырту;
- оқытудың тиімділігін бағалау критерийлерін дұрыс таңдауды үйрену;
- психология бойынша сабақтарды жүргізуде жеке позициясын түсіндіре
білу;
- психологияны оқытудың әдістемесі пәнінің негізгі міндеттерін білу.
Сонымен психологияны оқыту әдістемесінің мақсаты, міндеттері болашақ
мамандарға оқытудың жүйесі туралы білім беруге, педагогикалық үдерісті
басқарудың дағдыларын қалыптастыруға, педагогикалық қабілеттерінің дамуына
ықпал етуге, ағартушылық қызмет пен оны тиімді ұйымдастыруға қабілеттерін
дамытуға, кәсіби өзін-өзі білімін көтеру мен өзін-өзі тәрбиелеу әдістерін
меңгеруге, өздері таңдаған мамандығының ерекшелігі арқылы студенттердің
жеке тұлғасын тану мен дамытуға ықпал жасауға негіз болады.
Бақылау сұрактары:
1. Психологияны оқытудың мақсаты
2. Психология сабағын беруде, оқу материалын белгілі жүйелік принципі
3. Қазіргі білім беру процесінде психологияның ролі мен орны.
4. Психологияны оқытудың мақсаты және қазіргі білім беру мекемелерінің
стратегиялары.
Практикалық сабақ №2
Тақырыбы: Пәнге жалпы сипаттама және психологияны оқытудың әдістемесі
курсының мақсаты
Мақсаты:Психология пәнінің мақсат міндеттерін анықтау.
Жоспары:
1.Психологияның сипаттамасы оқу пәні ретінде
2.Психологияны пән ретінде оқытудың мазмұны.
3.Психологияны оқыту әдістемесі пәнінің мақсаты.
4.Оқытудың міндеттері мен негізгі ұстанымдар.
Психолоияны пән терінде оқытудағы ең негізгі мәселе: оны қандай ғылыми
тұрғыдан (парадигмада) оқыту қажеттігі. Себебі бұл пәннің өзіндік
ерекшелігі Тәжірибе арқылы оқыту. Психологиялық білімнін негізі адамның
жеке басының өзіндік мәселелерімен қалыптасады.
Осыған орай психологияны оқытудың төмендегідей ерекшеліктерін көрсетуге
болады:
1. Бағдарламаны құрудың негізгі идеясы жасөспірімді өзін адам ретінде
бағдарлануға бағытталған. Жасөспірім осыны түсінген уақытта онда өзін өзі
сыйлау пайда болады. Жасөспірім өзін бағалай бастайды. Бұл сенім негізі.
Адам бір нәрсені өзгелерден де жақсы істей алатынына сенімді болғанда, онда
адам қажеттіліктерінің ең жоғарғысы – жауапкершілікке деген қажеттілік
пайда болады.
2. Біз баланы өзін-өзі сыйлауға үйрету керек деген көзқарасты ұстанамыз.
Өзін-өзі сыйлау болмаса, онда жауапкершілікті жүріс-тұрыс болуының
мүмкіндігі аз. Көптеген жасөспірімдер оқу іс-әрекетінде пассивтілік
көрсетіп, мектеп ұсынып отырған мүмкіндіктерді пайдалана алмайды. Дегенмен,
білімді белсенді меңгеруге деген талпыныстың жоқтығы оқу дағдылары мен
іскерліктерінің қалыптаспауынан болуы мүмкін. Түрлі пәндер бойынша
үлгерімнің төменгі таным қызығушылығының төмендеп, олардың оқудан тыс
объектілерге ауысуына әкеледі. Сосын ол сәтсіз тәжірбие мен ренішпен
толығып, мектепке деген негативті қатынасқа ұласады.
Сонымен бірге жасөспірімнің тәуелсіздікке деген талпынысын ескеру керек.
Олардан стандартты шешімдерді талап етудің қажеті жоқ.
Көптеген балаларға қиын бала деген атау бергеннен гөрі, оларды
индивидуалды ерекшеліктер мен іс-әрекет сипатына сәйкес келетін оқу
тәсілдеріне үйрететін болса, онда ол балалар қалыпты дамуға мүмкіндік
алатын еді.
3. Курс мазмұны бірден жұмыс істеуі қажет. Мұнда іс-әрекеттік тұрғыдан
келген дұрыс. Білімдер абстрактылы емес, жасөспірімдер оларды өзіне және
өзгелерге қатысты қолдана алуы тиіс. Мүмкіндігінше категория, абстракциялар
туралы емес, нақты объекттердегі образдар түріне айту қажет.
Жасөспірім феноменді көре алу, қолымен ұстап ол не екенін біле алуы керек.
Сонымен қатар оны басынан өткізе алу қажет.
4. Мұғалімнің басты міндеті – жасөспірімге барынша икемді және шығармашыл
болуға көмектесу. Сонымен бірге оған оның шығармашылық екендігін саналы
түсіндіріп қана қоймай, оған еркін, сенімді, икемді дене, кеңістік және
өзін жүйе ретінде басқара алу еркіндігін беру керек.
Жасөспірімге өз денесін жақсы көруге және оны өзінің индивидуалдылығы
ретінде түсіндіруге көмектесу қажет. Өзін-өзі сыйлау, өз-өзімен қарым-
қатынас жасау қуанышы – дамудың ең күшті қозғалтқыштары. Адам өзіне
ұнамайтын істі істегісі келмейтіні белгілі. Ол көп нәрсені қатал тәртіп
құзырымен жасайды және соның салдарынан жетімсіздік комплексіне ие болады.
Біздің міндетіміз әсемдікті көру қабілетін дамыту болып табылады.
5. Оқушыларға оқыту процесіне қатысты ой қалыптасып қалмау керек.
Оқушыларда тәсілдерді өздері таңдауға талпыныс тудыру керек. Оқушыда өзінің
оқу стилін қалыптастыру қажет.
6. Жасөспірім іс-әрекет субъектісі ретінде танымдық белсенділікке ие. Ол
ізденіс процесіне тез қосылады және мұғалім қадамын алдын ала біліп қоймай,
өзінің жүріс тәсілін құра бастайды.
Осылайша оқушы мен мұғалім қоршаған ортаның феномендерін түсіндірудің жаңа
жолын табады. Дүниені басқаша көрген соң, олар өздерін де басқаша қабылдай
бастайды.
1) Сен бәрін түсінуге міндеттісің, яғни қоршаған ортаны сезінесін, өз
қатысантарыңды түсінесің.
2) Сенің шешімің, қалауың, тәжірбиең сондай болғандықтан оған солай
қарайсың, басқаларша емес.
3) Басқа адамға, дүниеге, қоршаған ортаға деген қатынастарыңды өз
белсенділігіне, өз түсінігіне, өз танымыңа байланысты ашасың.
4) Сен өзіңе деген қатынасың қандай, басқаға деген қатынасың қандай? Оны
сен қалайша түсініп отырмын деген сұрақты қойып отыру керек. Психолог
мұғалімнің міндеті баланы ашуға, өзіндік қалау жасауға, анықтауға мүмкіндік
беру.
Психологияны пән ретінде оқытуда оның өзіндік ерекшеліктерін ескере отырып
оқыту мазмұнында мына мәселелерді қамту қажет: қатынас, күйзеліс, мінез-
құлық, даму және шығармашылық.
Психология білімінің жедел дамуы, қоғамның талабы болып табылады.Бірақ
қоғам психология білімін қолдануды білмейді, сондықтан практикалық
психологияны міндеті барлық адамдардың психологиялық сауаттылығын
артыру.Бұл мақсатқа жету үшін квалафикациясы жоғары жақсы дайындығы бар
мамандар қажет.Қазіргі заманғы психология білім жаңа әдістемелік
бағдарламаларды талап етеді.Біз осы әдістемелік ғылыми зерттеу нәтижелері
болу үшін практиалық тенденциядан өту керек.Психолгияны оқыту әдістемесі –
оқыту пәні және жеке ғылым ретінде ,бұл ғылымға көптеген белгілі
психологтар көңіл аударғанына қарамастан әлі жеткілікті дәрежеде
зерттелмеген.
Психологиялық білім ұзақ уақыт бойы жаратылыстану ғылымдаррының
бірі болғанмен қазіргі таңда гуманитарлық болып табылады.Басқа ғылымдарға
қарағанда психологиялық білім психологияны оқыту процесінде міндетті
түрде есепке алу қажет.
- Психология ғылымының пәні үнемі қатысты жекелік болып табылады.
Ол адамдардың жасына , мінез-құлқы мен іс - әрекетіне байланысты өзгеріп
отырады. Сондықтанда жеке тұлғаның қабылдауының нақтылығы басқа ғылымдар
сияқты емес.
Психологиялық білім әрбір жеке тұлғаның ерекшелігіне байланысты дамиды.
Бұнддай ерекшеліктер психология ғылымдарынан басқа кездеспейді.
Психология көріністерді меңеру процесі тек қана логикалық емес, бейнелік-
көркемдік,ойлауды сонмен қатар дамыған ой-өрісті талап етеді.Студент –
психолог беейнелді ойлауды және оларды орынды үйлестіре білу екрек.Сондай-
кақ психолог –кеңесші өзінің жұмыс барысында клиенттің ой-өрісін жобалап,
жағдайға дұрыс бейімделуіне дұрыс бағыт беріп отыру керек. Бұл мүмкіндік
психолог –кеңесшінің клиентті дұрыс түсініп, жағдайдан дұрыс шығуына
көмектеседі.
Психологиялық білімді нақты бір ғылым ретінде емес, әдістемелік мақсаттарда
қолдануға болады. Психологияны оқыту мыналарға бағытталады:
Жеке тұлғаның қабылдау мүмкіндіктері мен басқа адамдардың іс-әрекетін
игеру.
Адамға өзін-өзі өзгерту мүмкіндігін қалыптастыру.
Пәннің мақсаты,психология пәнін үйрету сапасын психологтың әртүрлі
ортадағы іс-әрекетіне байланысты көрсету, міндеті студенттерге психология
нәнінің ерекшеліктерін үйрету,студенттер педагогикалық процесті басқару
мүмкіндіктерін қалыптастыру,студентке педагогикалық қабілетін
жетілдіру,ағарту іске қабілетін дұрыс ұйымдастыру талабын дамыту.
Студенттерге профессионалдық білімді жетілдіруге және өз-өзін
тәрбиелеуге көмектесу.
Бақылау сұрактары:
1.Психологияны оқыту әдістемесі пәнінің дамуына үлес қосқан ғалымдар?
2. Сыныптағы және сыныптан тыс жұмыстардың ерекшеліктері?
3.Оқыту дегеніміз?
4. Оқытудың инновациялық түрлері?
Практикалық сабақ №3
Тақырыбы: Психологияны оқытудың мазмұны пән ретінде
Мақсаты: Студентті психологияны оқыту әдістемесінің, психолого-
педагогикалық жағдайларын меңгеруге бағыттау.
Жоспары:1.Оқыту курсының пәндік мазмұнын конструктілеу міндеттері
2.Психологияны оқытудың негізгі формалары.
Білім беру үрдісін ұйымдастырудың заңдылықтары көптеген оқушылар
(студенттер) үшін осы үрдісті ұйымдастырудың тәсілдері мен психиканың
қалыптасуы, даму ерекшеліктері арасындағы қатынастарды түсіндіреді.
Психиканың қалыптасу ерекшеліктері туралы түсініп, қоршаған ортадағы және
генетикалық факторлардың күрделі қатынасы туралы педагогика, медицина,
философия, дидактика, информатикалық технология т.б. білім салаларында
қарастыруда. Сондықтан психолог мамандарды оқыту, білім беру мәселесіндегі
психиканың қалыптасуының психолого-педагогикалық жағдайларын меңгеруге
бағыттау қажет. Психологияны оқыту әдістемелері психология саласынан алған
білімдерді жүйелеуге, бірізділікке тыңдаушылардың мүмкіндіктерін дұрыс
диагностикалап, алдын-ала анықтауға (прогностика) сәтті болжамдар құруға,
бірім беру процесіне қатысы бар адамдардың психологиялық ерекшеліктерін
ескере отырып бағыт беруді көздейді. Осыған орай пәнді оқытудың мақсаты:
Студенттердің білімдерін түсіндіре білу, қалыптастыру.
Сөйлеу, дәріскерлік шеберліктерін қалыптастыру.
Мектеп оқушыларына оқытуды ұйымдастырудың әртүрлі формаларының
психологиялық білімін меңгеруді өңдеп реттеу мен бақылау.
Оқудың міндеттері мен принциптері
Оқу курсының міндеттері жасөспірімнің дүниеге көзқарасын гуманистік
тұрғыдан қалыптастыруға бағытталған. Жалпы дүние бейнесіндегі адамның
бейнесі нақты психологиялық білімдерді зерттеу мен субъективті
шығармашылықты дамыту негізінде қалыптасады. Осы тұрғыдан алғанда
педагогикалық процесті әмбебап өмір бейнесін құраушы, оны дамытушы екі
жақты процесс деп қарастыруға болады. Сонымен қатар оқушы осы бейнені өзі
басынан кешіреді.
Психология ғылыми және оқыту пәні ретінде оқытуда, ғылым біріншіден білім
өндіруші іс-әрекет және екіншіден, білімді жүйелендіруші форма ретінде
анықталады.
Оқу пәні біріншіден білім жүйесі, ал екіншіден осы білімдерді меңгеру
бойынша оқу-танымдық іс-әрекет түрінің жүйесі ретінде анықталады.
Осылайша бұл екі түсінік бір жерде қиылысады, бұл – білімді жүйелендіру.
Оқу пәні В.И.Гинецинскийдің анықтамасы бойынша сәйкес ғылыми пән негізгі
дидактикалық жүйеленген түрде түсіндіру болып табылады.
Оқу пәнінің дәстүрлі түсінігі ортағасырлық университеттерден бастау алады.
Оқу пәні пәндік білімнің барлық қасиеттерін сипаттап, жүйелік және
құрылымдық функцияны атқарады. Осы кезде сапалық деңгейлік ерекшеліктер
ескерілмеді.
Жаңа уақытта ғылыми және оқу пәнін ажырату басталды. Оқу пәні көбіне оқу –
танымдық іс-әрекет әртүрлі жүйелері ретінде қарастырылады.
Оқу пәндерінің құрылымы мен мазмұнын анықтауда келесі сұрақтар туындайды:
Оқу пәні саған сәйкес ғылым саласымен бірдей болуы тиіс пе?
Оқу пәні ретіндегі психологияның ғылым ретіндегі психологиядан айырмашылығы
неде?
Психология бойынша оқу бағдарламасында жиналған психологиялық білім қоры
қандай деңгейде бейнеленуі тиіс?
Оқу бағдарламасына енетін білімдер мен іскерліктерді іріктеу принциптері
мен критерийлері қандай?
Осылайша ғылыми пән – бұл зерттеушілерге бағытталған білімдер жүйесі, ал
оқу пәні – оқушыларға бағытталған білімдер жүйесі.
Оқу пәні белгілі бір ғылыми білімді бейнелеуі мүмкін.
Оқу пәнінің құрамына екі құраушы кіреді:
Білімдер жүйесі;
Меңгерілуге бағытталған оқу – танымдық іс-әрекет жүйесі.
Оқу пәнінің екі құраушысын өңдеуде де келесі факторлар ескеріледі. Оларды
толығырақ қарастыра кетейік:
1) Психологиялық білімнің жүйелену деңгейі. Білімдер неғұрлым жүйеленген
болса, соғұрлым ғылыми пән оқу пәні болуға мүмкіндігі бар.
2) Әдіснамалық позиция, қызығушылықтар, оқытушылардың көзқарасы. Оқу пәні
шеңберінде оқытушы барлық теорияларды, концепцияларды, көзқарастар мен
түсініктерді түсіндіріп, олардың мағынасын ашуы тиіс. Оқытушы белгілі бір
әдіснамалық позицияны ұстануға, белгілі бір көзқарастарға сенуіне құқығы
бар.
3) Психология оқылатын білім беру бағдарламаларының деңгейі типі және
мақсаттары. Оқу пәніне кірген білімдер жүйесі және меңгерілуге бағытталатын
оқу танымдық іс-әрекет жүйесі келесілерге сәйкес әртүрлі болуы тиіс: 3.1.
Бұл пән бастауыш, негізгі, орта не жоғары мектепте беріліп отыр ма; 3.2.
Бұл пән жалпы білім беретін немесе кәсіби білім беру мекемелерінде оқытыла
ма; 3.3. Ол болашақ психологтарға, педагогтарға, дәрігерлерге беріліп отыр
ма.
4) Оқушылар мен студенттердің жасерекшелігімен, даму деңгейі, индивидуалды
психологиялық ерекшеліктері шартталған белгілі бір тақырыптарға, мәселелер,
фактілерге және түсініктерге деген қызығушылық.
5) Оқушылар мен студенттердің білімі мен қабілеттері. Оқытушы оқу пәнін
оқушылар мен студенттерде бар білімін негізге ала отырып құруы тиіс. Оқу
пәні оқушылардың белгілі бір тақырыпты, фактілерді, түсініктерді меңгеру
қабілетіне қарай, түрліше құрылады.
6) Белгілі бір психологиялық білімдер мен іскерліктерді меңгеру процесінде
атқаратын оқушының түрлі белсенділік формалары, функциялары. Оқу пәнін
меңгеру дәріс, семинар, тәжірбиелік, өзіндік жұмыс түрінде берілуіне қарай
сәтті немесе сәтсіз болуы мүмкін.
7) Дидактикалық материалдық қоры. Оқу пәнінің дидактикалық өңделу дәрежесі
түрлі болуы мүмкін. Жекелеп айтқанда сабақтың нақты бағдарламасы, нақты
тапсырмалар, көрнекі материалдар, бақылау сұрақтары болуы мүмкін.
Бақылау сұрактары:
1. Психологияны оқытудың мақсаты
2. Психология сабағын беруде, оқу материалын белгілі жүйелік принципі
3. Қазіргі білім беру процесінде психологияның ролі мен орны.
4. Психологияны оқытудың мақсаты және қазіргі білім беру мекемелерінің
стратегиялары.
Практикалық сабақ №4
Тақырыбы: Психологиялық білім жүйесінің жалпы сипаттамасы және тарауларды
ұйымдастыру ерекшеліктері
Мақсаты: Психологиялық білімнің құрылымын студентке түсіндіру
Жоспары:1. Мектептегі психологияны оқыту бағдарламасының тұжырымдамасы.
2.Психологияны оқытудың мазмүны пән ретінде үрдісінің
сипаттамасы, оқытудың формалары.
Қазіргі заманғы қоғамдағы психологиялық білімнің жедел дамуы осы қоғамның
шынайы талабымен, оның даму қажеттілігімен, адамдардың өмірі мен қызметі
үшін ыңғайлы жағдайларды жасаумен шартталған.
Психологиялық білім адам өмірі мен қызметінің әртүрлі салаларына:
мемлекеттік және билік құрылымдарына, өндіріске, саясатқа, кәсіпкерлікке,
денсаулық сақтауға және білім беруге және т.б. қатысуда.
Десек те қазіргі қоғам бұл білімдерді қабылдауға әлі де жеткілікті дайын
емес және ол аз болса адамдардың өмірі мен кәсіби қызметінде осы білімдерді
қолдануға белсене ықпал ете алмай отыр.
Сондықтан бүкіл тұрғындарды: мектеп оқушысынан зейнеткерге дейін,
психологиялық сауаттылықпен қамтамасыз ету тәжірибелік психологияның
негізгі мәселелерінің бірі болып табылады.
Басқа ғылымдарға қарағанда психологиялық білім, психологияны оқыту
үдерісінде ескерілуі қажет спецификалық ерекшеліктері бар. Оларға:
1. Психологиялық ғылымның пәні тұрақты болатын жеке тұлға болып табылады.
Ол адам жасына қызметтің сипатына және тағы басқаларға қарай өзгеріп
отырады. Сондықтанда жеке тұлғаны дәл тану мүмкін емес. Жеке тұлғаны тану
дәлдіктен гөрі, үңілу тереңдігін қажет етеді.
2. Психологиялық ғылымды тану үдерісі диалогты, өйткені тану пәні де,
танылушы тарап та жеке тұлға. Сондықтан психологиялық шынайылықты тану
үдерісі танушының жеке тұлғалық ерекшеліктері арқылы өтеді, танылушының
қасиеттерді өзінің жеке басындағы ерекшеліктеріне теңестірілуі арқылы
жүреді. Мұндай құбылыс психологиялық емес құбылыстарды (физикалық, химиялық
және т.б.) тануда болмайды.
Дегенмен, мұндай теңестіре білуде психиканың жалпы заңдылықтарын меңгеруге
бөгет жасайтындығын ескерген жөн, өйткені психиканың жекелік даму
заңдылықтары жалпы заңдылықтардан басқа болуы мүмкін.
3. Психологиялық құбылыстарды тану үдерістері тек логикалық ғана емес,
сонымен бірге бейнелі және көрнекілі ойлауды, сондай-ақ дамыған жалпылауды
талап етеді.
Студент-психолог көрнекті-бейнелік ойлауды, олардың орнын еркін алмастыруды
және жалпылауды бейнелерімен үйлестіруді үйренуі тиіс. Осылайша, психолог-
кеңесшіге жұмыс барысында клиентінің ойлы бейнесін еркін билеу
қабілеттілігі қажет. Бұл клиенттің мәселесін жақсы түсінуге және оны шешуге
мүмкіндік береді.
4. Психологиялық білімді әдістемелік мақсаттарға ыңғайлы белгілі бір
кеңейтілген құрылым түрінде көруге болады.
Кез-келген психологиялық құбылысты толық сипаттау үшін төменгі
бағыттарды меңгеру қажет. Оларға:
- түсіну жүйесін (тезарус, анықтамалар, суреттеулер);
- психологиялық құбылыстардың қызметтерін;
- механизмдерін (құбылыстың қалай пайда болатындығы мен жұмыс
барысын);
- түрлерін (классификациялары);
- заңдылықтарын;
- жас және дербес ерекшеліктерін;
- пайда болу мен даму заңдылықтарын;
- ауытқулары;
- психологиялық білімдер;
- зерттеу әдістері.
Психологиялық білімнің құрылымын түсіну студентке психологиялық
шынайылықтың байланыстары мен қатынастарының барлық алуантүрлілігіндегі
біркелкілігін түсінуге көмектесуі мүмкін. Психологияны оқыту тұрғысынан
ұсынылған кесте оқу курстарын жоспарлау мен студенттердің білімді толық
меңгеруін жолдау үшін қызмет ете алады.
Оқытуды ұйымдастыру формасы- оқыту үдерісінің міндеттерін іске
асырудағы мұғалім мен оқушылардың іс-әрекеттерінің сыртқы көрінісі.
Ұйымдастыру формасында оқытудың мақсаты, мазмұны мен әдістері бірыңғай
жүзеге асады.
Қоғамның даму тарихында жас ұрпақты оқытудың ұйымдастыру тәсілдері де
өзгеріп тұрады. Оқыту жұмысын ұйымдастырудың тарихында, оның негізінен үш
түрлі формасы қалыптасқан: жеке-дара, топтық және сынып-сабақтық жүйе.
Неміс педагогы И.Ф.Гербарт сабақтың негізгі төрт кезеңін ұсынады.
Мұғалімнің оқу материалын мазмұндау кезеңі, жаңа материалды өткен
материалмен байланыстыру кезеңі, сабақты жаттығу әдісімен жүргізу кезеңі
және қысқаша қорытынды жасау кезеңі.
Сынып- сабақ формасы оқыту жұмысын ұйымдастырудың негізгі формасы
ретінде күні бүгінге дейін өзінің маңызын жойған жоқ. Себебі, ол ең алдымн
мұғалімге оқытатын пәннің мазмұнын жүйелі баяндауына мүмкіндік береді.
Сондай-ақ, сабақ баланың оқу әрекетінің сыныптан тыс және үйдегі түрлеріне
де бағыт-бағдар беруге, жетекшілік рөлін атқарады.
Сабақ-оқыту жұмысын ұйымдастырудың басты формасы болғандықтан, ендігі
жерде оның атқаратын қызметі мен оқыту үдерісінде алатын орны ерекше болды.
Сабақта оқушыларға білім берумен қатар, олардың рухани-адамгершілік
қасиеттері мен ақыл-ой қабілеттерін дамыту мақсаттары көзделеді.
Сабақ-күрделі психологиялық және дидактикалық үрдіс, онда оқушыларға
педагогикалық қарым-қатынас жасау және тәрбиелеу міндеттері іске асырылады.
Мектептегі оқытудың ерекшеліктері
Оқыту- оқушыны білімдендіру, тәрбиелеу, дамыту мақсатына бағытталған алдын-
ала жоспарланған іс-әрекет.
Оқыту мазмұны- арнайы таңдап анықталған белгілі салада жұмыс істеу үшін
қажетті адамзат тәжірибесінің бөлшегі. Ол-оқытудың нәтижесі болатын білім,
білік, дағды, тұлғалық қасиеттер жиынтығы.
Оқытудың міндеті- оқушыны айнала ортамен және адам дамуының негізгі
заңдылықтарымен қаруландыру.
Оқу іс-әрекеті іс-әрекеттің ерекше түрі ретінде қарастырылады. Ол іс-
әрекеттің субьектісі ретінде үйренушінің өзіне бағытталады- оның әлеуметтік-
мәдени тәжірибені қоғамдық пайдалы, танымдық, теоретикалық және практикалық
іс-әрекеттің әр түрлері мен формаларында саналы, мақсатты игеруі арқасында
тұлға ретінде қалыптасуы, дамуы және шыңдалуы. Үйренуші іс-әрекетті терең
жүйелі білімдер игеруіне, әрекеттің жалпыланған тәсілдерін өңдеуге және де
оларды түрлі жағдайларда адекватты және шығармашылық түрде пайдалануға
бағытталған.
Оқу іс-әрекетінің, оны оқудың басқа формаларынан ажырататын үш негізгі
сипаттамалары белгіленеді: а) ол оқу материалын игеруге және оқу
міндеттерін орындауға әдейі бағытталған; ә) онда әрекеттердің жалпы
тәсілдері мен ғылыми түсініктер игеріледі; б) әрекеттің жалпы тәсілдері
міндеттерді орындаудың алдын алады.
Психологиядағы оқыту теориясының ұғымы әрекеттік тұрғыдан оқыту мәселесі
білім алушының жас ерекшелігіне байланысты жүзеге асады. Оқыту-білім
берудің негізгі жолы. Оқыту оқытушы мен білім алушылардың біріккен іс-
әрекеттері, сондықтан да ол екі жақты, бір текті процесс: біріншіден,
оқытушы білім алушыға білім беріп, іскерлікке, дағдыға үйретеді, екіншіден,
білім алушы таным міндеттерін жете түсініп, дағдыны иегереді және оларды
өмірде қолданады.
Тәрбие, білім беру ұғымдары бірыңғай және тұтас үдеріс болып
қарастырылады. Оқыту барысында білім беру мақсаты іске асырылады. Олай
болса, оқытудың білім беру және тәрбиелік мәні бар. Оқыту барысында білім
алушыларға теориялық білім мен тәрбие беру бір-бірімен ұштастырылып
жүргізіледі.
Психологиядағы оқыту теориясының ұғымы әрекеттік тұрғыдан оқыту мәселесі
оқытудың түрлерін, заңдылықтары мен принциптерін, функцияларын қамтиды.
Оқыту үдерісінде оқушылардың ақыл-ойы дамиды, танымы, практикалық
іскерлігі және дағдысы қалыптасады. Оқыту үдерісін басқару үшін оның
жүйесін, құрылымын, бөліктерін және заңдылықтарын, олардың өзара байланысын
жете білу керек. Оқыту үдерісі жүйе ретінде қарастырылады, ол өзінің
белгілі құрылымы және бөліктерімен сипатталады. Олар:
ғылыми білімнің, іскерліктің және дағдының жүйесі (білім беру
мазмұны);
мұғалім, оның өмірге, ғылымға көзқарасы және оқушылармен
қарым-қатынасы (сабақ беру);
оқушылар, сынып ұжымы (оқу іс-әрекеті);
оқыту әдістері;
оқытудың материалдық құралдары: дидактикалық және оқытудың
техникалық құралдары;
оқыту нәтижелері.
Оқыту үдерісінің қозғаушы күштері оқытудың барысында қойылатын
таным және практикалық міндеттер мен оқушылардың нақты білімі мен іскерлік
дәрежесі және ақыл-ой дамуының арасындағы қайшылық. Егер қойылған
міндеттерді шешуге оқушылардың шамасы келмесе, онда қайшылық оқытудың және
дамудың қозғаушы күштері бола алмайды. Қайшылық қозғаушы күштер ретінде
пайда болу үшін қажетті шарт, ол оқушылардың ықтимал мүмкіндіктеріне сәйкес
келуі қажет.
Оқу-оқыту үдерісіндегі білім алушылардың іс-әрекеті. Оқыту
үдерісінің логикасы оның құрылымын анықтайды, ал құрылымына оқыту
үдерісінің топтарына- танымдық іс-әрекетінің кезеңдері жатады.
- таным міндеттеріне жете түсіну;
- жаңа материалды қабылдау;
- ұғыну – жаңа оқу материалдарын түсініп жинақтау үдерісі;
- білімді, іскерлікті және дағдыны бекіту және жетілдіру;
- білімді, іскерлікті және дағдыны практикада қолдана білу;
- білім алушылардың жетістіктерін талдау, білімін, іскерлігін және
дағдысын тексеру, бағалау.
Мектеп өмірінде болып жатқан өзгерістер, олардың инновациялық бағытқа бет
бұруы болашақ мұғалімдерді даярлаудағы әдістемелік өзгеріспен тығыз
байланысты.
Педагогикалық технология оқу үдерісімен мұғалім мен оқушының іс-әрекетімен
тығыз байланысты. Оның құрылымына төмендегілер жатады:
а) тұжырымдық негізі;
ә)оқыту мазмұндық бөлімі:
- оқытудың нақты және жалпы мақсаты;
- оқу материалдарының мазмұны;
б) үдерістік бөлім -технологиялық үдеріс;
- оқу үдерісін ұйымдастыру;
- оқушылардың оқу қызметінің әдістері мен формалары;
- мұғалім жұмысының әдістері мен формалары;
- мұғалімнің материалды меңгеруді басқарудағы іс-әрекеті;
- оқу үдерісінің диагностикасы.
Оқу-тәрбие үдерісінде оқытудың инновациялық әдіс-тәсілдерін қолдануға жеке
тұлғаның бойында ізденімпаздық, зерттеушілік қабілеттер қалыптасады.
Инновациялық әдіс-тәсілдерді қолдануда мұғалім сабақты дайын күйінде
бермей, оқушының өзі ізденіп, ғылым негіздерін өз бетінше иегереді,
зерттеуді көздейді, ал мұғалімнің негізгі міндеті- оқушының іс-әрекетін
бақылаушы болады.
Бақылау сұрактары:
1.Сабақтың құрылымы
2.Сабақ типтері
3.Көрнекілік принципінің мәні
Практикалық сабақ №5
Тақырыбы: Мектептегі психологияны оқыту бағдарламасының тұжырымдамасы
Мақсаты: Оқытудың міндеттері мен ұстанымдарын ашып көрсету
Жоспары:1. Психологияны оқытудың мазмүны пән ретінде үрдісінің сипаттамасы,
оқытудың формалары.
2. Оқытудың міндеттері мен негізгі ұстанымдар.
Психологияны пән ретінде оқытуда оның өзіндік ерекшеліктерін ескере отырып
оқыту мазмұнында мына мәселелерді қамту қажет: қатынас, күйзеліс, мінез-
құлық, даму және шығармашылық. Енді осы мәселелерді толығырақ ашайық:
Қатынас
Адамға бақытты болу үн не керек? Түсіністік пен махаббат. Басқа адамды
түсіну шарты: тыңдай білу, көре білу, сезіне білу, бірге қайғыра білу.
Тыңдай білу: белсенді тыңдау, тиімді қарым-қатынастың тәсілі мен құралы.
Тіл мен сөз. Сөздің қызметі: синификация (белгілеу), толықтыру,
коммуникация. Сөздің коммуникативтік қызметінің үш жағы: хабарламалық,
мазмұндылық, ерік білдірушілік. Қосымша құралдар – паралингвистикалық,
тілдесудің сөздік емес құралы. Тиімді тілдесудің негізгі қондырғылары –
қолдау, эмпатия, өзін-өзі қолдау. Тілдесуге кедергілер.
Коммуникативті мәдениеттің ұғымы. Қарым-қатынас заңдары. Трансакция. Қарым-
қатынас жолдары. Байланыстағы әрістестер позициялары. Рольдік және рольдік
емес қарым-қатынас деңгейі. Конструктивті қарым-қатынастың негіздері. Қарым-
қатынас стильдері.
Жеке адамның қалыптасуындағы қарым-қатынас ролі. Жеке адам қарым-қатынас
субъектісі ретінде. Жеке адам сапасы, ол қарым-қатынастың сәттілігін
қамтамасыз етеді. Мойындауға тартымдылық және өзіндік баға. Мәнді және
мәнді еместің қатынасы. Референттік топ.
Қарым-қатынастағы белсенділік. Іскерлік қарым-қатынас. Іскер адамның
белсенділігі.
Жүйедегіқарым-қатынастың мәселелері: жас өспірім – замандас, жас өспірім –
мұғалім, жас өспірім ата-ана. Қарым-қатынастың педагогикалық мәселелері.
Конфликт адам мен адамның өзара қарым-қатынасының табиғи және қалайда қашып
құтылмайтын бүтіндігі. Конфликт: табиғат, механизм, шешу жолдары. Тартысты
жағдайды әділ шешу. Конфликтіні басқару, ынтымақтастық және конфликт.
Конфликтінің объективтілігі мен субъективтілігі. Қарым-қатынастағы
психологиялық қорғаныс механизмдері.
Адамзат қоғамындағы адам: адамгершілік проблемасы. Жеке адамның бағалы
бағдары. Таңдау еркіндігі. Шығармашылық.
Басқа адамды танып – білудің негізгі механизмдері: біртектілену және
рефлексия. Адамды адамның қабылдауындағы ерекшелігі. Тілдесу мен Қарым-
қатынастағы өзара байланыс. Өзара ықпал ету жүйесі, адамның әлеммен,
өзісекілді адаммен және өзімен өзара қарым-қатынасы. Қарым-қатынастың
негізгі бағыттары: қажеттілік, эмоция, бағалау, қызығушылық. Қарым-
қатынастың ерік аспектісі. Қарым-қатынастың этикалық аспектісі.
Жеке адамның қарым-қатынасындағы психикалық жағдайдың көрініс беруі:
қобалжушылық, агрессивтілік, фрустрация, регидтілік. Қарым-қатынастағы
темперамент пен мінез-құлықтың көрініс беруі. Қарым-қатынастың дамуы.
Шындыққа эстетикалық қарым-қатынас. Жыныстық деморфизм. Адамдар арасындағы
қарым-қатынастағы жыныстық детерминанттың көрініс беруі.
Топтағы жеке адамның позициясы. Конформизм, нонконформизм, бейімделу,
реадаптация. топтың құрылымы мен динамикасы.
Субъект аралық қарым-қатынас және оның адамда бейнеленуі.
Қарым-қатынас және қобалжу.
2. Күйзеліс
Адамның күйзеліс бағасы. Эмоцианалды күйзелістің мәні.
Адамның қоршаған ортамен қалыптасқан жағдайға эмоционалдық қалыптың
тәуелділігі. Өзі туралы білімінің эмоционалды сезімінің әсері. Өзі
туралы білімінің адекваттылығы және адекватты еместігі. Басқа адамдардың
эмоционалдық қарым-қатынасы өзіне деген қатынасты, өмір салтын, жүріс-
тұрысты қалай өзгерте алады? Басқа адамдар туралы пікірге байланысты
эмоциялар. Жеке адамда позитивті қабылдау, эмпатия, эмоционалдық қолдау,
мшығармашылық дамудың қозғаушы күші. Жұмыстан алған ләззаттың іс-әрекет
нәтижесіне ықпалы. Тапсырманы оң қабылдауының ролі.
Фрустрация және оны шешудің жолдары. Фрустрация жағдайынан шығу.
Эмоционалды тұрақтылық. Психологиялық қорғаныс жолдары (ауыстыру, шығару,
рационализация және басқалары). Өзін-өзі кем сезіну комплексі. Кінә
комплексі.
Эмоция функциясы. Эмоция, мотивтер мен қажеттілік. Эмоция – әлемге қарым-
қатынастың өлшемі. Өзіңе деген эмоция. Жеке адамның эмоционалдық
ерекшеліктері.
Эмоцияның белгілері: мимика, пантомимика, вокализация. Эмоция мен ерік.
Эмоционалды сезінудің бұлшық ет жүйесінің жағдайымен байланысы. Аутогенді
жаттығудың ролі. Аутогенді жаттығудың техникасы. Қолайлы жағдай туғызу үшін
физикалық жаттығудың ролі. Сендіру және өзін-өзі сендіру.
Сезім және эмоция. Сезім тажірибесі, образ жасау және психологиялық шындық.
Эмоция және танымдық роцестер. Эмоцияның өнердегі, шығармашылықтағы,
ғылымдағы, қарым – қатынастағы ролі. Сезіміне ортақтасу. Көңіл – күй.
Аффект, өтуінің ерекшелікткрі. Қорқыныш, кек, өкпе, қазғаныш,
көреалмаушылық. Қуаныш, қанағатту. Үміт. Беймділік. Махаббат. Қасірет.
Көңілдену сезімі: әзіл, келеке, сарказм, ирония, сатира, күлкілі. Жақсы
көңіл – күй. Сезім мәдениеті. Эмоцияның пайда болу диапазоны.
Эмоциалдық саланың дамуы. Өзіндік менмендік сезімі. Сезімді дамытудағы
өнердің ролі мен мәні.
Стресс және оның салдары.
Эмоцианалдық депривация. Депривацияны ескерту.
Аяқталмаған әрекеттің аффектісі. Табысқа жетеуге ұмтылу және табысқа
жетпеуден қашу. Қобалжау және жүріс – тұрыс.
Импринтинг. Жануарлардағы эмоция.
3.Мінез-құлық
Сенің қажет еткенің және сенің қолыңнан келетін іс арасындағы қарама –
қайышылық және сенің бар екендігіңмен шешіледі.
Адам, жеке адам және жүрыс – тұрыс. Журіс – тұрыс және іс - әрекет: жалпы
және айрықша.
Моральдік норманы жеке адамның әлеуметтік дамуының шарты ретінде игеру.
моральдық норманы игеруге арналған сензитивті кезең (7-9ж.).
Алда тұрған іс – қимылдың мәнін түсіну деңгейіне адам жүріс – тұрысының
байланыстылығы.
Жеке адамның психологиялық ерекшеліктері. Жүріс – тұрыс байланыстылығы.
Эмоцианалды жағдайға қатысты жүріс –тұрыс байланыстылығы. Жүріс – тұрыс
түрлері: адекватты, агресивтті.
Жеке адамның бағалы бағдарға қатысты жүріс – тұрыс байланыстылығы.
Басшылықтағы жоспарлаған іс - әрекетке қатысты жүріс – тұрыс
байланыстылығы.
Жеке адамдар арысындағы қарым – қатынас жағдайындағы жүріс – тұрыс.
Рефлексия өзіңе сырт көзбен қарау ретінде.
Жеке адамдардың ой – пікірлеріндегі жүріс – тұрыстың бейнеленуі.
Жүріс – тұрыстағы мінез – құлықтың көрініс табуы. Мінез – құлық және жүріс
– тұрыстың негізгі процестері мен принциптері (Скинер). Жүріс – тұрыс
дайындығы және өзін - өзі бақылау. Кері байналысты жүріс – тұрысты
өзгертуге пайданалу құралы ретінде. Жүріс – тұрыс дағдыларын дамыту.
Жаттығудың ролі мен мәні.
Оқу мен оқыту. Оқытуға әсер ететін факторлар: назар салу, кері байланыс, іс
– тәжірибе. Оқытудың стратегиясы. Оқытудың жеке бастық стильдері. Оқи білу.
Бақылау арқылы оқу. Бақылау кезеңдері. Өзін - өзі бақылау. Өзін - өзі
бағалау жүріс – тұрысты өзгертудің құралы ретінде.
Жүріс – тұрыс мотивтері. Жеткілікті мотивация. Аутогенді жаттығу жүріс –
тұрыстың мотивтерін өзгертудің бір тәсілі ретінде. Өзін - өзі психикалық
жағынан реттеудің ролі.
Ерік жүріс – тұрысты басқарудың жүйесі ретенде. Ерікті реттеудің әдістері.
Ерік реттеу және сана. Ерікті әрекет құрылымы. Ерікті реттеудегі мақсат пен
жоспарлаудың ролі. Жеке адамның ерік қасиеттері: дербестік. өзін - өзі
бақылау, инициативтілік. Ерік патологиясы.
Жүріс – тұрыстың түрлері: бравода?, агрессия.
Позициядағы жүріс – тұрыс: бала, ересек, ата - ана.
Жануарлардың жүріс – тұрысы. Инстинкт. Күрделі жұріс – тұрысты ұйымдастыру.
Байқап көру және қателіктер. Жүріс – тұрыстың әдейілігі. Жүріс – тұрыстың
эволюциясы. Жүріс – тұрыстың механизмдері. Жануарлардағы күрделі жүріс –
тұрыс табиғаты туралы түсінік. Жүріс – тұрыс эволюциясының перспективалары.
Жануарлардың жүріс – тұрысын басқару. Жануарлар жүріс – тұрысының
интелектуалдық түрлері.
4. Даму
Әлемнің бүтіндігі оның дамуымен қозғалысында. Даму диалектикасы – бұл
қайшылықтардың болуы және олардың шешілуі.
Адам биосфера қызметі ретінде. Ноосфера туралы оқу. Биосферадан ноосфераға
ауысу. Адаи дамуының ерекшеліктері (В.И. Вернадский).
Адам ғарыштың персонификациясы ретінде. Материяның, энергияның және
ақпараттың өзара әрекеттеусуі. Индивидуалдық, өзін - өзі сақтау, рулық
немесе тектік өзін - өзі сақтауы.
Биосфераның ноосфераға ауысуының негізгі шарты – рефлексия. Ғылым –
биосфераның ауысу процесінің нәтижесі, Табиғаттағы адамның орны.
Оқыту мен тәрбиелеу адамзаттың дамуының және өркетиетің сақталуының шарты.
Даму психологиясы мәдиниеттің феномені. Адамның индивидуалдық дамуы прцесі
кезінде тұлғаның (жеке адамның) қалыптасуы (Б.Г. Ананьев). Даму
феноменалогиясы (В.С. Мухина). Өсу динамикасы.
Жас ұғымы (Л.С. Выгодский). Тұлғаның дамуындағы іс - әректтің ролі.
Негізгі іс - әрекет ұғымы (А.Н. Леонтьев). Негізгі іс - әрекет түрлері.
Түркілік – қажеттілік өрісінің қалыптасуы (Д.И. Фельдштейн). Түркілердің
дамуы және түрлері (В.С. Мерлин). Қажеттіліктер классификациясы (П.М.
Ершов, П.В. Симонов).
Даму мен оқытудың өзара байланысы. Онтогенездегі психиканың сапалы өзгеруі.
Әр жастағы жаңа құрылымдар. Даму дағдарысы және сензитивтік кезең. Сензитив
ұғымы.
Тұлғаның дамуы үшін жағдай жасау. Тұлғаның дамуы және қалыптасуы. Жеке
адамдық даму.
Өмір бойы адам қабілетінің дамуы. Жалпы және арнайы қабілеттер. Адам
мүмкіншілігінің шектеулігі.
Танымдық психикалық процестердің дамуының ерекшелігі. Өнімді ойлау іс -
әрекетінің ұйымдастыру тәсілдері. Танымдық қабілеттер. Өз бетінші есте
сақтау. Мнемотехникалық тәсілдер.
Эйдотехника – ақпаратты қабылдайтын жол. Индивидуалдық стратегия. Арнайы
қабылдау. Байқағыштық. Қиялдың білім қорына тәуелдігі. Фантазия. Арман.
Ойлау: логикалық, бейнелік, практикалық. Самогендік ойлау. Ойлау роцесінің
сипаттамасы. Ойлауды активизациялау тәсілі. Ойлау және шығармашылық.
Дарындылық. Талап.
Тіл және кор пихикасының домды.
5. Шығармашылық
Шығармашылық азаматқа ортақ қабілет. Адам және мәдениет. Мадениет жиынтығы
- өркениет. Шығырмашылықтың тарихи – мәдени аспектісі - өзіндік жаңалығымен
ерекшеленетін бірегейлі заттар шығару.
Шығармашылық адам қабілетінің ерекше қасиеті. Шығармашылықтағы
субьективтілік және обьективтілік. Шығармашылықтың іс жүргізу аспектісі.
Шығармашылық процеснің табиғаты. Диалектика және шығармашылық. Шығармашылық
іс-әрекетінің психологиялық механизмдері. Әрекеттің ішкі жоспары.
Жағдайлар.
Шығармашылық қабілеті ретінде креативтілік жатады. Креативтілік өз
кемшіліктерін мойындау қабілеттілігі. Креативтілік проблемаға деген
сезімталдылық.
Шығармашылық аспектісін құрайтындар: қиындықты сезінуі, шешімді іздеу,
болжам жасау, осы болжамдарды тексеру және түзеу, модификациялау
мүмкіндігі, нәтижені жеткізу. Болжам. Болжау. Проблема (мәселе)
ойландырытын жағдай – қарама – қайшылықты мыналар арасында анықтау: нені
мен білемін. нені мен білмеймін, нені мен білуім керек. Ғалыми,
техникалық және оқу процестерінде мәселені түсіну. Оқу мәселесіне
байланысты есепке сипаттамма. Мәселелі сұрақ (Т.К. Кудрявцев). Есепті дұрыс
қою. Есепті қайтадан қылыптастыру.
Фантазия. Фантазияда көру және есту бейнелерінің ролі. Импровизация (сурып
салма). Бейне. Елестеу. Мақсатты ойластыру. Жоспарлау. Өзін - өзі байқаудың
ролі.
Интуиция. Шығармашылықта санадан тыс компоненттердің ролі. Инсайт.
Шығармашылық процестегі мен логиканың бірлігі.
Шығармашылық процесті басқарудағы эмоцианалдық фактордың мыңыздылығы.
Шығармашылық мәселені шешудегі жағдайдыңтабыстылығы мен фрустрациясың
әсері.
Шығармашылық мәселелерді шешу – танымдық іс - әрекеттің бір түрі. Таным
этикасы. Танымдық белсенділік. Танымдық қызығушылық. Танымдық психикалық
процестер: түйсік, қабылдау, ес, қиял, ойлау. Ойлау. Ойлау түрлері:
бейнелік, логикалық, критикалық, шығармашылық, көрнекі - әрекеті.
Ойлау әрекетінің көзіне мен қалыптасуы. Ойлау операциялары: талдау,
жинақтау, жалпылау, салыстыру. Силлологизм. Ойлау дерексіздігі. Ассоциация.
Ойлаудағы символдар мен мәндері. Ассоциация түрлері: ұқсастығына, себеп –
салдарына байланысты, қарама – қарсылығына, аралас – құрмалыстығына
байланысты.
Ойлау және сөйлеу. Сөздік ойлау. Ішкі сөз. Шығырмашылық ойлау – танымдық іс
- әрекеттегі субьективті жаңашыл жемісі. Шығырмашылық ойладың кедергісі:
конфоризм, ішкі цензура, регидтілік, шешімді тез табуға құштарлық. Ойлаудың
дербестігі. Ойлаудың бірегейлігі.
Шығармашылық өнімділікті анықтайтын интеллектуалдық қабілет, бір ойды
данышпандыккы айналдыру қабілеті, асоциацияға тездік, ойлаудың
дивергенттілігі, бейнелік икемділік, бірегейлік, семантикалық жетілу,
мәселені сезе білу (Глифорд). Интелектуалдық белсенділік (Д.Б.
Богоявленская).
Шығармашылық қабілеті дамыту мәселесі. Шығармашылық қабілеттің
қалыптасуындағы ортаның, қарым – қатынастың және іс - әрекеттің ролі.
Шығармашық тұлғаның сапалығы және шығармашылық қабілет. Шығармашылық пен
білімнің арасындағы байланыс. Білімдерді қолданудың дайындық деңгейі.
Шығырмашылық пен білімнің арасындағы байланыс. Білімдерді қолданудың
дайындық деңгейі. Шығармашылыққа дайындықты анықтайтын жеке адамдық
факторлар: икемділік, ынталылық, сенімділік. Шығармашылық және тұлғаның
бағыттылығы. Өзіндік өзектілік. Шығармашылық процестегі субьективті
тәжірибенің ролі.
Көркем шығармашылық. Көркем шығармашылықта тұлғаның өзін көрсетуісен
өзектендіруінің көрінуі. Көркем шығармашылық ойлаудың ерекшелігі:
ауыспалылығы, көр тәсілдігі, парадоксдігі, байланыстылығы, өзіндік
қөзғалысы, айтылмағандық, жалпылау, рациионалдылықтың және
эиоционалдылықтың бірлігі (Ю.Б. Бороев).
Көркемдік әдісі – бейнелік ойлаудың типі. Өнер – таным мен іс- әрекет
ретінде. Өнер қызметі: жаңадан құру, толтыру, танымдық – эвристиқалық
эпостық, ақпараттық коммуникативтік, тәрбиелік, эстетикалық, суггестивтік,
гедонизмдік, тамсану.
Көркем шығарманы психологиялық талдау (Л,С. Выготский, Д.Н. Овсяников -
куликовский). Эстетикалық реакция. Көркемдік және ғылыми шығармашылық:
ұқсастығы мен айырмашылығы.
Сонымен, шығармашылықты былайша топтастыруға болады:Техникалық
шығармашылық, педагогикалық шығармашылық, әлеуметтік пен шығармашылықтың
формасы – адамгершілік және мәдиниет пен шығармашылық.
Психологияны оқыту әдістемесінің пәні білім беру үрдісінің психологиялық
заңдылықтарын, құрылымдарын, тәсілдерін анықтайтын пән.
Білім беру үрдісін ұйымдастырудың заңдылықтары көптеген оқушылар
(студенттер) үшін осы үрдісті ұйымдастырудың тәсілдері мен психиканың
қалыптасуы, даму ерекшеліктері арасындағы қатынастарды түсіндіреді.
Психиканың қалыптасу ерекшеліктері туралы түсініп, қоршаған ортадағы және
генетикалық факторлардың күрделі қатынасы туралы педагогика, медицина,
философия, дидактика, информатикалық технология т.б. білім салаларында
қарастыруда. Сондықтан психолог мамандарды оқыту, білім беру мәселесіндегі
психиканың қалыптасуының психолого-педагогикалық жағдайларын меңгеруге
бағыттау қажет. Психологияны оқыту әдістемелері психология саласынан алған
білімдерді жүйелеуге, бірізділікке тыңдаушылардың мүмкіндіктерін дұрыс
диагностикалап, алдын-ала анықтауға (прогностика) сәтті болжамдар құруға,
бірім беру процесіне қатысы бар адамдардың психологиялық ерекшеліктерін
ескере отырып бағыт беруді көздейді. Осыған орай пәнді оқытудың мақсаты:
Студенттердің білімдерін түсіндіре білу, қалыптастыру.
Сөйлеу, дәріскерлік шеберліктерін қалыптастыру.
Мектеп оқушыларына оқытуды ұйымдастырудың әртүрлі формаларының
психологиялық білімін меңгеруді өңдеп реттеу мен бақылау.
Оқудың міндеттері мен принциптері
Оқу курсының міндеттері жасөспірімнің дүниеге көзқарасын гуманистік
тұрғыдан қалыптастыруға бағытталған. Жалпы дүние бейнесіндегі адамның
бейнесі нақты психологиялық білімдерді зерттеу мен субъективті
шығармашылықты дамыту негізінде қалыптасады. Осы тұрғыдан алғанда
педагогикалық процесті әмбебап өмір бейнесін құраушы, оны дамытушы екі
жақты процесс деп қарастыруға болады. Сонымен қатар оқушы осы бейнені өзі
басынан кешіреді.Оқытудың міндеттері:
Психологияны оқыту әдістемесінің теориялық негізгі мазмұнын ашу.
Психологияны оқыту мәселелеріне қызығушылық туғызу.
Студенттердің психологияның практикалық оқытушысы ретінде үздіксіз өзіндік
жетілдіруіне бағыттау.
Студенттерді қолданбалы психологиялық пәнді меңгеруге қызығушылығын
арттыру.
Студенттердің жеке кәсіби іс-әрекетіндегі педагогикалық психологияның
білімін қолдануға стимул (ұйтқы) жасау.
Енді осы міндеттердің тезистік түрде мағынасын ашсақ.
Бақылау сұрактары:
1. Психологияны оқытудың мақсаты
2. Психология сабағын беруде, оқу материалын белгілі жүйелік принципі
3. Қазіргі білім беру процесінде психологияның ролі мен орны.
4. Психологияны оқытудың мақсаты және қазіргі білім беру мекемелерінің
стратегиялары.
Практикалық сабақ №6
Тақырыбы: Оқыту үрдісінің сипаттамасы және психологияны оқытудың формалары
Мақсаты: Сабақты жоспарлаумен,сабақтың құрылымымен таныстыру.
Жоспары:1 Жалпы курс бойынша сабақты жоспарлау және ұйымдастыру.
2.Сабақтың құрылымы
Сабақ құрылымы- сабақтың тұтастығын қамтамасыз ететін, оның
элементтерінің жиынтығы. Сабақтың құрылымы- мақсатына, оқылатын
материалдың мазмұнына оқытудың әдістеріне, тәсілдеріне, оқушылардың
дайындық дәрежесіне тәуелді болады.
Сабақты біріңғай кестемен жоспарлауға болмайды. Өйткені оның
құрылымы үнемі өзгеріп отырады.
Сабақтың әр түрлі типтері бар. Оларға:
оқушылардың жаңа білімді игеру сабақтары;
іскерлік пен дағдыны қалыптастыру және жетілдіру сабақтары;
қайталау, бекіту,яғни білімді, іскерлікті және дағдыны кешенді
қолдану сабақтары;
білімді, іскерлікті және дағдыны бақылау-тексеру сабақтары;
аралас сабақ мұнда бірнеше дидактикалық міндеттер шешіледі.
Аралас сабақ типін алып қарасақ:
ұйымдастыру кезеңі;
үйге берілген тапсырманы сұрау;
жаңа материалды баяндау;
жаңа материалды бекіту;
үйге тапсырма беру.
Қазіргі аралас сабақ әр нұсқада шығармашылықпен пайдалануда. Жаңа білімді
игеру сабағының құрылымы: жаңа материалды баяндау, алғашқы бекіту, үй
тапсырмасы. Мұндай сабақты да әр түрлі нұсқада өткізуге болады:
мұғалім оқу материалын тұтас баяндайды, оқушылар ұғады және
бекітеді;
мұғалім тек басты мәселелерді баяндайды, оқушылар барлық оқу
материалын өз бетімен игеріп қабылдайды;
жаңа материалды игеруге мұғалім оқушылардың өз бетімен жұмыс
істеуін ұйымдастырып бағыт береді.
Бүгінгі білім беру мекемелерінде сабақ құрылымы төменгі кезеңдерді
қамтиды:
танымдық міндеттер қою (не оқылуы керек?);
мотивация (нені оқу, білу керек?);
таңдау және оқып білудің бір ізділігі;
әр түрлі тәсілдерді және құралдарды қолдану (бақылау, өзін-өзі
тексеру, білімді, іскерлікті пайдалана отырып, қалай және ненің көмегімен
нәтижеге жету керек).
Мұндай жүйе сабақты құруға мүмкіншілік береді, оқу міндетін қояды,
проблемалық жағдайларды алға тартады, жауап іздеуге ойлауға үйретеді.
Сонымен сабақ мұғалімнің шығармашылық қабілетіне қарай, ұйымдастыру
мүмкіншілігіне орай үнемі түрленіп жаңа мазмұнға ие болады. Оларға: шығарма
сабақ, пікір талас-сабақ және т.б. сабақ түрлері жатады.
Сабақтың, оқытудың негізгі мақсаты оның сыртқы түрінде емес, өйткені,
ол үнемі оқушылардың саналы жұмыс істеуін ұғуын, түсінуін, өз бетімен білім
ала білуін қамтамасыз етеді.
Оқушылардың адамгершілік түсініктері және сенімдерін
қалыптастыруда тәрбие сағатын пікірталас түрінде өткізудің маңызы ерекше.
Пікір сайыс- бұл жағдайда, оқушыларда егер талқыланып отырған сұраққа
қатысты кейбір білім көлемі болса, сонда ғана ол нәтижелі болады.
Пікірсайыс-бұрын өткізілген тәрбие сағаттарның жалпы алғанда белгілі бір
көлемде нәтижесін, өміршендігін көруге мүмкіндік туғызады.
Пікірталас- оқушыларда қоғам және адамдар өміріндегі оқиғалар мен
күнделікті тыныс-тіршілік жайлы олардың көзқарастары мен сенімдерін, жоғары
адамгершілік қасиеттері мен жағымды мінез-құлық нормаларын қалыптастырудың
оңтайлы құралы. Пікірталас барысында қоғамдағы құбылыстар мен оқиғаларды
олардың себептерін терең анықтау, жолдастарының және айналасындағы
адамдардың әрекеттерін терең сезініп, ұғынуға үйренеді.
Пікірталастың әңгіме тәсілінен ерекшелігі, онда сынып жетекшісінің
қоғамдағы ортаға байланысты адамгершілік мәселелерін айқын меңгеруі.
Соңынан, ол оқушылардың адамгершілік сенімдерін қалыптастырудың бірден бір
құралы бола алады. Өйткені пікірталас кезінде оқушылардың көзқарастары
кеңейіп, тіпті жай тыңдаушылар қатарында емес, соңынан оларды сөйлей
білуге, өз ойларын еркін жеткізіп дәлелдей білуге, өз жолдастарының ойына
салмақтылықпен пайымдауға үйренеді.
Тәжірибе сынып жетекшілері бүгінгі күннің көптеген өзекті мәселелерін
оқушылар алдында көтере отырып, қаралып отырған сұрақ төңірегіндегі
жағдайды олардың анық аңғара отырып оларды талдай білуге, оның себебін
анықтап, қорытындылай білуге ықпал етеді.
Пікірталас барысында талқыланып отырған мәселе төңірегінде
оқушылардың ойларын дамытып, көзқарастарын қалыптастыру қажет. Осылардың
негізінде оқушылардың пікірінде әртүрлі қарама-қайшылықтар пайда болады.
Ендіге жерде сынып жетекшісінің рөлі олардың пікірсайысындағы қарама-
қайшылықтарын дұрыс арнаға бағыттап отыру, дайын қорытындылар бермей дұрыс
шешімді өздігінен табуға көмектесу. Пікірталас қорытындыларын шығарған
кезде қате пікір мен тұжырымдар айтқан оқушыларды әдеппен түзету.
Пікірталастың мақсаты оқушыларды ұжым болып пікір таластыруға, өз
ойларын нақтылы жеткізе білуге, негізгісі өз беттерінше ойлай білуге
үйрету.
Пікірталастың табысты өтуінің негізгі шарты алдын ала дайындық
жұмыстарының дұрыс ұйымдастырылуына үлкен мән беріп, оған жауапкершілікпен
қарау. Ол үшін алдын ала жоспар құрылып, оның тақырыбы айқындалады және
өткізілген күні белгіленеді. Сонымен қатар пікірталастың негізгі сұрақтарын
ойластыратын топқа немесе жекелеген оқушыларға тапсырмалар беріледі. Олар
онымен қоса пікірталасты өткізу жайлы хабарландыру іліп, оған қажетті
әдебиеттерді іріктеп алады да, оларды оқушыларға оқуға ұсынады және көрме
ұйымдастырады. Көрнекті ақын жазушылардың мемлекетке сай нақыл сөздерді
жазып іледі. Кейбір жағдайда сауалнамалық сұрақтар таратылып, оның
қорытындысын талдап, пікірталас барысында оларды пайдаланады.
Пікірталас жүргізуші адамды тағайындауға да үлкен мән беру қажет.
Пікірталастың сұрақтарын дайындау барысында оның санына емес, сапасына,
тәрбиелік маңызына көңіл бөлу қажет. Сұрақтарды алдын ала оқушыларға
таратып, ие болмаса іліп қою міндетті. Тақырыпқа сай оқылатын әдебиеттердің
тізімі де күнілгері оқушыларға беріледі.
... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
ТАРИХ-ПЕДАГОГИКА факультеті
ЖАЛПЫ ПСИХОЛОГИЯ кафедрасы
ПСИХОЛОГИЯНЫ ОҚЫТУ ӘДІСТЕМЕСІ
пәні бойынша
ПРАКТИКАЛЫҚ САБАҚТАР ДӘРІСТЕР ЖИНАҒЫ
ТҮРКІСТАН 2013жыл
Практикалық (семинарлық) сабақтың әдістемелік нұсқауы Жалпы психология
кафедрасының ____ ________ 20__ж. мәжілісінде талқыланды және №__
хаттамамен бекітілді.
Кафедра меңгерушісі ________ п.ғ.д., профессор Ж.З.Торыбаева
құрастырған оқытушысы _______ магистр оқытушы Исмаханбетова Б.А.
Практикалық сабақ №1
Тақырыбы:Бүгінгі кезеңдегі тәрбиелеу мен оқыту жүйесінің дамуындағы
психологияның ролі мен орны
Мақсаты: Психологияны оқытудың әдістемесі ғылыми практикалық пән ретінде
таныстыру
Жоспары:
1.Психологияны оқытудың әдістемесі ғылыми практикалық пән ретінде және оның
педагогикалық жүйесіндегі орны
2.Оқыту формасы мен құралдары.
Психологияны оқыту әдістемесі психология ғылымының негізгі базалық
саласына жатады. Психологияны оқыту әдістемесінің пәні білім беру, оқыту,
тәрбие үдерісін ұйымдастырудың психологиялық заңдылықтары, құралдары мен
тәсілдері болып табылады.
Білім беру, оқыту, тәрбие үдерісін ұйымдастырудың психологиялық
заңдылықтарын кейбір жалпы алғанда көптеген оқушылар үшін осы үрдісті
ұйымдастырудың тәсілдері мен психиканың қалыптасуы және даму
ерекшеліктерінің аралығындағы қатынасы деп түсіндіреді. Психиканың
қалыптасу ерекшеліктері турлы сұрақ қоршаған ортадағы және генетикалық
факторларының күрделі қатынасы туралы психологияны оқыту әдістемесінің
төңірегінде ғана емес, сондай-ақ педагогика, медицина, философия, дидактика
және т.б. ғылым саласында да осы мәселе шешіліп қаралуда. Сондықтан
психология және педагогика мамандықтарын таңдаған студентке осы құралдармен
және эксперименттік ізденістермен таныстыру маңызды. Осы білімдер
келешекте студентке психологияның аталған іргелес ғылымдарды тиімді
игеруге, сонымен қатар оқытушы ретінде нәтижелі қызмет атқаруға мүмкіндік
береді.
Соның салдарынан темпераментімен, қабілеттерімен, мінезімен, ой
түрімен, тұтастай т.б. психикалық даму деңгейімен айрықшаланатын
оқушылармен жұмысқа дайындық жүргізу барысында студент-психолог өзінің
педагогикалық іс-әрекетін компонентті орындауда, тек психологияны оқыту
әдістемесі саласында бүгінгі педагогикалық-психологиялық біліммен
қаруланған жағдайда ғана нағыз маман бола алады.
Психологияны оқыту әдістемесі оқу үдерісінде алған фактілік материал
мен теориялық білім берудің практикалық жағдайында (оқушылардың
психологиялық таңдауы, педагогикалық-психологиялық диагностика және
психикалық дамудың прогностикасы, оқытудың сәттілігінің болжамдануы және
жақсы оқытуды қамтамасыз етуге қажетті психологиялық жағдайды анықтау, ата-
аналармен жұмыс және т.б.) көптеген практикалық міндеттерді шешуге маңызды
мәні бар.
Алған білімдердің орта білім беру жүйесіндегі реформаның
психологиялық ерекшеліктері, мектептегі білім берудің ұлттық үлгісі, білім
берудің дифференциациясы мен индивидулизациясы, оқушылардың кәсіптік
бағдарын ұйымдастырудың психологиялық ерекшеліктері, білім берудегі
информатизацияның психологиялық ерекшеліктері, тәрбие және оқыту жүйесі
дамуының бүгінгі кездегі психологияның рөлі мен орны, психологияны оқыту
әдістемесі ғылыми практиткалық пән ретінде және оның педагогикалық пәндер
жүйесіндегі алатын орны, пәнге жалпы сипаттама және психологияны оқыту
әдістемесі курсының мақсаттары деген сұрақтарға сенімді бағдарлануға
мүмкіндік береді.
Психологияны оқыту әдістемесі пәнін оқытудың мақсаты: студенттердің
түсіндіре білуін қалыптастыру, мектеп оқушыларына оқытуды ұйымдастырудың
әр түрлі формаларының психологиялық білімін меңгеруді өңдеп реттеу мен
бақылау.
Психологияны оқыту әдістемесі пәнінің міндеттері:
- психологияны оқыту әдістемесінің теориялық негіздерінің мазмұнын
ашу;
- психологияны оқытуда жаңа әдістер мен технологияларды қолдану;
- студенттердің психологияны оқытуда жеке адамдық компоненттерін
туғызу;
- студенттердің жеке кәсіби іс-әрекетіндегі педагогикалық
психологияның білімін қолдануға стимул жасау.
Психологияны оқыту әдістемесі пәнін студенттер меңгергеннен кейін
келесі білім, білік дағдыны игереді:
- мектептегі, орта және жоғары оқу орындарындағы психологияны
оқытудың мақсаттары мен мазмұнын білу;
- дәрістерді, семинарларды, практикалық сабақтарды жүргізуде
психологиялық білімдерін жаңғырту;
- оқытудың тиімділігін бағалау критерийлерін дұрыс таңдауды үйрену;
- психология бойынша сабақтарды жүргізуде жеке позициясын түсіндіре
білу;
- психологияны оқытудың әдістемесі пәнінің негізгі міндеттерін білу.
Сонымен психологияны оқыту әдістемесінің мақсаты, міндеттері болашақ
мамандарға оқытудың жүйесі туралы білім беруге, педагогикалық үдерісті
басқарудың дағдыларын қалыптастыруға, педагогикалық қабілеттерінің дамуына
ықпал етуге, ағартушылық қызмет пен оны тиімді ұйымдастыруға қабілеттерін
дамытуға, кәсіби өзін-өзі білімін көтеру мен өзін-өзі тәрбиелеу әдістерін
меңгеруге, өздері таңдаған мамандығының ерекшелігі арқылы студенттердің
жеке тұлғасын тану мен дамытуға ықпал жасауға негіз болады.
Бақылау сұрактары:
1. Психологияны оқытудың мақсаты
2. Психология сабағын беруде, оқу материалын белгілі жүйелік принципі
3. Қазіргі білім беру процесінде психологияның ролі мен орны.
4. Психологияны оқытудың мақсаты және қазіргі білім беру мекемелерінің
стратегиялары.
Практикалық сабақ №2
Тақырыбы: Пәнге жалпы сипаттама және психологияны оқытудың әдістемесі
курсының мақсаты
Мақсаты:Психология пәнінің мақсат міндеттерін анықтау.
Жоспары:
1.Психологияның сипаттамасы оқу пәні ретінде
2.Психологияны пән ретінде оқытудың мазмұны.
3.Психологияны оқыту әдістемесі пәнінің мақсаты.
4.Оқытудың міндеттері мен негізгі ұстанымдар.
Психолоияны пән терінде оқытудағы ең негізгі мәселе: оны қандай ғылыми
тұрғыдан (парадигмада) оқыту қажеттігі. Себебі бұл пәннің өзіндік
ерекшелігі Тәжірибе арқылы оқыту. Психологиялық білімнін негізі адамның
жеке басының өзіндік мәселелерімен қалыптасады.
Осыған орай психологияны оқытудың төмендегідей ерекшеліктерін көрсетуге
болады:
1. Бағдарламаны құрудың негізгі идеясы жасөспірімді өзін адам ретінде
бағдарлануға бағытталған. Жасөспірім осыны түсінген уақытта онда өзін өзі
сыйлау пайда болады. Жасөспірім өзін бағалай бастайды. Бұл сенім негізі.
Адам бір нәрсені өзгелерден де жақсы істей алатынына сенімді болғанда, онда
адам қажеттіліктерінің ең жоғарғысы – жауапкершілікке деген қажеттілік
пайда болады.
2. Біз баланы өзін-өзі сыйлауға үйрету керек деген көзқарасты ұстанамыз.
Өзін-өзі сыйлау болмаса, онда жауапкершілікті жүріс-тұрыс болуының
мүмкіндігі аз. Көптеген жасөспірімдер оқу іс-әрекетінде пассивтілік
көрсетіп, мектеп ұсынып отырған мүмкіндіктерді пайдалана алмайды. Дегенмен,
білімді белсенді меңгеруге деген талпыныстың жоқтығы оқу дағдылары мен
іскерліктерінің қалыптаспауынан болуы мүмкін. Түрлі пәндер бойынша
үлгерімнің төменгі таным қызығушылығының төмендеп, олардың оқудан тыс
объектілерге ауысуына әкеледі. Сосын ол сәтсіз тәжірбие мен ренішпен
толығып, мектепке деген негативті қатынасқа ұласады.
Сонымен бірге жасөспірімнің тәуелсіздікке деген талпынысын ескеру керек.
Олардан стандартты шешімдерді талап етудің қажеті жоқ.
Көптеген балаларға қиын бала деген атау бергеннен гөрі, оларды
индивидуалды ерекшеліктер мен іс-әрекет сипатына сәйкес келетін оқу
тәсілдеріне үйрететін болса, онда ол балалар қалыпты дамуға мүмкіндік
алатын еді.
3. Курс мазмұны бірден жұмыс істеуі қажет. Мұнда іс-әрекеттік тұрғыдан
келген дұрыс. Білімдер абстрактылы емес, жасөспірімдер оларды өзіне және
өзгелерге қатысты қолдана алуы тиіс. Мүмкіндігінше категория, абстракциялар
туралы емес, нақты объекттердегі образдар түріне айту қажет.
Жасөспірім феноменді көре алу, қолымен ұстап ол не екенін біле алуы керек.
Сонымен қатар оны басынан өткізе алу қажет.
4. Мұғалімнің басты міндеті – жасөспірімге барынша икемді және шығармашыл
болуға көмектесу. Сонымен бірге оған оның шығармашылық екендігін саналы
түсіндіріп қана қоймай, оған еркін, сенімді, икемді дене, кеңістік және
өзін жүйе ретінде басқара алу еркіндігін беру керек.
Жасөспірімге өз денесін жақсы көруге және оны өзінің индивидуалдылығы
ретінде түсіндіруге көмектесу қажет. Өзін-өзі сыйлау, өз-өзімен қарым-
қатынас жасау қуанышы – дамудың ең күшті қозғалтқыштары. Адам өзіне
ұнамайтын істі істегісі келмейтіні белгілі. Ол көп нәрсені қатал тәртіп
құзырымен жасайды және соның салдарынан жетімсіздік комплексіне ие болады.
Біздің міндетіміз әсемдікті көру қабілетін дамыту болып табылады.
5. Оқушыларға оқыту процесіне қатысты ой қалыптасып қалмау керек.
Оқушыларда тәсілдерді өздері таңдауға талпыныс тудыру керек. Оқушыда өзінің
оқу стилін қалыптастыру қажет.
6. Жасөспірім іс-әрекет субъектісі ретінде танымдық белсенділікке ие. Ол
ізденіс процесіне тез қосылады және мұғалім қадамын алдын ала біліп қоймай,
өзінің жүріс тәсілін құра бастайды.
Осылайша оқушы мен мұғалім қоршаған ортаның феномендерін түсіндірудің жаңа
жолын табады. Дүниені басқаша көрген соң, олар өздерін де басқаша қабылдай
бастайды.
1) Сен бәрін түсінуге міндеттісің, яғни қоршаған ортаны сезінесін, өз
қатысантарыңды түсінесің.
2) Сенің шешімің, қалауың, тәжірбиең сондай болғандықтан оған солай
қарайсың, басқаларша емес.
3) Басқа адамға, дүниеге, қоршаған ортаға деген қатынастарыңды өз
белсенділігіне, өз түсінігіне, өз танымыңа байланысты ашасың.
4) Сен өзіңе деген қатынасың қандай, басқаға деген қатынасың қандай? Оны
сен қалайша түсініп отырмын деген сұрақты қойып отыру керек. Психолог
мұғалімнің міндеті баланы ашуға, өзіндік қалау жасауға, анықтауға мүмкіндік
беру.
Психологияны пән ретінде оқытуда оның өзіндік ерекшеліктерін ескере отырып
оқыту мазмұнында мына мәселелерді қамту қажет: қатынас, күйзеліс, мінез-
құлық, даму және шығармашылық.
Психология білімінің жедел дамуы, қоғамның талабы болып табылады.Бірақ
қоғам психология білімін қолдануды білмейді, сондықтан практикалық
психологияны міндеті барлық адамдардың психологиялық сауаттылығын
артыру.Бұл мақсатқа жету үшін квалафикациясы жоғары жақсы дайындығы бар
мамандар қажет.Қазіргі заманғы психология білім жаңа әдістемелік
бағдарламаларды талап етеді.Біз осы әдістемелік ғылыми зерттеу нәтижелері
болу үшін практиалық тенденциядан өту керек.Психолгияны оқыту әдістемесі –
оқыту пәні және жеке ғылым ретінде ,бұл ғылымға көптеген белгілі
психологтар көңіл аударғанына қарамастан әлі жеткілікті дәрежеде
зерттелмеген.
Психологиялық білім ұзақ уақыт бойы жаратылыстану ғылымдаррының
бірі болғанмен қазіргі таңда гуманитарлық болып табылады.Басқа ғылымдарға
қарағанда психологиялық білім психологияны оқыту процесінде міндетті
түрде есепке алу қажет.
- Психология ғылымының пәні үнемі қатысты жекелік болып табылады.
Ол адамдардың жасына , мінез-құлқы мен іс - әрекетіне байланысты өзгеріп
отырады. Сондықтанда жеке тұлғаның қабылдауының нақтылығы басқа ғылымдар
сияқты емес.
Психологиялық білім әрбір жеке тұлғаның ерекшелігіне байланысты дамиды.
Бұнддай ерекшеліктер психология ғылымдарынан басқа кездеспейді.
Психология көріністерді меңеру процесі тек қана логикалық емес, бейнелік-
көркемдік,ойлауды сонмен қатар дамыған ой-өрісті талап етеді.Студент –
психолог беейнелді ойлауды және оларды орынды үйлестіре білу екрек.Сондай-
кақ психолог –кеңесші өзінің жұмыс барысында клиенттің ой-өрісін жобалап,
жағдайға дұрыс бейімделуіне дұрыс бағыт беріп отыру керек. Бұл мүмкіндік
психолог –кеңесшінің клиентті дұрыс түсініп, жағдайдан дұрыс шығуына
көмектеседі.
Психологиялық білімді нақты бір ғылым ретінде емес, әдістемелік мақсаттарда
қолдануға болады. Психологияны оқыту мыналарға бағытталады:
Жеке тұлғаның қабылдау мүмкіндіктері мен басқа адамдардың іс-әрекетін
игеру.
Адамға өзін-өзі өзгерту мүмкіндігін қалыптастыру.
Пәннің мақсаты,психология пәнін үйрету сапасын психологтың әртүрлі
ортадағы іс-әрекетіне байланысты көрсету, міндеті студенттерге психология
нәнінің ерекшеліктерін үйрету,студенттер педагогикалық процесті басқару
мүмкіндіктерін қалыптастыру,студентке педагогикалық қабілетін
жетілдіру,ағарту іске қабілетін дұрыс ұйымдастыру талабын дамыту.
Студенттерге профессионалдық білімді жетілдіруге және өз-өзін
тәрбиелеуге көмектесу.
Бақылау сұрактары:
1.Психологияны оқыту әдістемесі пәнінің дамуына үлес қосқан ғалымдар?
2. Сыныптағы және сыныптан тыс жұмыстардың ерекшеліктері?
3.Оқыту дегеніміз?
4. Оқытудың инновациялық түрлері?
Практикалық сабақ №3
Тақырыбы: Психологияны оқытудың мазмұны пән ретінде
Мақсаты: Студентті психологияны оқыту әдістемесінің, психолого-
педагогикалық жағдайларын меңгеруге бағыттау.
Жоспары:1.Оқыту курсының пәндік мазмұнын конструктілеу міндеттері
2.Психологияны оқытудың негізгі формалары.
Білім беру үрдісін ұйымдастырудың заңдылықтары көптеген оқушылар
(студенттер) үшін осы үрдісті ұйымдастырудың тәсілдері мен психиканың
қалыптасуы, даму ерекшеліктері арасындағы қатынастарды түсіндіреді.
Психиканың қалыптасу ерекшеліктері туралы түсініп, қоршаған ортадағы және
генетикалық факторлардың күрделі қатынасы туралы педагогика, медицина,
философия, дидактика, информатикалық технология т.б. білім салаларында
қарастыруда. Сондықтан психолог мамандарды оқыту, білім беру мәселесіндегі
психиканың қалыптасуының психолого-педагогикалық жағдайларын меңгеруге
бағыттау қажет. Психологияны оқыту әдістемелері психология саласынан алған
білімдерді жүйелеуге, бірізділікке тыңдаушылардың мүмкіндіктерін дұрыс
диагностикалап, алдын-ала анықтауға (прогностика) сәтті болжамдар құруға,
бірім беру процесіне қатысы бар адамдардың психологиялық ерекшеліктерін
ескере отырып бағыт беруді көздейді. Осыған орай пәнді оқытудың мақсаты:
Студенттердің білімдерін түсіндіре білу, қалыптастыру.
Сөйлеу, дәріскерлік шеберліктерін қалыптастыру.
Мектеп оқушыларына оқытуды ұйымдастырудың әртүрлі формаларының
психологиялық білімін меңгеруді өңдеп реттеу мен бақылау.
Оқудың міндеттері мен принциптері
Оқу курсының міндеттері жасөспірімнің дүниеге көзқарасын гуманистік
тұрғыдан қалыптастыруға бағытталған. Жалпы дүние бейнесіндегі адамның
бейнесі нақты психологиялық білімдерді зерттеу мен субъективті
шығармашылықты дамыту негізінде қалыптасады. Осы тұрғыдан алғанда
педагогикалық процесті әмбебап өмір бейнесін құраушы, оны дамытушы екі
жақты процесс деп қарастыруға болады. Сонымен қатар оқушы осы бейнені өзі
басынан кешіреді.
Психология ғылыми және оқыту пәні ретінде оқытуда, ғылым біріншіден білім
өндіруші іс-әрекет және екіншіден, білімді жүйелендіруші форма ретінде
анықталады.
Оқу пәні біріншіден білім жүйесі, ал екіншіден осы білімдерді меңгеру
бойынша оқу-танымдық іс-әрекет түрінің жүйесі ретінде анықталады.
Осылайша бұл екі түсінік бір жерде қиылысады, бұл – білімді жүйелендіру.
Оқу пәні В.И.Гинецинскийдің анықтамасы бойынша сәйкес ғылыми пән негізгі
дидактикалық жүйеленген түрде түсіндіру болып табылады.
Оқу пәнінің дәстүрлі түсінігі ортағасырлық университеттерден бастау алады.
Оқу пәні пәндік білімнің барлық қасиеттерін сипаттап, жүйелік және
құрылымдық функцияны атқарады. Осы кезде сапалық деңгейлік ерекшеліктер
ескерілмеді.
Жаңа уақытта ғылыми және оқу пәнін ажырату басталды. Оқу пәні көбіне оқу –
танымдық іс-әрекет әртүрлі жүйелері ретінде қарастырылады.
Оқу пәндерінің құрылымы мен мазмұнын анықтауда келесі сұрақтар туындайды:
Оқу пәні саған сәйкес ғылым саласымен бірдей болуы тиіс пе?
Оқу пәні ретіндегі психологияның ғылым ретіндегі психологиядан айырмашылығы
неде?
Психология бойынша оқу бағдарламасында жиналған психологиялық білім қоры
қандай деңгейде бейнеленуі тиіс?
Оқу бағдарламасына енетін білімдер мен іскерліктерді іріктеу принциптері
мен критерийлері қандай?
Осылайша ғылыми пән – бұл зерттеушілерге бағытталған білімдер жүйесі, ал
оқу пәні – оқушыларға бағытталған білімдер жүйесі.
Оқу пәні белгілі бір ғылыми білімді бейнелеуі мүмкін.
Оқу пәнінің құрамына екі құраушы кіреді:
Білімдер жүйесі;
Меңгерілуге бағытталған оқу – танымдық іс-әрекет жүйесі.
Оқу пәнінің екі құраушысын өңдеуде де келесі факторлар ескеріледі. Оларды
толығырақ қарастыра кетейік:
1) Психологиялық білімнің жүйелену деңгейі. Білімдер неғұрлым жүйеленген
болса, соғұрлым ғылыми пән оқу пәні болуға мүмкіндігі бар.
2) Әдіснамалық позиция, қызығушылықтар, оқытушылардың көзқарасы. Оқу пәні
шеңберінде оқытушы барлық теорияларды, концепцияларды, көзқарастар мен
түсініктерді түсіндіріп, олардың мағынасын ашуы тиіс. Оқытушы белгілі бір
әдіснамалық позицияны ұстануға, белгілі бір көзқарастарға сенуіне құқығы
бар.
3) Психология оқылатын білім беру бағдарламаларының деңгейі типі және
мақсаттары. Оқу пәніне кірген білімдер жүйесі және меңгерілуге бағытталатын
оқу танымдық іс-әрекет жүйесі келесілерге сәйкес әртүрлі болуы тиіс: 3.1.
Бұл пән бастауыш, негізгі, орта не жоғары мектепте беріліп отыр ма; 3.2.
Бұл пән жалпы білім беретін немесе кәсіби білім беру мекемелерінде оқытыла
ма; 3.3. Ол болашақ психологтарға, педагогтарға, дәрігерлерге беріліп отыр
ма.
4) Оқушылар мен студенттердің жасерекшелігімен, даму деңгейі, индивидуалды
психологиялық ерекшеліктері шартталған белгілі бір тақырыптарға, мәселелер,
фактілерге және түсініктерге деген қызығушылық.
5) Оқушылар мен студенттердің білімі мен қабілеттері. Оқытушы оқу пәнін
оқушылар мен студенттерде бар білімін негізге ала отырып құруы тиіс. Оқу
пәні оқушылардың белгілі бір тақырыпты, фактілерді, түсініктерді меңгеру
қабілетіне қарай, түрліше құрылады.
6) Белгілі бір психологиялық білімдер мен іскерліктерді меңгеру процесінде
атқаратын оқушының түрлі белсенділік формалары, функциялары. Оқу пәнін
меңгеру дәріс, семинар, тәжірбиелік, өзіндік жұмыс түрінде берілуіне қарай
сәтті немесе сәтсіз болуы мүмкін.
7) Дидактикалық материалдық қоры. Оқу пәнінің дидактикалық өңделу дәрежесі
түрлі болуы мүмкін. Жекелеп айтқанда сабақтың нақты бағдарламасы, нақты
тапсырмалар, көрнекі материалдар, бақылау сұрақтары болуы мүмкін.
Бақылау сұрактары:
1. Психологияны оқытудың мақсаты
2. Психология сабағын беруде, оқу материалын белгілі жүйелік принципі
3. Қазіргі білім беру процесінде психологияның ролі мен орны.
4. Психологияны оқытудың мақсаты және қазіргі білім беру мекемелерінің
стратегиялары.
Практикалық сабақ №4
Тақырыбы: Психологиялық білім жүйесінің жалпы сипаттамасы және тарауларды
ұйымдастыру ерекшеліктері
Мақсаты: Психологиялық білімнің құрылымын студентке түсіндіру
Жоспары:1. Мектептегі психологияны оқыту бағдарламасының тұжырымдамасы.
2.Психологияны оқытудың мазмүны пән ретінде үрдісінің
сипаттамасы, оқытудың формалары.
Қазіргі заманғы қоғамдағы психологиялық білімнің жедел дамуы осы қоғамның
шынайы талабымен, оның даму қажеттілігімен, адамдардың өмірі мен қызметі
үшін ыңғайлы жағдайларды жасаумен шартталған.
Психологиялық білім адам өмірі мен қызметінің әртүрлі салаларына:
мемлекеттік және билік құрылымдарына, өндіріске, саясатқа, кәсіпкерлікке,
денсаулық сақтауға және білім беруге және т.б. қатысуда.
Десек те қазіргі қоғам бұл білімдерді қабылдауға әлі де жеткілікті дайын
емес және ол аз болса адамдардың өмірі мен кәсіби қызметінде осы білімдерді
қолдануға белсене ықпал ете алмай отыр.
Сондықтан бүкіл тұрғындарды: мектеп оқушысынан зейнеткерге дейін,
психологиялық сауаттылықпен қамтамасыз ету тәжірибелік психологияның
негізгі мәселелерінің бірі болып табылады.
Басқа ғылымдарға қарағанда психологиялық білім, психологияны оқыту
үдерісінде ескерілуі қажет спецификалық ерекшеліктері бар. Оларға:
1. Психологиялық ғылымның пәні тұрақты болатын жеке тұлға болып табылады.
Ол адам жасына қызметтің сипатына және тағы басқаларға қарай өзгеріп
отырады. Сондықтанда жеке тұлғаны дәл тану мүмкін емес. Жеке тұлғаны тану
дәлдіктен гөрі, үңілу тереңдігін қажет етеді.
2. Психологиялық ғылымды тану үдерісі диалогты, өйткені тану пәні де,
танылушы тарап та жеке тұлға. Сондықтан психологиялық шынайылықты тану
үдерісі танушының жеке тұлғалық ерекшеліктері арқылы өтеді, танылушының
қасиеттерді өзінің жеке басындағы ерекшеліктеріне теңестірілуі арқылы
жүреді. Мұндай құбылыс психологиялық емес құбылыстарды (физикалық, химиялық
және т.б.) тануда болмайды.
Дегенмен, мұндай теңестіре білуде психиканың жалпы заңдылықтарын меңгеруге
бөгет жасайтындығын ескерген жөн, өйткені психиканың жекелік даму
заңдылықтары жалпы заңдылықтардан басқа болуы мүмкін.
3. Психологиялық құбылыстарды тану үдерістері тек логикалық ғана емес,
сонымен бірге бейнелі және көрнекілі ойлауды, сондай-ақ дамыған жалпылауды
талап етеді.
Студент-психолог көрнекті-бейнелік ойлауды, олардың орнын еркін алмастыруды
және жалпылауды бейнелерімен үйлестіруді үйренуі тиіс. Осылайша, психолог-
кеңесшіге жұмыс барысында клиентінің ойлы бейнесін еркін билеу
қабілеттілігі қажет. Бұл клиенттің мәселесін жақсы түсінуге және оны шешуге
мүмкіндік береді.
4. Психологиялық білімді әдістемелік мақсаттарға ыңғайлы белгілі бір
кеңейтілген құрылым түрінде көруге болады.
Кез-келген психологиялық құбылысты толық сипаттау үшін төменгі
бағыттарды меңгеру қажет. Оларға:
- түсіну жүйесін (тезарус, анықтамалар, суреттеулер);
- психологиялық құбылыстардың қызметтерін;
- механизмдерін (құбылыстың қалай пайда болатындығы мен жұмыс
барысын);
- түрлерін (классификациялары);
- заңдылықтарын;
- жас және дербес ерекшеліктерін;
- пайда болу мен даму заңдылықтарын;
- ауытқулары;
- психологиялық білімдер;
- зерттеу әдістері.
Психологиялық білімнің құрылымын түсіну студентке психологиялық
шынайылықтың байланыстары мен қатынастарының барлық алуантүрлілігіндегі
біркелкілігін түсінуге көмектесуі мүмкін. Психологияны оқыту тұрғысынан
ұсынылған кесте оқу курстарын жоспарлау мен студенттердің білімді толық
меңгеруін жолдау үшін қызмет ете алады.
Оқытуды ұйымдастыру формасы- оқыту үдерісінің міндеттерін іске
асырудағы мұғалім мен оқушылардың іс-әрекеттерінің сыртқы көрінісі.
Ұйымдастыру формасында оқытудың мақсаты, мазмұны мен әдістері бірыңғай
жүзеге асады.
Қоғамның даму тарихында жас ұрпақты оқытудың ұйымдастыру тәсілдері де
өзгеріп тұрады. Оқыту жұмысын ұйымдастырудың тарихында, оның негізінен үш
түрлі формасы қалыптасқан: жеке-дара, топтық және сынып-сабақтық жүйе.
Неміс педагогы И.Ф.Гербарт сабақтың негізгі төрт кезеңін ұсынады.
Мұғалімнің оқу материалын мазмұндау кезеңі, жаңа материалды өткен
материалмен байланыстыру кезеңі, сабақты жаттығу әдісімен жүргізу кезеңі
және қысқаша қорытынды жасау кезеңі.
Сынып- сабақ формасы оқыту жұмысын ұйымдастырудың негізгі формасы
ретінде күні бүгінге дейін өзінің маңызын жойған жоқ. Себебі, ол ең алдымн
мұғалімге оқытатын пәннің мазмұнын жүйелі баяндауына мүмкіндік береді.
Сондай-ақ, сабақ баланың оқу әрекетінің сыныптан тыс және үйдегі түрлеріне
де бағыт-бағдар беруге, жетекшілік рөлін атқарады.
Сабақ-оқыту жұмысын ұйымдастырудың басты формасы болғандықтан, ендігі
жерде оның атқаратын қызметі мен оқыту үдерісінде алатын орны ерекше болды.
Сабақта оқушыларға білім берумен қатар, олардың рухани-адамгершілік
қасиеттері мен ақыл-ой қабілеттерін дамыту мақсаттары көзделеді.
Сабақ-күрделі психологиялық және дидактикалық үрдіс, онда оқушыларға
педагогикалық қарым-қатынас жасау және тәрбиелеу міндеттері іске асырылады.
Мектептегі оқытудың ерекшеліктері
Оқыту- оқушыны білімдендіру, тәрбиелеу, дамыту мақсатына бағытталған алдын-
ала жоспарланған іс-әрекет.
Оқыту мазмұны- арнайы таңдап анықталған белгілі салада жұмыс істеу үшін
қажетті адамзат тәжірибесінің бөлшегі. Ол-оқытудың нәтижесі болатын білім,
білік, дағды, тұлғалық қасиеттер жиынтығы.
Оқытудың міндеті- оқушыны айнала ортамен және адам дамуының негізгі
заңдылықтарымен қаруландыру.
Оқу іс-әрекеті іс-әрекеттің ерекше түрі ретінде қарастырылады. Ол іс-
әрекеттің субьектісі ретінде үйренушінің өзіне бағытталады- оның әлеуметтік-
мәдени тәжірибені қоғамдық пайдалы, танымдық, теоретикалық және практикалық
іс-әрекеттің әр түрлері мен формаларында саналы, мақсатты игеруі арқасында
тұлға ретінде қалыптасуы, дамуы және шыңдалуы. Үйренуші іс-әрекетті терең
жүйелі білімдер игеруіне, әрекеттің жалпыланған тәсілдерін өңдеуге және де
оларды түрлі жағдайларда адекватты және шығармашылық түрде пайдалануға
бағытталған.
Оқу іс-әрекетінің, оны оқудың басқа формаларынан ажырататын үш негізгі
сипаттамалары белгіленеді: а) ол оқу материалын игеруге және оқу
міндеттерін орындауға әдейі бағытталған; ә) онда әрекеттердің жалпы
тәсілдері мен ғылыми түсініктер игеріледі; б) әрекеттің жалпы тәсілдері
міндеттерді орындаудың алдын алады.
Психологиядағы оқыту теориясының ұғымы әрекеттік тұрғыдан оқыту мәселесі
білім алушының жас ерекшелігіне байланысты жүзеге асады. Оқыту-білім
берудің негізгі жолы. Оқыту оқытушы мен білім алушылардың біріккен іс-
әрекеттері, сондықтан да ол екі жақты, бір текті процесс: біріншіден,
оқытушы білім алушыға білім беріп, іскерлікке, дағдыға үйретеді, екіншіден,
білім алушы таным міндеттерін жете түсініп, дағдыны иегереді және оларды
өмірде қолданады.
Тәрбие, білім беру ұғымдары бірыңғай және тұтас үдеріс болып
қарастырылады. Оқыту барысында білім беру мақсаты іске асырылады. Олай
болса, оқытудың білім беру және тәрбиелік мәні бар. Оқыту барысында білім
алушыларға теориялық білім мен тәрбие беру бір-бірімен ұштастырылып
жүргізіледі.
Психологиядағы оқыту теориясының ұғымы әрекеттік тұрғыдан оқыту мәселесі
оқытудың түрлерін, заңдылықтары мен принциптерін, функцияларын қамтиды.
Оқыту үдерісінде оқушылардың ақыл-ойы дамиды, танымы, практикалық
іскерлігі және дағдысы қалыптасады. Оқыту үдерісін басқару үшін оның
жүйесін, құрылымын, бөліктерін және заңдылықтарын, олардың өзара байланысын
жете білу керек. Оқыту үдерісі жүйе ретінде қарастырылады, ол өзінің
белгілі құрылымы және бөліктерімен сипатталады. Олар:
ғылыми білімнің, іскерліктің және дағдының жүйесі (білім беру
мазмұны);
мұғалім, оның өмірге, ғылымға көзқарасы және оқушылармен
қарым-қатынасы (сабақ беру);
оқушылар, сынып ұжымы (оқу іс-әрекеті);
оқыту әдістері;
оқытудың материалдық құралдары: дидактикалық және оқытудың
техникалық құралдары;
оқыту нәтижелері.
Оқыту үдерісінің қозғаушы күштері оқытудың барысында қойылатын
таным және практикалық міндеттер мен оқушылардың нақты білімі мен іскерлік
дәрежесі және ақыл-ой дамуының арасындағы қайшылық. Егер қойылған
міндеттерді шешуге оқушылардың шамасы келмесе, онда қайшылық оқытудың және
дамудың қозғаушы күштері бола алмайды. Қайшылық қозғаушы күштер ретінде
пайда болу үшін қажетті шарт, ол оқушылардың ықтимал мүмкіндіктеріне сәйкес
келуі қажет.
Оқу-оқыту үдерісіндегі білім алушылардың іс-әрекеті. Оқыту
үдерісінің логикасы оның құрылымын анықтайды, ал құрылымына оқыту
үдерісінің топтарына- танымдық іс-әрекетінің кезеңдері жатады.
- таным міндеттеріне жете түсіну;
- жаңа материалды қабылдау;
- ұғыну – жаңа оқу материалдарын түсініп жинақтау үдерісі;
- білімді, іскерлікті және дағдыны бекіту және жетілдіру;
- білімді, іскерлікті және дағдыны практикада қолдана білу;
- білім алушылардың жетістіктерін талдау, білімін, іскерлігін және
дағдысын тексеру, бағалау.
Мектеп өмірінде болып жатқан өзгерістер, олардың инновациялық бағытқа бет
бұруы болашақ мұғалімдерді даярлаудағы әдістемелік өзгеріспен тығыз
байланысты.
Педагогикалық технология оқу үдерісімен мұғалім мен оқушының іс-әрекетімен
тығыз байланысты. Оның құрылымына төмендегілер жатады:
а) тұжырымдық негізі;
ә)оқыту мазмұндық бөлімі:
- оқытудың нақты және жалпы мақсаты;
- оқу материалдарының мазмұны;
б) үдерістік бөлім -технологиялық үдеріс;
- оқу үдерісін ұйымдастыру;
- оқушылардың оқу қызметінің әдістері мен формалары;
- мұғалім жұмысының әдістері мен формалары;
- мұғалімнің материалды меңгеруді басқарудағы іс-әрекеті;
- оқу үдерісінің диагностикасы.
Оқу-тәрбие үдерісінде оқытудың инновациялық әдіс-тәсілдерін қолдануға жеке
тұлғаның бойында ізденімпаздық, зерттеушілік қабілеттер қалыптасады.
Инновациялық әдіс-тәсілдерді қолдануда мұғалім сабақты дайын күйінде
бермей, оқушының өзі ізденіп, ғылым негіздерін өз бетінше иегереді,
зерттеуді көздейді, ал мұғалімнің негізгі міндеті- оқушының іс-әрекетін
бақылаушы болады.
Бақылау сұрактары:
1.Сабақтың құрылымы
2.Сабақ типтері
3.Көрнекілік принципінің мәні
Практикалық сабақ №5
Тақырыбы: Мектептегі психологияны оқыту бағдарламасының тұжырымдамасы
Мақсаты: Оқытудың міндеттері мен ұстанымдарын ашып көрсету
Жоспары:1. Психологияны оқытудың мазмүны пән ретінде үрдісінің сипаттамасы,
оқытудың формалары.
2. Оқытудың міндеттері мен негізгі ұстанымдар.
Психологияны пән ретінде оқытуда оның өзіндік ерекшеліктерін ескере отырып
оқыту мазмұнында мына мәселелерді қамту қажет: қатынас, күйзеліс, мінез-
құлық, даму және шығармашылық. Енді осы мәселелерді толығырақ ашайық:
Қатынас
Адамға бақытты болу үн не керек? Түсіністік пен махаббат. Басқа адамды
түсіну шарты: тыңдай білу, көре білу, сезіне білу, бірге қайғыра білу.
Тыңдай білу: белсенді тыңдау, тиімді қарым-қатынастың тәсілі мен құралы.
Тіл мен сөз. Сөздің қызметі: синификация (белгілеу), толықтыру,
коммуникация. Сөздің коммуникативтік қызметінің үш жағы: хабарламалық,
мазмұндылық, ерік білдірушілік. Қосымша құралдар – паралингвистикалық,
тілдесудің сөздік емес құралы. Тиімді тілдесудің негізгі қондырғылары –
қолдау, эмпатия, өзін-өзі қолдау. Тілдесуге кедергілер.
Коммуникативті мәдениеттің ұғымы. Қарым-қатынас заңдары. Трансакция. Қарым-
қатынас жолдары. Байланыстағы әрістестер позициялары. Рольдік және рольдік
емес қарым-қатынас деңгейі. Конструктивті қарым-қатынастың негіздері. Қарым-
қатынас стильдері.
Жеке адамның қалыптасуындағы қарым-қатынас ролі. Жеке адам қарым-қатынас
субъектісі ретінде. Жеке адам сапасы, ол қарым-қатынастың сәттілігін
қамтамасыз етеді. Мойындауға тартымдылық және өзіндік баға. Мәнді және
мәнді еместің қатынасы. Референттік топ.
Қарым-қатынастағы белсенділік. Іскерлік қарым-қатынас. Іскер адамның
белсенділігі.
Жүйедегіқарым-қатынастың мәселелері: жас өспірім – замандас, жас өспірім –
мұғалім, жас өспірім ата-ана. Қарым-қатынастың педагогикалық мәселелері.
Конфликт адам мен адамның өзара қарым-қатынасының табиғи және қалайда қашып
құтылмайтын бүтіндігі. Конфликт: табиғат, механизм, шешу жолдары. Тартысты
жағдайды әділ шешу. Конфликтіні басқару, ынтымақтастық және конфликт.
Конфликтінің объективтілігі мен субъективтілігі. Қарым-қатынастағы
психологиялық қорғаныс механизмдері.
Адамзат қоғамындағы адам: адамгершілік проблемасы. Жеке адамның бағалы
бағдары. Таңдау еркіндігі. Шығармашылық.
Басқа адамды танып – білудің негізгі механизмдері: біртектілену және
рефлексия. Адамды адамның қабылдауындағы ерекшелігі. Тілдесу мен Қарым-
қатынастағы өзара байланыс. Өзара ықпал ету жүйесі, адамның әлеммен,
өзісекілді адаммен және өзімен өзара қарым-қатынасы. Қарым-қатынастың
негізгі бағыттары: қажеттілік, эмоция, бағалау, қызығушылық. Қарым-
қатынастың ерік аспектісі. Қарым-қатынастың этикалық аспектісі.
Жеке адамның қарым-қатынасындағы психикалық жағдайдың көрініс беруі:
қобалжушылық, агрессивтілік, фрустрация, регидтілік. Қарым-қатынастағы
темперамент пен мінез-құлықтың көрініс беруі. Қарым-қатынастың дамуы.
Шындыққа эстетикалық қарым-қатынас. Жыныстық деморфизм. Адамдар арасындағы
қарым-қатынастағы жыныстық детерминанттың көрініс беруі.
Топтағы жеке адамның позициясы. Конформизм, нонконформизм, бейімделу,
реадаптация. топтың құрылымы мен динамикасы.
Субъект аралық қарым-қатынас және оның адамда бейнеленуі.
Қарым-қатынас және қобалжу.
2. Күйзеліс
Адамның күйзеліс бағасы. Эмоцианалды күйзелістің мәні.
Адамның қоршаған ортамен қалыптасқан жағдайға эмоционалдық қалыптың
тәуелділігі. Өзі туралы білімінің эмоционалды сезімінің әсері. Өзі
туралы білімінің адекваттылығы және адекватты еместігі. Басқа адамдардың
эмоционалдық қарым-қатынасы өзіне деген қатынасты, өмір салтын, жүріс-
тұрысты қалай өзгерте алады? Басқа адамдар туралы пікірге байланысты
эмоциялар. Жеке адамда позитивті қабылдау, эмпатия, эмоционалдық қолдау,
мшығармашылық дамудың қозғаушы күші. Жұмыстан алған ләззаттың іс-әрекет
нәтижесіне ықпалы. Тапсырманы оң қабылдауының ролі.
Фрустрация және оны шешудің жолдары. Фрустрация жағдайынан шығу.
Эмоционалды тұрақтылық. Психологиялық қорғаныс жолдары (ауыстыру, шығару,
рационализация және басқалары). Өзін-өзі кем сезіну комплексі. Кінә
комплексі.
Эмоция функциясы. Эмоция, мотивтер мен қажеттілік. Эмоция – әлемге қарым-
қатынастың өлшемі. Өзіңе деген эмоция. Жеке адамның эмоционалдық
ерекшеліктері.
Эмоцияның белгілері: мимика, пантомимика, вокализация. Эмоция мен ерік.
Эмоционалды сезінудің бұлшық ет жүйесінің жағдайымен байланысы. Аутогенді
жаттығудың ролі. Аутогенді жаттығудың техникасы. Қолайлы жағдай туғызу үшін
физикалық жаттығудың ролі. Сендіру және өзін-өзі сендіру.
Сезім және эмоция. Сезім тажірибесі, образ жасау және психологиялық шындық.
Эмоция және танымдық роцестер. Эмоцияның өнердегі, шығармашылықтағы,
ғылымдағы, қарым – қатынастағы ролі. Сезіміне ортақтасу. Көңіл – күй.
Аффект, өтуінің ерекшелікткрі. Қорқыныш, кек, өкпе, қазғаныш,
көреалмаушылық. Қуаныш, қанағатту. Үміт. Беймділік. Махаббат. Қасірет.
Көңілдену сезімі: әзіл, келеке, сарказм, ирония, сатира, күлкілі. Жақсы
көңіл – күй. Сезім мәдениеті. Эмоцияның пайда болу диапазоны.
Эмоциалдық саланың дамуы. Өзіндік менмендік сезімі. Сезімді дамытудағы
өнердің ролі мен мәні.
Стресс және оның салдары.
Эмоцианалдық депривация. Депривацияны ескерту.
Аяқталмаған әрекеттің аффектісі. Табысқа жетеуге ұмтылу және табысқа
жетпеуден қашу. Қобалжау және жүріс – тұрыс.
Импринтинг. Жануарлардағы эмоция.
3.Мінез-құлық
Сенің қажет еткенің және сенің қолыңнан келетін іс арасындағы қарама –
қайышылық және сенің бар екендігіңмен шешіледі.
Адам, жеке адам және жүрыс – тұрыс. Журіс – тұрыс және іс - әрекет: жалпы
және айрықша.
Моральдік норманы жеке адамның әлеуметтік дамуының шарты ретінде игеру.
моральдық норманы игеруге арналған сензитивті кезең (7-9ж.).
Алда тұрған іс – қимылдың мәнін түсіну деңгейіне адам жүріс – тұрысының
байланыстылығы.
Жеке адамның психологиялық ерекшеліктері. Жүріс – тұрыс байланыстылығы.
Эмоцианалды жағдайға қатысты жүріс –тұрыс байланыстылығы. Жүріс – тұрыс
түрлері: адекватты, агресивтті.
Жеке адамның бағалы бағдарға қатысты жүріс – тұрыс байланыстылығы.
Басшылықтағы жоспарлаған іс - әрекетке қатысты жүріс – тұрыс
байланыстылығы.
Жеке адамдар арысындағы қарым – қатынас жағдайындағы жүріс – тұрыс.
Рефлексия өзіңе сырт көзбен қарау ретінде.
Жеке адамдардың ой – пікірлеріндегі жүріс – тұрыстың бейнеленуі.
Жүріс – тұрыстағы мінез – құлықтың көрініс табуы. Мінез – құлық және жүріс
– тұрыстың негізгі процестері мен принциптері (Скинер). Жүріс – тұрыс
дайындығы және өзін - өзі бақылау. Кері байналысты жүріс – тұрысты
өзгертуге пайданалу құралы ретінде. Жүріс – тұрыс дағдыларын дамыту.
Жаттығудың ролі мен мәні.
Оқу мен оқыту. Оқытуға әсер ететін факторлар: назар салу, кері байланыс, іс
– тәжірибе. Оқытудың стратегиясы. Оқытудың жеке бастық стильдері. Оқи білу.
Бақылау арқылы оқу. Бақылау кезеңдері. Өзін - өзі бақылау. Өзін - өзі
бағалау жүріс – тұрысты өзгертудің құралы ретінде.
Жүріс – тұрыс мотивтері. Жеткілікті мотивация. Аутогенді жаттығу жүріс –
тұрыстың мотивтерін өзгертудің бір тәсілі ретінде. Өзін - өзі психикалық
жағынан реттеудің ролі.
Ерік жүріс – тұрысты басқарудың жүйесі ретенде. Ерікті реттеудің әдістері.
Ерік реттеу және сана. Ерікті әрекет құрылымы. Ерікті реттеудегі мақсат пен
жоспарлаудың ролі. Жеке адамның ерік қасиеттері: дербестік. өзін - өзі
бақылау, инициативтілік. Ерік патологиясы.
Жүріс – тұрыстың түрлері: бравода?, агрессия.
Позициядағы жүріс – тұрыс: бала, ересек, ата - ана.
Жануарлардың жүріс – тұрысы. Инстинкт. Күрделі жұріс – тұрысты ұйымдастыру.
Байқап көру және қателіктер. Жүріс – тұрыстың әдейілігі. Жүріс – тұрыстың
эволюциясы. Жүріс – тұрыстың механизмдері. Жануарлардағы күрделі жүріс –
тұрыс табиғаты туралы түсінік. Жүріс – тұрыс эволюциясының перспективалары.
Жануарлардың жүріс – тұрысын басқару. Жануарлар жүріс – тұрысының
интелектуалдық түрлері.
4. Даму
Әлемнің бүтіндігі оның дамуымен қозғалысында. Даму диалектикасы – бұл
қайшылықтардың болуы және олардың шешілуі.
Адам биосфера қызметі ретінде. Ноосфера туралы оқу. Биосферадан ноосфераға
ауысу. Адаи дамуының ерекшеліктері (В.И. Вернадский).
Адам ғарыштың персонификациясы ретінде. Материяның, энергияның және
ақпараттың өзара әрекеттеусуі. Индивидуалдық, өзін - өзі сақтау, рулық
немесе тектік өзін - өзі сақтауы.
Биосфераның ноосфераға ауысуының негізгі шарты – рефлексия. Ғылым –
биосфераның ауысу процесінің нәтижесі, Табиғаттағы адамның орны.
Оқыту мен тәрбиелеу адамзаттың дамуының және өркетиетің сақталуының шарты.
Даму психологиясы мәдиниеттің феномені. Адамның индивидуалдық дамуы прцесі
кезінде тұлғаның (жеке адамның) қалыптасуы (Б.Г. Ананьев). Даму
феноменалогиясы (В.С. Мухина). Өсу динамикасы.
Жас ұғымы (Л.С. Выгодский). Тұлғаның дамуындағы іс - әректтің ролі.
Негізгі іс - әрекет ұғымы (А.Н. Леонтьев). Негізгі іс - әрекет түрлері.
Түркілік – қажеттілік өрісінің қалыптасуы (Д.И. Фельдштейн). Түркілердің
дамуы және түрлері (В.С. Мерлин). Қажеттіліктер классификациясы (П.М.
Ершов, П.В. Симонов).
Даму мен оқытудың өзара байланысы. Онтогенездегі психиканың сапалы өзгеруі.
Әр жастағы жаңа құрылымдар. Даму дағдарысы және сензитивтік кезең. Сензитив
ұғымы.
Тұлғаның дамуы үшін жағдай жасау. Тұлғаның дамуы және қалыптасуы. Жеке
адамдық даму.
Өмір бойы адам қабілетінің дамуы. Жалпы және арнайы қабілеттер. Адам
мүмкіншілігінің шектеулігі.
Танымдық психикалық процестердің дамуының ерекшелігі. Өнімді ойлау іс -
әрекетінің ұйымдастыру тәсілдері. Танымдық қабілеттер. Өз бетінші есте
сақтау. Мнемотехникалық тәсілдер.
Эйдотехника – ақпаратты қабылдайтын жол. Индивидуалдық стратегия. Арнайы
қабылдау. Байқағыштық. Қиялдың білім қорына тәуелдігі. Фантазия. Арман.
Ойлау: логикалық, бейнелік, практикалық. Самогендік ойлау. Ойлау роцесінің
сипаттамасы. Ойлауды активизациялау тәсілі. Ойлау және шығармашылық.
Дарындылық. Талап.
Тіл және кор пихикасының домды.
5. Шығармашылық
Шығармашылық азаматқа ортақ қабілет. Адам және мәдениет. Мадениет жиынтығы
- өркениет. Шығырмашылықтың тарихи – мәдени аспектісі - өзіндік жаңалығымен
ерекшеленетін бірегейлі заттар шығару.
Шығармашылық адам қабілетінің ерекше қасиеті. Шығармашылықтағы
субьективтілік және обьективтілік. Шығармашылықтың іс жүргізу аспектісі.
Шығармашылық процеснің табиғаты. Диалектика және шығармашылық. Шығармашылық
іс-әрекетінің психологиялық механизмдері. Әрекеттің ішкі жоспары.
Жағдайлар.
Шығармашылық қабілеті ретінде креативтілік жатады. Креативтілік өз
кемшіліктерін мойындау қабілеттілігі. Креативтілік проблемаға деген
сезімталдылық.
Шығармашылық аспектісін құрайтындар: қиындықты сезінуі, шешімді іздеу,
болжам жасау, осы болжамдарды тексеру және түзеу, модификациялау
мүмкіндігі, нәтижені жеткізу. Болжам. Болжау. Проблема (мәселе)
ойландырытын жағдай – қарама – қайшылықты мыналар арасында анықтау: нені
мен білемін. нені мен білмеймін, нені мен білуім керек. Ғалыми,
техникалық және оқу процестерінде мәселені түсіну. Оқу мәселесіне
байланысты есепке сипаттамма. Мәселелі сұрақ (Т.К. Кудрявцев). Есепті дұрыс
қою. Есепті қайтадан қылыптастыру.
Фантазия. Фантазияда көру және есту бейнелерінің ролі. Импровизация (сурып
салма). Бейне. Елестеу. Мақсатты ойластыру. Жоспарлау. Өзін - өзі байқаудың
ролі.
Интуиция. Шығармашылықта санадан тыс компоненттердің ролі. Инсайт.
Шығармашылық процестегі мен логиканың бірлігі.
Шығармашылық процесті басқарудағы эмоцианалдық фактордың мыңыздылығы.
Шығармашылық мәселені шешудегі жағдайдыңтабыстылығы мен фрустрациясың
әсері.
Шығармашылық мәселелерді шешу – танымдық іс - әрекеттің бір түрі. Таным
этикасы. Танымдық белсенділік. Танымдық қызығушылық. Танымдық психикалық
процестер: түйсік, қабылдау, ес, қиял, ойлау. Ойлау. Ойлау түрлері:
бейнелік, логикалық, критикалық, шығармашылық, көрнекі - әрекеті.
Ойлау әрекетінің көзіне мен қалыптасуы. Ойлау операциялары: талдау,
жинақтау, жалпылау, салыстыру. Силлологизм. Ойлау дерексіздігі. Ассоциация.
Ойлаудағы символдар мен мәндері. Ассоциация түрлері: ұқсастығына, себеп –
салдарына байланысты, қарама – қарсылығына, аралас – құрмалыстығына
байланысты.
Ойлау және сөйлеу. Сөздік ойлау. Ішкі сөз. Шығырмашылық ойлау – танымдық іс
- әрекеттегі субьективті жаңашыл жемісі. Шығырмашылық ойладың кедергісі:
конфоризм, ішкі цензура, регидтілік, шешімді тез табуға құштарлық. Ойлаудың
дербестігі. Ойлаудың бірегейлігі.
Шығармашылық өнімділікті анықтайтын интеллектуалдық қабілет, бір ойды
данышпандыккы айналдыру қабілеті, асоциацияға тездік, ойлаудың
дивергенттілігі, бейнелік икемділік, бірегейлік, семантикалық жетілу,
мәселені сезе білу (Глифорд). Интелектуалдық белсенділік (Д.Б.
Богоявленская).
Шығармашылық қабілеті дамыту мәселесі. Шығармашылық қабілеттің
қалыптасуындағы ортаның, қарым – қатынастың және іс - әрекеттің ролі.
Шығармашық тұлғаның сапалығы және шығармашылық қабілет. Шығармашылық пен
білімнің арасындағы байланыс. Білімдерді қолданудың дайындық деңгейі.
Шығырмашылық пен білімнің арасындағы байланыс. Білімдерді қолданудың
дайындық деңгейі. Шығармашылыққа дайындықты анықтайтын жеке адамдық
факторлар: икемділік, ынталылық, сенімділік. Шығармашылық және тұлғаның
бағыттылығы. Өзіндік өзектілік. Шығармашылық процестегі субьективті
тәжірибенің ролі.
Көркем шығармашылық. Көркем шығармашылықта тұлғаның өзін көрсетуісен
өзектендіруінің көрінуі. Көркем шығармашылық ойлаудың ерекшелігі:
ауыспалылығы, көр тәсілдігі, парадоксдігі, байланыстылығы, өзіндік
қөзғалысы, айтылмағандық, жалпылау, рациионалдылықтың және
эиоционалдылықтың бірлігі (Ю.Б. Бороев).
Көркемдік әдісі – бейнелік ойлаудың типі. Өнер – таным мен іс- әрекет
ретінде. Өнер қызметі: жаңадан құру, толтыру, танымдық – эвристиқалық
эпостық, ақпараттық коммуникативтік, тәрбиелік, эстетикалық, суггестивтік,
гедонизмдік, тамсану.
Көркем шығарманы психологиялық талдау (Л,С. Выготский, Д.Н. Овсяников -
куликовский). Эстетикалық реакция. Көркемдік және ғылыми шығармашылық:
ұқсастығы мен айырмашылығы.
Сонымен, шығармашылықты былайша топтастыруға болады:Техникалық
шығармашылық, педагогикалық шығармашылық, әлеуметтік пен шығармашылықтың
формасы – адамгершілік және мәдиниет пен шығармашылық.
Психологияны оқыту әдістемесінің пәні білім беру үрдісінің психологиялық
заңдылықтарын, құрылымдарын, тәсілдерін анықтайтын пән.
Білім беру үрдісін ұйымдастырудың заңдылықтары көптеген оқушылар
(студенттер) үшін осы үрдісті ұйымдастырудың тәсілдері мен психиканың
қалыптасуы, даму ерекшеліктері арасындағы қатынастарды түсіндіреді.
Психиканың қалыптасу ерекшеліктері туралы түсініп, қоршаған ортадағы және
генетикалық факторлардың күрделі қатынасы туралы педагогика, медицина,
философия, дидактика, информатикалық технология т.б. білім салаларында
қарастыруда. Сондықтан психолог мамандарды оқыту, білім беру мәселесіндегі
психиканың қалыптасуының психолого-педагогикалық жағдайларын меңгеруге
бағыттау қажет. Психологияны оқыту әдістемелері психология саласынан алған
білімдерді жүйелеуге, бірізділікке тыңдаушылардың мүмкіндіктерін дұрыс
диагностикалап, алдын-ала анықтауға (прогностика) сәтті болжамдар құруға,
бірім беру процесіне қатысы бар адамдардың психологиялық ерекшеліктерін
ескере отырып бағыт беруді көздейді. Осыған орай пәнді оқытудың мақсаты:
Студенттердің білімдерін түсіндіре білу, қалыптастыру.
Сөйлеу, дәріскерлік шеберліктерін қалыптастыру.
Мектеп оқушыларына оқытуды ұйымдастырудың әртүрлі формаларының
психологиялық білімін меңгеруді өңдеп реттеу мен бақылау.
Оқудың міндеттері мен принциптері
Оқу курсының міндеттері жасөспірімнің дүниеге көзқарасын гуманистік
тұрғыдан қалыптастыруға бағытталған. Жалпы дүние бейнесіндегі адамның
бейнесі нақты психологиялық білімдерді зерттеу мен субъективті
шығармашылықты дамыту негізінде қалыптасады. Осы тұрғыдан алғанда
педагогикалық процесті әмбебап өмір бейнесін құраушы, оны дамытушы екі
жақты процесс деп қарастыруға болады. Сонымен қатар оқушы осы бейнені өзі
басынан кешіреді.Оқытудың міндеттері:
Психологияны оқыту әдістемесінің теориялық негізгі мазмұнын ашу.
Психологияны оқыту мәселелеріне қызығушылық туғызу.
Студенттердің психологияның практикалық оқытушысы ретінде үздіксіз өзіндік
жетілдіруіне бағыттау.
Студенттерді қолданбалы психологиялық пәнді меңгеруге қызығушылығын
арттыру.
Студенттердің жеке кәсіби іс-әрекетіндегі педагогикалық психологияның
білімін қолдануға стимул (ұйтқы) жасау.
Енді осы міндеттердің тезистік түрде мағынасын ашсақ.
Бақылау сұрактары:
1. Психологияны оқытудың мақсаты
2. Психология сабағын беруде, оқу материалын белгілі жүйелік принципі
3. Қазіргі білім беру процесінде психологияның ролі мен орны.
4. Психологияны оқытудың мақсаты және қазіргі білім беру мекемелерінің
стратегиялары.
Практикалық сабақ №6
Тақырыбы: Оқыту үрдісінің сипаттамасы және психологияны оқытудың формалары
Мақсаты: Сабақты жоспарлаумен,сабақтың құрылымымен таныстыру.
Жоспары:1 Жалпы курс бойынша сабақты жоспарлау және ұйымдастыру.
2.Сабақтың құрылымы
Сабақ құрылымы- сабақтың тұтастығын қамтамасыз ететін, оның
элементтерінің жиынтығы. Сабақтың құрылымы- мақсатына, оқылатын
материалдың мазмұнына оқытудың әдістеріне, тәсілдеріне, оқушылардың
дайындық дәрежесіне тәуелді болады.
Сабақты біріңғай кестемен жоспарлауға болмайды. Өйткені оның
құрылымы үнемі өзгеріп отырады.
Сабақтың әр түрлі типтері бар. Оларға:
оқушылардың жаңа білімді игеру сабақтары;
іскерлік пен дағдыны қалыптастыру және жетілдіру сабақтары;
қайталау, бекіту,яғни білімді, іскерлікті және дағдыны кешенді
қолдану сабақтары;
білімді, іскерлікті және дағдыны бақылау-тексеру сабақтары;
аралас сабақ мұнда бірнеше дидактикалық міндеттер шешіледі.
Аралас сабақ типін алып қарасақ:
ұйымдастыру кезеңі;
үйге берілген тапсырманы сұрау;
жаңа материалды баяндау;
жаңа материалды бекіту;
үйге тапсырма беру.
Қазіргі аралас сабақ әр нұсқада шығармашылықпен пайдалануда. Жаңа білімді
игеру сабағының құрылымы: жаңа материалды баяндау, алғашқы бекіту, үй
тапсырмасы. Мұндай сабақты да әр түрлі нұсқада өткізуге болады:
мұғалім оқу материалын тұтас баяндайды, оқушылар ұғады және
бекітеді;
мұғалім тек басты мәселелерді баяндайды, оқушылар барлық оқу
материалын өз бетімен игеріп қабылдайды;
жаңа материалды игеруге мұғалім оқушылардың өз бетімен жұмыс
істеуін ұйымдастырып бағыт береді.
Бүгінгі білім беру мекемелерінде сабақ құрылымы төменгі кезеңдерді
қамтиды:
танымдық міндеттер қою (не оқылуы керек?);
мотивация (нені оқу, білу керек?);
таңдау және оқып білудің бір ізділігі;
әр түрлі тәсілдерді және құралдарды қолдану (бақылау, өзін-өзі
тексеру, білімді, іскерлікті пайдалана отырып, қалай және ненің көмегімен
нәтижеге жету керек).
Мұндай жүйе сабақты құруға мүмкіншілік береді, оқу міндетін қояды,
проблемалық жағдайларды алға тартады, жауап іздеуге ойлауға үйретеді.
Сонымен сабақ мұғалімнің шығармашылық қабілетіне қарай, ұйымдастыру
мүмкіншілігіне орай үнемі түрленіп жаңа мазмұнға ие болады. Оларға: шығарма
сабақ, пікір талас-сабақ және т.б. сабақ түрлері жатады.
Сабақтың, оқытудың негізгі мақсаты оның сыртқы түрінде емес, өйткені,
ол үнемі оқушылардың саналы жұмыс істеуін ұғуын, түсінуін, өз бетімен білім
ала білуін қамтамасыз етеді.
Оқушылардың адамгершілік түсініктері және сенімдерін
қалыптастыруда тәрбие сағатын пікірталас түрінде өткізудің маңызы ерекше.
Пікір сайыс- бұл жағдайда, оқушыларда егер талқыланып отырған сұраққа
қатысты кейбір білім көлемі болса, сонда ғана ол нәтижелі болады.
Пікірсайыс-бұрын өткізілген тәрбие сағаттарның жалпы алғанда белгілі бір
көлемде нәтижесін, өміршендігін көруге мүмкіндік туғызады.
Пікірталас- оқушыларда қоғам және адамдар өміріндегі оқиғалар мен
күнделікті тыныс-тіршілік жайлы олардың көзқарастары мен сенімдерін, жоғары
адамгершілік қасиеттері мен жағымды мінез-құлық нормаларын қалыптастырудың
оңтайлы құралы. Пікірталас барысында қоғамдағы құбылыстар мен оқиғаларды
олардың себептерін терең анықтау, жолдастарының және айналасындағы
адамдардың әрекеттерін терең сезініп, ұғынуға үйренеді.
Пікірталастың әңгіме тәсілінен ерекшелігі, онда сынып жетекшісінің
қоғамдағы ортаға байланысты адамгершілік мәселелерін айқын меңгеруі.
Соңынан, ол оқушылардың адамгершілік сенімдерін қалыптастырудың бірден бір
құралы бола алады. Өйткені пікірталас кезінде оқушылардың көзқарастары
кеңейіп, тіпті жай тыңдаушылар қатарында емес, соңынан оларды сөйлей
білуге, өз ойларын еркін жеткізіп дәлелдей білуге, өз жолдастарының ойына
салмақтылықпен пайымдауға үйренеді.
Тәжірибе сынып жетекшілері бүгінгі күннің көптеген өзекті мәселелерін
оқушылар алдында көтере отырып, қаралып отырған сұрақ төңірегіндегі
жағдайды олардың анық аңғара отырып оларды талдай білуге, оның себебін
анықтап, қорытындылай білуге ықпал етеді.
Пікірталас барысында талқыланып отырған мәселе төңірегінде
оқушылардың ойларын дамытып, көзқарастарын қалыптастыру қажет. Осылардың
негізінде оқушылардың пікірінде әртүрлі қарама-қайшылықтар пайда болады.
Ендіге жерде сынып жетекшісінің рөлі олардың пікірсайысындағы қарама-
қайшылықтарын дұрыс арнаға бағыттап отыру, дайын қорытындылар бермей дұрыс
шешімді өздігінен табуға көмектесу. Пікірталас қорытындыларын шығарған
кезде қате пікір мен тұжырымдар айтқан оқушыларды әдеппен түзету.
Пікірталастың мақсаты оқушыларды ұжым болып пікір таластыруға, өз
ойларын нақтылы жеткізе білуге, негізгісі өз беттерінше ойлай білуге
үйрету.
Пікірталастың табысты өтуінің негізгі шарты алдын ала дайындық
жұмыстарының дұрыс ұйымдастырылуына үлкен мән беріп, оған жауапкершілікпен
қарау. Ол үшін алдын ала жоспар құрылып, оның тақырыбы айқындалады және
өткізілген күні белгіленеді. Сонымен қатар пікірталастың негізгі сұрақтарын
ойластыратын топқа немесе жекелеген оқушыларға тапсырмалар беріледі. Олар
онымен қоса пікірталасты өткізу жайлы хабарландыру іліп, оған қажетті
әдебиеттерді іріктеп алады да, оларды оқушыларға оқуға ұсынады және көрме
ұйымдастырады. Көрнекті ақын жазушылардың мемлекетке сай нақыл сөздерді
жазып іледі. Кейбір жағдайда сауалнамалық сұрақтар таратылып, оның
қорытындысын талдап, пікірталас барысында оларды пайдаланады.
Пікірталас жүргізуші адамды тағайындауға да үлкен мән беру қажет.
Пікірталастың сұрақтарын дайындау барысында оның санына емес, сапасына,
тәрбиелік маңызына көңіл бөлу қажет. Сұрақтарды алдын ала оқушыларға
таратып, ие болмаса іліп қою міндетті. Тақырыпқа сай оқылатын әдебиеттердің
тізімі де күнілгері оқушыларға беріледі.
... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz