Ұйым элементтері және басқару үрдісі
Дәріс №1. Менеджмент ғылым ретінде
Дәріс №2 БАСҚАРУ ОЙЫНЫҢ ЭВОЛЮЦИЯСЫ
Дәріс №3 МЕНЕДЖМЕНТТЕГІ ЖҮЙЕЛІ ЫҚПАЛ.
Дәріс №4 ҰЙЫМНЫҢ ІШКІ ЖӘНЕ СЫРТҚЫ ОРТАСЫ
Дәріс №5 Менеджменттегі коммуникация
Дәріс №6 Менеджменттегі басқару шешімдері
Дәріс №7 Ұйымдастыру менеджмент функциясы ретінде
Дәріс №8 Менеджменттегі жоспарлау
Дәріс №9 Менеджменттегі мотивация
Дәріс №10 Менеджменттегі бақылау
Дәріс №11 Адам қызметін басқару және топты басқару
Дәріс №12 Басшылық: билік, ықпал ету, және серіктестік
Дәріс №13 Лидерлік: басқару стилі мен менеджер имиджі
Дәріс №14 Қарама қайшылықтарды, күйзелістерді және өзгерістерді басқару
Дәріс №15 Қызметкерлерді басқару
Дәріс №16 САПАНЫ БАСҚАРУ
Дәріс №2 БАСҚАРУ ОЙЫНЫҢ ЭВОЛЮЦИЯСЫ
Дәріс №3 МЕНЕДЖМЕНТТЕГІ ЖҮЙЕЛІ ЫҚПАЛ.
Дәріс №4 ҰЙЫМНЫҢ ІШКІ ЖӘНЕ СЫРТҚЫ ОРТАСЫ
Дәріс №5 Менеджменттегі коммуникация
Дәріс №6 Менеджменттегі басқару шешімдері
Дәріс №7 Ұйымдастыру менеджмент функциясы ретінде
Дәріс №8 Менеджменттегі жоспарлау
Дәріс №9 Менеджменттегі мотивация
Дәріс №10 Менеджменттегі бақылау
Дәріс №11 Адам қызметін басқару және топты басқару
Дәріс №12 Басшылық: билік, ықпал ету, және серіктестік
Дәріс №13 Лидерлік: басқару стилі мен менеджер имиджі
Дәріс №14 Қарама қайшылықтарды, күйзелістерді және өзгерістерді басқару
Дәріс №15 Қызметкерлерді басқару
Дәріс №16 САПАНЫ БАСҚАРУ
Менеджер жұмысындағы жалпы факторлар. Менеджерлердің негізгі басқарушылық ролдері. Төменгі, орта, жоғары сатындағы менеджерлер. Менеджменттің маңызы, оның дәйектері, әдістемесі, менеджмент саласындағы ғылыми зерттеудің негізгі кезеңдері, плюарлизм дәйегі.Ұйым, ұйымның негізгі сипаттамалары, түрлері, көлденеңнен және тігінен еңбек бөлінісі, ұйымның жетістігі.Басқару ойларының дамуын сипаттау. 1990 жылға дейінгі басқару және ұйымдар: ежелгі ұйымдар; басқарудың дамуы ғылыми пән ретінде. Менеджмент мектептері: ғылыми басқару мектебі, әкімшілдік мектебі, ,, адамдар қатынасы ” мектебі.Менеджментке қазіргі кездегі көзқарастар. Қазақстандағы менеджменттің проблемалары, міндеттері
1. Ахметов А. А Менеджмент негіздері. – Алматы 2005
2. Бердалиев К.Б. и др. Основы менеджмента. – Алматы: КазГАУ, 1995
3. Виханский О.С., Наумов Л.И. Менеджмент. — М.: Гардарина, 1996.
4 Мескон М.Х. и др. Основы менеджмента /Пер.с англ. — М.: Дело, 1992.
Қосымша әдебиет :
5 Галькович Р.С. и др. Основы менеджмента. — М., 1998.
6 Игнатьева Л.В. Основы менеджмента. — М., 1995
7 Кнорринт В.И. Искусство управления. — М.: Бек, 1997.
8 Лебедев О.Т., Коньковская A.Р. Основы менеджмента. — Санкт-
9 Петербург,1998.Менеджменттің даму кезеңдеріне сипаттама беру.
2. Бердалиев К.Б. и др. Основы менеджмента. – Алматы: КазГАУ, 1995
3. Виханский О.С., Наумов Л.И. Менеджмент. — М.: Гардарина, 1996.
4 Мескон М.Х. и др. Основы менеджмента /Пер.с англ. — М.: Дело, 1992.
Қосымша әдебиет :
5 Галькович Р.С. и др. Основы менеджмента. — М., 1998.
6 Игнатьева Л.В. Основы менеджмента. — М., 1995
7 Кнорринт В.И. Искусство управления. — М.: Бек, 1997.
8 Лебедев О.Т., Коньковская A.Р. Основы менеджмента. — Санкт-
9 Петербург,1998.Менеджменттің даму кезеңдеріне сипаттама беру.
2. ДӘРІСТІК КЕШЕН
1 БӨЛІМ
Ұйым элементтері және басқару үрдісі
Менеджер жұмысындағы жалпы факторлар. Менеджерлердің негізгі басқарушылық
ролдері. Төменгі, орта, жоғары сатындағы менеджерлер. Менеджменттің маңызы,
оның дәйектері, әдістемесі, менеджмент саласындағы ғылыми зерттеудің
негізгі кезеңдері, плюарлизм дәйегі.Ұйым, ұйымның негізгі сипаттамалары,
түрлері, көлденеңнен және тігінен еңбек бөлінісі, ұйымның жетістігі.Басқару
ойларының дамуын сипаттау. 1990 жылға дейінгі басқару және ұйымдар: ежелгі
ұйымдар; басқарудың дамуы ғылыми пән ретінде. Менеджмент мектептері: ғылыми
басқару мектебі, әкімшілдік мектебі, ,, адамдар қатынасы ”
мектебі.Менеджментке қазіргі кездегі көзқарастар. Қазақстандағы
менеджменттің проблемалары, міндеттері
Дәріс №1.
Менеджмент ғылым ретінде
Дәрістің мақсаты Бүгінде нарықтық экономикалық қатынастар орнаған
жағдайда кәсіпорында басқарудың мәнін, пәні мен міндеттерін ашып, олардың
алатын орнын анықтау.
Тақырып бойынша қарастырылатын сұрақтар:
1. 1. Менеджмент туралы түсінік және оның түрлері.
2. Менеджер және оның функциялары.
3. Басқару мен кәсіпкерліктің өзара байланысы.
4.Америкалық және Жапон менеджменті.
Тақырыптың қысқаша мазмұны
Менеджмент ғылым ретінде 19-ғасырдың аяғы мен 20 ғасырдың басында
пайда болып, өзінің дамуында бірнеше кезеңді басынан кешірді. Экономикалық
әдебиеттерде басқару ойының алғашқы қарқыны тейлоризм деген ағыммен
байланысты екені айтылады.
Алғаш рет ғылыми менеджмент мектебінің негізін қалаған америка инжинері
Фредерек Тейлор (1856- 1915). Ол өндірісті ғылым тұрғысынан басқаруға
болады деген пікір айтты. Кезінде ғажайып жаңалық болған бұл құбылысты ол
кейін өзінің еңбектерінде ғылыми жағынан жан –жақты дәлелдеді. Ф.Трейлор
кәсіпорынды басқару ісін өнер ретінде қарастыра келіп менеджер нені
жасауды дәл білуі және соны арзан, әрі ең тиімді тәсілмен қалай жасауға
болатынын зерттеу нысаны етті.
Классик үлгідегі мектептің үлгілері Анри Файоль, Линдал Урвик,
Джеймс Муни, А.К. Райли басқарудың әмбебап принциптерін ойластырды. Сондай
мектептің негізін салушы француз ғалымы Анри Файоль (1841-1925) практикалық
тәжірбиені жинақтау негізінде мынадай қортындыға келді: басқару
кәсіпорынның мүмкіндіктерін барынша пайдалана отырып, оны белгілі бір
мақсатқа жетелеу. Ол сондай-ақ, мемлекеттік басқару ісін ғылым жолымен
ұйымдастырудың принциптерін қолдану мүмкін екендігіне алғаш рет ой
жүгіртті.
Бихевиористік (мінез- құлық) мектебі XXғасырдың 20-шы жылдардың
аяғы мен 50-ші жылдардың басында қарқын белең алды. Бұл бағыт психология
мен социология ғылымдарын басқару жүйесінде қолданумен айналысты. Бұл
мектептің негізін қалаушылардың бірі американ экономисі – Элтон Мейо (1880-
1949) болды. Осы ілім
Ш.Уәлиханов ағарту ісі мен жеке реформалардың рөлін асыра бағалай отырып,
басқару обылысындағы үкімет шаралары көшпенді ауылдар өмірінің қайта
құрылуына ықпал етуі мүмкін деп жорамалдады.Ш.Уәлихановтың мемлекетті
басқару жөнінде ұсынған демократиялық идеяларын қазақтың басқа ағартушы
–демократтары Ы.Алтынсарин (1841-1889) мен А.Құнанбаев (1845-1904) әрі
қарай дамытты.
XX ғасыр мемлекеттік басқару саласындағы қазақ зиялылары өкілдерінің
шоғырымен ерекшелінеді . Олар: Ә. Жангелдин, Ә. Бөкейханов, М.Тынышпаев,
М.Шоқаев, Л. Мирзоян, О. Исаев, Ұ. Құлымбетов, С.Меңдешов, Н.Нұрмақов, Т.
Рысқұлов, Ғ.Тоқжанов, О. Жандосов, С. Сейфулин, Б. Малин, І. Жансүгіров
және т.б. Торғай обылысында - Ә. Бөкехйанов, Жетісуда- М. Тынышпаев,
Түркістанда- М. Шоқаев қазақ халқының өкілдері уақытша үкіметтің
комиссарлары болып тағайындалды. Бірақ олар отарлаушы басқару жүйесінің
шенеуніктері болып тағайындалғандықтан жергілікті қазақ тұрғындарының
мәселелерін толық шеше алмады.
1. шеберліктің ерекше түрі және әкімшілік дағды;
2. басқару органы, әкімшілік бөлігі.(1)
Бақылау сұрақтары:
1.Менеджмент туралы түсінік және оның түрлері.?
2. Менеджер және оның функциялары.?
3. Басқару мен кәсіпкерліктің өзара байланысы.?
4.Америкалық және Жапон менеджменті. ?
Әдебиеттер:
1. Ахметов А. А Менеджмент негіздері. – Алматы 2005
2. Бердалиев К.Б. и др. Основы менеджмента. – Алматы: КазГАУ, 1995
3. Виханский О.С., Наумов Л.И. Менеджмент. — М.: Гардарина, 1996.
Дәріс №2
БАСҚАРУ ОЙЫНЫҢ ЭВОЛЮЦИЯСЫ
Дәрістің мақсаты: Басқару ғылымының дамуына маңызды үлес қосқан негізгі
тәсілдермен танысу.
Тақырып бойынша қарастырылатын сұрақтар:
1. Басқарудың дамуына үлес қосқан әртүрлі негізгі мектептер.
2.Басқаруды процесс ретінде қарастыру.
3.Басқарудағы жүйелік көзқарас.
4.Басқарудағы жағдайлық көзқарас.
Тақырыптың қысқаша мазмұны
Өндірісті басқарудың ғылыми негіздерін қалыптастыру өткен ғасырдың соңғы
10 жылдығында басталды. Бұл процесс тез арада әр жақты сипат ала тұрса да,
оның ойағдайөрекендкеу отасы өнеркәсіптік өндіріс болады. Ғыым мен
тениканың дамуы өндііс шоырландыруға, ал соңғысы өз кезегінде жаратылыс
–техникалық білімнің барлық саласында қарқынды іздестіру жұмыстарына ықпал
етті
ХІХ ғасырдың соғы 10жылығында өнеркәсіптік электроникада энергетикалық
базасы және су энергетикалыцқ негізінде құралды.
80-жылдардың орт шегінде Г.Даймлер мен К. Бенц автомабиль қатынсының
энергеткалық негізгі –іштен жанатын жеңіл бензин двигателін шығарады, ал
1896-1897 жылдары Р.Дизель сол елде энергетикаолық негізгі ауыр отынан
тұратын іште жанатын двигательді ұсынад .Соңғысы социологиялық және кеме
қондрғыларына жаппай қолданыла батады. 1877 жылы АҚШ-та тұңғыш телефон
станциясы алынды. Метоллургия өнеркәсібі қайта жарақтандырылып, өнеркәсіпке
химия аппай енгзіле бастады. Химия саласыда 1869 жылы Д.М.Менделеев
ашқан элементтерінің периодтық жүйесі әйгілі жаңалық ретіде енгізілді.
арасындағы жауапкершілік.
Әімшілік мектеб 1920-1950
Ғылыми басқару екілдері өз зерттеулерін негізінен өндірісті басқара
алады. олар деңгейден төменгі сатыдағы еңбек өнімділігін артырумен
шұғылданады. Әкімшілік мектептер пайда болғаннан кейін мамандар басқаруды
ұдайы жетілдірумен әкімшілік қызмет ұйымдастыру принціпімен айналысты. Бұл
проблемалар француз зерттеушісі
Адамгершілік қарым-қатынас мектебі. 1930-1950
1933 жылы Э.Мэйо индустриалдық өркениеттегі адамгершілік қарым-
қатнастаркітабын шығарды. Адамгершілік қарым қатнастар мектебінің
көрнекті өкілдері К.Аджерис, Ф. Лийкер, Д.Макгрегор, Р.Блейк тағы басқалар.
Басқару мектебі.
1.Модельдерді ойластыру және қолдану арқылы күрделі басқару проблемаларын
түсіндіруді тереңдету.
2.Күрделі жағдайда шешім қабылдайтын басшыларға жәрдем ретінде сандық
тәсілдерді дамыту.
Бақылау сұрақтары:
1. Ғылыми менеджмент мектебі.?
2.Әуімшілік немесе класикалық мектеп ?
3.Адамдар қарым қатынас мектебі?
4.Басқарудың ғылыми мектебі?
Әдебиеттер:
Ахметов А. А Менеджмент негіздері. – Алматы 2005
Бердалиев К.Б. и др. Основы менеджмента. – Алматы: КазГАУ, 1995
Виханский О.С., Наумов Л.И. Менеджмент. — М.: Гардарина, 1996.
Мескон М.Х. и др. Основы менеджмента Пер.с англ. — М.: Дело, 1992.
• Қосымша әдебиет :
Галькович Р.С. и др. Основы менеджмента. — М., 1998.
Игнатьева Л.В. Основы менеджмента. — М., 1995
Кнорринт В.И. Искусство управления. — М.: Бек, 1997.
Лебедев О.Т., Коньковская A.Р. Основы менеджмента. — Санкт-
Петербург,1998.Менеджменттің даму кезеңдеріне сипаттама беру.
Дәріс №3
МЕНЕДЖМЕНТТЕГІ ЖҮЙЕЛІ ЫҚПАЛ.
Дәрістің мақсаты: Ұйымның мәнін және оның түрлерін түсіну.
Тақырып бойынша қарастырылатын сұрақтар:
1. Ұйым туралы түсінік.
2.Ұйымнң негізгі ерекшеліктері мен түрлері
3.Кәсіпкерлер басқарушылар рретінде
Тақырыптың Саяси әлеуметтендіру: мәні, факторлары, кезеңдері, нәтижелері
қысқаша мазмұны
Жүйені кез келген типке қолдану – біршама шартты, абстракты ұғым.
Философиялық жүйелер, сандар жүйесі, байланыс жүйелері дегендер болады.
Жүйелердің біреуі физикалық, техникалық мәндердегі концепциялардың өзіндік
үйлесімі болып саналады.. Жүйеді объектілерді соның элементтері деп атайды.
Белгілі бір шамада дербес жұмыс істейтін және жүйедегі басқа да дербес
жұмыс істейтін элементтер жиынтығын жүйе тармақтары деп атайды.
Сыртқы этикалық орта әлеуметтік ортаның құрамдас элементіне жатады да,
практикада жалпы қабылданған және қолданылып жүрген жеке бастың жүріс
тұрысын стандарттар жиынтығынан тұрады. Кейде этикалық талаптар заңдарда
нақты қарастырылады. Сонымен қоса, көптеген салаларда этикалық талаптардың
да оның ғылыми заң жүзінде негіздеу мүмкін емес.
Кез келген әлеуметтік экономикалық жүйе біршама дербес, бірақ өзара
байланысты 2 бөліктен тұрады: басқарылатын және басқарушы.
Бақылау сұрақтаы:
1. Басқарудың объектісі мен субъектісі?
2.Менеджмент жүйесіндегі кәспкерлік?
Әдебиеттер:
Ахметов А. А Менеджмент негіздері. – Алматы 2005
Бердалиев К.Б. и др. Основы менеджмента. – Алматы: КазГАУ, 1995
Виханский О.С., Наумов Л.И. Менеджмент. — М.: Гардарина, 1996.
Мескон М.Х. и др. Основы менеджмента Пер.с англ. — М.: Дело, 1992.
• Қосымша әдебиет :
Галькович Р.С. и др. Основы менеджмента. — М., 1998.
Игнатьева Л.В. Основы менеджмента. — М., 1995
Кнорринт В.И. Искусство управления. — М.: Бек, 1997.
Лебедев О.Т., Коньковская A.Р. Основы менеджмента. — Санкт-
Петербург,1998.Менеджменттің даму кезеңдеріне сипаттама беру.
Дәріс №4
ҰЙЫМНЫҢ ІШКІ ЖӘНЕ СЫРТҚЫ ОРТАСЫ
Дәрістің мақсаты: Ұйымның ішкі және сыртқы ортасына мінездеме.
Тақырып бойынша қарастырылатын сұрақтар:
1. Ұйым ішкі құраушылары.
2.Ұйымнң сыртқы ортасы
3.Сыртқы орта мінездемесі
Тақырыптың қысқаша мазмұны
Ұйым дегеніміз – алға қойылған мақсатқа жету барысында адамдар саналы
үйлестіреді Ұйым – барлығы бірігіп бағдарламаны және іске асырғандығы
белгілі ережелер мен рәсімдер негізінде істейтін бірлестігі. Ұйым ұғымы
құрлымдық және жүріс – тұрыс саласында қарастырылады. Ұйым ұғымы бүтіндегі
мен ұқсастығын, әр түрлі ішкі және сыртқы өзгерулердің негізгі
ерекшеліктерін сақтауды объектілердің тұрақты байланысын қамтамасыз етеді.
Құрлымдық ыңғайда ұйым ұйымдық құрлым сияқты бір немесе бірнеше мақсаттарға
бағынышты өзара байланысты бөлімшелердің тұтастығы ретінде қатысады.
Ұйымдық құрылым – алға қойған мақсаттарға тиімді жету үшін жұмыс істейтін
адамдардан арнайы құрылған тұтастық жүйе. Ұйым деп көбінесе бірыңғай, тұтас
организм болып саналатын бір идиологияны қолданатындар олар экономикалық,
техникалық, технологиялық жұмыс істейді. Жүріс – тұрыс ыңғайында процесс
ұйымда зерттеу орталығында ұйымдық құрлымның бөлігі ретінде адам
квалфикациясымен, жеке ерекшеліктермен еңбекке деген қабілеттілігімен
мотивациясы ретінде жобалады. өз кезегінде, ұым процессі бірнеше бағытқа
диференцияланады.
1. Мақсат дегеніміз – нақты соңғы жағдай және қалаулы жетістік. Бұған
жетугу әрбір топ ұмтылады. Мақсаттың негізгі мінездемелері:
1. Мақсат нақты және өлшенетін болуы керек
2. Мақсат нақты жетуге болатындай болуы керек
3. Мақсат бір- бірінетәуелді болуы керек
2. Құрылым дегеніміз – басқару деңгейлерініңлогикалық қарым – қатынасы.
Бұл құрылым кәсіпорын мақсатына жетуде тиімді формада және түрде құрылуы
шарт.Құрылымдар әртүрлі болып келеді.Биік құрылым ірі кәсшпорынға тән.
Материалды өндіріс саласында бірнеше қызмет түрлерімен айналысатын
компаниялар.
міндет дегеніміз – белгілі бір маманға және жүктеле тапсырылғанжұмыс. Ол
белгілі бір тағайындалғантәсілмен және алдын ала қойған уақытта орындалуы
керек. Жалпы кәсіпорында міндеттер келесі топтарға бөлінеді:
1. Адамдармен жұмыс кей кезде орта деңгей басшыларының міндетіне кіреді.
2. Ақпараратпен жұмыс жоғары және ортаңғы деңгей басшыларына тән.
3. Құрал – жабдықтармен жұмыс жұмысшылардың міндеті.
Технология бұл құралдардың инфрақұрылымының жабдықтардың квалификациялық
дәрістердің техникалық білімдердің жиынтығы, материалдарда, ақпараттарда
адамдарда қажетті өзгерістерді жүзеге асыруға қажетті анықталған өндіріс
тәсілі.
Ең таралған екі түрі бар.1).Джон Вурвард. 2).Томсон бойвнша топтастыру.
Джон Вурвард бойынша технология 3 категорияға бөлінеді:
1. Бірлік өндіріс мысалы: Зергерлік бұйымдар, космос корабілі, салынған
сурет.
2. Массалық технология және ірі өндіріс. Бірдей өнімніңкөп дайындауда
қолданылады. Мысалы:Машина жасау.
3. Үздіксіз өндіріс. Мұнда автоматтандырылған жабдықтар қолданылады,
тәулік бойы жұмыс істейді.Бірдей өнім дайындайды.
Томсон бойынша технология 3 топқа бөлінеді:
1. Көп буынды технология.Мысалы: тағам дайындау.
2. Делдалдық технология. Мысалы: Банктік қызметкер.
3. Интенсивті технология. Арнайы тәсілдерменнышандарды қолдану. Нақты бір
материалда белгілі бір өзгерістержасау. Мысалы: Фильм монтажы, атом
электростанциясы.
Технология – бұл құралдардың инфрақұрылымының жабдықтардың квалификациялық
дәрістердің техникалық білімдердің жиынтығы материалда, материалда
ақпаратта, адамдарда қажетті анықталған өндіріс тәсілі.
5.Кәсіпорында адамның үш негізгі аспектісі болады.
1. Адамның тәртібі және әрекеті.
2. Тобындағы адамның қызметі.
3. Басқарушының әрекеті жеке адамның әрекетіне белгілі бір факторлар әсер
етеді.
Құрлымдық қалыптастыру оның ішінде жеке жетекшілер үшін мәселелерді шешу,
Кәсіпорынның сыртқы ортасына мына элементтер кіреді: тұтынушулар,
жабдықтаушылар,бәсекелестер, еңбек күшінің нарығы, саяси жағдай,
экономикалық жағдай, халықаралық жағдай. Сырттқы ортасы: тура әсер етуші
факторларға және жанама әсер етуші факторларға бөлінеді. Жабдықтаушылар,
тұтынушылар, бәсекелестер, еңбек күшінің нарығы тікелей әсер етеді. Саяси
жағдай, экономикалық жағдай, халықаралық жағдай жанама әсер етеді.
1.Сыртқы орта факторының бір – бірімен байланыстылығы. Бір фактордың
өзгерісі екінші фактордың өзгерісіне әсер етеді.
2. Сырқы ортаның күрделілігі.
3. Қоршаған ортаның қозғалмалылығы
4. Сыртқы ортаның анықталмағандығы.
Бақылау сұрақтаы:
1. Мақсат, міндет, технология құрылым және адамдар?
2.Тура және жанама әсерлер жиынтығы?
Әдебиеттер:
Ахметов А. А Менеджмент негіздері. – Алматы 2005
Бердалиев К.Б. и др. Основы менеджмента. – Алматы: КазГАУ, 1995
Виханский О.С., Наумов Л.И. Менеджмент. — М.: Гардарина, 1996.
Мескон М.Х. и др. Основы менеджмента Пер.с англ. — М.: Дело, 1992.
• Қосымша әдебиет :
Галькович Р.С. и др. Основы менеджмента. — М., 1998.
Игнатьева Л.В. Основы менеджмента. — М., 1995
Кнорринт В.И. Искусство управления. — М.: Бек, 1997.
Лебедев О.Т., Коньковская A.Р. Основы менеджмента. — Санкт-
Петербург,1998.Менеджменттің даму кезеңдеріне сипаттама беру.
Дәріс №5
Менеджменттегі коммуникация
Семинардың мақсаты:Ұйымдағы ақпараттын ролін анықтау
Тақырып бойынша қарастырылатын сұрақтар:
1.Коммуникация мәні және түрлері.
2.Коммуникациялық процесс.
3.Ақпарат алмасы кезіндегі кедергілер
Тақырыптың қысқаша мазмұны
Комуникация – бұл екі немесе бірнеше адамдар арасындағы ақпаратпен алмасу
процесі. Комуникация түрлері:
1.Сыртқы комуникация бұл кәсіпорынның сыртқы ортамен қатынасы.
2.Ішкі комуникация – бұл кәсіпорынның ішіндегі ақпаратпен алмасу.
Ішкі комуникация.
Жоғарыдан төменге ( басшыдан жұмысшыға ақпарат беру)
Төменнен жоғарыға (белгілі бір істің орындалуы туралы басқарушыға ақпарат
беру)
3.Горизонтальді камуникация – бұл бір деңгейде ақпарат алмасу.
4. жалпылама және жалпылама емес (формальді және формальді емес). Формальді
емес: өсек. Формальді: бұйрықтар, есеп берулер. Комуникациялық процес - бұл
кәсіпорын ішінде және кәсіпорынның сыртқы ортамен ақпарат алмасуы.
Камуникациялық процестің негізгі мақсаты – бұл алмасу затын, яғни ақпаратты
түсінуді қамтамассыз ету. Ақпаратты алмасу процесінде 4 базалық элемент
қатысады: 1 жіберуші. 2. хабар. 3. канал. 4. алушы. Камуникациялық процес 4
кезеңнен тұрады:
1. айдың пайда болуы
2. канал таңдау (кодирование)
3. ақпаратты беру
4. декодирование
Жекеадамдар аралық комуникация кезінде болатын кедергілер: 1. дұрыс
қабылдау. 2. симантикалық кедергілер (бір сөзді әр түрлі ұғыну). 3.
вербальді емес бөгеттер. 4. нашар кері байланыс. 5. тыңдай алмау
Ұйым аралық комуникация кезіндегі бөгеттір: 1. хабарды бұрмалау 2. шамадан
артық ақпарат. 3. кәсіпоарын құрылымының қанағаттанарлықсыздығы шешім
қабылдау.
Бақылау сұрақтары:
1.Ұйымдағы коммуникация түрлерін атаңыз?
2. Қандай ақпарат алмасуда кедергілер кездеседі?
Әдебиеттер:
Ахметов А. А Менеджмент негіздері. – Алматы 2005
Бердалиев К.Б. и др. Основы менеджмента. – Алматы: КазГАУ, 1995
Виханский О.С., Наумов Л.И. Менеджмент. — М.: Гардарина, 1996.
Мескон М.Х. и др. Основы менеджмента Пер.с англ. — М.: Дело, 1992.
Дәріс №6
Менеджменттегі басқару шешімдері
Семинардың мақсаты:Менеджменттегі басқару шешімдері және оны қабылдау
процесімен танысу
Тақырып бойынша қарастырылатын сұрақтар:
1.Шешім және оның түрлері.
2.Шешім қабылдау процессі
Тақырыптың қысқаша мазмұны
Шешім – бұл альтернативаны таңдау. Шашім түрлері: 1. алдын ала
бағдарланылған шешім. 2. бағдарланылмаған шешім. 3. интуитивті. 4. талдау
негізіндегі шешім. 5. ұтымды шешім
Интуитивті – адамның ойында қалыптасқан шешім. Талдау негізіндігі –
интуициямен қатар өйткен, тәжірибеде қолданылған білімдер мен шешілген
шешім. Ұтымды – объективті аналитикалық басқару процесі негізіндегі
қабылданған шешім. Ұтымды шешім қабылдау 5 кезеңнен тұрады:
1. Мәселені таңдау
2. Шектеулерді қалыптастыру
3. алға қойылған мәселе бойынша барлық альтернативті шешімдерді
қалыптастыру және таңдау
4. Альтернативаға баға беру
5. Альтернативаны таңдау.
Басқару шешімдерін қабылдауға әсер ететін факторлар:
1.Жағдайдың өзі 2. Басқарушының жеке басының мінезі, әрекеті. 3.Тәуекел
дәрежесі 4. Кәсіпорынның өзі портнерлары, серіктестері және акцияны
ұстаушылар. 5. Сыртқы орта бәсекелестік дәрежесі 6. Уақыт пен қаржы
шектілігі 7. Ақпараттық шектеулер нақты ақпаратты қолдану 8. шешімдердің
бір – біріне тәуелділігі. 9. болашақтағы теріс нәтиже. Шешім қабылдау
кезінде әр түрлі әдістер қолданылады.
Шешім – нақты өмірді, объектіні қарапайым түрде көрсету. Модельдердің
қажеттілігі: 1. Күрделі өмірді қарапайым етіп қабылдау үшін қажет. 2. нақты
өмірде эксперименттер жүргізу мүмкін емес 3. Басқарушының болашаққа бағдар
жасауы үшін қажет.
Модельдің үш типі болады: 1. физикалық модель белгілі объектіні және
жүйені үлкейтіп немесе кішірейтіп бейнелеу. Мысалы: үйдің мокеті
2. аналогтік модель 3. математикалық модель формуланы қолданамыз.
Басқару – алға қойған мақсатқа жетудегі жоспарлау, ұйымдастыру,
ынталандыру және бақылау процесі.
Бақылау сұрақтары:
1.Басқару ғылымы.?
2. Үлгілеу?
3. Шешім қабылдау әдістері?
4. Болжау әдістері ?
Әдебиеттер:
Ахметов А. А Менеджмент негіздері. – Алматы 2005
Бердалиев К.Б. и др. Основы менеджмента. – Алматы: КазГАУ, 1995
Виханский О.С., Наумов Л.И. Менеджмент. — М.: Гардарина, 1996.
Мескон М.Х. и др. Основы менеджмента Пер.с англ. — М.: Дело, 1992.
• Қосымша әдебиет :
Галькович Р.С. и др. Основы менеджмента. — М., 1998.
Игнатьева Л.В. Основы менеджмента. — М., 1995
Кнорринт В.И. Искусство управления. — М.: Бек, 1997.
Лебедев О.Т., Коньковская A.Р. Основы менеджмента. — Санкт-
Петербург,1998.Менеджменттің даму кезеңдеріне сипаттама беру.
2 БӨЛІМ
Басқару функциялары
Дәріс №7
Ұйымдастыру менеджмент функциясы ретінде
Дәрістің мақсаты: Ұйымдастыру басқарудың негізгі қызметі екенін айқындау
Тақырып бойынша қарастырылатын сұрақтар:
1.Құрылымды таңдау.
2.Департаментализациялау.
3.Икемді құрылымдар.
4.Орталықтандырылған
5.Бейорталықтандырылған ұйымдар.
Тақырыптың қысқаша мазмұны
ҰЙЫМДАСТЫРУ ҚЫЗМЕТІ
ЕнбектІ мамандандыру мен бөлісу адамдар жүмысының інімділігіи едәуір
артшратындығы белгілі. Әркім өз міндетін айқын үсініп, қоян-қолтык орекет
еткенде ғана бірлесіп аткарған күмыстың тиімді болатыны сөзсіз. Осыған орай
үйымдастыру чызметінін міндеті, снбек әрекеті элементгері мен олардын озара
рекет ету тәртібі арасындағы пропорцияны анықгау, жүйедегі әрбір
жүмыскерлердін орны мен ролін белгілеу. оларды болімшелер мен шенолартсі
орналаегыру, бұлардын бірлескен әрекетін мүқият үиымдастыру,
аппараттағылардьщ барлығының, жекелеген қызметшілер мен жұмыскерлердің
әрекетін белгілейтін қүжаттар әзірлеу аркылы ж.оспарда көрсетілген шаралар
мен өндірістік процесстерді мүлтіксіз жүзеге асырылуын қамтамасыз ету.
Ұйымдастыруды баскару кызметі өндірісті дамытудыц белгілі алты
принципіш бонынша күрылады: а) мамаңдандыру; ә) пррпорционалдық; 6)
параллелъдік (қатарластық); в) дәлділік; г) үздіксіздік және ырғақтылық.
Ұйымдастырудың өзі адамдардын бірлескен іс-қимылыи бейиелейді.
Бірқатар физиологиялык, биолотшлық, психологиялык жәме әлеуметтік
шоктеулерге байланысты адамдар өз мақсатына жету үшін бірігіугс. бірлссіп
әрекет етуге мәжбүр болады. Мұндай бірлесу коп жағдайда колайлы болуы, әрі
белгілІ бір ұйьшдык күрылымда шығынды аз жүмсауды кажет етуі мүмкін.
Үйымдастыру — бүл кәсіпорын күрылымын қүру процесі, онын о {і
адамдардын өз мақсатына жетуі үшін тиімді жүмыс істеуіне мүмкіндік береді.
2. Үйымдык құрылымды құрудағы әр түрлі көзқарастар
Басқару күрылымын калыптастырған кезде мынадай теориялык көзкарастар,
түжырымдар (концегщиялар) болуы мүмкін.
Жүйелік көзқарастың мәні сол, әндірістік үйым мен баскару күрылымы
түтас жүйе ретінде қарастырылады. Осы көзқарастын бір түрі, күрылымды
баскару шешімдерін қабылдауға және жүзеге асыруға қажетті механизм ретінде
қарастыру болып саналады.
Ситуациялық (жағдайлық) козкарастыц мәні сол, баскару қүрылымын
күрудың ең колайлы әдісі әр түрлі ситуациялык і-іакты фактілерге (өндіріс
технологиясы типтерінін өзгеруіне, шешілуге тиісті міндеттердің сипатына,
басқару процестеріне т.б.) сүйенуі тиіс.
Бюрократтық (кеңсешілдік) көзкарас енбек бөлінісінін жоғары
дәрсжесімен, кызмет лауазымдарынын бір біріне қарай болінуінің
иерархиялығының) жетілдірілуімен, бүйрык беру тізбектілігімен,
қызметшілердін жүріс-түрысында көптеген ережелер мсн нормалардың болуымен,
кадрларды, іскерлік және кәсіптік сапасьша қарай тандаумен ипатталады
Бақылау сұрақтары:
1.Міндеттілікті тапсыру және өкілеттілік.?
2.Сызықтық және аппараттық өкілеттіліктер?.
3.Өкілеттілікті таратуды тиімді ұйымдастыру?.
Әдебиеттер:
Ахметов А. А Менеджмент негіздері. – Алматы 2005
Бердалиев К.Б. и др. Основы менеджмента. – Алматы: КазГАУ, 1995
Виханский О.С., Наумов Л.И. Менеджмент. — М.: Гардарина, 1996.
Мескон М.Х. и др. Основы менеджмента Пер.с англ. — М.: Дело, 1992.
Дәріс №8
Менеджменттегі жоспарлау
Дәрістің мақсаты: Жоспарлаудың маңызы, түрлері,басқарудың негізгі қызметі
екенін айқындау
Тақырып бойынша қарастырылатын сұрақтар:
1.Жоспар түрлері, жоспарлау формалары.
2.Ұйымның қызметін стратегиялық жоспарлау
3.Тактикалық жоспарлау.
Тақырыптың қысқаша мазмұны
Статегиялық жоспарлау – жетекшімен қабылданатын әреккеттермен шешімдер
жиынтығы, бұлар арнайы статегияларды дайындауға көмектеседі, негізінен
ұйымның мақсатына жетуге арналады. Статегиялық жоспарлау процесі басқару
шешімдерін қабылдау кезінде көмектесетін құрал болып табылады. Оның міндеті
ұйымда жеткілікті дәрежеде жаңалықтармен, өзгерістермен қамтамассыз ету.
Қорта айтсақ статегиялық жоспарлау барлық басқару функцияларының негізгісі
болып табылады. Статегиялық жоспарлау шегінде 4 түрлі басқару қазметі
ерекшеленеді: 1. Рисурстарды бөлу 2. Сыртқы ортаға бейімделу 3. Ішкі
бағыттауларды жүргізу 4. Стратегияның мәнін түсіну және жүзеге асыру.
Статегиялық жоспарлау икемді болу керек. Себебі: сытрқы орта өзгеріске
ұшырап отырады. Стратегия – бұл грек тілінен аударғанда генерал өнері деген
мән береді. Стратегия жан жақты бөлшекті кешендік жоспар. Ол ұйымның
негізгі мақсатын жүзеге асыруды және оған жетуді қамтамассыз ету керек.
Статегиялық жоспарлау кәсіпорынның алдағы дамуына байланысты болашақты
есепке ала отырып дайындалыу керек
1. Миссия – ұйымның құрылуының ерекше себебі миссияны қалыптастыруда
келесі жағдайлар есепке алынады. 1. кәсіпорын нақты қандай кәсіпкерлік
қызметпен айналысуы керек. 2. кәсіпорынның сыртқы ортасы қандай. 3.
Ұйымның міндеті. Миссияның негізінде ұйымның мақсаттары қортылады.
Кәсіпорынның ұзақ мерзімі мақсаты және қысқа мерзімі болуы мүмкін.
Кейбір кәсіпорындар нақты жоспарлауға көп уақыт жібермей-ақ белгілі
жетістіктерге жетеді. Мұнымен қатар стратегиялық жоспарлау жетістікке
жетуге кепілдеме бермейді.Стратегиялық жоспарды жасаушы ұйым
ұйымдастыру ынталандыру және бақылау кезінде жіберген қателіктерге
қарамастан нақты жоспарлау ұйымға маңызды және жақсы жағдайлар жасауы
мүмкін.Қазіргі кездегі өзгерістердің жиілігіне байланысты білімдердің
жоғарлауына байланысты стратегиялық жоспарлау болашақ мәселермен
мүмкіндіктерді нақты бағдарлаудың бірден бір тәсілі болып табылады.
Стратегиялық жоспарлау шешім қабылдаудың негізін береді. Нақты
жоспарлау шешім қабылдауда тәуекел деңгейін төмендетеді. Жоспарлау
алға қойған мақсаттарға қалыптастыруда ұйым ішіндегі жалпы мақсатты
құрауға көмектеседі.
Ұйымның негізгі мақсаты бұл айқын көрсетілген өмір сүуінің себебі және оның
миссиясы, мақсат миссияны таңдау кезіндегі жетекші 2 сұраққа жауап беруі
керек: “ Біздің клиенттеріміз кім? ” және “Біздің клиенттеріміздің қандай
қажеттіліктері бар? ” және “Біздің оны қанағаттандыра аламыз ба? ”
Жалпы кәсіпорынның мақсаты ұйымның миссиясы бойынша қалыптасып бекітіледі
және жорғарғы басқарушылар осыған бағыт бағдар жасайды. Ұйымның жетістігіне
мәнді жағдай жасау үшін мақсаттар келесі реттегі мінездемелерге ие болуы
шарт:
1. Нақты және өлшенетінболуы керек.
2. Мақсат тиімді болуы керек, яғни бағдарлаудың нақты шегін көрсетеді.
Мақсаттар уақытқа байланысты тағайындалады: ұзақ мерзімдік мақсат жоспарлау
шегі 5 жыл.
3.Қысқа мерзімді мақсат бір жыл көлемінде орта мерзімді мақсатжоспарлау
шегі 1 жылдан 5 жылға дейін.
4. Мақсатқа жетуге мүмкіндік болу керек. Бұл ұйымның тиімділігін
жоғарлатады.
5.Ұйымның көптеген мақсаттары тиімді болуы үшін бір-бірін қолдап отыруы
керек, яғни бір мақсатқа жетудегі қажетті әрекеттермен шешімдер келесі
мақсатқа жетуде кедергі жасамауы керек. Стратегиялық жоспарлау процесінің
мақсат маңызды бөлігі болу үшін жоғарғы басқармаларда дұрыс қалыптастырып,
төменгі деңгейдегі жұмысшыларға айқын таныстырып оны жүзеге асыруда
ынталандыру.
Стратегиялық жоспарлау жүзеге асырылғаннан кейін ғана белгілі мәнге ие
болады. Негізгі стратегияны таңдаудан кейін оны жүзеге асыру қажет. Жалпы
стратегиялық жоспарлау ұйымның басқада функцияларымен біріктіре отырып іске
асырылады. Стратегияны іске асыруда тактика, политика, процедура және
правило жасалынады.
Процедура – нақты жағдайда қабылданатын әрекеттердің жиынтығы.
Ереже – нақты жағдайда да не істеу керектігін көрсетеді.
Саясат – шешім қабылдаумен әрекеттердің жалпы бағдарламасы.
Тактика – нақты қыска мерзімдік стратегия.
Стратегиялық жоспарлаудың жүзеге асыру басқармасының 2 әдісі бар:
1. Мақсаттар бойынша басқару 2. Бюджет көмегімен басқару.
Стратегиялық жоспарлаудың бағалануы.Стратегияға баға беру жұмыс шешімдерін
мақсаттармен салыстыру көмегімен жүргізіледі.
Бағалау процесі стратегияны ретке келтіру үшін қайта байланыс механизмі
ретінде қолданылады. Бағалау тиімді болуы үшін жүйелі және үздіксіз
жүргізілуі керек. Бағалау процесі басқарудың барлық деңгейлерін жоғарыдан
төменге қамтуы қажет.Стратегиялық жоспарлауды бағалау процесі кезінде
келесі 5 сұраққа жауап беруі қажет:
Стратегиялық жоспарлау процесі. Ұйымның басты міндеті құрылады – миссия
ұйым мақсаты.
Сыртқы ортаны талдау және бағалау ұйымның күшті және әлсіз жақтарын
зерттеу. Стратегиялық альтернативаны оқу, стратегияны таңдау, стратегияны
жүзеге асыру, стратегияға баға беру.
Бақылау сұрақтары:
Стратегияны жоспарлау.
1. Стратегияның мәні
2. Жоспарлау және ұйымның жетістігі немесе табысы
3. Ұйым мақсаты
4. Стратегиялық жоспарлауды жүзеге асыру
5. Стратегиялық жоспарға баға беру
6. Стратегиялық жоспарды жүзеге асыруды басқару.
Әдебиеттер:
Ахметов А. А Менеджмент негіздері. – Алматы 2005
Бердалиев К.Б. и др. Основы менеджмента. – Алматы: КазГАУ, 1995
Виханский О.С., Наумов Л.И. Менеджмент. — М.: Гардарина, 1996.
Мескон М.Х. и др. Основы менеджмента Пер.с англ. — М.: Дело, 1992.
..
Дәріс №9
Менеджменттегі мотивация
Дәрістің мақсаты: Қазіргі замандағы мотивация теорияларымен танысу
Тақырып бойынша қарастырылатын сұрақтар:
1. Мотивация түсінігіне анықтама беру..
2. Мотивацияның мазмұнды теориялары
3. Мотивацияның процессуалды теориялары
Тақырыптың қысқаша мазмұны
Мотивация - өзін және басқаларды ұйымның мақсатына жетуге ояту және
ынталандыру процесі. Мотивация әдістері: 1. қамшы және пряник әдісі. Қамшы
мен сабаған және пряникпен ынталандыру. 2. еңбек ақыәдісі. Капитализм
кезінде ұсынған. 3. Нормативтер негізінде еңбек ақы төлеу 4. адамдар
қатынасы әдісі.
Мазмұнды теориясы – бұл теория бойынша адамдар әрекеті біріншіден олардың
қажеттіліктермен сол қажеттіліктерді қанағаттандырумен анықтады.
Мотивацияның мазмұнды теориясы үш негізгі ғылыми теоияға бөлінеді және
негізделеді. 1. Маслау бойынша қажеттілік теориясы 2. Маклеланд теориясы
3. Герцбергтің екі факторлы теориясы. Маслоу американ зерттеушісі. Ол
адамдарға байланысты қажеттіліктің 5 негізгі деңгейін айқындап көрсетті.
Жоғарғы деңгейдегі қажеттіліктер төменгі деңгейдегі барлық қажеттіліктерді
қанағаттандырылғаннан кейін маңызды болады.
1. Ең төменгі деңгей физиологиялық қажеттіліктер. Бұл қажеттіліктерге
адамдар күнделіктітағамға, суға, ауаға қажеттілігі жатады.
2. Қауіпсіздікке деген қажеттілік
3. Қарым – қатынасқа немесе әлеуметтік қажеттіліктер
4. Қоршаған ортаның тұлғаны сыйлауды деген қажеттіліктер
5. Алға қойған мақсатқа жетуде өзін - өзі толығымен қолдана алу
қажеттілігі.
Маклеланд теориясы Маслоу теориясын толықтырған және үш негізгі
қажеттіліктерді айқындап көрсеткен:
1.Билікке деген қажеттілік, яғни адамдар әрекетіне әсер ету ниеті.
2.Табысқа қажеттілік, яғни белгілі бір деңгейде тәуекелге бастіге отырып
табысқа жету ниеті.
3.Қатынасу қажеттілігі, яғни қатынас жасау сөйлесу және тағы басқа ниет
ету.
Герцбергтің екі факторлы теориясы. Герцберг қажеттіліктерді екіге бөледі:
1. Гигиеналық 2. мативация
Гигиеналық факторға фирма саясаты, жұмыс жағдайы, еңбек ақы, жеке тұлға
арасындағы қатынас бақылау дәрежесі жатады. Мотивация табыс, қызмет бойынша
жоғарлау, жауапкершілік шешімдерді қолдау, іскерлік және творчестволық өсу.
Гигиеналық факторлар сыртқы ортамен байланысты мотивация жұмыстың мәнімен
мінезімен анықталады. Гигиеналық факторлардың болмауы немесе жеткіліксіз
болуы адамның жұмысқа деген қанағатсыздық тудырады.Бірақта олардың
жеткілікті болуы жұмыста қанағаттануы толығымен қамтамасыз етпеді.
Процесуалды теориясы – бұл теория адамдарәрекеті тек қажеттілікпен ғана
емес сонымен қатар басқа да ситуациялық фактормен анықталады.
Процесуалды теорияға келесі теориялар енеді: 1. виктор Бруманның күту
теориясы. 2.Әділдік теориясы 3. Портер лоулер моделі
Виктор Броуманның күту теоиясы 60 жылдардың басында паида болған. Ол
адамдардың әрекетін қажеттіліктерімен қатар жағдайлардың орындалуынан пайда
болатын табысты күтуден анықтауды көрсетті. Виктор Броуманның 3 негізгі
бағытын айқындады :
1. Уәде етілген сый ақынның құндылығы қандай.
2. Тапсырылған міндетті орындағаннан кейін уәде етілген сый ақынның нақты
төлену ықтималдығы.
3. Белгілі бір шығындардың жұмсалуының әкелу ықтималдығы қандай
Әділдік теориясы адамдар әрекеті қажеттіліктерімен қатар субъективті
бағалаумен түсіндіріледі. Кез келген адам алған сый ақысын жіберген
мүмкіндіктермен салыстырады. Осы салыстыру арқылы мына үш шешімге келеді:
1. Мені артық бағалайды
2. Мені әділ бағалайды
3. Мені дұрыс бағаламайды.
Портер Лоулер моделі мотивация қажеттілік күту жұмысшылардың әділ функциясы
болып табылады және осыған негізделеді. Портер Лоулер моделі бойынша еңбек
шешімі қажеттілікті қанағаттандылықты жалғастырады.
Бақылау сұрақтары:
1. Мотивацияның мазмұнды теорияларын атаңыз?
2.. Мотивацияның процессуалды теориялары атаңыз?.
3. Мотивация және компенсация?
Әдебиеттер:
Ахметов А. А Менеджмент негіздері. – Алматы 2005
Бердалиев К.Б. и др. Основы менеджмента. – Алматы: КазГАУ, 1995
Виханский О.С., Наумов Л.И. Менеджмент. — М.: Гардарина, 1996.
Мескон М.Х. и др. Основы менеджмента Пер.с англ. — М.: Дело, 1992.
Дәріс №10
Менеджменттегі бақылау
Дәрістің мақсаты: Қазіргі замандағы мотивация теорияларымен танысу
Тақырып бойынша қарастырылатын сұрақтар:
1.Бақылау және оның түрлері.
2. Бақылау процесі
Тақырыптың қысқаша мазмұны
Бақылау – бұл ұйымның мақсатына жетуді қамтамасыз етуші процес. Пайда
болған мәселелерді алдын ала шешу үшін қажет және табысты қызметті
ынталандыру үшін ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
1 БӨЛІМ
Ұйым элементтері және басқару үрдісі
Менеджер жұмысындағы жалпы факторлар. Менеджерлердің негізгі басқарушылық
ролдері. Төменгі, орта, жоғары сатындағы менеджерлер. Менеджменттің маңызы,
оның дәйектері, әдістемесі, менеджмент саласындағы ғылыми зерттеудің
негізгі кезеңдері, плюарлизм дәйегі.Ұйым, ұйымның негізгі сипаттамалары,
түрлері, көлденеңнен және тігінен еңбек бөлінісі, ұйымның жетістігі.Басқару
ойларының дамуын сипаттау. 1990 жылға дейінгі басқару және ұйымдар: ежелгі
ұйымдар; басқарудың дамуы ғылыми пән ретінде. Менеджмент мектептері: ғылыми
басқару мектебі, әкімшілдік мектебі, ,, адамдар қатынасы ”
мектебі.Менеджментке қазіргі кездегі көзқарастар. Қазақстандағы
менеджменттің проблемалары, міндеттері
Дәріс №1.
Менеджмент ғылым ретінде
Дәрістің мақсаты Бүгінде нарықтық экономикалық қатынастар орнаған
жағдайда кәсіпорында басқарудың мәнін, пәні мен міндеттерін ашып, олардың
алатын орнын анықтау.
Тақырып бойынша қарастырылатын сұрақтар:
1. 1. Менеджмент туралы түсінік және оның түрлері.
2. Менеджер және оның функциялары.
3. Басқару мен кәсіпкерліктің өзара байланысы.
4.Америкалық және Жапон менеджменті.
Тақырыптың қысқаша мазмұны
Менеджмент ғылым ретінде 19-ғасырдың аяғы мен 20 ғасырдың басында
пайда болып, өзінің дамуында бірнеше кезеңді басынан кешірді. Экономикалық
әдебиеттерде басқару ойының алғашқы қарқыны тейлоризм деген ағыммен
байланысты екені айтылады.
Алғаш рет ғылыми менеджмент мектебінің негізін қалаған америка инжинері
Фредерек Тейлор (1856- 1915). Ол өндірісті ғылым тұрғысынан басқаруға
болады деген пікір айтты. Кезінде ғажайып жаңалық болған бұл құбылысты ол
кейін өзінің еңбектерінде ғылыми жағынан жан –жақты дәлелдеді. Ф.Трейлор
кәсіпорынды басқару ісін өнер ретінде қарастыра келіп менеджер нені
жасауды дәл білуі және соны арзан, әрі ең тиімді тәсілмен қалай жасауға
болатынын зерттеу нысаны етті.
Классик үлгідегі мектептің үлгілері Анри Файоль, Линдал Урвик,
Джеймс Муни, А.К. Райли басқарудың әмбебап принциптерін ойластырды. Сондай
мектептің негізін салушы француз ғалымы Анри Файоль (1841-1925) практикалық
тәжірбиені жинақтау негізінде мынадай қортындыға келді: басқару
кәсіпорынның мүмкіндіктерін барынша пайдалана отырып, оны белгілі бір
мақсатқа жетелеу. Ол сондай-ақ, мемлекеттік басқару ісін ғылым жолымен
ұйымдастырудың принциптерін қолдану мүмкін екендігіне алғаш рет ой
жүгіртті.
Бихевиористік (мінез- құлық) мектебі XXғасырдың 20-шы жылдардың
аяғы мен 50-ші жылдардың басында қарқын белең алды. Бұл бағыт психология
мен социология ғылымдарын басқару жүйесінде қолданумен айналысты. Бұл
мектептің негізін қалаушылардың бірі американ экономисі – Элтон Мейо (1880-
1949) болды. Осы ілім
Ш.Уәлиханов ағарту ісі мен жеке реформалардың рөлін асыра бағалай отырып,
басқару обылысындағы үкімет шаралары көшпенді ауылдар өмірінің қайта
құрылуына ықпал етуі мүмкін деп жорамалдады.Ш.Уәлихановтың мемлекетті
басқару жөнінде ұсынған демократиялық идеяларын қазақтың басқа ағартушы
–демократтары Ы.Алтынсарин (1841-1889) мен А.Құнанбаев (1845-1904) әрі
қарай дамытты.
XX ғасыр мемлекеттік басқару саласындағы қазақ зиялылары өкілдерінің
шоғырымен ерекшелінеді . Олар: Ә. Жангелдин, Ә. Бөкейханов, М.Тынышпаев,
М.Шоқаев, Л. Мирзоян, О. Исаев, Ұ. Құлымбетов, С.Меңдешов, Н.Нұрмақов, Т.
Рысқұлов, Ғ.Тоқжанов, О. Жандосов, С. Сейфулин, Б. Малин, І. Жансүгіров
және т.б. Торғай обылысында - Ә. Бөкехйанов, Жетісуда- М. Тынышпаев,
Түркістанда- М. Шоқаев қазақ халқының өкілдері уақытша үкіметтің
комиссарлары болып тағайындалды. Бірақ олар отарлаушы басқару жүйесінің
шенеуніктері болып тағайындалғандықтан жергілікті қазақ тұрғындарының
мәселелерін толық шеше алмады.
1. шеберліктің ерекше түрі және әкімшілік дағды;
2. басқару органы, әкімшілік бөлігі.(1)
Бақылау сұрақтары:
1.Менеджмент туралы түсінік және оның түрлері.?
2. Менеджер және оның функциялары.?
3. Басқару мен кәсіпкерліктің өзара байланысы.?
4.Америкалық және Жапон менеджменті. ?
Әдебиеттер:
1. Ахметов А. А Менеджмент негіздері. – Алматы 2005
2. Бердалиев К.Б. и др. Основы менеджмента. – Алматы: КазГАУ, 1995
3. Виханский О.С., Наумов Л.И. Менеджмент. — М.: Гардарина, 1996.
Дәріс №2
БАСҚАРУ ОЙЫНЫҢ ЭВОЛЮЦИЯСЫ
Дәрістің мақсаты: Басқару ғылымының дамуына маңызды үлес қосқан негізгі
тәсілдермен танысу.
Тақырып бойынша қарастырылатын сұрақтар:
1. Басқарудың дамуына үлес қосқан әртүрлі негізгі мектептер.
2.Басқаруды процесс ретінде қарастыру.
3.Басқарудағы жүйелік көзқарас.
4.Басқарудағы жағдайлық көзқарас.
Тақырыптың қысқаша мазмұны
Өндірісті басқарудың ғылыми негіздерін қалыптастыру өткен ғасырдың соңғы
10 жылдығында басталды. Бұл процесс тез арада әр жақты сипат ала тұрса да,
оның ойағдайөрекендкеу отасы өнеркәсіптік өндіріс болады. Ғыым мен
тениканың дамуы өндііс шоырландыруға, ал соңғысы өз кезегінде жаратылыс
–техникалық білімнің барлық саласында қарқынды іздестіру жұмыстарына ықпал
етті
ХІХ ғасырдың соғы 10жылығында өнеркәсіптік электроникада энергетикалық
базасы және су энергетикалыцқ негізінде құралды.
80-жылдардың орт шегінде Г.Даймлер мен К. Бенц автомабиль қатынсының
энергеткалық негізгі –іштен жанатын жеңіл бензин двигателін шығарады, ал
1896-1897 жылдары Р.Дизель сол елде энергетикаолық негізгі ауыр отынан
тұратын іште жанатын двигательді ұсынад .Соңғысы социологиялық және кеме
қондрғыларына жаппай қолданыла батады. 1877 жылы АҚШ-та тұңғыш телефон
станциясы алынды. Метоллургия өнеркәсібі қайта жарақтандырылып, өнеркәсіпке
химия аппай енгзіле бастады. Химия саласыда 1869 жылы Д.М.Менделеев
ашқан элементтерінің периодтық жүйесі әйгілі жаңалық ретіде енгізілді.
арасындағы жауапкершілік.
Әімшілік мектеб 1920-1950
Ғылыми басқару екілдері өз зерттеулерін негізінен өндірісті басқара
алады. олар деңгейден төменгі сатыдағы еңбек өнімділігін артырумен
шұғылданады. Әкімшілік мектептер пайда болғаннан кейін мамандар басқаруды
ұдайы жетілдірумен әкімшілік қызмет ұйымдастыру принціпімен айналысты. Бұл
проблемалар француз зерттеушісі
Адамгершілік қарым-қатынас мектебі. 1930-1950
1933 жылы Э.Мэйо индустриалдық өркениеттегі адамгершілік қарым-
қатнастаркітабын шығарды. Адамгершілік қарым қатнастар мектебінің
көрнекті өкілдері К.Аджерис, Ф. Лийкер, Д.Макгрегор, Р.Блейк тағы басқалар.
Басқару мектебі.
1.Модельдерді ойластыру және қолдану арқылы күрделі басқару проблемаларын
түсіндіруді тереңдету.
2.Күрделі жағдайда шешім қабылдайтын басшыларға жәрдем ретінде сандық
тәсілдерді дамыту.
Бақылау сұрақтары:
1. Ғылыми менеджмент мектебі.?
2.Әуімшілік немесе класикалық мектеп ?
3.Адамдар қарым қатынас мектебі?
4.Басқарудың ғылыми мектебі?
Әдебиеттер:
Ахметов А. А Менеджмент негіздері. – Алматы 2005
Бердалиев К.Б. и др. Основы менеджмента. – Алматы: КазГАУ, 1995
Виханский О.С., Наумов Л.И. Менеджмент. — М.: Гардарина, 1996.
Мескон М.Х. и др. Основы менеджмента Пер.с англ. — М.: Дело, 1992.
• Қосымша әдебиет :
Галькович Р.С. и др. Основы менеджмента. — М., 1998.
Игнатьева Л.В. Основы менеджмента. — М., 1995
Кнорринт В.И. Искусство управления. — М.: Бек, 1997.
Лебедев О.Т., Коньковская A.Р. Основы менеджмента. — Санкт-
Петербург,1998.Менеджменттің даму кезеңдеріне сипаттама беру.
Дәріс №3
МЕНЕДЖМЕНТТЕГІ ЖҮЙЕЛІ ЫҚПАЛ.
Дәрістің мақсаты: Ұйымның мәнін және оның түрлерін түсіну.
Тақырып бойынша қарастырылатын сұрақтар:
1. Ұйым туралы түсінік.
2.Ұйымнң негізгі ерекшеліктері мен түрлері
3.Кәсіпкерлер басқарушылар рретінде
Тақырыптың Саяси әлеуметтендіру: мәні, факторлары, кезеңдері, нәтижелері
қысқаша мазмұны
Жүйені кез келген типке қолдану – біршама шартты, абстракты ұғым.
Философиялық жүйелер, сандар жүйесі, байланыс жүйелері дегендер болады.
Жүйелердің біреуі физикалық, техникалық мәндердегі концепциялардың өзіндік
үйлесімі болып саналады.. Жүйеді объектілерді соның элементтері деп атайды.
Белгілі бір шамада дербес жұмыс істейтін және жүйедегі басқа да дербес
жұмыс істейтін элементтер жиынтығын жүйе тармақтары деп атайды.
Сыртқы этикалық орта әлеуметтік ортаның құрамдас элементіне жатады да,
практикада жалпы қабылданған және қолданылып жүрген жеке бастың жүріс
тұрысын стандарттар жиынтығынан тұрады. Кейде этикалық талаптар заңдарда
нақты қарастырылады. Сонымен қоса, көптеген салаларда этикалық талаптардың
да оның ғылыми заң жүзінде негіздеу мүмкін емес.
Кез келген әлеуметтік экономикалық жүйе біршама дербес, бірақ өзара
байланысты 2 бөліктен тұрады: басқарылатын және басқарушы.
Бақылау сұрақтаы:
1. Басқарудың объектісі мен субъектісі?
2.Менеджмент жүйесіндегі кәспкерлік?
Әдебиеттер:
Ахметов А. А Менеджмент негіздері. – Алматы 2005
Бердалиев К.Б. и др. Основы менеджмента. – Алматы: КазГАУ, 1995
Виханский О.С., Наумов Л.И. Менеджмент. — М.: Гардарина, 1996.
Мескон М.Х. и др. Основы менеджмента Пер.с англ. — М.: Дело, 1992.
• Қосымша әдебиет :
Галькович Р.С. и др. Основы менеджмента. — М., 1998.
Игнатьева Л.В. Основы менеджмента. — М., 1995
Кнорринт В.И. Искусство управления. — М.: Бек, 1997.
Лебедев О.Т., Коньковская A.Р. Основы менеджмента. — Санкт-
Петербург,1998.Менеджменттің даму кезеңдеріне сипаттама беру.
Дәріс №4
ҰЙЫМНЫҢ ІШКІ ЖӘНЕ СЫРТҚЫ ОРТАСЫ
Дәрістің мақсаты: Ұйымның ішкі және сыртқы ортасына мінездеме.
Тақырып бойынша қарастырылатын сұрақтар:
1. Ұйым ішкі құраушылары.
2.Ұйымнң сыртқы ортасы
3.Сыртқы орта мінездемесі
Тақырыптың қысқаша мазмұны
Ұйым дегеніміз – алға қойылған мақсатқа жету барысында адамдар саналы
үйлестіреді Ұйым – барлығы бірігіп бағдарламаны және іске асырғандығы
белгілі ережелер мен рәсімдер негізінде істейтін бірлестігі. Ұйым ұғымы
құрлымдық және жүріс – тұрыс саласында қарастырылады. Ұйым ұғымы бүтіндегі
мен ұқсастығын, әр түрлі ішкі және сыртқы өзгерулердің негізгі
ерекшеліктерін сақтауды объектілердің тұрақты байланысын қамтамасыз етеді.
Құрлымдық ыңғайда ұйым ұйымдық құрлым сияқты бір немесе бірнеше мақсаттарға
бағынышты өзара байланысты бөлімшелердің тұтастығы ретінде қатысады.
Ұйымдық құрылым – алға қойған мақсаттарға тиімді жету үшін жұмыс істейтін
адамдардан арнайы құрылған тұтастық жүйе. Ұйым деп көбінесе бірыңғай, тұтас
организм болып саналатын бір идиологияны қолданатындар олар экономикалық,
техникалық, технологиялық жұмыс істейді. Жүріс – тұрыс ыңғайында процесс
ұйымда зерттеу орталығында ұйымдық құрлымның бөлігі ретінде адам
квалфикациясымен, жеке ерекшеліктермен еңбекке деген қабілеттілігімен
мотивациясы ретінде жобалады. өз кезегінде, ұым процессі бірнеше бағытқа
диференцияланады.
1. Мақсат дегеніміз – нақты соңғы жағдай және қалаулы жетістік. Бұған
жетугу әрбір топ ұмтылады. Мақсаттың негізгі мінездемелері:
1. Мақсат нақты және өлшенетін болуы керек
2. Мақсат нақты жетуге болатындай болуы керек
3. Мақсат бір- бірінетәуелді болуы керек
2. Құрылым дегеніміз – басқару деңгейлерініңлогикалық қарым – қатынасы.
Бұл құрылым кәсіпорын мақсатына жетуде тиімді формада және түрде құрылуы
шарт.Құрылымдар әртүрлі болып келеді.Биік құрылым ірі кәсшпорынға тән.
Материалды өндіріс саласында бірнеше қызмет түрлерімен айналысатын
компаниялар.
міндет дегеніміз – белгілі бір маманға және жүктеле тапсырылғанжұмыс. Ол
белгілі бір тағайындалғантәсілмен және алдын ала қойған уақытта орындалуы
керек. Жалпы кәсіпорында міндеттер келесі топтарға бөлінеді:
1. Адамдармен жұмыс кей кезде орта деңгей басшыларының міндетіне кіреді.
2. Ақпараратпен жұмыс жоғары және ортаңғы деңгей басшыларына тән.
3. Құрал – жабдықтармен жұмыс жұмысшылардың міндеті.
Технология бұл құралдардың инфрақұрылымының жабдықтардың квалификациялық
дәрістердің техникалық білімдердің жиынтығы, материалдарда, ақпараттарда
адамдарда қажетті өзгерістерді жүзеге асыруға қажетті анықталған өндіріс
тәсілі.
Ең таралған екі түрі бар.1).Джон Вурвард. 2).Томсон бойвнша топтастыру.
Джон Вурвард бойынша технология 3 категорияға бөлінеді:
1. Бірлік өндіріс мысалы: Зергерлік бұйымдар, космос корабілі, салынған
сурет.
2. Массалық технология және ірі өндіріс. Бірдей өнімніңкөп дайындауда
қолданылады. Мысалы:Машина жасау.
3. Үздіксіз өндіріс. Мұнда автоматтандырылған жабдықтар қолданылады,
тәулік бойы жұмыс істейді.Бірдей өнім дайындайды.
Томсон бойынша технология 3 топқа бөлінеді:
1. Көп буынды технология.Мысалы: тағам дайындау.
2. Делдалдық технология. Мысалы: Банктік қызметкер.
3. Интенсивті технология. Арнайы тәсілдерменнышандарды қолдану. Нақты бір
материалда белгілі бір өзгерістержасау. Мысалы: Фильм монтажы, атом
электростанциясы.
Технология – бұл құралдардың инфрақұрылымының жабдықтардың квалификациялық
дәрістердің техникалық білімдердің жиынтығы материалда, материалда
ақпаратта, адамдарда қажетті анықталған өндіріс тәсілі.
5.Кәсіпорында адамның үш негізгі аспектісі болады.
1. Адамның тәртібі және әрекеті.
2. Тобындағы адамның қызметі.
3. Басқарушының әрекеті жеке адамның әрекетіне белгілі бір факторлар әсер
етеді.
Құрлымдық қалыптастыру оның ішінде жеке жетекшілер үшін мәселелерді шешу,
Кәсіпорынның сыртқы ортасына мына элементтер кіреді: тұтынушулар,
жабдықтаушылар,бәсекелестер, еңбек күшінің нарығы, саяси жағдай,
экономикалық жағдай, халықаралық жағдай. Сырттқы ортасы: тура әсер етуші
факторларға және жанама әсер етуші факторларға бөлінеді. Жабдықтаушылар,
тұтынушылар, бәсекелестер, еңбек күшінің нарығы тікелей әсер етеді. Саяси
жағдай, экономикалық жағдай, халықаралық жағдай жанама әсер етеді.
1.Сыртқы орта факторының бір – бірімен байланыстылығы. Бір фактордың
өзгерісі екінші фактордың өзгерісіне әсер етеді.
2. Сырқы ортаның күрделілігі.
3. Қоршаған ортаның қозғалмалылығы
4. Сыртқы ортаның анықталмағандығы.
Бақылау сұрақтаы:
1. Мақсат, міндет, технология құрылым және адамдар?
2.Тура және жанама әсерлер жиынтығы?
Әдебиеттер:
Ахметов А. А Менеджмент негіздері. – Алматы 2005
Бердалиев К.Б. и др. Основы менеджмента. – Алматы: КазГАУ, 1995
Виханский О.С., Наумов Л.И. Менеджмент. — М.: Гардарина, 1996.
Мескон М.Х. и др. Основы менеджмента Пер.с англ. — М.: Дело, 1992.
• Қосымша әдебиет :
Галькович Р.С. и др. Основы менеджмента. — М., 1998.
Игнатьева Л.В. Основы менеджмента. — М., 1995
Кнорринт В.И. Искусство управления. — М.: Бек, 1997.
Лебедев О.Т., Коньковская A.Р. Основы менеджмента. — Санкт-
Петербург,1998.Менеджменттің даму кезеңдеріне сипаттама беру.
Дәріс №5
Менеджменттегі коммуникация
Семинардың мақсаты:Ұйымдағы ақпараттын ролін анықтау
Тақырып бойынша қарастырылатын сұрақтар:
1.Коммуникация мәні және түрлері.
2.Коммуникациялық процесс.
3.Ақпарат алмасы кезіндегі кедергілер
Тақырыптың қысқаша мазмұны
Комуникация – бұл екі немесе бірнеше адамдар арасындағы ақпаратпен алмасу
процесі. Комуникация түрлері:
1.Сыртқы комуникация бұл кәсіпорынның сыртқы ортамен қатынасы.
2.Ішкі комуникация – бұл кәсіпорынның ішіндегі ақпаратпен алмасу.
Ішкі комуникация.
Жоғарыдан төменге ( басшыдан жұмысшыға ақпарат беру)
Төменнен жоғарыға (белгілі бір істің орындалуы туралы басқарушыға ақпарат
беру)
3.Горизонтальді камуникация – бұл бір деңгейде ақпарат алмасу.
4. жалпылама және жалпылама емес (формальді және формальді емес). Формальді
емес: өсек. Формальді: бұйрықтар, есеп берулер. Комуникациялық процес - бұл
кәсіпорын ішінде және кәсіпорынның сыртқы ортамен ақпарат алмасуы.
Камуникациялық процестің негізгі мақсаты – бұл алмасу затын, яғни ақпаратты
түсінуді қамтамассыз ету. Ақпаратты алмасу процесінде 4 базалық элемент
қатысады: 1 жіберуші. 2. хабар. 3. канал. 4. алушы. Камуникациялық процес 4
кезеңнен тұрады:
1. айдың пайда болуы
2. канал таңдау (кодирование)
3. ақпаратты беру
4. декодирование
Жекеадамдар аралық комуникация кезінде болатын кедергілер: 1. дұрыс
қабылдау. 2. симантикалық кедергілер (бір сөзді әр түрлі ұғыну). 3.
вербальді емес бөгеттер. 4. нашар кері байланыс. 5. тыңдай алмау
Ұйым аралық комуникация кезіндегі бөгеттір: 1. хабарды бұрмалау 2. шамадан
артық ақпарат. 3. кәсіпоарын құрылымының қанағаттанарлықсыздығы шешім
қабылдау.
Бақылау сұрақтары:
1.Ұйымдағы коммуникация түрлерін атаңыз?
2. Қандай ақпарат алмасуда кедергілер кездеседі?
Әдебиеттер:
Ахметов А. А Менеджмент негіздері. – Алматы 2005
Бердалиев К.Б. и др. Основы менеджмента. – Алматы: КазГАУ, 1995
Виханский О.С., Наумов Л.И. Менеджмент. — М.: Гардарина, 1996.
Мескон М.Х. и др. Основы менеджмента Пер.с англ. — М.: Дело, 1992.
Дәріс №6
Менеджменттегі басқару шешімдері
Семинардың мақсаты:Менеджменттегі басқару шешімдері және оны қабылдау
процесімен танысу
Тақырып бойынша қарастырылатын сұрақтар:
1.Шешім және оның түрлері.
2.Шешім қабылдау процессі
Тақырыптың қысқаша мазмұны
Шешім – бұл альтернативаны таңдау. Шашім түрлері: 1. алдын ала
бағдарланылған шешім. 2. бағдарланылмаған шешім. 3. интуитивті. 4. талдау
негізіндегі шешім. 5. ұтымды шешім
Интуитивті – адамның ойында қалыптасқан шешім. Талдау негізіндігі –
интуициямен қатар өйткен, тәжірибеде қолданылған білімдер мен шешілген
шешім. Ұтымды – объективті аналитикалық басқару процесі негізіндегі
қабылданған шешім. Ұтымды шешім қабылдау 5 кезеңнен тұрады:
1. Мәселені таңдау
2. Шектеулерді қалыптастыру
3. алға қойылған мәселе бойынша барлық альтернативті шешімдерді
қалыптастыру және таңдау
4. Альтернативаға баға беру
5. Альтернативаны таңдау.
Басқару шешімдерін қабылдауға әсер ететін факторлар:
1.Жағдайдың өзі 2. Басқарушының жеке басының мінезі, әрекеті. 3.Тәуекел
дәрежесі 4. Кәсіпорынның өзі портнерлары, серіктестері және акцияны
ұстаушылар. 5. Сыртқы орта бәсекелестік дәрежесі 6. Уақыт пен қаржы
шектілігі 7. Ақпараттық шектеулер нақты ақпаратты қолдану 8. шешімдердің
бір – біріне тәуелділігі. 9. болашақтағы теріс нәтиже. Шешім қабылдау
кезінде әр түрлі әдістер қолданылады.
Шешім – нақты өмірді, объектіні қарапайым түрде көрсету. Модельдердің
қажеттілігі: 1. Күрделі өмірді қарапайым етіп қабылдау үшін қажет. 2. нақты
өмірде эксперименттер жүргізу мүмкін емес 3. Басқарушының болашаққа бағдар
жасауы үшін қажет.
Модельдің үш типі болады: 1. физикалық модель белгілі объектіні және
жүйені үлкейтіп немесе кішірейтіп бейнелеу. Мысалы: үйдің мокеті
2. аналогтік модель 3. математикалық модель формуланы қолданамыз.
Басқару – алға қойған мақсатқа жетудегі жоспарлау, ұйымдастыру,
ынталандыру және бақылау процесі.
Бақылау сұрақтары:
1.Басқару ғылымы.?
2. Үлгілеу?
3. Шешім қабылдау әдістері?
4. Болжау әдістері ?
Әдебиеттер:
Ахметов А. А Менеджмент негіздері. – Алматы 2005
Бердалиев К.Б. и др. Основы менеджмента. – Алматы: КазГАУ, 1995
Виханский О.С., Наумов Л.И. Менеджмент. — М.: Гардарина, 1996.
Мескон М.Х. и др. Основы менеджмента Пер.с англ. — М.: Дело, 1992.
• Қосымша әдебиет :
Галькович Р.С. и др. Основы менеджмента. — М., 1998.
Игнатьева Л.В. Основы менеджмента. — М., 1995
Кнорринт В.И. Искусство управления. — М.: Бек, 1997.
Лебедев О.Т., Коньковская A.Р. Основы менеджмента. — Санкт-
Петербург,1998.Менеджменттің даму кезеңдеріне сипаттама беру.
2 БӨЛІМ
Басқару функциялары
Дәріс №7
Ұйымдастыру менеджмент функциясы ретінде
Дәрістің мақсаты: Ұйымдастыру басқарудың негізгі қызметі екенін айқындау
Тақырып бойынша қарастырылатын сұрақтар:
1.Құрылымды таңдау.
2.Департаментализациялау.
3.Икемді құрылымдар.
4.Орталықтандырылған
5.Бейорталықтандырылған ұйымдар.
Тақырыптың қысқаша мазмұны
ҰЙЫМДАСТЫРУ ҚЫЗМЕТІ
ЕнбектІ мамандандыру мен бөлісу адамдар жүмысының інімділігіи едәуір
артшратындығы белгілі. Әркім өз міндетін айқын үсініп, қоян-қолтык орекет
еткенде ғана бірлесіп аткарған күмыстың тиімді болатыны сөзсіз. Осыған орай
үйымдастыру чызметінін міндеті, снбек әрекеті элементгері мен олардын озара
рекет ету тәртібі арасындағы пропорцияны анықгау, жүйедегі әрбір
жүмыскерлердін орны мен ролін белгілеу. оларды болімшелер мен шенолартсі
орналаегыру, бұлардын бірлескен әрекетін мүқият үиымдастыру,
аппараттағылардьщ барлығының, жекелеген қызметшілер мен жұмыскерлердің
әрекетін белгілейтін қүжаттар әзірлеу аркылы ж.оспарда көрсетілген шаралар
мен өндірістік процесстерді мүлтіксіз жүзеге асырылуын қамтамасыз ету.
Ұйымдастыруды баскару кызметі өндірісті дамытудыц белгілі алты
принципіш бонынша күрылады: а) мамаңдандыру; ә) пррпорционалдық; 6)
параллелъдік (қатарластық); в) дәлділік; г) үздіксіздік және ырғақтылық.
Ұйымдастырудың өзі адамдардын бірлескен іс-қимылыи бейиелейді.
Бірқатар физиологиялык, биолотшлық, психологиялык жәме әлеуметтік
шоктеулерге байланысты адамдар өз мақсатына жету үшін бірігіугс. бірлссіп
әрекет етуге мәжбүр болады. Мұндай бірлесу коп жағдайда колайлы болуы, әрі
белгілІ бір ұйьшдык күрылымда шығынды аз жүмсауды кажет етуі мүмкін.
Үйымдастыру — бүл кәсіпорын күрылымын қүру процесі, онын о {і
адамдардын өз мақсатына жетуі үшін тиімді жүмыс істеуіне мүмкіндік береді.
2. Үйымдык құрылымды құрудағы әр түрлі көзқарастар
Басқару күрылымын калыптастырған кезде мынадай теориялык көзкарастар,
түжырымдар (концегщиялар) болуы мүмкін.
Жүйелік көзқарастың мәні сол, әндірістік үйым мен баскару күрылымы
түтас жүйе ретінде қарастырылады. Осы көзқарастын бір түрі, күрылымды
баскару шешімдерін қабылдауға және жүзеге асыруға қажетті механизм ретінде
қарастыру болып саналады.
Ситуациялық (жағдайлық) козкарастыц мәні сол, баскару қүрылымын
күрудың ең колайлы әдісі әр түрлі ситуациялык і-іакты фактілерге (өндіріс
технологиясы типтерінін өзгеруіне, шешілуге тиісті міндеттердің сипатына,
басқару процестеріне т.б.) сүйенуі тиіс.
Бюрократтық (кеңсешілдік) көзкарас енбек бөлінісінін жоғары
дәрсжесімен, кызмет лауазымдарынын бір біріне қарай болінуінің
иерархиялығының) жетілдірілуімен, бүйрык беру тізбектілігімен,
қызметшілердін жүріс-түрысында көптеген ережелер мсн нормалардың болуымен,
кадрларды, іскерлік және кәсіптік сапасьша қарай тандаумен ипатталады
Бақылау сұрақтары:
1.Міндеттілікті тапсыру және өкілеттілік.?
2.Сызықтық және аппараттық өкілеттіліктер?.
3.Өкілеттілікті таратуды тиімді ұйымдастыру?.
Әдебиеттер:
Ахметов А. А Менеджмент негіздері. – Алматы 2005
Бердалиев К.Б. и др. Основы менеджмента. – Алматы: КазГАУ, 1995
Виханский О.С., Наумов Л.И. Менеджмент. — М.: Гардарина, 1996.
Мескон М.Х. и др. Основы менеджмента Пер.с англ. — М.: Дело, 1992.
Дәріс №8
Менеджменттегі жоспарлау
Дәрістің мақсаты: Жоспарлаудың маңызы, түрлері,басқарудың негізгі қызметі
екенін айқындау
Тақырып бойынша қарастырылатын сұрақтар:
1.Жоспар түрлері, жоспарлау формалары.
2.Ұйымның қызметін стратегиялық жоспарлау
3.Тактикалық жоспарлау.
Тақырыптың қысқаша мазмұны
Статегиялық жоспарлау – жетекшімен қабылданатын әреккеттермен шешімдер
жиынтығы, бұлар арнайы статегияларды дайындауға көмектеседі, негізінен
ұйымның мақсатына жетуге арналады. Статегиялық жоспарлау процесі басқару
шешімдерін қабылдау кезінде көмектесетін құрал болып табылады. Оның міндеті
ұйымда жеткілікті дәрежеде жаңалықтармен, өзгерістермен қамтамассыз ету.
Қорта айтсақ статегиялық жоспарлау барлық басқару функцияларының негізгісі
болып табылады. Статегиялық жоспарлау шегінде 4 түрлі басқару қазметі
ерекшеленеді: 1. Рисурстарды бөлу 2. Сыртқы ортаға бейімделу 3. Ішкі
бағыттауларды жүргізу 4. Стратегияның мәнін түсіну және жүзеге асыру.
Статегиялық жоспарлау икемді болу керек. Себебі: сытрқы орта өзгеріске
ұшырап отырады. Стратегия – бұл грек тілінен аударғанда генерал өнері деген
мән береді. Стратегия жан жақты бөлшекті кешендік жоспар. Ол ұйымның
негізгі мақсатын жүзеге асыруды және оған жетуді қамтамассыз ету керек.
Статегиялық жоспарлау кәсіпорынның алдағы дамуына байланысты болашақты
есепке ала отырып дайындалыу керек
1. Миссия – ұйымның құрылуының ерекше себебі миссияны қалыптастыруда
келесі жағдайлар есепке алынады. 1. кәсіпорын нақты қандай кәсіпкерлік
қызметпен айналысуы керек. 2. кәсіпорынның сыртқы ортасы қандай. 3.
Ұйымның міндеті. Миссияның негізінде ұйымның мақсаттары қортылады.
Кәсіпорынның ұзақ мерзімі мақсаты және қысқа мерзімі болуы мүмкін.
Кейбір кәсіпорындар нақты жоспарлауға көп уақыт жібермей-ақ белгілі
жетістіктерге жетеді. Мұнымен қатар стратегиялық жоспарлау жетістікке
жетуге кепілдеме бермейді.Стратегиялық жоспарды жасаушы ұйым
ұйымдастыру ынталандыру және бақылау кезінде жіберген қателіктерге
қарамастан нақты жоспарлау ұйымға маңызды және жақсы жағдайлар жасауы
мүмкін.Қазіргі кездегі өзгерістердің жиілігіне байланысты білімдердің
жоғарлауына байланысты стратегиялық жоспарлау болашақ мәселермен
мүмкіндіктерді нақты бағдарлаудың бірден бір тәсілі болып табылады.
Стратегиялық жоспарлау шешім қабылдаудың негізін береді. Нақты
жоспарлау шешім қабылдауда тәуекел деңгейін төмендетеді. Жоспарлау
алға қойған мақсаттарға қалыптастыруда ұйым ішіндегі жалпы мақсатты
құрауға көмектеседі.
Ұйымның негізгі мақсаты бұл айқын көрсетілген өмір сүуінің себебі және оның
миссиясы, мақсат миссияны таңдау кезіндегі жетекші 2 сұраққа жауап беруі
керек: “ Біздің клиенттеріміз кім? ” және “Біздің клиенттеріміздің қандай
қажеттіліктері бар? ” және “Біздің оны қанағаттандыра аламыз ба? ”
Жалпы кәсіпорынның мақсаты ұйымның миссиясы бойынша қалыптасып бекітіледі
және жорғарғы басқарушылар осыған бағыт бағдар жасайды. Ұйымның жетістігіне
мәнді жағдай жасау үшін мақсаттар келесі реттегі мінездемелерге ие болуы
шарт:
1. Нақты және өлшенетінболуы керек.
2. Мақсат тиімді болуы керек, яғни бағдарлаудың нақты шегін көрсетеді.
Мақсаттар уақытқа байланысты тағайындалады: ұзақ мерзімдік мақсат жоспарлау
шегі 5 жыл.
3.Қысқа мерзімді мақсат бір жыл көлемінде орта мерзімді мақсатжоспарлау
шегі 1 жылдан 5 жылға дейін.
4. Мақсатқа жетуге мүмкіндік болу керек. Бұл ұйымның тиімділігін
жоғарлатады.
5.Ұйымның көптеген мақсаттары тиімді болуы үшін бір-бірін қолдап отыруы
керек, яғни бір мақсатқа жетудегі қажетті әрекеттермен шешімдер келесі
мақсатқа жетуде кедергі жасамауы керек. Стратегиялық жоспарлау процесінің
мақсат маңызды бөлігі болу үшін жоғарғы басқармаларда дұрыс қалыптастырып,
төменгі деңгейдегі жұмысшыларға айқын таныстырып оны жүзеге асыруда
ынталандыру.
Стратегиялық жоспарлау жүзеге асырылғаннан кейін ғана белгілі мәнге ие
болады. Негізгі стратегияны таңдаудан кейін оны жүзеге асыру қажет. Жалпы
стратегиялық жоспарлау ұйымның басқада функцияларымен біріктіре отырып іске
асырылады. Стратегияны іске асыруда тактика, политика, процедура және
правило жасалынады.
Процедура – нақты жағдайда қабылданатын әрекеттердің жиынтығы.
Ереже – нақты жағдайда да не істеу керектігін көрсетеді.
Саясат – шешім қабылдаумен әрекеттердің жалпы бағдарламасы.
Тактика – нақты қыска мерзімдік стратегия.
Стратегиялық жоспарлаудың жүзеге асыру басқармасының 2 әдісі бар:
1. Мақсаттар бойынша басқару 2. Бюджет көмегімен басқару.
Стратегиялық жоспарлаудың бағалануы.Стратегияға баға беру жұмыс шешімдерін
мақсаттармен салыстыру көмегімен жүргізіледі.
Бағалау процесі стратегияны ретке келтіру үшін қайта байланыс механизмі
ретінде қолданылады. Бағалау тиімді болуы үшін жүйелі және үздіксіз
жүргізілуі керек. Бағалау процесі басқарудың барлық деңгейлерін жоғарыдан
төменге қамтуы қажет.Стратегиялық жоспарлауды бағалау процесі кезінде
келесі 5 сұраққа жауап беруі қажет:
Стратегиялық жоспарлау процесі. Ұйымның басты міндеті құрылады – миссия
ұйым мақсаты.
Сыртқы ортаны талдау және бағалау ұйымның күшті және әлсіз жақтарын
зерттеу. Стратегиялық альтернативаны оқу, стратегияны таңдау, стратегияны
жүзеге асыру, стратегияға баға беру.
Бақылау сұрақтары:
Стратегияны жоспарлау.
1. Стратегияның мәні
2. Жоспарлау және ұйымның жетістігі немесе табысы
3. Ұйым мақсаты
4. Стратегиялық жоспарлауды жүзеге асыру
5. Стратегиялық жоспарға баға беру
6. Стратегиялық жоспарды жүзеге асыруды басқару.
Әдебиеттер:
Ахметов А. А Менеджмент негіздері. – Алматы 2005
Бердалиев К.Б. и др. Основы менеджмента. – Алматы: КазГАУ, 1995
Виханский О.С., Наумов Л.И. Менеджмент. — М.: Гардарина, 1996.
Мескон М.Х. и др. Основы менеджмента Пер.с англ. — М.: Дело, 1992.
..
Дәріс №9
Менеджменттегі мотивация
Дәрістің мақсаты: Қазіргі замандағы мотивация теорияларымен танысу
Тақырып бойынша қарастырылатын сұрақтар:
1. Мотивация түсінігіне анықтама беру..
2. Мотивацияның мазмұнды теориялары
3. Мотивацияның процессуалды теориялары
Тақырыптың қысқаша мазмұны
Мотивация - өзін және басқаларды ұйымның мақсатына жетуге ояту және
ынталандыру процесі. Мотивация әдістері: 1. қамшы және пряник әдісі. Қамшы
мен сабаған және пряникпен ынталандыру. 2. еңбек ақыәдісі. Капитализм
кезінде ұсынған. 3. Нормативтер негізінде еңбек ақы төлеу 4. адамдар
қатынасы әдісі.
Мазмұнды теориясы – бұл теория бойынша адамдар әрекеті біріншіден олардың
қажеттіліктермен сол қажеттіліктерді қанағаттандырумен анықтады.
Мотивацияның мазмұнды теориясы үш негізгі ғылыми теоияға бөлінеді және
негізделеді. 1. Маслау бойынша қажеттілік теориясы 2. Маклеланд теориясы
3. Герцбергтің екі факторлы теориясы. Маслоу американ зерттеушісі. Ол
адамдарға байланысты қажеттіліктің 5 негізгі деңгейін айқындап көрсетті.
Жоғарғы деңгейдегі қажеттіліктер төменгі деңгейдегі барлық қажеттіліктерді
қанағаттандырылғаннан кейін маңызды болады.
1. Ең төменгі деңгей физиологиялық қажеттіліктер. Бұл қажеттіліктерге
адамдар күнделіктітағамға, суға, ауаға қажеттілігі жатады.
2. Қауіпсіздікке деген қажеттілік
3. Қарым – қатынасқа немесе әлеуметтік қажеттіліктер
4. Қоршаған ортаның тұлғаны сыйлауды деген қажеттіліктер
5. Алға қойған мақсатқа жетуде өзін - өзі толығымен қолдана алу
қажеттілігі.
Маклеланд теориясы Маслоу теориясын толықтырған және үш негізгі
қажеттіліктерді айқындап көрсеткен:
1.Билікке деген қажеттілік, яғни адамдар әрекетіне әсер ету ниеті.
2.Табысқа қажеттілік, яғни белгілі бір деңгейде тәуекелге бастіге отырып
табысқа жету ниеті.
3.Қатынасу қажеттілігі, яғни қатынас жасау сөйлесу және тағы басқа ниет
ету.
Герцбергтің екі факторлы теориясы. Герцберг қажеттіліктерді екіге бөледі:
1. Гигиеналық 2. мативация
Гигиеналық факторға фирма саясаты, жұмыс жағдайы, еңбек ақы, жеке тұлға
арасындағы қатынас бақылау дәрежесі жатады. Мотивация табыс, қызмет бойынша
жоғарлау, жауапкершілік шешімдерді қолдау, іскерлік және творчестволық өсу.
Гигиеналық факторлар сыртқы ортамен байланысты мотивация жұмыстың мәнімен
мінезімен анықталады. Гигиеналық факторлардың болмауы немесе жеткіліксіз
болуы адамның жұмысқа деген қанағатсыздық тудырады.Бірақта олардың
жеткілікті болуы жұмыста қанағаттануы толығымен қамтамасыз етпеді.
Процесуалды теориясы – бұл теория адамдарәрекеті тек қажеттілікпен ғана
емес сонымен қатар басқа да ситуациялық фактормен анықталады.
Процесуалды теорияға келесі теориялар енеді: 1. виктор Бруманның күту
теориясы. 2.Әділдік теориясы 3. Портер лоулер моделі
Виктор Броуманның күту теоиясы 60 жылдардың басында паида болған. Ол
адамдардың әрекетін қажеттіліктерімен қатар жағдайлардың орындалуынан пайда
болатын табысты күтуден анықтауды көрсетті. Виктор Броуманның 3 негізгі
бағытын айқындады :
1. Уәде етілген сый ақынның құндылығы қандай.
2. Тапсырылған міндетті орындағаннан кейін уәде етілген сый ақынның нақты
төлену ықтималдығы.
3. Белгілі бір шығындардың жұмсалуының әкелу ықтималдығы қандай
Әділдік теориясы адамдар әрекеті қажеттіліктерімен қатар субъективті
бағалаумен түсіндіріледі. Кез келген адам алған сый ақысын жіберген
мүмкіндіктермен салыстырады. Осы салыстыру арқылы мына үш шешімге келеді:
1. Мені артық бағалайды
2. Мені әділ бағалайды
3. Мені дұрыс бағаламайды.
Портер Лоулер моделі мотивация қажеттілік күту жұмысшылардың әділ функциясы
болып табылады және осыған негізделеді. Портер Лоулер моделі бойынша еңбек
шешімі қажеттілікті қанағаттандылықты жалғастырады.
Бақылау сұрақтары:
1. Мотивацияның мазмұнды теорияларын атаңыз?
2.. Мотивацияның процессуалды теориялары атаңыз?.
3. Мотивация және компенсация?
Әдебиеттер:
Ахметов А. А Менеджмент негіздері. – Алматы 2005
Бердалиев К.Б. и др. Основы менеджмента. – Алматы: КазГАУ, 1995
Виханский О.С., Наумов Л.И. Менеджмент. — М.: Гардарина, 1996.
Мескон М.Х. и др. Основы менеджмента Пер.с англ. — М.: Дело, 1992.
Дәріс №10
Менеджменттегі бақылау
Дәрістің мақсаты: Қазіргі замандағы мотивация теорияларымен танысу
Тақырып бойынша қарастырылатын сұрақтар:
1.Бақылау және оның түрлері.
2. Бақылау процесі
Тақырыптың қысқаша мазмұны
Бақылау – бұл ұйымның мақсатына жетуді қамтамасыз етуші процес. Пайда
болған мәселелерді алдын ала шешу үшін қажет және табысты қызметті
ынталандыру үшін ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz