Болашақ бастауыш сынып мұғалімдерінің 12 жылдық білім беру жағдайында даярлаудың ғылыми педагогикалық жүйесі

Кіріспе
1. Қазақстанда 12 жылдық білім беру жағдайына көшудіңғылыми.педагогикалық негізі
1.1 Елімізде жалпы орта білім берудің 12.жылдық білім беру жүйесіне көшудің қажеттілігі
1.2 Қазақстандық мұғалімдердің 12 жылдық білім беру жүйесіне көшуге даярлығы

1.3 12 жылдық білім беру жүйесіндегі мұғалімнің кәсіби қызметінің негізгі бағыттары мен мазмұндық ерекшелігі
2. Болашақ бастауыш сынып мұғалімдерінің 12 жылдық білім беру жағдайында даярлаудың ғылыми педагогикалық жүйесі

2.1 Бастауыш сынып мұғалімдерін 12.жылдық мектепке даярлау жұмыстарын ұйымдастыру формасы мен әдістері
2.2 Бастауыш сынып мұғалімдерін оқушылардың функциональды сауаттылығын қалыптастыруға даярлау жұмыстарының мазмұны
2.3 Болашақ бастауыш сынып мұғалімдерін 12.жылдық білім беру жүйесіне даярлау қызметін қалыптастыру мазмұны

Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
Қосымшалар

Қазақстан Республикасы Президентінің «Қазақстан -2050» стратегиялық бағдарламасында елімізде болашақ педагог мамандарды жаңа жүйеде дайындау арқылы әлімдік білім беру кеңістігіне ену міндетін шешу қажеттігі айтылған болатын[1]. Осы келелі тапсырманы орындауда елімізде 2011-2020 жылдарға арналған Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың мемлекеттік бағдарламасы қабылданып, көптеген шаралар жүзеге асырылуда[2].
Қазақстан Республикасында білім беру жүйесін модернизациялау бағытында жүргізіліп жатқан іс-шаралар мен олардың нәтижелері елімізде білім беру реформасының жаңа фазаға өтуге бет алғанын куәләндіріп отыр. Білім беру саласын дамытудағы стратегиялық бағыттардың өміршеңдігін, Болон декларациясының принциптерін жүзеге асыру арқылы әлемдік білім кеңістігіне енуді қамтамасыз ететін «білім беруді түбегейлі жаңарту» қажеттілігіне басымдылық беру мәселесі күн тәртібіне қойылып отыр. Елбасы Н.Назарбаев Қазақстан Республикасы Үкіметінің жаңа құрамының қатысуымен өткен кеңейтілген мәжілісте (17.04.2011ж.) үкімет алдына бүгінгі күннің базалық міндеттерінің қатарына «Қазақстанды әлемдік деңгейдегі білім орталығына айналдыру» мәселесін қойып, оны жүзеге асырудың жолдарын көрсеткен болатын, атап айтқанда, әлемнің дамыған елдерінде білім беру жүйесінің табыстылығы ең алдымен педагог кадрларды даярлау сапасымен, педагог кадрларды іріктеудің қатаңдығымен және педагог статусымен айқындалатындығына басты назар аударылды.

1. Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә. Назарбаевтың Қазақстан халқына Жолдауы «Жаңа әлемдегі-Жаңа Қазақстан». – Астана, 2007. – 70 б.
2. Қазақстан Республикасының 2015 жылға дейінгі білім беруді дамыту тұжырымдамасына түсіндірме // Қазақстан мектебі. – 2004. - №2. - 3-16 б.
3. Білім сапасы-бәсекелестік кепілі. Білім және ғылым министрі Ж. Түйме-баевпен сұхбат // Егемен Қазақстан. -2007, 25 мамыр. – 5 б.
4. Қазақстан Республикасында 12 жылдық жалпы орта білім беру тұжырым-дамасы // Жоба. – Астана, 2007. - 3-9 б.
5. Жексенбаева У.Б Диалог-5. Основные направления обновления содержания образования // Учитель Казахстана. - 2006, 11 декабря. – С.8.
6. Абылкасымова А.Е. Состояние тенденции развития педагогической науки Казахстана прорывные направления приоритеты //Білім. –2006. - №2. –С.64-67.
7. Қазақстан Республикасында 2005-2010ж.ж.білім беруді дамытудың Мемлекеттік бағдарламасы, Астана. 2004.
8. 9.Назарбаев Н.А. Қазақстан халқына жолдауы: Процветание, безопасность, улучшение благосостояния всех казахстанцев // Казахстанская правда, 11 октября, 1997, С.6.
9. Фридман Л.М. О теории учебно-воспитательной самодеятельности //Вопросы психологии. -1998. - С. 2.
10. Педагогика: учебное пособие для студентов педагогических вузов и колледжей / под ред. П.И.Пидкасистого. - М., 1996. - 354 с.
11. Ушинский К.Д. Педагогические сочинения. В 6 т./ АПН СССР. -М.: Педагогика, 1988. - 414 с.
12. Ы.Алтынсарин. 3томдық шығармалар жинағы Алма-Ата: Наука КазССР, 1976.-352 б.
13. Абай. Слова назидания. - Алматы, 1987. - с.80
14. Қазақстандағы педагогикалық ой-пікір антологиясы /Құраст. К.Б.Жарықбаев, С.К.Калиев. - Алма-ата: Рауан, 1995. - 512 б.
15. Байтұрсынов А. Оқыту тұралы./ Қазақстандағы педагогикалық ой-пікір антологиясы /Құраст. К.Б.Жарықбаев, С.К.Калиев. - Алма-ата: Рауан, 1995. - 229б.
16. М.Жұмабаев М. Педагогика / Қазақстандағы педагогикалық ой-пікір антологиясы /Құраст. К.Б.Жарықбаев, С.К.Калиев. - Алма-ата: Рауан, 1995. - 302б.
17. Крупская Н.К. Педагогические сочинения: В 10 т. / Подред.Н.К.Гончарова и др. Т.1. -М.: Академия педнаук, 1957. - 510 с.
18. Макаренко А.С. Избранные педагогические сочинения: В 4 кн. /Под ред. И.А.Каиров, Г.С.Макаренко.- М.: АПН РСФСР. - кн.2: Книга для родителей. - 1949 г. - 347 с.
19. Сухомолинский В.В. Избранные педагогические сочинения: в 3 т. /Сост. О.С.Богданова, В.З.Смоль. -М.: Педагогика, 1980. - 383 с
20. Общая педагогика: учебное пособие. - 2-е изд., перераб. и доп. -М: Логос, 2003. -303 с.
21. Рувинский Л.И. Самовоспитание личности. -- М.: Мысль, 1984. -140с.
22. Личность и общество /Сост. Г.Г.Акмамбетов, А.А. Хамидов. - Ал¬ма-Ата.: Казахстан, 1989. -304 с.
23. Тайчинова М.Г. Проблемы формирования нравственного сознания и поведения подрастающего поколения. - Алма-Ата: «Мектеп», 1975. - 208с.
24. Талызина Н.Ф. Управление процессом усвоения знаний - М.,1984. -344с.
25. Байназаров Р.Б. Воспитание познавательной активности учащихся в процессе внеклассной работы (по материалам исследования школ Казах¬стана) - Алма-Ата: Мектеп, 1984. - 72 с.
26. Мудрик А.В. Общение как фактор воспитания школьников. - М.: Педагогика, 1984. - 112 с.
27. Аргынов Х.К. .Из опыта работы по нравственно-правовому воспи¬танию учащихся и молодежи. - Алма-Ата, 1985
28. Полетаева Н.Н. Постигнуть красоту (об эстетическом образовании и воспитании молодежи). -Алма-Ата: Мектеп, 1985. - 168 с.
29. Амонашвили Ш.А. Размышления о гуманной педагогике. - М.: Из¬дательский дом Ш.Амонашвили, 2001. - 461 с.
30. Проблемы принятия оптимальных решений в педагогической дея¬тельности: Сб. научн, тр. [ред. кол.: Г.А.Победоносцев (отв.ред.) и др.]. -М.:НИИОП.-1984.-93с.
31. Богданова О.С., Петрова В.И. Воспитание, культура, поведение учащихся 1-3 классов: Пособие для учителя. -- М.: Просвещение, 1972. -176с.
32. Мудрик А.В. Самые трудные годы. - М.: Знание, 1990. - 64 с.
33. Мудрик А.В. Введение в социальную педагогику. -- М.: Знание, 1997.-368с.
34. Наурызбай Ж. Ұлттық мектептіңұлы мұраты. - Алматы: Ана тілі, 1995.-152 бет.
35. Созонов В.П. Организация воспитательной работы в классе. - М.: Центр «педагогический поиск», 2000. - 160 с.
36. Филонов Т.В. Феномен гражданственности в структуре личностно¬го развития // Педагогика, 2002, № 10
37. Шилова М.И. Учителю о воспитании школьников. - М.: Педагоги¬ка, 1990.- 144с.
38. Щуркова Н.Е. Новое воспитание. -М.: Пед.общество, 2000. - 120 с.
39. Ахметова Г.К. Подготовка учительских кадров в педагогических вузах (1958-2000 г.г.): автореф. ... д.п.н. -Караганда, 2002 г. -40 с.
40. Беспалько В.П., Татур Ю.Т. Системно-методическое обеспечение учебно-воспитательного процесса подготовки специалистов: Учебно-методическое пособие. - М.,1989. - 144 с.
41. Каргин С.Т. Влияние профессионального взаимодействия в вузов¬ском педагогическом процессе на качество подготовки будущих учителей: автореф. дис. ... д.п.н. - Алматы, 2000. - 40 с.
42. Узакбаева С.А., Кожахметова К.Ж. Этнопедагогическое образова¬ние студентов высшей школы. - Алматы: Өнер, 1998. - 56 Б.
43. Молдажанов А.А. Особенности формирования педагогической культуры будущего учителя.: автореф. дис. к.п.н. - Алматы 1996. - 28 с.
44. Мусин К.С. Профессиональная подготовка учителей в Казахстане, России, Англии и США (сравнительно-педагогический аспект): автореф. дис. ... д.п.н. - Алматы, 1989. - 32 с.
45. Нысанбаев А.Н. Философия взаимопонимания. - - Алматы: Казак энциклопедиясы. - 2001. - 400 с.
46. Сластенин В.А. и др. Педагогика: Учебное пособие для педвузов /под ред. Сластенина В.А. - М.: Академия, 2002. - 567 с.
47. Стыбаева А.Ш. Формирование нравственно-профессиональных ка¬честв будущего учителя: автореф. дис. к.п.н. - Тараз, 1999. - 28 с.
48. Хмель Н.Д. Теоретические основы профессиональной подготовки учителя. - Алматы: Рылым, 1998. - 320 с.
49. Хмель Н.Д., Куанышев Ш.Ш., Молдажанов А.А. Особенности формирования культуры будущего учителя: Учебное пособие. -- Алматы, 1996.-185 с.
50. Ананьев Б.Г. Человек как предмет познания. - 3-е изд. - СПб.: Пи¬тер, 2002.-288 с.
51. Бодалев А.А. Личность и общение //Избранные труды. - М.: Педа¬гогика, 1983.-271 с.
52. Личностный потенциал работника: Проблемы формирования и раз¬вития / под ред. В.Г. Нестерова, Л.И. Иванько. - М.: Наука, 1977. - 226 с
53. Прохорова М.В. Теоретические и методические основы формиро¬вания управленческой компетентности специалистов по физической культу¬ре и спорту в условиях высшего физкультурного образования: Дис. ... д.п.н. -СПб., 1992.-455с.
54. Аскин Я.Ф. Философский детерминизм и научное познание. - М., 1977.-189 с.
55. Терехов П. Проблема стандартизации высшего педагогического образования //Педагогика, 2001. - № 6. - С. 14
56. Сохань Л.В. Интеллектуальный потенциал личности: Социальная структура социалистического общества и всестороннее развитие личности. -М., 1983.-с.
57. Митина Л.М. Формирование профессионального самосознания у учителя //Вопросы психологии. - 1990. - № 3. - С.58 - 64
58. Профессиональная педагогика: Учебник для обучающихся по педа¬гогическим специальностям и направлениям. -- М.: Ассоциация «Профес¬сиональное образование», 1999. - 512 с.
59. Шиянов Е.Н. Гуманизация профессионального становления педа¬гога // Сов.педагогика. - 1991., №9, - с. 80-84
60. Мальковская Т.И. Социальная активность школьников. - М, 1978. -246с.
61. Балтабаев Н.Х. Педагогическая культурология: Учебное пособие. -Алматы: РНК, 2000. - 268 с.
62. Шевандрин Н.И. Психодиагностика, коррекция и развитие лично¬сти. - М.: Гуманитарный издательский центр ВЛАДОС, 1999. - 512 с.
63. Пфейфер Н.Э. Профессионально-педагогический потенциал спе¬циалиста по физической культуре и его формирование в условиях высшего педагогического образования: Дис. ... д.п.н. - СПб., 1996. - 283 с.
64. Фокин Ю.Г. Преподавание и воспитание в высшей школе: Методо¬логия, цели и содержание, творчество: Учебное пособие для студентов выс¬ших учебных заведений. -- М.: Издательский центр «Академия», 2002. -224с.
65. Фридман Л.М. Психопедагогика общего образования. Пособие для студентов и учителей. — М.: Изд-во «Институт практической психологии», 1997.-288с.
66. Рубинштейн Л.С. Психологическая наука и дело воспитания //Рубинштейн Л.С. Проблемы общей психологии. - М., 1976 г. - 191 с.
67. Каптерев П.Ф. Дидактические очерки. Теория образования //Избранные педагогические сочинения. - М.,1982. - 357 с.
68. Выготский Л.С. Педагогическая психология. - М., 1991. - 192 с.
69. Макаренко А.С. Лекции о воспитании детей. /Соч. в 7 т. - М., 1957. - т.4, 349 с.
70. Борисенков В.П. ВУЗ как воспитательное пространство //Педагогика, №24, 2002. - с. 24
71. Аймагамбетова О.Х. Основы этнопсихологии. Учебное пособие. -Алматы: Литература, 2003. - с.20
72. Узакбаева С.А., Кожахметова К.Ж. Использование методов казах¬ской этнопедагогики при изучении педагогических дисциплин. - Алма-Ата: Энер, 1998.-64с.
73. Крысько В.Г. Этнопсихологический словарь. - М., 1999. - С. 136
74. Абылкасимова А., Рахимова X. Қазақстан Республикасында Жоғарғы білім беру стратегиясы тұралы. //Жоғары мектебі №5, 1998. - 18-22б.б
75. Постановление Коллегии МОН - Астана, 2002 г.
76. Сейтешев А. Национальный характер и особенности его становле¬ния //Мысль, №5, 2001. - с. 66-69
77. Бороноев А.О., Павленко В.Г. Этническая психология. - СПб, 1994. -С. 9
78. Донченко Е.А., Сохань Л.В., Тихонович В.А. Формирование ра¬зумных потребностей личности: Социальный и педагогический аспекты. -Киев, 1984.-с.
79. Пискунов А.И. Педагогическое образование: цель, задачи, содер¬жание //Педагогика, 1995, №4. - с. 5-8
80. Бондаревская Е.В. Ценностное основание личностно-ориентированного воспитания // Педагогика, 1995, №4. - С. 32
81. Давыдов В.В. Учебная деятельность: состояние и проблемы иссле¬дования // Вопросы психологии, 1991, № 6. - 514 с.
82. Государственный стандарт образования ГОСО РК 3.07.029 – 2011
83. Государственный стандарт образования ГОСО РК 3.07.250 - 2013
84. Выдрин В.М. Модель специалиста широкого профиля //Теория и практика физической культуры, 1978, №8. - С. 48-50
85. Скаткин М.Н. Методология и методика педагогических исследова¬ний. -М.: Педагогика, 1987. - 152 с.
86. Орлов А.Б. Потребностно-мотивационные факторы эффективности учебной деятельности студентов вуза. - М., 1998. - 525 с.
87. Философия образования в перспективе XXI века. - ЮНЕСКО, 1989
88. Аль-Фараби Абу Насыр Мухаммад. Социально-этические тракта¬ты. - Алма-Ата: Рылым, 1973. - 400 с.
89. Ш.Құдайбердиев. Шығармалары. -- Алматы: Жазушы, 1988. -267б.
90. Ш.Уалиханов. Шығармалар жинағы 5 т. - Алма-Ата: Каз. энцик¬лопедия, 1985. - 164 б.
91. Степанов Е.Н., Лузина Л.М. Педагогу о современных подходах и концепциях воспитания. - М.: ТЦ Сфера, 2002. - 160 с.
92. Бехтерев В.М., Щелованов Н.М. К обоснованию генетической реф¬лексологии //Новое в рефлексологии и физиологии нервной системы: Т. 1. -ГНЗ, 1928.-С.78
93. Павлов И.П. Избранные произведения /под ред.С.Корштоянца. -М.: Политиздат, 1951.-582 с.
94. Сеченов И.М. Физиология нервной системы. Избранные произве¬дения. - М.: АПН СССР, 1952, т. 1. - 772 с.
95. Теплов Б.М. Избранные труды в 2 т. - М.: Педагогика, 1985, Т. 1 -328с.
96. Баевский Р.М., Кириллов О.И., Клецкин С.З. Математический ана¬лиз изменений сердечного ритма при стрессе. - М.: Наука, 1984. - 226 с.
97. Берсенева А.П., Сбруев Ю.Н.Влияние занятий физической культу¬рой на уровень здоровья в различных профессиональных группах //Всесоюзная конференция «Медицинские и социально-экономические про¬блемы физической культуры». - М., 1988, г. с. 19-20
98. Брехман И.И. Введение в валеологию - науку о здоровье. -- Л.: Наука, 1987.-125с.
99. Козлов И.М., Муравьев В.П., Самсонова А.В. Критерии отбора специальных упражнений бегунов /Физическая культура, спорт, здоровье нации: Материалы международной конференции, 1996, СПб, Россия. 215с.
100. Агеевец В.У. Методологические и организационно-педагогические факторы совершенствования управления физической куль¬турой в современном социалистическом обществе: Автореф. дис. ... д.п.н. -М, 1986.-55с.
101. Ковалев А.Г., Мясищев В.Н. Психические особенности челове-ка. - т.2. - Л.: ЛГУ, 1960. - 89 с.
102. Кузьмина Н.В. Формирование педагогических способностей. -Л.: Изд-во ЛГУ, 1961.-132 с.
103. Уманский Л.И. Методы экспериментального исследования со-циально-психологических феноменов //Методология и методы социальной психологии. - М., 1977. - С.58 - 65
104. Кульневич С.В. Педагогика личности от концепций до техноло-гии: Учебно-практ. пособие. -- Ростов на Дону: Творческий центр «Учи¬тель», 2001.- 159с.
105. Волкова Г.Н. Педагогика жизни. - Чебоксары, 1989. - 384 с.
106. Леонтьев А.Н. Деятельность, сознание, личность. -- М.: Полит-издат, 1979.-304с.
107. Леонтьев А.Н. Избранные психологические произведения в двух томах. - М.: Педагогика, 1983. - 320 с.
Ломов Б.Ф. Методологические и теоретические проблемы пси-хологии. - М.: Наука, 1999. - 350 с.
108. Роджерс К. Взгляд на психотерапию. Становление человека. -М.: Прогресс, 1994. - 128 с.
109. Ильина Т.А. Педагогика. Курс лекций (для пед.институтов), М., 1984.-459 с.
110. Крутова О.Н. Человек и история: Проблемы человека в социаль¬ной философии марксизма - М., 1973. - 192 с.
111. Лернер И.Я. Развитие мышления учащихся в процессе обучения истории: пособие для учителей. - М.: Просвещение, 1982. - 191 с.
112. Лернер И.Я. Взаимосвязь обучения и воспитания в целостном учебно-воспитательном процессе: Новые исследования в педагогических науках.-М., 1986, №2, С. 14-18
113. Лихачев Б.Г. Философия воспитания. - М.: Прометей. - 1996. -147с.
114. Гершунский Б.С. Образование в третьем тысячелетии: гармония знания и веры // Педагогика. - 1998. - № 2. - С.33
115. Гершунский Б.С. Философия образования. - М., 1998. - 608 с.
116. Битинас П., Голубев Н«. Введение в диагностику воспитания. -М.: Педагогика, 1989. - 142 с.
117. Шадриков В.Д. Проблема системогенеза профессиональной дея¬тельности. - М., 1982. - 185 с.
118. Джандильдин Н.Д. Природа национальной психологии. - Алма-ата, 1971.-304 с.
119. Абдикаримов М.О.. Балтабай Е.Л. Использование творческого наследия жырау при изучении этнопедагогики казахского народа. Учебное пособие. - Семипалатинский Университет им.Шакарима. - Семипалатинск, 2002.-С.22
120. Солдатова Г.У.Психология межэтнической напряженности,М,1998.-443с
121. Нысанбаев А.Н., Соловьев Т.Т. Изменимся вместе с детьми: Фи-лософское обоснование предмета «Самопознание». - Алматы: Институт фи¬лософии и политологии МОН РК, 2002. - 68 с.
122. Абдулатипов Р.Г. Национальное воспитание школьников на уроке информатики /Человек. Наука. Общество. - М., 1991. - 222 с.
123. Кульмагамбетова С., Нурмакова М. Развитие методов проектной деятельности студентов в сфере национально-этнической культуры //Высшая школа Казахстана, № 3, 2001. - С. 184 - 188
124. Ахметова Г. Роль и значение национального компонента в под-готовке педагогических кадров в современных условиях /Казакстан жогары мектеб!, №1, 2002
125. Этнопедагогика народов Казахстана. Сборник научных трудов /Под ред. Г.Н.Волковой и К.Ж.Кожахметовой. -- Алматы: Алем., 2001. -305с.

Пән: Педагогика
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 77 бет
Таңдаулыға:

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
Қ.А.Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік университеті

Қорғауға жіберілді
___________
кафедрамеңгерушісі
________ п.ғ.к., доцент Тоққұлова Г.Т.

ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС

Тақырыбы: Болашақ бастауыш сынып мұғалімдерінің 12 жылдық білім беру
жағдайында даярлаудың ғылыми педагогикалық жүйесі

5В010200 – Бастауыш оқыту педагогикасы мен әдістемесі мамандығы

Орындаған Сейдәліева Г.Р.

Ғылыми жетекшісі,
п.ғ.к., доцент Кушеров Н.М.

Түркістан 2014

МАЗМҰНЫ

Кіріспе
1. Қазақстанда 12 жылдық білім беру жағдайына көшудіңғылыми-педагогикалық
негізі
1.1 Елімізде жалпы орта білім берудің 12-жылдық білім беру жүйесіне
көшудің қажеттілігі
1.2 Қазақстандық мұғалімдердің 12 жылдық білім беру жүйесіне көшуге
даярлығы

1.3 12 жылдық білім беру жүйесіндегі мұғалімнің кәсіби қызметінің негізгі
бағыттары мен мазмұндық ерекшелігі
2. Болашақ бастауыш сынып мұғалімдерінің 12 жылдық білім беру
жағдайында даярлаудың ғылыми педагогикалық жүйесі

2.1 Бастауыш сынып мұғалімдерін 12-жылдық мектепке даярлау жұмыстарын
ұйымдастыру формасы мен әдістері
2.2 Бастауыш сынып мұғалімдерін оқушылардың функциональды сауаттылығын
қалыптастыруға даярлау жұмыстарының мазмұны
2.3 Болашақ бастауыш сынып мұғалімдерін 12-жылдық білім беру жүйесіне
даярлау қызметін қалыптастыру мазмұны

Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
Қосымшалар

Кіріспе.
Қазақстан Республикасы Президентінің Қазақстан -2050 стратегиялық
бағдарламасында елімізде болашақ педагог мамандарды жаңа жүйеде дайындау
арқылы әлімдік білім беру кеңістігіне ену міндетін шешу қажеттігі айтылған
болатын[1]. Осы келелі тапсырманы орындауда елімізде 2011-2020 жылдарға
арналған Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың мемлекеттік
бағдарламасы қабылданып, көптеген шаралар жүзеге асырылуда[2].
Қазақстан Республикасында білім беру жүйесін модернизациялау бағытында
жүргізіліп жатқан іс-шаралар мен олардың нәтижелері елімізде білім беру
реформасының жаңа фазаға өтуге бет алғанын куәләндіріп отыр. Білім беру
саласын дамытудағы стратегиялық бағыттардың өміршеңдігін, Болон
декларациясының принциптерін жүзеге асыру арқылы әлемдік білім кеңістігіне
енуді қамтамасыз ететін білім беруді түбегейлі жаңарту қажеттілігіне
басымдылық беру мәселесі күн тәртібіне қойылып отыр. Елбасы Н.Назарбаев
Қазақстан Республикасы Үкіметінің жаңа құрамының қатысуымен өткен
кеңейтілген мәжілісте (17.04.2011ж.) үкімет алдына бүгінгі күннің базалық
міндеттерінің қатарына Қазақстанды әлемдік деңгейдегі білім орталығына
айналдыру мәселесін қойып, оны жүзеге асырудың жолдарын көрсеткен
болатын, атап айтқанда, әлемнің дамыған елдерінде білім беру жүйесінің
табыстылығы ең алдымен педагог кадрларды даярлау сапасымен, педагог
кадрларды іріктеудің қатаңдығымен және педагог статусымен
айқындалатындығына басты назар аударылды.
Осы тұрғыда жоғары педагогикалық білім беру жүйесін жаңарту, болашақ
педагогтарды даярлаудың кәсіби-педагогикалық қызметін модельдеу және оның
тиімділігін көрсету мәселесі әлі де толық шешімін таппағанын айта кеткен
жөн.
Қазақстанда аталған мәселелерді шешуде құзырлылық қатынасты жүзеге асыру
қажеттілігі негізге алынғанымен оны жүзеге асырудың механизмдері
жеткілікті айқындалмаған. Білім беру мазмұнының соңғы нәтижеге бағдарлануы
және білімгерлер мен профессор-оқытушылардың академиялық ұтқырлығын
қамтамасыз ету құзырлылық қатынасты қалыптастыруға жағымды ықпал жасайды.
Сондықтан болашақ мұғалімнің кәсіби және әлеуметтік белсенділігін
қамтамасыз ететін жаңа мазмұн, әдістер және ұйымдастыру формалары керек.
Осы мақсатта білімгерлердің академиялық ұтқырлығын дамытуға мүмкіндігі
жоғары білімдік бағдарламалардың сапасын арттыру қажет, яғни шетелдік
университеттермен бірлесе дайындалатын бағдарламалардың үлес салмағын
арттырған жөн. Бұл білімгерлердің өзіндік білім алу траекториясын құру
сапасына және мүмкіндік шегін кеңейтуге жағдай жасайды. Болон
декларациясының негізгі принциптерінің бірі болып табылады.
Елімізде бүгінгі күні педагог кадрларды даярлау сапасын арттырудың ең
басты қажеттіліктерінің бірі мемлекеттік білім беру стандарттарына қойыла-
тын талаптарды жетілдіру болып отыр.
Қазіргі уақытта білім беру жүйесі жұмысының тиімділігін анықтайтын
негізгі бағдар педагог кадрларды дайындау нәтижесінің сапалылығы болып
табылады, өйткені білім беру жүйесінің барлық салаларының тиімділігі сол
кадрлардың қызметіне тәуелді. Өркениеттің алға басуы барлық уақытта мақсаты
жас ұрпақты адамзаттың бұрынғы ұрпақтары қалдырған құндылықтарымен
тәрбиелеу болып табылатын білім беру жағдайына тәуелді қойылды. Мұнда
мәдениет пен білімді беруші қызметін мұғалім атқарды. Оның жеке тұлғасы
өткен ғасырлардың көрнекті педагогтерінің назарының басты объектісі және
одан кейінгі зерттеулердің негізгі пәні болды.
Педагогикалық білім берудің мәнін мұғалімнің үздіксіз, бірегей кәсіби-
жеке тұлғалық даму процесі құрайды. Қазіргі заманғы педагогикалық ғылымда
“білім беру” термині төмендегіше түсіндіріледі:
- жекетұлғаның өмір жолын абыройлы таңдау мүмкіндіктерін кеңейтуге және
жекетұлғаның өзін-өзі дамытуға бағытталған процесс ретіндегі білім беру
(А.Т.Асмолов 112);
- білім беру адамның заттық, әлеуметтік және рухани мәдениет әлеміндегі
белсенді қатысуы жолымен өз-өзінде әлем бейнесін жасауы (А.А.Вербицкий
19,67);
-білім беру адамның мақсатты, педагогикалық ұйымдастырылған және
жоспарлы әлеуметтену барысы мен нәтижесі (А.В.Петровский 113).
Біз “білім берудін мазмұны қоғамның қазіргі және келешектегі
қажеттіліктерін, адам танымының ерекшеліктерін көрсетуі керек, әлеуметтік
даму тенденциялары есебінің негізінде қоғамда қабылданған білім беру
дамуының концепцияларына сай болуы керек... ” деген Г.Ж.Меңлібекованың
(114, 93) тұжырымдамасымен келiсеміз.
Дамудың үздіксіздігі мұғалімнің кәсіби-жеке тұлғалық қасиеттерінің мына
кезеңдерде жалғаса отырып дамитындығын білдіреді:
- профориентациялық, мамандандырылған,
- базалы кәсіби дайындықтың;
- ЖОО-ны бітіргеннен кейінгі кәсіби қалыптасудың және одан әрі кәсіби
жетілдірілудің.
Білім беру мазмұнының, педагог-кадрлар, мамандар дайындығының
мәселелері барлық уақытта ғалым-педагогтер мен психологтардың басты
назарында болып келді және бола да береді. Мұғалімнің жеке тұлғасының даму
іліміне және әдістемесіне, оның қоғамдағы роліне С.И.Архангельский-дің,
Е.П.Белозорцевтың, С.Т.Вершловскийдің, Н.В.Кузьминаның, Ю.Н.Кулюткиннің,
А.С.Макаренконың, А.В.Мудриктің, В.А.Сластениннің, Т.С.Сухобскаяның,
Н.Ф.Талызинаның, С.П.Шацкийдің, Ю.П.Азаровтың, И.А.Зязюннің және
басқалардың зерттеулері арналған (1; 2; 3; 4; 7; 8; 9; 11; 12; 13; 14; 27;
29;)
Мұғалім мамандар дайындығы мәселесінің теориялық жасалуына, оқу
процесін жетілдірудің мәселелерін зерттеуге О.А.Абдулинаның,
Ю.К.Бабанскийдің, В.П.Беспальконың, А.А.Вербицкийдің, В.Н.Вергаловтың,
Ф.Н.Гонобалиннің, Э.А.Гришиннің, С.Б.Елконовтың, В.А.Кант-Коликтің,
Н.Д.Никондровтың, И.П.Раченконың және басқалардың (15, 16, 18, 19, 20, 21,
22, 23, 24, 25, 115) педагогикалық зерттеулері арналған.
Олардың жұмыстарында мұғалім мамандығына қойылатын негізгі талаптар
нақтыланады және анықталады, педагогикалық шеберлік пен шығармашылықтың
қалыптасу механизмдері бөлінеді. Н.Ф.Гонобалин (21) және Н.В.Кузьмина (5-6)
мұғалімнің кәсіби қызметінің құрылымын зерттеу бойынша көп жұмыстар жасады.
В.А.Сластенин (11) және басқалар мұғалімнің жеке тұлғасының ерекшеліктерін
және олардың кәсіби қызметте көрінісін зерттеді. И.П.Раченко мұғалім
қызметі тиімділігінің педагогикалык еңбектің ғылыми ұйымдастырылуына
тәуелді болатындығын дәлелдеді. Ю.П.Азаров (27) және И.А.Зязюн (29) өз
назарларын педагогикалық шеберліктің қалыптасуына аударады. Бұл зерттеу
жұмыстары О.А.Абдулинаның, Л.Ф.Спиринаның (26) және басқалардың
зерттеулерінде орын алған оқу-тәрбие ісінің нақты мәселелерін шешуі үшін
болашақ мұғалімдерде педагогикалық дағдылардың қалыптасуы мәселелері
ғалымдардың зерттеуінің негізі болды. В.А.Сластениннің (10-11),
А.Ф.Спириннің (26) және Э.А.Гришиннің (22) зерттеулерінде мұғалімнің жеке
тұлғасы қасиеттерінің, құлықтық-әдептік сапалардың және жалпы педагогтік
дағдылардың өзара байланыса жасалған.
Осы тұрғыда Абай атындағы ҚазҰПУ ғалымдарының соңғы жылдары
Н.Д.Хмельдің жетекшілігімен болашақ мұғалімдерді кәсіби қызметке дайындау
мәселелерін шешуге арналған үлкен жұмыстардың орындалғанын айтып кеткен
жөн. Н.Д.Хмель болашақ мұғалімдердің кәсіби дайындығының табыстылығы оны
педагогикалық процестің мәнділігін түсінуді үйретуге және оны меңгеру
дағдысына тікелей тәуелді, қатысты болатындығын атап көрсетеді.
Н.Д.Хмельдің зерттеулері мақсаттарды іске асыруда арнайы дайындықтың
қажеттігін және тұтас педагогикалық процесті меңгермейінше, мұғалім өз
назарын тек оқытатын пәніне ғана аударатынын және өзінің кәсіби өсуінде
жеткілікті табысқа ие бола алмайтындығын көрсетті. ЖОО-да оқып жүргеннің
өзінде-ақ болашақ мұғалімді жалпы білім беретін мектептің педагогикалық
процесін басқаруы бойынша өзінің іс-әрекетінің барысы мен нәтижелеріне
тыңғылықты талдауына дайындау қажет. Н.Н.Ханның зерттеулерінде мұғалімнің
оқушыларымен ынтымақтас-тығы негізінде педагогикалық процестегі ұжымдық
танымдық іс-әрекетті, қызметті орындау үшін мұғалімнің дидактикалық
дайындығын негізгі бағыттарын көрсете алды. Мұғалімнің кәсіби дайындығы
тұтас педагогикалық процестің ілімі мен практикасының бірлігімен
айқындалады. Сондықтан білімгерлерді оқытқанда дайындықтың кәсіби деңгейін
жүйелі көрсететін көрнекі құралдардың сәйкестендірілген кешеніне
–жиынтығына сүйену қажет. М.И.Ильясов (59) өз зерттеуінде болашақ
мұғалімдердің шығармашылық қызметке дайын болуы тұтас педагогикалық
процестің теориясы мазмұнын жақсы түсінуіне қарай болатындығын дәлелдеді.
К.М.Мұхамеджанов (34), В.В.Шахгулари (40) және Т.П.Смолькиналардың
еңбектерінде (41) болашақ мұғалімнің мектептегі шығармашылық қызметке
дайындығы мәселелері қарастырылады.
12 жылдық білім беру жүйесіне мұғалімдерді даярлау жөніндегі
педагогикалық мәселелерді пайдалану жолымен іске асыруды А.Б.Бекманов
(116), А.Т.Кенжебаев (117), К.М.Мұхамеджановтар қарастырды (34). С.Т.Каргин
оқытудың бір бағыттылығының болашақ мұғалімдердің педагогикалық ой-
өрісінің қалыптасуындағы елеулі рөлін дәлелдеді. М.Мухамедин (56),
Н.К.Ахметов (57) және Д.И.Иргалиевалар (58) бастауыш мектептің болашақ
мұғалімінің дайындығында ойынмен оқытудың ілімі мен тәжірибесін жасады.
А.С.Қадырова (118) болашақ мұғалімнің кәсіби дайындығы ісінде жағдаятты
модельдеуді қолдану мүмкіндіктерін қарастырды. Т.А.Абдулкаримова (62)
студенттердің бастауыш мектепте ақпараттандыру жүйелерін пайдалану
мәселелерін қарастырады. Алдағы болатын тәжірибеден өту және өзінің кәсіби
дайындығының алғашқы кезеңінде табысты бейімделуге ЖОО дайындығының әсеріне
Т.Н.Қасабекованың (55), С.В.Фатеевтің (60), Е.А.Абеновтың (61) зерттеулері
арналған. Барлық осы және басқа да зерттеулер мұғалімнің кәсіби дайындығын
жетілдіруде тұтас педагогикалық процесс ілімінің рөлін нанымды дәлелдеп
берді.
Елімізді осы бағытта жүргізілген зерттеу жұмыстарының барлығында
мұғалімнің жеке шығармашылық жетістіктерін үздіксіз даму категориясына
көтеру қажеттігі, ол үшін олардың технологиялық мәдениетін тек өз бойында
ғана емес, сонымен бірге оқушы бойында қалыптастыру мүмкіндігін күн
тәртібіне қою біздің білім беру сапамыздың дамыған елдер деңгейіне көтеруге
болатындығы айтылды. Қазақстан Республикасында оқушылардың функциональды
сауаттылығын қалыптастырудың 2012-2016 жылдарға арналған іс-қимыл
жоспарында мұғалімдердің оқушылардың технология лық мәдениетін
қалыптастыруғабассты назар аудару қажеттігін атап көрсетеді.
Қазақстандағы 12 жылдық білім беруге көшуге даярлық барысында отандық
және шетелдік оқыту теориясындағы, педагогика мен психологиядағы ізгілікті
дәстүрлер мен ой–пікірлерді зерделеп, адамға бағытталған әлеуметтік-психо-
логиялық танымды дамытудың маңызы зор. Отандық педагогикада адамзат
жинақтаған тәжірибені келесі ұрпаққа беру мақсатын сақтай отырып, негізгі
бағдардың жеке тұлғаның азаматтық белсенділігін арттыруға, рухани-
адамгершілік қуатын қалыптастыруға бағытталғаны аса қажет. Сондықтан, білім
берудің жаңа ізгілік бағыттары, мазмұны мен міндеттері, әдіс-тәсілдері
іздестіріліп, оқушының дүниені тұтастықта қабылдауы арқылы өзіндік дамыту
жолдарын зерделеу–басты мәселелердің бірі.
Бүгінгі білім жүйесінде Д.Дьюи атап өткендей, Үлкен өзгерістер
басталуда. Ол маңызы жағынан, К.Коперниктің жаңалығына (Күн астрономиялық
орталық, басқа планеталар оның айналасында шоғырланады, оны айнала
қозғалады) тең болып отыр, яғни оқушы тұлғасы орталыққа айналып, барлық
педагогикалық әрекеттер оның айналасына шоғырландыра жүргізіледі.
12 жылдық білім беру жүйесіне көшу- әлемдік білім кеңістігіне еркін
енуді көздейтін заман талабынан туындап отырған мәселе. Мектеп бітірушінің
әлеуметтік және қоғамдық өмірдегі өзгерістерге икемделе отырып, еркін
енуіне дайындығын тың мазмұнды жаңа мектеп қана қамтамасыз ететінін әлемдік
тәжірибе көрсетіп отыр [4, 5]. Мәселен, алдыңғы қатарлы дамыған елдердің
Финляндия, Қытай, АҚШ 12 жылдық білім беруге көшуіндегі нақты қадамдары
еліміздің білім беру жүйесіне едәуір өзгеріс енгізу қажеттілігін
дәйектейді. Біз бүгінгі күні осындай әлемдік білім беру жүйесіне
негізделген басым бағыттарды қарастырып отырмыз.
Білім беру өзінің бағыттарына адам мен қоғамның өзекті мәселелерімен
бірге ұзақ мерзімді қажеттіліктерге қарай толықтырулар жасап отыр. Осы
тұрғыда ХХI ғасырдағы Қазақстанның білім беру жүйесі мен даму
қажеттіліктері шешетін міндеттердің сәйкессіздігімен объективті қарама
қайшылықтар тууда. Осындай қарама–қайшылықтар білім беру жүйесін 12 жылдық
мерзімге ұзартуды негіздеп отыр. Білім және ғылым министрлігі үш жылдың
ішінде заманға сай білім алуға және озық технологияларды игеруге мүмкіндік
беретін білім берудің тиімді инфрақұрылымын жасауды аяқтайтын болсын
делінген [9]. Бұл Қазақстан Республикасындағы білім берудің 12 жылдық
мектеп жүйесіне ауысуын жан-жақты қадағалап, олқылық жерлерін толықтырып,
қайта қарастыру мен тиімді жолдарын табуды негіздеп отыр, өйткені жаңа
үлгіге көшу бұл шешуші, әрі жауапты істің бірі болып табылады, оған
оқушының тағдыры тікелей байланысты.
12 жылдық білім берудің көздейтін мақсаты– еліміздегі білім беруді
халықаралық білім кеңістігіне енгізу, халықаралық білім беру талабымен
сәйкестікте болу, соның нәтижесінде еуропа елдері қабылдаған орта білім
берудің халықаралық стандартына сәйкестендіру, білім сапасын көтеру және
жоғары динамикалы, жаһандану дәуірінде өмір сүру үрдісін, ойлау мен қарым-
қатынасты түбегейлі өзгертетін байланыс құралының қарқынды дамуын, сондай-
ақ адамның интеллектісіне, әл-ауқаттылығына, соның икемділігіне қол
жеткізетін тәсілдерді қолдану арқылы қоғамның негізгі капиталын құру болып
табылады.
Білім беруді жаңарту – үнемі алға қарай ұмтылу мен даму үрдісі, білім
беруде кезең-кезеңмен өтетін және алынған нәтижелерге сәйкес түзету енгізі-
ліп, талданылатын өзгерістер. Сонымен қатар, білім беруді жаңарту үрдісі
салт-дәстүрді, мәдени мұраны, жалпыұлттық құндылықтарды көздің қарашығындай
сақтауды талап ететін тұрақты жүйелерден тұрады.
Осылайша педагогика және психологиялық әдебиеттерде мектептегі білім
беру жұмысы кеңінен қарастырылған. Алайда педагогика ғылымы мен
практикасында 12 жылдық білім беру мазмұны мен ерекшеліктері, тиімді
ұйымдастыру мәселесі толық зерттелмегені анықталды
Міне, сол себепті бүгінгі таңда Қазақстан республикасында Европалық
білім беру кеңістігіне енуде мұғалімнің12 жылдық білім беру жүйесіне
даярлығын қамтамасыз етубасты мәселе болып табылып отыр.Аталған мәселені
түбегейлі зерттеу қажеттігі біздің дипломдық жұмысымыздың тақырыбын
Болашақ бастауыш сынып мұғалімдерінің 12 жылдық білім беру жағдайында
даярлаудың ғылыми педагогикалық жүйесі деп таңдауға мүмкіндік берді.
Мақсаты:еліміздегі12 жылдық білім беру жүйесіне болашақ бастауыш сынып
мұғалімдерін даярлаудың ғылыми педагогикалық негізін көрсету.
Зерттеу нысанасы: болашақ бастауыш сынып мұғалімдерін даярлау процесі.
Зерттеу пәні: бастауыш сынып мұғалімдерін даярлау жүйесінің мазмұны.
Зерттеу міндеттері:
- 12 жылдық білім беру жүйесінің ерекшелігін көрсету;
-бастауыш сынып мұғалімдерінің 12 жылдық мектепке даярлығынзерттеу;
- Қазақстандық және әлемнің дамыған елдерінің 12 жылдық білім беру
жүйелеріне салыстырмалы талдау жасау;
- бастауыш сынып мұғалімдерін 12 жылдық білім беру жүйесіне даярлау
жұмыстары мен олардың мазмұны бойынша ғылыми педагогикалық жұмыстарды
зерттеу;
- 12 жылдық білім беру жүйесіне болашақ бастауыш мұғалімдерді даярлаудың
жаңа мазмұнын көрсету.
Зерттеудің ғылыми болжамы: бастауыш сынып мұғалімдерін 12 жылдық білім беру
жүйесіне даярлауда бүкіладамзаттық құндылықтар мен оқытудың және тәрбиенің
озық мәдени тәжірибелеріне сүйенсе, яғни мәдени даму парадигмасының
талаптарын негізге алса, онда осы бағытта білім алған немесе кәсіби
қалыптасқан маман жоғары деңгейдегі шебер маман болып қалыптасады. Оқушылар
өз қажеттіліктерін өтей алатын және оны қандай ортада болмасын тиімді
қолдана алтын деңгейге жетеді. Әрбір жеке адамның тұлғалық дамуы мен
қалыптасуында педагогикалық шарттардың қажеттілігі айқындалады.
Зерттеудің әдіснамалық базасы болып жеке-тұлғалық потенциал теориясы,
танымның диалектикалық теориясы, тәрбие теориясы, біртұтас педагогикалық
үрдіс теориясы, жеке тұлғаны қалыптастырудағы іс-әрекеттің психологиялық
тұжырымдамасы, тұлғалық іс-әрекет танымы негізінде педагогтың кәсіптік
дайындығы табылады.
Зерттеудің ғылыми жаңалығы: бастауыш сынып мұғалімінің оқушылардың
функциональды сауаттылығын қалыптастыру қызметінің негізгі бағыттары
айқындалды және оларға ғылыми-педагогикалық түсініктемелер беріліп, олардың
тиімділігіне халықаралық деңгейде талдау жасалынды. Оқушылардың тек
білімдік мазмұнды жалаң меңгермей оны кезкелген қажеттілік жағдайында
қолдана алуға даярлығын қамтамасыз ете алатын 12 жылдық білім беру
жүйесініңміндетті екендігі расталды.
Зерттеу әдістері. Зерттеудің алдына қойған мақсат пен болжамды шешу және
тексеру үшін ғылыми-педагогикалық зерттеудің бір-бірімен байланысты
әдістері қолданылды: психологиялық-педагогикалық, ғылыми әдебиеттерді, оқу
әдістемелік құжаттарды зерттеу және теориялық талдау, педагогикалық
бақылау, анкета, тест, әңгімелесу, педагогикалық эксперимент, зерттеу
нәтижелерін статистикалық өңдеу әдісі.
Зерттеудің негізгі кезеңдері:
Бірінші кезеңде (2012-2013 ж.ж) зерттеу проблемасының педагогика-
лық теориядағы және практикадағы жағдайы анықталды, жоғары білім берудің
теориясы мен практикасы жөнінде отандық және шетелдік зерттеулерге талдау
жасалды, зерттеу тақырыбы анықталды,зерттеудің ғылыми аппараты жасалды.
Екінші кезеңде (2013-2014 ж.ж.) 12 жылдық білім беру жүйесіне
болашақ бастауыш сынып мұғалімдерін даярлаудың бүкіладамзаттық
құндылықтар мен оқытудың және тәрбиенің озық мәдени тәжірибелері
салыстырылып, болашақ бастауыш сынып мұғалімдерінің 12 жылдық білім беру
жағдайында даярлаудың ғылыми педагогикалық жүйесінің мазмұны айқындалды.
Зерттеу базасы: Қ.А.Ясауи атындағы ХҚТУ, Бастауыш оқыту теориясы мен
әдістемесі кафедрасы
Қорғауға ұсынылған негізгі қағидалар:
1. 12 жылдық білім беру жүйесінің ерекшелігі;

2. Қазақстандық және әлемнің дамыған елдерінің 12 жылдық білім беру
жүйелеріне салыстырмалы талдау нәтижелері;

3. 12 жылдық білім беру жүйесіне болашақ бастауыш мұғалімдерді даярлаудың
жаңа мазмұнына ойылатын талаптар.

1. ҚАЗАҚСТАНДА 12 ЖЫЛДЫҚ БІЛІМ БЕРУ ЖАҒДАЙЫНА КӨШУДІҢҒЫЛЫМИ-ПЕДАГОГИКАЛЫҚ
НЕГІЗІ
1.1 Еліміздегі жалпы орта білім берудің 12-жылдық жүйесіне көшу уақыт
талабы
Білім беру өзінің бағыттарына адам мен қоғамның өзекті мәселелерімен
бірге ұзақ мерзімді қажеттіліктерге қарай толықтырулар жасап отыр. Осы
тұрғыда ХХI ғасырдағы Қазақстанның білім беру жүйесі мен даму қажеттілік-
терін шешетін міндеттердің сәйкессіздігінен объективті қарама-қайшылықтар
тууда. Осындай қарама-қайшылықтар білім беру жүйесін 12 жылдық мерзімге
ұзартуды негіздеп отыр [55, 56, 57].
Қазақстан Республикасы білім берудің деңгейлері мен тәрбие берудегі
педагогикалық-психологиялық кадрлардың жаңа буынды даярланудағы алдағы
атқаратын жүйелі жұмыстары айқындалуда. Сонымен қатар бүгін білім берудің
жүйесін одан әрі жарияландыруды талап етудегі ұзақ мерзімді болашақта білім
беру ұйымының материалдық-техникалық базасын едәуір жаңалау оқу үдерісін
толық ақпараттандыру қажет.
Қазақстан жедел дамып отырған адамзат қоғамынан тыс қалмай, қазіргі
заманға лайық биіктен көрінуі, білім беру жүйесінің деңгейіне байланысты.
Елдің ертеңгі өресі биік, дүниетанымы кең кемел ойлы адамзаттарын өсіру
үшін бүгінгі ұрпаққа ұлттық рухани қазынаны әлемдік озық ой-пікірлермен
ұштастырған сапалы білім мен тәрбие беру қажет [58]. Бүгінгі таңда еліміз
әлемдік білім кеңістігіне ену сатысында болғандықтан, білім беру саласында
күрделі мағынадағы келелі мәселелер туындауда.
Мемлекет басшысының Жолдауында [59] атап көрсетілгендей, ұлттық білім
беру жүйесінің деңгейіне байланысты нарықтық экономика мен жариялылық
ұстанымдарын басты негіз ретінде қарайтын шақта білім беру жүйесінің ескі
моделі күрделі өзгерістерге ұшырап отыр. Қазақстанда әлемдік қауымдастық
мойындаған оқыту мерзімін орта жалпы білім беретін мектептің 12 жылдық
жүйесіне көшуді қолдап, дамыған елдермен арадағы техникалық алшақтықты
азайтуға мүмкіндік алып, поли–мәдени ортада көп тілді бірдей меңгерген
бәсекеге қабілетті тұлға дайындауға бет бұрып отырмыз.
Қазақстан ЮНЕСКО, Еуропалық Қауымдастық, Сорос қоры секілді тағы басқа
әлемдік қауымдастықтағы білім ұйымдарымен қарым-қатынас орната отырып,
әлемдік білім кеңістігіне кіру туралы Лиссабон конвенциясына қол қойған
болатын. Онда білім беруге қатысты қарастырылған негізгі мәселенің бірі –
Қазақстанда жалпы орта білім беру ісінің 12 жылдық мектепте жүзеге асырылуы
болды [60]. Осыған орай ел басшысы Жолдауында атап өткен мәселенің өзі де
осы болып отыр. Сондықтан Қазақстан Республикасындағы 12 жылдық жалпы орта
білім беру Тұжырымдамасы жалпы орта білім беру жүйесінің мақсаты,
міндеттері анықталған негізгі құжаттар әзірленуде. Бұл тұжырымдама ҚР-ның
Білім туралы заңына, ҚР-ғы білім берудегі 2010 жылға дейін дамытудың
мемлекеттік бағдарламасы Болоньдегі Еуропа елдері білім министрлігінің
кеңесіне, ЮНЕСКО-ның үздіксіз білім беру туралы ұсыныстарына сәйкес
әзірленген бағдарламаны негізге ала отырып еліміздегі мектептердің 12
жылдық білім беру жүйесіне ауысуды қолдауда [105, 6 б.].
Білім берудегі қазіргі кездегі міндеті білім алып, білім мен дағды
машықтарына қол жеткізу ғана емес, солардың негізінде дербес әлеуметтік
және кәсіби біліктілікке ақпаратты өзі іздеп тауып, талдау және ұғымды
пайдалану, жылдам өзгеріп жатқан бүгінгі дүниеде лайықты өмір сүру және
жұмыс істеу болып табылады [61].
Бүгінгі уақыт талабына сәйкес білім беруді одан әрі жетілдіру, оқу-
тәрбие үдерісіне озық тәжірибелі, педагогика-психология ғылымының
жетістіктерін кеңінен енгізуді қажет етеді. Богачева В.Р өзінің О ходе
эксперимента по апробации модели 12-летнего образования атты мақаласында
қазіргі мектептердің басты мақсаты әрбір шәкіртті жеке тұлға санап, жан-
жақты дамуына мүмкіндік жасау қажет дейді [62].
Қазақ елінде мектеп ашу, сауаттандыру ісіне талдау жасасақ, бізде жаңа
ХХI ғасырдың басынан бастап жас ұрпаққа білім беруді одан әрі жетілдіруді
немесе 12 жылдық оқуды ұйымдастару қажеттілігін өткен тарих белестері
дәлелдейтін сияқты дейді А.К.Құсайынов салыстырмалы-педагогикалық
талдауында [63].
Ел Президенті Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан халқына Жолдауында ерекше
аталып көрсетілген мәселе: Балаларымыз он жыл оқудан кейін не жоғары оқу
орнына түсуге дайындалуға, не тиісті кәсіптік-техникалық білім алып, өз
бетінше еңбек жолына түсу жөнінде шешім қабылдауға тиіс[59, 9 б.].
Қазақстандық 12 жылдық орта мектептің мақсаты оқу мерзімін ұзарта
отырып, ұлттық және жалпыадамзаттық құндылықтар аясында оқушылардың
білімділігін, біліктілігін, өзгермелі, бәсекелік ортада табысты қызмет
жасау қабілеттілігін, өзін-өзі дамытуға және жүзеге асыруға бейімділігін
қалыптасты-ру, білім мазмұнын ізгілендіру, білім беру мен басқару
тәсілдерін жетілдіру, білім сапасын бағалаудың халықаралық стандарттары мен
нормаларына көшу, әлемдік білім кеңістігіне біртіндеп ықпалдастыру болып
белгіленген [63, 9 б.]. Осы мақсаттар аясында ғылыми-теориялық зерттеулер
мен әлемдік педагогика-лық тәжірибелерге сүйене отырып орта білімнің
мазмұнын өзгертудің төмен-дегідей бағыттары айқындалуда:
- білім мен тәрбиенің әдіснамалық негізі есебінде рухани-мәдени
үйлесімділік құндылықтары мен жеке тұлғаның өзіндік дамуына
бағдарланған дүниетанымдық- білімдік парадигманы басшылыққа алу;
- білім мен тәрбиенің жеке тұлғаның, қоғамның және қоршаған табиғи
ортаның, сонымен қатар бүгінгі және келешек ұрпақтың мүдделері мен
қажет-тіліктеріне үйлесімді болуы, олардың ноосфералық мәнділігі,
мәдени және экологиялық бағыттылығы;
- білімнің гуманитарлық мазмұндылығы, антропологиялық, тұлғалық
бағыттылығы, ұлттық және жалпыадамзаттық құндылықтар негізінде рухани
және мәдени қаныққандығы, жасөспірімдердің жоғары адамгершілік, рухани
тазалық, шынайы отаншылдық пен ұлтжандылық, салауаттылық пен мәдениет-
тілік, коммуникативтілік пен толеранттылық қасиеттерін берік
қалыптастыруға бағытталған оқу мен тәрбиенің тұтастығы және
үйлесімділігі;
- білімнің социо-мәдениеттік ортаның даму заңдылықтары мен өзгеру
құбылыстарына, нарықтық экономиканың, ақпараттық қоғамның өзгермелі
және өскелең талаптарына, ғылымның соңғы жетістіктері мен өндірістік
жаңа технологиялардың дамуына, адамның күнделікті өмірлік
қажеттіліктері мен болашағына сәйкес өзгермелілігі, прагматикалық
мәнділігі, тәжірибелік құндылығы;
- оқушы тұлғасының рухани-мәдени құндылықтарына, даму деңгейлері мен
тұлғалық қасиеттеріне, даму ерекшеліктері мен шығармашылық
қабілеттеріне лайық білімнің көп түрлілігі, көпбағдарлылығы,
көпдеңгейлігі, үздіксіздігі;
- қолайлы педагогикалық-психологиялық жағдай жасай отырып, оқушының
тұлғалық мүмкіндіктерінің ашылуын қамтамасыз етуге, рефлексивтік
тұрғыда өзін-өзі дамытуы, өзін-өзі жүзеге асыру қабілеттерін,
креативтік, дивергенттік, саногендік ойлау қабілеттерін қалыптастыруға
және дамытуға бағытталуы;
- білім, білік, дағдыларын қалыптастырумен қатар оқушының кең ауқымды
біліктілігі, яғни ақпараттық-интеллектуалдық ресурстарды
шығармашылықпен өңдеу, жобалау, талдау жасау, жинақтап қорыту, ұтымды
қолдану біліктілік-терін дамыту.
Еліміздің білім жүйесі ұлтымыздың ұрпақ тәрбиесіндегі даналығынан,
рухани құндылықтарынан, мәдени мұраларынан, ана тілімізден, асыл
дәстүрлерімізден, ұлы педагогтеріміз бен ғұлама-гуманистеріміздің классика-
лық философиялық ой толғауларынан, яғни тереңге бойлаған түп тамырлары-
мыздан нәр алып, үнемі және үздіксіз қанығып отырғанда ғана шынайы,
тәуелсіз ұлттық білім жүйесіне айналып, мелекетіміздің тұрақты дамуына
сенімді жол ашады. Сондықтан, білімнің басты ұстанымы адамды білімдендіру
ғана емес, сол білімді және біліммен қаруландыру руханияттандыру,
адамгершіліктендіру болғаны аса маңызды [64].
Ең бастысы мектеп жұмысы, жас ұрпақты тәрбиелеу мәселесі халық ағарту
орындарының, педагогикалық ұйым аясынан шығып, аса маңызды үздіксіз білім
беру істерінің біріне айналды. Әрбір аяқталған оқу жылының қорытын-дысы қол
жеткен жетістіктермен бірге мектептің оқу-материалдық базасын нығайту, оқу
әдістерін түрлендіріп, оған шығармашылық жаңалықтар енгізу, оқушыларға әр
түрлі мамандықтар үйретіп, оларды белгілі бір мамандыққа даярлау саласында
да көптеген жұмыстар істелініп келеді [65].
12 жылдық білім беру оқушы денсаулығын сақтауды, олардың жүктемесін
азайтуды және ең бастысы оқу сапасын арттыруды көздейді. Қазақстан
Республикасындағы оқушылардың денсаулығын тексеру нәтижесі көрсетіп
отырғандай, балалардың 44,8%-ы денсаулығы нашар, оны ішінде 35%-ы түрлі
ауру формалары бойынша дәрігерлердің үнемі бақылауында болуды қажетсінеді.
Соңғы уақыттарда балалар арасындағы жалпы аурушаңдықтың нақты өсімі
байқалуда. Жалпы аурушаңдық көрсеткіші соңғы 5 жылда 21,9%-ға (1,2 есе)
артқан. Осыған орай қазіргі білім беру тәжірибесінде білім көлемін жинақтай
отырып, оқу материалын жеңілдетуді, сондай-ақ құзырлыққа жетуге бағдарлан-
ған білім мазмұны қарастырылуда.

Ғылыми еңбектерге талдау жасай келе, 12 жылдық оқу мерзіміне ауысу
қажеттіліктерін айқындайтын факторлар анықталды:
1-фактор. Білім беру парадигмасының өзгеруі.Қазіргі мектеп білім берудің
тұлғалық-бағдарланған стратегиясын іске асыруға бағытталған. Оның негізгі
идеясы-оқушыларға механикалық түрде білім беру емес, олардың табиғи
қабілеттері мен әлеуметтік мүдделеріне баса назар аудара отырып, өмірлік
жоспарларын жүзеге асыруына кең мүмкіндіктер жасайтын білім кеңістігін
құру. Оқушыларды жоғары мектеп жүйесінде білім алуға даярлау, не белгілі
бір кәсіптік анықтау арқылы, жалпы орта білім алу формаларын таңдау
мақсатында жоғары буынды оқытуды бағдарландыру мен бүкіләлемдік
беталыстарды ескере отырып, арнайы ұйымдастырушылық, әдістемелік жағынан
жағдай туғызылуы қажет.
2-фактор. Оқушылардың денсаулығын сақтау.Бірінші сыныпта оқушылар
аптасына белгіленген 20 сағаттың орнына 22 сағат, жоғарғы сынып оқушылары
38 сағаттың орнына 40–42 сағат оқу жүктемесін орындайды. Қазақстан
Республикасының Денсаулық сақтау агенттігінің деректері бойынша,
республикада 2 милионнан астам бала (66%) әр түрлі аурулармен диспансерлік
есепте тұрады. Мектепте оқыту кезеңінде балалар арасында тыныс алу
мүшелерінің, көз (алыстан жақсы көрмеу), ас қорыту, жүйке-психикалық, тірек-
қозғалыс аппараттарының зақымдануы сияқты тағы басқа аурулары ондаған есеге
дейін артып отыр.
12 жылдық оқу мерзіміне көшу жағдайында белгіленген күнделікті оқу
жүктемесінің нормаларын қатаң сақтау және оқу жоспары жүктемесін азайту,
оқушылардың әр түрлі үйірмелерге қатысуларына, бос уақыттарын өз
мүдделеріне сай өткізулеріне мүмкіндік жасайды.
3-фактор.Оқушыларды әлеуметтендіру, әлеуметтік шиеленісті төмендету.
Дәстүрлі 11 жылдық жалпы орта білім беру еңбек нарығының қажеттіліктеріне,
оқытудың практикалық бағытына, еңбек етуге дағдыландыруына сәйкес кәсіптік
бағдарды қамтамасыз ете алмайды. Тек 2000-2001 оқу жылының басына дейін
ғана жалпы білім беретін мектептердің 58182 (барлық санының 28%-ы)
түлектері еңбекпен қамтамасыз етілмей қалды. 12 жылдық мектептің негізгі
буынында оқушылар арасында кәсіби бағдарлау жұмыстары жүргізіледі. Негізгі
мектептен кейін көпшілік оқушылар кәсіптік мектептерде (лицейлерде) оқитын
болады. Кәсіптік мектеп (11-12 сыныптар) оқушылардың еңбек нарығына,
кәсіптеріне бейімделулеріне жағдай туғызады. Жоғары сынып оқушыларын
пәндерді кәсіби тұрғыда тереңдете оқыту олардың жоғары оқу орындарына
түсіп, оқуларына сапалы даярлау жұмыстарын жүргізуге мүмікіндік жасайды.
Сонымен, 12 жылдық мектеп оқушыларының әлеуметтік дамуына, болашақ
мамандықтары бойынша қажетті дағдыларды жинақтауына, еңбек нарығына
бейімделулеріне, өз бетінше өмір сүруге дайындықтарының артуына септеседі.
4-фактор. Оқу сапасын арттыру.12 жылдық білім беруге көшу ең алдымен
оқушылардың күнделікті оқу жүктемесін төмендету есебінен жалпы орта білім
берудің сапасын арттыруға мүмкіндік береді. Білім сапасын арттыру оқу
материалдарын мемлекеттік жалпыға міндетті білім стандарттарының талап-тары
деңгейіне сай меңгеруге, сырттай және іштей саралаудың тиімді тепе-тең-
дігін құруға кепілдік беретін педагогикалық жаңашыл оқыту технологияларын
жетілдіру нәтижесінде жүзеге асады. Деңгейлеп, саралап оқытуды жүзеге асыру
арқылы оқушылардың қызығушылықтарын, қажеттіліктерін, жеке ерекшелік-терін
ескеру негізінде қалыптасатын дәлелді оқыту сапасын арттыруға мүмкіндік
туғызады.
5-фактор.Отандық аттестаттардың шетелдерде танылуы жөніндегі әлемдік іс-
тәжірибелер.12 жылдық білім жүйесіне Қазақстан Республикасының өтуі
бәсекелесе алатындай түлектерді дайындауды, шетелдерде біздің
аттестаттарымыздың танылуын қамтамасыз етеді. Отандық аттестаттардың
шетелдерде танылуы халықаралық ынтымақтастықтың кеңеюіне, қазақстандық
мектеп түлектерінің мемлекетаралық білім жобаларына белсенді қатысуларына
мүмкіндік туғызады [66, 67, 68, 69].
Мемлекетіміздегі 12 жылдық орта білім беруге көшу мәселесін шешуде алыс-
жақын шетелдердің іс-тәжірибелеріне және соңғы кездегі педагогика мен
психология ғылымдарының алдыңғы қатарлы зерттеу нәтижелеріне сүйенуде [70,
71, 72]. 12 жылдық орта білімге көшу аз уақыт ішінде жеңіл түрде іске аса
қоятын мәселе емес. Бұл–білім беру орындарының үйлесімді дайындығын, әрбір
мұғалімнің өз ісін қайта қарауды, білімінің теориялық және әдістемелік
тұстарынан жетілдіруді талап ететін мәселе,-дейді Қ.Мәдиева өзінің 12
жылдық білім беруді жүзеге асырайық атты мақаласында [73].
Орта білім жүйесін жаңарту мәселесі баланы 6 жастан бастап мектеп
жағдайында оқытып, тәрбилеуді жүзеге асырғалы отыр. Бұл – 12 жылдық орта
білімге көшудің ең басты мәселелерінің бірі және бірегейі. Себебі, бұрын
балабақша жағдайында мектепалды дайындығынан өтетін, не отбасы жағдайында
үйде дайындалатын ойын баласы енді мектепке келіп, партаға отырып, оқушылар
қатарына өтпек. Әрине, алты жастағы баланың мектепте оқуға физиологиялық,
психологиялық тұрғыдан дайын екенін ғалымдар зерттеулер негізінде дәлелдеп
отыр. Бала тәрбиесімен және оны дамыту жолдарымен айналысқан орыстың
алдыңғы қатарлы ғалымдары Л.С.Выготский [99, 63-б.], В.В.Давыдов [204, 43-
б.], Л.Н.Занков [41, 49-б.], Д.Б.Эльконинмен [23, 17-б.] қатар қазақстандық
педагог-психологтар: Қ.Т.Шерьязданова [27, 66-б.], Қ.Қойбағаров [22, 18-
б.], Б.Баймұратова [53, 19-б.] зерттеулері бойынша баланың ең дамуға
ыңғайлы да қолайлы кезең бес пен алты жастағы шақтары екендігін айқындаған.
Мәселен психолог А.А.Люблинскаяның [80. 27-б.] пікірінше, алты жасар бала
мектеп жағдайында оқуға дайын, себебі ол қимыл-тірек қозғалысы жағынан
саналы әрекет етеді. Ол үлкендер ұсынған тілек-талаптарды өздігінен орындай
алады. Ойын барысында да ойлы әрекет ету арқылы өзінің не істегісі
келетінін біліп, соны дұрыс атқаруға тырысады, өз әрекетінен белгілі
дәрежеде қорытынды шығарады, ойлай, қиялдай біледі деп түйіндейді. Ал Д.Б.
Эльконин 6 жастағы баланың ана тілінің дыбыстау жүйесін білетіндігін, есту,
көру қабілетінің жақсы дамығандығын, сөз қорының жеткіліктілігін, олармен
әңгімелесуге, сұрақтарға жауап алуға толық мүмкіндік болатынын айтады. [23,
31-б.] Сонымен қатар 6 жастағы бала маңайындағы адамдардың көңіл-күйіне
ортақтасады, белгілі дәрежеде өздерінің мінез-құлқын басқара алады. Жақсы-
жаман қылықтарды ажыратып, нені істеуге болатынын, нені істемеу керектігін
де біледі. Физиологтар болса, алтыдағы баланың ми жасушаларының,
құрылысының үлкен адамдарға ұқсас қалыптасқандығынан, олардың психологиялық
және физиологиялық тұрғыдан мектепте оқуына мол мүмкіндігі барлығын
дәлелдейді.
Данышпан бабамыз Жүсіп Баласағұн: Адамға екі-ақ нәрсе тірек тегі, бірі-
тіл, бірі-ділі жүректегі деген екен. Ә.Т.Дүйсебектің пікірі бойынша
бастауыш мектептегі білім мен тәрбие беру мазмұны жазу, сызу, оқу, жаттау,
есептеу қабілеттерін қалыптастыру ғана емес, ең бастысы баланың табиғи
болмысының мөлдір бұлақтарының көзін ашып, жүрегіне от, талабына нұр
беруге, ұлттық тілін, дүниетанымын, мәдени сана-сезімін, сәулелі зердесін,
рухани таза ой-өрісін, еліне, жеріне, адамдарға деген сүйіспеншілік
сезімдерін, эстетикалық талғамын орнықтыруға бағытталуы тиіс деп атап
көрсетеді [74].
12 жылдық орта білім мазмұнының ең алғашқы бастамасы бастауыш буында
жүзеге асатыны белгілі [75]. Себебі бастауыш буында жоғары сыныптарда
оқытылатын бүкіл пәндердің іргетасы қаланып қана қоймайды, сонымен қатар
білім алуға талпынушылық, яғни балалардың оқу әрекеті, танымдық
белсенділік, жеке бастың адами қасиеттерінің негізі осы кезеңде қаланады.
Әрі баланың белсенділігі, оның рухани және дене күші де дами бас-тайды. Осы
жасқа лайықты мазмұн мен оны оқытудың әдісін саралау, бала жанына жақын
қарым-қатынас арқылы оларды дамыту мәселесін ғылыми жолға қою оңай мәселе
еместігі баршаға мәлім.
Қазақстанда 12 жылдық білім беру мәселесі төңірегінде көптеген жиылыстар
мен кеңестер, зерттеу жұмыстарын талқылау болып жатыр.
Осыған орай 2001 жылы 22-23 шілдеде болып өткен педагогикалық кеңесте
біршама талқылаулар болып өтті. Бұл мәселені елімізде көтеруге, негізгі
түрткі ТМД елдерінің 7 мемлекетінің өтуі де әсер етті. Мемлекеттік
педагогикалық кеңестің 12 жылдық мектепті енгізуі және болжамы
қорытындысы бойынша, келесі болжамдар алға қойылды:
- орта білім беру құжатымыздың әлемде танылуы;
- орта білімді бітірген оқушы шетелдік жоғары оқу орнына құжат тапсыруға
мүмкіндік алады;
- орта білімді тәмамдаған оқушы бейіндік бағытталғандықтан, өмірде өз
мамандығын меңгере алады.
Сонымен қатар 2001 жылы 17-19 қыркүйекте Астана қаласында 12 жыл-дық
мектеп: кіріспе және болжам эксперименталды мектептерінің директорла-ры
және облыстық БЖИ әдіскерлері үшін кеңес өткізілді. Сондай-ақ республика-
мыздың білім беру жүйесі жайында жиылыс-семинарлар өткізілді. Бұл жұмыста
барлық аудандардың 60 өкілдері қатысқан еді: Астананың облыстық оқу
бөлімінің 4 маманы, облыстық БЖИ-дің 15 әдіскері, экспери-менталды
мектептердің 41 жетекшісі қатысуымен өткізілді. Талқылаудың нәтижесі
бойынша 12 жылдық білім беруге өту және оның бағытын, жоспарын құру
ұсынылды, ол:
- тұжырымдаманың логикалық құрылымын қарастыру;
- 12 жылдық білім берудің нақты мақсатын, міндеттерін,
принципін анықтау;
- 12 жылдық білім беруге өтудің вариативтілігін экс-
периментте ұсыну;
- облыстық БЖИ кабинеттерін (оқыту-әдістемелік) ашу,
мұғалімдерге әдістемелік көмек көрсету
(эксперименталды мектептердің);
- білім беру мазмұнының пәндік құрылымын қайта құру;
- мектепалды және бастауыш мектеп жасын анықтап алу;
- психологтарға арналған штат, яғни эксперимент үдерісі
кезінде оқушылардың даму мониторингісін және
диагностикасын өткізу штатын құру;
- денсаулық сақтау министрлігіне білім беру мекемелеріне
арнайы санитарлық-гигиеналық норма құруды ұсыну;
- мұғалімдердің қаржылық жағдайын қарастыру, яғни
эксперименталды мектептердің әдіскерлерінің,
мұғалімдердің, әсіресе бастауыш сыныптың оқыту
жүктемесін қайта қадағалау.
Бұл семинардың мақсаты 12 жылдық білім беруге өту концепциясының жобасын
меңгеру және 12 жылдық мектептің бастапқы кезеңіндегі эксперимент тобының
жобалық бағдарламасын құру болып табылды.
Қазіргі тез дамып, тез өзгеріп отырған талғамы мол уақыт талабы. Осыған
орай жаңа білім жүйесіне көшудегі өзекті мәселелердің бірі-12 жылдық
мектепте жұмыс істеуге тиіс мұғалім. 12 жылдық білім беру жағдайында
мұғалім тек білім беруші ғана болып қалмауы тиіс. Жаңа мектеп мұғалімі
ізденуші, зерттеуші, басқарушы, ұйымдастырушы, кеңесші, үйлестіруші тұлға-
ға айналуы керек.
Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаев Қазақстан халқына
арналған Қазақстан -2050 атты Жолдауында ХХІ ғасырда білімін дамыта
алмаған елдің тығырыққа тірелері анық дей отырып, білім берудегі әлемдік
стандарт деңгейіне жеткізу үшін жаңа сипаттағы педагог мамандар қорын жасау
қажеттігін баса айтқаны баршаға мәлім [1. 6-б]. Мектепте білім мен тәрбие
берудің сапасын қамтамасыз етіп, оны іске асыратын басты тұлға мұғалім
болса, бүгінгі таңдағы мұғалімдерге қойылып отырған талаптар өте жоғары.
Бүгінгі таңда педагогикалық іс-әрекеттің қыр-сырын әр түрлі салада
қарастырған ауқымды зерттеу еңбектері баршылық. Мәселен, мұғалімнің кәсіби
мәнді сапаларын қалыптастыру және тұлғасын дамыту, педагогикалық іс-
әрекеттің дидактикалық негіздерін айқындау, оқу үдерісінің тиімділігін
арттыру мәселелерін қазақстандық көрнекті ғалымдар Б.А.Әлмұхамбетов,
Б.Р.Айтмамбетова, Б.Ә.Әбдікәрімұлы, А.Е.Әбілқасымова, З.А.Исаева,
В.В.Егоров, М.Ж.Жадрина, А.А. Калюжный, З.У. Кенесарина, Т.С.Сабыров,
Б.К.Момынбаев, Н.Д.Хмель, К.Ж.Қожахметова, Г.Ж.Меңлібекова, Г.К.Нұрғалиева,
М.Н.Сарыбеков, А.П.Сейтешов, С.А.Ұзақбаева және т.б. еңбектерде
қарасытырылып, ерекше ғылыми құндылыққа ие болып отыр. Сонымен бірге
педагогикалық қабілеттерді қалыптастыру (Ф.Н.Гоноболин, Л.А.Люблинская,
А.Г.Ковалев) және шеберлікті дамыту (В.А. Кан-Калик, Н.Д.Никандаров,
Я.А.Пономарева т.б.), мұғалімнің жеке тұлғасын қалыптастыру (В.А.
Сластенин, А.И.Щербаков), кәсіптік біліктілікті шыңдау (О.А.Абдуллина,
С.И.Кисельгоф, А.Ф.Спирин т.б.) мәселелеріне арналған зерттеулердің де
педагогика ғылымында ерекше мәнге ие болатынын айтқан орынды деп санаймыз.
Қай заман, қай реформа болмасын мектептің басты тұлғасы-мұғалім [76,
77]. Мемлекеттік білім саясаты да осы мұғалім арқылы жүзеге аспақ.
Мұғалімдердің, шығармашылық белсенді, инновациялық ізденімпаздығы
практиканың, ілімдік тұжырымдарының пісіп жетілуін күттірмейтін озық
тәжірибелердің дүниеге келуіне, оқытудың жаңа түрлерінің кеңінен қанат
жайып кетуіне ықпалын тигізуде.
12 жылдық білім беруге көшу барысында мұғалімнің дайындығына да баса
назар аударылады, әрі оның келесі ерекшеліктерін атап өтуге болады:
- мұғалімнің 12 жылдық білім беруге көшудегі даярлығын
қалыптастыру;
- мұғалімнің жоғары біліктілігі, әрі кәсіби
құзыреттілігі (арнайы, бейіндік, интеллектуалдық,
коммуникативтік, әлеуметтік, жағдайлық, ақпараттық,
технологиялық, жалпы мәдени);
- қазіргі қоғам талабына сай білім беру мен тәрбиенің
жаңа әдіс-тәсілдерін қолданудағы жан-жақтылығы;
- мұғалімнің 12 жылдық білім берудің ерекшеліктері мен
артықшылықта-рын жете білуі.
12 жылдық білім беру жағдайында мұғалімнің инновациялық даярлығын
қалыптастыру қажет, оған келесідей принциптерді жатқызуға болады:
1.Жекелеу мен саралау принципі:
- мұғалім тұлғасының жеке дара ерекшеліктері, құндылық
бағдары;
- мұғалімнің интеллектуалды кәсіби іс-әрекетінің
ерекшеліктері (кәсіби педагогикалық білім деңгейі,
ойлау деңгейі);
- оқытудың мотивациялық ерекшеліктері;
- педагогикалық рефлексия (мұғалімнің өз іс-әрекетін
талдауы, өзіне оқушылардың, ата-аналардың,
мұғалімдердің берген бағасымен санасуы, өзін-өзі
бағалауы).
2. Мұғалімнің инновациялық іс-әрекетінің ғылыми тұжырымдылық -
негіздемелік принципі:
- мұғалімнің инновациялық іс-әрекеттің тұжырымдылық
негіздемесін білу;
- мұғалімнің инновациялық іс-әрекетті ғылыми тұрғыда
негіздей алуы.
3. Жүйелілік, тұлға іс-әрекеттілік, тұлға-бағыттылықтар бірлігінің
принципі:
- оқушыға тұлға ретінде қарау;
- педагогикалық үрдісті жүйелі түрде құрастыру;
- педагогикалық үрдістің әрбір бөлігіне сәйкес келетін
оқушының іс-әрекеттерін анықтай алу;
- мұғалім тұлғасының инновациялық бағыттылығы.
4. Мұғалімнің инновациялық іс-әрекетке қатысу принципі:
- мұғалімнің инновациялық педагогикалық технологиялар
бойынша білімі;
- мұғалімнің инновациялық педагогикалық технологияны
меңгеруі;
- мұғалімнің инновациялық педагогикалық технологияны өз
іс-тәжірибесі-не ендіруі;
- мұғалімнің инновациялық педагогикалық технологияны
пайдалануы.
5. Ізденістік, шығармашылық, педагогикалық технологияны пайдалауы:
- мұғалімнің өз пәні, философия, психология, педагогика
саласындағы ғылыми ізденістері (ғылыми, әдістемелік
әдебиеттерді іздестіру, Интернетке шығу, Веб-сайттарды
қарау және т.б.);
- мұғалімнің озат педагогикалық іс-тәжірибе мен
инновациялық педаго-гикалық технологияны меңгеруі, оны
тәжірибесінде түрлендіру, өзгертулер енгізу, оқу-
тәрбие үрдерісін шығармашылықпен құрастыра алуы;
- мұғалімнің оқушылардың білім, білік, дағдыларды
меңгеруіне мониторинг сараптама жүргізуі, өз
тәжірибесінің кемшіл тұстары мен жетістіктерін
анықтауы, шағын эксперименттік тәжірибелер мен ғылыми-
зерттеулер жүргізе алуы;
- мұғалімнің өз тәжірибесін өзі зерттеп, жинақтап,
көпшілік талқысына ұсынуы;
- мұғалімнің өз тәжірибесін педагогикалық технология
дәрежесіне дейін көтеруі;
- мұғалімнің өзінің авторлық инновациялық технологиясын
құра білуі және қорғай алуы.
6.Даму мен өзін- өзі дамыту принципі:
- мұғалімінің өз іс-әрекетіндегі алға ұмтылу
бағыттылығы;
- мұғалімнің инновациялық іс-әрекеттерге деген оң
көзқарасы, оны үйренуге, меңгеруге, пайдалануға деген
құлшынысы;
- мұғалімнің өз іс-әрекетіне обьективті қарауы мен өзі
бағалауы;
- мұғалімнің инновациялық педагогикалық технологияны
ендірудегі кедергілерді жеңе алуы;
- мұғалімнің инновациялық педагогикалық технологияны
жетілдіру бағытындағы өз білімін өзі жетілдіру
жұмыстары сияқты принциптер қарастырылды [78, 79].

1.2 Қазақстандық мұғалімдердің 12 жылдық білім беру жүйесіне көшуге
даярлығы

Қазіргіөскелең талапқа сәйкес әрбір оқу пәні бойынша білім, білік және
дағдыны ғана игеру оқушы құзыреттілігі үшін жеткіліксіз болып табылады.
Құзыреттілік-оқу нәтижесінде өзгермелі жағдайда меңгерген білім, дағдыны
тәжірибеде қолдана алу, мәселені шеше білу, оқушылар дайындығы сапасының
құрылымдық сипатын анықтайтын жаңа сапа. Осындай мектеп түлегін дайындау
үшін 12 жылдық мектептің мұғалімі жоғары деңгейде қалыптастырудың бірнеше
құзыреттілігін игеруге міндетті, атап айтар болсақ:
1. Арнайы құзыреттілік-кәсіби қызметін жоғары дәрежеде атқару және өзінің
кәсіби дамуын одан әрі жобалай білу қабілеті.
2. Әлеуметтік құзыреттілік-бірлескен кәсіптік қызметпен шұғылдану (ұжым,
топпен) қабілеті, қызмет ету, кәсіби қарым-қатынас тәсілдерін қолдана
білу.
3. Білім беру құзыреттілігі-білім беру қызметінде кәсіби білімді, білік
пен дағдыны, мақсат қоюшылықты игеруге деген қызығушылық және білім
беру қызметінде жеке шығармашылықтың дамуына ынталылық, педагогикалық
және әлеуметтік психологияның негіздерін қолдана білу іскерлігі.
4. Ақпараттық құзыреттілік-ақпараттық қарым-қатынас технологиясын игеру
және өз бетімен білім алу үшін қашықтан оқыту, мультимедиялық,
электрондық қондырғылармен жұмыс жасау дағдысын меңгеру қабілеті.
Кәсіби құзыреттілік мәселесін зерттеген ғалымдардың ой-тұжырымдарын
терең талдай отырып, 12 жылдық білім беру жағдайындағы мұғалімнің
құзыреттілігі төмендегідей үш аспектімен кешенді сипатталуы тиіс:
Бірінші мәндік аспект–жағдайды жете түсіну, оны ұғыну және оған деген
қарым-қатынас, яғни 12 жылдық оқытуға көшу маңызын, теориялық негізін,
өзекті мәселелерді ұғыну;
Екінші ғылыми-практикалық аспект–мұғалімнің 12 жылдық білім беру
жүйесінің ғылыми (философиялық, педагогикалық, психологиялық) негізімен
және 12 жылдық оқытудың тәжірибесімен танысу. Осы ақпараттар негізінде
мұғалімнің өзінің кәсіби біліктілігін үздіксіз жетілдіру үшін алдына
мақсат, міндет қойып, оны орындау жолдарын анықтауын сипаттайды;
Үшінші коммуникативтік аспект–мұғалімнің нәтижелі білім беру
стратегиясына сәйкес жаңа оқыту үрдісіне, технологияларына қатысымын
қамтамасыз ету және тең бәсекеде жұмыс істеуге дағдылануы.
12 жылдық білім беру жүйесіндегі мұғалім құзыреттілігі жансыз жаттанды
білім түрінде емес, ұстаздың жеке тұлға ретінде танымға, ойлауға қатынасын,
белгілі бір мәселелерді ұсынып, шешім жасауға, оның барысы мен нәтижелерін
талдауға, ұтымды түрде түзетулер енгізіп отыруға деген іскерлігінің
белсенділігінен көрінеді. 12 жылдық білім беру жағдайында Мұғалім тек
білім беруші ғана ма? деген сұрақ туындайды. 12 жылдық мектепте
құзыреттілік тәсіл-оқытудың өзекті тәсілі болып табылады. Құзыреттілік
тәсілі негізінде оқытуда алғашқы кезекке оқушыны теориялық біліммен
қаруландырудың орнына келелі мәселені шеше білуді үйретуді шығарады.
Жаңа мектеп мұғалімі дайын білім көзі ғана болмай, оқушылардың
танымдық іс-әрекеттерінің ұйымдастырушысы және үйлестірушісі бола білу,
білімнің құндылық ретіндегі сипатына терең мән бере білу, нәтижеге
бағытталған білім беруде жаңаша жолдар мен әдістер табуға дағдыланған маман
болуы қажет. Ал оқушының танымдық, шығармашылық қабілетінің ресурс ретінде
дамытылуы үшін мұғалімнің өзі де шығармашылық жұмыспен айналысуы тиіс.
Демек, 12 жылдық мектептің ұстазы өскелең заман талабына сәйкес
шығармашылыққа бейім, зерттеу жұмысы тәсілдерін қолдана алатын маман болуы
тиіс.
12 жылдық білім беру жүйесіне көшу тұрғысында мұғалімнің кәсіптік
жетілуі мен дамуы туралы көп мәселелер қарастырылуы қалыпты жағдай.
Өйткені, Ы.Алтынсариннің Мұғалім-мектептің жүрегі деп айтқанындай, барлық
күш мұғалімге түспек. Мұғалімнің шығармашылық жұмысында кәсіптік
шығармашылық дамуы жөнінде В.А.Афанасьев, Н.Д.Хмель, Ш.Т.Таубаева,
А.А.Бейсенбаева, М.Ә.Құдайқұлов, А.К.Ахметов және т.б. ғалымдар педаго-
гикалық кәсіби шеберлікті шыңдау жөнінде көптеген еңбектер жазған [7, 65-
б., 18, 298-б., 27, 31-б., 33.]. Аталмыш ғалымдардың пікірі бойынша
мұғалімнің кәсіптік зерттеушілік ұстанымы өз кәсібін шығармашылық деңгейде
жетік меңгерген кезде ғана айқындала түседі. Ол кез келген әдіс-тәсілді оқу-
тәрбие үдерісінде кәсіби тұрғыдан жүзеге асырумен қатар әрбір оқушыны, оның
құрдастарымен, ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.