Болашақ педагог-пихолог маманның құзырлылығын қалыптастыру
КІРІСПЕ..
1 БОЛАШАҚ ПЕДАГОГ.ПСИХОЛОГ МАМАННЫҢ ҚҰЗЫРЛЫЛЫҒЫН ҚАЛЫПТАСТЫРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ..
1.1 Болашақ педагог.психолог маманның құзырлылығын қалыптастырудың мәні
1.2 Болашақ педагог.психолог маманның құзырлылығын қалыптастырудағы жаңа педагогикалық технологияларды қолдану жағдайы...
1.3 Болашақ педагог.психолог маманның құзырлылығын қалыптастыру шарттары ...
2 БОЛАШАҚ ПЕДАГОГ.ПСИХОЛОГ МАМАННЫҢ КӘСІБИ ҚҰЗІРЕТТІЛІГІН ҚАЛЫПТАСТЫРУ ӘДІСТЕМЕСІ ... ... ... .
2.1 Болашақ педагог.психолог маманның құзырлылығын жаңа педагогикалық технологиялар негізінде қалыптастыру мазмұны..
2.2 Педагогикалық практика арқылы болашақ педагог.психолог маманның құзырлылығын қалыптастыру әдістетрі..
2.3 Зерттеу нәтижелері ... .
ҚОРЫТЫНДЫ ...
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ...
1 БОЛАШАҚ ПЕДАГОГ.ПСИХОЛОГ МАМАННЫҢ ҚҰЗЫРЛЫЛЫҒЫН ҚАЛЫПТАСТЫРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ..
1.1 Болашақ педагог.психолог маманның құзырлылығын қалыптастырудың мәні
1.2 Болашақ педагог.психолог маманның құзырлылығын қалыптастырудағы жаңа педагогикалық технологияларды қолдану жағдайы...
1.3 Болашақ педагог.психолог маманның құзырлылығын қалыптастыру шарттары ...
2 БОЛАШАҚ ПЕДАГОГ.ПСИХОЛОГ МАМАННЫҢ КӘСІБИ ҚҰЗІРЕТТІЛІГІН ҚАЛЫПТАСТЫРУ ӘДІСТЕМЕСІ ... ... ... .
2.1 Болашақ педагог.психолог маманның құзырлылығын жаңа педагогикалық технологиялар негізінде қалыптастыру мазмұны..
2.2 Педагогикалық практика арқылы болашақ педагог.психолог маманның құзырлылығын қалыптастыру әдістетрі..
2.3 Зерттеу нәтижелері ... .
ҚОРЫТЫНДЫ ...
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ...
Нәтижелі білім берудің мәні студенттің іс-әрекеті оның жеке басының әлеуетін іске асыруға негізделген және оның оқылатын пәндер мен салаларға сәйкес келетін білім алуын талап етеді[1]. Білім берудің мұндай түрі білім алушының ішкі субстанциясының өзгеруіне және оның өзіндік тәжірибесі, құзыреттерінің пайда болуына жәрдемдеседі.
Негізгі құзырлылығын қалыптастыру студенттердің білім, білік және іс-әрекет тәсілдерін шынайы өмірде практикалық міндеттерді шешуге қолдана алуға дайындығын көрсетеді. Құзырлылығын В.А.Болотов, А.В.Бурцев, В.В.Евдокимов, И.А.Зимнея, М.В.Кирилина, С.Г.Молчанова, Г.К.Селевко, В.В.Сериков, Ю.Г.Татур, А.В.Хуторский және т.б., көптеген зерттеушілер «құзырлылығын» белгілі іс-әрекетті жүзеге асыруға қажетті тұлғаның құзырлылығының жиынтығы негізінде меңгерген кіріктірілген сапасы деп көрсетеді. «Құзырлылық» алған білім, білік және іс-әрекет тәжірибесі негізінде әрекет жасауға дайындығы және қабілеті. Көптеген зерттеушілер қазіргі таңдағы ең басты міндет адамның оқу үдерісінде меңгеретін негізгі құзырлылығын және оны қалыптастырудың амалдарын анықтау болып табылады.
Негізгі құзырлылығын қалыптастыру студенттердің білім, білік және іс-әрекет тәсілдерін шынайы өмірде практикалық міндеттерді шешуге қолдана алуға дайындығын көрсетеді. Құзырлылығын В.А.Болотов, А.В.Бурцев, В.В.Евдокимов, И.А.Зимнея, М.В.Кирилина, С.Г.Молчанова, Г.К.Селевко, В.В.Сериков, Ю.Г.Татур, А.В.Хуторский және т.б., көптеген зерттеушілер «құзырлылығын» белгілі іс-әрекетті жүзеге асыруға қажетті тұлғаның құзырлылығының жиынтығы негізінде меңгерген кіріктірілген сапасы деп көрсетеді. «Құзырлылық» алған білім, білік және іс-әрекет тәжірибесі негізінде әрекет жасауға дайындығы және қабілеті. Көптеген зерттеушілер қазіргі таңдағы ең басты міндет адамның оқу үдерісінде меңгеретін негізгі құзырлылығын және оны қалыптастырудың амалдарын анықтау болып табылады.
1 Қазақстан Республикасының «Білім туралы» Заңы.- Астана, 2004.- 132 б.
2 Сейтешов А.П. Пути формирования профессионального мастерства.- Алматы: Мектеп, 1989. – 262 с.
3 Хмель Н.Д. Теоретические основы профессиональной подготовки учителя. - Алматы: Ғылым, 1998. – 320 с.
4 Ұзақбаева С.А. Тамыры терең тәрбие. Жоғары оқу орындары студенттеріне арналған оқу құралы. Алматы: «Білім», 1995. - 19- 232 бб.
5 Керімов Л.К. Жалпы педагогика.- Алматы: Ғылым, 2007. – 255 б.
6 Айтмамбетова Б.Р. Жаңашыл педагогтар идеялары мен тәжірибелері.- Алматы: Абай атындағы Қаз.МПУ, 1991. – 32 б.
7 Әбдікәрімов Б.А. Теория и практика профессионально-технического образования: дисс...докт.пед.наук.13.00.01. - Алматы, 1996, - 397 с.
8 Құдайқұлов М.А. Жаңашыл педагогтар идеялары мен тәжірибелері.- Алматы: Абай атындағы Қаз.МПУ, 1991. – 32 б.
9 Әбілқасымова А.Е. Форморивание познавательной самостоятельности студентов-математиков в системе методической подготовки в университете: Дисс...докт.пед.наук:- Алматы, 1995.- 309 с.
10 Ділімбетова Ғ.К. Экологизация обучения в ВУЗ-е. (Дидактический аспект).- Алматы, 2001.- 270 с.
11 Егоров В.В. Информационные технологии в подготовке инженера- педагога. - Алматы: Ғылым, 1994.- 250 с.
12 Жадрина М.Ж. Научные основы построения содержания вариативного образования в школе. Монография.- Алматы.: «Тауар». 2000. – 217 с.
13 Калюжный А.А. Особенности содержания профессиональной готовности и компетентности учителя. - Актюбинск, 1994. - 26 с.
14 Молдабекова М.С. Фундаментализация университетского образования в подготовке будущего учителя. Дисс...докт.пед.наук.- Алматы, 2000. - 288 с.
15 Исаева З.А. Формирование исследовательской культуры выпусника университета как педагогическая проблема //Формирование личности учителя Межвузовский сборник научных трудов. - М.:Прометей, 1994, - С. 85-91.
16 Моминбаев Б.К., Бактыбаев К.Б. Основные положения стандарта среднего профессинального образования //Высшая школа. - 2001.- №1.- С.123-133.
17 Меңлібекова Г.Ж. К вопросу о формиовании социальной компетентности будущих учителей //Вестник АГУ им.Абая. – 2001, С.68-72.
18 Нургалиева Г.К. Ценностные ориентации личности: методология, теория, практика, формирование. - Алматы.: Казахстан. 1992. – 343 с.
19 Жолдасбекова С.А. Оқушы жастардың танымдық әрекетін арттырудағы оқытудың әдістері. - Алматы, 2001.
20 Сарыбеков М.Н. Теория и практика экологической подготовки будущих учителей: Автореф.дисс.докт.педагог.наук - Тараз, 1998. – 42 с.
21 Сарбасова Қ. А. Инновациялық педагогикалық технологиялар негізінде бастауыш сынып оқытушыларінің даярлығын жетілдіру: дисс...пед.ғыл.канд. Қарағанды, 2005. - 137 б.
22 Абуов Ә.Е. Мектептің оқу үрдісінде инновациялық білім беру технологияларын қолданудың педагогикалық шарттары. дисс...пед.ғыл.канд. Алматы, 2006. - 145 б.
23 Имандосова Б.С. Применение новых образовательных технологии в высшей школы РК. Дисс...пед.наук. Алматы, 2007.- 14 с.
24 Пірәлиев С.Ж. ХХІ ғасырда кәсіби маман оқытушы даярлаудың қазіргі заманғы мәселелері. Труды международной научно-практической конференции «Современные проблемы подготовки педагогических кадров и перспективы развития есестесвенных наук»- Шымкент: МКТУ им. Ясави, 2006.- 3-8 бб.
25 Шкутина Л.А. Подготовка педагога профессионального обучения на основе интеграции педагогических и информационных технологий. Автореф....докт.пед.наук: 23.05.02.- Киров: ВГУ, 2002.- 34 с.
26 Нефедова Л.В., Абдыманапов С.А., Соколова М.Г. Организационно- педагогические аспекты подготовки преподавателей вуза к реализации новых информационных технологий//Вестник Евразийского национального университета имени Л.Н.Гумилева, 2003, №1-2, (33-34), С.162-167.
27 Беркімбаев К.М. Болашақ экология мамандарын кәсіби даярлаудағы информатикалық пәндерді оқыту үдерісінің педагогикалық жүйесі: дисс...пед.ғыл.докторы. Түркістан, 2006. - 285 б.
28 Оңалбек Ж.К Болашақ оқытушыларді оқушылардың дене шынықтыру-сауықтыру жұмыстарын ұйымдастыруға дайындаудың ғылыми-педагогикалық негіздері: дисс...пед.ғыл.доктор. Түркістан, 2007. – 235 б.
29 Кенжебеков Б.Т. Теоретико-методологические основы профессионального развития личности современного педагога. – Алматы: «Ғылым», 2002.- 48 с.
30 Оспанова Б.А. Болашақ мамандарды кәсіби даярлау құндылықтары.- Алматы: «Профессионал», 2007. 25-29 бб.
31 Гузик Н.П. Теория и практика проектирования инновационных образовательных сред.- М.: изд. «Владос». 2003. - 325 с.
32 Гершунский Б.С. Технологические основы конструирования учебного процесса.- М.: Тула: ИПК. 1995. - С.5-6.
33 Сластенин В.А. Педагогическая проза: Из опыта работы школ г.Доценка.- М.: Педагогика, 1980. - 128 с.
34 Галиев Т.т. Системный подход к интенсификации учебного процесса (для технических специальностей вуза). Дис.докт.пед.наук.- Караганда, 2002.-250 с.
35 Бектұрғанова Л. Оқу үрдісінде инновациялық білім беру технологияларын қолдану ерекшеліктері.- Алматы, 2005. 25-30 бб.
36 Беспалько В.П. Слагаемые педагогической технологии. М., Педагогика, 1989. - 385 с.
37 Қараев Ж.А. Активизация познавательной деятельности учащихся в условиях применения компьютерной технологии обучения. Автореф....докт.пед.наук.- Алматы, 1994. – 46 с.
38 Таубаева Ш.Т., Лактионова С.Н. Педагогическая инноватика как теория и практика нововведений в системе образования. - Алматы: Ғылым, 2001. - 296 с.
39 Барсай Б.Т. Математикалық білім беруде қазіргі технологияларды қолдану.- Алматы: Өлке, 2002. - 160 б.
40 Джусубалиева Д.М.Теоретические основы формирования информационной культуры студентов в условиях дистанционного обучения. Автореф....докт.пед.наук.Алматы, 1997. - 49 с.
41 Кларин М.В. Инновации в мировой педагогике: Обучение на основе исследования, игр, дискуссий.- Рига: НПЦ «Эксперимент», 1995. - 176 с.
42 Заявязинский А.А. Психология технического мышления.- М.: Педагогика, 1980.-125 с.
43 Ангеловски К. Учителя и инновации: Кн. Для учителя.- М.: Просвещение, 1991. - 159 с.
45 Пригожин А.И. Нововведения: стимулы и препятствия. Школьные проблемы инноватики.- М., 1989.- 56 с.
45 Юсуфбекова Н.Р. Общие основы педагогической инноватики: опыт разработки теории инновациоонных процессов в образовании.- М. 1991.- С.10-15.
46 Ожегов С.И. Словарь русского языка.- М.: руский язык. 1999. -860 с.
47 Кочетов А.И. Изучение и обобщение педагогического опыта как методологическая проблема.- Москва, 1985.- 56 с.
48 Латкин В. Учителя и инновации.- М.: Просвещение, 1995.- 176 с.
49 Кваша В. Управление инновационными процессами в образовании.- Автореф....канд.пед.наук.- Минск, 1994.- 22 с.
50 Коменский Я.А. Великая дидактика // Избранные педагогические сочинения М., 1955 г.
51 Макаренко А.С. Сочинения, т. 5.2.- изд. М., 1958, - 519 с.
52 Сухомлинский В.А. Павлышская средняя школа. М.: Просвещение, 1979. - 393 с.
53 Апатова Н. Инновационные подходы к воспитанию: теория, практика, методологии.- Алматы, 1995.- 148 с.
54 Лядуис В.Я. Управление процессом усвоение.- М.: Знание. 1975.- 215 с.
55. Столяренко А.М Научные основы развития университетского образования в аспекте направленности на подготовку преподавателя высшей школы. Дисс...докт.пед.наук, Алматы, 2004. - 239 с.
56 Бондарь В.И. Концептуальные основы педагогических технологий в подготовке будущих специалистов // Начальная школа-2003.№4.- С79-83.
57 Кулюткин О.Ж. Технологические основы конструирования учебного процесса.- М.:Тула: ИПК, 1995.-С.5-6 с.
58 Турбовской С. Системный подход к интенсификации учебного процесса (для технических специальностей вуза). Дис.докт.пед.наук.- Караганда, 2002.-350 с.
59 Торегулов Ф.Ш. Теоретические основы профессиональной подготовки учителя.- Алматы: Ғылым, 1998. – 320 с.
60 Құдайбергенова Қ. К вопросу о формиовании социальной компетентности будущих учителей //Вестник АГУ им.Абая
61 Баширова Ж.Р. Научные основы развития университетского образования в аспекте направленности на подготовку преподавателя высшей школы. Дисс...докт.пед.наук, Алматы, 2004. - 239 с.
62 Сериков В.В. Образование и личность. Теория и практика проектирования педагогических систем.- М.: изд. Корпорация «Логос», 1993. - 272 с.
63 Харламова А.А. Педагогика.- М.: Высшая школа. 2001.- 390 с.
64 Момынбаев Б.К. Кәсіптік педагогика.- Алматы, 2006.- 552 б.
65 Селевко Г.К. Современные образовательные технологии.- М.: Народное образование, 1988. - 256 с.
66 Архангельский С.И. Введение в теорию обучения высшей школы. Некоторые признаки и особенности развития науки и их влияние на учебный процесс всышей школы.- М.: Знание, 1971.- 120 с.
67 Мясищев В.Н. Личность и отношение человека //Проблемы личности: материалы симпозиума.- М., 1969. - С. 63- 73.
68 Сластенин В.А. Профессиональная подготовка учителя в системе высшего педагогического образования. М.: Магистр. 1982. - 250 с.
69 Сейтешов В.А. Психология и педагогика.- Москва, 2006.-527 с.
70 Кузьмина Н.В. Методы исследования педагогической деятельности.- Л.: ЛГУ. 1970. - 172 с.
71 Дяченко М.И., Кандыбович А.А. Психология высший школы.- Минск: Изд.БГУ, 1981.- 383 с.
72 Крягжде С.П. Управление формирование профессиональных интересов // Вопросы психологии, 1985. №3.- С.23-30.
73 Мажитова Л.Х. Формировании профессинальных интересов студентов в процессе профориентационной деятельности Вуза: Дисс...канд. пед.наук.- Алматы, 1987 .- 147 с.
74 Абдраман Ш.А. Жоғары техникалық оқу орындары студенттеріне кәсіби техникалық құзырлылықты қалыптастырудың дидактикалық негіздері. Пед.ғыл.док.дисс. 13.00.08.- А., 1998.- 229 б.
75 Жадраева Л.У. Профессионально-педагогическая направленность обучения курсу математического анализа в Вузе. Автореф. Дисс. Канд. Пед. наука.- А., 1999.- 21 с.
76 Абеуова И.Ә. Қазақ лицей-интернаты жоғары сынып оқушыларының кәсіби құзырлылығын қалыптастыру. 13.00.01, 1996.- 174 б.
77 Тыныбекова С.Д. Профессионально- педагогическая направленность математической подготовки студентов технических вузов. Д.п.н.13.00.02, 2001.- 211 с.
78 Леднев В.С. Содержание образования: Учебное пособие.- М.: Высшая школа, 1989.- 360 с.
79 Каганов А.В. Рождения специалиста профессиональное станавление студент.- Минск: Изд. БГу, 1983. - 111с.
80 Кайдарова А.Д., Масырова Р.Р. Теория и технология формирования профессиональных интересов у будущих учителей в условиях университетского образования. - Алматы: Ғылым, 2005.- 176 с.
81 Назимова И.Н. Инновационные процессы в образовании.-А.2000.- 350
82 Шербаков А.И., Мудрик А.В. Психология учителя //Возрастная и педагогическая психология: Учебник для студентов пед. ин-тов/ Под.ред. А.В.Петровского. – М.: Просвещение, 1979. - 288 с., 122с.
2 Сейтешов А.П. Пути формирования профессионального мастерства.- Алматы: Мектеп, 1989. – 262 с.
3 Хмель Н.Д. Теоретические основы профессиональной подготовки учителя. - Алматы: Ғылым, 1998. – 320 с.
4 Ұзақбаева С.А. Тамыры терең тәрбие. Жоғары оқу орындары студенттеріне арналған оқу құралы. Алматы: «Білім», 1995. - 19- 232 бб.
5 Керімов Л.К. Жалпы педагогика.- Алматы: Ғылым, 2007. – 255 б.
6 Айтмамбетова Б.Р. Жаңашыл педагогтар идеялары мен тәжірибелері.- Алматы: Абай атындағы Қаз.МПУ, 1991. – 32 б.
7 Әбдікәрімов Б.А. Теория и практика профессионально-технического образования: дисс...докт.пед.наук.13.00.01. - Алматы, 1996, - 397 с.
8 Құдайқұлов М.А. Жаңашыл педагогтар идеялары мен тәжірибелері.- Алматы: Абай атындағы Қаз.МПУ, 1991. – 32 б.
9 Әбілқасымова А.Е. Форморивание познавательной самостоятельности студентов-математиков в системе методической подготовки в университете: Дисс...докт.пед.наук:- Алматы, 1995.- 309 с.
10 Ділімбетова Ғ.К. Экологизация обучения в ВУЗ-е. (Дидактический аспект).- Алматы, 2001.- 270 с.
11 Егоров В.В. Информационные технологии в подготовке инженера- педагога. - Алматы: Ғылым, 1994.- 250 с.
12 Жадрина М.Ж. Научные основы построения содержания вариативного образования в школе. Монография.- Алматы.: «Тауар». 2000. – 217 с.
13 Калюжный А.А. Особенности содержания профессиональной готовности и компетентности учителя. - Актюбинск, 1994. - 26 с.
14 Молдабекова М.С. Фундаментализация университетского образования в подготовке будущего учителя. Дисс...докт.пед.наук.- Алматы, 2000. - 288 с.
15 Исаева З.А. Формирование исследовательской культуры выпусника университета как педагогическая проблема //Формирование личности учителя Межвузовский сборник научных трудов. - М.:Прометей, 1994, - С. 85-91.
16 Моминбаев Б.К., Бактыбаев К.Б. Основные положения стандарта среднего профессинального образования //Высшая школа. - 2001.- №1.- С.123-133.
17 Меңлібекова Г.Ж. К вопросу о формиовании социальной компетентности будущих учителей //Вестник АГУ им.Абая. – 2001, С.68-72.
18 Нургалиева Г.К. Ценностные ориентации личности: методология, теория, практика, формирование. - Алматы.: Казахстан. 1992. – 343 с.
19 Жолдасбекова С.А. Оқушы жастардың танымдық әрекетін арттырудағы оқытудың әдістері. - Алматы, 2001.
20 Сарыбеков М.Н. Теория и практика экологической подготовки будущих учителей: Автореф.дисс.докт.педагог.наук - Тараз, 1998. – 42 с.
21 Сарбасова Қ. А. Инновациялық педагогикалық технологиялар негізінде бастауыш сынып оқытушыларінің даярлығын жетілдіру: дисс...пед.ғыл.канд. Қарағанды, 2005. - 137 б.
22 Абуов Ә.Е. Мектептің оқу үрдісінде инновациялық білім беру технологияларын қолданудың педагогикалық шарттары. дисс...пед.ғыл.канд. Алматы, 2006. - 145 б.
23 Имандосова Б.С. Применение новых образовательных технологии в высшей школы РК. Дисс...пед.наук. Алматы, 2007.- 14 с.
24 Пірәлиев С.Ж. ХХІ ғасырда кәсіби маман оқытушы даярлаудың қазіргі заманғы мәселелері. Труды международной научно-практической конференции «Современные проблемы подготовки педагогических кадров и перспективы развития есестесвенных наук»- Шымкент: МКТУ им. Ясави, 2006.- 3-8 бб.
25 Шкутина Л.А. Подготовка педагога профессионального обучения на основе интеграции педагогических и информационных технологий. Автореф....докт.пед.наук: 23.05.02.- Киров: ВГУ, 2002.- 34 с.
26 Нефедова Л.В., Абдыманапов С.А., Соколова М.Г. Организационно- педагогические аспекты подготовки преподавателей вуза к реализации новых информационных технологий//Вестник Евразийского национального университета имени Л.Н.Гумилева, 2003, №1-2, (33-34), С.162-167.
27 Беркімбаев К.М. Болашақ экология мамандарын кәсіби даярлаудағы информатикалық пәндерді оқыту үдерісінің педагогикалық жүйесі: дисс...пед.ғыл.докторы. Түркістан, 2006. - 285 б.
28 Оңалбек Ж.К Болашақ оқытушыларді оқушылардың дене шынықтыру-сауықтыру жұмыстарын ұйымдастыруға дайындаудың ғылыми-педагогикалық негіздері: дисс...пед.ғыл.доктор. Түркістан, 2007. – 235 б.
29 Кенжебеков Б.Т. Теоретико-методологические основы профессионального развития личности современного педагога. – Алматы: «Ғылым», 2002.- 48 с.
30 Оспанова Б.А. Болашақ мамандарды кәсіби даярлау құндылықтары.- Алматы: «Профессионал», 2007. 25-29 бб.
31 Гузик Н.П. Теория и практика проектирования инновационных образовательных сред.- М.: изд. «Владос». 2003. - 325 с.
32 Гершунский Б.С. Технологические основы конструирования учебного процесса.- М.: Тула: ИПК. 1995. - С.5-6.
33 Сластенин В.А. Педагогическая проза: Из опыта работы школ г.Доценка.- М.: Педагогика, 1980. - 128 с.
34 Галиев Т.т. Системный подход к интенсификации учебного процесса (для технических специальностей вуза). Дис.докт.пед.наук.- Караганда, 2002.-250 с.
35 Бектұрғанова Л. Оқу үрдісінде инновациялық білім беру технологияларын қолдану ерекшеліктері.- Алматы, 2005. 25-30 бб.
36 Беспалько В.П. Слагаемые педагогической технологии. М., Педагогика, 1989. - 385 с.
37 Қараев Ж.А. Активизация познавательной деятельности учащихся в условиях применения компьютерной технологии обучения. Автореф....докт.пед.наук.- Алматы, 1994. – 46 с.
38 Таубаева Ш.Т., Лактионова С.Н. Педагогическая инноватика как теория и практика нововведений в системе образования. - Алматы: Ғылым, 2001. - 296 с.
39 Барсай Б.Т. Математикалық білім беруде қазіргі технологияларды қолдану.- Алматы: Өлке, 2002. - 160 б.
40 Джусубалиева Д.М.Теоретические основы формирования информационной культуры студентов в условиях дистанционного обучения. Автореф....докт.пед.наук.Алматы, 1997. - 49 с.
41 Кларин М.В. Инновации в мировой педагогике: Обучение на основе исследования, игр, дискуссий.- Рига: НПЦ «Эксперимент», 1995. - 176 с.
42 Заявязинский А.А. Психология технического мышления.- М.: Педагогика, 1980.-125 с.
43 Ангеловски К. Учителя и инновации: Кн. Для учителя.- М.: Просвещение, 1991. - 159 с.
45 Пригожин А.И. Нововведения: стимулы и препятствия. Школьные проблемы инноватики.- М., 1989.- 56 с.
45 Юсуфбекова Н.Р. Общие основы педагогической инноватики: опыт разработки теории инновациоонных процессов в образовании.- М. 1991.- С.10-15.
46 Ожегов С.И. Словарь русского языка.- М.: руский язык. 1999. -860 с.
47 Кочетов А.И. Изучение и обобщение педагогического опыта как методологическая проблема.- Москва, 1985.- 56 с.
48 Латкин В. Учителя и инновации.- М.: Просвещение, 1995.- 176 с.
49 Кваша В. Управление инновационными процессами в образовании.- Автореф....канд.пед.наук.- Минск, 1994.- 22 с.
50 Коменский Я.А. Великая дидактика // Избранные педагогические сочинения М., 1955 г.
51 Макаренко А.С. Сочинения, т. 5.2.- изд. М., 1958, - 519 с.
52 Сухомлинский В.А. Павлышская средняя школа. М.: Просвещение, 1979. - 393 с.
53 Апатова Н. Инновационные подходы к воспитанию: теория, практика, методологии.- Алматы, 1995.- 148 с.
54 Лядуис В.Я. Управление процессом усвоение.- М.: Знание. 1975.- 215 с.
55. Столяренко А.М Научные основы развития университетского образования в аспекте направленности на подготовку преподавателя высшей школы. Дисс...докт.пед.наук, Алматы, 2004. - 239 с.
56 Бондарь В.И. Концептуальные основы педагогических технологий в подготовке будущих специалистов // Начальная школа-2003.№4.- С79-83.
57 Кулюткин О.Ж. Технологические основы конструирования учебного процесса.- М.:Тула: ИПК, 1995.-С.5-6 с.
58 Турбовской С. Системный подход к интенсификации учебного процесса (для технических специальностей вуза). Дис.докт.пед.наук.- Караганда, 2002.-350 с.
59 Торегулов Ф.Ш. Теоретические основы профессиональной подготовки учителя.- Алматы: Ғылым, 1998. – 320 с.
60 Құдайбергенова Қ. К вопросу о формиовании социальной компетентности будущих учителей //Вестник АГУ им.Абая
61 Баширова Ж.Р. Научные основы развития университетского образования в аспекте направленности на подготовку преподавателя высшей школы. Дисс...докт.пед.наук, Алматы, 2004. - 239 с.
62 Сериков В.В. Образование и личность. Теория и практика проектирования педагогических систем.- М.: изд. Корпорация «Логос», 1993. - 272 с.
63 Харламова А.А. Педагогика.- М.: Высшая школа. 2001.- 390 с.
64 Момынбаев Б.К. Кәсіптік педагогика.- Алматы, 2006.- 552 б.
65 Селевко Г.К. Современные образовательные технологии.- М.: Народное образование, 1988. - 256 с.
66 Архангельский С.И. Введение в теорию обучения высшей школы. Некоторые признаки и особенности развития науки и их влияние на учебный процесс всышей школы.- М.: Знание, 1971.- 120 с.
67 Мясищев В.Н. Личность и отношение человека //Проблемы личности: материалы симпозиума.- М., 1969. - С. 63- 73.
68 Сластенин В.А. Профессиональная подготовка учителя в системе высшего педагогического образования. М.: Магистр. 1982. - 250 с.
69 Сейтешов В.А. Психология и педагогика.- Москва, 2006.-527 с.
70 Кузьмина Н.В. Методы исследования педагогической деятельности.- Л.: ЛГУ. 1970. - 172 с.
71 Дяченко М.И., Кандыбович А.А. Психология высший школы.- Минск: Изд.БГУ, 1981.- 383 с.
72 Крягжде С.П. Управление формирование профессиональных интересов // Вопросы психологии, 1985. №3.- С.23-30.
73 Мажитова Л.Х. Формировании профессинальных интересов студентов в процессе профориентационной деятельности Вуза: Дисс...канд. пед.наук.- Алматы, 1987 .- 147 с.
74 Абдраман Ш.А. Жоғары техникалық оқу орындары студенттеріне кәсіби техникалық құзырлылықты қалыптастырудың дидактикалық негіздері. Пед.ғыл.док.дисс. 13.00.08.- А., 1998.- 229 б.
75 Жадраева Л.У. Профессионально-педагогическая направленность обучения курсу математического анализа в Вузе. Автореф. Дисс. Канд. Пед. наука.- А., 1999.- 21 с.
76 Абеуова И.Ә. Қазақ лицей-интернаты жоғары сынып оқушыларының кәсіби құзырлылығын қалыптастыру. 13.00.01, 1996.- 174 б.
77 Тыныбекова С.Д. Профессионально- педагогическая направленность математической подготовки студентов технических вузов. Д.п.н.13.00.02, 2001.- 211 с.
78 Леднев В.С. Содержание образования: Учебное пособие.- М.: Высшая школа, 1989.- 360 с.
79 Каганов А.В. Рождения специалиста профессиональное станавление студент.- Минск: Изд. БГу, 1983. - 111с.
80 Кайдарова А.Д., Масырова Р.Р. Теория и технология формирования профессиональных интересов у будущих учителей в условиях университетского образования. - Алматы: Ғылым, 2005.- 176 с.
81 Назимова И.Н. Инновационные процессы в образовании.-А.2000.- 350
82 Шербаков А.И., Мудрик А.В. Психология учителя //Возрастная и педагогическая психология: Учебник для студентов пед. ин-тов/ Под.ред. А.В.Петровского. – М.: Просвещение, 1979. - 288 с., 122с.
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ..
1 БОЛАШАҚ ПЕДАГОГ-ПСИХОЛОГ МАМАННЫҢ ҚҰЗЫРЛЫЛЫҒЫН ҚАЛЫПТАСТЫРУДЫҢ7
ТЕОРИЯЛЫҚ
НЕГІЗДЕРІ ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... .. ...
1.1Болашақ педагог-психолог маманның құзырлылығын қалыптастырудың
мәні
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ...
... ... .
1.2Болашақ педагог-психолог маманның құзырлылығын 18
қалыптастырудағы жаңа педагогикалық технологияларды қолдану
жағдайы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ...
1.3Болашақ педагог-психолог маманның құзырлылығын қалыптастыру 35
шарттары ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ...
... ... ...
2 БОЛАШАҚ ПЕДАГОГ-ПСИХОЛОГ МАМАННЫҢ КӘСІБИ ҚҰЗІРЕТТІЛІГІН 67
ҚАЛЫПТАСТЫРУ ӘДІСТЕМЕСІ ... ... ... .
2.1Болашақ педагог-психолог маманның құзырлылығын жаңа
педагогикалық технологиялар негізінде қалыптастыру
мазмұны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ...
2.2Педагогикалық практика арқылы болашақ педагог-психолог 84
маманның құзырлылығын қалыптастыру
әдістетрі ... ... ... ... ... ... .
2.3Зерттеу 102
нәтижелері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... .
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... 106
... ... ... ... ... ... ... ..
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР 108
ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
КІРІСПЕ
Зерттеудің көкейкестілігі. Нәтижелі білім берудің мәні студенттің іс-
әрекеті оның жеке басының әлеуетін іске асыруға негізделген және оның
оқылатын пәндер мен салаларға сәйкес келетін білім алуын талап етеді[1].
Білім берудің мұндай түрі білім алушының ішкі субстанциясының өзгеруіне
және оның өзіндік тәжірибесі, құзыреттерінің пайда болуына жәрдемдеседі.
Негізгі құзырлылығын қалыптастыру студенттердің білім, білік және іс-
әрекет тәсілдерін шынайы өмірде практикалық міндеттерді шешуге қолдана
алуға дайындығын көрсетеді. Құзырлылығын В.А.Болотов, А.В.Бурцев,
В.В.Евдокимов, И.А.Зимнея, М.В.Кирилина, С.Г.Молчанова, Г.К.Селевко,
В.В.Сериков, Ю.Г.Татур, А.В.Хуторский және т.б., көптеген зерттеушілер
құзырлылығын белгілі іс-әрекетті жүзеге асыруға қажетті тұлғаның
құзырлылығының жиынтығы негізінде меңгерген кіріктірілген сапасы деп
көрсетеді. Құзырлылық алған білім, білік және іс-әрекет тәжірибесі
негізінде әрекет жасауға дайындығы және қабілеті. Көптеген зерттеушілер
қазіргі таңдағы ең басты міндет адамның оқу үдерісінде меңгеретін негізгі
құзырлылығын және оны қалыптастырудың амалдарын анықтау болып табылады.
Ю.Мель әлеуметтік құзырлылығын мәселесін қарастыра келе, өзінің
мүмкіндігіне сенімділігі ғана байланысты емес, шешуге қажетті нақты
проблемалық жағдайда нағыз шешім қабылдауы деген. Зерттеуші Р.Селман
әлеуметтік құзырлылығын қарастырып, автордың ұсынған үлгісі әлеуметтік
көзқараспен негізделген. Бұл үдеріс балалық шақта алғашқы нөлдік, кейін
жасөспірім кезеңде жоғары әлеуметтік-символикалық бағдары деңгейіне, одан
да жоғары деңгей жастарда кешенді көпжоспарлы жүйесі, бағасы,
ынтымақтастыққа бағдарланады. Бұл пікір бізге жақын келеді, яғни әлеуметтік
құзырлылығын индивидтің жасына қарай анықталады.
У.Пфипгстеп, Р.Хиптчтің еңбектеріндегі әлеуметтік құзырлылығын
анықтау тұғыры қызығушылық туғызды. Олар адамның әлеуметтік біліміне, өзара
әрекеттің мақсаты мен нәтижелігіне ерекше көңіл бөліп қоймайды, мінез-құлық
амалдарына мән береді. Аталған зерттеушілер әлеуметтік құзырлылығын –
белгілі әлеуметтік жағдайларды ұзақ уақытқа жағымды және жағымсыз салдардың
қолайлы ара қатынасына жетелеп, мінез-құлықтың когнитивті, эмоциональды
және моторлы тәсілдерін меңгеруі деген. Зерттеуші В.Н.Куницынаның
зерттеуінше, әлеуметтік құзырлылығының құрылымдық компоненттерін саралаған:
- әлеуметтік ақиқат пен өзі туралы білімнің жиынтығы;
- өзара әрекеттің әлеуметтік біліктілік пен дағдылардың күрделі
жүйесі;
- кез-келген ортаға тез бейімделуге, білімінің негізінде шешім
қабылдауы, пайда болған конъюктура негізінде байқалатын типтік әлеуметтік
жағдайлардағы мінез-құлық нобайы;
- мында, қазір және неғұрлым бейнелі қағидасы бойынша әрекет жасап,
болған жағдайдан барынша толық шығарып алуы.
Болашақ педагог-психолог маманның негізгі құзырлылығының алғашқы
белгілері тікелей іс-әрекетте пайда болуы және онда дамуы үдерісі деп
түсінеміз. Негізгі құзырлылықтар студент тұлғасының дамуы және жас
ерекшеліктерімен, жеке әлеуметтік тәжірибемен табиғи байланысты болып
келеді.
ЖОО-да білім беру технологияларын пайдаланудың тиімділігі болашақ
оқытушынің кәсіби іс-әрекетін дұрыс ұйымдастыра алуымен байланысты.
Педагогикалық іс-әрекеттің қыр-сырын әртүрлі салада қарастырған ауқымды
зерттеу еңбектері баршылық. Мәселен, болашақ оқытушынің кәсіби мәнді
сапаларын қалыптастыру және тұлғасын дамыту, педагогикалық іс-әрекеттің
дидактикалық негіздерін айқындау, ЖОО-да оқу үдерісінің тиімділігін
арттыру мәселелері қазақстандық ғалымдар- А.П. Сейтешов [2], Н.Д.
Хмель[3], С.А. Ұзақбаева [4], Л.К. Керімов [5], Б.Р. Айтмамбетова [6], Б.
Әдікәрімұлы [7], М.А. Құдайқұлов [8], А.Е. Әбілқасымова [9], Ғ.К.
Ділімбетова [10], В.В. Егоров [11], М.Ж. Жадрина [12], А.А. Калюжный [13],
М.С. Молдабекова [14], З.А. Исаева [15], Б.К. Момынбаев
[16], Г.Ж. Меңлібекова [17], Г.К. Нұрғалиева [18], С.А. Жолдасбекова
[19], М.Н. Сарыбеков [20], Қ.А. Сарбасова [21], Ә. Абуов [22],
Б.С. Имандосова [23] және т.б. еңбектерінде қарастырған.
Болашақ түрлі сала маманның кәсіби бағыттағы даярлығын әр қырынан
қалыптастыру бойынша ғалымдар еңбектерінің маңызы зор. Олар:
С.Ж. Пірәлиев [24], Л.А. Шкутина [25], С.Ә. Әбдіманапов [26],
К.М. Беркімбаев[27], Ж.К. Оңалбек[28] т.б. болашақ
оқытушыларді кәсіби даярлау; Б.Т. Кенжебеков[29], Б.А. Оспанова [30]
болашақ оқытушылардің кәсіби құзыреттілігі мен креативтілігі туралы
еңбектері бар.
Көптеген ғалымдар жаңа педагогикалық технологияларды оқыту
үдерісінде қолдану мәселесіне ерекше мән беріп келеді. Мысалы, Ж.А. Қараев
оқытудың компьютерлік технологияларын пайдалану жағдайында білім
алушылардың танымдық белсенділігін арттыру, С.М. Кеңесбаев болашақ
оқытушылардің жаңа ақпараттық технологияны пайдалана білу мәселелерін, С.А.
Көшимбетова оқу-тәрбие үрдісінде оқытудың инновациялық әдіс-тәсілдерін
пайдаланудың педагогикалық шарттары, Қ.А. Сарбасова инновациялық
педагогикалық технологиялар негізінде бастауыш сынып оқытушыларінің
даярлығын жетілдіру, Ә.Е. Абуов мектептің оқу үдерісінде инновациялық
білім беру технологияларын қолданудың педагогикалық шарттарын қарастырған.
Біз жоғарыда аталған еңбектерге талдау жасай отырып бүгінгі таңда
педагог-психолог маманның құзырлылығын қалыптастыру мәселесінің ғылыми-
теориялық тұрғыда әлі де болса шешімін таппай отырғандығын анықтадық.
Болашақ педагог-психолог маманның құзырлылығын қалыптастыру бүгінгі
өркениетті қоғамның сұранысы мен оларды жоғары оқу орындарында даярлауда
жаңа педагогикалық технологияларды пайдаланып теориялық және практикалық
білім беруді жетілдіруде әдістемелік нұсқаулардың жоқтығы арасында қарама-
қайшылықтар бар екені анық байқалады. Осы қайшылықтардың шешімін іздестіру
біздің зерттеу мәселемізді айқындауға және тақырыпты Болашақ педагог-
пихолог маманның құзырлылығын қалыптастыру деп таңдауымызға негіз болды.
Зерттеудің нысаны: болашақ педагог-психолог маманның жоғары оқу орнында
кәсіби даярлық үдерісі.
Зерттеудің пәні: жаңа педагогикалық технологиялар арқылы болашақ
педагог-психологтардың құзырлылығын қалыптастыру.
Зерттеудің мақсаты: жаңа педагогикалық технологиялар негізінде болашақ
педагог-психолог маманның құзырлылығын қалыптастыруды теориялық-әдістемелік
тұрғыдан негіздеу, оны ғылыми-әдістемелік нұсқаулар негізінде жетілдіру.
Зерттеудің ғылыми болжамы: егер, болашақ педагог-психолог маманның
құзырлылығын қалыптастыратын жаңа педагогикалық технологиялардың мәні мен
мазмұны теориялық тұрғыдан айқындалып, моделі жасалса және педагогикалық
жүйе ұсынылып тәжірибеге ендірілсе, онда бүгінгі қоғамға қызмет ететін
білікті және бәсекеге қабілетті педагог-психолог мамандары даярланады,
өйткені бұл қазіргі білім беру саласындағы қоғамдық сұраныс.
Зерттеудің міндеттері:
- болашақ педагог-психолог маманның құзырлылығын қалыптастырудың
негіздерін анықтау;
- болашақ педагог-психолог маманның құзырлылығын қалыптастырудағы жаңа
педагогикалық технологиялардың мәні мен мазмұнын теориялық тұрғыдан
негіздеу;
- болашақ педагог-психолог маманның құзырлылығын қалыптастыру моделін
жасау, өлшемдері, көрсеткіштері мен деңгейлерін анықтау;
- ұсынылған әдістемелік жүйенің нәтижесін тәжірибелік-экспериментте
тексеру және тәжірибеге ендіру.
Зерттеудің жетекші идеясы. Болашақ педагог-психолог маманның
құзырлылығын қалыптастыруда жаңа педагогикалық технологияларды пайдалану
қазіргі заман талабына сай білікті маманның даярлығын жетілдіре түседі.
Зерттеудің теориялық және әдіснамалық негіздерін тұтас педагогикалық
үдерісінде жаңа педагогикалық технологиялар бойынша тұжырымдар, жеке
тұлғаның әлеуметтік мәні туралы философиялық, психологиялық қағидалар, жеке
тұлғалық-бағдарлы білім беру теориясы, ғылым мен практиканы кіріктіру
теориясы құрайды.
Зерттеудің көздері. Қазақстан Республикасының Білім беру туралы
Заңы, Қазақстанның-2030 даму стратегиялық бағдарламасы; Қазақстан
Республикасында 2015 жылға дейінгі білім беруді дамытудың тұжырымдамасы;
Отандық және алыс-жақын шетелдік педагог ғалымдардың зерттеліп отырған
мәселе бағытындағы еңбектері; Қазақстан Республикасы үкіметінің ресми
құжаттары, заңдары, қаулы-қарарлары, оқу-әдістемелік құралдар,
бағдарламалар, автордың өзінің жеке басына тән іс-әрекет тәжірибесі.
Зерттеудің әдістері. Зерттеу проблемасы бойынша философиялық,
психологиялық, педагогикалық ғылыми әдебиеттерге, жоғары және арнайы оқу
орындарының оқу-тәрбие үдерісінің құжаттарына талдау жасау; бақылау,
әңгімелесу, сауалнамалар жүргізу; озық тәжірибелерді зерделеу, эксперимент
жүргізу, алынған нәтижелерді математикалық тұрғыдан өңдеу.
Магистрлік жұмыстың құрылымы. Магистрлік жұмыс кіріспеден, екі
бөлімнен, қорытынды мен пайдаланылған әдебиеттер тізімінен, қосымшалардан
тұрады.
1 БОЛАШАҚ ПЕДАГОГ-ПСИХОЛОГ МАМАННЫҢ ҚҰЗЫРЛЫЛЫҒЫН ҚАЛЫПТАСТЫРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ
НЕГІЗДЕРІ
1. Болашақ педагог-психолог маманның құзырлылығын қалыптастырудың мәні
Еліміздің болашақтағы дамуы, өсіп-өркендеуі, әлемдік кеңістіктегі орны
білімнің бағыт-бағдарына, оның тиімділігіне байланысты болмақ. Осы бағытта
білім беру жүйесінің орны маңызды, себебі кәсіптік құзырлылық жоғары
мамандар – мемлекет дамуының кепілі. Демек, студенттерді үздіксіз өз
бетімен білім алуға, білімін жетілдіруге баурап, өмірлік белсенді ұстанымы
бар шығармашыл әрі жауапкершілік, ізденімпаз, дербес тұлға тәрбиелеу
міндеті қойылып отыр. Яғни студенттердің оқу-танымдық іс-әрекетінде
субъективті шығармашылық дербестігін дамытатын оқу үрдісін ұйымдастыру,
тиімді әдіс-тәсілдерін пайдалану, өзіндік жұмыс істеу, біліктерін
қалыртастыру, іздену аясын кеңейту кәсіптік орта білім беретін оқу
орындарында өзекті мәселе болып табылады.
Құзырлылығын сөзі француз тілінен заңға сай, ал латын тілінен сай
болу, қабілетті, талап қою, ал ағылшын тілінен қабілетті, жетік
деген мағынаны білдіреді[31]. Сонымен қатар құзырлылығын ұғым білім,
біліктілік, әдет сияқты ұғымдарды қамтиды. Құзырлылығын оқу
нәтижелерімен қатар, студенттердің шығармашылық іс-әрекеттері мен құндылық
бағдарларының жүйесін көрсетеді.
Кәсіби құзырлылығын ұғымы Б.С.Гершунский[32] еңбектерінде
сауаттылықтан басталып, менталитеттен аяқталатын даму сатысының қандай да
бір деңгейін белгілейтіндігі туралы айтылса, В.А.Сластинин[33] кәсіби
құзырлылықты жеке тұлғаның кәсіби іс-әрекетті атқаруға теориялық және
практикалық әзірлігі мен қабілетінің бірлігі деп түсіндіреді. Осы
айтылғандарды түйіндей келе, кәсіби құзырлылығын сонымен қатар адамның
өзіндік кәсіби деңгейімен, тәжірибесімен және өзіндік қабілеттерімен
ерекшеленіп, оның түрткі болған талпынысы, үздіксіз өз бетімен білім алу,
білімін жетілдіру, іске деген шығармашылық, жауапкершілік қатынасымен
анықталатындығын және құзырлылығын кәсіби білімімен, негізгі мамандығымен
сәйкестендірмей, керісінше құзырлылығын студенттің мамандықпен ғана
шектеліп қалмай, ауқымды сұрақтар төңірегінде бағытталуын, кәсіби
мобильділігін, өзгерістерге ашықтығын, өз білімін дамытуға дайындығын
қамтамасыз ететінін де көрсетеді.
Құзырлылығын жаңа әлеуметтік-экономикалық жағдайда аман қалуды
қамтамасыз етеді және олар бәсекеге қабілетті маманмен қамсыздандырады[34].
Көптеген елдерде құзырлылыққа жаңаша мән берілгендіктен, білімді жоғары
дәрежеге көтергені жақсы мәлім. Құзырлылығын еңбек базарында тұрақты өсіп
отырған талаптармен, шапшаң технологиялық өзгертулермен, жаһандастырумен,
соның ішінде академиялық және еңбектегі мобильділіктің өсуімен негізделген.
Жалпы түрде кәсіптік құзырлылық жалпыланған білімнің, дағдының және
қабілеттіліктің біртұтас және жүйеленген жиынтығы ретінде қарастыруға
болады[35]. Өйткені ол студенттің алған білімі мен дағдыларын іс жүзінде,
кез-келген ортада кәсіби міндеттерді шешу немесе күнделікті өмірде қандай
да бір теориялық және практикалық үрдістерді шешу үшін қолдана алу
қабілеттілігі мен дайындығы, яғни өзгермелі еңбек нарығы жағдайында қисынды
болу қабілеттілігі мен дайындығы болып табылады.
Неғұрлым кең қолданылатын әмбебап құзырлылықтарды түйінді
құзырлылықтар деп атайды. Олар қазіргі заманғы ғылыми білім негіздерін,
көптеген нәрселер мен нақты құбылыстардың қағидалары мен заңдылықтарын
қамтиды.
Кәсіптік құзырлылығын теориялық және практикалық мәселелерді шешу үшін
іс-әрекеттің алуан түрін орындау үрдісінде жүзеге асады, сондықтан олардың
құрамына іс-әрекеттік білім, білік дағдылармен қатар, мотивациялық және
сезімдік – еріктік салалар да енеді. Кәсіптік құзырлылығының маңызды
құраушысы тәжірибе, яғни адамның түрлі мәселені шешудегі меңгерген жеке
әрекеттері мен әдіс-тәсілдерінің тұтас бірлікке жаңалануы болып табылады.
Білім мен ақпарат үстемдік құрған қоғамда білім беру жүйесі инновациялық
экономиканың негізгі бөлігі болып табылады. Қатаң талаптары қалыптасып келе
жатқан инновациялық экономика қай салада болса да, бүгінгі маманның
құзыреттілігін, яғни өз саласы бойынша ой-пікірінің қалыптасуын,
кәсібилігін, өмірдің өзгермелі жағдайына бейімділігін, оған сай өз білімін
пайдалану ғана емес, оны қажеттікке қарай толықтырып отыруды талап етеді.
Сонымен қазіргі кезде кәсіптік білім беретін оқу орындарында білім
беруді жетілдірудің негізіне құзырлылығын тәсілді қолдану ұсынылып жатыр.
Оқытудағы құзырлылығын тәсіл Қазақстан, Ресей педагогтері мен
психологтарының еңбектерінде жан-жақты қарастырылып жүр, онда жалпылама
білімдер, біліктіліктер мен іс-әрекет тәсілдерін меңгеруге баса назар
аударылады.
Жалпы алғанда, дәстүрлі оқыту әдістемесінде құзырлылығын жаңа ұғым
емес. Мысалы, лингвистикалық құзырлылығын орыс, қазақ тілдерін оқыту
әдістемесінің мамандары бұрыннан қолданып келеді. Ал тіл мен информатикада
коммуникативтік құзырлылығын жиі қолданылады.
Студенттердің кәсіптік құзыреттілігі, ең әуелі, орта кәсіптік білім
беретін оқу орындарында оқыту үрдісі кезінде қалыптасады. Ол оқу үрдісінің
негізгі сапа көрсеткіші болып табылады және қойылған мақсатқа жетуді
көздейді[36].
Оқудағы құзырлылығын тәсілді жүзеге асырудағы мақсат- білім беру
сапасын қамтамасыз етеді және студенттердің теориялық білімдерді игеріп
қана қоймай, оны нақты мәселелер мен проблемалық жағдайларды шешуге қолдана
алатындай болуын талап етеді. Педагог пен студент арасындағы авторитарлық
қарым-қатынастар құзырлылығын тәсіл кезінде оқу іс-әрекетіндегі субъектілер
арасындағы бірлестік пен жұптастық қарым-қатынастарға айналады.
Бүгінгі қоғамда маманның әлеуметтік кәсіби қызметі елеулі өзгеріске
ұшырады. Қазір өз бетімен білім алу, өз жұмысын ұйымдастыра білу, өзін-өзі
реттей білу, жауапкершілік, практикалық интеллект, сенімділік, жоспарлауға
қабілеттілік, өзін-өзі бақылау сияқты сапалар мен қасиеттер сұранысқа ие
болып отыр.
Қазіргі бәсеке заманында қажыр-қайратың, ынта-жігерің, тынымсыз
ізденісің болмаса, көштен қалу оп-оңай екендігін де атап көрсеткен болатын.
Білім беру жүйесінің міндеті белгілі бір көлемдегі білім беруді көздеу
емес, алынған кәсіптік білімді адамның өзінің қызметінде қолдана білуге
үйрету болуы тиіс[37]. Осыған байланысты бүгінгі күні жеке тұлғаның, яғни
студенттің, өз бетінше дербес білім алуында болып жатқан оқу үрдісі –
күрделі, жеке психофизиологиялық үрдіс деп қарастырылады. Бұл жерде студент
оқу объектісі емес, оқу субъектісі болып табылады. Ол оқу үрдісінде
оқытушылармен, өзге студенттермен, т.б. адамдармен қарым-қатынас жасай
отырып дамиды және де ол үрдістің өту сипатын, ерекшелігін өзі айқындайды.
Қазіргі таңда қалыптасып қалған білім, білік, дағдыға негізделген
білім берудің нәтижелері мен жаңа әлеуметтік экономикалық қоғам
қажеттіктері деңгейі арасындағы қайшылықтар айқын байқалуда. Өйткені, заман
талабы педагог маманның құзырлылығын сапаларын қоғамның жаңа құрылымына
сәйкес белгілеп отыр.
Мысалы, Болон процесі оқытудағы білім, білік, дағдыға қоса
құзырлылығын сапаларының қарастырылуын жаңа парадигма туғызып отырған
қажеттілік деп бағалайды.
Білім – қоғамды әлеуметтік, мәдени үрдіспен қамтамасыз ететін жоғары
құндылық. Осы жоғары құндылық сапасын көтерудің басты шарты – педагогтардың
кәсіби құзырлылығын дамыту болып табылады. Олай болса, білімге негізделген
қоғам құрылысының негізгі басымдықтарын есепке ала отырып, педагог
мамандардан аса жоғары кәсіби құзырлылығы талап етіледі.
Еуропалық білім кеңістігінде қоғамға қажеттік, мобильдік, өзара сенім
білдірудің ең басты шарты алынып, сапа көрсеткіштері ретінде құзырлылықтар
қарастырылуда.
Құзырлылық заман талабына сай кез келген саланың маманы болуға
мүмкіндік беретін басты екі түрі белгіленіп отыр. Олар – пәндік және
пәннен жоғары метапәндік құзырлылықтар. Атап айтқанда, пәндік
құзырлылық белгілі бір пәнді меңгеруге (ұстаздар үшін) немесе белгілі бір
саланы меңгеруге қажетті білім мен білік жатқызылса, пәннен жоғары
метапәндік құзырлылығын ретінде адамның өз білімін пайдалану және одан әрі
дамытуға бағытталған ақпараттық, коммуникативтік, бірлесе жұмыс жасай алу
қабілеттері, өз әрекеттерін басқару дағдылары сияқты қасиеттері
жатқызылады.
Педагогикалық-психологиялық әдебиеттердегі ғалымдардың зерттеу-леріне
қарағанда, кәсіби шеберліктің қалыптасуы мен даму үрдісінде екі ұғым:
құзырлылығын (компетенттілік) және құзырлылық (компетенция) ұғымдары
пайдаланып келеді. Оның біріншісіне Қазақ Совет Энциклопедиясының орысша-
қазақша сөздігінде хабардар, жетік, терең білетін деп, ал екіншісіне
хабардарлық, міндет, қызмет бабы деп анықтама берілген. Құзырлылығын
түсінігі көп аспектілі жан-жақты ұғымды білдіреді.
Ғалымдар құзырлылықтың табиғатын түсіндіру мақсатында оны білім, білік
ұғымдары арқылы анықталатын тұлғаның жеке қасиеті (Н. Кузьмина, А.Маркова,
К. Махмурян, т.б.) немесе ерекше қабілеті (ДЖ. Равен, Р. Уайт, Х. Хершген,
т.б.) деп түсіндіреді.
Өмірдің өзгермелі жағдайында құзырлылық білім берудің практикасы мен
теориясының дәстүрлі мақсаты ретінде алға шығады. Құзырлы болу мен
құзыретсіз болудың себептері бірдей, ол адамның жеке тұлға ретінде ахуалы.
Немесе құзырлылығының бар-жоғын анықтау үшін қарым-қатынас, педагогтік
еңбек нәтижелері мен адами қарым-қатынаста, оның қорытындыларына қарап
пайымдау қажет. Мұның мағынасы педагог мамандар өз әрекеті мен орындаған
жұмысы кәсіби іс-әрекеттің белгіленген талаптарына жауап беретін және
орындай алатын болса, кәсіби құзырлы болып саналады. Н. Г. Милорадованың
айтуынша білім беру жүйесінде құзырлылықты тудыратын төрт негіз бар
( біріншісі – кәсіби-әдістемелік құзырлылығын, екіншісі – іс-әрекет
негізіндегі құзырлылығын, үшіншісі - әлеуметтік қарым-қатынас құзырлылығы
және төртіншісі – жеке тұлға негізіндегі құзырлылықтар) сыншыл ойлауды,
рефлексияны, өз позициясын анықтау қабілеттілігін, өздігінен бағалайтын
ойдың дамуын және өмір бойы үйрену қабілеттілігін талап ететіні анық.
Оқытушы – ақпараттанушы емес, студентің жекетұлғалық және
интеллектуальды дамуын жобалаушы. Ал бұл оқытушыдан жоғары құзырлылықты,
ұйымдастырушылық қабiлеттiлiктi, студенттерді қазiргi қоғамның түбегейлi
өзгерiстерiне лайық бейiмдеу, олардың зерттеушiлiк дағдыларын дамыту
бағыттарын талап етедi. Қазіргі кезеңде болашақ маманның кәсіби
құзыреттілігінің даму үрдісіндегі мазмұны мен құрылымы анықталды. Олар:
деңгейлік, міндеттік, профессиографиялық.
Педагогикалық мамандық бір уақытта өзгертуші әрі басқарушы мамандық
болып табылады. Ал тұлғаның дамуын басқару үшін құзыретті болуы керек.
Құзырлылығын (компетентность) ұғымы белгілі бір салада шешім
қабылдауға, тұжырымдар жасауға мүмкіндік (немесе құқық) беретін адамның
қабілеттілігі мағынасында қолданылады. Бұл қабілеттіліктің негізін
білімділік, хабардарлық және іс-әрекет тәжірибесі құрайды. Осы арқылы
құзырлылығын ұғымының жинақтаушылық, кіріктірушілік сипаты айқындалады.
Адам білімді және сәйкесінше тәжірибені меңгеру негізінде құзыретті болады.
Сондықтан, құзырлылығын ұғымы қазіргі таңда елімізде, шетелде де білім
берудің нәтижесі ретінде қолданылады.
Ш.Таубаева[38]: Құзырлылығын – ол тұлғаның оқыту және әлеуметтену
процестері барысында меңгерген білім мен тәжірибеге негізделген, оның жалпы
қабілеті мен іс-әрекетке даярлығы ретінде айқындалатын, тұлғаның
кіріктірілген қасиеті - деп қарастырады.
Құзырлылық – білімдер мен іскерліктерді, іс-әрекет тәжірибесін
меңгеру нәтижесінде белгілі бір іс-әрекет түрін табысты жүзеге асыруға
қабілеттілігін сипаттайтын тұлғаның кіріктірілген қасиеттері [39].
Құзырлылық дегеніміз қызметтегі тұлғаның жеке мүмкіндіктерін, оның
белгілі бір мәселені шешуге жағдай жасайтын біліктілігін (білім, тәжірибе)
атайды.
Педагогтың кәсіби құзырлылығы деп педагогикалық іс-әрекетті атқару
үшін оның теориялық және практикалық дайындығын және профессионализімін
атайды. (В.А.Сластенин).
Педагогтың кәсіби құзырлылығы дегеніміз кәсіби іс-әрекетті орындаудағы
мүмкіндіктері. Педагогтың кәсіби құзырлылық ұғымы оқытушының жеке
мүмкіндіктерін білдіреді, ол педагогикалық ситуацияларды дербес және тиімді
шешуге ықпал етеді. Ол үшін оқытушы педагогикалық теорияларды және оны
практикада қолдануды білуі керек.
Оқытушының педагогикалық құзырлылығы дегеніміз кәсіби іс-әрекетті
орындаудағы теориялық және практикалық дайындықтарының бірлігі
(В.А.Мижериков).
Оқытушының кәсіби құзырлылығы үшін психологиялық-педагогикалық және
арнайы білімдерді меңгеруі керек, сонымен бірге ол білімдерін нақты бір
ситуацияларды қолдана алуы қажет. Кәсіби құзырлылығын оқытушының өз ісінде
шебер болуын анықтайды деп айтуға болады[40].
Осыған байланысты білім алушылардың кәсіптік білімдерінің,
шеберліктерінің, дағдыларының және құзыретінің ара қатынасына байланысты
сұрақтар терең зерттеуді талап етеді. Маманның кәсіптік құзырлылығы арқылы
теориялық білімдерді тәжірибелік іс-әрекетке пайдаланудың тиімділігін
арттыру жолдарын іздестіру қажет.
Педагогикалық энциклопедияларда төмендегідей анықтамалар
берілген; инновация- сөзі латын тілінен енген - новый, яғни аударғанда
обновление- жаңарту, новинка- жаңалық, изменение - өзгеріс деген
мағына береді.
Инновация дегеніміз білім беру, тәрбиелеу жұмысына жаңалықты енгізу,
яғни жаңа әдіс-тәсілдерді, амалдарды, құралдарды, жаңа концепцияларды
жасап, оларды қолдану деп анықталған.
Инновация ұғымын ғалымдар әртүрлі түсінеді:
а) жаңалық, жаңаны енгізу, жаңарту үдерісі;
ә) өзгеріс;
б) құрал, әдіс.
Инновация ұғымын анықтайтын нақтылы анықтама әлі де жасалмаған.
Ал, біз өз зерттеу жұмысымызда Ш.Т. Таубаева және Қ. Құдайбергенова және
т.б. ғалымдардың берген анықтамаларын негізге алғанды жөн көрдік, яғни
инновация - бұл нақтылы қойылған мақсатқа, ойға алынған жаңа нәтиже.
Нақты мақсат дегеніміз не? Нақты мақсатқа қандай әдіс-тәсілдердің көмегімен
жетуге болады? Оқу мақсатының жүйесінде берілген мақсаттың негізгі
категорияларын пайдалана отырып, педагог өз еңбектерінің нәтижесі туралы
ақпарат алуға мүмкіндік алады. Демек, мақсат пен нәтиже – жаңалыққа бет
бұрудың кілті және қайнар бұлағы.
Инновация термині қазірде білім берудің теориясы мен практикасында
кеңінен қолданылуда. Бірақ ғылымда бұл терминнің нақты анықтамасы белгілі
бір педагогикалық категория ретінде берілмеген. Көптеген ғылыми
педагогикалық еңбектерде инновация ұғымын білім беру жүйесінде
жаңалықтарды жасап шығару, игеру, қолдану және тарату іс-әрекеті деп
сипаттайды[41].
Инновациялық динамика жаңа білімдердің техникалық немесе
әлеуметтік шындыққа айналуының логикалық реттелген технологиясын танытады:
жаңа білімнің тауар немесе қызмет көрсету үлігісіне айналу сатыларын
білдіреді.
Педагогикалық инновациялардың феноменологиясын зерттей отырып,
В.Загвязинский[42] инновациялық ағын ұғымын енгізеді. Ол бұл ұғымға
педагогикалық жаңалықтарға деген дұрыс қатынасын білдіретін оқытушылардің
түрлі сипаттағы қызметтері енеді деп көрсетеді. Оның пікірінше, жаңашыл
педагог – жаңа педагогикалық жүйенің авторы, яғни өзара байланысты идеялар
мен тиісті технологиялардың жинтығының авторы.
Сонымен қатар зерттеушілер оқытушылардің инновациялық-педагогикалық
үдерісіне деген қатынасына әсер ететін басқа да факторларды атап өтуде.
Мәселен, К. Ангеловский[43] мұндай факторларға келесілерді жатқызады:
- жаңалықтың мақсаты;
- жаңалықты енгізу әдістемесі;
- жаңалықтың мотивациясы;
- студенттерді үлкен белсенділікке ынталандыруға талпыну;
- мектепте жаңашылдықты бекіту;
- қоғам талаптарын қанағаттандыру;
- оның жұмыс нәтижесін арттыратына көз жеткіздіру .
Білімдегі жаңа мен жаңалық мәселесі белгілі бір қызығушылық
тудырады. А.И. Пригожин[44] атап өткендей, жаңашылдық категориясы уақытша
ғана емес. Сапа категориясы да сол сяиқты. Бірақ оның сапалық мазмұнын
былай анықтаған дұрыс болады: дұрыс жаңалық жаңалықтың осы параметрлік
қатарын дамытатын, сондай-ақ жаңалық ашатын үздік өндірістік немесе
тұтынушылық қасиеттерін білдіреді. Жаңалық мәнін бұлай анықтауда
өндірістік және тұтынушылқ қасиеттер басты орынға ие болады .
Н.Р. Юсуфбекова[45] О педагогической инноватике деген еңбегінде
Инновация - білім беру жүйесіндегі жаңартудың үдерісі деп көрсетеді.
Сонымен қатар, ол инновациялық үдеріс дегеніміз: жаңалықтарды жасау, оны
педагог қауымының оқыту мен тәрбие беру тәжірибесінде қолдануы, - деп
түсіндіреді. Автордың пікірі бойынша педагогикалық инновацияға үш блок
түсініктер мен идеяларды енгізуге болады: біріншіден, жаңалықты жасау
классификациясы, жаңалық критерийлері, екіншіден, оларды қабылдау
проблемасын зерттеу, педагогтардың берген бағасы, үшіншіден, жаңаны білім
беру жүйесінде қолдану. Яғни ииновациялық үдеріс - педагогикалық
жаңалықтардың динамикалық бірлігін педагогтардың тәжірибесінде ғылыми
негізде қолдану Н.Р. Юсуфбекованың пікірінше, педагогикалық жаңалықтардың
жіктемесіне олардың төмендегідей параметрлер бойынша жіктелуі ене алады:
- пайда болу орнына қарай (ғылым немесе практикада);
- пайда болу уақытына қарай (тарихи немесе қазіргі);
- күтілу, бағдарлау және жоспарлау дәрежесіне қарай (күтілетін және
күтілмейтін, жоспарланған және жоспарланбаған);
- ендірілу мүмкіндігіне қарай (өз уақытында және өз уақытында емес,
жеңіл ендірілетін және қиын ендірілетін);
- педагогикалық білім саласы бойынша (дидактикалық, тарихи-
педагогикалық және т.б.);
- жаңашылдық дәрежесіне қарай (абсолюттік және салыстырмалы);
- педагогикалық үдерістердің қайта жасалу дәрежесіне қарай (түбірлі
өзгерістер мен ішінара өзгерістер енгізетін);
- педагогикалық жүйеге қатынасына қарай (жүйелі және жүйесіз);
- кереметтілігіне қарай (керемет және аздап керемет).
Білімдегі инновациялар арнайы жобаланған, әзірленген немесе
педагогикалық бастама ретінде кездейсоқ ашылған жаңалық болып
есептеледі. Мұнда инновациялық үдеріс ұғымы жаңалық жасау, қабылдау,
бағалау және қолдану деп анықталады. Осы жердегі басты сөз жаңа болып
табылады.
С.И. Ожеговтың[46] сөздігі осы ұғымға мынадай анықтама береді:
Инновация бірінші рет шыққан, жасалған, жуық арада пайда болған,
бұрынғының орнын басатын, алғаш ашылған, бұрыннан таныс емес енгізілген
жаңалық.
Профессор А.И. Кочетов[47] инновацияны былай анықтайды: Бұл
ұсынылып отырған деңгейге жеткізетін педагогикалық іс-әрекетті жаңартатын
біртұтас теориялық, технологиялық және методологиялық тұжырымдама.
Ал ғалымдар В. Латкин[48] мен В. Кваша[49] бұған келіспей, келесі
анықтама береді: Кәсіби іс-әрекетті толығымен жаңа сапалы деңгейге
жеткізетін, норманың шегінен артатын іс-әрекеттің принципиалды жаңа
үлгілерді құруы.
Ғылыми әдебиетте жаңалық немесе жаңа нәрсе, инновация,
жаңалық енгізу ұғымының айырмашылығы болады. Жаңарту - бұл әдіс (жаңа
тәсіл, бағдарлама, әдістеме және т.б.). Ал инновация осы жаңарту әдісінің
қалыптасу үдерісі.
Инновациялық үдерістің негізі – жаңалықтарды қалыптастыру, қолдану,
жүзеге асырудың тұтастық қызметі. Кез-келген жаңа әдіс жекелік, сондай-ақ
уақытша жоспарға жатады. Бұл яғни, бір оқытушы үшін табылған жаңа әдіс,
жаңалық басқа оқытушы үшін өтілген материал тәрізді.
Новация ұғымы (латынша Novus-жаңа) біздің тарапымыздан жаңа
енгізілім деп түсіндіріледі. Ғылыми әдебиетте нововведение деген орыс
сөзі бір жүйеден екінші жағдайға ауыстыру, ендірілу ортасына жаңа тұрақты
элементтер (жаңалықтар) әкелетін, мақсатты бағытталған өзгеріс ретінде
анықталады. Әрине, жаңа енгізілім жаңаруымен байланысты. Алайда, барлық
жаңа нәрсе барлық кезде және барлық уақытта дұрыс нәтиже бере бермейді.
Бұл біз қарастыратын төмендегі бірқатар себептерге байланысты.
Біріншіден, жаңа нәрсе барлық кезде өзекті мәселелерді шешу құралы
болып табылмайды. Шындығында, оқытушылар оқу орны атқаруы тиіс мәселелерді
зерделемей, кейде оны бір жақты қарастырады.
Екіншіден, әрбір жаңа құрал толық бір нақты жағдайларда туындап,
белгілі бір педагогикалық міндеттерді шешуге бағытталады. Алайда, көптеген
ұстаздар құралдарды таңдау кезінде нақты жағдайға талдау
жасауды басшылыққа алмастан, өздеріне ұнайтын нәрселерге ғана назар
аударады.
Үшіншіден, ғалымдар жаңа бір нәрсені пайдаланушылардың санының
ұлғаюы, оны меңгерудегі жаңа тәжірибенің пайда болуы жаңалықтың нәтижелі
болатын жағдайларын қатайта түсетіндігін бұрыннан байқаған. Сондықтан
біздер өзгермелі жағдайда жаңа құралдарды пайдалану дұрыс нәтиже
беретіндігіне деген ішкі сенміділігі болған жағдайдың өзінде, ұстаздар,
дәрігерлер, психологтар, әлеуметтанушылар тарапынан бақыланбайтын
эксперименттік бақылау жүргізу қажет деп есептедік.
Төртіншіден, әрбір жаңа педагогикалық құралдың екі жағы болады:
технологиялық жағы – педагогикалық құралдарды пайдалану ерекшелігімен
байланысты, тұлғалық жағы – оқытушыге өз жеке қажеттерін көрсету арқылы
кәсіби даярлығы, тіл табыса білуі, эмоционалдылығы, сезімталдығы, меңгеру
нәтижесіне әсер етуі. Сондықтан барлық жаңаны қарастыра отырып, оны
жасаушылар мен пайдаланушылардың тұлғалық сипаттамалары қай шамада нәтижелі
әсер ететіндігін ескерген жөн.
Ғылыми әдебиеттерде жаңашылдық немесе жаңа құрал ұғымдары бір-
біріне синоним болып табылады да, инновация, жаңа енгізілім ұғымдары
арқылы бір-бірінен ажыратылады.
Жаңашылдық - нағыз құрал (жаңа әдіс, әдістеме, технология,
бағдарлама және т.б.), ал инновация - осы құралды меңгеру үдерісі. Сауатты
түрде таңдап алынған жаңашылдық барынша мүмкін дәрежеде жаңа енгізілімнің
табысқа кенелуіне кепілдеме беруі тіис. Жаңа енгізілген, жаңа құрал негізі
болып қаланған нәрсе оқу орнының даму мәселелерін шешуге мүмкіндік берсе,
ол сәтті деп саналады. Жаңашылдықты меңгерудегі сәтсіздіктер жаңа
енгзілімнің бүкіл жақсы-жаман жақтарын қоса алғанда теріс тәжірибені
көрсетеді.
Кез келген құралдың жаңашылдығы тұлғалық және уақыттық (тарихи)
тұрғыдан салыстырмалы түрде болады. Жаңашылдық әрқашан нақты тарихи сипатқа
ие. Нақты бір уақытта туылып, нақты бір тарихи кезең міндеттерін дұрыс шеше
отырып, жаңашылдық көпшіліктің жетістігі болуы мүмкін немесе дамуға тежеуші
болып, ескіруі мүмкін. Мәселен, сонау ХVI ғасырда Я.А.
Коменский[50] ойлап тапқан сыныптық-сабақтық оқыту жүйесі, А.С.
Макаренко[51] немесе В.А. Сухомлинскийдің[52] тәжірибесі, Ростовтық
үлгерімнің алдын-алу тәжірибесі, сабақтардың алуан түрлі құрылымдары
бойынша липецкілік тәжірибе, мәселелік оқыту тәжірибесі, оқу-тәрбие
үдерісін тиімділеу тәжірибесі, В.Ф. Шаталовтың тірек конспектілері және
басқалардың жаңалықтары өз дәуірінің көрнекті идеялары болып табылады.
Оларды тарихтан тыс қарастыруға және бағалауға болмайды.
Инновация мәселерімен айналысып жүрген бірқатар ғалымдардың
еңбектерін, жазған анықтамаларын қарастырып, талдай келе біз бұл ұғымның
түп-төркінін белгілі уақыт арасында жаңашыл идеяны қайта қарау, жаңалау
деп айтқанды жөн көрдік. Сәл ертерек кездің өзінде белгілі қолданылып
жүрген идеялар жаңа бағытта ұсынылса, мұның өзі инновациялы деп аталған.
Осыларды негізге ала отырып, инновацияны жаңалық, жаңа әдіс, өзгеріс,
әдістеме, жаңашылдық, ал инновациялық үдерісті жаңа әдістеме құралы
деп ұғамыз.
Инновация білім деңгейінің көтерілуіне жағдай туғызады. Кейінгі
кезеңде ғалымдар өз зерттеулерінде оқу-тәрбие ісіне жаңалықтарды енгізіп,
тарату мәселесін қарастырады. Н. Апатова[53], В.Я. Лядуис[54] және т.б.
ғалымдар оқытушынің жаңалыққа қабілеттілігіне ерекше көңіл бөлді.
Авторлардың көбі педагогикалық инновацияның негізгі міндеті енгізіліп
отырған жаңалықтарды топтау, жіктеу деп санайды. Ол үшін ең бастысы - оқу
орындарының жұмысын дамытудың аймағын қарастыру керек дейді. Енгізіліп
отырған жаңа әдістеменің ерекше жағын көре білу, түсіне білу және оның
басқа әдістемелермен қандай байланыста екенін білу керек.
Педагогикалық инновациялық үрдістер батыста өткен ғасырдың 50-ші
жылдарының соңынан бастап ғалымдардың арнайы зерттеу нысанына айналды[55].
Ал соңғы он жылдықта біздің еліміздің ғалымдары да осы саланы зерттеумен
айналыса бастады. Біздің елімізді педагогикалық инноватиканың дамуы қиындау
еді. Оған себеп - бір идеологияның үстемдік танытуы, ғылым салаларын
басқарудағы әміршілдіктің орын алуы. Алайда соңғы жылдардағы демократиялық
өзгерістер, педагогикалық шығармашылыққа арналған заңмен бекітілген
құқықтар ұзақ жылдар бойы біздің ұстаздық қызметіміздегі шығармашылық
әлеуетімізді жасанды түрде құрсауда ұстаудан азат етті. Оқу орындарын
сауатты түрде дамытуды үйрену үшін жаңаны еркін ажырата алуымыз қажет.
Білімдегі инновациялық үдерістер бүгінгі күнде уақыттың басты талабы
ретінде қоғамдық дамудың құрамдас бөлігі болып келеді.
Инновациялық үдеріс деп жаңалықты жасау (тудыру, әзірлеу), меңгеру,
пайдалану және тарату бойынша жүргізілетін кешенді іс-әрекет ұғынылады.
Білім беру қызметінде орталық орынды иеленетін оқу-тәрбиелік үдерісін
инновациялық тұрғыда қарастыруға болады. Өйткені оның мақсаты – жастарға
тұлғаның жаңа қасиеттерін қалыптастыруда жаңа білімдер беру.
Тұлғаны қалыптастырумен байланысты жағдайларды зерттеуге деген қызығушылық,
соның ішінде инновацияға деген қызығушылық мәселесі соңғы уақытта
әлеуметтанушылардың да назарында тұр.
Инновациялық іс-әрекет мәселесіндегі түрлі әдістерге деген көзқарас
өткен ғасырдың 80-жылдарының соңына қарай анықталады. Бұл кезеңде
педагогикалық шығармашылыққа арналған еңбектер пайда болды. Ең алдымен озық
тәжірибенің маңызы мен өлшемдері айқындалып (В.И. Бондарь[56], Ю.Ж.
Кулюткин[57], С. Турбовской[58], Ф.Ш. Торегулов[59], Л.М. Калин[60], оның
түрлері анықталды. Мысалы:
- өнертапқыштық, білімгерлермен жұмыс істеудің белгілі формалары мен
әдістерін комбинациялау және толықтыру;
- жаңалық ашушы, педагогикалық еңбектің нәтижелілігін едәуір
арттыратын жаңа әдістер мен формаларды жасау;
- инновациялық ғылыми-зерттеу негізінде педагогикалық жаңа жұмыс
әдістері мен формаларының, жаңа жұмыс мазмұнының, ғылымның жаңа идеяларының
маңызды байланыстарын іске асыру;
- оқытушылар мен ғалымдардың біріккен шығармашылық ізденісі.
Соңғы жылдары жинақталған педагогикалық білім, соның ішінде іргелі
сипаттағы білім мен оны педагогикалық практикаға енгізу және пайдаланудың
қиындығы арасындағы қайшылық ерекше күшейе түсуде. Бүгінгі жағдайда жаңа
ғылыми, тәжірибелік және практикалық білімді жасау үдерісі мен іс жүзіндегі
қызметкерлердің педагогикалық тәжірибесін, зерттеу нәтижелерін меңгеру
үдерісі арасында маңызды алшақтық пайда болды. Мұндай алшақтықтың бір
себебі мынада деп ойлаймыз: осы күндегі педагогикалық білімді дамыту
мәселесі және оны енгізу іс-әрекеті мәселесі бір-бірінен бөлек түрде.
Олардың өзара тұжырымдық негіздерінен тыс әзірленіп келді.
Сонымен білім берудегі инновациялар – қоғамның тұрақты өзгеріп
отыратын мұқтаждықтарына сәйкес оның дамуының қажетті және табиғи
шарты. Бір жағынан құндылықтардың сақталуына ықпал ете отырып, екінші
жағынан, олар барлық ескі нәрседен бас тартып, әлеуметтік қайта
жасалымдардың негізін өздері қалайды. Осыдан келіп, оқу үдерісін қазіргі
деңгейде жүргізуге талпынғандарға арналған ерекше талаптар туындайды.
Біздің тәжірибеміз көрсеткендей, инновациялық прогресс процедуралар
мен құралдардың жиынтығын танытады. Олардың көмегі арқылы ғылыми жаңалық,
идея - әлеуметтік, оның ішінде білім берудегі жаңа енгізілімге айналады.
Сөйтіп, идеялардың жаңа енгізілімге айналуын қамтамасыз ететін, сондай-ақ
осы процесті басқару жүйесін қалыптастыратын іс-әрекет инновациялық іс-
әрекет болып табылады.
Инновациялық іс-әрекет - дәстүрлі іс-әрекеттен түбірлі түрде
ерекше-леніп тұратын индивид іс-әрекетінің негізгі түрлерінің бірі. Ол
барлық уақытта қарама-қайшылықтар болған жағдайда іске асырылады. Іс-
әрекеттердің дәстүрлі модельдері тиімсіз болса, ары қарай оның жетілдірілуі
қажетті нәтиже бермейтін жағдайда жүзеге асырылады.
Ж.Р. Баширова[61] инновациялық іс-әрекет нәтижелілігін төмендегі
көрсеткіштер бойынша бағалайды:
- инновация сипаты, оның білім беру субьектісіне қатысты, білім
беру жүйесіне қатысты және білім беру кеңістігіне қатысты нәтижелері;
- инновацияның бейімделген варианты;
- талқыланған инновация;
- нәтиже іс-тәжірибеге ендірілген инновация;
- білімділіктің өсуі;
- кәсіби-педагогикалық біліктіліктің өсуі;
- дененің саулығын және психикасының саулығын сақтауы (жақсартуы);
-тұлғаның бағытталуының өзгеруі;
- инновацияға қатынасының өзгеруі;
- білім беру жүйесінің прогрессивті жетілуі;
- жоғары білім берудің көп сатылы мүлде жаңа жүйесінің пайда болуы;
- білім беру кеңістігімен тұрақты тепе теңдігі;
- келіспеушіліктің тұрақты орын алуы (білім беру кеңістігімен білім
берудің жаңа құрылымындағы кейбір байланыс түрлерінің болуы).
Инновациялық іс-әрекет үшін іс-әрекет мазмұнының өзгеруі ғана емес,
сондай-ақ оны модернизациялау тәсілдерінің, яғни іс-әрекет технологиясының
өзгеруі де маңызды. Сондықтан, біздің көзқарасымыз бойынша, жаңа бір
нәрсені ендірудің өзі маңыздылық танытпайды. Инновациялық іс-әрекет
тұрғысынан алғанда жаңаны беру мен пайдалану технологиясы, жаңашыл-дықтың
енгізілу ортасының ерекшеліктерімен, орындаушылармен және күтілетін
нәтижемен қатаң логикалық жанасуы маңызды болмақ.
Мәселені бұлай қарастыруда жаңа енгізілім инновация нәтижесі
ретінде ұғынылады. Ал инновациялық процес өз құрамында кем дегенде үш
кезеңмен көрінеді: идеяларды генерациялау (белгілі бір жағдайда – ғылыми
жаңалық), қолданбалы аспектіде идеяларды әзірлеу, практика жүзінде жаңа
енгізілімді іске асыру.
Жаңа енгізілім ғылыми идеяны практика жүзінде пайдалану, әлеуметтік-
педагогикалық ортадағы өзгерістермен байланысты сатысына дейін жеткізу
және осыған байланысты әлеуметтік-педагогикалық ортадағы өзгерістерді іске
асыру процесі ретінде де қарастырылуы мүмкін.
Білім берудегі инновациялар арнайы жобаланған, әзірленген немесе
педагогикалық бастама ретінде кездейсоқ ашылған жаңалықтар болып табылады.
Мұнда жаңашылдық мазмұнына белгілі бір жаңалықтың ғылыми-теориялық (В.М.
Полонский) және нәтижелі білім беру технологиялары (В.П. Беспалько , В.В.
Сериков[62]), бейнелеу технологиясы түрінде орындалған педагогикалық
тәжірибе жобасы енеді. Жаңа енгізілімдер оқу-тәрбие практикасының жаңа
сапалы жағдайын педагогикалық және психологиялық ғылымдар жетістіктері
практикасына енгізу (А.А. Харламов[63]), озық педагогикалық тәжірибені
пайдалану кезінде орын.
Іс-әрекеттілік мүмкіндіктеріне қарай барлық педагогикалық жаңа
енгізілімдерді былай бөлуге болады:
- жаңа енгізілімдер - нәтижелі білім беру үдерісін қамтамасыз
ететін жағдайлар (жаңа білім мазмұны, инновациялық білім беру ортасы,
әлеуметтік-мәдени жағдайлар және т.б.)
- жаңа енгізілімдер - өнімдер (педагогикалық құралдар, технологиялық
білім беру жобалары және т.б.)
- ұйымдастырушылық-басқарушылық жаңа енгізілімдер (білім беру
жүйелері және олардың қызметін қамтамасыз ететін басқару процедурасы
құрылымындағы сапалы жаңа шешімдер).
Студенттердің кәсіптік құзырлылығы, ең әуелі, орта кәсіптік білім
беретін оқу орындарында оқыту үрдісі кезінде қалыптасады. Ол оқу үрдісінің
негізгі сапа көрсеткіші болып табылады және қойылған мақсатқа жетуді
көздейді.
Оқудағы құзырлылығын тәсілді жүзеге асырудағы мақсат- білім беру
сапасын қамтамасыз етеді және студенттердің теориялық білімдерді игеріп
қана қоймай, оны нақты мәселелер мен проблемалық жағдайларды шешуге қолдана
алатындай болуын талап етеді. Педагог пен студент арасындағы авторитарлық
қарым-қатынастар құзырлылығын тәсіл кезінде оқу іс-әрекетіндегі субъектілер
арасындағы бірлестік пен жұптастық қарым-қатынастарға айналады.
1.2 Болашақ педагог-психолог маманның құзырлылығын қалыптастырудағы
жаңа педагогикалық технологияларды қолдану жағдайы
Жоғары білімді дамытудың негізгі үрдісі мамандар даярлау сапасын
арттыру, қарқынды ғылыми-зерттеу қызметімен ықпалдастырылған инновациялық
білімді дамыту, жоғары оқу орындары зерттеулерінің әлеуметтік сала мен
экономиканың қажеттіліктерімен тығыз байланысы, білім беру және жаңа
технологияларды жетілдіру болып табылады.
Қазіргі заман жағдайында жоғары білім беру жүйесіне бірінші кезектегі
міндет жоғары білікті мамандарды даярлауды жетілдіру болып табылатын, оны
айырықша сала ретіндегі түсінуді көздейтін жаңа сапа мен қоғамдық мәртебе,
икемділік пен бейімділік беру қажет. Осы міндетті жүзеге асыруда жаңа
педагогикалық технологиялардың алатын орны ерекше.
Жаңа технологияның білім кеңістігіне енуі - оның төменде келтірілетін
тәуелсіз аксиомалардың барлық қағидаларын қанағаттандыра білуіне тығыз
байланысты болып келеді. Аксиома жүйесі аксиомалардың үш тобынан тұрады.
Оларға: педагогикалық технологияның еліміздің біртұтас білім беру кеңістік
аясына қосылу аксиомалары; оқу үдерісінің үлгілерін жасау аксиомалары; оқу
үдерісін жетілдіру аксиомалары. Әрбір аксиоматикалық топқа үш аксиомадан
келеді. Қосылған аксиомалардың бірінші тобына[64]:
- педагогикалық технологияның еліміздің білім беру кеңістігіндегі
қажеттілік аксиомасы;
- педагогикалық технологияның ұстаз жүйесіне сәйкестік аксиомасы;
- пәндік әдістемелік жүйелерге қатысты педагогикалық технологияның
универсиалдылық аксиомасы.
Оқу үдерісінің үлгісін жасау аксиомаларының екінші тобына:
- оқу үдерісін параметрлеу аксиомасы. Мұндай кезде таңдап алынған
параметрлер оқу үлгісін құрайды және ол өз кезегінде педагогикалық
технологияның негізіне айналады.
Бірініш параметр - оқу-тәрбие үдерісінің мақсаттары мен бағыт-
бағдарлары жайындағы хабарларды кішігірім мақсаттар жүйесі бойынша береді
Мақсаттық бағдар.
Екінші параметр - кішігірім мақсаттарға жетудің немесе жете алмау
фактілері жайындағы басқару хабарларын береді Диагностика.
Үшінші параметр – диагностикадан ойдағыдай өтіп кетуді қамтамасыз
ететін білім алушылардың өзіндік жұмыстарының сипаты, көлемі, ерекшеліктері
жайындағы мазмұны және сандық хабарларды қалыптастырады Дозалау.
Төртінші параметр – ол оқытушының әдістемелік ойларын оқу
үдерісінің тұтастық және логикалық көрнекілік үлгілеріне аудару жайындағы
хабарлар Логикалық құрылым. Бұл параметрдің оқу үдерісі жағдайына
байланысты сан-салалы хабарларды бере алатын қабілеті бар. Сондықтан да
олар бұл параметрмен жұмыс істей білу ұстаздың технологиялық және
педагогикалық шеберлік деңгейін танытады. Бұл параметр оқу үдерісінің
логикалық құрылымының жай ғана көшірмесі емес, өйткені ол барлығы да
технологиялық түрде көрініс табатын және белгілі бір технологиялық шаралар
негізінде барынша жақсарып, үйлесімділік табатын жұмыс аймағы болып
саналады. Бұл жердегі ұстаздың кәсіптік қызметін іс-жүзіндегі жүзеге
асырылған технология деп бағалауға негіз бар сияқты.
Бесінші параметр – диагностикадан өтпеген педагогикалық кемшіліктер
және түзетудің әдістемелік жолының мазмұны жайында хабарлар жеткізеді
Түзету.
- оқу үдерісі үлгісінің тұтастығы мен циклдігі. Оқу үдерісін
технологияландырудың ең басты обьектісі кез келген пәннің тақырыбы
болуы керек. Оқу тақырыбына бөлінетін уақыт міндетті түрде заңдастырылуы
қажет. Тек қана оқу тақырыптарының жобасында бес параметрлердің көмегімен
болашақ оқу үрдісінің негізі қаланады және дәл осындай оқу тақырыбы ғана
технологияландырудың циклділігін қамтамасыз ете алады. Сөйтіп, біз
кез-келген пән бойынша оқу үдерісін жобалауға толық мүмкіндік ала аламыз;
- оқу үдерісінің ақпараттық үлгісін технологияландыру аксиомасы. Оқу
үдерісінің ақпараттық үлгісін технологияландыру бір оқу тақырыбының
шеңберінде оқу үдерісі жобасының технологиялық картасын жасаумен тығыз
байланысты болып келеді және мұнда оқу үдерісінің жоғарыда аталып өткен
барлық бес параметрлері толық қамтылады. Мұндай технология оқытушыны
технологиялық картаға сәйкес келетін барлық бес компоненттерді жобалаудың
технологиялық шаралар жүйесімен қаруландыра алады. Ал технологиялық
картаның өз басы тақырып бойынша жасалған оқу үдерісінің төлқұжаты рөлін
атқарады. Дәл осы сипаттағы оқу үдерісінің жобасын одан әрі айқындау
сабақтың арнайы жүйесі арқылы жүзеге асырылады .
Педагогикалық технологияның нәтижесінде болатын оқу үдерісінің
жобасын қалыпқа келтіру аксиомаларының үшінші тобына:
- ұстаздың кәсіби қызметін технологияландыру аксиомасы. Бұл
аксиоманың, ең бірінші кезекте оқытушының кәсіби қызметінің төменде атап
өтілетін компоненттеріне тікелей қатысы бар:
Бірінші компонент - оқытушының өзінің әдістемелік тәжірибесінің
арқасында толық оқу жылына арнап жасаған оқу үдерісінің педагогикалық
нұсқасын және мемлекеттік білім беру стандартының талаптарын кішігірім
мақсаттар ретінде бере білуі. Ал осы айтылғандардың дер кезінде орындалуы
кез-келген мамандықтың мемлекеттік білім беру стандартын ойдағыдай жүзеге
асыруына себепкер болады. Кішігірім мақсаттардың бұл жүйесі саты түрінде
көрініс таба алады, ал стандартқа әкеліп соғатын кішігірім мақсаттар бұл
арада баспалдақтар рөлін атқарады. Басқаша айтқанда, бұл – білім берудің
мелекеттік стандартын кішігірім мақсаттар тіліне көшіру деген сөз, ал дәл
осы жердегі кішігірім мақсат – білім алушылардың танып-білу және даму
баспалдағы.
Екінші компонет – оқытушыдан, жобаның авторынан педагогикалық
шеберлік пен шығармашылықты талап етеді, өйткені бұл талап өте күрделі
әдістемелік әрекет – дәстүрлі қолданыстағы тақырыптарды қайта қарау
қажеттілігінен туындап отыр. Шындығында да, бүкіл оқу жылына арналған
кішігірім мақсаттар оқу тақырыптарының арасындағы шекараны жойып жіберетін
секілді. Осы жағдайдан кейін оқытушы жинақтаған тәжірибесі мен
технологиялық жағдайларға арқа сүйей отырып, өзінің авторлық еңбек
құрылымын насихаттай алады.
Үшінші компонент – ол технологиялық картаны жобалауды кәсіби
тұрғыдан жүзеге асыра білу қабілеті. Бұл компонентті педагогикалық
шеберліктің шыңы деп бағалауға болады, өйткені оқытушы оқу үдерісінің
болашағына байланысты өзінің ойлары мен жоспарларын технологиялық картаның
канондық формасы ретінде елестетеді. Осы орайда мұндай кәсіптік қабілеттің
өзінің мән-мағынасы жағынан өте күрделі, көп компонентті, интегративтік
екендігін ерекше атап өтуіміз керек. Сондықтан да болар қалыптасқан бұл
жағдай оқытушыдан жоғары дамыған рефлексияларды қажет етеді.
Төртінші компонент – ол сабақтың ақпараттық картасын жасауды кәсіби
тұрғыдан жүзеге асыра білу. Өйткен сабақтың инновациялық картасының
жиынтығы белгілі бір пәннің тақырыбы үшін болашақ оқу үдерісінің
айқындалған жобасы ретінде қабылданады.
Бесінші компонент – ол екі педагогикалық обьектіні кәсіби деңгейде
салыстыра білу қабілеті. Олар: технологиялық карта мен сабақтың
инновациялық картасының жүйесі түріндегі оқу үдерісінің жобасы мен сол
сыныптағы оқу үдерісінің нақты нәтижелері. Осы орайда мұндай
салыстырулардың белгілі бір параметрлер мен технологиялық шараларға сүйене
отырып өткізілетіндігін атап өтуіміз керек сияқты. Мұндай салыстырулардың
негізінде сол топтағы оқу-тәрбие жұмысының динамикасы мен диагностиканың
нәтижелерін белгілеп отыратын арнайы мониторинг жатыр.
- оқу үдерісі жобасын нормалау аксиомасы. Оқу үдерісінің жобасы
технологиялық карта түрінде дайын болғаннан кейін есеп айрылысады: оқу
уақытының есебі; дидактикалық хабарлар көлемінің есебі.
- жұмыс алаңын дайындау аксиомасы. Мұндағы педагогикалық
технологияның нақты қызметінің арқасында оқудың соңғы нәтижелерінің сапалы
болуы қамтамасыз етіліп отырады.
Жаңа педагогикалық технологияларды дұрыс таңдап алып, тиімді
пайдалануды ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ..
1 БОЛАШАҚ ПЕДАГОГ-ПСИХОЛОГ МАМАННЫҢ ҚҰЗЫРЛЫЛЫҒЫН ҚАЛЫПТАСТЫРУДЫҢ7
ТЕОРИЯЛЫҚ
НЕГІЗДЕРІ ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... .. ...
1.1Болашақ педагог-психолог маманның құзырлылығын қалыптастырудың
мәні
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ...
... ... .
1.2Болашақ педагог-психолог маманның құзырлылығын 18
қалыптастырудағы жаңа педагогикалық технологияларды қолдану
жағдайы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ...
1.3Болашақ педагог-психолог маманның құзырлылығын қалыптастыру 35
шарттары ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ...
... ... ...
2 БОЛАШАҚ ПЕДАГОГ-ПСИХОЛОГ МАМАННЫҢ КӘСІБИ ҚҰЗІРЕТТІЛІГІН 67
ҚАЛЫПТАСТЫРУ ӘДІСТЕМЕСІ ... ... ... .
2.1Болашақ педагог-психолог маманның құзырлылығын жаңа
педагогикалық технологиялар негізінде қалыптастыру
мазмұны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ...
2.2Педагогикалық практика арқылы болашақ педагог-психолог 84
маманның құзырлылығын қалыптастыру
әдістетрі ... ... ... ... ... ... .
2.3Зерттеу 102
нәтижелері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... .
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... 106
... ... ... ... ... ... ... ..
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР 108
ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
КІРІСПЕ
Зерттеудің көкейкестілігі. Нәтижелі білім берудің мәні студенттің іс-
әрекеті оның жеке басының әлеуетін іске асыруға негізделген және оның
оқылатын пәндер мен салаларға сәйкес келетін білім алуын талап етеді[1].
Білім берудің мұндай түрі білім алушының ішкі субстанциясының өзгеруіне
және оның өзіндік тәжірибесі, құзыреттерінің пайда болуына жәрдемдеседі.
Негізгі құзырлылығын қалыптастыру студенттердің білім, білік және іс-
әрекет тәсілдерін шынайы өмірде практикалық міндеттерді шешуге қолдана
алуға дайындығын көрсетеді. Құзырлылығын В.А.Болотов, А.В.Бурцев,
В.В.Евдокимов, И.А.Зимнея, М.В.Кирилина, С.Г.Молчанова, Г.К.Селевко,
В.В.Сериков, Ю.Г.Татур, А.В.Хуторский және т.б., көптеген зерттеушілер
құзырлылығын белгілі іс-әрекетті жүзеге асыруға қажетті тұлғаның
құзырлылығының жиынтығы негізінде меңгерген кіріктірілген сапасы деп
көрсетеді. Құзырлылық алған білім, білік және іс-әрекет тәжірибесі
негізінде әрекет жасауға дайындығы және қабілеті. Көптеген зерттеушілер
қазіргі таңдағы ең басты міндет адамның оқу үдерісінде меңгеретін негізгі
құзырлылығын және оны қалыптастырудың амалдарын анықтау болып табылады.
Ю.Мель әлеуметтік құзырлылығын мәселесін қарастыра келе, өзінің
мүмкіндігіне сенімділігі ғана байланысты емес, шешуге қажетті нақты
проблемалық жағдайда нағыз шешім қабылдауы деген. Зерттеуші Р.Селман
әлеуметтік құзырлылығын қарастырып, автордың ұсынған үлгісі әлеуметтік
көзқараспен негізделген. Бұл үдеріс балалық шақта алғашқы нөлдік, кейін
жасөспірім кезеңде жоғары әлеуметтік-символикалық бағдары деңгейіне, одан
да жоғары деңгей жастарда кешенді көпжоспарлы жүйесі, бағасы,
ынтымақтастыққа бағдарланады. Бұл пікір бізге жақын келеді, яғни әлеуметтік
құзырлылығын индивидтің жасына қарай анықталады.
У.Пфипгстеп, Р.Хиптчтің еңбектеріндегі әлеуметтік құзырлылығын
анықтау тұғыры қызығушылық туғызды. Олар адамның әлеуметтік біліміне, өзара
әрекеттің мақсаты мен нәтижелігіне ерекше көңіл бөліп қоймайды, мінез-құлық
амалдарына мән береді. Аталған зерттеушілер әлеуметтік құзырлылығын –
белгілі әлеуметтік жағдайларды ұзақ уақытқа жағымды және жағымсыз салдардың
қолайлы ара қатынасына жетелеп, мінез-құлықтың когнитивті, эмоциональды
және моторлы тәсілдерін меңгеруі деген. Зерттеуші В.Н.Куницынаның
зерттеуінше, әлеуметтік құзырлылығының құрылымдық компоненттерін саралаған:
- әлеуметтік ақиқат пен өзі туралы білімнің жиынтығы;
- өзара әрекеттің әлеуметтік біліктілік пен дағдылардың күрделі
жүйесі;
- кез-келген ортаға тез бейімделуге, білімінің негізінде шешім
қабылдауы, пайда болған конъюктура негізінде байқалатын типтік әлеуметтік
жағдайлардағы мінез-құлық нобайы;
- мында, қазір және неғұрлым бейнелі қағидасы бойынша әрекет жасап,
болған жағдайдан барынша толық шығарып алуы.
Болашақ педагог-психолог маманның негізгі құзырлылығының алғашқы
белгілері тікелей іс-әрекетте пайда болуы және онда дамуы үдерісі деп
түсінеміз. Негізгі құзырлылықтар студент тұлғасының дамуы және жас
ерекшеліктерімен, жеке әлеуметтік тәжірибемен табиғи байланысты болып
келеді.
ЖОО-да білім беру технологияларын пайдаланудың тиімділігі болашақ
оқытушынің кәсіби іс-әрекетін дұрыс ұйымдастыра алуымен байланысты.
Педагогикалық іс-әрекеттің қыр-сырын әртүрлі салада қарастырған ауқымды
зерттеу еңбектері баршылық. Мәселен, болашақ оқытушынің кәсіби мәнді
сапаларын қалыптастыру және тұлғасын дамыту, педагогикалық іс-әрекеттің
дидактикалық негіздерін айқындау, ЖОО-да оқу үдерісінің тиімділігін
арттыру мәселелері қазақстандық ғалымдар- А.П. Сейтешов [2], Н.Д.
Хмель[3], С.А. Ұзақбаева [4], Л.К. Керімов [5], Б.Р. Айтмамбетова [6], Б.
Әдікәрімұлы [7], М.А. Құдайқұлов [8], А.Е. Әбілқасымова [9], Ғ.К.
Ділімбетова [10], В.В. Егоров [11], М.Ж. Жадрина [12], А.А. Калюжный [13],
М.С. Молдабекова [14], З.А. Исаева [15], Б.К. Момынбаев
[16], Г.Ж. Меңлібекова [17], Г.К. Нұрғалиева [18], С.А. Жолдасбекова
[19], М.Н. Сарыбеков [20], Қ.А. Сарбасова [21], Ә. Абуов [22],
Б.С. Имандосова [23] және т.б. еңбектерінде қарастырған.
Болашақ түрлі сала маманның кәсіби бағыттағы даярлығын әр қырынан
қалыптастыру бойынша ғалымдар еңбектерінің маңызы зор. Олар:
С.Ж. Пірәлиев [24], Л.А. Шкутина [25], С.Ә. Әбдіманапов [26],
К.М. Беркімбаев[27], Ж.К. Оңалбек[28] т.б. болашақ
оқытушыларді кәсіби даярлау; Б.Т. Кенжебеков[29], Б.А. Оспанова [30]
болашақ оқытушылардің кәсіби құзыреттілігі мен креативтілігі туралы
еңбектері бар.
Көптеген ғалымдар жаңа педагогикалық технологияларды оқыту
үдерісінде қолдану мәселесіне ерекше мән беріп келеді. Мысалы, Ж.А. Қараев
оқытудың компьютерлік технологияларын пайдалану жағдайында білім
алушылардың танымдық белсенділігін арттыру, С.М. Кеңесбаев болашақ
оқытушылардің жаңа ақпараттық технологияны пайдалана білу мәселелерін, С.А.
Көшимбетова оқу-тәрбие үрдісінде оқытудың инновациялық әдіс-тәсілдерін
пайдаланудың педагогикалық шарттары, Қ.А. Сарбасова инновациялық
педагогикалық технологиялар негізінде бастауыш сынып оқытушыларінің
даярлығын жетілдіру, Ә.Е. Абуов мектептің оқу үдерісінде инновациялық
білім беру технологияларын қолданудың педагогикалық шарттарын қарастырған.
Біз жоғарыда аталған еңбектерге талдау жасай отырып бүгінгі таңда
педагог-психолог маманның құзырлылығын қалыптастыру мәселесінің ғылыми-
теориялық тұрғыда әлі де болса шешімін таппай отырғандығын анықтадық.
Болашақ педагог-психолог маманның құзырлылығын қалыптастыру бүгінгі
өркениетті қоғамның сұранысы мен оларды жоғары оқу орындарында даярлауда
жаңа педагогикалық технологияларды пайдаланып теориялық және практикалық
білім беруді жетілдіруде әдістемелік нұсқаулардың жоқтығы арасында қарама-
қайшылықтар бар екені анық байқалады. Осы қайшылықтардың шешімін іздестіру
біздің зерттеу мәселемізді айқындауға және тақырыпты Болашақ педагог-
пихолог маманның құзырлылығын қалыптастыру деп таңдауымызға негіз болды.
Зерттеудің нысаны: болашақ педагог-психолог маманның жоғары оқу орнында
кәсіби даярлық үдерісі.
Зерттеудің пәні: жаңа педагогикалық технологиялар арқылы болашақ
педагог-психологтардың құзырлылығын қалыптастыру.
Зерттеудің мақсаты: жаңа педагогикалық технологиялар негізінде болашақ
педагог-психолог маманның құзырлылығын қалыптастыруды теориялық-әдістемелік
тұрғыдан негіздеу, оны ғылыми-әдістемелік нұсқаулар негізінде жетілдіру.
Зерттеудің ғылыми болжамы: егер, болашақ педагог-психолог маманның
құзырлылығын қалыптастыратын жаңа педагогикалық технологиялардың мәні мен
мазмұны теориялық тұрғыдан айқындалып, моделі жасалса және педагогикалық
жүйе ұсынылып тәжірибеге ендірілсе, онда бүгінгі қоғамға қызмет ететін
білікті және бәсекеге қабілетті педагог-психолог мамандары даярланады,
өйткені бұл қазіргі білім беру саласындағы қоғамдық сұраныс.
Зерттеудің міндеттері:
- болашақ педагог-психолог маманның құзырлылығын қалыптастырудың
негіздерін анықтау;
- болашақ педагог-психолог маманның құзырлылығын қалыптастырудағы жаңа
педагогикалық технологиялардың мәні мен мазмұнын теориялық тұрғыдан
негіздеу;
- болашақ педагог-психолог маманның құзырлылығын қалыптастыру моделін
жасау, өлшемдері, көрсеткіштері мен деңгейлерін анықтау;
- ұсынылған әдістемелік жүйенің нәтижесін тәжірибелік-экспериментте
тексеру және тәжірибеге ендіру.
Зерттеудің жетекші идеясы. Болашақ педагог-психолог маманның
құзырлылығын қалыптастыруда жаңа педагогикалық технологияларды пайдалану
қазіргі заман талабына сай білікті маманның даярлығын жетілдіре түседі.
Зерттеудің теориялық және әдіснамалық негіздерін тұтас педагогикалық
үдерісінде жаңа педагогикалық технологиялар бойынша тұжырымдар, жеке
тұлғаның әлеуметтік мәні туралы философиялық, психологиялық қағидалар, жеке
тұлғалық-бағдарлы білім беру теориясы, ғылым мен практиканы кіріктіру
теориясы құрайды.
Зерттеудің көздері. Қазақстан Республикасының Білім беру туралы
Заңы, Қазақстанның-2030 даму стратегиялық бағдарламасы; Қазақстан
Республикасында 2015 жылға дейінгі білім беруді дамытудың тұжырымдамасы;
Отандық және алыс-жақын шетелдік педагог ғалымдардың зерттеліп отырған
мәселе бағытындағы еңбектері; Қазақстан Республикасы үкіметінің ресми
құжаттары, заңдары, қаулы-қарарлары, оқу-әдістемелік құралдар,
бағдарламалар, автордың өзінің жеке басына тән іс-әрекет тәжірибесі.
Зерттеудің әдістері. Зерттеу проблемасы бойынша философиялық,
психологиялық, педагогикалық ғылыми әдебиеттерге, жоғары және арнайы оқу
орындарының оқу-тәрбие үдерісінің құжаттарына талдау жасау; бақылау,
әңгімелесу, сауалнамалар жүргізу; озық тәжірибелерді зерделеу, эксперимент
жүргізу, алынған нәтижелерді математикалық тұрғыдан өңдеу.
Магистрлік жұмыстың құрылымы. Магистрлік жұмыс кіріспеден, екі
бөлімнен, қорытынды мен пайдаланылған әдебиеттер тізімінен, қосымшалардан
тұрады.
1 БОЛАШАҚ ПЕДАГОГ-ПСИХОЛОГ МАМАННЫҢ ҚҰЗЫРЛЫЛЫҒЫН ҚАЛЫПТАСТЫРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ
НЕГІЗДЕРІ
1. Болашақ педагог-психолог маманның құзырлылығын қалыптастырудың мәні
Еліміздің болашақтағы дамуы, өсіп-өркендеуі, әлемдік кеңістіктегі орны
білімнің бағыт-бағдарына, оның тиімділігіне байланысты болмақ. Осы бағытта
білім беру жүйесінің орны маңызды, себебі кәсіптік құзырлылық жоғары
мамандар – мемлекет дамуының кепілі. Демек, студенттерді үздіксіз өз
бетімен білім алуға, білімін жетілдіруге баурап, өмірлік белсенді ұстанымы
бар шығармашыл әрі жауапкершілік, ізденімпаз, дербес тұлға тәрбиелеу
міндеті қойылып отыр. Яғни студенттердің оқу-танымдық іс-әрекетінде
субъективті шығармашылық дербестігін дамытатын оқу үрдісін ұйымдастыру,
тиімді әдіс-тәсілдерін пайдалану, өзіндік жұмыс істеу, біліктерін
қалыртастыру, іздену аясын кеңейту кәсіптік орта білім беретін оқу
орындарында өзекті мәселе болып табылады.
Құзырлылығын сөзі француз тілінен заңға сай, ал латын тілінен сай
болу, қабілетті, талап қою, ал ағылшын тілінен қабілетті, жетік
деген мағынаны білдіреді[31]. Сонымен қатар құзырлылығын ұғым білім,
біліктілік, әдет сияқты ұғымдарды қамтиды. Құзырлылығын оқу
нәтижелерімен қатар, студенттердің шығармашылық іс-әрекеттері мен құндылық
бағдарларының жүйесін көрсетеді.
Кәсіби құзырлылығын ұғымы Б.С.Гершунский[32] еңбектерінде
сауаттылықтан басталып, менталитеттен аяқталатын даму сатысының қандай да
бір деңгейін белгілейтіндігі туралы айтылса, В.А.Сластинин[33] кәсіби
құзырлылықты жеке тұлғаның кәсіби іс-әрекетті атқаруға теориялық және
практикалық әзірлігі мен қабілетінің бірлігі деп түсіндіреді. Осы
айтылғандарды түйіндей келе, кәсіби құзырлылығын сонымен қатар адамның
өзіндік кәсіби деңгейімен, тәжірибесімен және өзіндік қабілеттерімен
ерекшеленіп, оның түрткі болған талпынысы, үздіксіз өз бетімен білім алу,
білімін жетілдіру, іске деген шығармашылық, жауапкершілік қатынасымен
анықталатындығын және құзырлылығын кәсіби білімімен, негізгі мамандығымен
сәйкестендірмей, керісінше құзырлылығын студенттің мамандықпен ғана
шектеліп қалмай, ауқымды сұрақтар төңірегінде бағытталуын, кәсіби
мобильділігін, өзгерістерге ашықтығын, өз білімін дамытуға дайындығын
қамтамасыз ететінін де көрсетеді.
Құзырлылығын жаңа әлеуметтік-экономикалық жағдайда аман қалуды
қамтамасыз етеді және олар бәсекеге қабілетті маманмен қамсыздандырады[34].
Көптеген елдерде құзырлылыққа жаңаша мән берілгендіктен, білімді жоғары
дәрежеге көтергені жақсы мәлім. Құзырлылығын еңбек базарында тұрақты өсіп
отырған талаптармен, шапшаң технологиялық өзгертулермен, жаһандастырумен,
соның ішінде академиялық және еңбектегі мобильділіктің өсуімен негізделген.
Жалпы түрде кәсіптік құзырлылық жалпыланған білімнің, дағдының және
қабілеттіліктің біртұтас және жүйеленген жиынтығы ретінде қарастыруға
болады[35]. Өйткені ол студенттің алған білімі мен дағдыларын іс жүзінде,
кез-келген ортада кәсіби міндеттерді шешу немесе күнделікті өмірде қандай
да бір теориялық және практикалық үрдістерді шешу үшін қолдана алу
қабілеттілігі мен дайындығы, яғни өзгермелі еңбек нарығы жағдайында қисынды
болу қабілеттілігі мен дайындығы болып табылады.
Неғұрлым кең қолданылатын әмбебап құзырлылықтарды түйінді
құзырлылықтар деп атайды. Олар қазіргі заманғы ғылыми білім негіздерін,
көптеген нәрселер мен нақты құбылыстардың қағидалары мен заңдылықтарын
қамтиды.
Кәсіптік құзырлылығын теориялық және практикалық мәселелерді шешу үшін
іс-әрекеттің алуан түрін орындау үрдісінде жүзеге асады, сондықтан олардың
құрамына іс-әрекеттік білім, білік дағдылармен қатар, мотивациялық және
сезімдік – еріктік салалар да енеді. Кәсіптік құзырлылығының маңызды
құраушысы тәжірибе, яғни адамның түрлі мәселені шешудегі меңгерген жеке
әрекеттері мен әдіс-тәсілдерінің тұтас бірлікке жаңалануы болып табылады.
Білім мен ақпарат үстемдік құрған қоғамда білім беру жүйесі инновациялық
экономиканың негізгі бөлігі болып табылады. Қатаң талаптары қалыптасып келе
жатқан инновациялық экономика қай салада болса да, бүгінгі маманның
құзыреттілігін, яғни өз саласы бойынша ой-пікірінің қалыптасуын,
кәсібилігін, өмірдің өзгермелі жағдайына бейімділігін, оған сай өз білімін
пайдалану ғана емес, оны қажеттікке қарай толықтырып отыруды талап етеді.
Сонымен қазіргі кезде кәсіптік білім беретін оқу орындарында білім
беруді жетілдірудің негізіне құзырлылығын тәсілді қолдану ұсынылып жатыр.
Оқытудағы құзырлылығын тәсіл Қазақстан, Ресей педагогтері мен
психологтарының еңбектерінде жан-жақты қарастырылып жүр, онда жалпылама
білімдер, біліктіліктер мен іс-әрекет тәсілдерін меңгеруге баса назар
аударылады.
Жалпы алғанда, дәстүрлі оқыту әдістемесінде құзырлылығын жаңа ұғым
емес. Мысалы, лингвистикалық құзырлылығын орыс, қазақ тілдерін оқыту
әдістемесінің мамандары бұрыннан қолданып келеді. Ал тіл мен информатикада
коммуникативтік құзырлылығын жиі қолданылады.
Студенттердің кәсіптік құзыреттілігі, ең әуелі, орта кәсіптік білім
беретін оқу орындарында оқыту үрдісі кезінде қалыптасады. Ол оқу үрдісінің
негізгі сапа көрсеткіші болып табылады және қойылған мақсатқа жетуді
көздейді[36].
Оқудағы құзырлылығын тәсілді жүзеге асырудағы мақсат- білім беру
сапасын қамтамасыз етеді және студенттердің теориялық білімдерді игеріп
қана қоймай, оны нақты мәселелер мен проблемалық жағдайларды шешуге қолдана
алатындай болуын талап етеді. Педагог пен студент арасындағы авторитарлық
қарым-қатынастар құзырлылығын тәсіл кезінде оқу іс-әрекетіндегі субъектілер
арасындағы бірлестік пен жұптастық қарым-қатынастарға айналады.
Бүгінгі қоғамда маманның әлеуметтік кәсіби қызметі елеулі өзгеріске
ұшырады. Қазір өз бетімен білім алу, өз жұмысын ұйымдастыра білу, өзін-өзі
реттей білу, жауапкершілік, практикалық интеллект, сенімділік, жоспарлауға
қабілеттілік, өзін-өзі бақылау сияқты сапалар мен қасиеттер сұранысқа ие
болып отыр.
Қазіргі бәсеке заманында қажыр-қайратың, ынта-жігерің, тынымсыз
ізденісің болмаса, көштен қалу оп-оңай екендігін де атап көрсеткен болатын.
Білім беру жүйесінің міндеті белгілі бір көлемдегі білім беруді көздеу
емес, алынған кәсіптік білімді адамның өзінің қызметінде қолдана білуге
үйрету болуы тиіс[37]. Осыған байланысты бүгінгі күні жеке тұлғаның, яғни
студенттің, өз бетінше дербес білім алуында болып жатқан оқу үрдісі –
күрделі, жеке психофизиологиялық үрдіс деп қарастырылады. Бұл жерде студент
оқу объектісі емес, оқу субъектісі болып табылады. Ол оқу үрдісінде
оқытушылармен, өзге студенттермен, т.б. адамдармен қарым-қатынас жасай
отырып дамиды және де ол үрдістің өту сипатын, ерекшелігін өзі айқындайды.
Қазіргі таңда қалыптасып қалған білім, білік, дағдыға негізделген
білім берудің нәтижелері мен жаңа әлеуметтік экономикалық қоғам
қажеттіктері деңгейі арасындағы қайшылықтар айқын байқалуда. Өйткені, заман
талабы педагог маманның құзырлылығын сапаларын қоғамның жаңа құрылымына
сәйкес белгілеп отыр.
Мысалы, Болон процесі оқытудағы білім, білік, дағдыға қоса
құзырлылығын сапаларының қарастырылуын жаңа парадигма туғызып отырған
қажеттілік деп бағалайды.
Білім – қоғамды әлеуметтік, мәдени үрдіспен қамтамасыз ететін жоғары
құндылық. Осы жоғары құндылық сапасын көтерудің басты шарты – педагогтардың
кәсіби құзырлылығын дамыту болып табылады. Олай болса, білімге негізделген
қоғам құрылысының негізгі басымдықтарын есепке ала отырып, педагог
мамандардан аса жоғары кәсіби құзырлылығы талап етіледі.
Еуропалық білім кеңістігінде қоғамға қажеттік, мобильдік, өзара сенім
білдірудің ең басты шарты алынып, сапа көрсеткіштері ретінде құзырлылықтар
қарастырылуда.
Құзырлылық заман талабына сай кез келген саланың маманы болуға
мүмкіндік беретін басты екі түрі белгіленіп отыр. Олар – пәндік және
пәннен жоғары метапәндік құзырлылықтар. Атап айтқанда, пәндік
құзырлылық белгілі бір пәнді меңгеруге (ұстаздар үшін) немесе белгілі бір
саланы меңгеруге қажетті білім мен білік жатқызылса, пәннен жоғары
метапәндік құзырлылығын ретінде адамның өз білімін пайдалану және одан әрі
дамытуға бағытталған ақпараттық, коммуникативтік, бірлесе жұмыс жасай алу
қабілеттері, өз әрекеттерін басқару дағдылары сияқты қасиеттері
жатқызылады.
Педагогикалық-психологиялық әдебиеттердегі ғалымдардың зерттеу-леріне
қарағанда, кәсіби шеберліктің қалыптасуы мен даму үрдісінде екі ұғым:
құзырлылығын (компетенттілік) және құзырлылық (компетенция) ұғымдары
пайдаланып келеді. Оның біріншісіне Қазақ Совет Энциклопедиясының орысша-
қазақша сөздігінде хабардар, жетік, терең білетін деп, ал екіншісіне
хабардарлық, міндет, қызмет бабы деп анықтама берілген. Құзырлылығын
түсінігі көп аспектілі жан-жақты ұғымды білдіреді.
Ғалымдар құзырлылықтың табиғатын түсіндіру мақсатында оны білім, білік
ұғымдары арқылы анықталатын тұлғаның жеке қасиеті (Н. Кузьмина, А.Маркова,
К. Махмурян, т.б.) немесе ерекше қабілеті (ДЖ. Равен, Р. Уайт, Х. Хершген,
т.б.) деп түсіндіреді.
Өмірдің өзгермелі жағдайында құзырлылық білім берудің практикасы мен
теориясының дәстүрлі мақсаты ретінде алға шығады. Құзырлы болу мен
құзыретсіз болудың себептері бірдей, ол адамның жеке тұлға ретінде ахуалы.
Немесе құзырлылығының бар-жоғын анықтау үшін қарым-қатынас, педагогтік
еңбек нәтижелері мен адами қарым-қатынаста, оның қорытындыларына қарап
пайымдау қажет. Мұның мағынасы педагог мамандар өз әрекеті мен орындаған
жұмысы кәсіби іс-әрекеттің белгіленген талаптарына жауап беретін және
орындай алатын болса, кәсіби құзырлы болып саналады. Н. Г. Милорадованың
айтуынша білім беру жүйесінде құзырлылықты тудыратын төрт негіз бар
( біріншісі – кәсіби-әдістемелік құзырлылығын, екіншісі – іс-әрекет
негізіндегі құзырлылығын, үшіншісі - әлеуметтік қарым-қатынас құзырлылығы
және төртіншісі – жеке тұлға негізіндегі құзырлылықтар) сыншыл ойлауды,
рефлексияны, өз позициясын анықтау қабілеттілігін, өздігінен бағалайтын
ойдың дамуын және өмір бойы үйрену қабілеттілігін талап ететіні анық.
Оқытушы – ақпараттанушы емес, студентің жекетұлғалық және
интеллектуальды дамуын жобалаушы. Ал бұл оқытушыдан жоғары құзырлылықты,
ұйымдастырушылық қабiлеттiлiктi, студенттерді қазiргi қоғамның түбегейлi
өзгерiстерiне лайық бейiмдеу, олардың зерттеушiлiк дағдыларын дамыту
бағыттарын талап етедi. Қазіргі кезеңде болашақ маманның кәсіби
құзыреттілігінің даму үрдісіндегі мазмұны мен құрылымы анықталды. Олар:
деңгейлік, міндеттік, профессиографиялық.
Педагогикалық мамандық бір уақытта өзгертуші әрі басқарушы мамандық
болып табылады. Ал тұлғаның дамуын басқару үшін құзыретті болуы керек.
Құзырлылығын (компетентность) ұғымы белгілі бір салада шешім
қабылдауға, тұжырымдар жасауға мүмкіндік (немесе құқық) беретін адамның
қабілеттілігі мағынасында қолданылады. Бұл қабілеттіліктің негізін
білімділік, хабардарлық және іс-әрекет тәжірибесі құрайды. Осы арқылы
құзырлылығын ұғымының жинақтаушылық, кіріктірушілік сипаты айқындалады.
Адам білімді және сәйкесінше тәжірибені меңгеру негізінде құзыретті болады.
Сондықтан, құзырлылығын ұғымы қазіргі таңда елімізде, шетелде де білім
берудің нәтижесі ретінде қолданылады.
Ш.Таубаева[38]: Құзырлылығын – ол тұлғаның оқыту және әлеуметтену
процестері барысында меңгерген білім мен тәжірибеге негізделген, оның жалпы
қабілеті мен іс-әрекетке даярлығы ретінде айқындалатын, тұлғаның
кіріктірілген қасиеті - деп қарастырады.
Құзырлылық – білімдер мен іскерліктерді, іс-әрекет тәжірибесін
меңгеру нәтижесінде белгілі бір іс-әрекет түрін табысты жүзеге асыруға
қабілеттілігін сипаттайтын тұлғаның кіріктірілген қасиеттері [39].
Құзырлылық дегеніміз қызметтегі тұлғаның жеке мүмкіндіктерін, оның
белгілі бір мәселені шешуге жағдай жасайтын біліктілігін (білім, тәжірибе)
атайды.
Педагогтың кәсіби құзырлылығы деп педагогикалық іс-әрекетті атқару
үшін оның теориялық және практикалық дайындығын және профессионализімін
атайды. (В.А.Сластенин).
Педагогтың кәсіби құзырлылығы дегеніміз кәсіби іс-әрекетті орындаудағы
мүмкіндіктері. Педагогтың кәсіби құзырлылық ұғымы оқытушының жеке
мүмкіндіктерін білдіреді, ол педагогикалық ситуацияларды дербес және тиімді
шешуге ықпал етеді. Ол үшін оқытушы педагогикалық теорияларды және оны
практикада қолдануды білуі керек.
Оқытушының педагогикалық құзырлылығы дегеніміз кәсіби іс-әрекетті
орындаудағы теориялық және практикалық дайындықтарының бірлігі
(В.А.Мижериков).
Оқытушының кәсіби құзырлылығы үшін психологиялық-педагогикалық және
арнайы білімдерді меңгеруі керек, сонымен бірге ол білімдерін нақты бір
ситуацияларды қолдана алуы қажет. Кәсіби құзырлылығын оқытушының өз ісінде
шебер болуын анықтайды деп айтуға болады[40].
Осыған байланысты білім алушылардың кәсіптік білімдерінің,
шеберліктерінің, дағдыларының және құзыретінің ара қатынасына байланысты
сұрақтар терең зерттеуді талап етеді. Маманның кәсіптік құзырлылығы арқылы
теориялық білімдерді тәжірибелік іс-әрекетке пайдаланудың тиімділігін
арттыру жолдарын іздестіру қажет.
Педагогикалық энциклопедияларда төмендегідей анықтамалар
берілген; инновация- сөзі латын тілінен енген - новый, яғни аударғанда
обновление- жаңарту, новинка- жаңалық, изменение - өзгеріс деген
мағына береді.
Инновация дегеніміз білім беру, тәрбиелеу жұмысына жаңалықты енгізу,
яғни жаңа әдіс-тәсілдерді, амалдарды, құралдарды, жаңа концепцияларды
жасап, оларды қолдану деп анықталған.
Инновация ұғымын ғалымдар әртүрлі түсінеді:
а) жаңалық, жаңаны енгізу, жаңарту үдерісі;
ә) өзгеріс;
б) құрал, әдіс.
Инновация ұғымын анықтайтын нақтылы анықтама әлі де жасалмаған.
Ал, біз өз зерттеу жұмысымызда Ш.Т. Таубаева және Қ. Құдайбергенова және
т.б. ғалымдардың берген анықтамаларын негізге алғанды жөн көрдік, яғни
инновация - бұл нақтылы қойылған мақсатқа, ойға алынған жаңа нәтиже.
Нақты мақсат дегеніміз не? Нақты мақсатқа қандай әдіс-тәсілдердің көмегімен
жетуге болады? Оқу мақсатының жүйесінде берілген мақсаттың негізгі
категорияларын пайдалана отырып, педагог өз еңбектерінің нәтижесі туралы
ақпарат алуға мүмкіндік алады. Демек, мақсат пен нәтиже – жаңалыққа бет
бұрудың кілті және қайнар бұлағы.
Инновация термині қазірде білім берудің теориясы мен практикасында
кеңінен қолданылуда. Бірақ ғылымда бұл терминнің нақты анықтамасы белгілі
бір педагогикалық категория ретінде берілмеген. Көптеген ғылыми
педагогикалық еңбектерде инновация ұғымын білім беру жүйесінде
жаңалықтарды жасап шығару, игеру, қолдану және тарату іс-әрекеті деп
сипаттайды[41].
Инновациялық динамика жаңа білімдердің техникалық немесе
әлеуметтік шындыққа айналуының логикалық реттелген технологиясын танытады:
жаңа білімнің тауар немесе қызмет көрсету үлігісіне айналу сатыларын
білдіреді.
Педагогикалық инновациялардың феноменологиясын зерттей отырып,
В.Загвязинский[42] инновациялық ағын ұғымын енгізеді. Ол бұл ұғымға
педагогикалық жаңалықтарға деген дұрыс қатынасын білдіретін оқытушылардің
түрлі сипаттағы қызметтері енеді деп көрсетеді. Оның пікірінше, жаңашыл
педагог – жаңа педагогикалық жүйенің авторы, яғни өзара байланысты идеялар
мен тиісті технологиялардың жинтығының авторы.
Сонымен қатар зерттеушілер оқытушылардің инновациялық-педагогикалық
үдерісіне деген қатынасына әсер ететін басқа да факторларды атап өтуде.
Мәселен, К. Ангеловский[43] мұндай факторларға келесілерді жатқызады:
- жаңалықтың мақсаты;
- жаңалықты енгізу әдістемесі;
- жаңалықтың мотивациясы;
- студенттерді үлкен белсенділікке ынталандыруға талпыну;
- мектепте жаңашылдықты бекіту;
- қоғам талаптарын қанағаттандыру;
- оның жұмыс нәтижесін арттыратына көз жеткіздіру .
Білімдегі жаңа мен жаңалық мәселесі белгілі бір қызығушылық
тудырады. А.И. Пригожин[44] атап өткендей, жаңашылдық категориясы уақытша
ғана емес. Сапа категориясы да сол сяиқты. Бірақ оның сапалық мазмұнын
былай анықтаған дұрыс болады: дұрыс жаңалық жаңалықтың осы параметрлік
қатарын дамытатын, сондай-ақ жаңалық ашатын үздік өндірістік немесе
тұтынушылық қасиеттерін білдіреді. Жаңалық мәнін бұлай анықтауда
өндірістік және тұтынушылқ қасиеттер басты орынға ие болады .
Н.Р. Юсуфбекова[45] О педагогической инноватике деген еңбегінде
Инновация - білім беру жүйесіндегі жаңартудың үдерісі деп көрсетеді.
Сонымен қатар, ол инновациялық үдеріс дегеніміз: жаңалықтарды жасау, оны
педагог қауымының оқыту мен тәрбие беру тәжірибесінде қолдануы, - деп
түсіндіреді. Автордың пікірі бойынша педагогикалық инновацияға үш блок
түсініктер мен идеяларды енгізуге болады: біріншіден, жаңалықты жасау
классификациясы, жаңалық критерийлері, екіншіден, оларды қабылдау
проблемасын зерттеу, педагогтардың берген бағасы, үшіншіден, жаңаны білім
беру жүйесінде қолдану. Яғни ииновациялық үдеріс - педагогикалық
жаңалықтардың динамикалық бірлігін педагогтардың тәжірибесінде ғылыми
негізде қолдану Н.Р. Юсуфбекованың пікірінше, педагогикалық жаңалықтардың
жіктемесіне олардың төмендегідей параметрлер бойынша жіктелуі ене алады:
- пайда болу орнына қарай (ғылым немесе практикада);
- пайда болу уақытына қарай (тарихи немесе қазіргі);
- күтілу, бағдарлау және жоспарлау дәрежесіне қарай (күтілетін және
күтілмейтін, жоспарланған және жоспарланбаған);
- ендірілу мүмкіндігіне қарай (өз уақытында және өз уақытында емес,
жеңіл ендірілетін және қиын ендірілетін);
- педагогикалық білім саласы бойынша (дидактикалық, тарихи-
педагогикалық және т.б.);
- жаңашылдық дәрежесіне қарай (абсолюттік және салыстырмалы);
- педагогикалық үдерістердің қайта жасалу дәрежесіне қарай (түбірлі
өзгерістер мен ішінара өзгерістер енгізетін);
- педагогикалық жүйеге қатынасына қарай (жүйелі және жүйесіз);
- кереметтілігіне қарай (керемет және аздап керемет).
Білімдегі инновациялар арнайы жобаланған, әзірленген немесе
педагогикалық бастама ретінде кездейсоқ ашылған жаңалық болып
есептеледі. Мұнда инновациялық үдеріс ұғымы жаңалық жасау, қабылдау,
бағалау және қолдану деп анықталады. Осы жердегі басты сөз жаңа болып
табылады.
С.И. Ожеговтың[46] сөздігі осы ұғымға мынадай анықтама береді:
Инновация бірінші рет шыққан, жасалған, жуық арада пайда болған,
бұрынғының орнын басатын, алғаш ашылған, бұрыннан таныс емес енгізілген
жаңалық.
Профессор А.И. Кочетов[47] инновацияны былай анықтайды: Бұл
ұсынылып отырған деңгейге жеткізетін педагогикалық іс-әрекетті жаңартатын
біртұтас теориялық, технологиялық және методологиялық тұжырымдама.
Ал ғалымдар В. Латкин[48] мен В. Кваша[49] бұған келіспей, келесі
анықтама береді: Кәсіби іс-әрекетті толығымен жаңа сапалы деңгейге
жеткізетін, норманың шегінен артатын іс-әрекеттің принципиалды жаңа
үлгілерді құруы.
Ғылыми әдебиетте жаңалық немесе жаңа нәрсе, инновация,
жаңалық енгізу ұғымының айырмашылығы болады. Жаңарту - бұл әдіс (жаңа
тәсіл, бағдарлама, әдістеме және т.б.). Ал инновация осы жаңарту әдісінің
қалыптасу үдерісі.
Инновациялық үдерістің негізі – жаңалықтарды қалыптастыру, қолдану,
жүзеге асырудың тұтастық қызметі. Кез-келген жаңа әдіс жекелік, сондай-ақ
уақытша жоспарға жатады. Бұл яғни, бір оқытушы үшін табылған жаңа әдіс,
жаңалық басқа оқытушы үшін өтілген материал тәрізді.
Новация ұғымы (латынша Novus-жаңа) біздің тарапымыздан жаңа
енгізілім деп түсіндіріледі. Ғылыми әдебиетте нововведение деген орыс
сөзі бір жүйеден екінші жағдайға ауыстыру, ендірілу ортасына жаңа тұрақты
элементтер (жаңалықтар) әкелетін, мақсатты бағытталған өзгеріс ретінде
анықталады. Әрине, жаңа енгізілім жаңаруымен байланысты. Алайда, барлық
жаңа нәрсе барлық кезде және барлық уақытта дұрыс нәтиже бере бермейді.
Бұл біз қарастыратын төмендегі бірқатар себептерге байланысты.
Біріншіден, жаңа нәрсе барлық кезде өзекті мәселелерді шешу құралы
болып табылмайды. Шындығында, оқытушылар оқу орны атқаруы тиіс мәселелерді
зерделемей, кейде оны бір жақты қарастырады.
Екіншіден, әрбір жаңа құрал толық бір нақты жағдайларда туындап,
белгілі бір педагогикалық міндеттерді шешуге бағытталады. Алайда, көптеген
ұстаздар құралдарды таңдау кезінде нақты жағдайға талдау
жасауды басшылыққа алмастан, өздеріне ұнайтын нәрселерге ғана назар
аударады.
Үшіншіден, ғалымдар жаңа бір нәрсені пайдаланушылардың санының
ұлғаюы, оны меңгерудегі жаңа тәжірибенің пайда болуы жаңалықтың нәтижелі
болатын жағдайларын қатайта түсетіндігін бұрыннан байқаған. Сондықтан
біздер өзгермелі жағдайда жаңа құралдарды пайдалану дұрыс нәтиже
беретіндігіне деген ішкі сенміділігі болған жағдайдың өзінде, ұстаздар,
дәрігерлер, психологтар, әлеуметтанушылар тарапынан бақыланбайтын
эксперименттік бақылау жүргізу қажет деп есептедік.
Төртіншіден, әрбір жаңа педагогикалық құралдың екі жағы болады:
технологиялық жағы – педагогикалық құралдарды пайдалану ерекшелігімен
байланысты, тұлғалық жағы – оқытушыге өз жеке қажеттерін көрсету арқылы
кәсіби даярлығы, тіл табыса білуі, эмоционалдылығы, сезімталдығы, меңгеру
нәтижесіне әсер етуі. Сондықтан барлық жаңаны қарастыра отырып, оны
жасаушылар мен пайдаланушылардың тұлғалық сипаттамалары қай шамада нәтижелі
әсер ететіндігін ескерген жөн.
Ғылыми әдебиеттерде жаңашылдық немесе жаңа құрал ұғымдары бір-
біріне синоним болып табылады да, инновация, жаңа енгізілім ұғымдары
арқылы бір-бірінен ажыратылады.
Жаңашылдық - нағыз құрал (жаңа әдіс, әдістеме, технология,
бағдарлама және т.б.), ал инновация - осы құралды меңгеру үдерісі. Сауатты
түрде таңдап алынған жаңашылдық барынша мүмкін дәрежеде жаңа енгізілімнің
табысқа кенелуіне кепілдеме беруі тіис. Жаңа енгізілген, жаңа құрал негізі
болып қаланған нәрсе оқу орнының даму мәселелерін шешуге мүмкіндік берсе,
ол сәтті деп саналады. Жаңашылдықты меңгерудегі сәтсіздіктер жаңа
енгзілімнің бүкіл жақсы-жаман жақтарын қоса алғанда теріс тәжірибені
көрсетеді.
Кез келген құралдың жаңашылдығы тұлғалық және уақыттық (тарихи)
тұрғыдан салыстырмалы түрде болады. Жаңашылдық әрқашан нақты тарихи сипатқа
ие. Нақты бір уақытта туылып, нақты бір тарихи кезең міндеттерін дұрыс шеше
отырып, жаңашылдық көпшіліктің жетістігі болуы мүмкін немесе дамуға тежеуші
болып, ескіруі мүмкін. Мәселен, сонау ХVI ғасырда Я.А.
Коменский[50] ойлап тапқан сыныптық-сабақтық оқыту жүйесі, А.С.
Макаренко[51] немесе В.А. Сухомлинскийдің[52] тәжірибесі, Ростовтық
үлгерімнің алдын-алу тәжірибесі, сабақтардың алуан түрлі құрылымдары
бойынша липецкілік тәжірибе, мәселелік оқыту тәжірибесі, оқу-тәрбие
үдерісін тиімділеу тәжірибесі, В.Ф. Шаталовтың тірек конспектілері және
басқалардың жаңалықтары өз дәуірінің көрнекті идеялары болып табылады.
Оларды тарихтан тыс қарастыруға және бағалауға болмайды.
Инновация мәселерімен айналысып жүрген бірқатар ғалымдардың
еңбектерін, жазған анықтамаларын қарастырып, талдай келе біз бұл ұғымның
түп-төркінін белгілі уақыт арасында жаңашыл идеяны қайта қарау, жаңалау
деп айтқанды жөн көрдік. Сәл ертерек кездің өзінде белгілі қолданылып
жүрген идеялар жаңа бағытта ұсынылса, мұның өзі инновациялы деп аталған.
Осыларды негізге ала отырып, инновацияны жаңалық, жаңа әдіс, өзгеріс,
әдістеме, жаңашылдық, ал инновациялық үдерісті жаңа әдістеме құралы
деп ұғамыз.
Инновация білім деңгейінің көтерілуіне жағдай туғызады. Кейінгі
кезеңде ғалымдар өз зерттеулерінде оқу-тәрбие ісіне жаңалықтарды енгізіп,
тарату мәселесін қарастырады. Н. Апатова[53], В.Я. Лядуис[54] және т.б.
ғалымдар оқытушынің жаңалыққа қабілеттілігіне ерекше көңіл бөлді.
Авторлардың көбі педагогикалық инновацияның негізгі міндеті енгізіліп
отырған жаңалықтарды топтау, жіктеу деп санайды. Ол үшін ең бастысы - оқу
орындарының жұмысын дамытудың аймағын қарастыру керек дейді. Енгізіліп
отырған жаңа әдістеменің ерекше жағын көре білу, түсіне білу және оның
басқа әдістемелермен қандай байланыста екенін білу керек.
Педагогикалық инновациялық үрдістер батыста өткен ғасырдың 50-ші
жылдарының соңынан бастап ғалымдардың арнайы зерттеу нысанына айналды[55].
Ал соңғы он жылдықта біздің еліміздің ғалымдары да осы саланы зерттеумен
айналыса бастады. Біздің елімізді педагогикалық инноватиканың дамуы қиындау
еді. Оған себеп - бір идеологияның үстемдік танытуы, ғылым салаларын
басқарудағы әміршілдіктің орын алуы. Алайда соңғы жылдардағы демократиялық
өзгерістер, педагогикалық шығармашылыққа арналған заңмен бекітілген
құқықтар ұзақ жылдар бойы біздің ұстаздық қызметіміздегі шығармашылық
әлеуетімізді жасанды түрде құрсауда ұстаудан азат етті. Оқу орындарын
сауатты түрде дамытуды үйрену үшін жаңаны еркін ажырата алуымыз қажет.
Білімдегі инновациялық үдерістер бүгінгі күнде уақыттың басты талабы
ретінде қоғамдық дамудың құрамдас бөлігі болып келеді.
Инновациялық үдеріс деп жаңалықты жасау (тудыру, әзірлеу), меңгеру,
пайдалану және тарату бойынша жүргізілетін кешенді іс-әрекет ұғынылады.
Білім беру қызметінде орталық орынды иеленетін оқу-тәрбиелік үдерісін
инновациялық тұрғыда қарастыруға болады. Өйткені оның мақсаты – жастарға
тұлғаның жаңа қасиеттерін қалыптастыруда жаңа білімдер беру.
Тұлғаны қалыптастырумен байланысты жағдайларды зерттеуге деген қызығушылық,
соның ішінде инновацияға деген қызығушылық мәселесі соңғы уақытта
әлеуметтанушылардың да назарында тұр.
Инновациялық іс-әрекет мәселесіндегі түрлі әдістерге деген көзқарас
өткен ғасырдың 80-жылдарының соңына қарай анықталады. Бұл кезеңде
педагогикалық шығармашылыққа арналған еңбектер пайда болды. Ең алдымен озық
тәжірибенің маңызы мен өлшемдері айқындалып (В.И. Бондарь[56], Ю.Ж.
Кулюткин[57], С. Турбовской[58], Ф.Ш. Торегулов[59], Л.М. Калин[60], оның
түрлері анықталды. Мысалы:
- өнертапқыштық, білімгерлермен жұмыс істеудің белгілі формалары мен
әдістерін комбинациялау және толықтыру;
- жаңалық ашушы, педагогикалық еңбектің нәтижелілігін едәуір
арттыратын жаңа әдістер мен формаларды жасау;
- инновациялық ғылыми-зерттеу негізінде педагогикалық жаңа жұмыс
әдістері мен формаларының, жаңа жұмыс мазмұнының, ғылымның жаңа идеяларының
маңызды байланыстарын іске асыру;
- оқытушылар мен ғалымдардың біріккен шығармашылық ізденісі.
Соңғы жылдары жинақталған педагогикалық білім, соның ішінде іргелі
сипаттағы білім мен оны педагогикалық практикаға енгізу және пайдаланудың
қиындығы арасындағы қайшылық ерекше күшейе түсуде. Бүгінгі жағдайда жаңа
ғылыми, тәжірибелік және практикалық білімді жасау үдерісі мен іс жүзіндегі
қызметкерлердің педагогикалық тәжірибесін, зерттеу нәтижелерін меңгеру
үдерісі арасында маңызды алшақтық пайда болды. Мұндай алшақтықтың бір
себебі мынада деп ойлаймыз: осы күндегі педагогикалық білімді дамыту
мәселесі және оны енгізу іс-әрекеті мәселесі бір-бірінен бөлек түрде.
Олардың өзара тұжырымдық негіздерінен тыс әзірленіп келді.
Сонымен білім берудегі инновациялар – қоғамның тұрақты өзгеріп
отыратын мұқтаждықтарына сәйкес оның дамуының қажетті және табиғи
шарты. Бір жағынан құндылықтардың сақталуына ықпал ете отырып, екінші
жағынан, олар барлық ескі нәрседен бас тартып, әлеуметтік қайта
жасалымдардың негізін өздері қалайды. Осыдан келіп, оқу үдерісін қазіргі
деңгейде жүргізуге талпынғандарға арналған ерекше талаптар туындайды.
Біздің тәжірибеміз көрсеткендей, инновациялық прогресс процедуралар
мен құралдардың жиынтығын танытады. Олардың көмегі арқылы ғылыми жаңалық,
идея - әлеуметтік, оның ішінде білім берудегі жаңа енгізілімге айналады.
Сөйтіп, идеялардың жаңа енгізілімге айналуын қамтамасыз ететін, сондай-ақ
осы процесті басқару жүйесін қалыптастыратын іс-әрекет инновациялық іс-
әрекет болып табылады.
Инновациялық іс-әрекет - дәстүрлі іс-әрекеттен түбірлі түрде
ерекше-леніп тұратын индивид іс-әрекетінің негізгі түрлерінің бірі. Ол
барлық уақытта қарама-қайшылықтар болған жағдайда іске асырылады. Іс-
әрекеттердің дәстүрлі модельдері тиімсіз болса, ары қарай оның жетілдірілуі
қажетті нәтиже бермейтін жағдайда жүзеге асырылады.
Ж.Р. Баширова[61] инновациялық іс-әрекет нәтижелілігін төмендегі
көрсеткіштер бойынша бағалайды:
- инновация сипаты, оның білім беру субьектісіне қатысты, білім
беру жүйесіне қатысты және білім беру кеңістігіне қатысты нәтижелері;
- инновацияның бейімделген варианты;
- талқыланған инновация;
- нәтиже іс-тәжірибеге ендірілген инновация;
- білімділіктің өсуі;
- кәсіби-педагогикалық біліктіліктің өсуі;
- дененің саулығын және психикасының саулығын сақтауы (жақсартуы);
-тұлғаның бағытталуының өзгеруі;
- инновацияға қатынасының өзгеруі;
- білім беру жүйесінің прогрессивті жетілуі;
- жоғары білім берудің көп сатылы мүлде жаңа жүйесінің пайда болуы;
- білім беру кеңістігімен тұрақты тепе теңдігі;
- келіспеушіліктің тұрақты орын алуы (білім беру кеңістігімен білім
берудің жаңа құрылымындағы кейбір байланыс түрлерінің болуы).
Инновациялық іс-әрекет үшін іс-әрекет мазмұнының өзгеруі ғана емес,
сондай-ақ оны модернизациялау тәсілдерінің, яғни іс-әрекет технологиясының
өзгеруі де маңызды. Сондықтан, біздің көзқарасымыз бойынша, жаңа бір
нәрсені ендірудің өзі маңыздылық танытпайды. Инновациялық іс-әрекет
тұрғысынан алғанда жаңаны беру мен пайдалану технологиясы, жаңашыл-дықтың
енгізілу ортасының ерекшеліктерімен, орындаушылармен және күтілетін
нәтижемен қатаң логикалық жанасуы маңызды болмақ.
Мәселені бұлай қарастыруда жаңа енгізілім инновация нәтижесі
ретінде ұғынылады. Ал инновациялық процес өз құрамында кем дегенде үш
кезеңмен көрінеді: идеяларды генерациялау (белгілі бір жағдайда – ғылыми
жаңалық), қолданбалы аспектіде идеяларды әзірлеу, практика жүзінде жаңа
енгізілімді іске асыру.
Жаңа енгізілім ғылыми идеяны практика жүзінде пайдалану, әлеуметтік-
педагогикалық ортадағы өзгерістермен байланысты сатысына дейін жеткізу
және осыған байланысты әлеуметтік-педагогикалық ортадағы өзгерістерді іске
асыру процесі ретінде де қарастырылуы мүмкін.
Білім берудегі инновациялар арнайы жобаланған, әзірленген немесе
педагогикалық бастама ретінде кездейсоқ ашылған жаңалықтар болып табылады.
Мұнда жаңашылдық мазмұнына белгілі бір жаңалықтың ғылыми-теориялық (В.М.
Полонский) және нәтижелі білім беру технологиялары (В.П. Беспалько , В.В.
Сериков[62]), бейнелеу технологиясы түрінде орындалған педагогикалық
тәжірибе жобасы енеді. Жаңа енгізілімдер оқу-тәрбие практикасының жаңа
сапалы жағдайын педагогикалық және психологиялық ғылымдар жетістіктері
практикасына енгізу (А.А. Харламов[63]), озық педагогикалық тәжірибені
пайдалану кезінде орын.
Іс-әрекеттілік мүмкіндіктеріне қарай барлық педагогикалық жаңа
енгізілімдерді былай бөлуге болады:
- жаңа енгізілімдер - нәтижелі білім беру үдерісін қамтамасыз
ететін жағдайлар (жаңа білім мазмұны, инновациялық білім беру ортасы,
әлеуметтік-мәдени жағдайлар және т.б.)
- жаңа енгізілімдер - өнімдер (педагогикалық құралдар, технологиялық
білім беру жобалары және т.б.)
- ұйымдастырушылық-басқарушылық жаңа енгізілімдер (білім беру
жүйелері және олардың қызметін қамтамасыз ететін басқару процедурасы
құрылымындағы сапалы жаңа шешімдер).
Студенттердің кәсіптік құзырлылығы, ең әуелі, орта кәсіптік білім
беретін оқу орындарында оқыту үрдісі кезінде қалыптасады. Ол оқу үрдісінің
негізгі сапа көрсеткіші болып табылады және қойылған мақсатқа жетуді
көздейді.
Оқудағы құзырлылығын тәсілді жүзеге асырудағы мақсат- білім беру
сапасын қамтамасыз етеді және студенттердің теориялық білімдерді игеріп
қана қоймай, оны нақты мәселелер мен проблемалық жағдайларды шешуге қолдана
алатындай болуын талап етеді. Педагог пен студент арасындағы авторитарлық
қарым-қатынастар құзырлылығын тәсіл кезінде оқу іс-әрекетіндегі субъектілер
арасындағы бірлестік пен жұптастық қарым-қатынастарға айналады.
1.2 Болашақ педагог-психолог маманның құзырлылығын қалыптастырудағы
жаңа педагогикалық технологияларды қолдану жағдайы
Жоғары білімді дамытудың негізгі үрдісі мамандар даярлау сапасын
арттыру, қарқынды ғылыми-зерттеу қызметімен ықпалдастырылған инновациялық
білімді дамыту, жоғары оқу орындары зерттеулерінің әлеуметтік сала мен
экономиканың қажеттіліктерімен тығыз байланысы, білім беру және жаңа
технологияларды жетілдіру болып табылады.
Қазіргі заман жағдайында жоғары білім беру жүйесіне бірінші кезектегі
міндет жоғары білікті мамандарды даярлауды жетілдіру болып табылатын, оны
айырықша сала ретіндегі түсінуді көздейтін жаңа сапа мен қоғамдық мәртебе,
икемділік пен бейімділік беру қажет. Осы міндетті жүзеге асыруда жаңа
педагогикалық технологиялардың алатын орны ерекше.
Жаңа технологияның білім кеңістігіне енуі - оның төменде келтірілетін
тәуелсіз аксиомалардың барлық қағидаларын қанағаттандыра білуіне тығыз
байланысты болып келеді. Аксиома жүйесі аксиомалардың үш тобынан тұрады.
Оларға: педагогикалық технологияның еліміздің біртұтас білім беру кеңістік
аясына қосылу аксиомалары; оқу үдерісінің үлгілерін жасау аксиомалары; оқу
үдерісін жетілдіру аксиомалары. Әрбір аксиоматикалық топқа үш аксиомадан
келеді. Қосылған аксиомалардың бірінші тобына[64]:
- педагогикалық технологияның еліміздің білім беру кеңістігіндегі
қажеттілік аксиомасы;
- педагогикалық технологияның ұстаз жүйесіне сәйкестік аксиомасы;
- пәндік әдістемелік жүйелерге қатысты педагогикалық технологияның
универсиалдылық аксиомасы.
Оқу үдерісінің үлгісін жасау аксиомаларының екінші тобына:
- оқу үдерісін параметрлеу аксиомасы. Мұндай кезде таңдап алынған
параметрлер оқу үлгісін құрайды және ол өз кезегінде педагогикалық
технологияның негізіне айналады.
Бірініш параметр - оқу-тәрбие үдерісінің мақсаттары мен бағыт-
бағдарлары жайындағы хабарларды кішігірім мақсаттар жүйесі бойынша береді
Мақсаттық бағдар.
Екінші параметр - кішігірім мақсаттарға жетудің немесе жете алмау
фактілері жайындағы басқару хабарларын береді Диагностика.
Үшінші параметр – диагностикадан ойдағыдай өтіп кетуді қамтамасыз
ететін білім алушылардың өзіндік жұмыстарының сипаты, көлемі, ерекшеліктері
жайындағы мазмұны және сандық хабарларды қалыптастырады Дозалау.
Төртінші параметр – ол оқытушының әдістемелік ойларын оқу
үдерісінің тұтастық және логикалық көрнекілік үлгілеріне аудару жайындағы
хабарлар Логикалық құрылым. Бұл параметрдің оқу үдерісі жағдайына
байланысты сан-салалы хабарларды бере алатын қабілеті бар. Сондықтан да
олар бұл параметрмен жұмыс істей білу ұстаздың технологиялық және
педагогикалық шеберлік деңгейін танытады. Бұл параметр оқу үдерісінің
логикалық құрылымының жай ғана көшірмесі емес, өйткені ол барлығы да
технологиялық түрде көрініс табатын және белгілі бір технологиялық шаралар
негізінде барынша жақсарып, үйлесімділік табатын жұмыс аймағы болып
саналады. Бұл жердегі ұстаздың кәсіптік қызметін іс-жүзіндегі жүзеге
асырылған технология деп бағалауға негіз бар сияқты.
Бесінші параметр – диагностикадан өтпеген педагогикалық кемшіліктер
және түзетудің әдістемелік жолының мазмұны жайында хабарлар жеткізеді
Түзету.
- оқу үдерісі үлгісінің тұтастығы мен циклдігі. Оқу үдерісін
технологияландырудың ең басты обьектісі кез келген пәннің тақырыбы
болуы керек. Оқу тақырыбына бөлінетін уақыт міндетті түрде заңдастырылуы
қажет. Тек қана оқу тақырыптарының жобасында бес параметрлердің көмегімен
болашақ оқу үрдісінің негізі қаланады және дәл осындай оқу тақырыбы ғана
технологияландырудың циклділігін қамтамасыз ете алады. Сөйтіп, біз
кез-келген пән бойынша оқу үдерісін жобалауға толық мүмкіндік ала аламыз;
- оқу үдерісінің ақпараттық үлгісін технологияландыру аксиомасы. Оқу
үдерісінің ақпараттық үлгісін технологияландыру бір оқу тақырыбының
шеңберінде оқу үдерісі жобасының технологиялық картасын жасаумен тығыз
байланысты болып келеді және мұнда оқу үдерісінің жоғарыда аталып өткен
барлық бес параметрлері толық қамтылады. Мұндай технология оқытушыны
технологиялық картаға сәйкес келетін барлық бес компоненттерді жобалаудың
технологиялық шаралар жүйесімен қаруландыра алады. Ал технологиялық
картаның өз басы тақырып бойынша жасалған оқу үдерісінің төлқұжаты рөлін
атқарады. Дәл осы сипаттағы оқу үдерісінің жобасын одан әрі айқындау
сабақтың арнайы жүйесі арқылы жүзеге асырылады .
Педагогикалық технологияның нәтижесінде болатын оқу үдерісінің
жобасын қалыпқа келтіру аксиомаларының үшінші тобына:
- ұстаздың кәсіби қызметін технологияландыру аксиомасы. Бұл
аксиоманың, ең бірінші кезекте оқытушының кәсіби қызметінің төменде атап
өтілетін компоненттеріне тікелей қатысы бар:
Бірінші компонент - оқытушының өзінің әдістемелік тәжірибесінің
арқасында толық оқу жылына арнап жасаған оқу үдерісінің педагогикалық
нұсқасын және мемлекеттік білім беру стандартының талаптарын кішігірім
мақсаттар ретінде бере білуі. Ал осы айтылғандардың дер кезінде орындалуы
кез-келген мамандықтың мемлекеттік білім беру стандартын ойдағыдай жүзеге
асыруына себепкер болады. Кішігірім мақсаттардың бұл жүйесі саты түрінде
көрініс таба алады, ал стандартқа әкеліп соғатын кішігірім мақсаттар бұл
арада баспалдақтар рөлін атқарады. Басқаша айтқанда, бұл – білім берудің
мелекеттік стандартын кішігірім мақсаттар тіліне көшіру деген сөз, ал дәл
осы жердегі кішігірім мақсат – білім алушылардың танып-білу және даму
баспалдағы.
Екінші компонет – оқытушыдан, жобаның авторынан педагогикалық
шеберлік пен шығармашылықты талап етеді, өйткені бұл талап өте күрделі
әдістемелік әрекет – дәстүрлі қолданыстағы тақырыптарды қайта қарау
қажеттілігінен туындап отыр. Шындығында да, бүкіл оқу жылына арналған
кішігірім мақсаттар оқу тақырыптарының арасындағы шекараны жойып жіберетін
секілді. Осы жағдайдан кейін оқытушы жинақтаған тәжірибесі мен
технологиялық жағдайларға арқа сүйей отырып, өзінің авторлық еңбек
құрылымын насихаттай алады.
Үшінші компонент – ол технологиялық картаны жобалауды кәсіби
тұрғыдан жүзеге асыра білу қабілеті. Бұл компонентті педагогикалық
шеберліктің шыңы деп бағалауға болады, өйткені оқытушы оқу үдерісінің
болашағына байланысты өзінің ойлары мен жоспарларын технологиялық картаның
канондық формасы ретінде елестетеді. Осы орайда мұндай кәсіптік қабілеттің
өзінің мән-мағынасы жағынан өте күрделі, көп компонентті, интегративтік
екендігін ерекше атап өтуіміз керек. Сондықтан да болар қалыптасқан бұл
жағдай оқытушыдан жоғары дамыған рефлексияларды қажет етеді.
Төртінші компонент – ол сабақтың ақпараттық картасын жасауды кәсіби
тұрғыдан жүзеге асыра білу. Өйткен сабақтың инновациялық картасының
жиынтығы белгілі бір пәннің тақырыбы үшін болашақ оқу үдерісінің
айқындалған жобасы ретінде қабылданады.
Бесінші компонент – ол екі педагогикалық обьектіні кәсіби деңгейде
салыстыра білу қабілеті. Олар: технологиялық карта мен сабақтың
инновациялық картасының жүйесі түріндегі оқу үдерісінің жобасы мен сол
сыныптағы оқу үдерісінің нақты нәтижелері. Осы орайда мұндай
салыстырулардың белгілі бір параметрлер мен технологиялық шараларға сүйене
отырып өткізілетіндігін атап өтуіміз керек сияқты. Мұндай салыстырулардың
негізінде сол топтағы оқу-тәрбие жұмысының динамикасы мен диагностиканың
нәтижелерін белгілеп отыратын арнайы мониторинг жатыр.
- оқу үдерісі жобасын нормалау аксиомасы. Оқу үдерісінің жобасы
технологиялық карта түрінде дайын болғаннан кейін есеп айрылысады: оқу
уақытының есебі; дидактикалық хабарлар көлемінің есебі.
- жұмыс алаңын дайындау аксиомасы. Мұндағы педагогикалық
технологияның нақты қызметінің арқасында оқудың соңғы нәтижелерінің сапалы
болуы қамтамасыз етіліп отырады.
Жаңа педагогикалық технологияларды дұрыс таңдап алып, тиімді
пайдалануды ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz