Кәсіпорында өнімдерді өткізу жөнінде мәлімет және өткізудің кәсіпорын жұмысына тигізетін әсері
МАЗМҰНЫ
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...7
1. Кәсіпорында өнімдерді өткізу жөнінде мәлімет және өткізудің кәсіпорын
жұмысына тигізетін әсері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .9
1.1 Өнімдерді өткізудің тұтынушыларға күнделікті тигізетін әсері ... ... ... ... .9
1.2 Маркетингтің мақсаттары, принциптері, қызметтері және түрлері мен
салалары арқылы басқаруды дұрыс қалыптастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... 15
1.3 Кәсіпорында өнімдерді өткізуді ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..20
1.4 Алдағы кезеңдерге өнімдерді көп көлемде өткізуді жоспарлау ... ... ... ... 24
2. «Сары.арқа.нан» ЖШС.нің өндірістік.шаруашылық қызметін талдау ... 29
2.1 «Сары.Арқа.Нан» ЖШС.не жалпы сипаттама ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..29
2.2 «Сары.Арқа.Нан» ЖШС.ң ұйымдық құрылымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..31
2.3 «Сары.Арқа.Нан» ЖШС.гі шешім қабылдау процесі ... ... ... ... ... ... ... ..36
2.4 «Сары.Арқа.Нан» ЖШС.ң сыртқы ортасын талдау ... ... ... ... ... ... ... ... .38
2.4.1 Тұтынушылар және олардың жеке топтарының кәсіпорын қызметіне
тигізетін әсері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...38
2.4.2 Жабдықтаушылар және олардың жеке топтарының кәсіпорын
қызметіне тигізетін әсері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 41
2.4.3 Бәсекелестер және олардың жеке топтарының кәсіпорын қызметіне
тигізетін әсері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...43
2.5 «Сары.Арқа.Нан» ЖШС.ң техника. экономикалық көрсеткіштері ... ... 44
2.5.1 Өнім өндіру көлемін, ассортиментін және өткізуді талдау ... ... ... ... ... .46
2.5.2 Тауар өнімінің құрылымын талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 49
2.5.3 Өндірістің ырғақтылығын талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..52
2.5.4 Еңбек ресурстарын пайдалануын талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..54
2.5.5 Еңбек өнімділігін талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 55
3. «Сары . Арқа . Нан» ЖШС . де өнімдерді өткізу жүйесін ұйымдастыру және оларды жетілдіру жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...58
3.1 «Сары.Арқа.нан» ЖШС.нің өнімді өткізу формалары ... ... ... ... ... ... ... ..58
3.2 «Сары.Арқа.Нан» ЖШС.де өнім өткізу жүйесін ұйымдастыру ... ... ... ...59
3.2.1 «Жарнама әдісі» арқылы өткізу жүйесін жетілдіру жолдары ... ... ... ... .59
3.2.2 «Ынталандыру әдісі» арқылы өткізу жүйесін жетілдіру жолдары ... ... 66
3.2.3 «Акция» арқылы өткізу жүйесін жетілдіру жолдары ... ... ... ... ... ... ... ..68
3.3 «Сары.Арқа.Нан» ЖШС.де өнімді тиімді сату процесі арқылы табыс
табу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .70
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .74
Пайдаланған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .76
Қосымша (лар) ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...77
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...7
1. Кәсіпорында өнімдерді өткізу жөнінде мәлімет және өткізудің кәсіпорын
жұмысына тигізетін әсері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .9
1.1 Өнімдерді өткізудің тұтынушыларға күнделікті тигізетін әсері ... ... ... ... .9
1.2 Маркетингтің мақсаттары, принциптері, қызметтері және түрлері мен
салалары арқылы басқаруды дұрыс қалыптастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... 15
1.3 Кәсіпорында өнімдерді өткізуді ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..20
1.4 Алдағы кезеңдерге өнімдерді көп көлемде өткізуді жоспарлау ... ... ... ... 24
2. «Сары.арқа.нан» ЖШС.нің өндірістік.шаруашылық қызметін талдау ... 29
2.1 «Сары.Арқа.Нан» ЖШС.не жалпы сипаттама ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..29
2.2 «Сары.Арқа.Нан» ЖШС.ң ұйымдық құрылымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..31
2.3 «Сары.Арқа.Нан» ЖШС.гі шешім қабылдау процесі ... ... ... ... ... ... ... ..36
2.4 «Сары.Арқа.Нан» ЖШС.ң сыртқы ортасын талдау ... ... ... ... ... ... ... ... .38
2.4.1 Тұтынушылар және олардың жеке топтарының кәсіпорын қызметіне
тигізетін әсері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...38
2.4.2 Жабдықтаушылар және олардың жеке топтарының кәсіпорын
қызметіне тигізетін әсері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 41
2.4.3 Бәсекелестер және олардың жеке топтарының кәсіпорын қызметіне
тигізетін әсері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...43
2.5 «Сары.Арқа.Нан» ЖШС.ң техника. экономикалық көрсеткіштері ... ... 44
2.5.1 Өнім өндіру көлемін, ассортиментін және өткізуді талдау ... ... ... ... ... .46
2.5.2 Тауар өнімінің құрылымын талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 49
2.5.3 Өндірістің ырғақтылығын талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..52
2.5.4 Еңбек ресурстарын пайдалануын талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..54
2.5.5 Еңбек өнімділігін талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 55
3. «Сары . Арқа . Нан» ЖШС . де өнімдерді өткізу жүйесін ұйымдастыру және оларды жетілдіру жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...58
3.1 «Сары.Арқа.нан» ЖШС.нің өнімді өткізу формалары ... ... ... ... ... ... ... ..58
3.2 «Сары.Арқа.Нан» ЖШС.де өнім өткізу жүйесін ұйымдастыру ... ... ... ...59
3.2.1 «Жарнама әдісі» арқылы өткізу жүйесін жетілдіру жолдары ... ... ... ... .59
3.2.2 «Ынталандыру әдісі» арқылы өткізу жүйесін жетілдіру жолдары ... ... 66
3.2.3 «Акция» арқылы өткізу жүйесін жетілдіру жолдары ... ... ... ... ... ... ... ..68
3.3 «Сары.Арқа.Нан» ЖШС.де өнімді тиімді сату процесі арқылы табыс
табу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .70
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .74
Пайдаланған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .76
Қосымша (лар) ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...77
КІРІСПЕ
Кәсіпорын үшін сапалы өнім өндіріп және осы өнімдерді көп көлемде сату маңызды. Жалпы кәсіпорынның өнімдерін сату жолын және өткізуін ұлғайту маркетинг арқылы жүзеге асырылады. Яғни дипломдық жұмыстың басты мақсаты кәсіпорында өнімдерді өткізуді ұйымдастырудың осы заманғы нысандары мен әдістері болып табылады. Өнімдерді өткізуді тиімді іске асыру үшін фирма барлық күштерін тұтынушының қажеттілігін қанағаттандыруға шоғырландыруы тиіс. Ал адам қажеттері жиі өзгеріп тұрады. Сол өзгерістерге неғұрлым икемді бейімделген кәсіпорындар ғана нарықта көп уақыт сәтті өмір сүре алады. Сондықтан тұтынушыларды зеттеудің маңызды бағыты олардың қажеттіліктерін неғұрлым толық, «түгендеу», талдау, даму бағытын анықтауға болады.
Өткізуді басқару - бұл табыс табу, өткізудің көлемін өсіру, нарық бөлігін жоғарлату сияқты мекеменің алдына қойған мақсаттарына жету үшін мақсатты сатып алушылармен пайдалы алмастыруларды белгілеу, нығайту және қолдау шараларын талдау, жоспарлау және оларды жүзеге асыруды бақылау. Маркетинг басқарушысы өзінің ең әйгілі бейнесіне фирманың осы мезеттегі өндірген өнімдердің барлық көлемдерін өткізуге қанша клиенттер керек болатын болса, соншасын таба алатын маман ретінде көрсетіледі. Демек, бұл оның міндет шеңберін өте қысқа түрде көрсету болып саналады. Маркетинг басқарушысы тек қана сұранымды болдыру және кеңейтумен айналысуымен қатар, оны қысқарту, өзгерту, проблемаларымен де айналысады. Өткізуді басқарудың міндеті-сұранымның деңгейіне, уақытына және сипаттамасына әсер ету арқылы мекеменің алдына қойған мақсатына жетуіне көмектесу. Өткізуді зерттеудің негізінде стратегиялық және оперативтік жоспарлар құрылады. Тауар саясаты тауардың ассортименттік тұжырымдамасын, оларадың сапасын және бәсекеге қабілеттілігін жоғарлатуды өнімнің өмірлік циклын талдауды және ескі өнімдердің байланысын анықтауды, тауар белгілерін иемдену стратегиясын айқындауды, ораманы жасау және сервизді орналастыруды басқаруды қамтиды. Баға саясаты баға жасаудың түрлі әдістерін қамтиды. Өткізу саясаты өткізу формаларымен арналарының тиімді жүйелерін ұйымдастыруды көздейді. Өнімдерді өткізу саясатын және жоспарын өңдеу процесі мына кезеңдерден тұрады. Олар: ақпараттарды жинау, бәсекелестердің жағдайларын талдау, өндірілген өнімнің сегментациясы, нарықтық стратегияны өңдеу, нарықтық тактиканы өңдеу, шығындарды анықтау және талдау, маркетингтік бағдарламаның жүзеге асыруын бақылау? Сонымен қатар әрбір кәсіпорын нарықтағы сұраныс пен ұсынысты зерттей отырып, өнім өндіру және де өнімдерді тұтынушыға жеткізілу барысын бақылап, сатып алушының қажеттіліктерін талдау керек. Осы зерттеліп отырған объектінің өнімдерін өткізу жолдарын және әдістері мен нысандарын таңдау, жарнаманы дұрыс ұйымдастыру қажет болып табылады.
Өнімдерді өткізу туралы жалпы мәлімет және өткізудің кәсіпорынға тигізетін әсері жайлы теория жүзінде жан – жақты зерттелген. Сонымен қатар дипломдық жұмыстың тақырыбын жан – жақты зерттеп, толық ашу үшін «Сары – Арқа – Нан» ЖШС – нің техника – экономикалық көрсеткіштері, өнім өндіру көлемі, ассортиментін және өткізуді талдау, тауар өнімінің құралымын талдау, өндірістің ырғақтылығынталдау, еңбек ресурстарын пайдалануын талдау, еңбек өнімділігін талдау сияқты және тағы да басқа мәліметтерге әр түрлі құжаттар пайдаланылды.
Өндірілген өнімдерді өткізу, негізінде дипломдық жұмыс жоғарыдағы аталған материалдар мен құжаттар негізінде осы зерттеліп отырған кәсіпорынның болашақтағы өнімдерін кең көлемде өткізу жолдарын ұлғайту үшін өткізудің әртүрлі әдістер, ұсыныстар, іс шаралар қарастырылады.
Атап айтқанда,
• Жарнама, оның ішінде теледидар, радио, афиша, газет, журнала арқылы;
• Жаңа нарықтармен жұмыс істеу;
• Әртүрлі акция жүргізу;
• өнімді өткізуді ынталандыру;
• Өнімді тиімді сату процесі арқылы табыс табу.
Кәсіпорын үшін сапалы өнім өндіріп және осы өнімдерді көп көлемде сату маңызды. Жалпы кәсіпорынның өнімдерін сату жолын және өткізуін ұлғайту маркетинг арқылы жүзеге асырылады. Яғни дипломдық жұмыстың басты мақсаты кәсіпорында өнімдерді өткізуді ұйымдастырудың осы заманғы нысандары мен әдістері болып табылады. Өнімдерді өткізуді тиімді іске асыру үшін фирма барлық күштерін тұтынушының қажеттілігін қанағаттандыруға шоғырландыруы тиіс. Ал адам қажеттері жиі өзгеріп тұрады. Сол өзгерістерге неғұрлым икемді бейімделген кәсіпорындар ғана нарықта көп уақыт сәтті өмір сүре алады. Сондықтан тұтынушыларды зеттеудің маңызды бағыты олардың қажеттіліктерін неғұрлым толық, «түгендеу», талдау, даму бағытын анықтауға болады.
Өткізуді басқару - бұл табыс табу, өткізудің көлемін өсіру, нарық бөлігін жоғарлату сияқты мекеменің алдына қойған мақсаттарына жету үшін мақсатты сатып алушылармен пайдалы алмастыруларды белгілеу, нығайту және қолдау шараларын талдау, жоспарлау және оларды жүзеге асыруды бақылау. Маркетинг басқарушысы өзінің ең әйгілі бейнесіне фирманың осы мезеттегі өндірген өнімдердің барлық көлемдерін өткізуге қанша клиенттер керек болатын болса, соншасын таба алатын маман ретінде көрсетіледі. Демек, бұл оның міндет шеңберін өте қысқа түрде көрсету болып саналады. Маркетинг басқарушысы тек қана сұранымды болдыру және кеңейтумен айналысуымен қатар, оны қысқарту, өзгерту, проблемаларымен де айналысады. Өткізуді басқарудың міндеті-сұранымның деңгейіне, уақытына және сипаттамасына әсер ету арқылы мекеменің алдына қойған мақсатына жетуіне көмектесу. Өткізуді зерттеудің негізінде стратегиялық және оперативтік жоспарлар құрылады. Тауар саясаты тауардың ассортименттік тұжырымдамасын, оларадың сапасын және бәсекеге қабілеттілігін жоғарлатуды өнімнің өмірлік циклын талдауды және ескі өнімдердің байланысын анықтауды, тауар белгілерін иемдену стратегиясын айқындауды, ораманы жасау және сервизді орналастыруды басқаруды қамтиды. Баға саясаты баға жасаудың түрлі әдістерін қамтиды. Өткізу саясаты өткізу формаларымен арналарының тиімді жүйелерін ұйымдастыруды көздейді. Өнімдерді өткізу саясатын және жоспарын өңдеу процесі мына кезеңдерден тұрады. Олар: ақпараттарды жинау, бәсекелестердің жағдайларын талдау, өндірілген өнімнің сегментациясы, нарықтық стратегияны өңдеу, нарықтық тактиканы өңдеу, шығындарды анықтау және талдау, маркетингтік бағдарламаның жүзеге асыруын бақылау? Сонымен қатар әрбір кәсіпорын нарықтағы сұраныс пен ұсынысты зерттей отырып, өнім өндіру және де өнімдерді тұтынушыға жеткізілу барысын бақылап, сатып алушының қажеттіліктерін талдау керек. Осы зерттеліп отырған объектінің өнімдерін өткізу жолдарын және әдістері мен нысандарын таңдау, жарнаманы дұрыс ұйымдастыру қажет болып табылады.
Өнімдерді өткізу туралы жалпы мәлімет және өткізудің кәсіпорынға тигізетін әсері жайлы теория жүзінде жан – жақты зерттелген. Сонымен қатар дипломдық жұмыстың тақырыбын жан – жақты зерттеп, толық ашу үшін «Сары – Арқа – Нан» ЖШС – нің техника – экономикалық көрсеткіштері, өнім өндіру көлемі, ассортиментін және өткізуді талдау, тауар өнімінің құралымын талдау, өндірістің ырғақтылығынталдау, еңбек ресурстарын пайдалануын талдау, еңбек өнімділігін талдау сияқты және тағы да басқа мәліметтерге әр түрлі құжаттар пайдаланылды.
Өндірілген өнімдерді өткізу, негізінде дипломдық жұмыс жоғарыдағы аталған материалдар мен құжаттар негізінде осы зерттеліп отырған кәсіпорынның болашақтағы өнімдерін кең көлемде өткізу жолдарын ұлғайту үшін өткізудің әртүрлі әдістер, ұсыныстар, іс шаралар қарастырылады.
Атап айтқанда,
• Жарнама, оның ішінде теледидар, радио, афиша, газет, журнала арқылы;
• Жаңа нарықтармен жұмыс істеу;
• Әртүрлі акция жүргізу;
• өнімді өткізуді ынталандыру;
• Өнімді тиімді сату процесі арқылы табыс табу.
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
1. Маркетинг второе издание. Юнити Москва 2000
2. Филип Котлер. 9-е международное издание Маркетинг Менеджмент.
3. Маркетинг «Банки и биржи» Юнити 1996
4. Абильдина А.Ш. «Маркетинг» Жезқазған 2005
5. Омарова Г.Ө. «Маркетинг негіздері» Жезқазған 2000
6. Филип Котлер «Маркетинг негіздері» Алматы «Жазушы» 2000
7. Анискин Ю.П., Моисеева Н.К. Современное предприятие: конкурентоспособность, маркетинг, обновление / Предисловие А./- Внешногизадат. 1993 - / т. 1,2 / . с. 219,304
8. Архипова Л.В., Сребник Б.В. Популярно о маркетинге. М. Профиздат. 1991
9. Основы предпринимательской деятельности: экономическая теория. Маркетинг. Финансовый менеджмент. Под ред. В.М. Власовой. М.: Финансы и статистика. 1994
10. Жиделева В.В., Кантейн Ю.Н. Экономика предприятия: Учебное пособие, - М.: ИНФРА – М, 2000
11. Завьялов П.С., Демидов В.Е. Формула успеха: маркентиг. М.: МО 1991
12. Как делать бизнес в Казахстане. Кендирбаева А.Т., Омаров Г.Б., Хагай В.В.; Алматы, 1996
13. Ладанов И.Д. Практический менеджмент. ч.2 Менеджерское искусство. Секрет современного бизнеса. М: КПФ «Ника» 1992
14. Мадешев С.М Нарықтық экономикаға кіріспе. Алматы – Білім 1998 жыл.
15. Роджерс Ф.Дж. ИБМ. Взгляд изнутри: человек фирма – маркетинг. Пер. С англ. М.: Прогресс – 1990
16. Савицкая Г.В. Анализ хозяйственной деятельности предприятия. – Минск: ИП «Экоперспектива», 1998
17. Панкрн А.П., Соловьев В.А. Маркетинг: как завоевать мир? Л., Лениздат. 1991
1. Маркетинг второе издание. Юнити Москва 2000
2. Филип Котлер. 9-е международное издание Маркетинг Менеджмент.
3. Маркетинг «Банки и биржи» Юнити 1996
4. Абильдина А.Ш. «Маркетинг» Жезқазған 2005
5. Омарова Г.Ө. «Маркетинг негіздері» Жезқазған 2000
6. Филип Котлер «Маркетинг негіздері» Алматы «Жазушы» 2000
7. Анискин Ю.П., Моисеева Н.К. Современное предприятие: конкурентоспособность, маркетинг, обновление / Предисловие А./- Внешногизадат. 1993 - / т. 1,2 / . с. 219,304
8. Архипова Л.В., Сребник Б.В. Популярно о маркетинге. М. Профиздат. 1991
9. Основы предпринимательской деятельности: экономическая теория. Маркетинг. Финансовый менеджмент. Под ред. В.М. Власовой. М.: Финансы и статистика. 1994
10. Жиделева В.В., Кантейн Ю.Н. Экономика предприятия: Учебное пособие, - М.: ИНФРА – М, 2000
11. Завьялов П.С., Демидов В.Е. Формула успеха: маркентиг. М.: МО 1991
12. Как делать бизнес в Казахстане. Кендирбаева А.Т., Омаров Г.Б., Хагай В.В.; Алматы, 1996
13. Ладанов И.Д. Практический менеджмент. ч.2 Менеджерское искусство. Секрет современного бизнеса. М: КПФ «Ника» 1992
14. Мадешев С.М Нарықтық экономикаға кіріспе. Алматы – Білім 1998 жыл.
15. Роджерс Ф.Дж. ИБМ. Взгляд изнутри: человек фирма – маркетинг. Пер. С англ. М.: Прогресс – 1990
16. Савицкая Г.В. Анализ хозяйственной деятельности предприятия. – Минск: ИП «Экоперспектива», 1998
17. Панкрн А.П., Соловьев В.А. Маркетинг: как завоевать мир? Л., Лениздат. 1991
МАЗМҰНЫ
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...7
1. Кәсіпорында өнімдерді өткізу жөнінде мәлімет және өткізудің кәсіпорын
жұмысына тигізетін
әсері ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... 9
1.1 Өнімдерді өткізудің тұтынушыларға күнделікті тигізетін
әсері ... ... ... ... .9
1.2 Маркетингтің мақсаттары, принциптері, қызметтері және түрлері мен
салалары арқылы басқаруды дұрыс
қалыптастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... .15
1.3 Кәсіпорында өнімдерді өткізуді
ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..20
1.4 Алдағы кезеңдерге өнімдерді көп көлемде өткізуді
жоспарлау ... ... ... ... 24
2. Сары-арқа-нан ЖШС-нің өндірістік-шаруашылық қызметін талдау ... 29
2.1 Сары–Арқа–Нан ЖШС-не жалпы
сипаттама ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... 29
2.2 Сары–Арқа–Нан ЖШС-ң ұйымдық
құрылымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...31
2.3 Сары–Арқа–Нан ЖШС-гі шешім қабылдау
процесі ... ... ... ... ... ... ... ..36
2.4 Сары–Арқа–Нан ЖШС-ң сыртқы ортасын
талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... 38
2.4.1 Тұтынушылар және олардың жеке топтарының кәсіпорын қызметіне
тигізетін
әсері ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... 38
2.4.2 Жабдықтаушылар және олардың жеке топтарының кәсіпорын
қызметіне тигізетін
әсері ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... .41
2.4.3 Бәсекелестер және олардың жеке топтарының кәсіпорын қызметіне
тигізетін
әсері ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... 43
2.5 Сары–Арқа–Нан ЖШС-ң техника- экономикалық көрсеткіштері ... ... 44
2.5.1 Өнім өндіру көлемін, ассортиментін және өткізуді
талдау ... ... ... ... ... .46
2.5.2 Тауар өнімінің құрылымын
талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ...49
2.5.3 Өндірістің ырғақтылығын
талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... .52
2.5.4 Еңбек ресурстарын пайдалануын
талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... .54
2.5.5 Еңбек өнімділігін
талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ..55
3. Сары – Арқа – Нан ЖШС – де өнімдерді өткізу жүйесін ұйымдастыру және
оларды жетілдіру
жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
...58
3.1 Сары-Арқа-нан ЖШС-нің өнімді өткізу
формалары ... ... ... ... ... ... .. ... 58
3.2 Сары-Арқа-Нан ЖШС-де өнім өткізу жүйесін
ұйымдастыру ... ... ... ...59
3.2.1 Жарнама әдісі арқылы өткізу жүйесін жетілдіру
жолдары ... ... ... ... .59
3.2.2 Ынталандыру әдісі арқылы өткізу жүйесін жетілдіру
жолдары ... ... 66
3.2.3 Акция арқылы өткізу жүйесін жетілдіру
жолдары ... ... ... ... ... ... ... ..68
3.3 Сары-Арқа-Нан ЖШС-де өнімді тиімді сату процесі арқылы табыс
табу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 70
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...74
Пайдаланған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ...76
Қосымша
(лар) ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... .77
КІРІСПЕ
Кәсіпорын үшін сапалы өнім өндіріп және осы өнімдерді көп көлемде сату
маңызды. Жалпы кәсіпорынның өнімдерін сату жолын және өткізуін ұлғайту
маркетинг арқылы жүзеге асырылады. Яғни дипломдық жұмыстың басты мақсаты
кәсіпорында өнімдерді өткізуді ұйымдастырудың осы заманғы нысандары мен
әдістері болып табылады. Өнімдерді өткізуді тиімді іске асыру үшін фирма
барлық күштерін тұтынушының қажеттілігін қанағаттандыруға шоғырландыруы
тиіс. Ал адам қажеттері жиі өзгеріп тұрады. Сол өзгерістерге неғұрлым
икемді бейімделген кәсіпорындар ғана нарықта көп уақыт сәтті өмір сүре
алады. Сондықтан тұтынушыларды зеттеудің маңызды бағыты олардың
қажеттіліктерін неғұрлым толық, түгендеу, талдау, даму бағытын анықтауға
болады.
Өткізуді басқару - бұл табыс табу, өткізудің көлемін өсіру, нарық
бөлігін жоғарлату сияқты мекеменің алдына қойған мақсаттарына жету үшін
мақсатты сатып алушылармен пайдалы алмастыруларды белгілеу, нығайту және
қолдау шараларын талдау, жоспарлау және оларды жүзеге асыруды бақылау.
Маркетинг басқарушысы өзінің ең әйгілі бейнесіне фирманың осы мезеттегі
өндірген өнімдердің барлық көлемдерін өткізуге қанша клиенттер керек
болатын болса, соншасын таба алатын маман ретінде көрсетіледі. Демек, бұл
оның міндет шеңберін өте қысқа түрде көрсету болып саналады. Маркетинг
басқарушысы тек қана сұранымды болдыру және кеңейтумен айналысуымен қатар,
оны қысқарту, өзгерту, проблемаларымен де айналысады. Өткізуді басқарудың
міндеті-сұранымның деңгейіне, уақытына және сипаттамасына әсер ету арқылы
мекеменің алдына қойған мақсатына жетуіне көмектесу. Өткізуді зерттеудің
негізінде стратегиялық және оперативтік жоспарлар құрылады. Тауар саясаты
тауардың ассортименттік тұжырымдамасын, оларадың сапасын және бәсекеге
қабілеттілігін жоғарлатуды өнімнің өмірлік циклын талдауды және ескі
өнімдердің байланысын анықтауды, тауар белгілерін иемдену стратегиясын
айқындауды, ораманы жасау және сервизді орналастыруды басқаруды қамтиды.
Баға саясаты баға жасаудың түрлі әдістерін қамтиды. Өткізу саясаты өткізу
формаларымен арналарының тиімді жүйелерін ұйымдастыруды көздейді. Өнімдерді
өткізу саясатын және жоспарын өңдеу процесі мына кезеңдерден тұрады. Олар:
ақпараттарды жинау, бәсекелестердің жағдайларын талдау, өндірілген өнімнің
сегментациясы, нарықтық стратегияны өңдеу, нарықтық тактиканы өңдеу,
шығындарды анықтау және талдау, маркетингтік бағдарламаның жүзеге асыруын
бақылау? Сонымен қатар әрбір кәсіпорын нарықтағы сұраныс пен ұсынысты
зерттей отырып, өнім өндіру және де өнімдерді тұтынушыға жеткізілу барысын
бақылап, сатып алушының қажеттіліктерін талдау керек. Осы зерттеліп отырған
объектінің өнімдерін өткізу жолдарын және әдістері мен нысандарын таңдау,
жарнаманы дұрыс ұйымдастыру қажет болып табылады.
Өнімдерді өткізу туралы жалпы мәлімет және өткізудің кәсіпорынға
тигізетін әсері жайлы теория жүзінде жан – жақты зерттелген. Сонымен қатар
дипломдық жұмыстың тақырыбын жан – жақты зерттеп, толық ашу үшін Сары –
Арқа – Нан ЖШС – нің техника – экономикалық көрсеткіштері, өнім өндіру
көлемі, ассортиментін және өткізуді талдау, тауар өнімінің құралымын
талдау, өндірістің ырғақтылығынталдау, еңбек ресурстарын пайдалануын
талдау, еңбек өнімділігін талдау сияқты және тағы да басқа мәліметтерге әр
түрлі құжаттар пайдаланылды.
Өндірілген өнімдерді өткізу, негізінде дипломдық жұмыс жоғарыдағы аталған
материалдар мен құжаттар негізінде осы зерттеліп отырған кәсіпорынның
болашақтағы өнімдерін кең көлемде өткізу жолдарын ұлғайту үшін өткізудің
әртүрлі әдістер, ұсыныстар, іс шаралар қарастырылады.
Атап айтқанда,
• Жарнама, оның ішінде теледидар, радио, афиша, газет, журнала арқылы;
• Жаңа нарықтармен жұмыс істеу;
• Әртүрлі акция жүргізу;
• өнімді өткізуді ынталандыру;
• Өнімді тиімді сату процесі арқылы табыс табу.
1. КӘСІПОРЫНДА ӨНІМДЕРДІ ӨТКІЗУ ЖӨНІНДЕ МӘЛІМЕТ ЖӘНЕ ӨТКІЗУДІҢ КӘСІПОРЫН
ЖҰМЫСЫНА ТИГІЗЕТІН
1.1.Өнімдерді өткізудің тұтынушыларға күнделікті тигізетін әсері
Жалпы өнімдерді өткізу саласы маркентинг болып табылады. Маркетинг
біздің әрқайсымыздың әрбір күнгі өмірлік мүддемізге әсерін тигізуде. Біз
Сирс радиосағаты Барбры Стрейзанд әніне қосылған кезде оянамыз, одан
Юнайтед Эйрлайнс әуекомпаниясының Гавай аралындағы демалыс туралы
жарнамалық ролигінің кезегі келеді.Ваннада Колгейт пастасымен тіс
тазалаймыз, Жиллет алмасымен қырынамыз, ауызды Люстерин антисептигімен
тазартамыз, шашымызға Ревлон лагін жағумен қатар, тағы басқа көптеген
әлемнің әр тарапында жасалған туалет керек-жарақтарын, құрал-аспаптарын
пайдаланамыз. Осының бәрі маркетинг жүйесі арқылы мүмкін болып отыр және де
біз тараптан ең аз күш-жігер жұсаумен.Ол бізден бұрын өткендердің аңсаған
өмірін ақиқатқа айналдырды.
Таң қалудың қажеті жоқ! Американдықтарды теледидар жарнамалық
роликтері, газеттегі құлақтандырулар, пошта арқылы тіке жіберілетін
жарнамалар тұрақты түрде мазалауда, қайсы біреу ылғи бірдеңені сатқысы
келеді. Ешкім де өлімнен, салықтан және коммерциядан қашып құтыла алмайды.
Сондықтан тауар өткізу маркетингтің ең маңызды элементіне жатпайтынын
білген көпшілік таң қалады. Өткізу-маркетинг айсбергінің тек бас
жағы.Өткізу-маркетинг функцияларының тек бір ғана, оның үстіне ,ол ең
елеулілер қатарына да жатпайды. Егер маркетинг қайраткері маркетингтің
тұтынушылар мұқтаждығын анықтау, жарамды тауарлар дайындау және оларға
лайықты бағалар қою, тарату жүйелерін жолға қою және тиімді ынталандыру
сияқты тарауларымен жақсы жұмыс атқарған болса, ондай тауарларды өткізу
қиынға соқпайды.
Ерекше өтімді тауарларды тұтынушылар өздері аңдып, іздеп жүретіні
әркімге белгілі. Истман Кодак фирмасы Инстиматик фотоаппаратын, Атари
фирмасы бірінші бейне ойындарын, Мазда фирмасы РХ-7 спорт автомобилін
шығарғанда, олардың тапсырыс астында қалғанын сол кездегі уақыт талабына
сай тауарлар шығарғанымен түсіндіруге болады.
Олар басқаларға еліктелген емес,сол кездегі тауарлардан айрықшылығы
бар және тұтынушыларға жаңа пайдалар келтіретін бұйымдар болатын.
Басқару проблемалары жетекші тоертиктерінің бірі Петер Друкер былай
дейді: Маркетингтің мақсаты-өткізуде жұмсалатын күштерді қажетсіз ету.
Оның мақсаты-клиентті жақсы білу және түсіну арқылы ұсынылған тауар не
қызмет оған сондай дәл болғандықтан,ол өзін өзі сатады деген түсінік.
Бұл өткізуге керекті әрекеттер және оны ынталандыру өз маңызын жойды
дегенге жатпайды.Төте айтқанда,ол маштабты маркетинг кешенінің бөлігі
болады, демек, нарыққа максимальды түрде әсер ету үшін, маркетинг құралдар
жинағын бір-бірімен гармониялы түрде байланыстыру.
Біз маркетингке былай деп анықтама береміз:
Өнімдерду өткізу – мұқтаждық және тұтыныс қажеттерін алмастыру
арқылы орындауға арналған адамзат әрекеттері. Осы анықтаманы түсіндіру
үшін, мына түсініктемелерге тоқталық:
мұқтаждық,тұтыныс,мүдде,тауар,алмас тыру,келісім және нарық.
Мұқтаждықтар.
Маркетинг негізінде алынатын бастапқы ұғым-адамдардың мұқтамдық
идеясы.
Мұқтаждық - адамның өзіне керекті бірдеңенің жетіспейтіндігін сезіну.
Адамдардың мұқтаждығы көп түрлі және күрделі.Мұнда негізгі физиологиялық
тамаққа,киімге,жылынуға және қауіпсіздік мұқтаждықтары және әлеуметтік-
рухани жақындасу,әсерлену,құштарлық,сондай -ақ жеке мұқтаждық-білімге
құштарлық,өзін өзі дәріптеу.Бұл мұқтаждықтар Медисон-авеню әрекеттері
арқылы пайда болмайды,ол адам табиғатының бастамасында бар жағдайлар.
Тұтыныстар.
Өімдерді өткізудің пайда болуына себепкер екінші бастапқы идея-
тұтыныс. Тұтыныс – жеке адамның мәдени дәрежесіне сәйкестелінетін
мұқтаждықтың арнайы пішіні.Бали аралының аш тұрғынына манго жемісі,торай
еті және фасоль керек,ал ашыққан АҚШ тұрғыны өз тұтынысын бөлке нан,
туралған бифштекс, майға қуырылған картоп және кока-коламен
қанағаттандырады.
Тұтыныстар нақтылы қоғамның мәдени әдет-ғұрпын қанағаттандыруға
арналған объектілер арқылы көрінеді. Қоғамның прогрессивті өркендеуіне
байланысты оның мүшелерінің де тұтынысы өседі.Адамдар күннен күнге оларды
қызықтыратын,құмарлығын оятатын сан алуан объектілермен кездесуде.
Өндірушілер өз тарапынан тауарларды алу ықыластарын ынталандыратын бағытта
әрекеттер жасауда. Олар өздері шығаратын тауарлармен адамдар мұқтаждығын
байланыстыруға тырысуда.Тауарды бір не бірқатар арнайы мұқтаждықтарды өзі
жасамайды. Ол өзінен өзі пайда болады.
Мүдделер.
Адамның тұтыныс талаптары шексіз,ал оларды өтеуге қажетті игіліктер
шектеулі.Сондықтан адам өз мүддесін қаражатына байланысты шектеп,өзін толық
қанағаттандыратын тауарларды таңдайды.
Мүдде - сатып алу мүмкіншілігіне байланысты түрде орындалатын тұтыныс.
Қоғам келесі жылғы өндіріс көлемін өткен жылғы мүдделер жинағы бойынша
жоспарлауға мүмкіншілігі бар. Экономикасы орталықталған түрде жоспарланатын
елдерде өндірісті нақ осылай жоспарлайды. Дегенмен, мүдде сенімсіз
көрсеткіш. Адамдарды күнделікті пайдаланудағы заттар жалықтыратындықтан,
олар әртүрлілік әсерлерді іздәуге құмар.
Таңдауды өзгерту бағаны өзгерту нәтижесінде және табыс деңгейіне
әсерін тигізуі мүмкін. Мысалы, Фольксваген автомобилінің қасиеттеріне
оның ең қарапайым көлік құралы екендігі, онша жоғары емес сатып алу бағасы,
отын үнемділігі және еуропалық жүрісі жататын болса, ал Кадиллак жоғары
комфортты, сән-салтанатты, мәртебелілікті көрсетеді.Адам, оның ерекше
тұтыныстары, тауар ресурстарын есепке ала отырып, сайып келгендегі сапа-
қасиеті ең жоғары түрде қамтамасыз ете алатын тауарды таңдайды.
Тауарлар.
Адамдардың мұқтаждығы, тұтыныстары және мүдделері өз сұранысын
қанағаттандыру үшін оларды тауар қажет деген ойға келтіреді.
Тауар - назар аудару, иелену, пайдалану және тұтыну үшін нарыққа
шығарылған, мұқтаждық пен тұтынысты қанағаттандыруға арналған барлық
ұсыныстар.
Әйел адам әдемі болуға мұқтаж деп саналық. Осы мұқтаждықты өтеуге
арналған барлық тауарларды біздер таңдау тауар ассортименті деп атаймыз.
Бұл ассортимент құрамына косметика, жаңа киім, курортта күнге күю,
косметолог қызметі, пластикалық операция, т.б. жатады.Бұл тауарлардың
қажеттілік дәрежесі бірдей емес. Ең алдымен, косметикалық құралдар, киімдер
не шаш алдыру сияқты қол жететін және арзан тауарларды алу ықтималдығы бар.
1 сурет Тұтынуды қанағаттандырудың үш дәрежесі
Нақтылы тауарды және нақты адам тұтынысын шеңбер түрінде бейнелеуге
болады, ал тауардың осы тұтынысты қанағаттандыруын олардың қосарлану
дәрежесімен көрсетуге болады. 1 суретте А-тауары Х-тұтынысын
қанағаттандырмайды, Б-тауары оны жартылай қанағаттандырады, ал В-толық
қанағаттандырады.Бұл жағдайда В идеальды тауа деп аталады.
Тауар тұтынушының қажеттілігіне неғұрлым сәйкес болса, солғұрлым
өндіруші табыстырақ болады. Балмұздақ жасаушы тұтынушыдан сізге
балмұздақтың қандай дәрежедегі майлылығы және тәттілігі ұнайды деп сұрады
делік. Ал олардың жауаптары 2 суреттегі Идеал нүктесі арқылы көрсетіледі
делік. Осыдан кейін тұтынушы үш сорт балмұздақтың дәмін көріп, олардың
майлылық және тәттілік дәрежесін анықтауды қарастыралық. Әр сорттың
орындары 2 суретте нүктелермен көрсетілген. Басқаларға қарағанда Б сорты
қажетті идеалдық қасиеттер жағынан үйлесіңкірейді. Егер өндіруші тұтыныс
идеалы Б сортынан жақынырақ балмұздақ ұсынатын болса, бұл жаңалық, олардың
бағалары және қол жету дәрежелері салыстырмалы түрде, нарықтағы Б сортына
қарағанда тәп-тәуір өтімдірек болады.
1.1 сурет Балмұздақ сорттарын майлылық және тәттілік көрсеткіштері
бойынша салыстыру
Бұл моральдық қорытындысы: өндіруші өз тауарларын сатқысы келетін
тұтынушыларды өзі іздеуі керек, олардың тұтыныстарын анықтап, сол тұтынысты
толығырақ қанағаттандыратын тауар шығаруы керек.
Тауар деген түсінік физикалық объектілермен шектелмейді, қызмет
атқаратын, демек, мұқтаждықты қанағаттандыратын әрбір нәрсені тауар деп
атауға болады. Оған бұйымдар мен қызметтерден басқа, адамдар, орын, мекеме,
әрекет түрлері және идеялар да жатады. Тұтынушы теледидардан қандай ойын
сауық хабарын көргісі келетінін, қайда демалысқа барғысы келетінін, қандай
мекемелерге көмек көрсеткісі келетінін, қандай идеяны қолданғысы келетінін
өзі шешеді.Кейбір кездерде тауар деген термин табиғи емес сияқты болып
көрінетін болса, онда басқа тұтынысты қанағаттандырушы, төлеу құралы не
ұсыныс терминдеріиен алмастыруға болады. Осы сөздердің бәрі әртүрлі адамдар
үшін әртүрлі бағалау маңызын анықтайды.
Алмастыру.
Адамдар өз мұқтаждықтарын, мүдделерін алмастыру арқылы
қанағаттандырған жағдайда ғана маркетинг түсінігі орынды болады.
Алмастыру - өзіне керекті затты басқа біреуден алу үшін оның орнына басқа
бірдеңені ұсыну.
Алмастыру жеке адамдар өзіне қажетті заттарды алу үшін орындайтын
төрт тәсілдің бірі болып саналады. Мысалға, қарны ашқан тамақты мынандай
төрт тәсілдермен таба алады: аңшылық, балық аулау не жеміс жинау арқылы
өзін- өзі тамақпен қамтамасыз ету ( өзін- өзі жабдықтау), біреудің тамағын
ұрлау (тартып алу), сұрап алу (тіленушілік) және өзіне берілген тамақ
орнына басқа бірдеңені, айталық, ақшаны, басқа тауарды не қайсы бір
қызметпен төлеу (алмастыру). Алмастыру маркетингтік ғылыми пән ретінде
негізгі түсініктемесі болып саналады. Ерікті түрдегі алмастыруды орындау
үшін бес шартты орындау қажет:
1. Ең кем дегенде, екі жақ алмастырушылар болуы керек.
2. Әр жақтың басқа жаққа бағалы саналатын бірдеңесі болуы керек.
3. Әр жақтың өз коммуникациясы мен тауарын жеткізуге мүмкіншілігі болуы
керек.
4. Әр жақ қарсы жақпен істес болудың орынды және ықыласты екендігіне сенімі
болуы керек.
5.Әр жақтың қарсы жақ ұсыныстарын қабылдау, қабылдамау бостаншылығы болуы
керек.
Бұл бес шарт алмастырудың болуының потенциальды мүмкіншіліктерін
көрсетеді. Ал алмастырудың болу-болмауы көп нәрселерге, оның ішінде
алмастыруға қатысушылардың шарттасуына байланысты болады.Егер шарт
орындалған болса, алмастыру нәтижесінде оған қатысушылар пайда табады (не,
ең кем дегенде, зиян көрмейді) деген қортындығакелуге болады, өйткені
олардың әрқайсысы ұсынысты қабылдау - қабылдамауға ерікті болатын.
Келісім.
Егер алмастыру өнімдерді өткізудегі негізгі түсініктеме болса,
келісім өнімдерді өткізу өрісіндегі негізгі өлшем бірлігіне жатады.
Келісім - екі жақтың құндылықтарымен коммерциялық алмасуы.
Ол үшін А жағы Б жағына Х затын беріп және ол жақтан У затын
алмастырып алу керек.Айталық, Джон Смитке 400 доллар беріп, одан теледидар
алады. Бұл классикалық ақшалай келісім, бірақ коммерциялық құндылықтармен
алмасуда ылғи ақшаның болуы міндетті түрде емес.
Бартерлік келісімде Джонс теледидар орнына Смитке мұздатқыш
береді.Бартерлік келісім кезінде тауар орнына қызметтермен алмасу болуы
мүмкін, мысалға, заңгер Джонс дәрігер Смиттің дәрігерлік тексеру жүргізгені
үшін оған өсиет толтырып береді ( 1ойманы қара ).
Келісім мынадай шарттардың орындалуын талап етеді: 1) ең кем дегенде,
құны белгіленген екі зат болуы керек; 2) келісілген шарты; 3) келісілген
оны іске асыру уақыты және 4) келісілген оны іске асыру орны керек. Келісім
жағдайлары заң тарапынан қолданылып және қорғалады.
Келісімді жай беруден айыра білу керек. Жәй беруде А жағы Б жағынан Х
затын бергені үшін алмастырып ештеңе алмайды. Жәй беруге сыйлықтар,
субсидиялар, қайырымдылық акциялары жатады және олар алмастырудың бір түрі
болып саналады.Әрине, сыйлық беру де өзіне деген мейірімді сенімшілік
тудыру, айыптылық сезімінен құтылу не қарсылас жақты өзіне міндетті ету
сияқты қайсыбір пайданы көздейді. Кәсіпкер қайырымдылық жинаушылар, яғни
әртүрлі қорларға қайырымдылық жинаушы кәсіпкерлер сыйлық берушілердің түп
мінездеріндегі мырзалықты мүдделерін жақсы түсінетіндіктен, олардың
іздеген пайдаларын қамтамасыз етуге тырысады. Жалпы өнімдерді көп көлемде
және жылдамырақ өткізу үшін, тұтынушы түсінігіне де көңіл аудару қажет.
Тұтынушы түсінігі – сатып алушыларды зерттеу, оларды сатып алуға апаратын
негізгі себептерін анықтау және тұтынушылардың құлықтарын талдау ісі
қазіргі рынокта табысты жұмыс істеудің қуатты құралы болады. Сатып
алушыларды терең түсінудің өзі фирмаға кең мүмкіндіктер жасайды, атап
айтқанда:
• әлеуетті тұтынушылармен қарым – қатынасты жақсартады,
• олардың қажеттерін болжауға көмектеседі,
• сұранысы көбірек тауарларды шығаруды қамтамасыз етеді,
• тұтынушылардың мұқтажын түсініп, оны қанағаттандыру арқылы олардың
сеніміне ие болады,
тиісті өнімдерді өткізу стратегиясын тауып, жүргізуге көмектеседі.
Өткізу көзқарасына сәйкес тұтынушыларды екі топқа бөлуге болады:
• түпкі тұтынушылар – тауарды өзіне тұтыну үшін алатын тұтынушылар;
• кәсіпқой – тұтынушылар – тауарды өндіру процесінде қолдану немесе
басқаларға сату үшін сатып алушылар.
Осы екі түрлі тұтынушылар тобының қылықтары әрқалай болады.
Өйткені олардың:
• тауарды сатып алу мақсаттары әртүрлі,
• сатып алу туралы шешім қабылдау әдістері басқаша,
• сатып алу туралы шешім қабылдау кезінде қолданылатын тауардың таным
көздері әртүрлі,
• сатып алу себептері ұқсас емес,
• сатып алу жиілігі әртүрлі,
• тауар туралы білім деңгейі басқа,
• сатып алғаннан кейін сервис талаптары өзгеше.
Өнімдерді өткізуді тиімді іске асыру үшін фирма барлық күштерін
тұтынушының қажеттілігін қанағаттандыруға шоғырландыруы тиіс. Ал адам
қажеттері жиі өзгеріп тұрады. Сол өзгерістерге неғұрлым икемді бейімделген
кәсіпорындар ғана нарықта көп уақыт сәтті өмір сүре алады. Сондықтан
тұтынушыларды зеттеудің маңызды бағыты олардың қажеттіліктерін неғұрлым
толық, түгендеу, талдау, даму бағытын анықтауға болады.
Егер сыйлық берушілерді ұмытатын болса не оларға құрметтеушілік
көрсетілмесе, қор тез арада өзін қолдаушылардан айрылады. Соның нәтижесінде
кәсіпкер нарық қайраткерлері соңғы кездерде маркетинг тұжырымдамасын
кеңейтіп, оның өрісіне келісім кезіндегі арақатынасты зерттеумен қатар жәй
беру кезіндегі мінез-құлықты да талдауға мән беруде.
Өнімдерді өткізу, яғни маркетинг қайсыбір затқа, қызметке не идеяға
мақсатты аудиторияның жауапты реакциясын болдыру үшін пайдаланылатын
әрекеттерден құралады.
2. Маркетингтің мақсаттары, принциптері, қызметтері және түрлері мен
салалары арқылы басқаруды дұрыс қалыптастыру.
Маркетинг термині ағылшынша market (нарық) сөзінен шыққан және дәл
мағынасы нарықпен байланыста кәсіпкерлік әрекетті білдіреді. Нарық
түсінігі осы цикілдің соңғы түсінігі маркетингке жетелейді. Маркетинг-ол
нарыққа қай жағынан да қатынасы бар адам әрекеттері. Маркетинг- адамдардың
мұқтаждығы мен тұтынысын қанағаттандыруды мақсат етіп, алмастыру арқылы
нарықта жұмыс атқару. Сонымен, маркетинг- мұқтаждық және тұтыныс қажеттерін
алмастыру арқылы орындауға арналған адамзат әрекеттері деген анықтамамызға
қайта ораламыз.
Маркетингтік мақсаттар фирманың өз мақсатына жетуін қамтамасыз етеді.
Бұл мақсаттар сан арқылы көрсетіледі және нақты, уақыты шектеулі, икемді
болып келеді, әр түрлі жағдайларға қарай түзетуге келетін мақсаттар болуы
мүмкін.Мақсаттар сатысында, әрине, алғашқы орын фирманың табиғи мақсаты
болып саналатын – үнемі пайда түсіру және оны көп шамалау болып табылады.
Көптеген американдық батыс еуропалық, ресейлік және қазақстандық фирмалар
пайданы өзінің қызметінің негізгі мақсаты ретінде қарастырады. Қазіргі
жағдайдағы маркентингті басты мақсаты – адам факторы, бизнес әлемінде
табысты дамып келе жатқан компаниялардың басшылары оны жандандыру мәселесі
– фирмамен маркетингтің мұратына жету үшін керек маңыздылардың бірі деп
санайды.
Әр түрлі компаниялардың мақсаттары бірдей бола бермейді, әйтсе де
осылардың арасынан ең негізгісін саралап, сонымен бірге арадағы мақсат
болып табылатын екінші деңгейдегі мақсаттардың бәрін бір тізімде
біріктіруге болады. Кейіннен сыртқы ортаны маркетингтік талдау нәтижесінде
және фирманың бәсекеге қабілетін, сондай – ақ ол қабілетті арттыру жолдарын
анықтағанда, бұл мақсаттар түзетілуі мумкін. Маркетингтің мақсаттары келесі
суретте көрсетілген.
Маркетингтік мақсаттар
Тұтынушының сұранысын ең көп
шамада қанағаттандыру
Нарық үлесін ұлғайту
Пайданы өсіру
Саяс
атқа
қаты
сты
фирм
а
мақс
атта
ры
Өнім жөніндегі мақсаттар
Сапаны басқару жүйесін жасау
Буып түю, орау жақсарту
Жаңа тауарларды әзірлеу
Баға жөніндегі мақсаттар
Бағаның төмендеуі
Бағаның өсуі
Икемді бағаларды қолдану
Өткізу бойынша мақсаттар
Сатуға тиімді жол іздеу
Фирмалық дукен ашу
Делдалдар жуйесін кеңейту
Коммуникация жөніндегі
мақсат
Тауар бойынша бренд құру
Фирманың беделін арттыру
Жарнама шығынын өсіру
1.2 сурет Маркетингтің мақсаттары
Маркетингтің негізгі принциптері оның концепцияларынан қалыптасып,
мыналардан тұрады:
Біріншісі, фирманың нақты белгіленген коммерциялық түпкі әрекет
нысанына бағытталған ұзақ уақытқа арналған мақсатына сәйкес нарық үлесіне
жету.
Екінші, фирманың өз алдына қойған мақсаттарына жету
жолдарын комплексті түрде айқындау.
Үшіншісі, әрекеттенуге таңдап алған нарықтың жағдайын және
өз талабын барынша ұштастырып есепке алу, сонымен қатар, ол
нарыққа нысаналы әсер ету.
Төртінші, келешекті сезу және соған байланысты жаңа тұтыну
қасиеттерімен тауарын өңдеу.
Бесінші, фирманың сыртқы ортасының өзгерісіне өзіне ыңғайлы тез және
тиімді реакция қамтамасыз ететін белсенділік, бастаушылық, іскерлік
көрсету.
Көптегент ғалымдар маркетинг қызметтерін талдаушы, өндірістік,
өткізішілік және басқарушылық блоктарына жіктейді. Талдаушы қызметке
нарықты және тауарды зерттеу, стратегиялық және оперативтік жоспарлау
жатады, ал өндіріске – тауарды өндіруді ұйымдастыру және олардың сапасын
жоғарлату; өткізушілікке - өнімді жылжыту және сату қызметі жатады.
Маркетингке жоспарлау, ұйымдастыру, уйлестіру мен бақылау сияқты кез
келген басқарудың функциялары да жатады. Олар маркетингті мынандай өзіндік
ерекшелік функцияларымен нақтыланып отырады:
• Нарықты маркетингтік тұрғыдан зерттеу;
• Маркетингті жоспарлау;
• Кәсіпорынның маркетингтік қызметін ұйымдастыру;
• Тауарлық саясатын жүзеге асыру;
• Баға саясатының қалыптасуы;
• Кәсіпорынның сату саясаты;
• Өнімнің жылжуы мен коммуникациясын ұйымдастыру;
• Кәсіпорынның маркетинг тік қызметін бақылау;
Маркетингтік зерттеудің негізінде стратегиялық және оперативтік
жоспарлар құрылады. Тауар саясаты тауардың ассортименттік тұжырымдамасын,
оларадың сапасын және бәсекеге қабілеттілігін жоғарлатуды өнімнің өмірлік
циклын талдауды және ескі өнімдердің байланысын анықтауды, тауар белгілерін
иемдену стратегиясын айқындауды, ораманы жасау және сервизді орналастыруды
басқаруды қамтиды. Баға саясаты баға жасаудың түрлі әдістерін қамтиды.
Өткізу саясаты өткізу формаларымен арналарының тиімді жүйелерін
ұйымдастыруды көздейді, бұған көтерметжәне бөлшек сауда желісі арқылы
өткізу, тасымалдау, тұтынушыларға өнімді жеткізуге жатады. Өнімдерді өткізу
әрекетін бақылау оны өткізер кезінде жүргізіледі және жүзеге асатын
шараларға белгілі түзетулер енгізуге жағдай жасайды, сөйтіп фирманың
маркетингтік қызметінің жемісті болуына мүмкіндік береді.
1.2.1 кесте
Сұранысқа байланысты маркетинг түрлері
Маркетинг түрлері Сұраныс Маркетингтің міндеті мен
түрлері мақсаты
Конверсиялық маркетинг: барлық Жағымсыз Тауарды жақсарту, бағаны
немесе бірнеше нарықтың сұраныс төмендету, өткізу арналарын
сегменттері тауарды жақсарту, қоғамның пікірін
қабылдамайды. өз мүддесіне сай өзгерту
Креативтік маркетинг (дамушы Жасырын Нарықтың сыйымдылығын
маркетинг): жасырын сұранысты сұраныс бағалау, жасырын сұранысты
әйгілеуге бағытталған маркетинг қанағаттандыратын тауарды
іздеп табу
Ремаркетинг: сұраныс төмендегенТөмендейтін Жаңа нысаналы нарықты табу,
жағдайда қолданылатын маркетингсұраныс оған сәйкес тауардың
қасиеттерін өзгерту,
коммуникацияны тиімді
жүргізу
Синхромаркетинг: сұраныс Тұрақсыз Сұранысты уақыт мерзімі
өндіріс күшінен біршама асатын сұраныс бойынша реттеу, икемді баға
болса, немесе бұл тауардың қолдану
өндіріс көлемі нарық қажетінен
көп болса қолданылатын
маркетинг
Демаркетинг: қанағаттандыра Артық сқранысБағаны көтеру, өтімді
алмайтын сұранысты төмендетуге ынталандыру шаралары мен
бағытталған маркетинг сервисті азайту, сұраныс
көлемін төмендету
Қарсы әрекет жасайтын Иррационалды Бағаны кенет көтеру,
маркетинг: тұтынушының және сұраныс тауардың қол жеткізуіне шек
қоғамның жағдайын жақсарту (өлшемге қою, тауардың денсаулыққа
мақсатымен зиянды тауарларға келмейтін зияндығы туралы
қарсы қолданылатын маркетинг сұраныс) тұтынушыларға ақпарат
тарату
Ынталандырушы маркетинг: ынталы Бағаны төмендету, жарнаманы
әдістер табу жолында әрекет Сұраныс жоқ күштейту, тауардың ұтымды
жасайтын маркетинг жақтарын көрсету, өтімді
ынталандыру шараларын
қолдану
Демеуші маркетинг: сұранысты Сұраныс толықТауардың сапасына және
бір деңгейде сақтауға арналған қанағаттанғанқызмет көрсету қасиеттеріне
марктинг көбірек назар аудару
Маркетингтік нақты жүзеге асырылуы кәсіпорынның салалық сипатына, оның
ұсынылатын тауарларының пайдалану орнына байланысты болады. Осыған
байланысты маркетингтің біренеше саласы кездеседі.
Өнеркәсіп маркетингі дегеніміз өндіріс үдерісінде тұтынылатын
тауарлармен, қызметтермен, оларды тұтынатын және сауда-саттықпен
айналысатын фирмалар шұғылданатын маркетинг түрі.
Қызмет маркетингі дегеніміз өнім ретінде қызметтермен шұғылданатын
маркетинг түрі.
Халықаралық маркетинг- кәсіпорындардың сыртқы экономикалық
әрекеттерінде қолданылатын маркетинг түрі.
Банк маркетингі дегеніміз жалпы капитал нарығында және оның жеке
салаларында, соның ішінде банк саласында, несие саласында, құнды
қағаздарнарығында болып жатқан үрдістері зерттеуді және есепке алуды
болжайтын банкті басқару жүйесін сипаттайды.
Бейкоммерциялыпқ маркетинг институционалды маркетинг деп те айтады.
Оны ұйым және жеке тұлғалар өздерінің идеяларын тарату үшін қолданылады.
Бейкоммерциялық маркетинг дегеніміз нақты ұйымдар және олардың әрекеттеріне
мақсатты аудиторияны позициясын және қатынасын ұтымды өзгерту немесе
қалыптастыру үшін қолданылатын маркетинг түрі.
Инвестициялар маркетинг – бұл маркетинг жаңа бағыты. Оның негізі
сипаттамасы технология және өндірісті ұйымдастыру болып табылады
Интеллектуалды өнімдер нарығындағы маркетинг. Таур ретінде
интелектуалды өніммен маркетинг әрекетін жүргізу ерекше тәсілдерді қажет
етеді.
Алмастыру әрекеті қажетті жұмыстар орындауды талап етеді. Бірдеңені
сатқысы келген адам алушыны іздеуі, олардың мұқтаждығын анықтауы, қажетті
тауарларды жобалауы, оларды нарыққа жеткізу, жинастыру, тасымалдауы, баға
туралы келісуі, т.б. орындауы керек. Маркетингілік әрекеттердің негізін
тауарды дайындау, зерттеу, коммуникацияны жөнге салу, тарату ұйымдастыру,
баға белгілеу, сервис қызметтер құрайды. Әдетте, маркетингті сатушы өз
тағдырымен өзектес іспен шұғылданады, ал онымен сатып алушылар да
айналысады.
Үй бикелері қаржысына қарай керекті тауарларды іздестіргенде, өз
маркетингіменайналысады. Фирма жабдықтаушысы тапшы тауарды табу үшін
қажетті сатушыларды іздеп, оларға қызығарлықтай келісім шарттарын ұсынады.
Сатушы нарқы деп сатушының билігі үстем, ал сатып алушы белсенді нарық
қайраткері ролін атқаратын нарықты айтады. Сатып алушы нарқы деп сатып
алушы билігі үстем және ең белсенді нарық қайраткеріне сатушы жататын
нарықты айтады. 50 жылдардың басында тауарларды ұсыну олардың сұранысынан
асып түсе бастағандықтан, маркетингті сатып алушыларды іздестіруші
сатушылармен байланыстыра бастады. Кітап автосы осы көзқарасты қолдайды
және сатушылар алдында кездесетін маркетингілік проблемаларды стып алушылар
нарқы жайында талдайды.
Алмастыру процесімен айналысушыларды бәрі де уақыт өткен сайын оны
жетілдіре түсуді үйренеді. Атап айтқанда, сатушылардың өз маркетингін
басқарудағы іскерлігі арта түседі. Маркетингті басқаруға біз былай деп
анықтама береміз.
Маркетингті басқару - бұл табыс табу, өткізудің көлемін өсіру,
нарық бөлігін жоғарлату сияқты мекеменің алдына қойған мақсаттарына жету
үшін мақсатты сатып алушылармен пайдалы алмастыруларды белгілеу, нығайту
және қолдау шараларын талдау, жоспарлау және оларды жүзеге асыруды бақылау.
Маркетинг басқарушысы өзінің ең әйгілі бейнесіне фирманың осы мезеттегі
өндірген өнімдердің барлық көлемдерін өткізуге қанша клиенттер керек
болатын болса, соншасын таба алатын маман ретінде көрсетіледі. Демек, бұл
оның міндет шеңберін өте қысқа түрде көрсету болып саналады. Маркетинг
басқарушысы тек қана сұранымды болдыру және кеңейтумен айналысуымен қатар,
оны қысқарту, өзгерту, проблемаларымен де айналысады. Маркетингті
басқарудың міндеті-сұранымның деңгейіне, уақытына және сипаттамасына әсер
ету арқылы мекеменің алдына қойған мақсатына жетуіне көмектесу. Жай
айтқанда, маркетингті басқару- бұл сұранымды басқару . Мекеме өз тауарының
сұраным деңгейі туралы ұсыныс дайындайды. Әрбір бөлек алынған кезенде нақты
сұранымның деңгейі тілекті деңгейден төмен, оған сәйкес не одан жоғары
болуы мүмкін. Осы жағдайлардың бәрімен де маркетингті басқару байланысты
түрде болады. Маркетингтің мақсаттары, принциптері, қызметтері және түрлері
мен салалары арқылы басқаруды дұрыс қалыптастыру қажет. Ол ушін ең бірінші
маркетингілік жағдайларды таңдап, белгіленген жоспарларды іске асыратып,
әрбір бақылау функцияларын орындалуы қажет. Сонымен қатар басқаруды дұрыс
қалыптастыру үшін өткізу қызметінің басшылары және жәй қызметкерлері,
жарнама қызметінің басқарушылары, өткізуді ынталандыру мамандары,
маркетингті зерттеушілер, тауарды басқарушылар және баға белгілеу
проблемасының мамандары қажет.
1.3 Кәсіпорында өнімдерді өткізуді ұйымдастыру
Кәсіпорынның қызыметінің сәтілігі оның персоналы қаншалықты өнімдерді
өткізу философиясын игергендігінен, олар өз өмірлерін қаншалықты фирма
өмірімен байланыстыратындығынан тәуелді, маркетингтің кәсіпорындағы
міндеттерін келесі суретте көруге болады:
Өнімдерді өткізу қызметімен
айналысады
зерттейді стратегиясын ұйымдастырады
өңдейді
нені? кімді? қандай?
нені?
Фирма қызметінің
Фирманың шешім
нәтижелерін бағалау
қабылдайтын әкімшілігі
1.3 сурет Кәсіпорындағы маркетингтің функционалды міндеттері
Басқару концепциясы ретінде маркетингтің кез-келген басқару типіне
тән,бір қатар жалпы функциялары бар: жоспарлау,ұйымдастыру, үйлестіру, есеп
жүргізу және бақылау. Сонымен қоса кез-келген басқару процесіне тән бұл
функциялар тек маркетинг қызметіне тән функцияларымен толықтырылуы керек,
олар:
Өнімдері өткізу кешені дегеніміз – нарықтағы тұтынушыларға әсер ететін
маркетинг құралдарының жиынтығы. Маркетинг құралдары төрт факторлар тобы
бар. Олар: тауар; баға;сату орны; жылжыту және коммуникация. Тауар ұғымына
тауар саясаты жатады, яғни нарыққа ұсынылған тауар ассортименті, олардың
сапасы, дизайны, нарықта өмір сүру уақыттары, орауы, таңбасы жатады. Тауар
бағасы кәсіпорын пайдасын белгілеуде зор орын алады. Баға деңгейі нарықтағы
фирманың мақсатына, тұтынушы талғамына, сұранысқа, тауарды
өңдеуерекшелігіне, өндіру шығындарына, бәсекелес фирманың баға саясатына,
басқа да факторларға байланысты болады. Сату орны тауарды тұтынушыларға
қолайлы өткізу жүйесімен беруі тиіс. Оған тауарды өткізу арналары мен
тауарды қозғалту жуйесі кіреді.
1. Нарықты кешенді зерттеу, ол келесі маңызды бағыттарды қамтиды:
маркетингтік ортаны зерттеу; нарықтық жиынтық сипатарын талдау;
конъюктурлы зерттеулер және болжамдар; нақты тараудың тұтынушылық
қвсиеттерін және оның нарықтағы іс-әрекетін зерттеу; нарықтық
фирмалық құрылымын талдау; өткізудің нысандарымен әдістерін
талдау; тұтынушыларды зерттеу (жеке және коллективті).
2. Кәсіпорынның өндірістік-өткізушілік мүмкіндіктерін талдау.Бұл
функция маркетингтік зерттеулердің маңызды түрі, себебі, тек ғана
нарық қажеттілігін анықтап кәсіпорын оның нақты сегментін;
мақсатты нарықты таңдай алмайды, ло үшін нарық талаптарын
қажеттілігін кәсіпорынның мүмкіндіктерімен, даму келешегімен
сәйкестендіру керек.
3. Өнімдерді өткізудің стратегиялармен бағдарламаларды өңдеу.
Жүргізілген маркетингтік зерттеулер нәтижесінде кәсіпорынның
өндірістік- өткізушілік қызметінің стратегиялық, тактикалық және
жедел жоспарларын құруға болады, оған нарық конъюнктурасының
дамуының болжамы, кәсіпорынның нарықтағы мақсаттары, стратегиясы
және тактикасы, оның тауарлы, бағалық, өткізу саясаты сонымен
қоса өткізуді ынталандыру, жарнамалық шаралар саясаты немесе
коммуникациялық саясаты еңгізіледі. Өнімдерді өткізу
бағдарламалары маркетинг қызметіндегі маңызды бөлім, оның дұрыс
құрылуынан кәсіпорын қызметінің сәттілігі тәуелді.
4. Тауарлы саясатты жүргізу. Алдындағы үш функциядай бұл маркетинг
бағдарламасының арнайы бөлімін, фирманың бәсекелік позицияларын
жоғарлатуға бағытталған, нарыққа әсерін тигізетін нақты
жүргізілетін шаралар жиынтығын (marketing-mix) туындайды. Бұл
жағдайда осы шаралар өндірілетін тауардың тұтынушылық
қасиеттеріне, оның жаңа түрлерімен ассортиментін өңдеуге қатысты
да тауардың сапалық сипаттарын таңдалған сегменттің нақты
талаптарының деңгейіне жеткізуді және тиімді өткізуді қамтамасыз
етуді көздейді.
5. Бағалық саясатты жүргізу. Ол фирманың ұзақ мерзімдегі нарықтық
әрекетінің бағалық стратегиясын және әр тауар тобы немесе түріне,
нарықтың нақты сегментеріне қатысты неғұрлым қысқа мерзімге
бағалық тактикасын анықтайды. Бағалық саясат бәсекеге
қабілеттілік бағалық құраушысын өзгерту мүмкіндігін береді.
6. Өткізу саясатын жүргізу. Кәсіпорын тауарларын өткізу каналдарын
жоспарлау және қалыптастыруды туындайды: тікелей әдіспен, жанама
әдіспен немесе комбинерленген әдіспен.
7. Коммуникациялық саясат немесе ФОССТИС (сұранысты қалыптастыру
және өткізуді ынталандыру)-тауарды нарыққа жылжытуға бағытталған
шаралар кешенін жоспарлау және жүзеге асыруды туындайды. Ол үшін
келесі шаралар жүзеге асырылады: престижді жарнама, тауарлы
жарнама, тікелей немесе жеке сатулар, сұранысты қаржылық
құралдармен ынталандыру, сату алдында және сатудан кейін қызмет
көрсету.
8. Өткізу қызметін жүзеге асыру фирма қызметін басқару жүйесінде
арнайы құрылымдарды құруды туындайды.
9. Маркетинг қызметін бақылау өткізу бағдарламаларын іске асыру
кезінде жүзеге асырылады, ол фирма жоспарлапының орындалуын
бақылау түрінде болады.
Өнімдерді өткізу жұмысы кәсіпорында ерекше қызметті ұйымдастыруды қажет
етеді. Кәпорында маркетинг қызметін ұйымдастырудың үш варианты бар:
функционалды, тауарлы және нарықтық. Олардың әрқайсысының әлді және жақтары
бар.
1. Ұйымдастырудың функционалды түрі-әр функционалды міндет бойынша
жауапкершілік жеке адам немесе адамдар тобына жүктеледі.
1.3а сурет Өткізу қызметін ұйымдастырудың функционалды түрі
Ұйымдастырудың функционалды түрі тиімді болады, егер де фирманың
өндірістік - өткізу қызметі тұрақты және бірқалыпты болса.
Ұйымдастырудың бұл түрін көбіне 1 немесе 2 өнім түрін өндіретін және аз
нарықтар санында қызмет ететін фирмалар пайдаланады.
2. Ұйымдастырудың тауарға бейімделген түрі-мұнда өнімнің әр тобы бойынша
тауар басқарушысы және оның қарамағындағы сол тауар бойынша маркетинг
функционалды міндеттерін орындайтын бөлімшелердің қызметкерлері бар.
Ұйымдастырудың бұл түрі тиімді болады, егер тауардың кең номенклатурасы бар
фирма олардың бір-бірімен ұқсас көп нарық санында өткізсе.
1.3б сурет Тауарға бейімделген өткізу қызметін ұйымдастырудың түрлері
Ұйымдастырудың тауарға бейімделген түрі тиімді болады, егер де
фирманың өндірістік - өткізу қызметі тұрақты және бірқалыпты болса.
3. Ұйымдастырудың нарыққа бейімделген түрі – мұнда функционалды принципке
қоса аймақтық нарық және тұтынушылар түрлеріне қарай да басқарушылар бар.
Ұйымдастырудың мұндай түрін қолдауы тиімді, егер фирма тауардың
шектелген номенклатурасын өндірсе, бірақ олардың бір-бірінен өткізу
жағдайлары бойынша ерекшеленетін нарықтық өте көп санында өткізетін болса.
1.3в сурет
Нарыққа бейімделген өнімдерді өткізу қызметін ұйымдастырудың түрлері
Жаңа түсініктер: нарықты кешенді зерттеу; ұйымдастырудың
функционалды түрі; ФОССТИС; ұйымдастырудың тауарға бейімделген түрі;
ұйымдастырудың нарыққа бейімделген түрі.
1.4 Алдағы кезеңдерге өнімдерді көп көлемде өткізуді жоспарлау
Басқару бойынша ағылшынның белгілі мамандарының бірі- К.Л.
Хадсон өзінің Кәсіпорындарды ұйымдастыру және басқару деген кітабында,
жоспарлау дегеніміз – белгілі бір мерзім ішінде белгіленген нәтижелерге
жету үшін, фирманың болашақтағы схемасын өңдеу деп көрсеткен.
Ол үшін жоспарлаудың келесі схемасын қолданған:
1. Жоғары бөлімнің басшылары – 5, 10, 15 жылға дейін ұзақ мерзімдік жоспар
құрумен айналысады, яғни жоспарды фирманың ішкі және сыртқы ортасының
қол жеткізген нәтижелерімен салыстырады.
2. Орта бөлімнің басшылары – 1-5 жылға дейін қысқа және орта мерзімдік
жоспарларды өңдейді. Өздеріне бағыныштылардың әрқайсысының іс-әрекетіне
жоспарлау кестесін құрады. Сонымен бірге шығындар сметасын құрып, оның
орындалуын тексереді.
3. Төменгі бөлім басшылары – 1 жылға дейінгі жедел (оперативті) жоспарларды
өңдейді және оның орындалуын бақылайды.
Өнімдерді көп көлемде өткізуді жоспарлау мынадай мәселелерді шешуге
бағытталады:
1.Мақсатты анықтау (мысалы, нарықтың таңдап алған сигменттеріне тауарларды
шоғырландыру, жаңа тауарларды жетілдіру, бәсекелестік мәселелерді шешу және
т.б.), сонымен бірге жоспарлау процесін бағалайтын негізгі принциптер мен
критерийлерді анықтау;
2.Жекелеген жоспарлардың құрлымын қалыптастыру және олардың бір-бірімен
өзара байланысын сипаттау (мысалы: нарықтың жекелеген сигменттерінде тауар
өткізу жоспарының және бөлімдер мен филиалдардың өткізу және өндірістік іс-
әрекеттерінің байланыстылығы);
3. Жоспарлау үшін қажетті деректердің сипатын анықтау (нарықтың жағдайы мен
болашағы, кәсіпорынның өнімін соңғы тұтынатындардың қажеттіліктері, сыртқы
нарықтың тауарлық құрлымының өзгеруі және тб. болжанған деректер);
4.Жоспарлауды және жалпы ұйымдастыру процесін анықтау (басқарушылардың
жауапкершілік деңгейлер, кәсіпорынның ұйымдық – құрылымдық бөлімшелерінің
құқықтары мен міндетті және т.б.)
Стратегиялық жоспарлау - нарықтық экономика жағдайында маркетингтік іс
- әрекеттерде стратегияларды қолдану және өңдеу фирмалардың жоғары бөлім
басшыларының ең маңызды функциясы болып есептеледі. Стратегия дегеніміз –
басты мақсатқа жету үшін қажетті ресурстар мен мәселелердің артықшылығын
көрсететін іс - әрекеттердің ұзақ мерзімдік бағдарламасы. Стратегиялық
жоспарлау фирманың мақсаттары және оның мүмкіншіліктері арасындағы
стратегиялық сәйкестікті қалыптастыратын және демейтін басқарушылық
процесс. Ол фирманың нақты қалыптасқан бағдарламасына сүйенеді.
Стратегиялық жоспарлаудың мынадай ерекшеліктері бар:
1. Ол ұзақ мерзімдік шешкендегі шығынның көлемінің азаюына басшылардың
көңілін аударады;
2. Басшылардың көңілін бұрын болған өзгерістерге емес, керісінше, сыртқы
ортаның болашақтағы өзгерістеріне көп аударады;
3. Фирманың басшыларына ресурстарды дұрыс бөлуге, нақты мақсаттарды
анықтауға және сол мақсаттарға жету үшін өздерінің барлық ресурстарын
орынды қолдануға мүмкіндік береді.
Стратегиялық жоспарлау процесі бір – бірімен байланысты кезеңдерден
тұрады және фирманың басшылары мен маркетингтік қызметкерлердің бірігуімен
жүзеге асады.
Стратегиялық жоспарлау процесі
Ұйымның міндетін анықтау – ұйымның міндетті белгілі бір іс - әрекет
түріне және оның нарықтағы орнына негізделген. Оны қандай тұтынушының
топтарына қызмет көрсетеді, қандай функциялар атқарады және қандай
өндірістік процестер қолданады соған байланысты анықтауға болады.
Ұйым өзінің міндетін анықтап алғаннан кейін стратегиялық шаруашылық
бөлімшелерін қалыптастырады (СШБ) – ол нақты нарықта бір ассортимент тобына
немесе қандай да бір тауар бөліміне жауап беретін бөлімшелер. СШБ – бұл
маркетингтің стратегиялық жоспарын құру кезіндегі басты элементтер. Олардың
әрқайсысы төмендегі жалпы сипаттамаларға ие: нақты мақсатты нарық; өз
ресурстарын және стратегияларын бақылау; нақты бәсекелестерді және олардың
ерекше артықшылықтарын анықтау.
Маркетингтік мақсатты қалыптастыру – ұйымдағы әрбір СШБ өздерінің
маркетингтік мақсаттарын қалыптастырулары керек. Олар әдетте сандық
көрсеткіштерде (сауда жүргізу, пайданың өсу проценті, нарықтың үлесі т.б.)
сапалық түсініктерде (инновация – жаңалық ) анықталады.
Ситуациялық талдау – кезінде ұйым маркетингтік мүмкіншіліктер мен
мәселелерді анықтайды. Ситуациялық талдау екі жалпы сұраққа жауап береді:
фирманың қазіргі кездегі жағдайы қандай және ол қандай бағытта қозғалады?
Осы мақсатта қоршаған ортаны зерттейді, мүмкіншіліктерді іздейді, ұйымның
сол мүмкіншіліктерді пайдалану қабілеттерін бағалайды, ұйымның әлді және
әлсіз жақтарын анықтайды, бәсекелестердің іс - әрекеттерін салыстырады және
оларды бағалайды. Егерде ситуациялық талдау ұйымның әлсіз жақтары басым
екенін көрсетсе, онда шығарып жатқан тауар топтарын тоқтату керек.
Өткізу стратегиясы - ұйымның мақсатына жетуі үшін, оның құрылымы
қандай болуы керек екенін анықтайды.
Маркетингтік құрылымдағы ең бастысы- өнімді, оны өткізуді және бағаны
жаспарлау болып табылады.
Стратегиялық жоспарлаудың төрт тәсілі бар:- олар 1) тауар- нарық
бойынша мүмкіншілік матрицасы; 2) Бостон консалтинг групп матрицасы; 3)
нарықтық старатегияның пайдаға әсері; 4) жалпы старатегиялық модель.
Осы төрт тәсілдің көмегімен кәсіпкерлер өз мүмкіншіліктерін, тауарларын
және іс - әрекеттердің бағыттарын жеке- жеке бағалайды және пайдаланады.
Осы бағалау негізінде кәсіпорынның ресурстары мен күштері бөлініп, сонымен
бірге маркетингтің сәйкес бағдарламасы өңделеді.
Маркетингтік бағдарлама - фирманың стратегиялық жоспарында оның қандай
өндіріс түрімен айналасатындығы және олардың қандай міндеттер атқаратындығы
көрсетіледі. Егерде өндірісте бірнеше ассортимент топтары, бірнеше тауар,
марка және нарық болса, онда олардың әрқайсына жеке жоспар өңделеді. Осы
барлық жоспарлар Маркетингтік жоспар деген бір терминмен анықталады.
Маркетингтік бағдарлама фирмалардың маркетингтік концепциясының
негізінде өңделеді. Маркетингтік бағдарламада ең басты орынды тұтынушылық
факторларды ескере отырып, нарықтық артықшылықты анықтау алды.
Маркетингтік бағдарламаны өңдеу мынадай элементтерден тұрады:
1. Маркетингтік мақсатты анықтау.
2. Мақсатты нарықты анықтау.
3. Нарықты кешенді талдау.
4. Маркетингтің саясатын және жоспарын өңдеу.
5. Маркетингтік бағдарламаны құру.
6. Осы бағдарламаның жүзеге асуын бақылау.
Фирмалардың ұзақ және қысқа мерзімдік мақсаттарын, сонымен бірге олардың
сандық және сапалық параметрлерін нақты қалыптастыру өте маңызды процесс.
Сандық параметрлерге – болжанған пайданың көлемі, сату көлемі, тауар
түрлері және нарық сегменттері бойынша нарықтағы үлес жатады. Ал, сапалық
параметрлерге – экологиялық, фирманың репутациясы, эргономикалық қасиеттер
және т.б. жатқызуға болады.
Маркетингтің саясатын және жоспарын өңдеу процесі мына кезеңдерден
тұрады. Олар: ақпараттарды жинау, бәсекелестердің жағдайларын талдау,
өндірілген өнімнің сегментациясы, нарықтық стратегияны өңдеу, нарықтық
тактиканы өңдеу, шығындарды анықтау және талдау, маркетингтік бағдарламаның
жүзеге асыруын бақылау.
Осы кезеңдерден кейін маркетингтік бағдарлама құрастырады. Бұл ішкі
фирмалық құжат болып есептеледі. Бағдарламаның неғұрлым маңызды
элементтеріне: өндірістік міндеттердің жиынтығы, өнім ассортименті, осы
өнімдерге сұраныс қалыптастыру, жарнама, өткізу каналдары, сату
операциялары және т.б. жатады. Бұдан кейін осы бағдарламаның жүзеге асуы
бақыланып, нәтижелер талданады.
2 САРЫ – АРҚА – НАН ЖШС – Ң ӨНДІРІСТІК – ШАРУАШЫЛЫҚ ҚЫЗМЕТІН ТАЛДАУ
1. Сары -Арка -Нан ЖШС-не жалпы сипаттама
Сары –Арқа – Нан ЖШС бұрынғы нан өнімдері зауытының негізінде
құрылған. Сәтбаев қаласының нан зауыты 1961 жылдан бастап қызмет атқарып
келеді. Нан өнімін шығаратын зауытының жұмыскерлері 46 жыл бойы өзінің
әдемі де жұмсақ құнарлы өнімдерімен қала тұрғындарын қамтамасыз етіп
келеді. 29.12.1993 жылдан бастап Сары – Арқа – Нан ААҚ ретінде құрылды
және оны Кунеділов Жақия Асанғазы ұлы басқарады. Территориясы – 1,3
гектар. Сары – Арқа – Нан ААҚ – ның соңғы № 8863 – 1930 – АО қайта
тіркеу 1999 жылдың 12 сәуірінде Қарағанды облысының әділет басқармасында
жүргізілді. Қызметтің негізгі түрі – бөлке нан және макарон бұйымдарының
өндірісі. Сонымен қатар Сары – Арқа – Нан ЖШС 1996 жылдан бері жеке –
ұжымдық кәсіпорын қызметін атқарады. 66 жұмыскерлер, 2 цехта: нан өнімдері,
макарон өнімдері, пряник өнімдері цехтары үздіксіз жұмыс істейді. 8 түрлі
нан өнімдері әзірленіп жоғары сортты макарон өнімдері шығарылады. Бірнеше
айлардың ішінде бәсекеге қабілетті кәсіпкерліктің арқасында 48962,5 мың
теңгенің өнімі шығарылды және де құрал – жабдықтар өңделіп, жаңартылды
сонымен қатар диірмен жұмыс істейді.
Сары – Арқа – Нан ұжымы өз шығарған өнімдерінің сапасын жақсарту
түрлерін көбейту үшін жұмыс атқаруда. Қазіргі қиын нарық заманында да
цехтардың барлығы да бұрынғысынша жұмыс істеп отыр.Нан, кеспе, тәтті
тоқаштар және кондитер өнімдерін шығаратын цехтар істейді.
Кәсіпорынның меншік ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...7
1. Кәсіпорында өнімдерді өткізу жөнінде мәлімет және өткізудің кәсіпорын
жұмысына тигізетін
әсері ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... 9
1.1 Өнімдерді өткізудің тұтынушыларға күнделікті тигізетін
әсері ... ... ... ... .9
1.2 Маркетингтің мақсаттары, принциптері, қызметтері және түрлері мен
салалары арқылы басқаруды дұрыс
қалыптастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... .15
1.3 Кәсіпорында өнімдерді өткізуді
ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..20
1.4 Алдағы кезеңдерге өнімдерді көп көлемде өткізуді
жоспарлау ... ... ... ... 24
2. Сары-арқа-нан ЖШС-нің өндірістік-шаруашылық қызметін талдау ... 29
2.1 Сары–Арқа–Нан ЖШС-не жалпы
сипаттама ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... 29
2.2 Сары–Арқа–Нан ЖШС-ң ұйымдық
құрылымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...31
2.3 Сары–Арқа–Нан ЖШС-гі шешім қабылдау
процесі ... ... ... ... ... ... ... ..36
2.4 Сары–Арқа–Нан ЖШС-ң сыртқы ортасын
талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... 38
2.4.1 Тұтынушылар және олардың жеке топтарының кәсіпорын қызметіне
тигізетін
әсері ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... 38
2.4.2 Жабдықтаушылар және олардың жеке топтарының кәсіпорын
қызметіне тигізетін
әсері ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... .41
2.4.3 Бәсекелестер және олардың жеке топтарының кәсіпорын қызметіне
тигізетін
әсері ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... 43
2.5 Сары–Арқа–Нан ЖШС-ң техника- экономикалық көрсеткіштері ... ... 44
2.5.1 Өнім өндіру көлемін, ассортиментін және өткізуді
талдау ... ... ... ... ... .46
2.5.2 Тауар өнімінің құрылымын
талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ...49
2.5.3 Өндірістің ырғақтылығын
талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... .52
2.5.4 Еңбек ресурстарын пайдалануын
талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... .54
2.5.5 Еңбек өнімділігін
талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ..55
3. Сары – Арқа – Нан ЖШС – де өнімдерді өткізу жүйесін ұйымдастыру және
оларды жетілдіру
жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
...58
3.1 Сары-Арқа-нан ЖШС-нің өнімді өткізу
формалары ... ... ... ... ... ... .. ... 58
3.2 Сары-Арқа-Нан ЖШС-де өнім өткізу жүйесін
ұйымдастыру ... ... ... ...59
3.2.1 Жарнама әдісі арқылы өткізу жүйесін жетілдіру
жолдары ... ... ... ... .59
3.2.2 Ынталандыру әдісі арқылы өткізу жүйесін жетілдіру
жолдары ... ... 66
3.2.3 Акция арқылы өткізу жүйесін жетілдіру
жолдары ... ... ... ... ... ... ... ..68
3.3 Сары-Арқа-Нан ЖШС-де өнімді тиімді сату процесі арқылы табыс
табу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 70
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...74
Пайдаланған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ...76
Қосымша
(лар) ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... .77
КІРІСПЕ
Кәсіпорын үшін сапалы өнім өндіріп және осы өнімдерді көп көлемде сату
маңызды. Жалпы кәсіпорынның өнімдерін сату жолын және өткізуін ұлғайту
маркетинг арқылы жүзеге асырылады. Яғни дипломдық жұмыстың басты мақсаты
кәсіпорында өнімдерді өткізуді ұйымдастырудың осы заманғы нысандары мен
әдістері болып табылады. Өнімдерді өткізуді тиімді іске асыру үшін фирма
барлық күштерін тұтынушының қажеттілігін қанағаттандыруға шоғырландыруы
тиіс. Ал адам қажеттері жиі өзгеріп тұрады. Сол өзгерістерге неғұрлым
икемді бейімделген кәсіпорындар ғана нарықта көп уақыт сәтті өмір сүре
алады. Сондықтан тұтынушыларды зеттеудің маңызды бағыты олардың
қажеттіліктерін неғұрлым толық, түгендеу, талдау, даму бағытын анықтауға
болады.
Өткізуді басқару - бұл табыс табу, өткізудің көлемін өсіру, нарық
бөлігін жоғарлату сияқты мекеменің алдына қойған мақсаттарына жету үшін
мақсатты сатып алушылармен пайдалы алмастыруларды белгілеу, нығайту және
қолдау шараларын талдау, жоспарлау және оларды жүзеге асыруды бақылау.
Маркетинг басқарушысы өзінің ең әйгілі бейнесіне фирманың осы мезеттегі
өндірген өнімдердің барлық көлемдерін өткізуге қанша клиенттер керек
болатын болса, соншасын таба алатын маман ретінде көрсетіледі. Демек, бұл
оның міндет шеңберін өте қысқа түрде көрсету болып саналады. Маркетинг
басқарушысы тек қана сұранымды болдыру және кеңейтумен айналысуымен қатар,
оны қысқарту, өзгерту, проблемаларымен де айналысады. Өткізуді басқарудың
міндеті-сұранымның деңгейіне, уақытына және сипаттамасына әсер ету арқылы
мекеменің алдына қойған мақсатына жетуіне көмектесу. Өткізуді зерттеудің
негізінде стратегиялық және оперативтік жоспарлар құрылады. Тауар саясаты
тауардың ассортименттік тұжырымдамасын, оларадың сапасын және бәсекеге
қабілеттілігін жоғарлатуды өнімнің өмірлік циклын талдауды және ескі
өнімдердің байланысын анықтауды, тауар белгілерін иемдену стратегиясын
айқындауды, ораманы жасау және сервизді орналастыруды басқаруды қамтиды.
Баға саясаты баға жасаудың түрлі әдістерін қамтиды. Өткізу саясаты өткізу
формаларымен арналарының тиімді жүйелерін ұйымдастыруды көздейді. Өнімдерді
өткізу саясатын және жоспарын өңдеу процесі мына кезеңдерден тұрады. Олар:
ақпараттарды жинау, бәсекелестердің жағдайларын талдау, өндірілген өнімнің
сегментациясы, нарықтық стратегияны өңдеу, нарықтық тактиканы өңдеу,
шығындарды анықтау және талдау, маркетингтік бағдарламаның жүзеге асыруын
бақылау? Сонымен қатар әрбір кәсіпорын нарықтағы сұраныс пен ұсынысты
зерттей отырып, өнім өндіру және де өнімдерді тұтынушыға жеткізілу барысын
бақылап, сатып алушының қажеттіліктерін талдау керек. Осы зерттеліп отырған
объектінің өнімдерін өткізу жолдарын және әдістері мен нысандарын таңдау,
жарнаманы дұрыс ұйымдастыру қажет болып табылады.
Өнімдерді өткізу туралы жалпы мәлімет және өткізудің кәсіпорынға
тигізетін әсері жайлы теория жүзінде жан – жақты зерттелген. Сонымен қатар
дипломдық жұмыстың тақырыбын жан – жақты зерттеп, толық ашу үшін Сары –
Арқа – Нан ЖШС – нің техника – экономикалық көрсеткіштері, өнім өндіру
көлемі, ассортиментін және өткізуді талдау, тауар өнімінің құралымын
талдау, өндірістің ырғақтылығынталдау, еңбек ресурстарын пайдалануын
талдау, еңбек өнімділігін талдау сияқты және тағы да басқа мәліметтерге әр
түрлі құжаттар пайдаланылды.
Өндірілген өнімдерді өткізу, негізінде дипломдық жұмыс жоғарыдағы аталған
материалдар мен құжаттар негізінде осы зерттеліп отырған кәсіпорынның
болашақтағы өнімдерін кең көлемде өткізу жолдарын ұлғайту үшін өткізудің
әртүрлі әдістер, ұсыныстар, іс шаралар қарастырылады.
Атап айтқанда,
• Жарнама, оның ішінде теледидар, радио, афиша, газет, журнала арқылы;
• Жаңа нарықтармен жұмыс істеу;
• Әртүрлі акция жүргізу;
• өнімді өткізуді ынталандыру;
• Өнімді тиімді сату процесі арқылы табыс табу.
1. КӘСІПОРЫНДА ӨНІМДЕРДІ ӨТКІЗУ ЖӨНІНДЕ МӘЛІМЕТ ЖӘНЕ ӨТКІЗУДІҢ КӘСІПОРЫН
ЖҰМЫСЫНА ТИГІЗЕТІН
1.1.Өнімдерді өткізудің тұтынушыларға күнделікті тигізетін әсері
Жалпы өнімдерді өткізу саласы маркентинг болып табылады. Маркетинг
біздің әрқайсымыздың әрбір күнгі өмірлік мүддемізге әсерін тигізуде. Біз
Сирс радиосағаты Барбры Стрейзанд әніне қосылған кезде оянамыз, одан
Юнайтед Эйрлайнс әуекомпаниясының Гавай аралындағы демалыс туралы
жарнамалық ролигінің кезегі келеді.Ваннада Колгейт пастасымен тіс
тазалаймыз, Жиллет алмасымен қырынамыз, ауызды Люстерин антисептигімен
тазартамыз, шашымызға Ревлон лагін жағумен қатар, тағы басқа көптеген
әлемнің әр тарапында жасалған туалет керек-жарақтарын, құрал-аспаптарын
пайдаланамыз. Осының бәрі маркетинг жүйесі арқылы мүмкін болып отыр және де
біз тараптан ең аз күш-жігер жұсаумен.Ол бізден бұрын өткендердің аңсаған
өмірін ақиқатқа айналдырды.
Таң қалудың қажеті жоқ! Американдықтарды теледидар жарнамалық
роликтері, газеттегі құлақтандырулар, пошта арқылы тіке жіберілетін
жарнамалар тұрақты түрде мазалауда, қайсы біреу ылғи бірдеңені сатқысы
келеді. Ешкім де өлімнен, салықтан және коммерциядан қашып құтыла алмайды.
Сондықтан тауар өткізу маркетингтің ең маңызды элементіне жатпайтынын
білген көпшілік таң қалады. Өткізу-маркетинг айсбергінің тек бас
жағы.Өткізу-маркетинг функцияларының тек бір ғана, оның үстіне ,ол ең
елеулілер қатарына да жатпайды. Егер маркетинг қайраткері маркетингтің
тұтынушылар мұқтаждығын анықтау, жарамды тауарлар дайындау және оларға
лайықты бағалар қою, тарату жүйелерін жолға қою және тиімді ынталандыру
сияқты тарауларымен жақсы жұмыс атқарған болса, ондай тауарларды өткізу
қиынға соқпайды.
Ерекше өтімді тауарларды тұтынушылар өздері аңдып, іздеп жүретіні
әркімге белгілі. Истман Кодак фирмасы Инстиматик фотоаппаратын, Атари
фирмасы бірінші бейне ойындарын, Мазда фирмасы РХ-7 спорт автомобилін
шығарғанда, олардың тапсырыс астында қалғанын сол кездегі уақыт талабына
сай тауарлар шығарғанымен түсіндіруге болады.
Олар басқаларға еліктелген емес,сол кездегі тауарлардан айрықшылығы
бар және тұтынушыларға жаңа пайдалар келтіретін бұйымдар болатын.
Басқару проблемалары жетекші тоертиктерінің бірі Петер Друкер былай
дейді: Маркетингтің мақсаты-өткізуде жұмсалатын күштерді қажетсіз ету.
Оның мақсаты-клиентті жақсы білу және түсіну арқылы ұсынылған тауар не
қызмет оған сондай дәл болғандықтан,ол өзін өзі сатады деген түсінік.
Бұл өткізуге керекті әрекеттер және оны ынталандыру өз маңызын жойды
дегенге жатпайды.Төте айтқанда,ол маштабты маркетинг кешенінің бөлігі
болады, демек, нарыққа максимальды түрде әсер ету үшін, маркетинг құралдар
жинағын бір-бірімен гармониялы түрде байланыстыру.
Біз маркетингке былай деп анықтама береміз:
Өнімдерду өткізу – мұқтаждық және тұтыныс қажеттерін алмастыру
арқылы орындауға арналған адамзат әрекеттері. Осы анықтаманы түсіндіру
үшін, мына түсініктемелерге тоқталық:
мұқтаждық,тұтыныс,мүдде,тауар,алмас тыру,келісім және нарық.
Мұқтаждықтар.
Маркетинг негізінде алынатын бастапқы ұғым-адамдардың мұқтамдық
идеясы.
Мұқтаждық - адамның өзіне керекті бірдеңенің жетіспейтіндігін сезіну.
Адамдардың мұқтаждығы көп түрлі және күрделі.Мұнда негізгі физиологиялық
тамаққа,киімге,жылынуға және қауіпсіздік мұқтаждықтары және әлеуметтік-
рухани жақындасу,әсерлену,құштарлық,сондай -ақ жеке мұқтаждық-білімге
құштарлық,өзін өзі дәріптеу.Бұл мұқтаждықтар Медисон-авеню әрекеттері
арқылы пайда болмайды,ол адам табиғатының бастамасында бар жағдайлар.
Тұтыныстар.
Өімдерді өткізудің пайда болуына себепкер екінші бастапқы идея-
тұтыныс. Тұтыныс – жеке адамның мәдени дәрежесіне сәйкестелінетін
мұқтаждықтың арнайы пішіні.Бали аралының аш тұрғынына манго жемісі,торай
еті және фасоль керек,ал ашыққан АҚШ тұрғыны өз тұтынысын бөлке нан,
туралған бифштекс, майға қуырылған картоп және кока-коламен
қанағаттандырады.
Тұтыныстар нақтылы қоғамның мәдени әдет-ғұрпын қанағаттандыруға
арналған объектілер арқылы көрінеді. Қоғамның прогрессивті өркендеуіне
байланысты оның мүшелерінің де тұтынысы өседі.Адамдар күннен күнге оларды
қызықтыратын,құмарлығын оятатын сан алуан объектілермен кездесуде.
Өндірушілер өз тарапынан тауарларды алу ықыластарын ынталандыратын бағытта
әрекеттер жасауда. Олар өздері шығаратын тауарлармен адамдар мұқтаждығын
байланыстыруға тырысуда.Тауарды бір не бірқатар арнайы мұқтаждықтарды өзі
жасамайды. Ол өзінен өзі пайда болады.
Мүдделер.
Адамның тұтыныс талаптары шексіз,ал оларды өтеуге қажетті игіліктер
шектеулі.Сондықтан адам өз мүддесін қаражатына байланысты шектеп,өзін толық
қанағаттандыратын тауарларды таңдайды.
Мүдде - сатып алу мүмкіншілігіне байланысты түрде орындалатын тұтыныс.
Қоғам келесі жылғы өндіріс көлемін өткен жылғы мүдделер жинағы бойынша
жоспарлауға мүмкіншілігі бар. Экономикасы орталықталған түрде жоспарланатын
елдерде өндірісті нақ осылай жоспарлайды. Дегенмен, мүдде сенімсіз
көрсеткіш. Адамдарды күнделікті пайдаланудағы заттар жалықтыратындықтан,
олар әртүрлілік әсерлерді іздәуге құмар.
Таңдауды өзгерту бағаны өзгерту нәтижесінде және табыс деңгейіне
әсерін тигізуі мүмкін. Мысалы, Фольксваген автомобилінің қасиеттеріне
оның ең қарапайым көлік құралы екендігі, онша жоғары емес сатып алу бағасы,
отын үнемділігі және еуропалық жүрісі жататын болса, ал Кадиллак жоғары
комфортты, сән-салтанатты, мәртебелілікті көрсетеді.Адам, оның ерекше
тұтыныстары, тауар ресурстарын есепке ала отырып, сайып келгендегі сапа-
қасиеті ең жоғары түрде қамтамасыз ете алатын тауарды таңдайды.
Тауарлар.
Адамдардың мұқтаждығы, тұтыныстары және мүдделері өз сұранысын
қанағаттандыру үшін оларды тауар қажет деген ойға келтіреді.
Тауар - назар аудару, иелену, пайдалану және тұтыну үшін нарыққа
шығарылған, мұқтаждық пен тұтынысты қанағаттандыруға арналған барлық
ұсыныстар.
Әйел адам әдемі болуға мұқтаж деп саналық. Осы мұқтаждықты өтеуге
арналған барлық тауарларды біздер таңдау тауар ассортименті деп атаймыз.
Бұл ассортимент құрамына косметика, жаңа киім, курортта күнге күю,
косметолог қызметі, пластикалық операция, т.б. жатады.Бұл тауарлардың
қажеттілік дәрежесі бірдей емес. Ең алдымен, косметикалық құралдар, киімдер
не шаш алдыру сияқты қол жететін және арзан тауарларды алу ықтималдығы бар.
1 сурет Тұтынуды қанағаттандырудың үш дәрежесі
Нақтылы тауарды және нақты адам тұтынысын шеңбер түрінде бейнелеуге
болады, ал тауардың осы тұтынысты қанағаттандыруын олардың қосарлану
дәрежесімен көрсетуге болады. 1 суретте А-тауары Х-тұтынысын
қанағаттандырмайды, Б-тауары оны жартылай қанағаттандырады, ал В-толық
қанағаттандырады.Бұл жағдайда В идеальды тауа деп аталады.
Тауар тұтынушының қажеттілігіне неғұрлым сәйкес болса, солғұрлым
өндіруші табыстырақ болады. Балмұздақ жасаушы тұтынушыдан сізге
балмұздақтың қандай дәрежедегі майлылығы және тәттілігі ұнайды деп сұрады
делік. Ал олардың жауаптары 2 суреттегі Идеал нүктесі арқылы көрсетіледі
делік. Осыдан кейін тұтынушы үш сорт балмұздақтың дәмін көріп, олардың
майлылық және тәттілік дәрежесін анықтауды қарастыралық. Әр сорттың
орындары 2 суретте нүктелермен көрсетілген. Басқаларға қарағанда Б сорты
қажетті идеалдық қасиеттер жағынан үйлесіңкірейді. Егер өндіруші тұтыныс
идеалы Б сортынан жақынырақ балмұздақ ұсынатын болса, бұл жаңалық, олардың
бағалары және қол жету дәрежелері салыстырмалы түрде, нарықтағы Б сортына
қарағанда тәп-тәуір өтімдірек болады.
1.1 сурет Балмұздақ сорттарын майлылық және тәттілік көрсеткіштері
бойынша салыстыру
Бұл моральдық қорытындысы: өндіруші өз тауарларын сатқысы келетін
тұтынушыларды өзі іздеуі керек, олардың тұтыныстарын анықтап, сол тұтынысты
толығырақ қанағаттандыратын тауар шығаруы керек.
Тауар деген түсінік физикалық объектілермен шектелмейді, қызмет
атқаратын, демек, мұқтаждықты қанағаттандыратын әрбір нәрсені тауар деп
атауға болады. Оған бұйымдар мен қызметтерден басқа, адамдар, орын, мекеме,
әрекет түрлері және идеялар да жатады. Тұтынушы теледидардан қандай ойын
сауық хабарын көргісі келетінін, қайда демалысқа барғысы келетінін, қандай
мекемелерге көмек көрсеткісі келетінін, қандай идеяны қолданғысы келетінін
өзі шешеді.Кейбір кездерде тауар деген термин табиғи емес сияқты болып
көрінетін болса, онда басқа тұтынысты қанағаттандырушы, төлеу құралы не
ұсыныс терминдеріиен алмастыруға болады. Осы сөздердің бәрі әртүрлі адамдар
үшін әртүрлі бағалау маңызын анықтайды.
Алмастыру.
Адамдар өз мұқтаждықтарын, мүдделерін алмастыру арқылы
қанағаттандырған жағдайда ғана маркетинг түсінігі орынды болады.
Алмастыру - өзіне керекті затты басқа біреуден алу үшін оның орнына басқа
бірдеңені ұсыну.
Алмастыру жеке адамдар өзіне қажетті заттарды алу үшін орындайтын
төрт тәсілдің бірі болып саналады. Мысалға, қарны ашқан тамақты мынандай
төрт тәсілдермен таба алады: аңшылық, балық аулау не жеміс жинау арқылы
өзін- өзі тамақпен қамтамасыз ету ( өзін- өзі жабдықтау), біреудің тамағын
ұрлау (тартып алу), сұрап алу (тіленушілік) және өзіне берілген тамақ
орнына басқа бірдеңені, айталық, ақшаны, басқа тауарды не қайсы бір
қызметпен төлеу (алмастыру). Алмастыру маркетингтік ғылыми пән ретінде
негізгі түсініктемесі болып саналады. Ерікті түрдегі алмастыруды орындау
үшін бес шартты орындау қажет:
1. Ең кем дегенде, екі жақ алмастырушылар болуы керек.
2. Әр жақтың басқа жаққа бағалы саналатын бірдеңесі болуы керек.
3. Әр жақтың өз коммуникациясы мен тауарын жеткізуге мүмкіншілігі болуы
керек.
4. Әр жақ қарсы жақпен істес болудың орынды және ықыласты екендігіне сенімі
болуы керек.
5.Әр жақтың қарсы жақ ұсыныстарын қабылдау, қабылдамау бостаншылығы болуы
керек.
Бұл бес шарт алмастырудың болуының потенциальды мүмкіншіліктерін
көрсетеді. Ал алмастырудың болу-болмауы көп нәрселерге, оның ішінде
алмастыруға қатысушылардың шарттасуына байланысты болады.Егер шарт
орындалған болса, алмастыру нәтижесінде оған қатысушылар пайда табады (не,
ең кем дегенде, зиян көрмейді) деген қортындығакелуге болады, өйткені
олардың әрқайсысы ұсынысты қабылдау - қабылдамауға ерікті болатын.
Келісім.
Егер алмастыру өнімдерді өткізудегі негізгі түсініктеме болса,
келісім өнімдерді өткізу өрісіндегі негізгі өлшем бірлігіне жатады.
Келісім - екі жақтың құндылықтарымен коммерциялық алмасуы.
Ол үшін А жағы Б жағына Х затын беріп және ол жақтан У затын
алмастырып алу керек.Айталық, Джон Смитке 400 доллар беріп, одан теледидар
алады. Бұл классикалық ақшалай келісім, бірақ коммерциялық құндылықтармен
алмасуда ылғи ақшаның болуы міндетті түрде емес.
Бартерлік келісімде Джонс теледидар орнына Смитке мұздатқыш
береді.Бартерлік келісім кезінде тауар орнына қызметтермен алмасу болуы
мүмкін, мысалға, заңгер Джонс дәрігер Смиттің дәрігерлік тексеру жүргізгені
үшін оған өсиет толтырып береді ( 1ойманы қара ).
Келісім мынадай шарттардың орындалуын талап етеді: 1) ең кем дегенде,
құны белгіленген екі зат болуы керек; 2) келісілген шарты; 3) келісілген
оны іске асыру уақыты және 4) келісілген оны іске асыру орны керек. Келісім
жағдайлары заң тарапынан қолданылып және қорғалады.
Келісімді жай беруден айыра білу керек. Жәй беруде А жағы Б жағынан Х
затын бергені үшін алмастырып ештеңе алмайды. Жәй беруге сыйлықтар,
субсидиялар, қайырымдылық акциялары жатады және олар алмастырудың бір түрі
болып саналады.Әрине, сыйлық беру де өзіне деген мейірімді сенімшілік
тудыру, айыптылық сезімінен құтылу не қарсылас жақты өзіне міндетті ету
сияқты қайсыбір пайданы көздейді. Кәсіпкер қайырымдылық жинаушылар, яғни
әртүрлі қорларға қайырымдылық жинаушы кәсіпкерлер сыйлық берушілердің түп
мінездеріндегі мырзалықты мүдделерін жақсы түсінетіндіктен, олардың
іздеген пайдаларын қамтамасыз етуге тырысады. Жалпы өнімдерді көп көлемде
және жылдамырақ өткізу үшін, тұтынушы түсінігіне де көңіл аудару қажет.
Тұтынушы түсінігі – сатып алушыларды зерттеу, оларды сатып алуға апаратын
негізгі себептерін анықтау және тұтынушылардың құлықтарын талдау ісі
қазіргі рынокта табысты жұмыс істеудің қуатты құралы болады. Сатып
алушыларды терең түсінудің өзі фирмаға кең мүмкіндіктер жасайды, атап
айтқанда:
• әлеуетті тұтынушылармен қарым – қатынасты жақсартады,
• олардың қажеттерін болжауға көмектеседі,
• сұранысы көбірек тауарларды шығаруды қамтамасыз етеді,
• тұтынушылардың мұқтажын түсініп, оны қанағаттандыру арқылы олардың
сеніміне ие болады,
тиісті өнімдерді өткізу стратегиясын тауып, жүргізуге көмектеседі.
Өткізу көзқарасына сәйкес тұтынушыларды екі топқа бөлуге болады:
• түпкі тұтынушылар – тауарды өзіне тұтыну үшін алатын тұтынушылар;
• кәсіпқой – тұтынушылар – тауарды өндіру процесінде қолдану немесе
басқаларға сату үшін сатып алушылар.
Осы екі түрлі тұтынушылар тобының қылықтары әрқалай болады.
Өйткені олардың:
• тауарды сатып алу мақсаттары әртүрлі,
• сатып алу туралы шешім қабылдау әдістері басқаша,
• сатып алу туралы шешім қабылдау кезінде қолданылатын тауардың таным
көздері әртүрлі,
• сатып алу себептері ұқсас емес,
• сатып алу жиілігі әртүрлі,
• тауар туралы білім деңгейі басқа,
• сатып алғаннан кейін сервис талаптары өзгеше.
Өнімдерді өткізуді тиімді іске асыру үшін фирма барлық күштерін
тұтынушының қажеттілігін қанағаттандыруға шоғырландыруы тиіс. Ал адам
қажеттері жиі өзгеріп тұрады. Сол өзгерістерге неғұрлым икемді бейімделген
кәсіпорындар ғана нарықта көп уақыт сәтті өмір сүре алады. Сондықтан
тұтынушыларды зеттеудің маңызды бағыты олардың қажеттіліктерін неғұрлым
толық, түгендеу, талдау, даму бағытын анықтауға болады.
Егер сыйлық берушілерді ұмытатын болса не оларға құрметтеушілік
көрсетілмесе, қор тез арада өзін қолдаушылардан айрылады. Соның нәтижесінде
кәсіпкер нарық қайраткерлері соңғы кездерде маркетинг тұжырымдамасын
кеңейтіп, оның өрісіне келісім кезіндегі арақатынасты зерттеумен қатар жәй
беру кезіндегі мінез-құлықты да талдауға мән беруде.
Өнімдерді өткізу, яғни маркетинг қайсыбір затқа, қызметке не идеяға
мақсатты аудиторияның жауапты реакциясын болдыру үшін пайдаланылатын
әрекеттерден құралады.
2. Маркетингтің мақсаттары, принциптері, қызметтері және түрлері мен
салалары арқылы басқаруды дұрыс қалыптастыру.
Маркетинг термині ағылшынша market (нарық) сөзінен шыққан және дәл
мағынасы нарықпен байланыста кәсіпкерлік әрекетті білдіреді. Нарық
түсінігі осы цикілдің соңғы түсінігі маркетингке жетелейді. Маркетинг-ол
нарыққа қай жағынан да қатынасы бар адам әрекеттері. Маркетинг- адамдардың
мұқтаждығы мен тұтынысын қанағаттандыруды мақсат етіп, алмастыру арқылы
нарықта жұмыс атқару. Сонымен, маркетинг- мұқтаждық және тұтыныс қажеттерін
алмастыру арқылы орындауға арналған адамзат әрекеттері деген анықтамамызға
қайта ораламыз.
Маркетингтік мақсаттар фирманың өз мақсатына жетуін қамтамасыз етеді.
Бұл мақсаттар сан арқылы көрсетіледі және нақты, уақыты шектеулі, икемді
болып келеді, әр түрлі жағдайларға қарай түзетуге келетін мақсаттар болуы
мүмкін.Мақсаттар сатысында, әрине, алғашқы орын фирманың табиғи мақсаты
болып саналатын – үнемі пайда түсіру және оны көп шамалау болып табылады.
Көптеген американдық батыс еуропалық, ресейлік және қазақстандық фирмалар
пайданы өзінің қызметінің негізгі мақсаты ретінде қарастырады. Қазіргі
жағдайдағы маркентингті басты мақсаты – адам факторы, бизнес әлемінде
табысты дамып келе жатқан компаниялардың басшылары оны жандандыру мәселесі
– фирмамен маркетингтің мұратына жету үшін керек маңыздылардың бірі деп
санайды.
Әр түрлі компаниялардың мақсаттары бірдей бола бермейді, әйтсе де
осылардың арасынан ең негізгісін саралап, сонымен бірге арадағы мақсат
болып табылатын екінші деңгейдегі мақсаттардың бәрін бір тізімде
біріктіруге болады. Кейіннен сыртқы ортаны маркетингтік талдау нәтижесінде
және фирманың бәсекеге қабілетін, сондай – ақ ол қабілетті арттыру жолдарын
анықтағанда, бұл мақсаттар түзетілуі мумкін. Маркетингтің мақсаттары келесі
суретте көрсетілген.
Маркетингтік мақсаттар
Тұтынушының сұранысын ең көп
шамада қанағаттандыру
Нарық үлесін ұлғайту
Пайданы өсіру
Саяс
атқа
қаты
сты
фирм
а
мақс
атта
ры
Өнім жөніндегі мақсаттар
Сапаны басқару жүйесін жасау
Буып түю, орау жақсарту
Жаңа тауарларды әзірлеу
Баға жөніндегі мақсаттар
Бағаның төмендеуі
Бағаның өсуі
Икемді бағаларды қолдану
Өткізу бойынша мақсаттар
Сатуға тиімді жол іздеу
Фирмалық дукен ашу
Делдалдар жуйесін кеңейту
Коммуникация жөніндегі
мақсат
Тауар бойынша бренд құру
Фирманың беделін арттыру
Жарнама шығынын өсіру
1.2 сурет Маркетингтің мақсаттары
Маркетингтің негізгі принциптері оның концепцияларынан қалыптасып,
мыналардан тұрады:
Біріншісі, фирманың нақты белгіленген коммерциялық түпкі әрекет
нысанына бағытталған ұзақ уақытқа арналған мақсатына сәйкес нарық үлесіне
жету.
Екінші, фирманың өз алдына қойған мақсаттарына жету
жолдарын комплексті түрде айқындау.
Үшіншісі, әрекеттенуге таңдап алған нарықтың жағдайын және
өз талабын барынша ұштастырып есепке алу, сонымен қатар, ол
нарыққа нысаналы әсер ету.
Төртінші, келешекті сезу және соған байланысты жаңа тұтыну
қасиеттерімен тауарын өңдеу.
Бесінші, фирманың сыртқы ортасының өзгерісіне өзіне ыңғайлы тез және
тиімді реакция қамтамасыз ететін белсенділік, бастаушылық, іскерлік
көрсету.
Көптегент ғалымдар маркетинг қызметтерін талдаушы, өндірістік,
өткізішілік және басқарушылық блоктарына жіктейді. Талдаушы қызметке
нарықты және тауарды зерттеу, стратегиялық және оперативтік жоспарлау
жатады, ал өндіріске – тауарды өндіруді ұйымдастыру және олардың сапасын
жоғарлату; өткізушілікке - өнімді жылжыту және сату қызметі жатады.
Маркетингке жоспарлау, ұйымдастыру, уйлестіру мен бақылау сияқты кез
келген басқарудың функциялары да жатады. Олар маркетингті мынандай өзіндік
ерекшелік функцияларымен нақтыланып отырады:
• Нарықты маркетингтік тұрғыдан зерттеу;
• Маркетингті жоспарлау;
• Кәсіпорынның маркетингтік қызметін ұйымдастыру;
• Тауарлық саясатын жүзеге асыру;
• Баға саясатының қалыптасуы;
• Кәсіпорынның сату саясаты;
• Өнімнің жылжуы мен коммуникациясын ұйымдастыру;
• Кәсіпорынның маркетинг тік қызметін бақылау;
Маркетингтік зерттеудің негізінде стратегиялық және оперативтік
жоспарлар құрылады. Тауар саясаты тауардың ассортименттік тұжырымдамасын,
оларадың сапасын және бәсекеге қабілеттілігін жоғарлатуды өнімнің өмірлік
циклын талдауды және ескі өнімдердің байланысын анықтауды, тауар белгілерін
иемдену стратегиясын айқындауды, ораманы жасау және сервизді орналастыруды
басқаруды қамтиды. Баға саясаты баға жасаудың түрлі әдістерін қамтиды.
Өткізу саясаты өткізу формаларымен арналарының тиімді жүйелерін
ұйымдастыруды көздейді, бұған көтерметжәне бөлшек сауда желісі арқылы
өткізу, тасымалдау, тұтынушыларға өнімді жеткізуге жатады. Өнімдерді өткізу
әрекетін бақылау оны өткізер кезінде жүргізіледі және жүзеге асатын
шараларға белгілі түзетулер енгізуге жағдай жасайды, сөйтіп фирманың
маркетингтік қызметінің жемісті болуына мүмкіндік береді.
1.2.1 кесте
Сұранысқа байланысты маркетинг түрлері
Маркетинг түрлері Сұраныс Маркетингтің міндеті мен
түрлері мақсаты
Конверсиялық маркетинг: барлық Жағымсыз Тауарды жақсарту, бағаны
немесе бірнеше нарықтың сұраныс төмендету, өткізу арналарын
сегменттері тауарды жақсарту, қоғамның пікірін
қабылдамайды. өз мүддесіне сай өзгерту
Креативтік маркетинг (дамушы Жасырын Нарықтың сыйымдылығын
маркетинг): жасырын сұранысты сұраныс бағалау, жасырын сұранысты
әйгілеуге бағытталған маркетинг қанағаттандыратын тауарды
іздеп табу
Ремаркетинг: сұраныс төмендегенТөмендейтін Жаңа нысаналы нарықты табу,
жағдайда қолданылатын маркетингсұраныс оған сәйкес тауардың
қасиеттерін өзгерту,
коммуникацияны тиімді
жүргізу
Синхромаркетинг: сұраныс Тұрақсыз Сұранысты уақыт мерзімі
өндіріс күшінен біршама асатын сұраныс бойынша реттеу, икемді баға
болса, немесе бұл тауардың қолдану
өндіріс көлемі нарық қажетінен
көп болса қолданылатын
маркетинг
Демаркетинг: қанағаттандыра Артық сқранысБағаны көтеру, өтімді
алмайтын сұранысты төмендетуге ынталандыру шаралары мен
бағытталған маркетинг сервисті азайту, сұраныс
көлемін төмендету
Қарсы әрекет жасайтын Иррационалды Бағаны кенет көтеру,
маркетинг: тұтынушының және сұраныс тауардың қол жеткізуіне шек
қоғамның жағдайын жақсарту (өлшемге қою, тауардың денсаулыққа
мақсатымен зиянды тауарларға келмейтін зияндығы туралы
қарсы қолданылатын маркетинг сұраныс) тұтынушыларға ақпарат
тарату
Ынталандырушы маркетинг: ынталы Бағаны төмендету, жарнаманы
әдістер табу жолында әрекет Сұраныс жоқ күштейту, тауардың ұтымды
жасайтын маркетинг жақтарын көрсету, өтімді
ынталандыру шараларын
қолдану
Демеуші маркетинг: сұранысты Сұраныс толықТауардың сапасына және
бір деңгейде сақтауға арналған қанағаттанғанқызмет көрсету қасиеттеріне
марктинг көбірек назар аудару
Маркетингтік нақты жүзеге асырылуы кәсіпорынның салалық сипатына, оның
ұсынылатын тауарларының пайдалану орнына байланысты болады. Осыған
байланысты маркетингтің біренеше саласы кездеседі.
Өнеркәсіп маркетингі дегеніміз өндіріс үдерісінде тұтынылатын
тауарлармен, қызметтермен, оларды тұтынатын және сауда-саттықпен
айналысатын фирмалар шұғылданатын маркетинг түрі.
Қызмет маркетингі дегеніміз өнім ретінде қызметтермен шұғылданатын
маркетинг түрі.
Халықаралық маркетинг- кәсіпорындардың сыртқы экономикалық
әрекеттерінде қолданылатын маркетинг түрі.
Банк маркетингі дегеніміз жалпы капитал нарығында және оның жеке
салаларында, соның ішінде банк саласында, несие саласында, құнды
қағаздарнарығында болып жатқан үрдістері зерттеуді және есепке алуды
болжайтын банкті басқару жүйесін сипаттайды.
Бейкоммерциялыпқ маркетинг институционалды маркетинг деп те айтады.
Оны ұйым және жеке тұлғалар өздерінің идеяларын тарату үшін қолданылады.
Бейкоммерциялық маркетинг дегеніміз нақты ұйымдар және олардың әрекеттеріне
мақсатты аудиторияны позициясын және қатынасын ұтымды өзгерту немесе
қалыптастыру үшін қолданылатын маркетинг түрі.
Инвестициялар маркетинг – бұл маркетинг жаңа бағыты. Оның негізі
сипаттамасы технология және өндірісті ұйымдастыру болып табылады
Интеллектуалды өнімдер нарығындағы маркетинг. Таур ретінде
интелектуалды өніммен маркетинг әрекетін жүргізу ерекше тәсілдерді қажет
етеді.
Алмастыру әрекеті қажетті жұмыстар орындауды талап етеді. Бірдеңені
сатқысы келген адам алушыны іздеуі, олардың мұқтаждығын анықтауы, қажетті
тауарларды жобалауы, оларды нарыққа жеткізу, жинастыру, тасымалдауы, баға
туралы келісуі, т.б. орындауы керек. Маркетингілік әрекеттердің негізін
тауарды дайындау, зерттеу, коммуникацияны жөнге салу, тарату ұйымдастыру,
баға белгілеу, сервис қызметтер құрайды. Әдетте, маркетингті сатушы өз
тағдырымен өзектес іспен шұғылданады, ал онымен сатып алушылар да
айналысады.
Үй бикелері қаржысына қарай керекті тауарларды іздестіргенде, өз
маркетингіменайналысады. Фирма жабдықтаушысы тапшы тауарды табу үшін
қажетті сатушыларды іздеп, оларға қызығарлықтай келісім шарттарын ұсынады.
Сатушы нарқы деп сатушының билігі үстем, ал сатып алушы белсенді нарық
қайраткері ролін атқаратын нарықты айтады. Сатып алушы нарқы деп сатып
алушы билігі үстем және ең белсенді нарық қайраткеріне сатушы жататын
нарықты айтады. 50 жылдардың басында тауарларды ұсыну олардың сұранысынан
асып түсе бастағандықтан, маркетингті сатып алушыларды іздестіруші
сатушылармен байланыстыра бастады. Кітап автосы осы көзқарасты қолдайды
және сатушылар алдында кездесетін маркетингілік проблемаларды стып алушылар
нарқы жайында талдайды.
Алмастыру процесімен айналысушыларды бәрі де уақыт өткен сайын оны
жетілдіре түсуді үйренеді. Атап айтқанда, сатушылардың өз маркетингін
басқарудағы іскерлігі арта түседі. Маркетингті басқаруға біз былай деп
анықтама береміз.
Маркетингті басқару - бұл табыс табу, өткізудің көлемін өсіру,
нарық бөлігін жоғарлату сияқты мекеменің алдына қойған мақсаттарына жету
үшін мақсатты сатып алушылармен пайдалы алмастыруларды белгілеу, нығайту
және қолдау шараларын талдау, жоспарлау және оларды жүзеге асыруды бақылау.
Маркетинг басқарушысы өзінің ең әйгілі бейнесіне фирманың осы мезеттегі
өндірген өнімдердің барлық көлемдерін өткізуге қанша клиенттер керек
болатын болса, соншасын таба алатын маман ретінде көрсетіледі. Демек, бұл
оның міндет шеңберін өте қысқа түрде көрсету болып саналады. Маркетинг
басқарушысы тек қана сұранымды болдыру және кеңейтумен айналысуымен қатар,
оны қысқарту, өзгерту, проблемаларымен де айналысады. Маркетингті
басқарудың міндеті-сұранымның деңгейіне, уақытына және сипаттамасына әсер
ету арқылы мекеменің алдына қойған мақсатына жетуіне көмектесу. Жай
айтқанда, маркетингті басқару- бұл сұранымды басқару . Мекеме өз тауарының
сұраным деңгейі туралы ұсыныс дайындайды. Әрбір бөлек алынған кезенде нақты
сұранымның деңгейі тілекті деңгейден төмен, оған сәйкес не одан жоғары
болуы мүмкін. Осы жағдайлардың бәрімен де маркетингті басқару байланысты
түрде болады. Маркетингтің мақсаттары, принциптері, қызметтері және түрлері
мен салалары арқылы басқаруды дұрыс қалыптастыру қажет. Ол ушін ең бірінші
маркетингілік жағдайларды таңдап, белгіленген жоспарларды іске асыратып,
әрбір бақылау функцияларын орындалуы қажет. Сонымен қатар басқаруды дұрыс
қалыптастыру үшін өткізу қызметінің басшылары және жәй қызметкерлері,
жарнама қызметінің басқарушылары, өткізуді ынталандыру мамандары,
маркетингті зерттеушілер, тауарды басқарушылар және баға белгілеу
проблемасының мамандары қажет.
1.3 Кәсіпорында өнімдерді өткізуді ұйымдастыру
Кәсіпорынның қызыметінің сәтілігі оның персоналы қаншалықты өнімдерді
өткізу философиясын игергендігінен, олар өз өмірлерін қаншалықты фирма
өмірімен байланыстыратындығынан тәуелді, маркетингтің кәсіпорындағы
міндеттерін келесі суретте көруге болады:
Өнімдерді өткізу қызметімен
айналысады
зерттейді стратегиясын ұйымдастырады
өңдейді
нені? кімді? қандай?
нені?
Фирма қызметінің
Фирманың шешім
нәтижелерін бағалау
қабылдайтын әкімшілігі
1.3 сурет Кәсіпорындағы маркетингтің функционалды міндеттері
Басқару концепциясы ретінде маркетингтің кез-келген басқару типіне
тән,бір қатар жалпы функциялары бар: жоспарлау,ұйымдастыру, үйлестіру, есеп
жүргізу және бақылау. Сонымен қоса кез-келген басқару процесіне тән бұл
функциялар тек маркетинг қызметіне тән функцияларымен толықтырылуы керек,
олар:
Өнімдері өткізу кешені дегеніміз – нарықтағы тұтынушыларға әсер ететін
маркетинг құралдарының жиынтығы. Маркетинг құралдары төрт факторлар тобы
бар. Олар: тауар; баға;сату орны; жылжыту және коммуникация. Тауар ұғымына
тауар саясаты жатады, яғни нарыққа ұсынылған тауар ассортименті, олардың
сапасы, дизайны, нарықта өмір сүру уақыттары, орауы, таңбасы жатады. Тауар
бағасы кәсіпорын пайдасын белгілеуде зор орын алады. Баға деңгейі нарықтағы
фирманың мақсатына, тұтынушы талғамына, сұранысқа, тауарды
өңдеуерекшелігіне, өндіру шығындарына, бәсекелес фирманың баға саясатына,
басқа да факторларға байланысты болады. Сату орны тауарды тұтынушыларға
қолайлы өткізу жүйесімен беруі тиіс. Оған тауарды өткізу арналары мен
тауарды қозғалту жуйесі кіреді.
1. Нарықты кешенді зерттеу, ол келесі маңызды бағыттарды қамтиды:
маркетингтік ортаны зерттеу; нарықтық жиынтық сипатарын талдау;
конъюктурлы зерттеулер және болжамдар; нақты тараудың тұтынушылық
қвсиеттерін және оның нарықтағы іс-әрекетін зерттеу; нарықтық
фирмалық құрылымын талдау; өткізудің нысандарымен әдістерін
талдау; тұтынушыларды зерттеу (жеке және коллективті).
2. Кәсіпорынның өндірістік-өткізушілік мүмкіндіктерін талдау.Бұл
функция маркетингтік зерттеулердің маңызды түрі, себебі, тек ғана
нарық қажеттілігін анықтап кәсіпорын оның нақты сегментін;
мақсатты нарықты таңдай алмайды, ло үшін нарық талаптарын
қажеттілігін кәсіпорынның мүмкіндіктерімен, даму келешегімен
сәйкестендіру керек.
3. Өнімдерді өткізудің стратегиялармен бағдарламаларды өңдеу.
Жүргізілген маркетингтік зерттеулер нәтижесінде кәсіпорынның
өндірістік- өткізушілік қызметінің стратегиялық, тактикалық және
жедел жоспарларын құруға болады, оған нарық конъюнктурасының
дамуының болжамы, кәсіпорынның нарықтағы мақсаттары, стратегиясы
және тактикасы, оның тауарлы, бағалық, өткізу саясаты сонымен
қоса өткізуді ынталандыру, жарнамалық шаралар саясаты немесе
коммуникациялық саясаты еңгізіледі. Өнімдерді өткізу
бағдарламалары маркетинг қызметіндегі маңызды бөлім, оның дұрыс
құрылуынан кәсіпорын қызметінің сәттілігі тәуелді.
4. Тауарлы саясатты жүргізу. Алдындағы үш функциядай бұл маркетинг
бағдарламасының арнайы бөлімін, фирманың бәсекелік позицияларын
жоғарлатуға бағытталған, нарыққа әсерін тигізетін нақты
жүргізілетін шаралар жиынтығын (marketing-mix) туындайды. Бұл
жағдайда осы шаралар өндірілетін тауардың тұтынушылық
қасиеттеріне, оның жаңа түрлерімен ассортиментін өңдеуге қатысты
да тауардың сапалық сипаттарын таңдалған сегменттің нақты
талаптарының деңгейіне жеткізуді және тиімді өткізуді қамтамасыз
етуді көздейді.
5. Бағалық саясатты жүргізу. Ол фирманың ұзақ мерзімдегі нарықтық
әрекетінің бағалық стратегиясын және әр тауар тобы немесе түріне,
нарықтың нақты сегментеріне қатысты неғұрлым қысқа мерзімге
бағалық тактикасын анықтайды. Бағалық саясат бәсекеге
қабілеттілік бағалық құраушысын өзгерту мүмкіндігін береді.
6. Өткізу саясатын жүргізу. Кәсіпорын тауарларын өткізу каналдарын
жоспарлау және қалыптастыруды туындайды: тікелей әдіспен, жанама
әдіспен немесе комбинерленген әдіспен.
7. Коммуникациялық саясат немесе ФОССТИС (сұранысты қалыптастыру
және өткізуді ынталандыру)-тауарды нарыққа жылжытуға бағытталған
шаралар кешенін жоспарлау және жүзеге асыруды туындайды. Ол үшін
келесі шаралар жүзеге асырылады: престижді жарнама, тауарлы
жарнама, тікелей немесе жеке сатулар, сұранысты қаржылық
құралдармен ынталандыру, сату алдында және сатудан кейін қызмет
көрсету.
8. Өткізу қызметін жүзеге асыру фирма қызметін басқару жүйесінде
арнайы құрылымдарды құруды туындайды.
9. Маркетинг қызметін бақылау өткізу бағдарламаларын іске асыру
кезінде жүзеге асырылады, ол фирма жоспарлапының орындалуын
бақылау түрінде болады.
Өнімдерді өткізу жұмысы кәсіпорында ерекше қызметті ұйымдастыруды қажет
етеді. Кәпорында маркетинг қызметін ұйымдастырудың үш варианты бар:
функционалды, тауарлы және нарықтық. Олардың әрқайсысының әлді және жақтары
бар.
1. Ұйымдастырудың функционалды түрі-әр функционалды міндет бойынша
жауапкершілік жеке адам немесе адамдар тобына жүктеледі.
1.3а сурет Өткізу қызметін ұйымдастырудың функционалды түрі
Ұйымдастырудың функционалды түрі тиімді болады, егер де фирманың
өндірістік - өткізу қызметі тұрақты және бірқалыпты болса.
Ұйымдастырудың бұл түрін көбіне 1 немесе 2 өнім түрін өндіретін және аз
нарықтар санында қызмет ететін фирмалар пайдаланады.
2. Ұйымдастырудың тауарға бейімделген түрі-мұнда өнімнің әр тобы бойынша
тауар басқарушысы және оның қарамағындағы сол тауар бойынша маркетинг
функционалды міндеттерін орындайтын бөлімшелердің қызметкерлері бар.
Ұйымдастырудың бұл түрі тиімді болады, егер тауардың кең номенклатурасы бар
фирма олардың бір-бірімен ұқсас көп нарық санында өткізсе.
1.3б сурет Тауарға бейімделген өткізу қызметін ұйымдастырудың түрлері
Ұйымдастырудың тауарға бейімделген түрі тиімді болады, егер де
фирманың өндірістік - өткізу қызметі тұрақты және бірқалыпты болса.
3. Ұйымдастырудың нарыққа бейімделген түрі – мұнда функционалды принципке
қоса аймақтық нарық және тұтынушылар түрлеріне қарай да басқарушылар бар.
Ұйымдастырудың мұндай түрін қолдауы тиімді, егер фирма тауардың
шектелген номенклатурасын өндірсе, бірақ олардың бір-бірінен өткізу
жағдайлары бойынша ерекшеленетін нарықтық өте көп санында өткізетін болса.
1.3в сурет
Нарыққа бейімделген өнімдерді өткізу қызметін ұйымдастырудың түрлері
Жаңа түсініктер: нарықты кешенді зерттеу; ұйымдастырудың
функционалды түрі; ФОССТИС; ұйымдастырудың тауарға бейімделген түрі;
ұйымдастырудың нарыққа бейімделген түрі.
1.4 Алдағы кезеңдерге өнімдерді көп көлемде өткізуді жоспарлау
Басқару бойынша ағылшынның белгілі мамандарының бірі- К.Л.
Хадсон өзінің Кәсіпорындарды ұйымдастыру және басқару деген кітабында,
жоспарлау дегеніміз – белгілі бір мерзім ішінде белгіленген нәтижелерге
жету үшін, фирманың болашақтағы схемасын өңдеу деп көрсеткен.
Ол үшін жоспарлаудың келесі схемасын қолданған:
1. Жоғары бөлімнің басшылары – 5, 10, 15 жылға дейін ұзақ мерзімдік жоспар
құрумен айналысады, яғни жоспарды фирманың ішкі және сыртқы ортасының
қол жеткізген нәтижелерімен салыстырады.
2. Орта бөлімнің басшылары – 1-5 жылға дейін қысқа және орта мерзімдік
жоспарларды өңдейді. Өздеріне бағыныштылардың әрқайсысының іс-әрекетіне
жоспарлау кестесін құрады. Сонымен бірге шығындар сметасын құрып, оның
орындалуын тексереді.
3. Төменгі бөлім басшылары – 1 жылға дейінгі жедел (оперативті) жоспарларды
өңдейді және оның орындалуын бақылайды.
Өнімдерді көп көлемде өткізуді жоспарлау мынадай мәселелерді шешуге
бағытталады:
1.Мақсатты анықтау (мысалы, нарықтың таңдап алған сигменттеріне тауарларды
шоғырландыру, жаңа тауарларды жетілдіру, бәсекелестік мәселелерді шешу және
т.б.), сонымен бірге жоспарлау процесін бағалайтын негізгі принциптер мен
критерийлерді анықтау;
2.Жекелеген жоспарлардың құрлымын қалыптастыру және олардың бір-бірімен
өзара байланысын сипаттау (мысалы: нарықтың жекелеген сигменттерінде тауар
өткізу жоспарының және бөлімдер мен филиалдардың өткізу және өндірістік іс-
әрекеттерінің байланыстылығы);
3. Жоспарлау үшін қажетті деректердің сипатын анықтау (нарықтың жағдайы мен
болашағы, кәсіпорынның өнімін соңғы тұтынатындардың қажеттіліктері, сыртқы
нарықтың тауарлық құрлымының өзгеруі және тб. болжанған деректер);
4.Жоспарлауды және жалпы ұйымдастыру процесін анықтау (басқарушылардың
жауапкершілік деңгейлер, кәсіпорынның ұйымдық – құрылымдық бөлімшелерінің
құқықтары мен міндетті және т.б.)
Стратегиялық жоспарлау - нарықтық экономика жағдайында маркетингтік іс
- әрекеттерде стратегияларды қолдану және өңдеу фирмалардың жоғары бөлім
басшыларының ең маңызды функциясы болып есептеледі. Стратегия дегеніміз –
басты мақсатқа жету үшін қажетті ресурстар мен мәселелердің артықшылығын
көрсететін іс - әрекеттердің ұзақ мерзімдік бағдарламасы. Стратегиялық
жоспарлау фирманың мақсаттары және оның мүмкіншіліктері арасындағы
стратегиялық сәйкестікті қалыптастыратын және демейтін басқарушылық
процесс. Ол фирманың нақты қалыптасқан бағдарламасына сүйенеді.
Стратегиялық жоспарлаудың мынадай ерекшеліктері бар:
1. Ол ұзақ мерзімдік шешкендегі шығынның көлемінің азаюына басшылардың
көңілін аударады;
2. Басшылардың көңілін бұрын болған өзгерістерге емес, керісінше, сыртқы
ортаның болашақтағы өзгерістеріне көп аударады;
3. Фирманың басшыларына ресурстарды дұрыс бөлуге, нақты мақсаттарды
анықтауға және сол мақсаттарға жету үшін өздерінің барлық ресурстарын
орынды қолдануға мүмкіндік береді.
Стратегиялық жоспарлау процесі бір – бірімен байланысты кезеңдерден
тұрады және фирманың басшылары мен маркетингтік қызметкерлердің бірігуімен
жүзеге асады.
Стратегиялық жоспарлау процесі
Ұйымның міндетін анықтау – ұйымның міндетті белгілі бір іс - әрекет
түріне және оның нарықтағы орнына негізделген. Оны қандай тұтынушының
топтарына қызмет көрсетеді, қандай функциялар атқарады және қандай
өндірістік процестер қолданады соған байланысты анықтауға болады.
Ұйым өзінің міндетін анықтап алғаннан кейін стратегиялық шаруашылық
бөлімшелерін қалыптастырады (СШБ) – ол нақты нарықта бір ассортимент тобына
немесе қандай да бір тауар бөліміне жауап беретін бөлімшелер. СШБ – бұл
маркетингтің стратегиялық жоспарын құру кезіндегі басты элементтер. Олардың
әрқайсысы төмендегі жалпы сипаттамаларға ие: нақты мақсатты нарық; өз
ресурстарын және стратегияларын бақылау; нақты бәсекелестерді және олардың
ерекше артықшылықтарын анықтау.
Маркетингтік мақсатты қалыптастыру – ұйымдағы әрбір СШБ өздерінің
маркетингтік мақсаттарын қалыптастырулары керек. Олар әдетте сандық
көрсеткіштерде (сауда жүргізу, пайданың өсу проценті, нарықтың үлесі т.б.)
сапалық түсініктерде (инновация – жаңалық ) анықталады.
Ситуациялық талдау – кезінде ұйым маркетингтік мүмкіншіліктер мен
мәселелерді анықтайды. Ситуациялық талдау екі жалпы сұраққа жауап береді:
фирманың қазіргі кездегі жағдайы қандай және ол қандай бағытта қозғалады?
Осы мақсатта қоршаған ортаны зерттейді, мүмкіншіліктерді іздейді, ұйымның
сол мүмкіншіліктерді пайдалану қабілеттерін бағалайды, ұйымның әлді және
әлсіз жақтарын анықтайды, бәсекелестердің іс - әрекеттерін салыстырады және
оларды бағалайды. Егерде ситуациялық талдау ұйымның әлсіз жақтары басым
екенін көрсетсе, онда шығарып жатқан тауар топтарын тоқтату керек.
Өткізу стратегиясы - ұйымның мақсатына жетуі үшін, оның құрылымы
қандай болуы керек екенін анықтайды.
Маркетингтік құрылымдағы ең бастысы- өнімді, оны өткізуді және бағаны
жаспарлау болып табылады.
Стратегиялық жоспарлаудың төрт тәсілі бар:- олар 1) тауар- нарық
бойынша мүмкіншілік матрицасы; 2) Бостон консалтинг групп матрицасы; 3)
нарықтық старатегияның пайдаға әсері; 4) жалпы старатегиялық модель.
Осы төрт тәсілдің көмегімен кәсіпкерлер өз мүмкіншіліктерін, тауарларын
және іс - әрекеттердің бағыттарын жеке- жеке бағалайды және пайдаланады.
Осы бағалау негізінде кәсіпорынның ресурстары мен күштері бөлініп, сонымен
бірге маркетингтің сәйкес бағдарламасы өңделеді.
Маркетингтік бағдарлама - фирманың стратегиялық жоспарында оның қандай
өндіріс түрімен айналасатындығы және олардың қандай міндеттер атқаратындығы
көрсетіледі. Егерде өндірісте бірнеше ассортимент топтары, бірнеше тауар,
марка және нарық болса, онда олардың әрқайсына жеке жоспар өңделеді. Осы
барлық жоспарлар Маркетингтік жоспар деген бір терминмен анықталады.
Маркетингтік бағдарлама фирмалардың маркетингтік концепциясының
негізінде өңделеді. Маркетингтік бағдарламада ең басты орынды тұтынушылық
факторларды ескере отырып, нарықтық артықшылықты анықтау алды.
Маркетингтік бағдарламаны өңдеу мынадай элементтерден тұрады:
1. Маркетингтік мақсатты анықтау.
2. Мақсатты нарықты анықтау.
3. Нарықты кешенді талдау.
4. Маркетингтің саясатын және жоспарын өңдеу.
5. Маркетингтік бағдарламаны құру.
6. Осы бағдарламаның жүзеге асуын бақылау.
Фирмалардың ұзақ және қысқа мерзімдік мақсаттарын, сонымен бірге олардың
сандық және сапалық параметрлерін нақты қалыптастыру өте маңызды процесс.
Сандық параметрлерге – болжанған пайданың көлемі, сату көлемі, тауар
түрлері және нарық сегменттері бойынша нарықтағы үлес жатады. Ал, сапалық
параметрлерге – экологиялық, фирманың репутациясы, эргономикалық қасиеттер
және т.б. жатқызуға болады.
Маркетингтің саясатын және жоспарын өңдеу процесі мына кезеңдерден
тұрады. Олар: ақпараттарды жинау, бәсекелестердің жағдайларын талдау,
өндірілген өнімнің сегментациясы, нарықтық стратегияны өңдеу, нарықтық
тактиканы өңдеу, шығындарды анықтау және талдау, маркетингтік бағдарламаның
жүзеге асыруын бақылау.
Осы кезеңдерден кейін маркетингтік бағдарлама құрастырады. Бұл ішкі
фирмалық құжат болып есептеледі. Бағдарламаның неғұрлым маңызды
элементтеріне: өндірістік міндеттердің жиынтығы, өнім ассортименті, осы
өнімдерге сұраныс қалыптастыру, жарнама, өткізу каналдары, сату
операциялары және т.б. жатады. Бұдан кейін осы бағдарламаның жүзеге асуы
бақыланып, нәтижелер талданады.
2 САРЫ – АРҚА – НАН ЖШС – Ң ӨНДІРІСТІК – ШАРУАШЫЛЫҚ ҚЫЗМЕТІН ТАЛДАУ
1. Сары -Арка -Нан ЖШС-не жалпы сипаттама
Сары –Арқа – Нан ЖШС бұрынғы нан өнімдері зауытының негізінде
құрылған. Сәтбаев қаласының нан зауыты 1961 жылдан бастап қызмет атқарып
келеді. Нан өнімін шығаратын зауытының жұмыскерлері 46 жыл бойы өзінің
әдемі де жұмсақ құнарлы өнімдерімен қала тұрғындарын қамтамасыз етіп
келеді. 29.12.1993 жылдан бастап Сары – Арқа – Нан ААҚ ретінде құрылды
және оны Кунеділов Жақия Асанғазы ұлы басқарады. Территориясы – 1,3
гектар. Сары – Арқа – Нан ААҚ – ның соңғы № 8863 – 1930 – АО қайта
тіркеу 1999 жылдың 12 сәуірінде Қарағанды облысының әділет басқармасында
жүргізілді. Қызметтің негізгі түрі – бөлке нан және макарон бұйымдарының
өндірісі. Сонымен қатар Сары – Арқа – Нан ЖШС 1996 жылдан бері жеке –
ұжымдық кәсіпорын қызметін атқарады. 66 жұмыскерлер, 2 цехта: нан өнімдері,
макарон өнімдері, пряник өнімдері цехтары үздіксіз жұмыс істейді. 8 түрлі
нан өнімдері әзірленіп жоғары сортты макарон өнімдері шығарылады. Бірнеше
айлардың ішінде бәсекеге қабілетті кәсіпкерліктің арқасында 48962,5 мың
теңгенің өнімі шығарылды және де құрал – жабдықтар өңделіп, жаңартылды
сонымен қатар диірмен жұмыс істейді.
Сары – Арқа – Нан ұжымы өз шығарған өнімдерінің сапасын жақсарту
түрлерін көбейту үшін жұмыс атқаруда. Қазіргі қиын нарық заманында да
цехтардың барлығы да бұрынғысынша жұмыс істеп отыр.Нан, кеспе, тәтті
тоқаштар және кондитер өнімдерін шығаратын цехтар істейді.
Кәсіпорынның меншік ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz