Геотектоникалық болжамдар және жер қыртысының даму заңдылықтары

Пән: Геология, Геофизика, Геодезия
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 5 бет
Таңдаулыға:

Геотектоникалық болжамдар және жер

қыртысының даму заңдылықтары

Сабақтың жоспары:

• Гетектоникалық болжамдар:

• Эли де Боммон «Кеңею», Дирактың «Сығылу» В. Бечер-дің. «Пулсация» -В. Блоусовтың

«Фиксизм»А. Вегенердің «Мобелизм» теориялары

• Геотектоникалық «спрединг”

• Геотектоникалық субдукция және дедукция

• «Литосфералардың қозғалысы»қазіргі заман теориясы

Сабақтың мақсаты: Жалпы жердің қалай және неден пайда болғанын ғалымдар толық зерттеп біткен жоқ. Дегенмен әр түрлі болжамдарға орай ғалымдар әр түрлі болжамдар жасап жүр. Соның бірі жердің баста күн тәріздес ыстық лавадан яғни тек ядродан тұрғаны, кейін келе оның атмосфералық шаң тозаңдар мен араласып, планетаға айналғаны белгілі.

Қысқаша теориялық мәліметтер:

Геотектоникалық болжамдар және жер қыртысының даму заңдылықтары ХІХ - ғасыр соңындадамыған көз қарастар негізінде жер планетасының құрылысы мен құрамы оның жаратылысы жайындағы басты болжамдар қазіргі заманғы теориялармен толықтырылып оларды бағыттарға бөліп айтылады. Жер жаратылысы жайындағы концепциялар ғылым ретінде ХІХ - ғасырдың бірінші жартысында көріне бастады. Бұл бірден қарама - қарсы ғылымда екі ағымды келтіріп шығарды.

Ағым нептунистер (нептун суқұдайы гірек тілі) болып бұл ағымының пікірінше “жер жаратылысы” су шөгінді жыныстарының қалдықтарынан тұрады. Бұл ағымның негізін қалаушы Германия Фрейбер тауы академиясының Абдраам Тотлит Вернер болып бұның пікірінше жүеде дүниені су мұхит қаптап тұрған ол жер планетасының жаратылысын төрт топқа бөлген.

Жер қойнауынан атылып шыққан (гранит, базальт) тау жыныстарының қатуы нәтижесінде пайда болуы.
Өткінші
Қабатты
Судың гиотінді жыныстарының әкеліп жатқызған бөлігі ІІ плутонистер (плутон жер асты патшасы) болып ағымның пікірінше “жер жаратылысы” вулканды және атқынды тау жыныстарының күрделі құрылымынан тұрады. (гранит, базальт ж. т. б. )

Бұл ағымның негізін қалаушы Джеммс Геттон “Жер теориясы” атты еңбегінде көрсеткен. ХХ ғасырдың басында келе бұл тартыс плутонистер ағымы пайдасына шешеді.

ХХ - ғасырдың 2 - ші жаратылысына келе жер жаратылымы турасындағы проблемалар айқындала түсті, олардың жаңалықтары өзінен өзінен алдында өткен болжамдар негізінде қалыптасты. Мысалы: Бамонның кішірлу (сағым) теориясы негізінде Дирактың бүкіл әлемдік келісуі теориясы негізінде қазіргі замандағы жаратылыстану концепсиясында жаңа пульсациалық теория пайда болды. Пульсация теориясы 19ғ ақырына келе француз жаратылыс ғалымы Эли де Баммон өзінің контракциалық болжам бойынша алғашқы ыстық күйдегі протопланеталық дене біртіндеп салқындап баяу суынады. Соның нәтижесінде оның көлемі кішірейеді. Осындай жолмен баяу қатып, біртіндеп пайда болған. Алғашқы жер қабығы планетаның жалпы көлемі кішіреюі кезінде қатпарланады немесе әр түрлі мөлшердегі жаратылыстарға ұшырайды. Қысқаша айтқанда қатпарлану құралу процесстері байқалады. Бұл айтылған аймақтардың орындарын ауыстырып қазіргі кездегі белгілі крнтиненттер құралады. Бұл болжам бойынша соңғы 350 млн жылдар ішінде планетанмыздың көлемі екі еседен артық ұлғаяды деп көрсетті. 20ғ ортасында кем жердің сығылу және кеңею кезеңдері кезектесе алмасып отыратындығы тұралы идеялар айтыла бастады. Американдық жаратылыстанушы В. Бечер екі болжамды бір болжамға біріктіруді ұсынды. Кейінрек бұл болжам пульсациалық болжам деп аталды. Бұл болжам бойынша жер белгілі бір уақыттар аралығында периодты түрде біресе кішірейіп біресе кеңейісіп басқаша айтқанда сызылу және созылу процесстер қарқынды дамыды. Сонымен қатар әр түрлі жарылыстар мен үзілістер пайда болды. Ал кішірею немесе сығылу кезеңдерінде қатпарлар түзіліп вулкандық процесстер әлсіреді. Жер қыртысының ірі блоктары төмен шөгіп болашақ мұхит орындары айқындалады. Бұл айтылған аймақтардың аралығында жер қыртысының ірі блоктары төмен шөгіп болашақ мұхит орындары айқындалды. Планетамыздың суынуы осы уақытқа дейін жүріп жатыр деп есептейді. Бірақ бұл болжам жер жаратылысының континенттік және мұхиттық типтерімен құрылыс ерекшеліктерін толық түсіндіре алмайды. Алайда жердің алғашқы кезеңдерінде вулкандық процесстердің қарқынды болуы, кейінірек бұл әрекеттердің біртіндеп әлсірей бастауы планетамыздың суыну жағдайында екенін көрсетеді. Кейінірек П. А. Дшорактың-бүкіл әлемдік кеңею принципінде сәйкес материал тығздығының барлық бағытта ұлғаюына байланысты жер өзінің қазіргі кездегі мөлшеріне дейін ұлғаяды. Кейбір ғалымдардың пікірлері бойынша палеозой эрасының соңында басталған деп саналады. Сонымен жер қыртысы алғашқыда созылып ұлғайды, ал кейінірек әр түрлі үзілістер мен жартылыстарға ұшырап ең соңында оның жеке бөлшектері. Бірақ бұл гипотезаның физикалық негізгі әлі толық дәлелденбеген. Ол қатпарлану процесстерінің неліктен континенттік жер қытысында ғана кездесіп мұхит типінде кездесе алмайды. Ирландия ғалымы Джалилдің пікірі бойынша қоғалыс процесстерінің дамуына әсер ететін негізгі күш мантия қабатындағы жылу энергиясы болып саналады. Соған байланысты жердің ішкі қатынауындағы заттар гравитациялық жіктелуге ұшырайды. Радиактивтік қызу жер қыртысының базальт қабаты балқиды, ал гранитті блоктар төмен шөгіп континенттердің теңіз суы басады. Соның нәтіжесінде олар суынып қатпарлар түзіліп таулар құралады сонымен қатар теңіздің шегінуі байқалады. Бұл процесстер әрбір цикыл сайын 130 - 40 млн жылдар шамасына қайталанып отырады. Д. Джулидің тік бағыттағы қозғалыстардыңда болуы мүмкін деп санайды.

Толығрақ айтсақ жер қыртысының гранитті блоктар, ай мен күннің тартылыс күшінің әсеріне байланысты балқыған базальтті қабат бетімен жылжиды деп түсіндіреді.

Фиксизм теориясы орыс ғалымы В. В. Белоусовтың (1942 гипотизасы бойынша, жер қыртысының даму барысында тік бағыттағы қозғалыстар басты роль атқарады. Радиогендік қызу су әсерінен балқып, пайда болғаныстық магманы жеңіл элементтері жіктелу жоғары қалқып шығады. Кейінрек Беларусов өз болжамының жетілдірілген басқа бармандықтарын ұсынды. Ол жер қыртысының эвалюциялық дамуындағы негізгі фактор грабитациялық жіктеу деп санайды. Ол радиогендік жылу, тек энергия көзі болып есептеледі. Қазіргі кезде кең белсенді аймақ “Базальт” қабаты болып саналады. Базальтті жыныстарды манциялық заттармен салыстырғанда жеңіл болғандықтан жоғары көтеріліп, жер бетіне жетіп төгіледі. Кейде, базальт пен ілесе шыққан кристалл жыныстары жер қыртысын ауырлатып төмен майыстырылады. Бұл режім “Геосинклиналдық режим” деп атайды. Жердің терең қабаттарында әр түрлі жағдайларға байланысты екінші қайта балқу процесстер байқалады. Кейінрек жоғары бағытталған қозғалыстар басым болып жаппай көтерілу орын алады, басқаша айтқанда тау құлау процесстері жүреді. Осындай жолмен пайда болған таулар, физикалық процесстерге байланысты біртіндеп, ыдырай бастайды. Магмалық және жер қозғалыс процесстер әлсірейді. Ең соңында, олар тегістеліп платерориналық режимге ауысады ал мұхиттар бұрынғы ескі платформалардың орнына пайда болады.

Мовелизм теориясы материктердің жүзіп жүру мүмкіндігі туралы болжамдың алғашқы негізін қалаушы неміс табиғат зерттеушісі ғалым Альфред Вегенер болып саналады. Ол 1952 жылы өзінің “материктермен мұхиттардың жаратылысы” атты еңбегін жариялады. Атақты ғалым бұл кітабында әртүрлі ғылым салаларында өз идеяларын дәлелдейтін көптеген мәліметтер келтіреді. Оңтүстік Американың Африканың геологиялық карталардың талдай отырып, олардың құрылыстары мен құрамдарының ұқсастығы дәлелденді. Кейінрек (1925, 1929) ол өз болжамын гравиматериалық нәтіжелерімен толықтырады. “Материктердің ығыссуы” туралы идея “ Вегенердің гипотизасы” деген атпен тез таралып кетті Вегенер гипотизасы жер жарығында жайласқандығы себепті алғашқы альп, материктерге солтүстік жарты шарда - Лавразияға оңтүстік жарты шарда - Гондвана материктері болып ажралады. Главразия материктері қазіргі кездегі солтүстік Америка, Европа және Азия (Үндіс танды қоспағанда) Австралиа және Үнді материктеріні біріктіреді Лавразиямен Гондвана аралығында Тетис атты мұхит болған.

Полезой эрасының соңына қарай (бұдан 250 млн жылдар бұрын) барлық материктер “Пангель” (Грек тілде жалпы жер деген мағынада атты бір алып, компанент болған кейинрек, мезазой эрасының ортасына қарай, Юра дәурінен бастап (250 млн жылдар бұрын) Гео тептоникалық ірі жаратылыстардың нәтижесінде және көлденең бағытта жылжып процесстеріне байланысты біртіндеп бөлшектеніп жеке материктерге ажырап, алғашқы орындарынан қазіргі кездегі орындарына қарай ығыса бастады. Мысалы: Америка материктері Европамен Африкада ажырап, батысқа қарай жылжыды. Олардың аралығында атлант мұхитты пайда болды оңтүстік Америкамен, Африка мемлекеттері айнала қозғалып (сағат тілінің бағытымен) әр түрлі құбылыстарға ұырайды. Антрактикада оңтүстікке қарай Австралия оңтүстік шығысқа ал Үндістан солтүстік шығыс бағытқа қарай қозғалып орындарын ауыстырады. Соған байланысты олардың аралықтарында Үнді мұхит пайда болады. Тынық мұхиты дүниежүзілік алғашқы мұхит қалдығы болып есептеледі. Атлант және Үнді мұхиттары кеңірек екінші кезекте пайда болған мұхиттар болып саналады. Америка ғалымы Ф. Тейлор (1910 ) қатпарлы структуралардың құрылуын континенттердің өзара соқтығысуы кезеңіндегі тектоникалық әрекеттермен байланысты деп жариялайды.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.