ГАЖ негізінде ақпараттық анықтамалық жүйе құру
КІРІСПЕ
І ТАРАУ. VISUAL BASIC ТІЛІНДЕ ПРОГРАММАЛАУ
1.1. VISUAL BASIC ортасы
1.2. Visual Basic’те программалау элементтері
1.3. Visual Basic.те мәзір құру
ІІ ТАРАУ. ГАЖ ЖӘНЕ ТҮРКІСТАН ҚАЛАСЫНЫҢ ЭЛЕКТРОНДЫҚ АНЫҚТАМАЛЫҚ АҚПАРАТТЫҚ ЖҮЙЕСІН ҚҰРУ ТЕХНОЛОГИЯСЫ
2.1. Геоақпараттық жүйелердің сипаттамасы
2.2 Географиялық ақпараттарды нысандандыру
2.3 Ақпараттық жүйенің сипаттамасы
Қорытынды
І ТАРАУ. VISUAL BASIC ТІЛІНДЕ ПРОГРАММАЛАУ
1.1. VISUAL BASIC ортасы
1.2. Visual Basic’те программалау элементтері
1.3. Visual Basic.те мәзір құру
ІІ ТАРАУ. ГАЖ ЖӘНЕ ТҮРКІСТАН ҚАЛАСЫНЫҢ ЭЛЕКТРОНДЫҚ АНЫҚТАМАЛЫҚ АҚПАРАТТЫҚ ЖҮЙЕСІН ҚҰРУ ТЕХНОЛОГИЯСЫ
2.1. Геоақпараттық жүйелердің сипаттамасы
2.2 Географиялық ақпараттарды нысандандыру
2.3 Ақпараттық жүйенің сипаттамасы
Қорытынды
XXI ғасыр - ақпараттық технологиялар ғасыры. Сондықтан да біздің өмірімізбен байланысты кез келген оқиға, кез келген дүние автоматтандырылып, құнды ақпарат көзіне айналып, компьютер деген машинаның өңделуіне түсіп, жік-жікке бөлінуде. Қазіргі кезеңнің ерекшелігі үлкен көлемдегі материалдық және шикізат ресурстарын пайдалануға негізделген индустриалды экономикадан, негізгі ресурсы ақпарат болып табылатын информациялық экономикаға өту. Информатика мамандары қоғамдағы информация рөлінің күшеюін бір ауыздан мойындап отыр. Ақпарат бара-бара қоғамдық әл-ауқат деңгейін анықтайтын шешуші факторға айналуда. Ол бизнестің стратегиялық ресурсы болып қалыптасып келеді.
Бізді қоршаған ортада әрқашан қозғалыста болатын ақпараттар жиындары өте үлкен. Уақыт өтуімен олар арту тенденциясына ие. Сондықтан кез келген үлкен немесе кіші ұйымдарда нәтижелі жұмыстарды қамтамасыз ететін мәліметтерді басқару мәселесі туады. Кейбір ұйымдар бұл үшін папкалардан тұратын шкафтарды пайдаланады, бірақ көпшілік ұйымдар компьютерленген мүмкіншіліктерін жоғары бағалайды. Қазіргі күнде көпшілік қаржы ұйымдары, өнеркәсіптер, сауда-саттық және т.б. ұйымдар мәліметтер қорысыз жұмыс істеуі өте қиын. Мәліметтер қоры болмағанда олар ақпараттар көшкінінде жай ғана тұншығып қалар еді.
Бізді қоршаған ортада әрқашан қозғалыста болатын ақпараттар жиындары өте үлкен. Уақыт өтуімен олар арту тенденциясына ие. Сондықтан кез келген үлкен немесе кіші ұйымдарда нәтижелі жұмыстарды қамтамасыз ететін мәліметтерді басқару мәселесі туады. Кейбір ұйымдар бұл үшін папкалардан тұратын шкафтарды пайдаланады, бірақ көпшілік ұйымдар компьютерленген мүмкіншіліктерін жоғары бағалайды. Қазіргі күнде көпшілік қаржы ұйымдары, өнеркәсіптер, сауда-саттық және т.б. ұйымдар мәліметтер қорысыз жұмыс істеуі өте қиын. Мәліметтер қоры болмағанда олар ақпараттар көшкінінде жай ғана тұншығып қалар еді.
1.Кошкарев А.В. Картография и геоинформатика: пути взаимодействия. Изв. АН СССР, сер. геогр., 1990, N 1, с. 32
2. Сербенюк С.Н. Картография и геоинформатика - их взаимодействие. М., 1990, 159 с.
3. Трофимов А.М., Панасюк М.В. Геоинформационные системы и проблемы управления окружающей средой. Казань, изд-во Казанского ун-та, 1984, 142 с.
4. Майминас Е.З., Лавров С.С. Проектирование информационных систем. М.: Наука, 1998, 355 с.
5. Кошкарев А.В. , Тикунов В.С. Геоинформатика. Новосибирск 1993г.
6. В.Я. Цветков Геинформационные системы и технологии Москва «Финансы и статистика» 1998г.
7. Б.З. Мильнер Теория организаций. – М.: ИНФРА-М, 2000
8. Холмс Я.Г. Роль информатизации в развитии общества. М.: Питер-Пресс,
2001, 805 с.
9. Савельев А.М., Петерсон Э.Дж. Представление об информационном обществе и этапы развития информационных технологий. Казань: Мир, 2002, 403 с.
10. Игнатьева А.В. Исследование геоинформационных систем: Учебное пособие для вузов. – М.: ЮНИТИ-ДАНА, 2000. – 258 с.
2. Сербенюк С.Н. Картография и геоинформатика - их взаимодействие. М., 1990, 159 с.
3. Трофимов А.М., Панасюк М.В. Геоинформационные системы и проблемы управления окружающей средой. Казань, изд-во Казанского ун-та, 1984, 142 с.
4. Майминас Е.З., Лавров С.С. Проектирование информационных систем. М.: Наука, 1998, 355 с.
5. Кошкарев А.В. , Тикунов В.С. Геоинформатика. Новосибирск 1993г.
6. В.Я. Цветков Геинформационные системы и технологии Москва «Финансы и статистика» 1998г.
7. Б.З. Мильнер Теория организаций. – М.: ИНФРА-М, 2000
8. Холмс Я.Г. Роль информатизации в развитии общества. М.: Питер-Пресс,
2001, 805 с.
9. Савельев А.М., Петерсон Э.Дж. Представление об информационном обществе и этапы развития информационных технологий. Казань: Мир, 2002, 403 с.
10. Игнатьева А.В. Исследование геоинформационных систем: Учебное пособие для вузов. – М.: ЮНИТИ-ДАНА, 2000. – 258 с.
Пән: Информатика, Программалау, Мәліметтер қоры
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 81 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 81 бет
Таңдаулыға:
КІРІСПЕ
XXI ғасыр - ақпараттық технологиялар ғасыры. Сондықтан да біздің
өмірімізбен байланысты кез келген оқиға, кез келген дүние
автоматтандырылып, құнды ақпарат көзіне айналып, компьютер деген машинаның
өңделуіне түсіп, жік-жікке бөлінуде. Қазіргі кезеңнің ерекшелігі үлкен
көлемдегі материалдық және шикізат ресурстарын пайдалануға негізделген
индустриалды экономикадан, негізгі ресурсы ақпарат болып табылатын
информациялық экономикаға өту. Информатика мамандары қоғамдағы информация
рөлінің күшеюін бір ауыздан мойындап отыр. Ақпарат бара-бара қоғамдық әл-
ауқат деңгейін анықтайтын шешуші факторға айналуда. Ол бизнестің
стратегиялық ресурсы болып қалыптасып келеді.
Бізді қоршаған ортада әрқашан қозғалыста болатын ақпараттар жиындары
өте үлкен. Уақыт өтуімен олар арту тенденциясына ие. Сондықтан кез келген
үлкен немесе кіші ұйымдарда нәтижелі жұмыстарды қамтамасыз ететін
мәліметтерді басқару мәселесі туады. Кейбір ұйымдар бұл үшін папкалардан
тұратын шкафтарды пайдаланады, бірақ көпшілік ұйымдар компьютерленген
мүмкіншіліктерін жоғары бағалайды. Қазіргі күнде көпшілік қаржы ұйымдары,
өнеркәсіптер, сауда-саттық және т.б. ұйымдар мәліметтер қорысыз жұмыс
істеуі өте қиын. Мәліметтер қоры болмағанда олар ақпараттар көшкінінде жай
ғана тұншығып қалар еді.
Жер туралы ғылымдарда, әсіресе географияда кеңістіктің мәліметтермен
жұмыс істейтін, ақпараттың тапшылығы ақпараттың көптігіне өтетін жағдай
қалыптасты. Қазіргі зерттеушілердің жиналған мәліметтер мен құжаттарға қол
жеткізуі қиынға түсуде, оған көптеген ведомстволық, қаржылық, арақашықтық,
жеке тұлғалық және т.б. себептер әсер етуде.
Сондықтан, ұлттық ақпараттық торларды тиімді және ұтымды пайдалану
үшін ғалами ақпараттық жүйе қажет. Ол жүйеде географиялық мәліметтерді
жинап, оларды бағдарламалық-техникалық кешенде сақтап, өңдеп және қайта-
қайта қолдану, тұжырым жасау және өңделген апараттарды шығару үшін
қолданады.
Қазіргі кезде осындай жүйе ретінде ғылымды, техниканы және өндірісті
қамтитын геоинформатика ғылымы танылды. Бұл ғылымда геоақпараттық жүйелер
құрылады және таратылады.
Диплом жұмысының мақсаты – ГАЖ негізінде ақпараттық анықтамалық жүйе
құру.
Диплом жұмысы кіріспе, екі тарау, қорытынды, қолданылған әдебиеттер
тізімінен құралған.
І ТАРАУ. VISUAL BASIC ТІЛІНДЕ ПРОГРАММАЛАУ
1.1. VISUAL BASIC ортасы
Visual Basic (VB) программалау жүйесі компьютерге орнатылған соң оны
іске қосу Windows терезесі арқылы әдеттегідей жүргізіледі: Іске
қосу(Программалар(Microsoft Visual Basic 5.0. Бұл кезде Project Wizard
(Проект шебері) программасы іске қосылады да, экранда Microsoft Visual
Basic, оның жоғарғы бетінде белсендірілген New Project (Жаңа проект)
сұхбаттық терезесі көрінеді (1.1-сурет). Терезеге үш қосымша бет
енгізілген: New (Жаңа), Existing (Қолданылған), Resent (Жақында қолданылған
файлдар).
1.1-сурет. Жаңа проект терезесі.
New бетіне енгізілген проект типтері:
- Standart.EXE (стандартты ехе-файл);
- VB Application Wizard (Қолданбалы VB шебері);
- Add-In (қосымша қондырма);
- Internet’те Web – беттер құруға мүмкіндік туғызатын ActiveX файдары,
т.б.
Бұрын не жақында құрылған проектілерді екінші не үшінші қосымша
беттерінің бірінен іске қосуға болады, (проект – дайындалатын программада
қандай форма, мобуль, тағы басқа файлдардың пайдаланылатынын көрсететін
терезесі бар арнайы файл. Программа проект ішінде орындалады).
Жаңа проектіні ашу үшін New Project терезесіне орналастырылған Standart
EXE белгішесін таңдап, Ашу (Открыть) түймесін шерту жеткілікті. Бірнеше
компоненттері (сыңарлары) бар, Дайындаудың (Жетілдірудің) біртұтас ортасы
(IDE, Integrated Development Envivonment) не Visual Basic программалау
ортасы деп аталатын терезелер көрінеді. Оларды қысқаша Орта деп атайды (1.2-
сурет). Егер компоненттердің кейбірі көрінбесе, оларды арнайы командалар
арқылы орнату қиын емес.
1.2-сурет. Жетілдірудің біртұтас ортасы (IDE)
1- негізгі мәзір (Menu);
2- аспаптар панелі (Toolbar);
3- проект терезесі (Project 1);
4- форма терезесі (Form 1);
5- қасиеттер терезесі (Proporties);
6- элементтер панелі (Toolbox);
7- форма конструкторы (Project Container);
[design] – программаны дайындау режимі (ол Project 1 тақырыбында
көрінеді).
Ортада Immediate (тез, тікелей орындау) терезесін шығару да мүмкін
(1.12-тақырыпты қараңыз), оған қосымша ортада форма макетін (Form Layout
Window) шығаруға болады. Олар Көрініс мәзіріне енгізілген. Аспаптар
панелінде соңғысын қосуға арналған арнайы түйме де бар.
Панельдер мен терезелерді жылжыту не формасын өзгерту (кеңейту, сығу)
тәсілі Windows’та пайдаланатын әдістер сияқты. Егер терезенің шекарасы
басқа терезенің шекарасымен біріктірілетіндей етіп жылжытылса, ол соңға
терезеге қосылып (бекітіліп) қойылады. Мұндай терезелерді кеңейту, олармен
жұмыс істеу қиын емес.
Visual Basic – бірнеше файлдар жиынтығы (exe-файл). Онымен жұмыс істеу
IDE ортасында орындалады. Ортада жұмыс істеу командалары мәзірлерге
енгізілген. Аспаптар панеліне мәзірлерге енгізілген негізгі командаларды
орындайтын түймелер орналастырылған.
Стандартты түймелер:
- Standart.exe типті проектіні іске қосу (Add Standart EXE Project);
- Форма қосу (Add Form);
- Проектіні ашу (Open Project);
- Проектіні сақтау (Save Project);
- Көшіру (Copy);
- Кірістіру (Paste);
- Проект терезесін шығару (Project Explorer);
- Қасиеттер терезесін шығару (Proporties Window);
- Программаны іске қосу (Start);
- Программа жұмысын аяқтау (End);
- Мәзір редакторы (Menu Editor);
- Элементтер панелі (Toolbox), т.б.
Visual Basic - қосымшалар құруға арналған күрделі программа. Онда жиі
қолданылатын компоненттер (сыңарлар): проект, форма, басқару элементтері,
модуль және т.б.
Проект (Project) – дайындалатын программада қандай формалардың,
модульдер мен элементтер панелі пайдаланылатынын көрсететін арнайы файл.
Қосымша құрайтын барлық объектілер проект арқылы басқарылады және проектіде
сақталады.
VB’те проект үшін Project терезесі қарастырылған. Проект терезесі
Windows терезесіне шамалас (1.3-сурет). Оған енгізілген проект, форма
бумаларын ашуға не жабуға болады. Ол үшін алдарында көрінген ауыстырып
қосқыш белгілерін шертсе болғаны.
1.3-сурет. Проект терезесі
1 - View Code түймесі;
2 - View Object түймесі;
3 - проект терезесіне енгізілген формалар белгішесін ашу жабу түймесі
(Toggle Forders).
View Code түймесі шертілген кезде, программа жазылатын (не жазылған)
Visual Basic редакторы терезесі көрінеді. Оны программалық код терезесі деп
не қысқаша код терезесі деп атайды.
Форманы экранға шығарудың бір әдесі – View Object түймесін шерту.
Проект терезесінде қосылулы тұрған проект пен форма, олардан соң
жақшалар ішінде Visual Basic’тің нақты файлдарға меншіктеген атаулары
жазылып қойылады. Алғашқы рет меншіктелетін атаулар: Project1, Form1. Форма
дайындалып, форма мен проект жаңа атаулар бойынша сақталған кезде, олар осы
атауларға өзгертіліп қойылады.
Кейде проект терезесі экранда көрінбеуі де мүмкін. Оны ашу үшін View –
Project Explorer командасын беру жеткілікті.
Бір проектімен жұмыс аяқталған соң оны сақтау керек. Жаңа проектіні ашу
командасы: File – New Project.
Форма – интерфейс құру үшін күйге келтірілетін терезе (пайдаланушы
интерфейсі терезесі). Ол форма конструкторы терезесінің ішінде
орналастырулы тұрады.
Информатикада интерфейс деп автоматтық жүйе (мәшине, программа) және
адам арасындағы информацияны алмастыру құралдары мен оларда орнату,
пайдалану тәсілдерін атайды (interface - ілесу, түйістіру). Visual Basic’
те пайдаланушы интерфейсі - форма және программа құру үшін онда орнатылатын
түрлі элементтер. Екінші жағынан, форма не оған орнатылған элементке сәйкес
орындалатын программа бөлігі де пайдаланушы интерфейсі делінеді.
Пайдаланушы интерфейсін дайындау ең жауапты кезең. Үлкен қосымша үшін оны
арнайы ұжымдар дайындайды.
Форма және онда орнатылған элементтер объектілер (нысандар) делінеді.
Обьектілер арқылы қосымша жұмысын басқару Visual Basic’тің жоғарғы талап
бойынша жұмыс істеуінің негізгі ерекшелігі.
Visual Basic ортасы іске қосылған кезде, ортада форма Form1 атауы
бойынша көрінеді. Оны тандап, оңға не төмен қарай кеңейту қиын емес.
Форма және оған енгізілген объектілердің өз қасиеттері бар. Объект
таңдалған кезде, қасиеттері Properties (Қасіеттер) терезесінде көрінеді.
(келесі тақырыпты қараңыз).
Экранда форма көрінбесе, оны экранға шығару үшін
View – Object не Shift + F7
командаларының бірін беру керек (Project терезесінің сәйкес түймесін не
Form1 қатарын екі рет шерту де мүмкін).
Кейде ортада Form1 терезесіне қосымша Form2 терезесін шығару қажет
болады. Ол үшін
Project – Add Form
командасын беру керек. Add Form терезесі көрінеді. Терезенің Ашу түймесі
шертілген кезде, жаңа форма көрініп, атауы Project1 терезесінің Forms
бумасына кірістіріліп қойылады. Form1 терезесін қайта белсендіру үшін
тақырыбын бір шертсе болғаны.
Қасиеттер терезесі
Қасиет (сипаттама) – айнымалылардың ерекше типі. Ол объект үшін
пайдаланылатын түрлі мүмкіндіктердің сипаттамалары. Яғни, қасиеттер
объектінің ағымдық күйін анықтайды, мысалы: объектіге атау беру, түсін
өзгерту, объект үстіне мәтін жазу, жазылатын мәтіннің шрифті мен өлшемін
өзгерту, т.б. Олар объект қасиетін орнату не қасиетке мән беру (меншіктеу)
делінеді. Әр объектінің қасиеттер терезесі бар. Терезенің сол жақ бөлігінде
барлық қасиет атаулары, оң бөлігінде олардың мәндері жазылып қойылған.
Мысалы, форманың қасиеттері 1.4-суретте көрсетілген.
1.4-сурет. Форма қасиеттері терезесі
Ондағы:
Name (атау) – объект атауы. Ол – Visual Basic объектілерінің ең негізгі
қасиеттерінің бірі. VB жұмыс істеуі кезінде объектіні осы атау бойынша
ажыратып таниды. VB’тің формаға автоматты түрде берілген атауын (Form1)
өзгертіп, басқа атау беруге болады. Форманың іс - әрекеті атауынан белгілі
болуы үшін атауды мазмұнға сай етіп енгізіп, алдына frm (form) қосымшасын
(префиксін) тіркеп қойған жөн, мысалы, форма квадрат теңдеуді шешуге
пайдаланылатын болса, Form1 мәнінің орнына frmKvtendeu атауын енгізу. Ол
үшін қасиет атын (Name) тандап, мәнін (Form1) екі рет шерту керек. Курсор
мән алдына орналастырылып қойылады. Мәнді Del клавиші арқылы өшіріп, жаңа
мәнді клавиатура арқылы теріп алса болғаны.
Ескерту. Қасиеттің автоматты түрде орнатылған мәндері бірнеше болуы да
ықтимал. Бұл кезде мәндер жолының оң жағына тілсызық түймесі орнатылып
қойылады. Оны ашып, көрінген тізімнен қажеттісін тандау керек.
Borderstyle (Жиек стилі) қасиеті форманың жиек қасиеттерін орнатады.
Мысалы, оның оң жағындағы тілсызық түймесін шертіп, тізімді ашқан соң 2-
Sizable мәні орнатылса, форманың өлшемін өзгертуге болады (size - өлшем), 0-
None мәні орнатылса, форма өлшемін өзгерту мүмкін емес (none – ешқандай).
Caption (Тақырып, бетіне жазу) - форма терезесінің тақырыбына
енгізілетін мәтінді орнату қасиеті. Алғашқы кезде қасиеттер терезесінде
тақырып үшін Form1 сөзі енгізіліп қойылған. Оны Redactor не басқа
тақырыпқа алмастыру қиын емес. Бұл кезде форма тақырыбы да осы сөзге
алмастырылады. (Қасиет мәні енгізілген соң КҚ клавишін басып қойған жөн.)
Font қасиеті екі рет шертілген кезде формада пайдалануға болатын
әдеттегідей Шрифт терезесі көрінеді (1.5-сурет).
1.5-сурет. Шрифт терезесі
Терезеден қажетті шрифті, оның пішіні мен өлшемін тандап, ОК түймесін
шерту жеткілікті. (Шрифті Caption қасиетіне мән енгізуден бұрын тандау
керек).
Window State қасиетінің мәні үшін 2 – maximized қатары таңдалып, форма
іске қосылған кезде ол толық экрандық етіледі. т.б.
Объект қасиетін іске қосу режимінде программалық код ішінде орнату да
мүмкін. (1.7-тақырыпты қараңыз).
Жалпы, бір қасиеттің мағынасымен (мазмұнымен) танысу үшін оны қасиеттер
терезесінде тандап, F1 клавишін басу арқылы анықтаманы шақыру керек. VB’те
анықтамалар ағылшын тілінде жазылып қойылған. Ол түсініксіз болса, экранда
орысша аудармасын көрсететін Сократ 97 сияқты программаны пайдалануға
болады. (Мұндай программа компьютерге орнатылса, оны пайдалану қиын емес).
Экранда қасиеттер терезесі көрінбесе, оны шығару үшін View – Properties
Window командасын беру жеткілікті.
Ескерту. Объектіні оң түймемен шерткен кезде, экранда контексті мәзір
көрінеді. Оның Proporties қатарын таңдап, объектінің қасиеттер терезесін
ашу да мүмкін.
Қасиеттер терезесі тақырыбының төменінде көрінген өрістің тілсызық
түймесін шертіп, объектілер тізімін шығаруға да болады.
Элементтер панелі
VB қосымшалары көбінесе формада орнатылған басқару элементтері деп
аталатын объектілер негізінде дайындалады. Басқару элементтерін орнататын
түймелер элементтер панеліне орналастырып қойылған (1.6-сурет). Түймені
таңдап, көрсеткіш арқылы формада сәйкес объектіні қалаған форматта орнату
қиын емес (элементтер панелі Access’тегіге шамалас). Түймені екі рет шерту
де мүмкін. Бұл кезде объект автоматты түрде формаға орналастырылады. Оны
таңдау, әдеттегідей масштабтау, жылжыту не өшіруге болады.
Элементтер панеліне стандартты емес басқа түймелерді де орналастыру
мүмкін (мысалы, панельге DBGrid элементін орнату тәсілі 5.4-тақырыпта
көрсетілген).
Панель түймелерінің қасиеттері жеткілікті:
Name, Caption, Cancel, Default, Enabled, Visible, т.б. Әр түйменің
қасиеттері объект формаға орнатылып, таңдалған кезде қасиеттер терезесінде
көрінеді. Name-ге енгізілген атау бойынша VB бір объектіні екіншісінен
ажырата алады. Caption қасиеті формада орнатылған объектінің ішіне
жазылатын мәтінді анықтайды. Enabled, Visible қасиеттері объектіге қол
жеткізуді шектеу үшін пайдаланылады. Егер Enabled мәні False’ке тең болса,
объект қойылмаған күйде қалады, Visible мәні False болса, объект экранда
көрінбейді, т.с.с. (Enabled-қосылу, Visible-көріну).
1.6-сурет. Элементтер панелі
1-көрсеткіш (Pointer)
2-графикалық өріс (Picture Box-сурет қорабы)
3-үстіне жазу өрісі (Label)
4-мәтіндік өріс (TextBox)
5-рамка (Frame)
6-командалық түйме (CommandButton)
7-жалауша (CheckBox)
8-ауыстырып қосқыш (OptionButton)
9-құрастырылған өріс (ComboBox)
10-тізім (ListBox)
11-жатық айналдыру белдеушесі (HScrollBox)
12-тік айналдыру белдеушесі (VScrollBox)
13-таймер (Timer)
14-дискжетектер тізімі (DriveListBox)
15-каталогтар тізімі (DirListBox)
16-файлдар тізімі (FileListBox)
17-фигура (Shape)
18-сызық (Line)
19-сурет (Image)
20-берілгендер элементі (Data)
21-OLE элементі (OLE)
1.2. Visual Basic’те программалау элементтері
Visual Basic’те пайдаланылатын берілгендер типтері:
Стандартты типтер Айнымалы мәндері
Integer (бүтін, %) [-32768; 32767] аралығында
Long (ұзын бүтін, &) [-2147483648; 2147483647]
Byte (байт) [0; 255]
Single (нақты, !) дара дәлдікті нақты (7 символ)
Double (нақты, #) екі есе дәлдікті нақты (15 символ)
String ($, жол) символдар саны [0; 65535] аралығында
Variant (вариант) жан-жақты (сандық, жолдық не логикалық
мәндер)
Boolean (логикалық) True не False
Currency (ақшалық) ақшалық сомалар
Date (дата) дата
Бұлардан басқа объектіге сілтеме орнататын Objects (Объект) атаулы тип
те бар, т.с.с.
Жатта қажетті орындар бөлу үшін айнымалылар Dim не Static операторлары
арқылы сиппатталады (dimension - өлшем, static – статикалық, қозғалмайтын).
Сипаттау үлгілері:
Dim x% Dim x As Integer
Dim y, z # Dim y As Single, z As Double
Static a$ Static a As String
Dim, Static кілттік сөздерінің бірі бір процедура ішінде пайдаланылатын
айнымалылырды сипаттау кезінде жазылады. Олардың орнына Private кілттік
сөзін жазу да мүмкін. Мысалы:
Dim x As Single,
Static x as Single,
Private x as Single
сипаттамалары бірдей. Static арқылы сипатталған айнымалының ағымдық
мәні процедура аяқталған кезде де сақталады; Dim, Private айнымалылырының
мәндері жойылып кетеді.
Айнымалыны қосымшаның түрлі процедураларында пайдалану үшін оны код
терезесінің (General) (Declaration) секциясында (бөлімінде) Public кілттік
сөзі арқылы сипаттау керек (Public –көпшілік). Терезеде алдымен Option
Explicit жазуы көрінуі мүмкін (1.14- тақырыпты қараңыз).
Ескерту. 1. Айнымалы атауы үшін кілттік сөздерден, кілттік символдар
мен бос орын және тыныс белгілерінен басқа ұзындығы 255-ке дейін
(кирилицамен қоса) символдар тізбегін алуға болады.
2. General Declaration секциясы шығатын код терезесі форманы екі рет
шертпей, алғашқы рет View – Code командасы берілген кезде көрінеді. Private
арқылы жарияланған процедурамен тек бір формада, Public арқылы жарияланған
процедурамен проектінің барлық формаларында жұмыс істеу мүмкін (олар барлық
формаларда қолжетерлік (4.3-тақырыпты қараңыз)).
Қарапайым программаларда сандық және жолдық айнымалыларды (х%, у, а$)
вариант типті етіп сипаттау да мүмкін (Variant, жан-жақты). Бұл кезде
айнымалылардың типтері көрсетілмей жазылады: Dim x, y, a.
Мысалы, тақырыпта жазылған процедурада айнымалылар вариантты типті етіп
(Dim x, y) арқылы сипатталған. Оның қатесі жоқ. Редактор процедураға
енгізілген вариант типті айнымалының типін өзі ажырата алады. Бірақ күрделі
программаларда редактор қате жіберіп, бүтін типті айнымалылырды жолдық
(символдық) деп қабылдауы мүмкін. Сондықтан айнымалыларды сипаттауда
олардың типтерін де жазып қойған дұрыс.
Программада жиі пайдаланылатын тұрақтыны Const операторы арқылы
сипаттау да мүмкін (Const – тұрақты). Мысалы, программа үзіндісін мына
түрде жазуға болады:
Const pi = 3.1415926
R = 4.5 : h = 7
C = pi * r^2 * h
V = pi * r^3 * h 3
VB’те пайдаланылатын математикалық операторлар мен стандартты
функциялардың басым көпшілігі Бейсиктеғі сияқты:
+ (қосу); - (азайту); * (көбейту); (бөлу); \ (бүтін
бөлу); ^ (дәрежелеу); Mod (қалдықты есептеу); $ (жолдарды
біріктіру, конкатенация);
Abs(x); Sin(x); Cos(x); Atn(x); Sqr(x); Exp(x); Int(x); Rnd(x); Mid$,
Left$, Right$,
Str$(x) – сандық мәнді жолдық типті ету;
Val (x) – цифрлармен берілген жолдық мәнді сандық типтіге алмастыру,
т.б.
Visual Basic’те құрылымдық программа құру үшін Qbasic’те қолданылатын
құрылымдар пайдаланылады.
Тармақталу командасы
Тармақталу командасының құрылымдары:
1) If P Then S 1-нұсқа
2) If P Then 2-нұсқа
S
End If
3) If P Then көп нұсқалы
тармақталу командасы
S1
Else P2 Then
S2
Else P3 Then
S3
... ... ... ... ...
End If
Мұндағы Р, Р1, Р2, Р3, ... - шарттар;
S, S1, S2, S3, ... - блоктар (бір сериялы операторлар).
Соңғысы - көп нұсқалы тармақталу (таңдау) командасы.
Тармақталу командасының бірінші және екінші құрылымдары бірдей. Бірінші
құрылымды блокқа бір команда енгізілгенде ғана пайдалануға болады. Екінші
құрылым барлық жағдайда қолданылады.
1-мысал. Пайдаланушы интерфейсін құрып, ах2+bx+c=0 квадрат теңдеуін
шешу керек.
1. VB орталығын ашу.
2. Форманы таңдап, Caption қасиетінің мәні үшін Квадрат теңдеу мәнін
енгізу.
3. Формада Label1, Label2, Label3, Label4, Label5 өрістерін орнату.
Label1’ге квадрат теңдеудің а коэффициентін, Label2’ге b коэффициентін,
Label3’ке бос мүшені (с), Label4’ке х1 мәнін, Label5’ке х2 мәнін
енгізуді жоспарлау. Caption қасиеті арқылы олардың ішіне енгізілген
жазуларды өшіріп тастауға болады.
4. Формаға Command1, Command2 басқару түймелерін орнату. Caption қасиеті
арқылы оларға Қосу, END сөздерін енгізу.
5. Қосу (Command1) түймесін екі рет шертіп, ашылған код терезесіне
процедура енгізу:
Private Sub Command1_ Click ()
Dim a, b, c, d, x1, x2, x
а = InputBox (a, “a = “) : Label1.Caption = a
b = InputBox (b, “b = “) : Label2.Caption = b
c = InputBox (c, “c = “) : Label3.Caption =c
d = b^2 – 4* a * c
If d = 0 Then
x1 = (-b + sqr (d) ) (2 * a)
x2 = (-b - sqr (d) ) (2 * a)
Label4.Caption = x1 : Label5.Caption = x2
Else x = Нақты шешімі жоқ : Label4.Caption = x
End If
End Sub
6. Форамны ашып, END түймесін екі рет шерту. Код терезесінде Command2 _
Click атаулы процедура моделі көрінеді. Оның ішіне End операторын енгізу:
Private Sub Command2_ Click ()
End
End Sub
7. Проектіні сақтау.
8. Іске қосу командасын беру (F5). Форма терезесі көрінеді. Оның Қосу
түймесін шерту.
9. Көрінген InputBox терезесіне ретімен а, b, c мәндерін енгізіп, ОК
түймесін шерту (КҚ клавишін басуға да болады).
2.1-сурет. 3х2 - 4х +1= 0 тендеуін шешуде
көрінген интерфейстік форма
a, b, c мәндері үшін 3, - 4, 1 сандары енгізілген кезде көрінетін форма
2.1-сурете бейнеленген.
2-мысал. Int, Rnd функцияларын пайдаланып, форма терезесінің Label1,
Label2 объектілері ішіне 15-тен кіші кез келген бүтін сандарды шығару
керек. Егер оның біріншісінде 7 саны көрінсе, екіншісіне Ура! сөзі
енгізіліп, программа жұмысы тоқтатылсын.
1. Форма терезесіне Label1, Label2, Command1, Command2 объектілерін
орнату. Caption қасиеттері арқылы Label1, Label2 объектілерінің
ішіне жазылған сөздерді өшіріп тастау.
2. Command1, Command2 объектілерінің Caption қасиеттеріне сәйкес Қосу,
End мәндерін меншіктеу.
3. Процедуралар құру:
Private Sub Command1 _ Click ()
Label1. Caption = Int (15*Rnd)
Label2. Caption = Int (15*Rnd)
If Label1. Caption = 7 Then
Label2. Caption = Ура!
End If
End Sub
Private Sub Command2_Click()
End
End Sub
4. Іске қосу командасын беру (F5). Форма көрінеді.
5. Форманың Қосу түймесін қайталап шерте беру. Әр шерту аяқталған
сайын Label1, Label2 өрістерінде 15-тен артық емес кез келген бүтін
сандар көрінеді.
6. Label1 өрісінде 7 көрінген кезде (2.2-сурет) End түймесін шертіп,
программа жұмысын аяқтау.
2.2-сурет. Кездейсоқ бүтін сан шығарылған форма.
3-мысал. Тікұшақтың ағымдық жылдамдығын форма терезесінде көрсетіңіз.
Егер жылдамдық мөлшері 450-ге жетсе, Газды төмендет, жылдамдық артық!
ескертуі. MsgBox терезесіне шығарылсын.
1. Орталықты ашып, формада тік белдеуше (VscrollBar) және Label1 өрісін
орнату. Белдеушені барынша созу. (Элементтер панелінің белдеушесі
әдеттегі редактор терезесінің белдеушесіндей емес. VB’те ол мәнді
үлкейту не кішірейту үшін пайдаланылады, т.б.)
2. Объект қасиеттерін орнату:
Объект Қасиет Мән
Form1 Name frmUshak
Caption Жылдамдық көрсеткіші
VscrollBar Name vscGazkors
Max 100
Label1 Name lblMan
Font TimesKaz, 11
Caption Ағымдық жылдамдық
3. Код терезесін ашып, оның (General) (Declaration) бөлімінде
айнымалыларды сипаттау және Form_Load, vscGazkors_Change процедураларын
құру (процедура модельдері форма және тік белдеушені екі реттен шерткен
кезде көрінеді):
Option Explicit
Private Gaz As Integer 'Газдын агымдык мэні
Private Const JJ = 430 'Жылдамдык шегі
Private Sub Form_Load()
vscGazkors.Value = 100 'Газ мэнін инициалдау
End Sub
Private Sub vscGazkors_Change()
Dim jld As Integer 'Агымдык жылдамдык
'Белдеушенін тобесінен кашыктык
Gaz = 100 - vscGazkors.Value
'Газ мэні бойынша агымдык жылдамдыкты есептеу
jld = Gaz * 4.5
'Агымдык жылдамдыкты жанарту
lblMan.Caption = "Агымдык жылдамдык" & _
Trim$(Str$(jld))
If jld = JJ Then
MsgBox "Газды томендет,", vbCritical, "Жылдамдык артык!"
End If
End Sub
3. Проектіні сақтап іске қосу (F5).
Программаға ұшаққа газ беретін тұтқамен жұмыс істеу тәсілі енгізілген
(тұтқа баламасы – тік белдеуше). Программа іске қосылған соң ағымдық
жылдамдық жазылған форма көрінеді. Көрсеткіш арқылы тік белдеушенің жылжыма
түймесін жоғары жылжытыңыз. Формада көрінген ағымдық жылдамдық 430-ға
жеткен кезде ескерту енгізілген MsgBox терзесі көрінеді (2.3-сурет).
2.3-сурет. Жылдамдық көрсетілген форма
(Программаға енгізілген Trim$ - сандық мән жолдық етіп өзгертілгенде
пайда болуы мүмкін бос аралықтарды алып тастап, жолды қысу операторы).
Тапсырма. Жеңіл мәшине жүріп келеді. Оның жылдамдығы 200 кмсағ-тан
асса, Жылдамдық шектен тыс, Жылдамдықты азайтыңыз! ескертуін MsgBox
терезесінде көрсететін тік белдеушенің Change оқиғасы процедурасын құрыңыз.
Таңдау командасы
2.2-тақырыпта берілген бірнеше шарт енгізілген таңдау командасын Select
Case операторын пайдаланып құрған жөн. Оның жазылу форматы Qbasic’тегі
сияқты:
Select Case айнымалы
Case m1: S1
Case m2: S3
... ... ... ...
End Select
Мұндағы m1, m2, ... – енгізілген сұрыптаушы айнымалы мәнімен
салыстырылатын мәндер. Мәнге сәйкес блок орындалады да, басқару таңдау
командасынан соңғы операторға беріледі.
Ескерту. Case m операторын Case is = m форматында жазу да мүмкін.
Үш тармақтан тұратын таңдау командасы денесін төмендегідей жазуға
болады:
Case Is m : S1
Case Is = m : S2
Case Is m : S3
То кілттік сөзін пайдаланып, Case ауыстырып қосқыш операторының
параметрлері ретінде бүтін сандық аралықтарда енгізу де мүмкін. Мысалы,
Case -5 То 1; Case 2 То 10; Case 11 То 15; ...
Мысал.
функциясының мәнін есептеу процедурасын құру керек. Мән MsgBox
терезесіне шығарылсын.
Private Sub Form_ Load ()
x= InputBox (x,”x=”)
Select Сase x
Case is 1: y=x^2+5: MsgBox(y), , “y=”
Case is =1: y=3*x+2: MsgBox(y), , “y=”
Case is 1: y=2*x^2-1: MsgBox(y), , “y=”
End Select
End Sub
(Case операторын пайдаланудың тағы бір мысалы 3.8-тақырыпта берілген).
Цикл. Циклден ерте шығу
Циклдердің процедурада жазылу синтаксистері Qbasic’тегідей. For – Next
(үшін), While – wend (Әзірше) циклдерінің жазылу құрылымдары:
1. For k=k0 To k0 [Step H] 2.
While P
S S
Next [k] Wend
DO (дейін) циклінің бес құрылымы бар:
1. Do while P
2. Do
S
S
Loop
Loop While P
3. Do until
4. Do
S
S
Loop
Loop until
5. Do
S
Loop ‘Шексіз қайталу циклі
Мұндағы: S-цикл денесі; Р-шарт; - Емес Р;
While - әзірше; Wend - соңы; For - үшін;
Next - келесі; Do - орындау; Loop - қайталу;
Until - дейін.
мысал. Өлшемдері пиксельмен берілген, радиустары 15-ке тең ақ және
қызыл түсті шеңберлерді h=10 қадам бойынша форма диагональдарында FOR –
NEXT циклі арқылы жылжыту керек. Ақ шеңбер жоғарыдан төмен, қызыл шеңбер
төменнен жоғары жылжытылсын.
Форманы екі рет шертіп, ашылған код терезесінде Form_Paint процедурасын
мынадай түрде құруға болады:
Private Sub Form Paint ()
ScaleMode = 2
For r=1 To 360 Step 10
Circle(k, k2), 15, RGB(255, 255, 255)
Circle(k, 200 – k2), 5, RGB(255,0, 0)
For j = 1 To 250000 : Next j
Cls
Next k
End Sub
Мұндағы j параметрлі ішкі бос цикл формаға салынған ағымдық шеңберлерді
аз уақыт ұстап тұру, Cls – орындау кезінде формаға салынатын графикті не
мәтінде тазалау командалары.
2-мысал. Жалпы мүшесі аk = 1k2 (k=1, 2, ...) болатын тізбектің алғышқы
алты мүшесінің қосындысын табу керек (n=6; Sn=?).
Форманы екі рет шертіп, ашылған Form_ Load процедурасын мынадай
түрлерде құруға болады:
1) Private Sub Form_ Load ()
Dim n, k, s
n=InputBox (n; “n=”) : s = 0
For k = 1 To n
a = 1 k^2 : s = s +a : Next
MsgBox(s), , “s=”
End Sub
2) Private Sub Form_ Load ()
Dim n, k, s
n=InputBox (n; “n=”) : k = 1 : s = 0
While k = n
a = 1 k^2 : s = s +a : k = k + 1
Wend : MsgBox(s), , “s=”
End Sub
3) Private Sub Form_ Load ()
Dim n, k, s
n=InputBox (n; “n=”) : k = 1 : s = 0
Do
a = 1 k^2 : s = s +a : k = k + 1
Loop Until k n : MsgBox(s), , “s=”
End Sub
Соңғы процедура Do циклінің төртінші құрылымын пайдаланып құрылды. Оны
бірінші – үшінші құрылымдарды пайдаланып құру да қиын емес.
Do – Loop циклі шексіз қайталанбауы үшін оның ішіне циклден (Exit Do)
операторын енгізу керек (Exit – шығу). Жоғарыдағы мысалда n 6 болған
кезде циклді аяқтау үшін
If k 6 Then Exit Do
операторын енгізсе болғаны.
Мысалды Do – Loop циклін пайдаланып шешу процедурасы:
Private Sub Form_ Load ()
Dim n, k, s
k=1 : s=0
Do
If k 6 Then Exit Do
a = 1 k^2 : s = s +a : k = k + 1
Loop : MsgBox(s), , “s=”
End Sub
1.3. Visual Basic-те мәзір құру
Форманы Windows қосымшаларының терезесі сияқты пайдалану Visual
Basic’тің тағы бір ерекшелігі. Формада түрлі мәзірлер орнатып, әр мәзірге
енгізілген командалық пункттер объектілерімен әдеттегідей жұмыс істеуге
болады. Мәзір құру үшін VB құрамына Menu Editor (Мәзір редакторы)
программасы енгізілген. Оны пайдалану әдісі:
Форманы таңдап, Tools – Menu Editor (Құрал – Мәзір редакторы)
командасын беру (аспаптар панелінің Мәзір редакторы түймесін шертуге де
болады). Редактор іске қосылып, оның екі бөлімді терезесі көрінеді (3.1-
сүрет). Оның жоғарғы бөлімі мәзір және мәзір командаларының атауларын
енгізуге арналған. Енгізілген атаулар терезесінің төменгі бөліміне жазылып
қойылады.
3.1-сурет. Мәзір редакторы терезесі.
Терезеде көрінген Caption, Name, Checked, Enabled, Visible, WindowList-
мәзір компоненттері (қасиеттер):
Caption – мәзір не оның командасы атауын анықтау.
Name – программада ажырату үшін Caption өрісіне енгізілген атауды
арнайы түрде жазу (VB атауды Name өрісіне енгізілген түрде қабылдайды).
Visible (көрсету) – мәзір командасын жасыру не көрсету.
Enabled (қосылулы) – командаға True не False мәнін меншіктеу. Алғашқы
кезде Enabled, Visible қасиеттері үшін логикалық True мәні орнатулы тұрады.
Оны ерекше жағдайлардан басқа кезде өзгертпеу керек.
Index – мәзірді элементтер массивіне айналдыру. Ол Windows-та
пайдаланылатын тәсіл сияқты мәзір пункттерінің төменгі жағында ашылған
файлдар тізімін көрсетіп қою үшін пайдаланылады.
Мысал. Формада Clock (Time, Date) мәзірін құру керек. Time (уақыт),
Date (дата) – Clock (сағат) мәзірінің пункттері (жүйелік сағаттың ағымдық
уақыты мен датаны көрсететін стандартты функциялар).
Мәзір құру тәсілі:
1. Орталықты іске қосып, көрінген форманы ерекшелеу. Menu Editor
терезесін экранға шығарып, Caption өрісіне мәзір атауын (Clock)
енгізу, одан соң TAB клавишін басу (ол курсорды бір мәтіндік
өрістен келесісіне орналастырып қояды). Атау төменгі бөлімге
жазылады.
2. Name өрісінің алдына mnu қосымшасы (префиксі) жазылған мәзір
атауын енгізу: mnuClock. Ол программалық код терезесінің
объектілер тізіміне кірістіріліп қойылады (mnu – тізімге жазылған
атаудың мәзір екенін ажырату үшін пайдаланылатын префикс. Mnu
орнына басқа префиксті жазу да мүмкін).
3. Next (келесі) түймесін шерту. Caption, Name өрістері тазаланады
да, редактор келесі мәзір атауын не мәзір пунктін енгізуді
күтеді. Курсор Caption өрісіне орналастырылып қойылады.
4. Caption өрісіне Time, Name өрісіне TimeItem пункт атауын енгізу
(item (пункт) – программада атаудың мәзір пункті екенін ажырату
үшін пайдаланылған жалғау). Time терезенің төменгі бөліміне
жазылып қойылады.
5. Терезенің Солдан оңға (() түймесін шерту. Ол төменде жазылған
Time атауының алдына көп нүкте ( ... ) қойып кетеді. Көп нүкте –
редакторың Time-ді мәзір пункті етіп белгілеуі.
6. Next түймесін шертіп, Caption өрісіне Date, Name өрісіне DateItem
пункт атауларын енгізу. Бұл жолы Солдан оңға түймесін шертудің
қажеті жоқ, оны тек алғашқы пунктті енгізу кезінде шерту керек.
Редактор Date сөзін мәзір пункті деп автоматты түрде қабылдайды
да, алдына көп нүкте қойып кетеді (3.2-сурет).
3.2-сурет. Clock мәзірі құрылған Мәзір редакторы терезесі
Ескерту. Қажет болса, келесі мәзірлер мен олардың пункттерін де
осылайша енгізуге болады. Редактор терезесінде Солға, Жоғары, Төмен,
Кірістіру (Insert), Жою (Delete) түймелері де бар. Оларды пайдаланып,
құрылған мәзірді редакциялау қиын емес.
7. ОК түймесін шерту. Редактор терезесі жабылап, Clock мәзірі
енгізілген форма
көрінеді. Мәзірді ашу үшін атауын әдеттегідей бір шертсе болғаны (3.3-
сурет).
Form1
Clock
Time
Date
3.3-сурет. Clock мәзірі енгізілген форма модулі
Clock мәзірі пункттерімен жұмыс
1. Формада Label1, Label2 объектілерін орнату. Label1 өрісіне уақытты,
Label2 өрісіне датаны енгізуді жоспарлау.
2. Clock мәзірін ашып, Time пунктін екі рет шерту. Код терезесі ашылып,
процедура моделі көрінеді. Оны толтыру:
Private Sub TimeItem_ Click ()
Label1.Caption = Time
End Sub
3. View – Object командасы арқылы форманы экранға қайта шығарып, мәзірдің
Date пунктін екі рет шерту. Ашылған код терезесінде процедура моделін
толтыру:
Private Sub DateItem_ Click ()
Label2.Caption = Date
End Sub
General
Form1
Label1
Label2
MnuClock
TimeItem
DateItem
3.4-сурет. Формаға енгізілген объектілер тізімі
Ескерту. Формада мәзір орнатылған соң код терезесінде процедура
модельдерін ашудың екінші әдісі:
- View – Object командасы арқылы код терезесін ашу;
- Терезенің сол жақ (General) бөліміне енгізілген тілсызық түймесін
шертіп, объектілер тізімін ашу (3.4-сурет).
- Тізімнен TimeItem қатарын екі рет шерту. Процедура моделі көрінеді.
Оған қажетті команданы енгізу.
- DateItem қатарымен де осы сияқты іс - әрекеттерді орындау.
4. Проектіні сақтау (мысалы, FormClock.frm; FormClock.vbp).
1. Іске қосу командасын беру (F5). Форма көрінеді.
2. Оған енгізілген Clock мәзірін ашып, ретімен Time, Date пунктерін
шерту. Label1, Label2 өрістерінде ағымдық уақыт пен дата жазылып
қойылады, мысалы:
12:47:25
26:03:2009
3. Программа жұмысын аяқтау командасын беру (End).
ІІ ТАРАУ. ГАЖ ЖӘНЕ ТҮРКІСТАН ҚАЛАСЫНЫҢ ЭЛЕКТРОНДЫҚ АНЫҚТАМАЛЫҚ АҚПАРАТТЫҚ
ЖҮЙЕСІН ҚҰРУ ТЕХНОЛОГИЯСЫ
2.1. Геоақпараттық жүйелердің сипаттамасы
Нарық қатынастарын және қоғам өмірі өрісінің ақпараттандыру
мәселелерін дамыту әлеуметтік-экономикалық мәселелерді шешудің кеңірек
мүмкіндіктерімен басқару субъектілерін қамтамасыз ететін алдыңғы қатарлы
ақпараттық технологияларды ендіру қажеттілігіне жағдай жасайды.
Сенімді ақпарат нәтижелі шешімнің іргетасы болып табылады. Қоғам
өмірінің бизнес, медицина, білім беру, ғылым, қызметтер өрісі т. б. осы
сияқты салалардың нәтижесін көтерудің міндетті шарты болып сыртқы әсерге
икемділігін, мобильділігін және бейімділігін көрсететін үйлесімді
ақпараттық технологияны атауға болады.
Мұндай технологиялардың біріне – негізінде географиялық білімдер және
осы базалар негізінде компьютерлік үлгілеу арқылы табиғи және әлеуметтік-
экономикалық геожүйелерді зерттейтін ғылыми пән ГАЖ-технологияларын
жатқызуға болады.
Геоақпараттық жүйе – бұл географиялық үйлестіруші мәліметтерді
пайдаланатын ақпараттық жүйе.
Ақпараттық жүйе – бұл ақпараттарды енгізу, іздестіру, орналастыру және
тарату процедураларын жабдықтайтын ақпараттар қоймасы. Мұндай
процедуралардың болуы – оларды жинақталған қарапайым ақпараттық
материалдардан айырмашылығын бөлетін ақпараттық жүйелердің басты
ерекшелігі.
Геоақпараттық жүйелерге қысқа әрі нұсқа анықтама беріп кету аса
күрделі. Бұл технология, біріншіден, айтарлықтай әмбебап, екіншіден, ол өте
жылдам дамиды және өмір мен қызметтің жаңа өрістерін қамтиды. Географиялық
ақпараттық жүйе (ГАЖ) – бізді қоршаған ортаға жаңа көзқараспен қарау
мүмкіндігі. Егер де қорытынды мен амалдарды қозғамасақ, онда ГАЖ – бұл
шынайы өмір объектілерін, сонымен қатар біздің әлемде, біздің өмір мен
қызметте болып жатқан оқиғаларды *** мен талдауға арналған заманауи
компьютерлік технология.
Егер де анықтамасыз өтіп, тек бейнелеумен шектелсек, онда бұл
технология жұмыстың дәстүрлі операцияларын сауал мен статистикалық анализ,
толыққанды визуализация мен карта ұсынған географиялық (кеңістік) талдаудың
артықшылықтары сияқты мәліметтер базасымен біріктіреді. Бұл мүмкіндіктер
ГАЖ-ды басқа ақпараттық жүйелерден айырып, оларды керемет мүмкіндіктерді
қоршаған ортаның құбылыстары мен оқиғаларын талдау мен болжаумен, басты
факторлар мен себептерді ойлап қорытындылаумен және ерекшелеумен, сонымен
қатар қолданылатын әрекеттердің ағымдағы салдары мен стратегиялық
шешімдерді жоспарлауға қатысты мүмкін салдарға байланысты міндеттердің кең
көлемді қолданылуын қамтамасыз етеді. Карталарды жасау мен географиялық
талдау жүргізу мүлдем жаңалыққа жатпайды. Алайда ГАЖ технологиясы жалпы
адамзат және жекелеп нақты ұйым немесе адамдар тобының алдында тұрған
мәселелерді талдау мен шешуге жаңа, заманауилыққа сәйкестендірілген, әлде
қайда сапалы, қолайлы тәсілді ұсынады. Ол талдау мен болжау процедурасын
автоматтандырады. ГАЖ-ды қолдануға дейін заманауи тәсілдер мен құралдарға
негізделген үйлесімді шешімдерді қабылдау мақсатымен географиялық ақпаратты
құнды талдау мен талдап қорыту өнерін меңгергендер көп емес болатын. ГАЖ –
бұл сондай-ақ, кейде шешімі табыла бермейтін мәселелерді осының көмегі
арқылы шешілуге болатын аспап болып табылады. Бірақ, бастапқыға оралсақ,
ГАЖ-ды тек қана карталарды дайындап және басуға емес, сонымен бірге әуе
және ғарыштық суреттерді жасауға қолдану айтарлықтай ақиқат болып табылады.
ГАЖ-ды қолданудың шынайы спектрі әлдеқайда кеңірек, және оны бағалау үшін
біз компьютерлердің қолданылуына әрдайым көз салуымыз қажет, сонда ГАЖ-дың
орны мұнан да анық байқалатын болады. Компьютерлер белгілі операцияларды
құжаттарымен орындауға ғана қолайлылық танытпайды, олар адамзат қызметінің
жаңа бағыты – ақпараттық технологиялардың ұстанушысы болып табылады, және
заманауи қоғам көбіне осыларға негізделеді. Бұл дегеніміз не? Ақпарат
терминін көбіне тар ұғымда түсінеміз (журналистер айтатын ақпараттар
төңірегінде). Біздің түсінігімізше ақпарат деп әріптер, сандар мен бейнелер
түрінде ұсынылған барлық нәрселерді айтуға болады. Ақпараттың жинағына,
өңделуіне және пайдалануына бағытталған барлық әдіс-амалдар, техникалар,
тәсілдер, құралдар, жүйелер, теориялар, бағыттар т.с.с. ақпараттық
технологиялар деп аталады. ГАЖ – осылардың бір түрі. Қазіргі таңда ГАЖ –
бұл дүние жүзіндегі мыңдаған адамдар қатыстырылған көп миллионды индустрия.
ГАЖ-ды мектептерде, колледждерде және университеттерде өтуде. Бұл
технологияны адамзат қызметінің барлық өрістерінде қолданады – бұл халықтың
шамадан тыс көптігі болсын, аймақтың ластануы, ашаршылық пен ауылшаруашылық
өнімнің қайта өндірілуі, орманды алқаптардың қысқартылуы, табиғат апаттары
болсын, сонымен бірге жеке мәселелердің шешілуіне қатысты: пункт арасында
жақсы көліктің іздестіру, жаңа кеңсенің үйлесімді орналасуын таңдау, мекен-
жай бойынша үйді іздестіру, жергілікті орынға құбырлар немесе электрлік
берілістер салу, жер меншігін тіркеу сияқты түрлі муниципалды да, жалпы
мәселелерді де қамтиды. Бір технологияның көмегімен осыншама мәселелерді
қалай шешуге болады? Мұны түсіну үшін ГАЖ-ды қолданудың ұйымдастырылуын,
қызметін және мысалдарын қарастырайық.
Картографиялық материалды құру үшін ГАЖ қолданатын жүйелерге өте көп
уақыт кетеді және жұмыс ұйымының көп күшін тартады, өйткені әрқайсысы өзіне
тиісті белгілі бір операцияларды орындауы тиіс.
Сондықтан осы процесті автоматтандыру идеясы өте өзекті болып
саналады.
Соңғы уақытта жаңа ақпараттық технологиялардың дамуымен БҰЖ-ды
үлгілеудің картографиялық әдістері кеңінен қолданысқа ие болды. Әдебиетте
мұндай тәсілдерді ГАЖ-технологиялары деп атайды. БҰЖ-да ГАЖ Z
технологияларын қолдану пәндік саланың тақырыптық карталары көмегімен
шынайы әлемді үлгілеуге мүмкіндік береді.
Карта – болмыстың шолу-белгілік географиялық үлгісі. Табиғи және
әлеуметтік-экономикалық құбылыстар мен процестердің сыйымдылығын,
ерекшеліктері мен байланысын көрсететін кеңістіктің математикалық
анықталған, қысқартылған, топтап қорытындыланған шартты-белгілік көрінісі.
Картаның нақ осы ерекшеліктері бізге кәсіпкерліктің басқарманың
картографиялық ұйымдастырылған жүйесін құруға мүмкіндік береді КБҰЖ.
Практика дәлелдеп көрсеткендей, БҰЖ-да кәсіпкерліктің картографиялық
үлгілеуін қолдану басқару объектісінің басқармасын арттырады.
Кәсіпкерлік қызметтің табысы көбіне өзінің ұйымдастыру коммуникациясы
ШҚТ-ның өз бизнес коммуникациясынан оперативті алынған ақпаратқа байланысты
болған соң, осы ақпараттың түсіміне шолу жасай отырып, сөз жоқ, кәсіпкерлік
қызметтің басқармасын арттырады.
Мұнан кейін Z басқармасының артуы ШҚТ бизнес коммуникацияға шолу
жасағаннан өзге өзінің БҰЖ Z –н картографиялағанда байқалады. Мұндайда ШҚТ
Z БҰЖ –да болып жатқан барлық ақпараттық процестер визуалды түрде
ұсынылады. Ақпарат алмасудың коммуникациялық процесінің дәл осы
визуалдылығы ықпал белсенділігін күшейтеді (А-max), басқару объектісінің
қарсылығын төмендетеді (S-min), ШҚТ мен кәсіпкерлік қызметті жүзеге
асыратын орындаушылар арасында ақпарат алмасу артады, ШҚТ-ның трансактілік
талдауы кеңейеді, БҰЖ әлдеқайда визуалды үлгілі болады.
КБҰЖ-дың мәні былайша қорытындыланады. Алдында айтып өткеніміздей, ШҚТ-
нің ісін табысты жүргізу үшін бәсекелестер (Б), кәсіпкер өзінің тауарын
жүзеге асыратын немесе өзінің қызметін өндіретін нарық ақпараты (Н), өзін
және бәсекелестерді қамтамасыз ететін банктер ақпараты (Б1), кәсіпкердің
қызметін пайдаланатын жабдықтаушылар (Ж) мен сатып алушылар (С) жөнінде
қатаң нарықтық бәсекелестікте ШҚТ-нің сүрінбей өтуі үшін қажетті оперативті
ақпараттар тізімі осындай. ШҚТ ақпараттарының мұндай түрінен басқа БҰЖ-дың
өзінің ішкі жағдайлары, Z-ді жүзеге асыратын жұмысшылардың әлеуметтік-
экономикалық және әлеуметтік-психологиялық жағдайы жөнінде ақпарат қажет,
және ШҚТ-ның бұл ақпаратының оперативті шешім қабылдау үшін динамикалық
түрі қажет.
ГАЖ – бұл мәліметтерсіз графикалық және тақырыптық мол санға ие,
оларға манипуляция жасау үшін және олардың негізінде түрлі шешімдерді
қабылдау мен бақылауды жүзеге асыруға оларды кеңістік картографиялық
ақпаратқа жаңадан жасау үшін үлгілік және есептік міндеттермен біріккен
автоматтандырылған жүйе.
Соңғы 10-15 жылғы шетелдік және отандық тәжірибе көрсеткендей,
приоритетті және жігерлірек ақпараттық ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
XXI ғасыр - ақпараттық технологиялар ғасыры. Сондықтан да біздің
өмірімізбен байланысты кез келген оқиға, кез келген дүние
автоматтандырылып, құнды ақпарат көзіне айналып, компьютер деген машинаның
өңделуіне түсіп, жік-жікке бөлінуде. Қазіргі кезеңнің ерекшелігі үлкен
көлемдегі материалдық және шикізат ресурстарын пайдалануға негізделген
индустриалды экономикадан, негізгі ресурсы ақпарат болып табылатын
информациялық экономикаға өту. Информатика мамандары қоғамдағы информация
рөлінің күшеюін бір ауыздан мойындап отыр. Ақпарат бара-бара қоғамдық әл-
ауқат деңгейін анықтайтын шешуші факторға айналуда. Ол бизнестің
стратегиялық ресурсы болып қалыптасып келеді.
Бізді қоршаған ортада әрқашан қозғалыста болатын ақпараттар жиындары
өте үлкен. Уақыт өтуімен олар арту тенденциясына ие. Сондықтан кез келген
үлкен немесе кіші ұйымдарда нәтижелі жұмыстарды қамтамасыз ететін
мәліметтерді басқару мәселесі туады. Кейбір ұйымдар бұл үшін папкалардан
тұратын шкафтарды пайдаланады, бірақ көпшілік ұйымдар компьютерленген
мүмкіншіліктерін жоғары бағалайды. Қазіргі күнде көпшілік қаржы ұйымдары,
өнеркәсіптер, сауда-саттық және т.б. ұйымдар мәліметтер қорысыз жұмыс
істеуі өте қиын. Мәліметтер қоры болмағанда олар ақпараттар көшкінінде жай
ғана тұншығып қалар еді.
Жер туралы ғылымдарда, әсіресе географияда кеңістіктің мәліметтермен
жұмыс істейтін, ақпараттың тапшылығы ақпараттың көптігіне өтетін жағдай
қалыптасты. Қазіргі зерттеушілердің жиналған мәліметтер мен құжаттарға қол
жеткізуі қиынға түсуде, оған көптеген ведомстволық, қаржылық, арақашықтық,
жеке тұлғалық және т.б. себептер әсер етуде.
Сондықтан, ұлттық ақпараттық торларды тиімді және ұтымды пайдалану
үшін ғалами ақпараттық жүйе қажет. Ол жүйеде географиялық мәліметтерді
жинап, оларды бағдарламалық-техникалық кешенде сақтап, өңдеп және қайта-
қайта қолдану, тұжырым жасау және өңделген апараттарды шығару үшін
қолданады.
Қазіргі кезде осындай жүйе ретінде ғылымды, техниканы және өндірісті
қамтитын геоинформатика ғылымы танылды. Бұл ғылымда геоақпараттық жүйелер
құрылады және таратылады.
Диплом жұмысының мақсаты – ГАЖ негізінде ақпараттық анықтамалық жүйе
құру.
Диплом жұмысы кіріспе, екі тарау, қорытынды, қолданылған әдебиеттер
тізімінен құралған.
І ТАРАУ. VISUAL BASIC ТІЛІНДЕ ПРОГРАММАЛАУ
1.1. VISUAL BASIC ортасы
Visual Basic (VB) программалау жүйесі компьютерге орнатылған соң оны
іске қосу Windows терезесі арқылы әдеттегідей жүргізіледі: Іске
қосу(Программалар(Microsoft Visual Basic 5.0. Бұл кезде Project Wizard
(Проект шебері) программасы іске қосылады да, экранда Microsoft Visual
Basic, оның жоғарғы бетінде белсендірілген New Project (Жаңа проект)
сұхбаттық терезесі көрінеді (1.1-сурет). Терезеге үш қосымша бет
енгізілген: New (Жаңа), Existing (Қолданылған), Resent (Жақында қолданылған
файлдар).
1.1-сурет. Жаңа проект терезесі.
New бетіне енгізілген проект типтері:
- Standart.EXE (стандартты ехе-файл);
- VB Application Wizard (Қолданбалы VB шебері);
- Add-In (қосымша қондырма);
- Internet’те Web – беттер құруға мүмкіндік туғызатын ActiveX файдары,
т.б.
Бұрын не жақында құрылған проектілерді екінші не үшінші қосымша
беттерінің бірінен іске қосуға болады, (проект – дайындалатын программада
қандай форма, мобуль, тағы басқа файлдардың пайдаланылатынын көрсететін
терезесі бар арнайы файл. Программа проект ішінде орындалады).
Жаңа проектіні ашу үшін New Project терезесіне орналастырылған Standart
EXE белгішесін таңдап, Ашу (Открыть) түймесін шерту жеткілікті. Бірнеше
компоненттері (сыңарлары) бар, Дайындаудың (Жетілдірудің) біртұтас ортасы
(IDE, Integrated Development Envivonment) не Visual Basic программалау
ортасы деп аталатын терезелер көрінеді. Оларды қысқаша Орта деп атайды (1.2-
сурет). Егер компоненттердің кейбірі көрінбесе, оларды арнайы командалар
арқылы орнату қиын емес.
1.2-сурет. Жетілдірудің біртұтас ортасы (IDE)
1- негізгі мәзір (Menu);
2- аспаптар панелі (Toolbar);
3- проект терезесі (Project 1);
4- форма терезесі (Form 1);
5- қасиеттер терезесі (Proporties);
6- элементтер панелі (Toolbox);
7- форма конструкторы (Project Container);
[design] – программаны дайындау режимі (ол Project 1 тақырыбында
көрінеді).
Ортада Immediate (тез, тікелей орындау) терезесін шығару да мүмкін
(1.12-тақырыпты қараңыз), оған қосымша ортада форма макетін (Form Layout
Window) шығаруға болады. Олар Көрініс мәзіріне енгізілген. Аспаптар
панелінде соңғысын қосуға арналған арнайы түйме де бар.
Панельдер мен терезелерді жылжыту не формасын өзгерту (кеңейту, сығу)
тәсілі Windows’та пайдаланатын әдістер сияқты. Егер терезенің шекарасы
басқа терезенің шекарасымен біріктірілетіндей етіп жылжытылса, ол соңға
терезеге қосылып (бекітіліп) қойылады. Мұндай терезелерді кеңейту, олармен
жұмыс істеу қиын емес.
Visual Basic – бірнеше файлдар жиынтығы (exe-файл). Онымен жұмыс істеу
IDE ортасында орындалады. Ортада жұмыс істеу командалары мәзірлерге
енгізілген. Аспаптар панеліне мәзірлерге енгізілген негізгі командаларды
орындайтын түймелер орналастырылған.
Стандартты түймелер:
- Standart.exe типті проектіні іске қосу (Add Standart EXE Project);
- Форма қосу (Add Form);
- Проектіні ашу (Open Project);
- Проектіні сақтау (Save Project);
- Көшіру (Copy);
- Кірістіру (Paste);
- Проект терезесін шығару (Project Explorer);
- Қасиеттер терезесін шығару (Proporties Window);
- Программаны іске қосу (Start);
- Программа жұмысын аяқтау (End);
- Мәзір редакторы (Menu Editor);
- Элементтер панелі (Toolbox), т.б.
Visual Basic - қосымшалар құруға арналған күрделі программа. Онда жиі
қолданылатын компоненттер (сыңарлар): проект, форма, басқару элементтері,
модуль және т.б.
Проект (Project) – дайындалатын программада қандай формалардың,
модульдер мен элементтер панелі пайдаланылатынын көрсететін арнайы файл.
Қосымша құрайтын барлық объектілер проект арқылы басқарылады және проектіде
сақталады.
VB’те проект үшін Project терезесі қарастырылған. Проект терезесі
Windows терезесіне шамалас (1.3-сурет). Оған енгізілген проект, форма
бумаларын ашуға не жабуға болады. Ол үшін алдарында көрінген ауыстырып
қосқыш белгілерін шертсе болғаны.
1.3-сурет. Проект терезесі
1 - View Code түймесі;
2 - View Object түймесі;
3 - проект терезесіне енгізілген формалар белгішесін ашу жабу түймесі
(Toggle Forders).
View Code түймесі шертілген кезде, программа жазылатын (не жазылған)
Visual Basic редакторы терезесі көрінеді. Оны программалық код терезесі деп
не қысқаша код терезесі деп атайды.
Форманы экранға шығарудың бір әдесі – View Object түймесін шерту.
Проект терезесінде қосылулы тұрған проект пен форма, олардан соң
жақшалар ішінде Visual Basic’тің нақты файлдарға меншіктеген атаулары
жазылып қойылады. Алғашқы рет меншіктелетін атаулар: Project1, Form1. Форма
дайындалып, форма мен проект жаңа атаулар бойынша сақталған кезде, олар осы
атауларға өзгертіліп қойылады.
Кейде проект терезесі экранда көрінбеуі де мүмкін. Оны ашу үшін View –
Project Explorer командасын беру жеткілікті.
Бір проектімен жұмыс аяқталған соң оны сақтау керек. Жаңа проектіні ашу
командасы: File – New Project.
Форма – интерфейс құру үшін күйге келтірілетін терезе (пайдаланушы
интерфейсі терезесі). Ол форма конструкторы терезесінің ішінде
орналастырулы тұрады.
Информатикада интерфейс деп автоматтық жүйе (мәшине, программа) және
адам арасындағы информацияны алмастыру құралдары мен оларда орнату,
пайдалану тәсілдерін атайды (interface - ілесу, түйістіру). Visual Basic’
те пайдаланушы интерфейсі - форма және программа құру үшін онда орнатылатын
түрлі элементтер. Екінші жағынан, форма не оған орнатылған элементке сәйкес
орындалатын программа бөлігі де пайдаланушы интерфейсі делінеді.
Пайдаланушы интерфейсін дайындау ең жауапты кезең. Үлкен қосымша үшін оны
арнайы ұжымдар дайындайды.
Форма және онда орнатылған элементтер объектілер (нысандар) делінеді.
Обьектілер арқылы қосымша жұмысын басқару Visual Basic’тің жоғарғы талап
бойынша жұмыс істеуінің негізгі ерекшелігі.
Visual Basic ортасы іске қосылған кезде, ортада форма Form1 атауы
бойынша көрінеді. Оны тандап, оңға не төмен қарай кеңейту қиын емес.
Форма және оған енгізілген объектілердің өз қасиеттері бар. Объект
таңдалған кезде, қасиеттері Properties (Қасіеттер) терезесінде көрінеді.
(келесі тақырыпты қараңыз).
Экранда форма көрінбесе, оны экранға шығару үшін
View – Object не Shift + F7
командаларының бірін беру керек (Project терезесінің сәйкес түймесін не
Form1 қатарын екі рет шерту де мүмкін).
Кейде ортада Form1 терезесіне қосымша Form2 терезесін шығару қажет
болады. Ол үшін
Project – Add Form
командасын беру керек. Add Form терезесі көрінеді. Терезенің Ашу түймесі
шертілген кезде, жаңа форма көрініп, атауы Project1 терезесінің Forms
бумасына кірістіріліп қойылады. Form1 терезесін қайта белсендіру үшін
тақырыбын бір шертсе болғаны.
Қасиеттер терезесі
Қасиет (сипаттама) – айнымалылардың ерекше типі. Ол объект үшін
пайдаланылатын түрлі мүмкіндіктердің сипаттамалары. Яғни, қасиеттер
объектінің ағымдық күйін анықтайды, мысалы: объектіге атау беру, түсін
өзгерту, объект үстіне мәтін жазу, жазылатын мәтіннің шрифті мен өлшемін
өзгерту, т.б. Олар объект қасиетін орнату не қасиетке мән беру (меншіктеу)
делінеді. Әр объектінің қасиеттер терезесі бар. Терезенің сол жақ бөлігінде
барлық қасиет атаулары, оң бөлігінде олардың мәндері жазылып қойылған.
Мысалы, форманың қасиеттері 1.4-суретте көрсетілген.
1.4-сурет. Форма қасиеттері терезесі
Ондағы:
Name (атау) – объект атауы. Ол – Visual Basic объектілерінің ең негізгі
қасиеттерінің бірі. VB жұмыс істеуі кезінде объектіні осы атау бойынша
ажыратып таниды. VB’тің формаға автоматты түрде берілген атауын (Form1)
өзгертіп, басқа атау беруге болады. Форманың іс - әрекеті атауынан белгілі
болуы үшін атауды мазмұнға сай етіп енгізіп, алдына frm (form) қосымшасын
(префиксін) тіркеп қойған жөн, мысалы, форма квадрат теңдеуді шешуге
пайдаланылатын болса, Form1 мәнінің орнына frmKvtendeu атауын енгізу. Ол
үшін қасиет атын (Name) тандап, мәнін (Form1) екі рет шерту керек. Курсор
мән алдына орналастырылып қойылады. Мәнді Del клавиші арқылы өшіріп, жаңа
мәнді клавиатура арқылы теріп алса болғаны.
Ескерту. Қасиеттің автоматты түрде орнатылған мәндері бірнеше болуы да
ықтимал. Бұл кезде мәндер жолының оң жағына тілсызық түймесі орнатылып
қойылады. Оны ашып, көрінген тізімнен қажеттісін тандау керек.
Borderstyle (Жиек стилі) қасиеті форманың жиек қасиеттерін орнатады.
Мысалы, оның оң жағындағы тілсызық түймесін шертіп, тізімді ашқан соң 2-
Sizable мәні орнатылса, форманың өлшемін өзгертуге болады (size - өлшем), 0-
None мәні орнатылса, форма өлшемін өзгерту мүмкін емес (none – ешқандай).
Caption (Тақырып, бетіне жазу) - форма терезесінің тақырыбына
енгізілетін мәтінді орнату қасиеті. Алғашқы кезде қасиеттер терезесінде
тақырып үшін Form1 сөзі енгізіліп қойылған. Оны Redactor не басқа
тақырыпқа алмастыру қиын емес. Бұл кезде форма тақырыбы да осы сөзге
алмастырылады. (Қасиет мәні енгізілген соң КҚ клавишін басып қойған жөн.)
Font қасиеті екі рет шертілген кезде формада пайдалануға болатын
әдеттегідей Шрифт терезесі көрінеді (1.5-сурет).
1.5-сурет. Шрифт терезесі
Терезеден қажетті шрифті, оның пішіні мен өлшемін тандап, ОК түймесін
шерту жеткілікті. (Шрифті Caption қасиетіне мән енгізуден бұрын тандау
керек).
Window State қасиетінің мәні үшін 2 – maximized қатары таңдалып, форма
іске қосылған кезде ол толық экрандық етіледі. т.б.
Объект қасиетін іске қосу режимінде программалық код ішінде орнату да
мүмкін. (1.7-тақырыпты қараңыз).
Жалпы, бір қасиеттің мағынасымен (мазмұнымен) танысу үшін оны қасиеттер
терезесінде тандап, F1 клавишін басу арқылы анықтаманы шақыру керек. VB’те
анықтамалар ағылшын тілінде жазылып қойылған. Ол түсініксіз болса, экранда
орысша аудармасын көрсететін Сократ 97 сияқты программаны пайдалануға
болады. (Мұндай программа компьютерге орнатылса, оны пайдалану қиын емес).
Экранда қасиеттер терезесі көрінбесе, оны шығару үшін View – Properties
Window командасын беру жеткілікті.
Ескерту. Объектіні оң түймемен шерткен кезде, экранда контексті мәзір
көрінеді. Оның Proporties қатарын таңдап, объектінің қасиеттер терезесін
ашу да мүмкін.
Қасиеттер терезесі тақырыбының төменінде көрінген өрістің тілсызық
түймесін шертіп, объектілер тізімін шығаруға да болады.
Элементтер панелі
VB қосымшалары көбінесе формада орнатылған басқару элементтері деп
аталатын объектілер негізінде дайындалады. Басқару элементтерін орнататын
түймелер элементтер панеліне орналастырып қойылған (1.6-сурет). Түймені
таңдап, көрсеткіш арқылы формада сәйкес объектіні қалаған форматта орнату
қиын емес (элементтер панелі Access’тегіге шамалас). Түймені екі рет шерту
де мүмкін. Бұл кезде объект автоматты түрде формаға орналастырылады. Оны
таңдау, әдеттегідей масштабтау, жылжыту не өшіруге болады.
Элементтер панеліне стандартты емес басқа түймелерді де орналастыру
мүмкін (мысалы, панельге DBGrid элементін орнату тәсілі 5.4-тақырыпта
көрсетілген).
Панель түймелерінің қасиеттері жеткілікті:
Name, Caption, Cancel, Default, Enabled, Visible, т.б. Әр түйменің
қасиеттері объект формаға орнатылып, таңдалған кезде қасиеттер терезесінде
көрінеді. Name-ге енгізілген атау бойынша VB бір объектіні екіншісінен
ажырата алады. Caption қасиеті формада орнатылған объектінің ішіне
жазылатын мәтінді анықтайды. Enabled, Visible қасиеттері объектіге қол
жеткізуді шектеу үшін пайдаланылады. Егер Enabled мәні False’ке тең болса,
объект қойылмаған күйде қалады, Visible мәні False болса, объект экранда
көрінбейді, т.с.с. (Enabled-қосылу, Visible-көріну).
1.6-сурет. Элементтер панелі
1-көрсеткіш (Pointer)
2-графикалық өріс (Picture Box-сурет қорабы)
3-үстіне жазу өрісі (Label)
4-мәтіндік өріс (TextBox)
5-рамка (Frame)
6-командалық түйме (CommandButton)
7-жалауша (CheckBox)
8-ауыстырып қосқыш (OptionButton)
9-құрастырылған өріс (ComboBox)
10-тізім (ListBox)
11-жатық айналдыру белдеушесі (HScrollBox)
12-тік айналдыру белдеушесі (VScrollBox)
13-таймер (Timer)
14-дискжетектер тізімі (DriveListBox)
15-каталогтар тізімі (DirListBox)
16-файлдар тізімі (FileListBox)
17-фигура (Shape)
18-сызық (Line)
19-сурет (Image)
20-берілгендер элементі (Data)
21-OLE элементі (OLE)
1.2. Visual Basic’те программалау элементтері
Visual Basic’те пайдаланылатын берілгендер типтері:
Стандартты типтер Айнымалы мәндері
Integer (бүтін, %) [-32768; 32767] аралығында
Long (ұзын бүтін, &) [-2147483648; 2147483647]
Byte (байт) [0; 255]
Single (нақты, !) дара дәлдікті нақты (7 символ)
Double (нақты, #) екі есе дәлдікті нақты (15 символ)
String ($, жол) символдар саны [0; 65535] аралығында
Variant (вариант) жан-жақты (сандық, жолдық не логикалық
мәндер)
Boolean (логикалық) True не False
Currency (ақшалық) ақшалық сомалар
Date (дата) дата
Бұлардан басқа объектіге сілтеме орнататын Objects (Объект) атаулы тип
те бар, т.с.с.
Жатта қажетті орындар бөлу үшін айнымалылар Dim не Static операторлары
арқылы сиппатталады (dimension - өлшем, static – статикалық, қозғалмайтын).
Сипаттау үлгілері:
Dim x% Dim x As Integer
Dim y, z # Dim y As Single, z As Double
Static a$ Static a As String
Dim, Static кілттік сөздерінің бірі бір процедура ішінде пайдаланылатын
айнымалылырды сипаттау кезінде жазылады. Олардың орнына Private кілттік
сөзін жазу да мүмкін. Мысалы:
Dim x As Single,
Static x as Single,
Private x as Single
сипаттамалары бірдей. Static арқылы сипатталған айнымалының ағымдық
мәні процедура аяқталған кезде де сақталады; Dim, Private айнымалылырының
мәндері жойылып кетеді.
Айнымалыны қосымшаның түрлі процедураларында пайдалану үшін оны код
терезесінің (General) (Declaration) секциясында (бөлімінде) Public кілттік
сөзі арқылы сипаттау керек (Public –көпшілік). Терезеде алдымен Option
Explicit жазуы көрінуі мүмкін (1.14- тақырыпты қараңыз).
Ескерту. 1. Айнымалы атауы үшін кілттік сөздерден, кілттік символдар
мен бос орын және тыныс белгілерінен басқа ұзындығы 255-ке дейін
(кирилицамен қоса) символдар тізбегін алуға болады.
2. General Declaration секциясы шығатын код терезесі форманы екі рет
шертпей, алғашқы рет View – Code командасы берілген кезде көрінеді. Private
арқылы жарияланған процедурамен тек бір формада, Public арқылы жарияланған
процедурамен проектінің барлық формаларында жұмыс істеу мүмкін (олар барлық
формаларда қолжетерлік (4.3-тақырыпты қараңыз)).
Қарапайым программаларда сандық және жолдық айнымалыларды (х%, у, а$)
вариант типті етіп сипаттау да мүмкін (Variant, жан-жақты). Бұл кезде
айнымалылардың типтері көрсетілмей жазылады: Dim x, y, a.
Мысалы, тақырыпта жазылған процедурада айнымалылар вариантты типті етіп
(Dim x, y) арқылы сипатталған. Оның қатесі жоқ. Редактор процедураға
енгізілген вариант типті айнымалының типін өзі ажырата алады. Бірақ күрделі
программаларда редактор қате жіберіп, бүтін типті айнымалылырды жолдық
(символдық) деп қабылдауы мүмкін. Сондықтан айнымалыларды сипаттауда
олардың типтерін де жазып қойған дұрыс.
Программада жиі пайдаланылатын тұрақтыны Const операторы арқылы
сипаттау да мүмкін (Const – тұрақты). Мысалы, программа үзіндісін мына
түрде жазуға болады:
Const pi = 3.1415926
R = 4.5 : h = 7
C = pi * r^2 * h
V = pi * r^3 * h 3
VB’те пайдаланылатын математикалық операторлар мен стандартты
функциялардың басым көпшілігі Бейсиктеғі сияқты:
+ (қосу); - (азайту); * (көбейту); (бөлу); \ (бүтін
бөлу); ^ (дәрежелеу); Mod (қалдықты есептеу); $ (жолдарды
біріктіру, конкатенация);
Abs(x); Sin(x); Cos(x); Atn(x); Sqr(x); Exp(x); Int(x); Rnd(x); Mid$,
Left$, Right$,
Str$(x) – сандық мәнді жолдық типті ету;
Val (x) – цифрлармен берілген жолдық мәнді сандық типтіге алмастыру,
т.б.
Visual Basic’те құрылымдық программа құру үшін Qbasic’те қолданылатын
құрылымдар пайдаланылады.
Тармақталу командасы
Тармақталу командасының құрылымдары:
1) If P Then S 1-нұсқа
2) If P Then 2-нұсқа
S
End If
3) If P Then көп нұсқалы
тармақталу командасы
S1
Else P2 Then
S2
Else P3 Then
S3
... ... ... ... ...
End If
Мұндағы Р, Р1, Р2, Р3, ... - шарттар;
S, S1, S2, S3, ... - блоктар (бір сериялы операторлар).
Соңғысы - көп нұсқалы тармақталу (таңдау) командасы.
Тармақталу командасының бірінші және екінші құрылымдары бірдей. Бірінші
құрылымды блокқа бір команда енгізілгенде ғана пайдалануға болады. Екінші
құрылым барлық жағдайда қолданылады.
1-мысал. Пайдаланушы интерфейсін құрып, ах2+bx+c=0 квадрат теңдеуін
шешу керек.
1. VB орталығын ашу.
2. Форманы таңдап, Caption қасиетінің мәні үшін Квадрат теңдеу мәнін
енгізу.
3. Формада Label1, Label2, Label3, Label4, Label5 өрістерін орнату.
Label1’ге квадрат теңдеудің а коэффициентін, Label2’ге b коэффициентін,
Label3’ке бос мүшені (с), Label4’ке х1 мәнін, Label5’ке х2 мәнін
енгізуді жоспарлау. Caption қасиеті арқылы олардың ішіне енгізілген
жазуларды өшіріп тастауға болады.
4. Формаға Command1, Command2 басқару түймелерін орнату. Caption қасиеті
арқылы оларға Қосу, END сөздерін енгізу.
5. Қосу (Command1) түймесін екі рет шертіп, ашылған код терезесіне
процедура енгізу:
Private Sub Command1_ Click ()
Dim a, b, c, d, x1, x2, x
а = InputBox (a, “a = “) : Label1.Caption = a
b = InputBox (b, “b = “) : Label2.Caption = b
c = InputBox (c, “c = “) : Label3.Caption =c
d = b^2 – 4* a * c
If d = 0 Then
x1 = (-b + sqr (d) ) (2 * a)
x2 = (-b - sqr (d) ) (2 * a)
Label4.Caption = x1 : Label5.Caption = x2
Else x = Нақты шешімі жоқ : Label4.Caption = x
End If
End Sub
6. Форамны ашып, END түймесін екі рет шерту. Код терезесінде Command2 _
Click атаулы процедура моделі көрінеді. Оның ішіне End операторын енгізу:
Private Sub Command2_ Click ()
End
End Sub
7. Проектіні сақтау.
8. Іске қосу командасын беру (F5). Форма терезесі көрінеді. Оның Қосу
түймесін шерту.
9. Көрінген InputBox терезесіне ретімен а, b, c мәндерін енгізіп, ОК
түймесін шерту (КҚ клавишін басуға да болады).
2.1-сурет. 3х2 - 4х +1= 0 тендеуін шешуде
көрінген интерфейстік форма
a, b, c мәндері үшін 3, - 4, 1 сандары енгізілген кезде көрінетін форма
2.1-сурете бейнеленген.
2-мысал. Int, Rnd функцияларын пайдаланып, форма терезесінің Label1,
Label2 объектілері ішіне 15-тен кіші кез келген бүтін сандарды шығару
керек. Егер оның біріншісінде 7 саны көрінсе, екіншісіне Ура! сөзі
енгізіліп, программа жұмысы тоқтатылсын.
1. Форма терезесіне Label1, Label2, Command1, Command2 объектілерін
орнату. Caption қасиеттері арқылы Label1, Label2 объектілерінің
ішіне жазылған сөздерді өшіріп тастау.
2. Command1, Command2 объектілерінің Caption қасиеттеріне сәйкес Қосу,
End мәндерін меншіктеу.
3. Процедуралар құру:
Private Sub Command1 _ Click ()
Label1. Caption = Int (15*Rnd)
Label2. Caption = Int (15*Rnd)
If Label1. Caption = 7 Then
Label2. Caption = Ура!
End If
End Sub
Private Sub Command2_Click()
End
End Sub
4. Іске қосу командасын беру (F5). Форма көрінеді.
5. Форманың Қосу түймесін қайталап шерте беру. Әр шерту аяқталған
сайын Label1, Label2 өрістерінде 15-тен артық емес кез келген бүтін
сандар көрінеді.
6. Label1 өрісінде 7 көрінген кезде (2.2-сурет) End түймесін шертіп,
программа жұмысын аяқтау.
2.2-сурет. Кездейсоқ бүтін сан шығарылған форма.
3-мысал. Тікұшақтың ағымдық жылдамдығын форма терезесінде көрсетіңіз.
Егер жылдамдық мөлшері 450-ге жетсе, Газды төмендет, жылдамдық артық!
ескертуі. MsgBox терезесіне шығарылсын.
1. Орталықты ашып, формада тік белдеуше (VscrollBar) және Label1 өрісін
орнату. Белдеушені барынша созу. (Элементтер панелінің белдеушесі
әдеттегі редактор терезесінің белдеушесіндей емес. VB’те ол мәнді
үлкейту не кішірейту үшін пайдаланылады, т.б.)
2. Объект қасиеттерін орнату:
Объект Қасиет Мән
Form1 Name frmUshak
Caption Жылдамдық көрсеткіші
VscrollBar Name vscGazkors
Max 100
Label1 Name lblMan
Font TimesKaz, 11
Caption Ағымдық жылдамдық
3. Код терезесін ашып, оның (General) (Declaration) бөлімінде
айнымалыларды сипаттау және Form_Load, vscGazkors_Change процедураларын
құру (процедура модельдері форма және тік белдеушені екі реттен шерткен
кезде көрінеді):
Option Explicit
Private Gaz As Integer 'Газдын агымдык мэні
Private Const JJ = 430 'Жылдамдык шегі
Private Sub Form_Load()
vscGazkors.Value = 100 'Газ мэнін инициалдау
End Sub
Private Sub vscGazkors_Change()
Dim jld As Integer 'Агымдык жылдамдык
'Белдеушенін тобесінен кашыктык
Gaz = 100 - vscGazkors.Value
'Газ мэні бойынша агымдык жылдамдыкты есептеу
jld = Gaz * 4.5
'Агымдык жылдамдыкты жанарту
lblMan.Caption = "Агымдык жылдамдык" & _
Trim$(Str$(jld))
If jld = JJ Then
MsgBox "Газды томендет,", vbCritical, "Жылдамдык артык!"
End If
End Sub
3. Проектіні сақтап іске қосу (F5).
Программаға ұшаққа газ беретін тұтқамен жұмыс істеу тәсілі енгізілген
(тұтқа баламасы – тік белдеуше). Программа іске қосылған соң ағымдық
жылдамдық жазылған форма көрінеді. Көрсеткіш арқылы тік белдеушенің жылжыма
түймесін жоғары жылжытыңыз. Формада көрінген ағымдық жылдамдық 430-ға
жеткен кезде ескерту енгізілген MsgBox терзесі көрінеді (2.3-сурет).
2.3-сурет. Жылдамдық көрсетілген форма
(Программаға енгізілген Trim$ - сандық мән жолдық етіп өзгертілгенде
пайда болуы мүмкін бос аралықтарды алып тастап, жолды қысу операторы).
Тапсырма. Жеңіл мәшине жүріп келеді. Оның жылдамдығы 200 кмсағ-тан
асса, Жылдамдық шектен тыс, Жылдамдықты азайтыңыз! ескертуін MsgBox
терезесінде көрсететін тік белдеушенің Change оқиғасы процедурасын құрыңыз.
Таңдау командасы
2.2-тақырыпта берілген бірнеше шарт енгізілген таңдау командасын Select
Case операторын пайдаланып құрған жөн. Оның жазылу форматы Qbasic’тегі
сияқты:
Select Case айнымалы
Case m1: S1
Case m2: S3
... ... ... ...
End Select
Мұндағы m1, m2, ... – енгізілген сұрыптаушы айнымалы мәнімен
салыстырылатын мәндер. Мәнге сәйкес блок орындалады да, басқару таңдау
командасынан соңғы операторға беріледі.
Ескерту. Case m операторын Case is = m форматында жазу да мүмкін.
Үш тармақтан тұратын таңдау командасы денесін төмендегідей жазуға
болады:
Case Is m : S1
Case Is = m : S2
Case Is m : S3
То кілттік сөзін пайдаланып, Case ауыстырып қосқыш операторының
параметрлері ретінде бүтін сандық аралықтарда енгізу де мүмкін. Мысалы,
Case -5 То 1; Case 2 То 10; Case 11 То 15; ...
Мысал.
функциясының мәнін есептеу процедурасын құру керек. Мән MsgBox
терезесіне шығарылсын.
Private Sub Form_ Load ()
x= InputBox (x,”x=”)
Select Сase x
Case is 1: y=x^2+5: MsgBox(y), , “y=”
Case is =1: y=3*x+2: MsgBox(y), , “y=”
Case is 1: y=2*x^2-1: MsgBox(y), , “y=”
End Select
End Sub
(Case операторын пайдаланудың тағы бір мысалы 3.8-тақырыпта берілген).
Цикл. Циклден ерте шығу
Циклдердің процедурада жазылу синтаксистері Qbasic’тегідей. For – Next
(үшін), While – wend (Әзірше) циклдерінің жазылу құрылымдары:
1. For k=k0 To k0 [Step H] 2.
While P
S S
Next [k] Wend
DO (дейін) циклінің бес құрылымы бар:
1. Do while P
2. Do
S
S
Loop
Loop While P
3. Do until
4. Do
S
S
Loop
Loop until
5. Do
S
Loop ‘Шексіз қайталу циклі
Мұндағы: S-цикл денесі; Р-шарт; - Емес Р;
While - әзірше; Wend - соңы; For - үшін;
Next - келесі; Do - орындау; Loop - қайталу;
Until - дейін.
мысал. Өлшемдері пиксельмен берілген, радиустары 15-ке тең ақ және
қызыл түсті шеңберлерді h=10 қадам бойынша форма диагональдарында FOR –
NEXT циклі арқылы жылжыту керек. Ақ шеңбер жоғарыдан төмен, қызыл шеңбер
төменнен жоғары жылжытылсын.
Форманы екі рет шертіп, ашылған код терезесінде Form_Paint процедурасын
мынадай түрде құруға болады:
Private Sub Form Paint ()
ScaleMode = 2
For r=1 To 360 Step 10
Circle(k, k2), 15, RGB(255, 255, 255)
Circle(k, 200 – k2), 5, RGB(255,0, 0)
For j = 1 To 250000 : Next j
Cls
Next k
End Sub
Мұндағы j параметрлі ішкі бос цикл формаға салынған ағымдық шеңберлерді
аз уақыт ұстап тұру, Cls – орындау кезінде формаға салынатын графикті не
мәтінде тазалау командалары.
2-мысал. Жалпы мүшесі аk = 1k2 (k=1, 2, ...) болатын тізбектің алғышқы
алты мүшесінің қосындысын табу керек (n=6; Sn=?).
Форманы екі рет шертіп, ашылған Form_ Load процедурасын мынадай
түрлерде құруға болады:
1) Private Sub Form_ Load ()
Dim n, k, s
n=InputBox (n; “n=”) : s = 0
For k = 1 To n
a = 1 k^2 : s = s +a : Next
MsgBox(s), , “s=”
End Sub
2) Private Sub Form_ Load ()
Dim n, k, s
n=InputBox (n; “n=”) : k = 1 : s = 0
While k = n
a = 1 k^2 : s = s +a : k = k + 1
Wend : MsgBox(s), , “s=”
End Sub
3) Private Sub Form_ Load ()
Dim n, k, s
n=InputBox (n; “n=”) : k = 1 : s = 0
Do
a = 1 k^2 : s = s +a : k = k + 1
Loop Until k n : MsgBox(s), , “s=”
End Sub
Соңғы процедура Do циклінің төртінші құрылымын пайдаланып құрылды. Оны
бірінші – үшінші құрылымдарды пайдаланып құру да қиын емес.
Do – Loop циклі шексіз қайталанбауы үшін оның ішіне циклден (Exit Do)
операторын енгізу керек (Exit – шығу). Жоғарыдағы мысалда n 6 болған
кезде циклді аяқтау үшін
If k 6 Then Exit Do
операторын енгізсе болғаны.
Мысалды Do – Loop циклін пайдаланып шешу процедурасы:
Private Sub Form_ Load ()
Dim n, k, s
k=1 : s=0
Do
If k 6 Then Exit Do
a = 1 k^2 : s = s +a : k = k + 1
Loop : MsgBox(s), , “s=”
End Sub
1.3. Visual Basic-те мәзір құру
Форманы Windows қосымшаларының терезесі сияқты пайдалану Visual
Basic’тің тағы бір ерекшелігі. Формада түрлі мәзірлер орнатып, әр мәзірге
енгізілген командалық пункттер объектілерімен әдеттегідей жұмыс істеуге
болады. Мәзір құру үшін VB құрамына Menu Editor (Мәзір редакторы)
программасы енгізілген. Оны пайдалану әдісі:
Форманы таңдап, Tools – Menu Editor (Құрал – Мәзір редакторы)
командасын беру (аспаптар панелінің Мәзір редакторы түймесін шертуге де
болады). Редактор іске қосылып, оның екі бөлімді терезесі көрінеді (3.1-
сүрет). Оның жоғарғы бөлімі мәзір және мәзір командаларының атауларын
енгізуге арналған. Енгізілген атаулар терезесінің төменгі бөліміне жазылып
қойылады.
3.1-сурет. Мәзір редакторы терезесі.
Терезеде көрінген Caption, Name, Checked, Enabled, Visible, WindowList-
мәзір компоненттері (қасиеттер):
Caption – мәзір не оның командасы атауын анықтау.
Name – программада ажырату үшін Caption өрісіне енгізілген атауды
арнайы түрде жазу (VB атауды Name өрісіне енгізілген түрде қабылдайды).
Visible (көрсету) – мәзір командасын жасыру не көрсету.
Enabled (қосылулы) – командаға True не False мәнін меншіктеу. Алғашқы
кезде Enabled, Visible қасиеттері үшін логикалық True мәні орнатулы тұрады.
Оны ерекше жағдайлардан басқа кезде өзгертпеу керек.
Index – мәзірді элементтер массивіне айналдыру. Ол Windows-та
пайдаланылатын тәсіл сияқты мәзір пункттерінің төменгі жағында ашылған
файлдар тізімін көрсетіп қою үшін пайдаланылады.
Мысал. Формада Clock (Time, Date) мәзірін құру керек. Time (уақыт),
Date (дата) – Clock (сағат) мәзірінің пункттері (жүйелік сағаттың ағымдық
уақыты мен датаны көрсететін стандартты функциялар).
Мәзір құру тәсілі:
1. Орталықты іске қосып, көрінген форманы ерекшелеу. Menu Editor
терезесін экранға шығарып, Caption өрісіне мәзір атауын (Clock)
енгізу, одан соң TAB клавишін басу (ол курсорды бір мәтіндік
өрістен келесісіне орналастырып қояды). Атау төменгі бөлімге
жазылады.
2. Name өрісінің алдына mnu қосымшасы (префиксі) жазылған мәзір
атауын енгізу: mnuClock. Ол программалық код терезесінің
объектілер тізіміне кірістіріліп қойылады (mnu – тізімге жазылған
атаудың мәзір екенін ажырату үшін пайдаланылатын префикс. Mnu
орнына басқа префиксті жазу да мүмкін).
3. Next (келесі) түймесін шерту. Caption, Name өрістері тазаланады
да, редактор келесі мәзір атауын не мәзір пунктін енгізуді
күтеді. Курсор Caption өрісіне орналастырылып қойылады.
4. Caption өрісіне Time, Name өрісіне TimeItem пункт атауын енгізу
(item (пункт) – программада атаудың мәзір пункті екенін ажырату
үшін пайдаланылған жалғау). Time терезенің төменгі бөліміне
жазылып қойылады.
5. Терезенің Солдан оңға (() түймесін шерту. Ол төменде жазылған
Time атауының алдына көп нүкте ( ... ) қойып кетеді. Көп нүкте –
редакторың Time-ді мәзір пункті етіп белгілеуі.
6. Next түймесін шертіп, Caption өрісіне Date, Name өрісіне DateItem
пункт атауларын енгізу. Бұл жолы Солдан оңға түймесін шертудің
қажеті жоқ, оны тек алғашқы пунктті енгізу кезінде шерту керек.
Редактор Date сөзін мәзір пункті деп автоматты түрде қабылдайды
да, алдына көп нүкте қойып кетеді (3.2-сурет).
3.2-сурет. Clock мәзірі құрылған Мәзір редакторы терезесі
Ескерту. Қажет болса, келесі мәзірлер мен олардың пункттерін де
осылайша енгізуге болады. Редактор терезесінде Солға, Жоғары, Төмен,
Кірістіру (Insert), Жою (Delete) түймелері де бар. Оларды пайдаланып,
құрылған мәзірді редакциялау қиын емес.
7. ОК түймесін шерту. Редактор терезесі жабылап, Clock мәзірі
енгізілген форма
көрінеді. Мәзірді ашу үшін атауын әдеттегідей бір шертсе болғаны (3.3-
сурет).
Form1
Clock
Time
Date
3.3-сурет. Clock мәзірі енгізілген форма модулі
Clock мәзірі пункттерімен жұмыс
1. Формада Label1, Label2 объектілерін орнату. Label1 өрісіне уақытты,
Label2 өрісіне датаны енгізуді жоспарлау.
2. Clock мәзірін ашып, Time пунктін екі рет шерту. Код терезесі ашылып,
процедура моделі көрінеді. Оны толтыру:
Private Sub TimeItem_ Click ()
Label1.Caption = Time
End Sub
3. View – Object командасы арқылы форманы экранға қайта шығарып, мәзірдің
Date пунктін екі рет шерту. Ашылған код терезесінде процедура моделін
толтыру:
Private Sub DateItem_ Click ()
Label2.Caption = Date
End Sub
General
Form1
Label1
Label2
MnuClock
TimeItem
DateItem
3.4-сурет. Формаға енгізілген объектілер тізімі
Ескерту. Формада мәзір орнатылған соң код терезесінде процедура
модельдерін ашудың екінші әдісі:
- View – Object командасы арқылы код терезесін ашу;
- Терезенің сол жақ (General) бөліміне енгізілген тілсызық түймесін
шертіп, объектілер тізімін ашу (3.4-сурет).
- Тізімнен TimeItem қатарын екі рет шерту. Процедура моделі көрінеді.
Оған қажетті команданы енгізу.
- DateItem қатарымен де осы сияқты іс - әрекеттерді орындау.
4. Проектіні сақтау (мысалы, FormClock.frm; FormClock.vbp).
1. Іске қосу командасын беру (F5). Форма көрінеді.
2. Оған енгізілген Clock мәзірін ашып, ретімен Time, Date пунктерін
шерту. Label1, Label2 өрістерінде ағымдық уақыт пен дата жазылып
қойылады, мысалы:
12:47:25
26:03:2009
3. Программа жұмысын аяқтау командасын беру (End).
ІІ ТАРАУ. ГАЖ ЖӘНЕ ТҮРКІСТАН ҚАЛАСЫНЫҢ ЭЛЕКТРОНДЫҚ АНЫҚТАМАЛЫҚ АҚПАРАТТЫҚ
ЖҮЙЕСІН ҚҰРУ ТЕХНОЛОГИЯСЫ
2.1. Геоақпараттық жүйелердің сипаттамасы
Нарық қатынастарын және қоғам өмірі өрісінің ақпараттандыру
мәселелерін дамыту әлеуметтік-экономикалық мәселелерді шешудің кеңірек
мүмкіндіктерімен басқару субъектілерін қамтамасыз ететін алдыңғы қатарлы
ақпараттық технологияларды ендіру қажеттілігіне жағдай жасайды.
Сенімді ақпарат нәтижелі шешімнің іргетасы болып табылады. Қоғам
өмірінің бизнес, медицина, білім беру, ғылым, қызметтер өрісі т. б. осы
сияқты салалардың нәтижесін көтерудің міндетті шарты болып сыртқы әсерге
икемділігін, мобильділігін және бейімділігін көрсететін үйлесімді
ақпараттық технологияны атауға болады.
Мұндай технологиялардың біріне – негізінде географиялық білімдер және
осы базалар негізінде компьютерлік үлгілеу арқылы табиғи және әлеуметтік-
экономикалық геожүйелерді зерттейтін ғылыми пән ГАЖ-технологияларын
жатқызуға болады.
Геоақпараттық жүйе – бұл географиялық үйлестіруші мәліметтерді
пайдаланатын ақпараттық жүйе.
Ақпараттық жүйе – бұл ақпараттарды енгізу, іздестіру, орналастыру және
тарату процедураларын жабдықтайтын ақпараттар қоймасы. Мұндай
процедуралардың болуы – оларды жинақталған қарапайым ақпараттық
материалдардан айырмашылығын бөлетін ақпараттық жүйелердің басты
ерекшелігі.
Геоақпараттық жүйелерге қысқа әрі нұсқа анықтама беріп кету аса
күрделі. Бұл технология, біріншіден, айтарлықтай әмбебап, екіншіден, ол өте
жылдам дамиды және өмір мен қызметтің жаңа өрістерін қамтиды. Географиялық
ақпараттық жүйе (ГАЖ) – бізді қоршаған ортаға жаңа көзқараспен қарау
мүмкіндігі. Егер де қорытынды мен амалдарды қозғамасақ, онда ГАЖ – бұл
шынайы өмір объектілерін, сонымен қатар біздің әлемде, біздің өмір мен
қызметте болып жатқан оқиғаларды *** мен талдауға арналған заманауи
компьютерлік технология.
Егер де анықтамасыз өтіп, тек бейнелеумен шектелсек, онда бұл
технология жұмыстың дәстүрлі операцияларын сауал мен статистикалық анализ,
толыққанды визуализация мен карта ұсынған географиялық (кеңістік) талдаудың
артықшылықтары сияқты мәліметтер базасымен біріктіреді. Бұл мүмкіндіктер
ГАЖ-ды басқа ақпараттық жүйелерден айырып, оларды керемет мүмкіндіктерді
қоршаған ортаның құбылыстары мен оқиғаларын талдау мен болжаумен, басты
факторлар мен себептерді ойлап қорытындылаумен және ерекшелеумен, сонымен
қатар қолданылатын әрекеттердің ағымдағы салдары мен стратегиялық
шешімдерді жоспарлауға қатысты мүмкін салдарға байланысты міндеттердің кең
көлемді қолданылуын қамтамасыз етеді. Карталарды жасау мен географиялық
талдау жүргізу мүлдем жаңалыққа жатпайды. Алайда ГАЖ технологиясы жалпы
адамзат және жекелеп нақты ұйым немесе адамдар тобының алдында тұрған
мәселелерді талдау мен шешуге жаңа, заманауилыққа сәйкестендірілген, әлде
қайда сапалы, қолайлы тәсілді ұсынады. Ол талдау мен болжау процедурасын
автоматтандырады. ГАЖ-ды қолдануға дейін заманауи тәсілдер мен құралдарға
негізделген үйлесімді шешімдерді қабылдау мақсатымен географиялық ақпаратты
құнды талдау мен талдап қорыту өнерін меңгергендер көп емес болатын. ГАЖ –
бұл сондай-ақ, кейде шешімі табыла бермейтін мәселелерді осының көмегі
арқылы шешілуге болатын аспап болып табылады. Бірақ, бастапқыға оралсақ,
ГАЖ-ды тек қана карталарды дайындап және басуға емес, сонымен бірге әуе
және ғарыштық суреттерді жасауға қолдану айтарлықтай ақиқат болып табылады.
ГАЖ-ды қолданудың шынайы спектрі әлдеқайда кеңірек, және оны бағалау үшін
біз компьютерлердің қолданылуына әрдайым көз салуымыз қажет, сонда ГАЖ-дың
орны мұнан да анық байқалатын болады. Компьютерлер белгілі операцияларды
құжаттарымен орындауға ғана қолайлылық танытпайды, олар адамзат қызметінің
жаңа бағыты – ақпараттық технологиялардың ұстанушысы болып табылады, және
заманауи қоғам көбіне осыларға негізделеді. Бұл дегеніміз не? Ақпарат
терминін көбіне тар ұғымда түсінеміз (журналистер айтатын ақпараттар
төңірегінде). Біздің түсінігімізше ақпарат деп әріптер, сандар мен бейнелер
түрінде ұсынылған барлық нәрселерді айтуға болады. Ақпараттың жинағына,
өңделуіне және пайдалануына бағытталған барлық әдіс-амалдар, техникалар,
тәсілдер, құралдар, жүйелер, теориялар, бағыттар т.с.с. ақпараттық
технологиялар деп аталады. ГАЖ – осылардың бір түрі. Қазіргі таңда ГАЖ –
бұл дүние жүзіндегі мыңдаған адамдар қатыстырылған көп миллионды индустрия.
ГАЖ-ды мектептерде, колледждерде және университеттерде өтуде. Бұл
технологияны адамзат қызметінің барлық өрістерінде қолданады – бұл халықтың
шамадан тыс көптігі болсын, аймақтың ластануы, ашаршылық пен ауылшаруашылық
өнімнің қайта өндірілуі, орманды алқаптардың қысқартылуы, табиғат апаттары
болсын, сонымен бірге жеке мәселелердің шешілуіне қатысты: пункт арасында
жақсы көліктің іздестіру, жаңа кеңсенің үйлесімді орналасуын таңдау, мекен-
жай бойынша үйді іздестіру, жергілікті орынға құбырлар немесе электрлік
берілістер салу, жер меншігін тіркеу сияқты түрлі муниципалды да, жалпы
мәселелерді де қамтиды. Бір технологияның көмегімен осыншама мәселелерді
қалай шешуге болады? Мұны түсіну үшін ГАЖ-ды қолданудың ұйымдастырылуын,
қызметін және мысалдарын қарастырайық.
Картографиялық материалды құру үшін ГАЖ қолданатын жүйелерге өте көп
уақыт кетеді және жұмыс ұйымының көп күшін тартады, өйткені әрқайсысы өзіне
тиісті белгілі бір операцияларды орындауы тиіс.
Сондықтан осы процесті автоматтандыру идеясы өте өзекті болып
саналады.
Соңғы уақытта жаңа ақпараттық технологиялардың дамуымен БҰЖ-ды
үлгілеудің картографиялық әдістері кеңінен қолданысқа ие болды. Әдебиетте
мұндай тәсілдерді ГАЖ-технологиялары деп атайды. БҰЖ-да ГАЖ Z
технологияларын қолдану пәндік саланың тақырыптық карталары көмегімен
шынайы әлемді үлгілеуге мүмкіндік береді.
Карта – болмыстың шолу-белгілік географиялық үлгісі. Табиғи және
әлеуметтік-экономикалық құбылыстар мен процестердің сыйымдылығын,
ерекшеліктері мен байланысын көрсететін кеңістіктің математикалық
анықталған, қысқартылған, топтап қорытындыланған шартты-белгілік көрінісі.
Картаның нақ осы ерекшеліктері бізге кәсіпкерліктің басқарманың
картографиялық ұйымдастырылған жүйесін құруға мүмкіндік береді КБҰЖ.
Практика дәлелдеп көрсеткендей, БҰЖ-да кәсіпкерліктің картографиялық
үлгілеуін қолдану басқару объектісінің басқармасын арттырады.
Кәсіпкерлік қызметтің табысы көбіне өзінің ұйымдастыру коммуникациясы
ШҚТ-ның өз бизнес коммуникациясынан оперативті алынған ақпаратқа байланысты
болған соң, осы ақпараттың түсіміне шолу жасай отырып, сөз жоқ, кәсіпкерлік
қызметтің басқармасын арттырады.
Мұнан кейін Z басқармасының артуы ШҚТ бизнес коммуникацияға шолу
жасағаннан өзге өзінің БҰЖ Z –н картографиялағанда байқалады. Мұндайда ШҚТ
Z БҰЖ –да болып жатқан барлық ақпараттық процестер визуалды түрде
ұсынылады. Ақпарат алмасудың коммуникациялық процесінің дәл осы
визуалдылығы ықпал белсенділігін күшейтеді (А-max), басқару объектісінің
қарсылығын төмендетеді (S-min), ШҚТ мен кәсіпкерлік қызметті жүзеге
асыратын орындаушылар арасында ақпарат алмасу артады, ШҚТ-ның трансактілік
талдауы кеңейеді, БҰЖ әлдеқайда визуалды үлгілі болады.
КБҰЖ-дың мәні былайша қорытындыланады. Алдында айтып өткеніміздей, ШҚТ-
нің ісін табысты жүргізу үшін бәсекелестер (Б), кәсіпкер өзінің тауарын
жүзеге асыратын немесе өзінің қызметін өндіретін нарық ақпараты (Н), өзін
және бәсекелестерді қамтамасыз ететін банктер ақпараты (Б1), кәсіпкердің
қызметін пайдаланатын жабдықтаушылар (Ж) мен сатып алушылар (С) жөнінде
қатаң нарықтық бәсекелестікте ШҚТ-нің сүрінбей өтуі үшін қажетті оперативті
ақпараттар тізімі осындай. ШҚТ ақпараттарының мұндай түрінен басқа БҰЖ-дың
өзінің ішкі жағдайлары, Z-ді жүзеге асыратын жұмысшылардың әлеуметтік-
экономикалық және әлеуметтік-психологиялық жағдайы жөнінде ақпарат қажет,
және ШҚТ-ның бұл ақпаратының оперативті шешім қабылдау үшін динамикалық
түрі қажет.
ГАЖ – бұл мәліметтерсіз графикалық және тақырыптық мол санға ие,
оларға манипуляция жасау үшін және олардың негізінде түрлі шешімдерді
қабылдау мен бақылауды жүзеге асыруға оларды кеңістік картографиялық
ақпаратқа жаңадан жасау үшін үлгілік және есептік міндеттермен біріккен
автоматтандырылған жүйе.
Соңғы 10-15 жылғы шетелдік және отандық тәжірибе көрсеткендей,
приоритетті және жігерлірек ақпараттық ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz