Геология оқу - әдістемелік кешен

Қ. А. Ясауи атындағы Халықаралық

Қазақ - Түрік Университеті

ГЕОЛОГИЯ

ОҚУ - ӘДІСТЕМЕЛІК КЕШЕН

Түркістан 2007

Қ. А. Ясауи атындағы Халықаралық Қазақ - Түрік Университеті

Жаратылыстану факультеті

География кафедрасы

ОҚУ - ӘДІСТЕМЕЛІК КЕШЕН

Пән аты: Геология

Мамандығы (шифры) : 050116 - География

Кредит саны: 2

Түркістан 2007

Қазақстан Республикасының Білім және Ғылым министрлігінің бекіткен Жалпыға міндетті мемлекеттік білім стандарты мен Абай атындағы Ұлттық педагогикалық университеті дайындаған пәнінің типтік бағдарламасы негізінде жасалған.

Оқу - әдістемелік кешенді құрастырған: г. ғ. к. доцент. Курбаниязов С. К.

Кафедраның «28» 08 2007ж. мәжілісінде (хаттама № 1) талқыланып бекітілген.

Баспаға

Жаратылыстану факультетінің оқу - әдістемелік кеңесінде талқыланып,

Жаратылыстану және Медицина институтының ғылыми кеңесі ұсынған.

Оқу жоспарының көшірмесі

Күндізгі және сырттай оқу бөлімі бойынша

Пәннің переквизиттері - Материктер мен мұхиттардың физикалық географиясы. Физикалық география. Табиғат тану.

Пәннің постреквизиттері - Жалпы жертану . Геоморфология. Жалпы гидрология.

1. Пәннің қысқаша сипаттамасы

Геология - Жер туралы ғылым, Жер планетасы ғарыш әлемінде белгілі бір орнымен анықталатын, өзіндік физиқалық және химиялық касиеттерінің ерекшеліктер мен сипатталатын, әр уақытта дамып, озгеріп отыратын күрделі дене. Осы дененің қыртыстарының құрамы мен кұрлысын және оның терең қойнауында жүріп жатқан эндогендік процестердің өзіндік ерекшеліктерін зерттей отырып, жердің өткен тарихын қалпына келтіру арқылы, оның заңдылықтарын анықтайды. Қысқаша айтқанда, геология жердің жаратылысын, құрлысын, құрамын және оның эволюциялық дамуын зерттейді. Сонымен қатар, ол жер қойнауында кездесетін алуан түрлі пайдалы қазбалардың құралу және орналасу заңдылықтарын да анықтайды. Бірак, жердің ішкі терең қабаттарын зерттеу әдістерінің бүгінгі күн тұрғысынан жеткіліксіздігінен жетілмегендігін ескерсек, әзірше геология жердің ең жоғарғы беткі қабаттарын зерттеумен ғана шектеліп келеді деуге болады.

Геология ғылымының Қазақстан Республикасы үшін қаншалықты маңызды екені баршамызға мәлім. Еліміздің ұлан-ғайыр жерінің өзіне тән геологиялық ерекшеліктерінің, оның жерқойнауында алуан түрлі пайдалы қазбалардың молдығы Кеңес өкіметі кезіндеде геология ғылымының Қазақстан аумағында шешімін табуына негіз болды. Осыған орайлас республикамызда геология ғылымы шапшаң қарқынмен өркендеп, одақтың ғылым академиясының академигі Қ. И. Сәтбаев бастаған Н. Г. Кассин, М. П. Русаков, Р. А. Борукаев, А. А. Абдуллин, А. Қ. Қайпов, Ж. С. Сыздықов, Г. Н. Шерба секілді аса көрнекті ғалымдар жетекшілігімен жүргізілген зерттеулер нәтижесінде Қазақстанның әр түрлі кенді аймақтарының геологиялық-геофизикалық металогениялық ерекшеліктері айқындалды, олардың ауқымында жаңа кен орындары ашылды, бұрын ашылғандардың қорлары анықталды.

Курсты оқу барысында студенттер мынаны білуі қажет:

- Геология пәнінің зерттеу обьектісін.

- Геология ғылымының ежелгі дәуір зерттелу тарихы.

- Геология ғылымының орта ғасыр дәірі зертелу тарихы.

- Геология ғылымының өркендеу заманы зерттелу тарихы.

- Геология ғылымының қазіргі заман зерттелу тарихы.

- Геология ғылымының қазіргі заман Қазақстан ғалымдарының зерттеуі.

- Геология пәнінің ішкі байланыстары: вулканология, сейсмология, литология,

петрография, палеонтология, минералогия және пайдалы қазбалар геологиясы.

- Базальт гранит қабатын ажырата білуі.

- Конрад пен мохорович жазықтығын ажырата білуі.

- Жердің литосфера қабаты мен мантия қабатын ажырата білуі.

- Жер эволюциясының дәуірлерге бөлінуін.

- Тау жыныстарының жасын анықтау әдістерін.

- Геохронологиялық шкаланы.

- Магматизм туралы түсінік.

- Магматизмнің интрузив жыныстары.

- Магматизмнің эффузиф жыныстары.

- Жанартау туралы түсінік.

- Жанартау өнімдері.

- Сөнген және актив жанртаулар.

- Жер сілкіністерінің негізгі себептері және түрлері.

- Жер сілкіністерінің тарихы.

- Жер сілкінудің географиялық таралуы.

Студенттер нені істей білуі/іскерлігі/тиіс:

- Геология пәнінің география ғылымдары арасындағы орнын білу.

- Геология пәнінің әр дәуірлердегі қызметін.

- Қазба байлықтарды іздеп табуда геологиялық әдістерді қолдану түрлерін анықтау.

- Кесте/график/ құрастыру және талдай білу;

- Диаграммаларды құрастыру және талдай білу;

- Гидрология және климаттың нақтылы мәселелеріне сипаттама беру;

- Есеп шығару;

- Карталардан нақты географияға байланысты номенклатураларды көрсете білу.

- Жер эволюциясының дәуірлерге бөлінуін.

- Тау жыныстарының жасын анықтау әдістерін.

- Геохронологиялық шкаланы білу.

- Магманың дифференциялық жіктелуі.

- Магмалық тау жыныстар

- Гибридизация туралы түсінік.

- Фанерозой ж/е криптозой эондары.

- Кайназой эрасына сипаттама.

- Стратиграфиялық шкаланы

- Жанартаулардың құрлымы.

- Жанартаулардың түрлері

- Жанар таулардың таралуы.

- Жер сілкінісінің Р, S толқындары.

- Жер сілкінуді алдын-ала болжау.

Т И П Т І К Б А Ғ Д А Р Л А М А

ПӘНІНІҢ МАЗМҰНЫ

География мамандарын дайындау “Геология” пәні негізгі оқу құралы болып есептеледі.

“Геология және палеогеография негіздері” пәні және оның негізгі бөлімдері /тектоника, петрология, минералогия, литология, кристаллография, стратиграфия, палеонтология/., жердің пішіні, құрылысы және физикалық қасиеттері. Жердің ішкі құрылысы, жер қыртысының құрамы. Минералдар туралы жалпы мәліметтер және олардың жіктелуін үйретеді. Минералдардыңнегізгі топтары және оларға қысқаша сипаттама, қоспасыз таза элементтер, сульфиттер, сульфаттар, карбонаттар, силикаттар, галоидтар, тотықтар және гидро тотықтар, фосфаттар және органикалық қосылыстартар туралы түсінік береді. Моос шкаласы.

Тау жыныстар туралы жалпы мәліметтер және олардың шығу тегіне қарай жіктелуін түсіндіреді. Магмалық тау жыныстары және олардың жіктелу қасиеттерін үйретеді. Шөгінді тау жыныстары және олардың жіктелуі. Метаморфизм және метаморфтық тау жыныстары туралы түсінік береді.

Геохронологиялық және стратиграфиялық кесте - бірегей бөлімшелерінің атаулары және олардың орналасу реттілігі: Эон - эра - дәуір - кезең. Жер және жер қыртысының геологиялық даму тарихын анықтайтын геохронологиялық және стратиграфиялық кестеге сипаттама береді.

ЛЕКЦИЯ САБАҚТАРЫНЫҢ МАЗМҰНЫ

Кіріспе.

Геология курсы география мамандығы бойынша оқитын студенттер үшіннегізгі оқу пәні. Геология - жер туралы ғылым болып, (гео - жер, логос - ілім) жер планетасы ғарыш әлемінде белгілі бір орнымен анықталатын, өзіндік физиқалық және химиялық касиеттерінің ерекшеліктер мен сипатталатын, әр уақытта дамып, озгеріп отыратын күрделі дене. Дененің қыртыстарының құрамы мен кұрлысын және оның терең қойнауында жүріп жатқан эндогендік процестердің өзіндік ерекшеліктерін зерттей отырып, жердің өткен тарихын қалпына келтіру арқылы, оның заңдылықтарын анықтайды.

“Геология” пәні, оның басты салалары және тағыда басқа ғылымдармен байланысы сөздіктерінің анықтамасы, мақсаты мен міндеттерін, зерттелу обьектілері туралы тусінік беру.

Геология жердің жаратылысын, құрлысын, құрамын және оның эволюциялық дамуын зерттелуін үйрету. Жер қойнауында кездесетін алуан түрлі пайдалы қазбалардың құралу және орналасу заңдылықтарын да анықтайды. Бірак, жердің ішкі терең қабаттарын зерттеу әдістерінің бүгінгі күн тұрғысынан жеткіліксіздігінен жетілмегендігін ескерсек, әзірше геология жердің ең жоғарғы беткі қабаттарын зерттеумен ғана шектеліп келетіндігін түсіндіру.

Геологияның танымдық және халық шаруашылықтық маңызы. Қазақстанда гиологиялық ғылым мен өндіріс салалары дамуының басты кезеңдерін, геология ғылымының Қазақстан Республикасы үшін қаншалықты маңыздығын, еліміздің ұлан-ғайыр жерінің өзіне тән геологиялық ерекшеліктерінің, оның жерқойнауында алуан түрлі пайдалы қазбалардың молдығы Кеңес өкіметі кезіндеде геология ғылымының Қазақстан аумағында шешімін табуына негіз болатындығын үйрену. Осыған орайлас республикамызда геология ғылымы шапшаң қарқынмен өркендеп, одақтың ғылым академиясының академигі Қ. И. Сәтбаев бастаған Н. Г. Кассин, М. П. Русаков, Р. А. Борукаев, А. А. Абдуллин, А. Қ. Қайпов, Ж. С. Сыздықов, Г. Н. Шерба секілді аса көрнекті ғалымдар жетекшілігімен жүргізілген зерттеулер нәтижесінде Қазақстанның әр түрлі кенді аймақтарының геологиялық-геофизикалық металогениялық ерекшеліктері айқындалды, олардың ауқымында жаңа кен орындары ашылды, бұрын ашылғандардың қорлары анықталды.

ЗЕРТХАНАЛЫҚ САБАҚТЫҢ МАЗМҰНЫ

Геология курсы география мамандығы бойынша оқитын студенттер үшіннегізгі оқу пәні. Сондықтан студенттер геология курсынан лекциядағы теориялық материалдарды зертханалық жұмыстар арқылы түсініп, игерудің мәні зор.

Зертханалық жұмыс барысында минералдар және таужыныстар сыртқы белгілері бойынша оңай анықталады. Оларға морфология және физика қасиеттер жатады. Табиғатта минералдар түйірлі агрегаттар, друзалар, дендриттер, тасберіш (конкреция), тасшемен (секреция), оолиттер, жертәріздес, сауысты және басқа да агрегаттар кейде жалғыз кристалдар және олардың қосарланып өсуі түрінде кездеседі.

Минералдар химиялық құрамы және құрлымымен толық анықталады сонымен қатар физикалық қасиеттерімен сипатталады.

Минералдың қасиеттерін зерттей отырып, құрылысы, химиялық құрамы, жаралау процестері, табиғатта табылу заңдылықтары туралы қорытынды жасауға болады.

Морфология және физикалық қасиеттері негізгі қолданбалы маңызына ие минералдар табиғатын түсінуге жол ашады.

Таужыныстары әртүрлі геологиялық процестер нәтижесінде жер қыртысынданемесе оның жоғарғы бетінде (қабатында) пайда болады. Олардың негізгі массасына жаралу жағдайын және таужыныстар қасиетін анықтайтын таужыныс құраушы минералдар жатады.

Таужыныстар құрылысын құрылымы және бітімімен анықтайды.

Егер таужынысы тұтас кристалдық түйірлерден құралса, толық кристалды құрылым деп аталады. Шынылы (аморфты) масса басым болса, шынылықұрылымды деп аталады. Егер жалпы шынылы немесе жасырын кристалды массада кристалды түйірлерінің сеппелері болса (фенокристалды немесе порфирлі бөліктер немесе сеппелер) құрылымды профирлі деп атайды. Егер ірі кристалды түйірлер кристалды түйірлерде кездессе, бірақ ұсақ түйірлі массада болса, онда құрылым порфир - тәріздес деп аталады. Таужынысы қандайда бір сынықтардан құралса, сынықты құрылым деп аталады. Өз кезегінде кристалды және сынықты құрылымдар түйір және сынық мөлшері бойынша құрылым қатарларына бөлінеді. Сонымен кристалдық құрлымдар ішінде кристалдық түйірлер өлшеміне байланысты ірі түйірлі түйір диаметрі 5мм - ден үлкен орташа түйірлі түйір өлшемі 5 мм - ден 1мм - ге дейін, ұсақ түйірлі түйір диаметрі 1мм - ден кіші болып бөлінеді. Таужыныстары өте ұсақ түйірлері көзге көрінбесе, олардың құрылымы афанитті немесе жасырын кристалды деп аталады.

Егер түйір мөлшері арқылы олардың пішінін анықтаса құрылымы түйір пішіні сипаттамасымен толықтырылады, өлшем қатыстылығына қарай бір келкі түйірлі және әркелкі түйірлі құрылымдар бөлінеді. Бірінші жағдайда минерал түйірлері көп немесе аз бірдей өлшемді, ал екіншісінде әр түрлі шамада болады. Әркелкі түйірлі құрылым соңғы кезде парфирлі және порфир тәріздес кездеседі.

Бітімдер тығыз, ықшамдалған бітімдер, біркелкі және бағдарланған қабатта, тақталы т. б. бөлінеді. Таужыныстарының сипаттамасында оларға тән бітімдер және жаралу жағдайлары қарастырылған ьаужыныстарының құрамы және құрылысын зерттеу олардың жаралу жағдайларын анықтауға мүмкіндік береді.

Таужыныстарының құрамын және құрылысын зерттеу олардың жаралу жағдайларын анықтауға мүмкіндік береді. Таужыныстарының жіктелу негізіне генетикалық белгілері жатады. Таужыныстары жаралу жағдайларына қарай үш генетикалық типке бөлінеді:

1. Силикаттық балқыманың - магма немесе лаваның әртүрлі жағдайда сууынан пайда болатын магмалық немесе атқылама таужыныстар;
2. Жердің жоғарғы қабатында экзогендік процестер нәтижесінде пайда болатын шөгінді таужыныстары;
3. Тереңдікте жоғарғы жылу және қысым әсерінен сонымен қатар тереңірек бөлінетін әртүрлі сұйық және газ тәрізді заттар кез келген таужыныстардың (магмалық, шөгінді және метаморфтық) кристалдану жолымен қайта өңделіп, пайда болатын метаморфтық таужыныстары.

Жалпы жертану курсы бойынша студенттермен орындалатын курстық жұмыстардың тақырыптары.

• Қаратаудың Геологиялық құрылысы.
• Тұран ойпатының қазба байлықтары.
• Тұран ойпкатының геологиялық құрылысы.
• Сыр өзеннің геологиялық таужыныстары.
• Қаратаудың пайдалы қазбалары.
• Арал теңізінің геологиясы.
• Арал теңізінің қазба байлықтары.
• Маңғыстау үстүртінің пайдалы қазбалары.
• Маңғыстау үстүртінің геологиялық структурасы.
• Іле алатауының геологиясы.
• Кетпенші тауының геологиясы.
• Сәуір тауының геологиясы.
• Тарбағатай тауының геологиясы.
• Батыс - Сібір ойпатының геологиясы.
• Бетпақдала жазықтығына сипаттама.
• Қазан ұсақ шоққыларының геологиясы.
• Қазақстан құрылыс материалдарының қазба байлықтарының геологиясы.
• Қазақстан құрылыс магмалық жыныстарының геологиясы.
• Қазақстан тұз тау жыныстарының геологиясы.

ӘДЕБИЕТТЕР:

1. Калесник С В Общие географические закономерности Земли Москва 1970

2. Калесник С В Основы общего землеведения Москва1955

3. Кондратьев К Я Глобальный климат и его изменения Ленинград 1987

4. Леонтьев О К Физическая география мирового океана Москва1986

5. Львович М И Вода и жизнь Москва 1986

6. Малиновский Е Е Рифтогенез в истории Земли Москва 1983

7. Марков К К Палеогеография(историческое землеведение) Москва 1960

8. Неклюкова Н П Жалпы жер тану Г Карпеков ауд. Алматы Мектеп 1980

9. Брехловских Л М Океан и человек Настоящее и будущее Москва 1987

10. БудыкоМ И Климат в прощлом и будущем Ленинград 1980

11. В ведение в физическую геграфию Под ред. К К Маркова Москва 1978

12. В ведение в физическую геграфию Под ред. М М Ермолаев Москва 1978

13. Вернадский В И Биосфера и ноосфера Москва 1989

14. Вернадский В И Химическое строение биосферы Земли и ее окружения Москва1965

15. География мирового океана. Мировой океан. Ленинград. 1987

16. География мирового океана. Мировой океан. Ленинград. 1987

17. Докучаев В В К учению зонах природы Москва Том 1961

18. Звонкова Т В Географическое прогнозирование Москва 1987

19. Калесник С В Основы общего землеведения Москва1955

20. На селско хозяство страны Москва Высшая школа 1987

ЛЕКЦИЯНЫҢ КҮНТІЗБЕЛІК ТАҚЫРЫПТЫҚ ЖОСПАРЫ

№ 1 лекция

Сабақтың тақырыбы: Геология -Жер туралы ғылым

Сабақтың жоспары:

• Геология пәні туралы түсінік

• Геология пәнінің табиғи пәндермен салалық байланыстары

• Геология пәнінің зерттеу әдістері

• Геологяның шаруашылықтағы маңызы

Сабақтың мақсаты: Жер қыртыстарымен бетінде өтіп жатқан эндогендік және экзогендік процестердің жалпы заңдылықтары туралы түсінік беру литосфераның географиялық қабықта алатын орны мен маңызын көрсету, студенттерді Жер қыртысын құрайтын тау жыныстарының пайдалы қазба байлықтарының түрлерімен таныстыру

Қысқаша теориялық мәліметтер:

Геология - Жер туралы ғылым (грекше «гео» - жер, «логос» - ғылым) . Жер планетасы ғарыш әлемінде белгілі бір орнымен анықталатын, өзіндік физикалық және химиялык қасиеттерінің ерекшеліктерімен сипатталатын, әр уақытта дамып, өзгеріп отыратын курделі дене.

Жерді зерттейтін ғылымдардың қатарына геологиямен қатар астрономия, физикалық география, геофизика, геохимия және т. б. ғылым салаларын да жатқызуға болады. Олардың әрқайсысілның өзіндік зерттеу әдістері мен ғылыми мақсаттары бар. Олар жерді әр түрлі ғылыми тұрғыдан қарастырады. жердің өткен тарихын қалпына келтіру (реконструкция) арқылы, оның даму заңдылықтарын анықтайды. Қысқаша айтқанда, геология жердің жаратылысын, құрылысын, құрамын және оның эволюциялық дамуын зерттейді. Сонымен қатар, ол жер қойнауында кездесетін алуан түрлі пайдалы қазбалардың құралу және орналасу заңдылықтарын да анықтайды. Бірақ, жердің ішкі терең қабаттарын зерттеу әдістерін бүгінгі кун тұрғысынан жеткіліксіздігінен жетілмегендігін ескерсек, әзірше геология жердің ең жоғарғы (беткі) қабаттарын (жер қыртысын) зерттеумен ғана шектеліп келеді деуге болады.

Геология қазіргі кезде дәл ғылымдар жетістіктеріне физика, химия және математикаға) көбірек сүйенеді. Олардың зерттеу әдістерін пайдаланады. Соның нәтижесінде соңғы кездері геофизика және геохимия ғылымдары ерекше дамып келеді. Ал жердің жаратылысын түсіндіруде және оның ғарыш кеңістігіндегі алатын орнын анықтауда геология ғылымы астрономия және космология ғылымдарына сүйенеді. Соңғы жылдары басқа планеталарды жермен салыстыра отырып жүргізілген ғарыштық зерттеу жұмыстарының нәтижесінде салыстырмалы планетология атты ғылым саласы қалыптасып келеді. География мен геология ғылымдарының арасындағы тығыз қарым-қатынас ерте кезден-ақ белгілі. Әсіресе, эндогендік жер астылық) және экзогендік (жерүстілік) іздедестірудің нәтижесінде пайда болатын бедер пішіндері соның дәлелі. Жер бетінің бедерін зерттейтін ғылым- геоморфология, геология мен географияның_ екеуіне де бірдей ортақ.

Қазіргі кезде геологияның өзі көптеген ғылыми пәндер салаларына жіктеледі. Жер қыртысының құрамын зерттейтін ғылыми пәндер - минералогия, петрография, литология болып саналады.

Минералогия (ескі латын тілінде «минера»-руда) - минералдардың (химиялық табиғи қосындылардың) саны мен сапасын, жаратылысын (генезисін), құрамы мен құрылысын және физикалық-химиялық қасиеттерін зерттейді.

Петрография немесе петрология (грекше «петрос» жартас) - тау жыныстарының құрамы мен құрылысын және олардың пайда болу (генсзис) жолдарын анықтайды.

... жалғасы

Геологиялық және геофизткалық жұмыстар

Географияны оқытудың көрнекі әдісітерінің мәні

Қазақстанның геологиялық даму тарихы мен тектоникалық құрылымы

Физикалық географиялық карталар

Шығыс мұнайының биіктігі

Геологиялық карталарды құруда компьютерлік технологияларды қолдану

Алаңдардағы түзілімдерден мұнай мен газ шоғырларын ашу мұ-най іздеу жұмыстарының көлемін ұлғайту

Лазерлік сканерлеу технологиясының негіздері

Химиялық технология

Географияның оқыту әдістері

• Іс жүргізу
• Автоматтандыру, Техника
• Алғашқы әскери дайындық
• Астрономия
• Ауыл шаруашылығы
• Банк ісі
• Бизнесті бағалау
• Биология
• Бухгалтерлік іс
• Валеология
• Ветеринария
• География
• Геология, Геофизика, Геодезия
• Дін
• Ет, сүт, шарап өнімдері
• Жалпы тарих
• Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
• Журналистика
• Информатика
• Кеден ісі
• Маркетинг
• Математика, Геометрия
• Медицина
• Мемлекеттік басқару
• Менеджмент
• Мұнай, Газ
• Мұрағат ісі
• Мәдениеттану
• ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
• Педагогика
• Полиграфия
• Психология
• Салық
• Саясаттану
• Сақтандыру
• Сертификаттау, стандарттау
• Социология, Демография
• Спорт
• Статистика
• Тілтану, Филология
• Тарихи тұлғалар
• Тау-кен ісі
• Транспорт
• Туризм
• Физика
• Философия
• Халықаралық қатынастар
• Химия
• Экология, Қоршаған ортаны қорғау
• Экономика
• Экономикалық география
• Электротехника
• Қазақстан тарихы
• Қаржы
• Құрылыс
• Құқық, Криминалистика
• Әдебиет
• Өнер, музыка
• Өнеркәсіп, Өндіріс