Қазақстан Республикасының территориясында бизнесті ұйымдастыру
Кіріспе ... ... ... ... 2
1. Қазақстан Республикасының территориясында бизнесті ұйымдастыру мәселелері
1.1 Бизнес.жоспардың ролі, мәні және оның түрлері ... ... ... ...5
1.2 Бизнес.жоспарларды жасаудың шетел әдіснамасы және
оны Қазақстан экономикасы жағдайында қолдану мүмкіндіктері ... ... ...11
ІІ. Қазақстан Республикасындағы бизнестің даму жолдары
2.1 Қазақстан Республикасы үкіметінің бизнесті қолдауы ... ... .14
2.2 ҚР.дағы Әлеуметтік жаупакершілік үшін бизнестің дамуы ... 15
2.3 Түркістан қаласында бизнесті дамыту жолдары ... ... ... ... ... 19
Қорытынды ... ... ... ... ... 20
Пайдаланылған әдебиеттер
1. Қазақстан Республикасының территориясында бизнесті ұйымдастыру мәселелері
1.1 Бизнес.жоспардың ролі, мәні және оның түрлері ... ... ... ...5
1.2 Бизнес.жоспарларды жасаудың шетел әдіснамасы және
оны Қазақстан экономикасы жағдайында қолдану мүмкіндіктері ... ... ...11
ІІ. Қазақстан Республикасындағы бизнестің даму жолдары
2.1 Қазақстан Республикасы үкіметінің бизнесті қолдауы ... ... .14
2.2 ҚР.дағы Әлеуметтік жаупакершілік үшін бизнестің дамуы ... 15
2.3 Түркістан қаласында бизнесті дамыту жолдары ... ... ... ... ... 19
Қорытынды ... ... ... ... ... 20
Пайдаланылған әдебиеттер
Қазақстан Республикасының территориясында бизнесті ұйымдастыру мәселелері. Қазақстан Республикасының «Жеке кәсіпкерлік туралы» заңында жеке кәсіпкерлікті азаматтардың өздерінің немесе мемлекеттік емес заңды тұлғалардың меншігіне негізделген және азаматтардың немесе мемлекеттік емес заңды тұлғалардың атынан олардың тәуекелімен және мүлікті жауапкершілігіне алынып жүзеге асырылатын, табыс табуға бағытталған бастамашылық қызметі деп анықтайды. Заңды тұлға құрамай және заңды тұлғаның белгілері болмаған жағдайда кәсіпкерлік қызметпен айналысатын жеке тұлғалар жеке кәсіпкерліктің субъектісі болып саналады. Оларға өзіндік кәсіпкерлік, микробизнес, шағын кәсіпкерлік, орта кәсіпкерлік, ірі бизнес субъектілері жатады.
Жеке кәсіпкерлердің де мемлекеттік тіркеуден өтуі, төмендегі анықтаманың біреуіне сәйкестенуі керек:
1. Жалдамалы жұмысшылардың еңбегін тұрақты пайдалануы;
2. Қазақстан Республикасында жеке тұлғалар үшін заң актілерімен бекітілген жылдық салық салынбайтын табысынан артық жылдық табысы болуы керек. ҚР салық Кодексіне сәйкес бір айлық есептік көрсеткіш салық салынбайтын табыс болып есептеледі.
Жеке кәсіпкерлердің де мемлекеттік тіркеуден өтуі, төмендегі анықтаманың біреуіне сәйкестенуі керек:
1. Жалдамалы жұмысшылардың еңбегін тұрақты пайдалануы;
2. Қазақстан Республикасында жеке тұлғалар үшін заң актілерімен бекітілген жылдық салық салынбайтын табысынан артық жылдық табысы болуы керек. ҚР салық Кодексіне сәйкес бір айлық есептік көрсеткіш салық салынбайтын табыс болып есептеледі.
1. Программа дальнейшего углубления социальных реформ в РК на 2005-2007 г.г. /Утверждена Постановлением Правительства РК от 30.11.2004г. 1241.
2. Қазақстан экономикалық , әлеуметтік және саяси жедел жаңару жолында . Елбасы Н.Ә. Назарбаевтың Қазақстан халқына жолдауы./ Егемен Қазақстан.18 ақпан 2005ж.
3. Әлеуметтік бюджеттің әлеуеті зор /Егемен Қазақстан . 21 қаңтар 2006 ж.
4. Қазақстанның әлемдегі бәсекеге барынша қабілетті 50 елдің қатарына кіру стратегиясы. Қазақстан Республикасының Президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың Парламент палаталарының бірлескен отырысында сөйлеген сөзі./ Егемен Қазақстан. 19 қаңтар 2006ж.
5. Қазақстанның даму қарқыны бәсеңдемейді / Егемен Қазақстан. 20 қаңтар 2006ж.
6. ҮЕҰ : кедейлік мәселелерін шешу./ БҰҰДБ. Алматы, 2004ж.
7. Социальная ответственность бизнеса и корпоративное гражданство/ Мировая экономика и международные отношения, 2005, №11, с. 3-13.
8. Жаңа экономика, инновация және бәсекеге қабілеттілік / Егемен Қазақстан. 16 қыр-күйек 2006ж.
9. Н.Қ.Мамыров, М.Ә.Тілеужанова «Макроэкономика». Алматы 2003ж.
10. Ф.Рудигер, Ф.Стенгли «Макроэкономика», (Ағылшын тілінен
аударылған) Алматы 1997ж.
11.Б.Б. Аманбаев, К.В. Бишимбаев, А.Есиркепова «Бизнес-жоспарлау»
Шымкент 2006ж.
12. М.Ф.Үкімбаев, Б.Ф. Үкімбаев, Б.Б. Аманбаев, «Бизнес-жоспарлауды жасау» Шымкент 2006ж.
13. Ж.А. Асқарова «Бизнесті бағалау» Алматы 2006ж.
14. Үмбетәлиев Керімбеп «Кәсіпорын экономикасы және кәсіпкер»
Астана 2005ж
15. «Макроэкономикалық саясат», «ХХ1 ғ-ға жол».- 2000ж.- №2.- 11б
16. Есентүгелов А. «Реформаны жүзеге асыру проблемалары мен
жолдары». «Ақиқат».- 1996ж. -№10 – 14б.
2. Қазақстан экономикалық , әлеуметтік және саяси жедел жаңару жолында . Елбасы Н.Ә. Назарбаевтың Қазақстан халқына жолдауы./ Егемен Қазақстан.18 ақпан 2005ж.
3. Әлеуметтік бюджеттің әлеуеті зор /Егемен Қазақстан . 21 қаңтар 2006 ж.
4. Қазақстанның әлемдегі бәсекеге барынша қабілетті 50 елдің қатарына кіру стратегиясы. Қазақстан Республикасының Президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың Парламент палаталарының бірлескен отырысында сөйлеген сөзі./ Егемен Қазақстан. 19 қаңтар 2006ж.
5. Қазақстанның даму қарқыны бәсеңдемейді / Егемен Қазақстан. 20 қаңтар 2006ж.
6. ҮЕҰ : кедейлік мәселелерін шешу./ БҰҰДБ. Алматы, 2004ж.
7. Социальная ответственность бизнеса и корпоративное гражданство/ Мировая экономика и международные отношения, 2005, №11, с. 3-13.
8. Жаңа экономика, инновация және бәсекеге қабілеттілік / Егемен Қазақстан. 16 қыр-күйек 2006ж.
9. Н.Қ.Мамыров, М.Ә.Тілеужанова «Макроэкономика». Алматы 2003ж.
10. Ф.Рудигер, Ф.Стенгли «Макроэкономика», (Ағылшын тілінен
аударылған) Алматы 1997ж.
11.Б.Б. Аманбаев, К.В. Бишимбаев, А.Есиркепова «Бизнес-жоспарлау»
Шымкент 2006ж.
12. М.Ф.Үкімбаев, Б.Ф. Үкімбаев, Б.Б. Аманбаев, «Бизнес-жоспарлауды жасау» Шымкент 2006ж.
13. Ж.А. Асқарова «Бизнесті бағалау» Алматы 2006ж.
14. Үмбетәлиев Керімбеп «Кәсіпорын экономикасы және кәсіпкер»
Астана 2005ж
15. «Макроэкономикалық саясат», «ХХ1 ғ-ға жол».- 2000ж.- №2.- 11б
16. Есентүгелов А. «Реформаны жүзеге асыру проблемалары мен
жолдары». «Ақиқат».- 1996ж. -№10 – 14б.
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..2
1. Қазақстан Республикасының территориясында бизнесті ұйымдастыру
мәселелері
1.1 Бизнес-жоспардың ролі, мәні және оның түрлері ... ... ... ...5
1.2 Бизнес-жоспарларды жасаудың шетел әдіснамасы және
оны Қазақстан экономикасы жағдайында қолдану
мүмкіндіктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... .11
ІІ. Қазақстан Республикасындағы бизнестің даму жолдары
2.1 Қазақстан Республикасы үкіметінің бизнесті қолдауы ... ... .14
2.2 ҚР-дағы Әлеуметтік жаупакершілік үшін бизнестің дамуы ... 15
2.3 Түркістан қаласында бизнесті дамыту жолдары ... ... ... ... ... 19
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... .20
Пайдаланылған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
.22
Кіріспе
Қазақстан Республикасының территориясында бизнесті ұйымдастыру
мәселелері. Қазақстан Республикасының Жеке кәсіпкерлік туралы заңында
жеке кәсіпкерлікті азаматтардың өздерінің немесе мемлекеттік емес заңды
тұлғалардың меншігіне негізделген және азаматтардың немесе мемлекеттік
емес заңды тұлғалардың атынан олардың тәуекелімен және мүлікті
жауапкершілігіне алынып жүзеге асырылатын, табыс табуға бағытталған
бастамашылық қызметі деп анықтайды. Заңды тұлға құрамай және заңды
тұлғаның белгілері болмаған жағдайда кәсіпкерлік қызметпен айналысатын
жеке тұлғалар жеке кәсіпкерліктің субъектісі болып саналады. Оларға
өзіндік кәсіпкерлік, микробизнес, шағын кәсіпкерлік, орта кәсіпкерлік,
ірі бизнес субъектілері жатады.
Жеке кәсіпкерлердің де мемлекеттік тіркеуден өтуі, төмендегі
анықтаманың біреуіне сәйкестенуі керек:
1. Жалдамалы жұмысшылардың еңбегін тұрақты пайдалануы;
2. Қазақстан Республикасында жеке тұлғалар үшін заң актілерімен
бекітілген жылдық салық салынбайтын табысынан артық жылдық
табысы болуы керек. ҚР салық Кодексіне сәйкес бір айлық есептік
көрсеткіш салық салынбайтын табыс болып есептеледі.
Жеке кәсіпкер мемлекеттік тіркеуден өтпесе қызмет ете алмайды.
Мемлекеттік тіркеу үшін жеке кәсіппен айналысатындардың өздері салық
комитеттеріне келіп жеке кәсіпкер деген атпен тіркеуден өтуі
Қазақстан Республикасының барлық аймақтарында бірдей жүргізіледі.
Мемлекетік кіріс Министрлігінің 1999 ж. 21 мамырдағы №535 бұйрығымен
бекітілген Кәсіпкерлікпен айналысатын жеке тұлғалар үшін салық
салудың жеңілдетілген тәртібі туралы нұсқауына сәйкес, жеке кәсіпкер
ретінде жеке тұлға өзін мемлекеттік тіркеу үшін өзі тұрған жердегі
салық мекемесіне төмендегі құжаттарды тапсыру қажет:
1. Арнайы белгіленген түрдегі арыз;
2. мемлекеттік тіркеу үшін төлем ақы өткізгені туралы құжат.
Төлемақы мөлшері Қазақстан Республикасының Үкіметімен белгіленіп 4
айлық есептегіш көрсеткіш болып есептеледі;
3. үлкендігі 3×4 см суреті.
Бұдан басқа құжаттарды талап етуге тыйым салынады.
Осы құжаттарды алып-келіп тапсырғанда, салық мекемесі сол күннен
бастап мемлекеттік тіркеуден өткендігі туралы жеке тұлғаға арнайы
куәлік береді.
Куәлік есеп беруге арналған арнайы қағаз болады да, басқа біреуге
беруге тыйым салынады. Осы куәліктің ксерокөшірмесі және фотокөшірмесі,
басқа да көшірмелері жеке кәсіпкер болып қызмет етуге пайдаланыла
алмайды. Жеке кәсіпкер куәлігін қолына алған соң салықтық режимнің
біреуін: бір реттік талон, патент негізінде жеңілдетілген декларация
арқылы – жеке кәсіпкерлікпен айналысатын өзіне ыңғайлы біреуін таңдап
алу қажет. Егер жеке кәсіпкер лицензиялауды қажет ететін кәсіппен
айналысса, онда ол осы кәсіп үшін арнайы лицензия алуы керек.
Қазақстан Республикасының азаматтық кодексінің талабы бойынша
заңды тұлғаның төмендегідей белгілері болуы керек:
✓ шаруашылық жүргізу, жедел басқару және меншік құқығы бар
қарамағында арнайы меншігі болу керек;
✓ міндеттемелері бойынша сол меншігімен жауап бере алатын болуы
керек;
✓ өз атынан сатып ала алатын және меншіктік пен жеке құқықтар
мен жауапкершіліктерді жүзеге асыра алатын; өз атынан сотта
жауап бере алатын және талап ете алатын болуы қажет.
Заңды тұлғаның өзінің балансы немесе сметасы және өз атындағы
мөрі болуы керек. Заңды тұлғалар коммерциялық және коммерциялық
емес ұйым болуы мүмкін.
Коммерциялық ұйым — негізгі мақсаты өзінің қызметінің арқасында
табыс табу болып табылатын ұйым. Коммерциялық емес ұйым - өзінің
қызметінің арқасында табыс табуды мақсат етпейтін және табысын
ұжым мүшелері арасында бөлмейтін ұйым болып табылады.
Қазақстан Республикасының көлемінде коммерциялық ұйым мемлекеттік
мекеме, шаруашылық серіктестік, акционерлік қоғам немесе өндірістік
кооператив бола алады. Коммерциялық ұйым Қазақстан Республикасында
тікелей тиым салынған қызметтен басқа барлық жұмыстармен айналысады.
Қазақстан Республикасының заңды акттарымен көрсетілген кейбір
жұмыстармен коммерциялық ұйым тек лицензия алып қана айналыса
алады. Коммерциялық ұйымның құқықтық қабілеті және соған байланысты
міндеттілік қызметі (құқықтық қабілеттілігі) ұйымның лицензия алған
мерзімінен бастап оны қайтарып алған уақытына дейін ғана жарайды
немесе қызметтерін заңды түрде лицензияны жарамсыз деп жарияланған
кезге дейін ғана орындай алады. Коммерциялық ұйым өзінің орындары
арқылы өзіне міндетті түрде, заңды акттер арқылы және құрылтайлық
іс-қағаздарға байланысты азаматтық құқығын пайдалана алады.
Коммерциялық ұйым өзінің фирмалық аты болады, ол басқа да заңды
тұлғалардан өзгеше болатынын көрсетеді. Коммерциялық аты оның
құрылымды құқығының түрін көрсетеді және ұйымның аты қайталанады.
Коммерциялық ұйымның атын төмендегі жағдайларда пайдалануға
болмайды:
• заңды талаптарға қарсы аты аталса;
• қоғамдық моральға қайшы келетін атпен аталса;
• ұйымды құрушылардың атынан басқа азаматтардың атымен аталса,
немесе ұйым құрушылардың (олардың мұрагерлерінің) келісімін
алмаған жағдайларда олардың аттары пайдаланылмайды.
Коммерциялық ұйым құрылтайшыларымен құрылады, олар заңды тұлға
және жеке азаматтар бола алады, тіпті шетел азаматтары мен заңды
тұлғалары да бола алады. Коммерциялық ұйым бір немесе бірнеше
құрылтайшылармен де құрала алады, оның құрылтайлық кілісім шарты мен
жарғысы болуы керек. Оның құрылтайлық шарты белгіленіп, құрылтай
жарғыны бекітеді.
Құрылтайлық шарт құрылтайшы біреу болса белгіленбейді. Құрыл-
тайлық шарт заңды тұлғаның ішкі құрылымы үшін қажетті. Ол
коммерциялық құпияға жататын іс-қағаздар қатарына жатады да, ол сол
құрылтайлық шартта көрсетілген жағдайда байланысты мемлекеттік
органдарға және кейбір тиесілі органдарға көрсетіледі, сонымен қатар
коммерциялық ұйымның органдарының шешілмеген де, заңды актілердің
ұйғарымымен де шешіле алады.
Құрылтайлық шарттан жарғының айырмашылығы және қажеттілігі тек
заңды тұлғаның ішкі құрылымының қызметі үшін ғана емес, коммерциялық
ұйымның басқа да үшінші жақтарымен қарым-қатынас үшін қажет, бірақ
ол коммерциялық құпия үшін жарамайды. Барлық қажет еткен қызығушы
жақтар коммерциялық ұйымның жарғысымен таныса алады. Заңды тұлғалар
өздерінің өкілеттіктерін, филиалдарын ашуға құқығы болады.
1. Қазақстан Республикасының территориясында бизнесті ұйымдастыру
мәселелері
1.1 Бизнес-жоспардың ролі, мәні және оның түрлері
Бизнес — ақшаны бөлу, пайда алуға бағытталған стратегиялық және
тактикалық тәсілдердің жиынтығын құрайтын адам қызметінің күрделі түрі
болып табылады.
Кәсіпкерлік жобаларды жүзеге асыру жоспарлары шет ел тәжірибесінде
бизнес-жоспар деген атқа ие болды.
Бизнес (ағылшыннан аударғанда business : іс, қызмет, коммерция дегенді
білдіреді.) - пайда беретін, табыс немесе басқа түсімдер әкелетін
экономикалық қызмет немесе басқа қызмет түрі. Бизнес-жоспар бұл іскерлік
жоспарлауды білдіреді.
Бүгінгі таңда отандық тәжірибеде оның алуан түрлі анықтамалары бар,
біразы шетелдік тәжірибеден алынған. Түрлі дерек көздерінен алынған
бірнеше бизнес-жоспардың анықтамаларын қарастыра көрелік:
Бизнес-жоспар фирманың ішкі жоспарлау құжаты болып табылады, мұнда
кәсіпорынның өндірістік және коммерциялық қызметінің барлық негізі
жоспарларының аспектілері баяндалады, қыржы шаруашылық міндеттерді шешуге
тиімді тәсілдер мазмұндалады.
Бизнес-жоспар — кәсіпорынның, фирманың өзіндік кәсіпкерлік
қызметіне берілетін шынайы баға, сонымен қатар ол нарық
қажеттіліктерімен қалыптасқан жағдайға сәйкес жобалық-инновациялық
шешімдерінің қажетті құралы.
Нарықтық экономикада бизнес-жоспар жұмыс істеп тұрған фирмалар мен
жаңа құрылып отырған фирмалар үшін кәсіпкерліктің барлық саласында
пайдаланылатын жұмыс бағдарламасы болып табылады.
Қазіргі нарық экономика жағдайындағы Қазақстан экономикасында
бизнес-жоспар жасау қажеттілігі туып отыр, себебі, бизнес-жоспар
керекті кәсіби тәжірибесіз кәсіпкерлік қызметтің тиімділігін жоғарлатуға
мүмкіндік беретін құрал болып отыр.
Бизнес-жоспар тек инвестиция, несие алу үшін ғана емес, сонымен
қатар ойдың өміршеңдігімен анық көре алу үшін де керек.
Сонымен қатар, бірдей бизнес және бірдей бизнес-жоспар мүмкін емес
екенін атап өткен жөн. Олар түр бойынша ұқсас болуы мүмкін, бірақ мақсаты,
міндеті және мазмұнына қарай және бизнестің бағытына қарай белгілі бір
бөлімдері әр түрлі болып табылады, ал құрылымында айырмашылықтар болады.
Бизнес-жоспардың шеңбері 1-суретте көрсетілген.
Бизнес-жоспар және бизнес-жоспарлау: ортақ белгілері және
ерекшеліктері.
Еркін кәсіпкерлік пен бизнес жоспарлаудан құралады. Ешкімде
бизнесменді өзінің бизнес операциялары үшін жоба немесе жоспар жасауға
мәжбүр етпейді. Мұны өмірдің өзі тәжірибе, тәуекел қорқынышы, алдын-ала
келіп білмеген салдарлар мәжбүрлейді.
Нарықтық экономикада бизнес-жоспарлардың түрлері, мазмұны, құрылымы
және тағы басқа белгілері бойынша көптеген үлгілері бар. (2-сурет).
2-сурет. Бизнес-жоспардың түрлері.
Бизнес-жоба тұлғаның негізгі ойын, пайда әкелетін кәсіпкерлік
операциясын іске асырудың ортақ идеясын білдіреді. Жобада белгіленген
операцияның мазмұны мен бағыттылығы суреттеліп, негізделеді, күтілуші
нәтижеге есептеледі. Әдетте, кәсіпкерлік жобалар ірі, ұзақ мерзімді
операциялар үшін қажет, өйткені көптеген аз ауқымды мәмілелер үшін
ойластыру мен бағалау есептерін іске асырудың өзі де жеткілікті.
Әр түрлі белгілерге қарай бизнес-жоспарларды келесідей ажыратуға
болады:
• Соңғы тұтынушы бойынша — ішкі пайдаланушыға, банктерге,
жергілікті әкімшілікке, бизнес-серіктеске (сатып алушылар, несие
берушілер), акционерлерге, инвесторларға арналған бизнес-
жоспарлар;
• Жасау мақсаттары бойынша — сыртқы қаржыландыруды алу; даму
стратегиясын құру; компания іс-қызметін жоспарлау үшін арналған
бизнес-жоспарлар;
• Ресімдеу бойынша — қосымшасы бар және қосымшасыз бизнес-жоспарлар;
• Көлемі бойынша — қысқартылған және жайылыңқы бизнес-жоспарлар;
• Пайдаланатын әдістемелер бойынша — ЮНИДО (UNIDO) халықаралық,
қазақстандық, ресейлік немесе жаңа батыс әдістемелерді пайдаланып
жасалған бизнес-жоспарлар;
• Жоспарлау көкжиектері бойынша — ұзақ мерзімді, орта мерзімді,
қысқа мерзімді бизнес-жолспарлар;
• Қаржылық моделдеу бағдарламаларын пайдалану бойынша — Project
Expert; АльтИнвест; Excel негізінде жасалған есептеулер;
сайтының бағдарламасын пайдалану арқылы жасалған бизнес-
жоспарлар;
• Жоспарлау объектісі бойынша — бизнес-жоспарда келесі
субъектілердің қызметі жоспарлану мүмкін: компаниялар; компания
тобы; шағын кәсіпорын; жоба; бизнес бірлік (бизнес бағыты).
Жобалар негізінде іс-әрекет бағдарламасы немесе үрдістердің орындалу
жоспарлары әзірленеді. Бірқатар жағдайларда бизнес-жоспарда іс-әрекеттер
бағдарламасы мен жоба біріктірілген. Операцианың бизнес-жоспарын
дайындау кәсіпкерліктің барлық нұсқалары мен түрлеріне тән болып келеді.
Егер бизнес-жоспар құжат түрінде пайда болмаса, онда ол ең болмағанда
кәсіпкердің ойында өмір сүруі тиіс. Ірі көлемді қымбат кәсіпкерлік жобалар
жасау үшін, операция басталғанға дейін бизнес-жоспар құру қажет, бұл
кәсіпкерлік қызмет үшін норма болып санаулы керек. Егер сіздің бизнес-
операцияны қаржыландыруға несие беруге келісім беретін адамды таба
қоюыңыз қиын болады.
Бизнес-жоспарлау процесі 3-суретте көрсетілген.
Бизнес жоспар құрылымы мен мазмұнында қатаң тәртіп жоқ, бірақ теориямен
экономикалық тәжірибелерімен белгіленген талаптар мен ережелерге бағынады.
Инвестициялық жобаны жасау үшін мынаны ескеру қажет, капиталды
инвестициялардың бастапқы шарты – болашақта алғаш инвестицияланған
капитал шығынының орнын толтыруға жеткілікті болатын ақша түсімдері
түріндегі экономикалық қайтарым алу, белгіленген мерзім ішінде
инвестициялық жобаны іске асыру.
Кез келген инвестициялық жобаның төрт элементін қарастыру қажет:
• Шығындар көлемі – инвестициялар ( investment);
• Шаруашылық қызметтен келетін ақша түсімдері түрлеріндегі
әлеуметтік пайдалар (operating cash teows );
• Инвестициялар өмірінің экономикалық мерзімі, яғни инвестициялық
жоба кіріс әкелетін уақыт кезеңі (economic );
• Инвестицияның экономикалық өмір сүру мерзімі соңында капиталдың
кез келген босатылуы – ликвидтік құн ( termina value).
Төрт элементке жасалған экономикалық талдау инвестициялық жобаның
тартымдылығына баға беруді мүмкін етеді. Инвестиция термині латынның
invest, яғни салым салу сөзінен шыққан.
Макроэкономикада инвестиция өндірістің жаңа құралдарына арналған, жаңа
тұрғын үйге арналған шығындардың жиынтық шығыны болып табылады, тауар
қорларының өсімін білдіреді, яғни инвестиция дегеніміз — ағымдағы кезеңде
тұтынылмаған, бірақ экономикадағы капитал өсуін қамтамасыз ететін ішкі өнім
үлесінің бір бөлігі.
Бизнес-жоспардың жалпы құрылымы. Бизнес-жоспардың негізгі
элементтері болып келесілер табылады:
➢ титул парағы;
➢ кіріспе бөлім (жобаның түйіні);
➢ аналитикалық бөлім;
➢ мазмұнды бөлім (жобаның мәні);
➢ фирманың ішкі жоспарлау бөлімдері.
4-кесте. Бизнес-жоспардың құрылымы.
Бизнес-жоспардың құрылымы, көлемі және бөлімдердің нақтылану
дәрежесі шығаратын өнімге, технологиялық мүмкіндіктеріне, компанияның
ерекшелігіне және қызмет ету сферасына және т.б. байланысты әр түрлі
болып келеді.
Бизнес-жоспар бұл —
• инвесторға жобаның табысы екенін сендіретін дәлелдемелер жүйесін
келтіруі;
• кәсіпорынның өміршеңдігі және болашақ тұрақтылығы дәрежесін
анықтау;
• кәсіпкерлік іс-әрекет тәуелділігін алдын ала білу;
• дамудың сандық және сапалық көрсеткіштер жүйесі түріндегі бизнестің
перспективаларын нақтылауы;
• жоспарлаудың бағалы тәжірибесін алу жолымен компанияға және жұмыс
ортасына перспективті көз қарастың ұлғаюы.
Бизнес-жоспардың құрылымын талдаған кезде келесі бөлімдер бар деп
жан-жақты қарастырайық.(4-кесте)
Бизнес-жоспардың ең маңызды жағы болып инвесторлармен жобаны
төмендегі элементтер бойынша бағалауды айтамыз:
- өнім (қызмет) шығару мүмкіндіктері, қажеттері және
көлемі;
- потенциалды тұтынушыларды;
- ішкі және сыртқы нарықтарда өнімнің бәсекеге
қабілеттілігі;
- нарықтың өз сигментін;
- тиімділіктің әр түрлі көрсеткіштерін (коммерциялық,
аймақтық, бюджеттік);
- бизнес-ойды бастаған тұлғаның капиталының жеткіліктігін
және қаржыландырудың мүмкін көздерін.
Бизнес-жоспар мүмкін болатын инвесторлармен келісім сөз жасасқан
кезде бизнес-ұсыныстың негізі болып табылады. Сонымен қатар ол қажетті
қызметкерлерді жұмысқа шақыру немесе фирма персонымен келісім шарт жасау
кезінде қолданылады. Бизнес-жоспар фирманың ішкі құжаты болып табыла
ғана қоймай, келісім шарттарды бекіткен кезде пайдаланылады. Бұл Бизнес-
жоспардың құрылымы, түрлі және безендіруге деген белгілі бір талаптарды
қоюын талап етеді.
1.2 Бизнес-жоспарларды жасаудың шетел әдіснамасы және
оны Қазақстан экономикасы жағдайында қолдану мүмкіндіктері
Қазіргі Қазақстан жағдайында Батыста қабылданған бизнес-
жоспарлардың типтік құрылымдары біздегі бизнес-жоспарлар құруға
қаншалықты жарамды деген сұрақтың жауабы маңызды болып келеді. Бизнес-
жоспар әзірлеудің шетелдік көптеген әдістемелеріне жасалған талдау
келесі құрамдардан тұратын құрылымды беруге мүмкіндік тудырады:
1.Қызмет мақсатын баяндау
2.Қысқаша бизнес суреттемесі
3.Нарықты талдауы
4.Өнім (қызмет үлгісі)
5.Өндірісті ұйымдастыру
6. Инвестициялық климат пен тәуекел
7. Бәсеке
8.Өнімді іске асыру
9. Басқару мен мамандар
10.Қаржыландыру
11. Қосымшалар
Осы бір құрылым Қазақстандық бизнес-жоспарға қаншалықты жақын
келетіндігін айтатын болсақ, мәселен бүгінгі таңда Қазақстанда жеңіл
автомобиль өндірісі бойынша жаңа компаниялар құру талпынысын байқауға
болады. Осындай бастама көтерушілер салмақты шетел капиталын
тартқысы келеді, өйткені онсыз мүмкін болмайды. Алғаш қарағанда, батыс
стандарттары бойынша инвесторлар үшін бизнес-жоспар құрып, жақсы
автомобильдер жасап шығару онша қиын емес сиақты көрінеді. Мұның өзі
алғашқы көзқарас қана.
Шетелдік бизнесмендер мұндай бизнес-жоспарға өз сарапшыларына
бергенде, алғаш қойылатын сұрақ болашақ автомобильдің тұтынушылық
қасиеті туралы болады. Ал біздердің сапа мен оған деген қатынасымыз
оларға жақсы белгілі. Олар бізде өнім сапасы деп бұйымның барлық
тұтынушылық қасиетінің толық жиынтығы ретінде бар болғаны бірнеше
параметрлерді ғана ұғынылатынын біледі. Соның нәтижесінде әлемдік
стандарттарға сай емес отандық мол өнімдерге Сапа белгісі қойылмай
келді емес пе? Сондықтан Қазақстандық бизнес жоспарда оның
әзірлеушілері бізде сапа мәселесі деп нені түсінетінін және осы
инвестициялық жобада оны қалай шешуге болатындығын міндетті түрде
көрсетуі тиіс. Мұның өзі Қазақстандық бизнес-жоспардың батыстықтардың
түпкілікті айырмашылығын көрсетеді.
Екінші бір маңызды мәселе — өзіндік құн.Сарапшылардың бұрын
біздердің ойлап табылған баға жүйесімен жұмыс істегенімізді, өнімнің
шынай өзіндік құнына талдау жасауға үйренбегенімізді жақсы біледі.
Сондай-ақ біздер өзіндік құнды басқара алмаймыз, оны қажетті деңгейге
жеткізе алмаймыз. Жақында ғана функционалдық құн талдауы (ФҚТ) әдісі
отандық өндіріске көпшілік қолдау тапқан жоқ. Батыста өзіндік құнды
практикалық басқару — табиғи нәрсе. Сондықтан біздердің бизнес
жоспарларымыздың батыстардан тағы бір ерекшелігі мынада, оны
әзірлеушілер өздерінің осы жобаны іске асыру кезінде өзіндік құнды
басқаруды қалай жүргізетіндігін және оның қажетті деңгейін
қамтамасыз ете алатындығын көрсетуі тиіс.
Үшінші бір мәселе (егер алдыңғы екеуіне дұрыс жауап алынған болса)
— жобаға қатысқысы келетін біздің мамандардан, ЖОО бітірушілерінің
жобаны ары қарай іске асыру қабілеті туралы. Мұнда ең алдымен
өндіріс басшыларының жеке қасиеттері мен тәжірибелері, екіншіден
олардың болашақ істі жан-жақты көре білу айқындылығы мен тереңділігі
зор маңызға ие.
Батыстық іскер ортада барлық қаралғандар аспектілер сөзсіз
сақталынады. Сондықтан олар арнайы тауарларда көрсетілмейді. Ал
Қазақстанда осы тиісті тауарларды бизнес-жоспарларға енгізу қажет,
өйткені инвестор осы үш аспект бойынша толық мәліметке ие болуы
керек. Сонымен, бизнес-жоспар әзірлеудің батыстық әдістемелерін басқа
іскерлік орта болуына байланысты Қазақстандық жағдайда қолдану мүмкін
емес деген қорытындыға келуге болады. Мұның өзі батыстық бизнес-жоспар
құрудың типтік құрылымдарын кем дегенде үш маңызды тараумен
толықтыруды қажет етеді. Мұнда кәсіпкерлер мынаны көрсетуі тиіс:
а) сапа мәселесін дұрыс түсіну және оның шешілу мүмкіндігі;
б) өзіндік құнды сауатты басқару есебінен бәсекеге қабілеттігін
қамтамасыз ету;
с) бизнестің даму болашағын айқын көре білу және басталған істі
соңына жеткізе білу қабілеті.
Нәтижеде біздің жағдайға бейімделген бизнес-жоспар келесі
құрылымға ие болады: 1.Қызмет мақсаты
2.Қысқаша бизнес суреттемесі
3.Нарықты талдауы
4.Өнім (қызмет үлгісі)
5.Өндірісті ұйымдастыру
6. Инвестициялық климат пен
тәуекелдер
7. Қажетті сапаға қол жеткізу
8. Бәсекеге қабілеттілікті
қамтамасыз ету
9.Өнімді іске асыру
10. Басқару мен мамандар
11.Қаржыландыру
12. Бизнестің нәтижелігі және
мүмкін болатын
перспективалар
13. Қосымшалар
Ұсынылып отырған құрылым бизнес-жоспарға қойылатын батыстық
талаптарға қайшы келмейді, өйткені мұнда батыстық тәжірибеде
қабылданған барлық негізгі элементтері бар, сондай-ақ ол неғұрлым ауыр
Қазақстандық іскер орта жағдайына толықтырылып, бейімделген.
Сонымен қатар, инвестициялар нарығындағы жағдайда талдау жасау мен
есептеу де өте маңызды. Инвестициялар нарығындағы еркін капиталдар
бірқатар объективті факторларды ескере отырып, неғұрлым тиімді салым
объектілеріне қарай жылжи түседі, мұндай факторлар —елдің
экономикалық өсу қарқыны, несиелік және бәсекеге қабілеттілік,
қаражат салымы тәуекелін интегралдық бағалау.
Қазақстандық жобаларға инвестициялар тарту өте қауіпті тәуекелге
бел буған іс деген пікірі кең таралған. Қазақстандағы нашар
инвестициялық ахуал туралы әңгімелер жиі айтылады. Шетелдік инвесторлар
мен олардың сарапшыларының біздің инвестициялық ахуалды төмендетіп
көрсеткісі келетіндері түсінікті жағдай. Кім зор тәуекелге бел буса,
сол мол пайдаға үміт арта алады. Шетелдік сарапшылардың өз
әдістемелері бойынша Қазақстандық инвестициялық ахуалды интегралды
бағалауы, біздерді Иракпен, Нигериямен салыстыра қарауы қаншалықты
негізді болып келеді. Шындығында Қазақстанды бұлай бағалауға ешбір
негіз жоқ. Қазақстан 20-ға жуық ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..2
1. Қазақстан Республикасының территориясында бизнесті ұйымдастыру
мәселелері
1.1 Бизнес-жоспардың ролі, мәні және оның түрлері ... ... ... ...5
1.2 Бизнес-жоспарларды жасаудың шетел әдіснамасы және
оны Қазақстан экономикасы жағдайында қолдану
мүмкіндіктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... .11
ІІ. Қазақстан Республикасындағы бизнестің даму жолдары
2.1 Қазақстан Республикасы үкіметінің бизнесті қолдауы ... ... .14
2.2 ҚР-дағы Әлеуметтік жаупакершілік үшін бизнестің дамуы ... 15
2.3 Түркістан қаласында бизнесті дамыту жолдары ... ... ... ... ... 19
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... .20
Пайдаланылған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
.22
Кіріспе
Қазақстан Республикасының территориясында бизнесті ұйымдастыру
мәселелері. Қазақстан Республикасының Жеке кәсіпкерлік туралы заңында
жеке кәсіпкерлікті азаматтардың өздерінің немесе мемлекеттік емес заңды
тұлғалардың меншігіне негізделген және азаматтардың немесе мемлекеттік
емес заңды тұлғалардың атынан олардың тәуекелімен және мүлікті
жауапкершілігіне алынып жүзеге асырылатын, табыс табуға бағытталған
бастамашылық қызметі деп анықтайды. Заңды тұлға құрамай және заңды
тұлғаның белгілері болмаған жағдайда кәсіпкерлік қызметпен айналысатын
жеке тұлғалар жеке кәсіпкерліктің субъектісі болып саналады. Оларға
өзіндік кәсіпкерлік, микробизнес, шағын кәсіпкерлік, орта кәсіпкерлік,
ірі бизнес субъектілері жатады.
Жеке кәсіпкерлердің де мемлекеттік тіркеуден өтуі, төмендегі
анықтаманың біреуіне сәйкестенуі керек:
1. Жалдамалы жұмысшылардың еңбегін тұрақты пайдалануы;
2. Қазақстан Республикасында жеке тұлғалар үшін заң актілерімен
бекітілген жылдық салық салынбайтын табысынан артық жылдық
табысы болуы керек. ҚР салық Кодексіне сәйкес бір айлық есептік
көрсеткіш салық салынбайтын табыс болып есептеледі.
Жеке кәсіпкер мемлекеттік тіркеуден өтпесе қызмет ете алмайды.
Мемлекеттік тіркеу үшін жеке кәсіппен айналысатындардың өздері салық
комитеттеріне келіп жеке кәсіпкер деген атпен тіркеуден өтуі
Қазақстан Республикасының барлық аймақтарында бірдей жүргізіледі.
Мемлекетік кіріс Министрлігінің 1999 ж. 21 мамырдағы №535 бұйрығымен
бекітілген Кәсіпкерлікпен айналысатын жеке тұлғалар үшін салық
салудың жеңілдетілген тәртібі туралы нұсқауына сәйкес, жеке кәсіпкер
ретінде жеке тұлға өзін мемлекеттік тіркеу үшін өзі тұрған жердегі
салық мекемесіне төмендегі құжаттарды тапсыру қажет:
1. Арнайы белгіленген түрдегі арыз;
2. мемлекеттік тіркеу үшін төлем ақы өткізгені туралы құжат.
Төлемақы мөлшері Қазақстан Республикасының Үкіметімен белгіленіп 4
айлық есептегіш көрсеткіш болып есептеледі;
3. үлкендігі 3×4 см суреті.
Бұдан басқа құжаттарды талап етуге тыйым салынады.
Осы құжаттарды алып-келіп тапсырғанда, салық мекемесі сол күннен
бастап мемлекеттік тіркеуден өткендігі туралы жеке тұлғаға арнайы
куәлік береді.
Куәлік есеп беруге арналған арнайы қағаз болады да, басқа біреуге
беруге тыйым салынады. Осы куәліктің ксерокөшірмесі және фотокөшірмесі,
басқа да көшірмелері жеке кәсіпкер болып қызмет етуге пайдаланыла
алмайды. Жеке кәсіпкер куәлігін қолына алған соң салықтық режимнің
біреуін: бір реттік талон, патент негізінде жеңілдетілген декларация
арқылы – жеке кәсіпкерлікпен айналысатын өзіне ыңғайлы біреуін таңдап
алу қажет. Егер жеке кәсіпкер лицензиялауды қажет ететін кәсіппен
айналысса, онда ол осы кәсіп үшін арнайы лицензия алуы керек.
Қазақстан Республикасының азаматтық кодексінің талабы бойынша
заңды тұлғаның төмендегідей белгілері болуы керек:
✓ шаруашылық жүргізу, жедел басқару және меншік құқығы бар
қарамағында арнайы меншігі болу керек;
✓ міндеттемелері бойынша сол меншігімен жауап бере алатын болуы
керек;
✓ өз атынан сатып ала алатын және меншіктік пен жеке құқықтар
мен жауапкершіліктерді жүзеге асыра алатын; өз атынан сотта
жауап бере алатын және талап ете алатын болуы қажет.
Заңды тұлғаның өзінің балансы немесе сметасы және өз атындағы
мөрі болуы керек. Заңды тұлғалар коммерциялық және коммерциялық
емес ұйым болуы мүмкін.
Коммерциялық ұйым — негізгі мақсаты өзінің қызметінің арқасында
табыс табу болып табылатын ұйым. Коммерциялық емес ұйым - өзінің
қызметінің арқасында табыс табуды мақсат етпейтін және табысын
ұжым мүшелері арасында бөлмейтін ұйым болып табылады.
Қазақстан Республикасының көлемінде коммерциялық ұйым мемлекеттік
мекеме, шаруашылық серіктестік, акционерлік қоғам немесе өндірістік
кооператив бола алады. Коммерциялық ұйым Қазақстан Республикасында
тікелей тиым салынған қызметтен басқа барлық жұмыстармен айналысады.
Қазақстан Республикасының заңды акттарымен көрсетілген кейбір
жұмыстармен коммерциялық ұйым тек лицензия алып қана айналыса
алады. Коммерциялық ұйымның құқықтық қабілеті және соған байланысты
міндеттілік қызметі (құқықтық қабілеттілігі) ұйымның лицензия алған
мерзімінен бастап оны қайтарып алған уақытына дейін ғана жарайды
немесе қызметтерін заңды түрде лицензияны жарамсыз деп жарияланған
кезге дейін ғана орындай алады. Коммерциялық ұйым өзінің орындары
арқылы өзіне міндетті түрде, заңды акттер арқылы және құрылтайлық
іс-қағаздарға байланысты азаматтық құқығын пайдалана алады.
Коммерциялық ұйым өзінің фирмалық аты болады, ол басқа да заңды
тұлғалардан өзгеше болатынын көрсетеді. Коммерциялық аты оның
құрылымды құқығының түрін көрсетеді және ұйымның аты қайталанады.
Коммерциялық ұйымның атын төмендегі жағдайларда пайдалануға
болмайды:
• заңды талаптарға қарсы аты аталса;
• қоғамдық моральға қайшы келетін атпен аталса;
• ұйымды құрушылардың атынан басқа азаматтардың атымен аталса,
немесе ұйым құрушылардың (олардың мұрагерлерінің) келісімін
алмаған жағдайларда олардың аттары пайдаланылмайды.
Коммерциялық ұйым құрылтайшыларымен құрылады, олар заңды тұлға
және жеке азаматтар бола алады, тіпті шетел азаматтары мен заңды
тұлғалары да бола алады. Коммерциялық ұйым бір немесе бірнеше
құрылтайшылармен де құрала алады, оның құрылтайлық кілісім шарты мен
жарғысы болуы керек. Оның құрылтайлық шарты белгіленіп, құрылтай
жарғыны бекітеді.
Құрылтайлық шарт құрылтайшы біреу болса белгіленбейді. Құрыл-
тайлық шарт заңды тұлғаның ішкі құрылымы үшін қажетті. Ол
коммерциялық құпияға жататын іс-қағаздар қатарына жатады да, ол сол
құрылтайлық шартта көрсетілген жағдайда байланысты мемлекеттік
органдарға және кейбір тиесілі органдарға көрсетіледі, сонымен қатар
коммерциялық ұйымның органдарының шешілмеген де, заңды актілердің
ұйғарымымен де шешіле алады.
Құрылтайлық шарттан жарғының айырмашылығы және қажеттілігі тек
заңды тұлғаның ішкі құрылымының қызметі үшін ғана емес, коммерциялық
ұйымның басқа да үшінші жақтарымен қарым-қатынас үшін қажет, бірақ
ол коммерциялық құпия үшін жарамайды. Барлық қажет еткен қызығушы
жақтар коммерциялық ұйымның жарғысымен таныса алады. Заңды тұлғалар
өздерінің өкілеттіктерін, филиалдарын ашуға құқығы болады.
1. Қазақстан Республикасының территориясында бизнесті ұйымдастыру
мәселелері
1.1 Бизнес-жоспардың ролі, мәні және оның түрлері
Бизнес — ақшаны бөлу, пайда алуға бағытталған стратегиялық және
тактикалық тәсілдердің жиынтығын құрайтын адам қызметінің күрделі түрі
болып табылады.
Кәсіпкерлік жобаларды жүзеге асыру жоспарлары шет ел тәжірибесінде
бизнес-жоспар деген атқа ие болды.
Бизнес (ағылшыннан аударғанда business : іс, қызмет, коммерция дегенді
білдіреді.) - пайда беретін, табыс немесе басқа түсімдер әкелетін
экономикалық қызмет немесе басқа қызмет түрі. Бизнес-жоспар бұл іскерлік
жоспарлауды білдіреді.
Бүгінгі таңда отандық тәжірибеде оның алуан түрлі анықтамалары бар,
біразы шетелдік тәжірибеден алынған. Түрлі дерек көздерінен алынған
бірнеше бизнес-жоспардың анықтамаларын қарастыра көрелік:
Бизнес-жоспар фирманың ішкі жоспарлау құжаты болып табылады, мұнда
кәсіпорынның өндірістік және коммерциялық қызметінің барлық негізі
жоспарларының аспектілері баяндалады, қыржы шаруашылық міндеттерді шешуге
тиімді тәсілдер мазмұндалады.
Бизнес-жоспар — кәсіпорынның, фирманың өзіндік кәсіпкерлік
қызметіне берілетін шынайы баға, сонымен қатар ол нарық
қажеттіліктерімен қалыптасқан жағдайға сәйкес жобалық-инновациялық
шешімдерінің қажетті құралы.
Нарықтық экономикада бизнес-жоспар жұмыс істеп тұрған фирмалар мен
жаңа құрылып отырған фирмалар үшін кәсіпкерліктің барлық саласында
пайдаланылатын жұмыс бағдарламасы болып табылады.
Қазіргі нарық экономика жағдайындағы Қазақстан экономикасында
бизнес-жоспар жасау қажеттілігі туып отыр, себебі, бизнес-жоспар
керекті кәсіби тәжірибесіз кәсіпкерлік қызметтің тиімділігін жоғарлатуға
мүмкіндік беретін құрал болып отыр.
Бизнес-жоспар тек инвестиция, несие алу үшін ғана емес, сонымен
қатар ойдың өміршеңдігімен анық көре алу үшін де керек.
Сонымен қатар, бірдей бизнес және бірдей бизнес-жоспар мүмкін емес
екенін атап өткен жөн. Олар түр бойынша ұқсас болуы мүмкін, бірақ мақсаты,
міндеті және мазмұнына қарай және бизнестің бағытына қарай белгілі бір
бөлімдері әр түрлі болып табылады, ал құрылымында айырмашылықтар болады.
Бизнес-жоспардың шеңбері 1-суретте көрсетілген.
Бизнес-жоспар және бизнес-жоспарлау: ортақ белгілері және
ерекшеліктері.
Еркін кәсіпкерлік пен бизнес жоспарлаудан құралады. Ешкімде
бизнесменді өзінің бизнес операциялары үшін жоба немесе жоспар жасауға
мәжбүр етпейді. Мұны өмірдің өзі тәжірибе, тәуекел қорқынышы, алдын-ала
келіп білмеген салдарлар мәжбүрлейді.
Нарықтық экономикада бизнес-жоспарлардың түрлері, мазмұны, құрылымы
және тағы басқа белгілері бойынша көптеген үлгілері бар. (2-сурет).
2-сурет. Бизнес-жоспардың түрлері.
Бизнес-жоба тұлғаның негізгі ойын, пайда әкелетін кәсіпкерлік
операциясын іске асырудың ортақ идеясын білдіреді. Жобада белгіленген
операцияның мазмұны мен бағыттылығы суреттеліп, негізделеді, күтілуші
нәтижеге есептеледі. Әдетте, кәсіпкерлік жобалар ірі, ұзақ мерзімді
операциялар үшін қажет, өйткені көптеген аз ауқымды мәмілелер үшін
ойластыру мен бағалау есептерін іске асырудың өзі де жеткілікті.
Әр түрлі белгілерге қарай бизнес-жоспарларды келесідей ажыратуға
болады:
• Соңғы тұтынушы бойынша — ішкі пайдаланушыға, банктерге,
жергілікті әкімшілікке, бизнес-серіктеске (сатып алушылар, несие
берушілер), акционерлерге, инвесторларға арналған бизнес-
жоспарлар;
• Жасау мақсаттары бойынша — сыртқы қаржыландыруды алу; даму
стратегиясын құру; компания іс-қызметін жоспарлау үшін арналған
бизнес-жоспарлар;
• Ресімдеу бойынша — қосымшасы бар және қосымшасыз бизнес-жоспарлар;
• Көлемі бойынша — қысқартылған және жайылыңқы бизнес-жоспарлар;
• Пайдаланатын әдістемелер бойынша — ЮНИДО (UNIDO) халықаралық,
қазақстандық, ресейлік немесе жаңа батыс әдістемелерді пайдаланып
жасалған бизнес-жоспарлар;
• Жоспарлау көкжиектері бойынша — ұзақ мерзімді, орта мерзімді,
қысқа мерзімді бизнес-жолспарлар;
• Қаржылық моделдеу бағдарламаларын пайдалану бойынша — Project
Expert; АльтИнвест; Excel негізінде жасалған есептеулер;
сайтының бағдарламасын пайдалану арқылы жасалған бизнес-
жоспарлар;
• Жоспарлау объектісі бойынша — бизнес-жоспарда келесі
субъектілердің қызметі жоспарлану мүмкін: компаниялар; компания
тобы; шағын кәсіпорын; жоба; бизнес бірлік (бизнес бағыты).
Жобалар негізінде іс-әрекет бағдарламасы немесе үрдістердің орындалу
жоспарлары әзірленеді. Бірқатар жағдайларда бизнес-жоспарда іс-әрекеттер
бағдарламасы мен жоба біріктірілген. Операцианың бизнес-жоспарын
дайындау кәсіпкерліктің барлық нұсқалары мен түрлеріне тән болып келеді.
Егер бизнес-жоспар құжат түрінде пайда болмаса, онда ол ең болмағанда
кәсіпкердің ойында өмір сүруі тиіс. Ірі көлемді қымбат кәсіпкерлік жобалар
жасау үшін, операция басталғанға дейін бизнес-жоспар құру қажет, бұл
кәсіпкерлік қызмет үшін норма болып санаулы керек. Егер сіздің бизнес-
операцияны қаржыландыруға несие беруге келісім беретін адамды таба
қоюыңыз қиын болады.
Бизнес-жоспарлау процесі 3-суретте көрсетілген.
Бизнес жоспар құрылымы мен мазмұнында қатаң тәртіп жоқ, бірақ теориямен
экономикалық тәжірибелерімен белгіленген талаптар мен ережелерге бағынады.
Инвестициялық жобаны жасау үшін мынаны ескеру қажет, капиталды
инвестициялардың бастапқы шарты – болашақта алғаш инвестицияланған
капитал шығынының орнын толтыруға жеткілікті болатын ақша түсімдері
түріндегі экономикалық қайтарым алу, белгіленген мерзім ішінде
инвестициялық жобаны іске асыру.
Кез келген инвестициялық жобаның төрт элементін қарастыру қажет:
• Шығындар көлемі – инвестициялар ( investment);
• Шаруашылық қызметтен келетін ақша түсімдері түрлеріндегі
әлеуметтік пайдалар (operating cash teows );
• Инвестициялар өмірінің экономикалық мерзімі, яғни инвестициялық
жоба кіріс әкелетін уақыт кезеңі (economic );
• Инвестицияның экономикалық өмір сүру мерзімі соңында капиталдың
кез келген босатылуы – ликвидтік құн ( termina value).
Төрт элементке жасалған экономикалық талдау инвестициялық жобаның
тартымдылығына баға беруді мүмкін етеді. Инвестиция термині латынның
invest, яғни салым салу сөзінен шыққан.
Макроэкономикада инвестиция өндірістің жаңа құралдарына арналған, жаңа
тұрғын үйге арналған шығындардың жиынтық шығыны болып табылады, тауар
қорларының өсімін білдіреді, яғни инвестиция дегеніміз — ағымдағы кезеңде
тұтынылмаған, бірақ экономикадағы капитал өсуін қамтамасыз ететін ішкі өнім
үлесінің бір бөлігі.
Бизнес-жоспардың жалпы құрылымы. Бизнес-жоспардың негізгі
элементтері болып келесілер табылады:
➢ титул парағы;
➢ кіріспе бөлім (жобаның түйіні);
➢ аналитикалық бөлім;
➢ мазмұнды бөлім (жобаның мәні);
➢ фирманың ішкі жоспарлау бөлімдері.
4-кесте. Бизнес-жоспардың құрылымы.
Бизнес-жоспардың құрылымы, көлемі және бөлімдердің нақтылану
дәрежесі шығаратын өнімге, технологиялық мүмкіндіктеріне, компанияның
ерекшелігіне және қызмет ету сферасына және т.б. байланысты әр түрлі
болып келеді.
Бизнес-жоспар бұл —
• инвесторға жобаның табысы екенін сендіретін дәлелдемелер жүйесін
келтіруі;
• кәсіпорынның өміршеңдігі және болашақ тұрақтылығы дәрежесін
анықтау;
• кәсіпкерлік іс-әрекет тәуелділігін алдын ала білу;
• дамудың сандық және сапалық көрсеткіштер жүйесі түріндегі бизнестің
перспективаларын нақтылауы;
• жоспарлаудың бағалы тәжірибесін алу жолымен компанияға және жұмыс
ортасына перспективті көз қарастың ұлғаюы.
Бизнес-жоспардың құрылымын талдаған кезде келесі бөлімдер бар деп
жан-жақты қарастырайық.(4-кесте)
Бизнес-жоспардың ең маңызды жағы болып инвесторлармен жобаны
төмендегі элементтер бойынша бағалауды айтамыз:
- өнім (қызмет) шығару мүмкіндіктері, қажеттері және
көлемі;
- потенциалды тұтынушыларды;
- ішкі және сыртқы нарықтарда өнімнің бәсекеге
қабілеттілігі;
- нарықтың өз сигментін;
- тиімділіктің әр түрлі көрсеткіштерін (коммерциялық,
аймақтық, бюджеттік);
- бизнес-ойды бастаған тұлғаның капиталының жеткіліктігін
және қаржыландырудың мүмкін көздерін.
Бизнес-жоспар мүмкін болатын инвесторлармен келісім сөз жасасқан
кезде бизнес-ұсыныстың негізі болып табылады. Сонымен қатар ол қажетті
қызметкерлерді жұмысқа шақыру немесе фирма персонымен келісім шарт жасау
кезінде қолданылады. Бизнес-жоспар фирманың ішкі құжаты болып табыла
ғана қоймай, келісім шарттарды бекіткен кезде пайдаланылады. Бұл Бизнес-
жоспардың құрылымы, түрлі және безендіруге деген белгілі бір талаптарды
қоюын талап етеді.
1.2 Бизнес-жоспарларды жасаудың шетел әдіснамасы және
оны Қазақстан экономикасы жағдайында қолдану мүмкіндіктері
Қазіргі Қазақстан жағдайында Батыста қабылданған бизнес-
жоспарлардың типтік құрылымдары біздегі бизнес-жоспарлар құруға
қаншалықты жарамды деген сұрақтың жауабы маңызды болып келеді. Бизнес-
жоспар әзірлеудің шетелдік көптеген әдістемелеріне жасалған талдау
келесі құрамдардан тұратын құрылымды беруге мүмкіндік тудырады:
1.Қызмет мақсатын баяндау
2.Қысқаша бизнес суреттемесі
3.Нарықты талдауы
4.Өнім (қызмет үлгісі)
5.Өндірісті ұйымдастыру
6. Инвестициялық климат пен тәуекел
7. Бәсеке
8.Өнімді іске асыру
9. Басқару мен мамандар
10.Қаржыландыру
11. Қосымшалар
Осы бір құрылым Қазақстандық бизнес-жоспарға қаншалықты жақын
келетіндігін айтатын болсақ, мәселен бүгінгі таңда Қазақстанда жеңіл
автомобиль өндірісі бойынша жаңа компаниялар құру талпынысын байқауға
болады. Осындай бастама көтерушілер салмақты шетел капиталын
тартқысы келеді, өйткені онсыз мүмкін болмайды. Алғаш қарағанда, батыс
стандарттары бойынша инвесторлар үшін бизнес-жоспар құрып, жақсы
автомобильдер жасап шығару онша қиын емес сиақты көрінеді. Мұның өзі
алғашқы көзқарас қана.
Шетелдік бизнесмендер мұндай бизнес-жоспарға өз сарапшыларына
бергенде, алғаш қойылатын сұрақ болашақ автомобильдің тұтынушылық
қасиеті туралы болады. Ал біздердің сапа мен оған деген қатынасымыз
оларға жақсы белгілі. Олар бізде өнім сапасы деп бұйымның барлық
тұтынушылық қасиетінің толық жиынтығы ретінде бар болғаны бірнеше
параметрлерді ғана ұғынылатынын біледі. Соның нәтижесінде әлемдік
стандарттарға сай емес отандық мол өнімдерге Сапа белгісі қойылмай
келді емес пе? Сондықтан Қазақстандық бизнес жоспарда оның
әзірлеушілері бізде сапа мәселесі деп нені түсінетінін және осы
инвестициялық жобада оны қалай шешуге болатындығын міндетті түрде
көрсетуі тиіс. Мұның өзі Қазақстандық бизнес-жоспардың батыстықтардың
түпкілікті айырмашылығын көрсетеді.
Екінші бір маңызды мәселе — өзіндік құн.Сарапшылардың бұрын
біздердің ойлап табылған баға жүйесімен жұмыс істегенімізді, өнімнің
шынай өзіндік құнына талдау жасауға үйренбегенімізді жақсы біледі.
Сондай-ақ біздер өзіндік құнды басқара алмаймыз, оны қажетті деңгейге
жеткізе алмаймыз. Жақында ғана функционалдық құн талдауы (ФҚТ) әдісі
отандық өндіріске көпшілік қолдау тапқан жоқ. Батыста өзіндік құнды
практикалық басқару — табиғи нәрсе. Сондықтан біздердің бизнес
жоспарларымыздың батыстардан тағы бір ерекшелігі мынада, оны
әзірлеушілер өздерінің осы жобаны іске асыру кезінде өзіндік құнды
басқаруды қалай жүргізетіндігін және оның қажетті деңгейін
қамтамасыз ете алатындығын көрсетуі тиіс.
Үшінші бір мәселе (егер алдыңғы екеуіне дұрыс жауап алынған болса)
— жобаға қатысқысы келетін біздің мамандардан, ЖОО бітірушілерінің
жобаны ары қарай іске асыру қабілеті туралы. Мұнда ең алдымен
өндіріс басшыларының жеке қасиеттері мен тәжірибелері, екіншіден
олардың болашақ істі жан-жақты көре білу айқындылығы мен тереңділігі
зор маңызға ие.
Батыстық іскер ортада барлық қаралғандар аспектілер сөзсіз
сақталынады. Сондықтан олар арнайы тауарларда көрсетілмейді. Ал
Қазақстанда осы тиісті тауарларды бизнес-жоспарларға енгізу қажет,
өйткені инвестор осы үш аспект бойынша толық мәліметке ие болуы
керек. Сонымен, бизнес-жоспар әзірлеудің батыстық әдістемелерін басқа
іскерлік орта болуына байланысты Қазақстандық жағдайда қолдану мүмкін
емес деген қорытындыға келуге болады. Мұның өзі батыстық бизнес-жоспар
құрудың типтік құрылымдарын кем дегенде үш маңызды тараумен
толықтыруды қажет етеді. Мұнда кәсіпкерлер мынаны көрсетуі тиіс:
а) сапа мәселесін дұрыс түсіну және оның шешілу мүмкіндігі;
б) өзіндік құнды сауатты басқару есебінен бәсекеге қабілеттігін
қамтамасыз ету;
с) бизнестің даму болашағын айқын көре білу және басталған істі
соңына жеткізе білу қабілеті.
Нәтижеде біздің жағдайға бейімделген бизнес-жоспар келесі
құрылымға ие болады: 1.Қызмет мақсаты
2.Қысқаша бизнес суреттемесі
3.Нарықты талдауы
4.Өнім (қызмет үлгісі)
5.Өндірісті ұйымдастыру
6. Инвестициялық климат пен
тәуекелдер
7. Қажетті сапаға қол жеткізу
8. Бәсекеге қабілеттілікті
қамтамасыз ету
9.Өнімді іске асыру
10. Басқару мен мамандар
11.Қаржыландыру
12. Бизнестің нәтижелігі және
мүмкін болатын
перспективалар
13. Қосымшалар
Ұсынылып отырған құрылым бизнес-жоспарға қойылатын батыстық
талаптарға қайшы келмейді, өйткені мұнда батыстық тәжірибеде
қабылданған барлық негізгі элементтері бар, сондай-ақ ол неғұрлым ауыр
Қазақстандық іскер орта жағдайына толықтырылып, бейімделген.
Сонымен қатар, инвестициялар нарығындағы жағдайда талдау жасау мен
есептеу де өте маңызды. Инвестициялар нарығындағы еркін капиталдар
бірқатар объективті факторларды ескере отырып, неғұрлым тиімді салым
объектілеріне қарай жылжи түседі, мұндай факторлар —елдің
экономикалық өсу қарқыны, несиелік және бәсекеге қабілеттілік,
қаражат салымы тәуекелін интегралдық бағалау.
Қазақстандық жобаларға инвестициялар тарту өте қауіпті тәуекелге
бел буған іс деген пікірі кең таралған. Қазақстандағы нашар
инвестициялық ахуал туралы әңгімелер жиі айтылады. Шетелдік инвесторлар
мен олардың сарапшыларының біздің инвестициялық ахуалды төмендетіп
көрсеткісі келетіндері түсінікті жағдай. Кім зор тәуекелге бел буса,
сол мол пайдаға үміт арта алады. Шетелдік сарапшылардың өз
әдістемелері бойынша Қазақстандық инвестициялық ахуалды интегралды
бағалауы, біздерді Иракпен, Нигериямен салыстыра қарауы қаншалықты
негізді болып келеді. Шындығында Қазақстанды бұлай бағалауға ешбір
негіз жоқ. Қазақстан 20-ға жуық ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz