Бастауыш сынып оқушыларының оқу әрекетінде педагогикалық технологияны қолдану негізінде танымдық белсенділігін дамыту
1. Бастауыш сынып оқушыларының оқу әрекетінде танымдық белсенділігін дамытудың теориялық негіздері
1.1 Кіші мектеп жасындағы балалардың оқу әрекетінің теориялық негідері
1.2 Кіші мектеп жасындағы балалардың танымдық белсенділігін қалыптастытыруда педагогикалық әрекет
1.3 Кіші мектеп жасындағы балалардың танымдық белсенділігін қалыптастытыруда педагогикалық әрекет
2. Кіші мектеп жасындағы балалардың танымдық белсенділігін қалыптастырудың мазмұны және әдістемесі
2.1 Кіші мектеп жасындағы балалардың танымдық әрекетінің ерекшелігі
2.2 Кіші мектеп жасындағы балалардың танымдық белсенділігін қалыптастыру мазмұны
Қорытынды
Әдебиеттер тізімі
1.1 Кіші мектеп жасындағы балалардың оқу әрекетінің теориялық негідері
1.2 Кіші мектеп жасындағы балалардың танымдық белсенділігін қалыптастытыруда педагогикалық әрекет
1.3 Кіші мектеп жасындағы балалардың танымдық белсенділігін қалыптастытыруда педагогикалық әрекет
2. Кіші мектеп жасындағы балалардың танымдық белсенділігін қалыптастырудың мазмұны және әдістемесі
2.1 Кіші мектеп жасындағы балалардың танымдық әрекетінің ерекшелігі
2.2 Кіші мектеп жасындағы балалардың танымдық белсенділігін қалыптастыру мазмұны
Қорытынды
Әдебиеттер тізімі
Нарықтық қатынастар орныға бастаған егеменді еліміздегі білім мекемелерінің алдына болашақ ұрпақтың білім және тәрбие сапасын жақсарту міндеттері қойылуда. Соңғы уақытта заман ағымына байланысты білім мазмұнында көптеген түбегейлі өзгерістер болуда.
Қазақстан Республикасының «Білім туралы заңында», «қазақстан республикасы мәдени-этникалық білім беру», «Қазақстан Республикасы орта білімді 2015 жылға дейіенігі дамыту тұжырымдамасы» мектепке дейінгі білімге жаңа рухани-мәдени құндылқтарды игеруге, ұлттық сананың қалыптасып, ақыл-ойының, интеллектуальдық дамуын қамтамасыз ететін танымлдық белсенділігін дамыту қажеттілігі туындайды.
Біздің зерттеуіміздің өзекті мәселесі бастауыш сыныптанен оқыту арқылы танымдық белсенділігін дамытудың жолдарын қарастыруда. Ұлы ғалымдар әл-Фараби, Я.А.Коменский, Г.Пестолоции, А.Дистерверг, К.Д.Ушинский, Ы.алтынсарин оқытудың негізінде балалардың ақыл-ойын арттырудың, танымдық белсенділігін дамытудың жолдарын тұжырымдаған.
Қазақстан Республикасының «Білім туралы заңында», «қазақстан республикасы мәдени-этникалық білім беру», «Қазақстан Республикасы орта білімді 2015 жылға дейіенігі дамыту тұжырымдамасы» мектепке дейінгі білімге жаңа рухани-мәдени құндылқтарды игеруге, ұлттық сананың қалыптасып, ақыл-ойының, интеллектуальдық дамуын қамтамасыз ететін танымлдық белсенділігін дамыту қажеттілігі туындайды.
Біздің зерттеуіміздің өзекті мәселесі бастауыш сыныптанен оқыту арқылы танымдық белсенділігін дамытудың жолдарын қарастыруда. Ұлы ғалымдар әл-Фараби, Я.А.Коменский, Г.Пестолоции, А.Дистерверг, К.Д.Ушинский, Ы.алтынсарин оқытудың негізінде балалардың ақыл-ойын арттырудың, танымдық белсенділігін дамытудың жолдарын тұжырымдаған.
1. Қазақстан Республикасының 2005-20015 жылға дейінгі білім беру
тұжырымдамасы. – Алматы: Егеменді Қазақстан, 2005. – 3 б.
2. Макаренко А.С. «Соч», том IV, V, (220-243стр.)
3. Станиславский К.С., «Работа актера над собой» - Москва, 1954 – 170 с
4. Уәлиханов Ш. Таңдамалы шығармалары. 2-баспа. –Алматы: Жазушы, 1985. –560 б.
5.Абай. Қара сөздерi. Поэмалары. –Алматы: Ел, 1993. –270 б.
6.Ыбырай Алтынсарин. Таңдамалы шығармалары. –Алматы: ±ылым, 1994. –228 б.
7. Жұмабаев М. Педагогика. –Алматы: Ана тiлi, 1992. –15 б.
8. Аймауытов Ж. Шығармалары. – Алматы: Жазушы, 1983. –269 б.
9. Байтұрсынов А. Шығармалары. – Алматы: Жазушы, 1989. –117 б.
10. Ушинский К.Д. «Собр. соч» - Москва, 1950г., том VIII. (439 стр.)
11. Крупская Н.К. О дошкольном воспитании детей.–М.: Просвещение, 1973. –Т6. –288 с.
12.История дошкольной педагогики в России. Хрестоматия/Под ред. С.Ф. Егорова.-М.: Академия, 1999. –520с. С. 194.
13. Усова А.П. Балабақшадағы оқыту - Редакц. басқарған А.В. Запорежец – Алматы. Мектеп, 1987. 48-51 б.
14. Аймауытов Ж. Психология. – Алдматы. Рауан, 1994 – 245 б
15. Мұқанов М. Жас және педагогикалық психология. –Алматы, 1982. –247 б.
16.Тәжiбаев Т. Жалпы психология. –Алматы: Қазақ университетi, 1993. –238 б. –106 б.
17.Ананьев Б.Г. Развитие воли и характера в процессе дошкольного воспитания //Изб. псих. труды, в 2-х т. /Под.ред. А.А.Бодалаева. –М.: Педагогика, 1980. – 288 с.
18. Выготский Л.С. Собрания сочинений. В 6-ти т. Проблемы обùей психологии /Под ред. В.В.Давыдов: -М.: Педагогика, 1982. – 504 с.
19. Давыдов А.А. Генезис и развитие личности в детском возрасте
//Вопросы психологии. – 1992. - №1–2. -С 22 – 23.
20. Крутецкая В.А. Психология математических способностей школьников.- М.: Педагогика, 1968. – С.201.
21. Якобсон С.Г. Взаимоотношение детей в совместной деятель¬ности/ Взаимоотношение детей в совместной деятельности и проблемы воспитания/. –М.:НИИ.ОП, 1976. – 190 с.
22. Мухина В.С. Мектепке дейiнгi балалар психологиясы. – Алматы:
Мектеп, 1986. –229 б.
23.
24.Алдамұратов Ә. Жалпы психология. –Алматы: Бiлiм, 1996. –224 б.
25.Жарықбаев Қ. Психология. –Алматы: Бiлiм, 1993. –272 б.
1. Т.А.Козлова, С.А.Куликова. Дошкольная педагогика., М.2004.
2. Под редакцией Л.Г.Нисканен. Интеллектуальное развитие и воспитание дошкольников. М.2002.
3. Богданова Т.Г., Корнилова Т.В. Диагностика познавательной сферы ребенка // Вопросы психологии: -1969 -№1.
4. Гальперин П.Я. Методы обучения и умственное развитие ребенка. М.1985.
5. Годовикова Д.Б. Общение со взрослыми и познавательность детей // Дошкольное воспитание. -1977. -№9. -С44-48.
6. Редакциясын басқарған В.И.Ядэшко мен Ф.А.Сохин. М.1982.
7. Под редакцией Н.Н.Поддякова // Сенсорное воспитание в детском саду. М.1981.
8. Под редакцией Н.Н.Поддякова. Умственное воспитание детей дошкольного возраста. М.1984.
9. Бабаев С.Б. Оңалбек Ж.К. «Жалпы педагогика». А.2002.
1. С.А.Козлова, Т.А.Кумекова Дошкольная педагогика. М., 2004.
2. «Балбөбек» бағдарламасы. А., 1996.
3. А.П.Усова. Балабақшадағы оқыту. А., 1987.
4. А.В.Коржуев, В.А.Попков. Современная теория обучения: общенаучная интерпретация. М., 2006.
5. В.М.Гинецинский. Основы теоритической педагогики. М., 1992.
6. В.И.Ядэшкомин, Ф.А.Сохин. Мектеп жасына дейінгі педагогика. А., 1982.
7. Т.А.Ильина Педагогика. А., 1977.
8. Л.Р.Болотина, С.П.Баранов, Т.С.Комарова Дошкольная педагогика. М., 2005.
9. Е.А.Байер, С.В.Сторозубцев. Педагогика. Ростов на-Дону, 2006.
10. Давыдов В.В. Проблема развивающего обучения. М., 1986.
11. Меңжанова Ә. Мектепке дейінгі педагогика. А., 1992.
26. М.Тұрыскелдина Мектеп алды даярлық топтарды ұлттық ойындарды қолдану. – Алматы, 1990
27. Иманбеков Т. Қазақ балабақшаларындағы оқу-тәрбие жұмыстарында
ұлттық ойындарды пайдалану (5 – 7 жас): Пед.ғыл.канд.дис. автореф.
–Алматы, 1995. –23 б.
28.Арзанбаева Б.О. Формирование профессионально-ценностных ориентаций будуùих педагогов на игровую деятельность дошкольников: Автореф.дис.канд.пед. наук. – Алматы,2000. –20 с.
29. Кукушин В.С., Болдырева-Вараксина А.В. Педагогика начального
образования. Москва – Ростов на– Дону, – 2005
30. Козлова С.А., Куликова Т.А. Дошкольная педагогика - Москва,
Академия, 2002 г. –– 257-275 стр.
31. Сеченов И.М. Бас миының рефлекстері// Таңдамалы шығармалары, – – 1953. 45 бет
32. Эльконин Д.В. Детская психология. –М.: Просвеùение, 1960. – 317
с.
33. Болотина Л.Р., Баранов С.П., Коморова Т.С. Дошкольная педагогика -
Москва, Культура, 2005г. – 157 стр.
34. Леонтьев А.Н. Проблемы развития психики. –М.: МГУ, 1981. –548 с.
35. Эльконин Д.В. Детская психология. –М.: Просвеùение, 1960. – 317
36. Жуковская Р.И. Воспитание ребенка в игре. М.: Просвещение, 1963 –
318
37. Люблинская А.А. Очерки психического развития ребенка. –М.: АПНРСФСР, 1959. – 232 с.
38. Запорожец А.В. Психология. М.:Просвеùение,1961. –228 с.
39.Потанин Г.Н. Очерки северо-западной Монголии. – СПб., 1937 – 640 с.
40. Янушкеевич. Күнделiктер мен хаттар немесе қазақ даласына саяхат туралы жазбалар.- Алматы: Жалын, 1979. –262 б.
41. Қалиев С. Қазақ тәлім-тәрбиесі. Алматы, РБК – 1996 – 246 б
42. Диваев Ә. Тарту. –Алматы: Ана тiлi, 1992. – 256 б.
43. Н.Құлжанова Халқыма деп іс қылдым. – Алматы, 1994
44. Сейсембаев К. Проблемы использования прогрессивных идей и
опыта казахской народной педагогики в подготовке детей к школе, в
семейном воспитании: Автореф. дис… канд.пед.наук. – Алматы, 1987
– 16 с.
45. Тұрыскелдина М.Т. Кел ойнайық. –Алматы:Жалын, 1990. –14 б.
46. Иманбеков Т. Қазақ балабақшаларындағы оқу-тәрбие жұмыстарында
ұлттық ойындарды пайдалану (5 – 7 жас): Пед.ғыл.канд.дис. автореф.
–Алматы, 1995. –23 б.
47. Ұзақбаев Е. Тамыры терең тәрбие. – Алматы: Бiлiм, 1995. –232 б.
48. Мектепке дейінгі педагогика, Редакц. басқарған В.И. Ядэшко мен
Ф.А. Сохин – Алматы, Мектеп, 1982. – 240-273 б.
49. Мектепке дейінгі педагогика. Ә. Меңжанова, Г. Исмагулова, Е.
Дайрабаев – Алматы, Мектеп 1982ж. 205-230 б.
50. Пичурина А.Г. Дошкольная педагогика. / Курс лекции. – Москва–
Ростов на Дону – 2004, 215 с
51. Артемова Л.В. театрализованные игры дошкольника., – М., 1991
52.Бондаренко А.К. Дидактические игры в детском саду. – М., 1990
53. Гришиша Г.Н. Любимые детские игры –М., 1997
тұжырымдамасы. – Алматы: Егеменді Қазақстан, 2005. – 3 б.
2. Макаренко А.С. «Соч», том IV, V, (220-243стр.)
3. Станиславский К.С., «Работа актера над собой» - Москва, 1954 – 170 с
4. Уәлиханов Ш. Таңдамалы шығармалары. 2-баспа. –Алматы: Жазушы, 1985. –560 б.
5.Абай. Қара сөздерi. Поэмалары. –Алматы: Ел, 1993. –270 б.
6.Ыбырай Алтынсарин. Таңдамалы шығармалары. –Алматы: ±ылым, 1994. –228 б.
7. Жұмабаев М. Педагогика. –Алматы: Ана тiлi, 1992. –15 б.
8. Аймауытов Ж. Шығармалары. – Алматы: Жазушы, 1983. –269 б.
9. Байтұрсынов А. Шығармалары. – Алматы: Жазушы, 1989. –117 б.
10. Ушинский К.Д. «Собр. соч» - Москва, 1950г., том VIII. (439 стр.)
11. Крупская Н.К. О дошкольном воспитании детей.–М.: Просвещение, 1973. –Т6. –288 с.
12.История дошкольной педагогики в России. Хрестоматия/Под ред. С.Ф. Егорова.-М.: Академия, 1999. –520с. С. 194.
13. Усова А.П. Балабақшадағы оқыту - Редакц. басқарған А.В. Запорежец – Алматы. Мектеп, 1987. 48-51 б.
14. Аймауытов Ж. Психология. – Алдматы. Рауан, 1994 – 245 б
15. Мұқанов М. Жас және педагогикалық психология. –Алматы, 1982. –247 б.
16.Тәжiбаев Т. Жалпы психология. –Алматы: Қазақ университетi, 1993. –238 б. –106 б.
17.Ананьев Б.Г. Развитие воли и характера в процессе дошкольного воспитания //Изб. псих. труды, в 2-х т. /Под.ред. А.А.Бодалаева. –М.: Педагогика, 1980. – 288 с.
18. Выготский Л.С. Собрания сочинений. В 6-ти т. Проблемы обùей психологии /Под ред. В.В.Давыдов: -М.: Педагогика, 1982. – 504 с.
19. Давыдов А.А. Генезис и развитие личности в детском возрасте
//Вопросы психологии. – 1992. - №1–2. -С 22 – 23.
20. Крутецкая В.А. Психология математических способностей школьников.- М.: Педагогика, 1968. – С.201.
21. Якобсон С.Г. Взаимоотношение детей в совместной деятель¬ности/ Взаимоотношение детей в совместной деятельности и проблемы воспитания/. –М.:НИИ.ОП, 1976. – 190 с.
22. Мухина В.С. Мектепке дейiнгi балалар психологиясы. – Алматы:
Мектеп, 1986. –229 б.
23.
24.Алдамұратов Ә. Жалпы психология. –Алматы: Бiлiм, 1996. –224 б.
25.Жарықбаев Қ. Психология. –Алматы: Бiлiм, 1993. –272 б.
1. Т.А.Козлова, С.А.Куликова. Дошкольная педагогика., М.2004.
2. Под редакцией Л.Г.Нисканен. Интеллектуальное развитие и воспитание дошкольников. М.2002.
3. Богданова Т.Г., Корнилова Т.В. Диагностика познавательной сферы ребенка // Вопросы психологии: -1969 -№1.
4. Гальперин П.Я. Методы обучения и умственное развитие ребенка. М.1985.
5. Годовикова Д.Б. Общение со взрослыми и познавательность детей // Дошкольное воспитание. -1977. -№9. -С44-48.
6. Редакциясын басқарған В.И.Ядэшко мен Ф.А.Сохин. М.1982.
7. Под редакцией Н.Н.Поддякова // Сенсорное воспитание в детском саду. М.1981.
8. Под редакцией Н.Н.Поддякова. Умственное воспитание детей дошкольного возраста. М.1984.
9. Бабаев С.Б. Оңалбек Ж.К. «Жалпы педагогика». А.2002.
1. С.А.Козлова, Т.А.Кумекова Дошкольная педагогика. М., 2004.
2. «Балбөбек» бағдарламасы. А., 1996.
3. А.П.Усова. Балабақшадағы оқыту. А., 1987.
4. А.В.Коржуев, В.А.Попков. Современная теория обучения: общенаучная интерпретация. М., 2006.
5. В.М.Гинецинский. Основы теоритической педагогики. М., 1992.
6. В.И.Ядэшкомин, Ф.А.Сохин. Мектеп жасына дейінгі педагогика. А., 1982.
7. Т.А.Ильина Педагогика. А., 1977.
8. Л.Р.Болотина, С.П.Баранов, Т.С.Комарова Дошкольная педагогика. М., 2005.
9. Е.А.Байер, С.В.Сторозубцев. Педагогика. Ростов на-Дону, 2006.
10. Давыдов В.В. Проблема развивающего обучения. М., 1986.
11. Меңжанова Ә. Мектепке дейінгі педагогика. А., 1992.
26. М.Тұрыскелдина Мектеп алды даярлық топтарды ұлттық ойындарды қолдану. – Алматы, 1990
27. Иманбеков Т. Қазақ балабақшаларындағы оқу-тәрбие жұмыстарында
ұлттық ойындарды пайдалану (5 – 7 жас): Пед.ғыл.канд.дис. автореф.
–Алматы, 1995. –23 б.
28.Арзанбаева Б.О. Формирование профессионально-ценностных ориентаций будуùих педагогов на игровую деятельность дошкольников: Автореф.дис.канд.пед. наук. – Алматы,2000. –20 с.
29. Кукушин В.С., Болдырева-Вараксина А.В. Педагогика начального
образования. Москва – Ростов на– Дону, – 2005
30. Козлова С.А., Куликова Т.А. Дошкольная педагогика - Москва,
Академия, 2002 г. –– 257-275 стр.
31. Сеченов И.М. Бас миының рефлекстері// Таңдамалы шығармалары, – – 1953. 45 бет
32. Эльконин Д.В. Детская психология. –М.: Просвеùение, 1960. – 317
с.
33. Болотина Л.Р., Баранов С.П., Коморова Т.С. Дошкольная педагогика -
Москва, Культура, 2005г. – 157 стр.
34. Леонтьев А.Н. Проблемы развития психики. –М.: МГУ, 1981. –548 с.
35. Эльконин Д.В. Детская психология. –М.: Просвеùение, 1960. – 317
36. Жуковская Р.И. Воспитание ребенка в игре. М.: Просвещение, 1963 –
318
37. Люблинская А.А. Очерки психического развития ребенка. –М.: АПНРСФСР, 1959. – 232 с.
38. Запорожец А.В. Психология. М.:Просвеùение,1961. –228 с.
39.Потанин Г.Н. Очерки северо-западной Монголии. – СПб., 1937 – 640 с.
40. Янушкеевич. Күнделiктер мен хаттар немесе қазақ даласына саяхат туралы жазбалар.- Алматы: Жалын, 1979. –262 б.
41. Қалиев С. Қазақ тәлім-тәрбиесі. Алматы, РБК – 1996 – 246 б
42. Диваев Ә. Тарту. –Алматы: Ана тiлi, 1992. – 256 б.
43. Н.Құлжанова Халқыма деп іс қылдым. – Алматы, 1994
44. Сейсембаев К. Проблемы использования прогрессивных идей и
опыта казахской народной педагогики в подготовке детей к школе, в
семейном воспитании: Автореф. дис… канд.пед.наук. – Алматы, 1987
– 16 с.
45. Тұрыскелдина М.Т. Кел ойнайық. –Алматы:Жалын, 1990. –14 б.
46. Иманбеков Т. Қазақ балабақшаларындағы оқу-тәрбие жұмыстарында
ұлттық ойындарды пайдалану (5 – 7 жас): Пед.ғыл.канд.дис. автореф.
–Алматы, 1995. –23 б.
47. Ұзақбаев Е. Тамыры терең тәрбие. – Алматы: Бiлiм, 1995. –232 б.
48. Мектепке дейінгі педагогика, Редакц. басқарған В.И. Ядэшко мен
Ф.А. Сохин – Алматы, Мектеп, 1982. – 240-273 б.
49. Мектепке дейінгі педагогика. Ә. Меңжанова, Г. Исмагулова, Е.
Дайрабаев – Алматы, Мектеп 1982ж. 205-230 б.
50. Пичурина А.Г. Дошкольная педагогика. / Курс лекции. – Москва–
Ростов на Дону – 2004, 215 с
51. Артемова Л.В. театрализованные игры дошкольника., – М., 1991
52.Бондаренко А.К. Дидактические игры в детском саду. – М., 1990
53. Гришиша Г.Н. Любимые детские игры –М., 1997
Жоспары:
1. Бастауыш сынып оқушыларының оқу әрекетінде танымдық белсенділігін
дамытудың теориялық негіздері
1.1 Кіші мектеп жасындағы балалардың оқу әрекетінің теориялық негідері
1.2 Кіші мектеп жасындағы балалардың танымдық белсенділігін
қалыптастытыруда педагогикалық әрекет
1.3 Кіші мектеп жасындағы балалардың танымдық белсенділігін
қалыптастытыруда педагогикалық әрекет
2. Кіші мектеп жасындағы балалардың танымдық белсенділігін қалыптастырудың
мазмұны және әдістемесі
2.1 Кіші мектеп жасындағы балалардың танымдық әрекетінің ерекшелігі
2.2 Кіші мектеп жасындағы балалардың танымдық белсенділігін қалыптастыру
мазмұны
Қорытынды
Әдебиеттер тізімі
Кіріспе
Тақырыптың өзектілігі. Нарықтық қатынастар орныға бастаған егеменді
еліміздегі білім мекемелерінің алдына болашақ ұрпақтың білім және тәрбие
сапасын жақсарту міндеттері қойылуда. Соңғы уақытта заман ағымына
байланысты білім мазмұнында көптеген түбегейлі өзгерістер болуда.
Қазақстан Республикасының Білім туралы заңында, қазақстан
республикасы мәдени-этникалық білім беру, Қазақстан Республикасы орта
білімді 2015 жылға дейіенігі дамыту тұжырымдамасы мектепке дейінгі білімге
жаңа рухани-мәдени құндылқтарды игеруге, ұлттық сананың қалыптасып, ақыл-
ойының, интеллектуальдық дамуын қамтамасыз ететін танымлдық белсенділігін
дамыту қажеттілігі туындайды.
Біздің зерттеуіміздің өзекті мәселесі бастауыш сыныптанен оқыту арқылы
танымдық белсенділігін дамытудың жолдарын қарастыруда. Ұлы ғалымдар әл-
Фараби, Я.А.Коменский, Г.Пестолоции, А.Дистерверг, К.Д.Ушинский,
Ы.алтынсарин оқытудың негізінде балалардың ақыл-ойын арттырудың, танымдық
белсенділігін дамытудың жолдарын тұжырымдаған.
Мектептегі оқушылардың танымдық әрекеттерінің түрлерін психолг, педагогтар
еңбектерінде Б.Г.Ананьев, Ю.К.Бабанский, И.А.Лернер, Л.В.Занков,
Л.С.Выготский, А.Н.Леонтьев, В.В.Давыдов, Н.Ф.Талызина және т.б. зерттеу
объектісіне қарай жүйелі талданған.
Танымдық әрекет пен танымдық белсенділіктің дидактикалық негіздерін
зерттеген отандық ғалым педагогтар Ж.А.Қараев, С.Т.Сабыров, Т.И.Қоқымбаева
және т.б. зерттеулерін атауға болады.
Мектепке дейінгі балалардың танымдық әрекетінің дамуы және ерекшелігін
Н.К.Крупская, М.Монтессори, Е.Тихеева, М.М.Рубинштейн, А.И.Сорокина,
Д.Поддьякова, Куликова, Козлова зерттеулерінде бала дамуындағы мәнін және
маңызын саралап көрсетті. Дегенмен, елімізде кіші мектеп жасындағы
балалардың оқу әрекетнде танымдық белсенділігін қалыптастырудың теориялық
негіздері және әдістемесінің жоқтығы мен практикада танымдық белсенділігіні
дамытудың қажеттілігі арасындағы қарама-қайшылық зерттеу тақырыбымызды
Бастауыш сынып оқушыларының оқу әрекетінде педагогикалық технологияны
қолдану негізінде танымдық белсенділігін дамыту деп таңдап алуымызға себеп
болды.
Зерттеу мақсаты: кіші мектеп жасындағы балалардың оқу әрекетнде танымдық
белсендігін қалыптастырудың теориялық негізін және әдістемесін анықтау
Зерттеу міндеттері:
– кіші мектеп жасындағы балалардың оқу әрекетінің еренкшелігін жүйелеу;
– кіші мектеп жасындағы балалардың оқу әрекетінде танымдық белсендлігін
қалыптастырудың әдістемесін нақтылау.
Зерттеудiң көздерi: Қазақстан Республикасы қабылдаған ресми
материалдар (конституция, заңдар, саяси-әлеуметтiк тұжырымдамалар, қаулы-
қарарлар т.б.), психологиялық, педагогикалық еңбектер, этнопедагогика,
этнопсихология, оқу бағдарламалары.
Зерттеу әдiстерi: философиялық, психологиялық, педагогикалық және
әдiстемелiк әдебиеттердi зерттеу мәселесi тұрғысынан талдау, жинақтау,
қорыту, тәжiрибелiк-педагогикалық эксперимент, сауалнама, диагностикалау,
бақылау, әңгiмелесу, сұхбаттасу, суретке және бейне таспаға түсiру,
балалардың еңбегiнiң нәтижелерiн салыстыру, даму деңгейiнiң сапалық,
сандық өдеулер
1. Мектепп жасына дейінгі балалардың оқу әрекетінде танымдық белсенділігін
дамытудың теориялық негіздері
1.1 Кіші мектеп жасындағы балалардың оқу әрекетінің теориялық негідері
Адам тарихында оқыту – талаппен байланыс нәтижесінде пайда болған,
аталған тәжірибені өсіп келе жатқан ұрпаққа беру, осының нәтижесінде оларды
өз бетімен өмір сүруге дайындау. Тәрбие сияқты оқытуда алғашында интуитивті
сипатта болды. Негізгі кездейсоқ ақпараттарды беру және балалардың
үлкендердің іс-әрекеттеріне еліктеушілік байқалады. Бірте-бірте бұл
мақсатты жоспарланған процеске айналды, кейіннен бұл процесс мектепте,
университетте жүзеге асырылды.
Уақыт өте келе адамдар оқытудың бай тәжірибесін өсіп келе жатқан
ұрпаққа қалдырды. Бұл міндетті талдауда, қамтуда қажеттілік туғызады. Бұл
міндетті оқытудың теориялық негізін қалаушы – Я.А.Коменский орындады. Оның
идеясын жалғастырушы оқытудың ғылыми негізін зерттегендер И.Г.Пестолоци,
И.Гербарт, А.Дистервег, К.Д.Ушинский, Д.Дьюи, және тағы басқа педагогтар.
Ал ХІХ ғ. Аяғында оқытудың психологиясында интенсивті оқыту басталды.
Дидактика – педагогиканың маңызды саласы, Дидактика (didakikas -
оқытушы, didasko - оқушы) ұғымы грек тілінен алынған, оқыту немесе үйрету
деген сөз.
Қазіргі түсінік бойынша дидактика – білім беру мен оқыту мәселелерін
зерттейтін ғылым саласы. Оның ішінде жалпы педагогикалық ғылыми дәйектеме
мазмұны; білімі; әдістері; құралы және ұйымдастыру формасы. Дидактиканың
ішіндегі ең ерекшеленетіні – нұсқау, олардың жас ерекшелігіне байланысты
(мектепке дейінгі дидактика, бастауыш білімдегі дидактика, жоғарғы
мектептегі дидактика және т.б.). Сонымен қатар оқытудың ерекшелігіне және
оқу тәртібіне қарай жеке әдістемеліктер, мысалға, математикадан сабақ беру
әдістемесі, тарихтан оқыту әдістемесі, тіл дамыту әдістемесі т.б.).
Қазіргі кездегі дидактикада оқыту және тәрбиелеу бір-біріне қарама-
қарсы ұғымдар. Ең алдымен оларды бірлескен әлеуметтік табиғат деп
көрсетіледі. Олар адамдардың қажет-жауап ретінде тууы және қалыптасуы
арқылы сақтау, өзінің қоғамдық-тарихи тәжірибесін жаңғырту және оны өсіп
келе жатқан ұрпаққа жеткізу қажет. Осы кезге дейін адам тарихында оқыту
және тәрбиелеудің тікелей бейнесі әлеуметтік-экономикалық, саясатты
мәдениет процестеріне байланысты, бірақ бұл процестер тұлғаның дамуына және
де оның шыңдай түсуіне әсер етеді.
Тәрбиелеу мен оқыту процесінің жүзеге асуы; қоғамдық-тарихи
тәжірибесі, балалардың белгілі бір жас ерекшеліктеріндегі дәрежесіне
дағдыландыру, әлеуметтік өзара әрекет қатынас механизмі көмегімен беріледі.
Оқыту – бұл білім берумен өзара байланыста болатын және белгілі бір
тәжірибе негізінде оның нәтижесі игеріледі. Сонымен мұнда балалардың
психофизиологиялық мүмкіншілігі де ескеріледі. Оқыту және тәрбиелеу осы
процестермен байланыста өзгеріссіз қалмайды.
Мектепке дейінгі кездегі тәрбиелеу және оқыту біртұтас педагогикалық
процесс. Бұл балалардың туғаннан мектепке дейінгі ұйымға дейінгі кездегі
әрекеттің барлық түрі және тапсырманы орындаудағы барлық жағынан дамуы,
мектепке дайындығы. Балабақшадағы дидактика – жалпы дидактиканың саласы. Ол
мынандай кезеңдерден тұрады: мектепке дейінгі кездегі оқытудың мақсатты
дәйектемесі, оның мазмұны, ұйымдастыру формасы, әдіс-амалдары, балалардың
жеке дамуының біртұтастығын қалыптастыру, мектепке дайындау.
Ең алғаш бастауыш сыныпта дегі оқытудың жалғасы туралы дәйектеме
Я.Коменскийдің Ана мектебі еңбегінде жарық көрді. Мектепке дейінгі
оқытудың мақсатын әйгілі педагог айналадағы ортаны балалардың алуан түрлі
меңгеруі танымдық дамуында, мектепке дайындығы кезеңінде көрді. Педагогқа
педагогика тарихында білім бағдарламасын жұмысына, балаларды отбасында
оқыту жөніндегі еңбегіне өтері тиесілі. Бұл бағдарламаны автордың өзі
керекті ғылымдар деп атады. Ал білімді, топталған тақырыптар ғылыми
терминдер деп аталған. Мысалға оптика (жарық пен қараңғыны ажырату және
түсіну, кемпірқосақ түстері), география (балалардың тұрған жерін білуі,
қайда туылды және қайда тұрады, әр түрлі ландшафтарды білуі және түсіну
біліктілігі) және т.б.
Балалардың осылармен және басқада білімдермен қатар физика, экономика,
геометрия, астрономия, хронология және тағы да басқамен әрекетте
Я.Коменскийдің ойынша, Ана мектебі кітабында аталған білімді меңгеру жолы
анықталған, сезімдік танымын ұйымдастыруы анық ұйғарым көрсетті.
Балабақшада дидактиканың жасауда үлес қосқан келесі педогог Ф.Фребель.
Ол балабақшадағы оқыту жүйесін зерттеген. Жүйе мынандай негіздерді құрайды:
- жасалған бағдарламаны біліммен байлыныстыру және қабілеттілігі;
- білімді күрделендіру формасында ұйымдастырылатын оқыту.
Ф.Фребель еңбегі педагогика тарихында ең алғаш рет нақты жазылған
оқытудың әдістемесі көрсетілген, бағбан (тәрбиеші) деген сөздің мағынасын
айтқан поэтикалық және әндік әрекетті орындауды енгізген.
Бастауыш сыныптадегі оқыту мәселесінің дамуы белгілі орыс
педагогтарының еңбектерінде көренеді. В.Ф.Одоевский балалардың бастауыш
оқыту сұрақтарымен айналысқан (4 ж. 10ж. дейін). В.Ф.Одоевский бастауыш
оқытудың негізгі ерекшеліктерін анықтады, оның мазмұны ғылымға дейінгі
ғылым. Мектепке дейінгі оқытудың ең басты мәселесі – балаларды оқытуға
үйрету, олардың біліктілігін дамыту, білімнің молдығына талпынбау,
Әліппені балабақшада қолдану, Ғылымға дейінгі ғылым, Иринея атаның
кітабы. В.Ф.Одоевский баланы оқыту әдістемесін ұсынады, дамытуға арналған
жаттығулар, бақылау, салыстыру, талдау, заттарды атай білу, олардың
қасиетін ажырата білу.
К.Д.Ушинский мектепке дейінгі кездегі оқытумен қатар әр жастағы
оқытуды да қарастырады. Бастауыш сыныптадегі тапсырма кітапқа дейінгі
оқыту, ол балалардың тіліне, ақыл-ойын түзетуін қалыптастыруда психикалық
процесс және мінез-құлық бар екендігін көреді. К.Д.Ушинскийдің ойынша,
балаларды еңбек дағдысына баулуда балалардың әдетін тәрбиелеу, оларға деген
сүйіспеншілік және оның қатынасын сезіну болды. Бұл тапсырмада сәтті шешім
– балаларды мектепке дайындау.
К.Д.Ушинскийдің Ана тілі, Бала әлемі еңбектері педагогикалық
құндылықтарын жоймаған және белсенді түрде бастауыш сыныптаде және кіші
мектеп оқушыларымен жұмыста қолданылады.
Н.К.Крупская баланы ұжымшылдыққа тәрбиелеу туралы айтқан. 1934 ж.
балабақша бағдарламалары бойынша балаларға білім беру жұмыстарын
ұйымдастыру кезінде ауытқауларға қарсы күресте (сөзсіз формальді
болғандығы) бұл тәрбие процестің білім беру процестің міндетімен әдістеріне
толық бағындырылып болған еді. Кіші мектеп жасындағы балаларды ана тілінде
сөйлеуге, сурет салуға құрастыруға, есептеуге және тағы басқа үйретуге
болады және үйрету керек те. Білім беру жұмыстарының құралдары: соның бірі
– дидактикалық құралдары 2 топқа бөлуге болады. 1-топқа – мұнда оқытуды
ересек адамдар жүргізеді. ІІ-топта үйрету ықпалы дидактикалық материалға,
білім беру міндеттерін ескере отырып, құрылған дидактикалық ойынға
беріледі. І-топта Толстой және Ушинскийден. ІІ-топтағы үйрену принципін
М.Монтессориден.
Мектеп жасына дейін балалардың іс-әрекеттерінің қатарына ойын, еңбек
және білім алу бастамалары жатады. Ойын – Н.Крупскаяның ойын өсіп келе
жатқан балаға ауадай қажет. Оқытудың басында топтағы көп балаларға әдетте
мынадай жайттар тән болады:
1. Балалар бір-біріне нұсқауын тыңдайды, бірақ тапсырманы
орындау барысында тек шартты түрде жүргізіледі.
2. Өзін- өзі бақылау ісі басқа балалардың жұмыстарымен салыстыру
арқылы.
3. Балалар бір-біріне еліктейді.
4. Жұмыстың нәтижесі талапқа сай келмейді.
Мектепке дейінгі оқыту әдістемелеріне үлес қосқан ғалымдар
Е.Н.Водьвозова, П.Ф.Лесгафт, Е.И.Пехеева, Е.А.Флерина олар қоршаған өмірмен
таныстыруда мектепке дейінгі оқытумен тығыз байланыстырды.
1950 ж. теорияның негізгі байланысты экспериментальді зерттеу
жұмыстары басталды. Эксперименттердің нәтижесінде әр жас топтың оқыту
жұмыстарының мазмұны анықталды. Оқытуды ұйымдастырудың формасы және құралы
берілген тапсырмаларды ең жақсы бейнеде шешу, тиімді әдістемелерді және
оқыту әдістерін жасау. Балалардың ұжымдық дәрістерді тікелей оқыту, белгілі
бір орын және күн режиміндегі уақыты қорытылды.
Мектепке дейінгі ұйымдардағы жүйелі оқыту практика жұмысына кіріспе
(1953) жеке әдіскерлердің зерттеулерінде толғандырды.
1960 ж. музыкалық тәрбие жөнінен әдіскерлер құралды (Метлов,
Ветлугино), ана тілін оқытуда (Соловьева) негізгі қимыл-қозғалысын
дамытуда(Быкова) бейнелеу өнерінен (Н.Л.сакулина) қарапайым математикалық
түсініктерін қалыптастыру (А.М.Леушина). Соңғы жылдары оқыту құралы мен
формаларды жетілдіру туралы сұрақтар өз шешімін тапты және жеке әдістеме
мазмұнының жаңарту жүзеге асты. Мектепке дейінгі дидактика қазіргі кезеңде
ең алдымен психологиялық мазмұнының жаңарту есебінен оқытудың әдістерімен
формалары интенсивті дамыды.
Педагогикалық психологиялық зерттеулерде жасына байланысты білімді
меңгеру мүмкіншілігі мектепке дейінгі дидактиканың қорын байытты
(А.В.Запорожец, Д.Б.Эльконин, В.В.Давыдов).
Балалабақшадағы оқытудың қазіргі теориясы мен практикасын зерттеу
мектепке дейінгі педагогиканың негізгі дидактикалық бағыттарын қарастыруды
талап етеді.
Адамға білім ұсынбаңдар, бірақ соған дейін өзі жететін қабілетке ие
болуына ұмтылыңдар. Одоевскийдің пікірі бойынша, педагогика бетке ұстар
бірден-бір жол – баланың оқи білуін дамыту.
Бастапқы оқу сұрақ түрінде жүретін Одоевский басшылығы осы принциптер
негізінде құрылған. Балаға қойылатын сұрақтар оған мынадай көмек беруге
тиіс:
1. айтуға жеңіл болу үшін ол, бұл деген атаулармен атай
отырып, назарын бір затқа бағыттай білу;
2. заттың сапасын және белгісін байқау және екінші заттан
айырмасын білу;
3. заттың тұрған жерін білу;
4. заттың басты, көрініп тұрған бөлігін көрсету және т.б.
Балалар өміріндегі ойынға үлкен мән бере отырып және сонымен бірге
оның үлкен тәрбиелік мүмкіндігін көрсете отырып, ол ғылымға лайықты орын
береді және оның балалар дамуындағы маңызын айқындайды.
Ақиқат жолында мектепке дейінгі оқыту қызметінің дамуы туралы
(Л.А:Венгер, Н.Н:Подьяков) мектепке дейінгі оқыту мәселелерінің мазмұны
жасалынады жаңа құралдар зерттеледі. Ақпараттық технологиялардың
компьютерді қолдану ерекшелігі (С.Л.Новоселова, Л.А.Парамонова,
С.А.Козлова, А.М.Давидчук т.б.) соңғы жылдары балабақшадағы оқытуды
ұйымдастырудың жаңа формалары іздестірілуде. Оқытудың мынадай формалары
қаралуда: оқу, оқу тапсырмасын орындау, процесінде балалармен қарым-қатынас
қадағаланады (Е.В.Субботский, Михайленко).
3) Оқыту - арнайы ұйымдастырылатын өзара байланысты әрекет, кім
оқытады? (мұғалім), кімді оқытады? (үйрету) оқытуда осы екі компоненттен
басқа үшіншісі – үйрету (оқыту). Үйрену – бұл оқыту процессінің нәтижесі,
баланың дамуында позитивті өзгерісті көрсетеді.Оқу – бұл негізгі компонент
болып табылады. Кімді оқытады сол әрекет. Оқыту процесі кімге
ұйымдастырылған, оқыту қалай жүргізілуі тиіс, оны үйренген баланың дамуының
жылжуы байқалады. Оқыту – жиі оқу әрекетінің синонимі болып қаралады: бала
оқиды, яғни ол оқу әрекетімен айналысады. Мұндай бейне оқу және оқу
әрекетінде дұрыс емес. Рубинштейннің атауы бойынша оқудың 2 түрі бар: соның
нәтижесінде адам жаңа білім мен дағдыны меңгереді. Соның бірі арнайы білім
мен біліктілікті меңгеруге бағытталған тікелей мақсат. Оқу соңғы кезде жеке
емес әрекет, бұл процесс іс әрекет нәтижесі және компонент ретінде жүзеге
асады (Рубенштейн). Оқыту процесі 5 элементтен тұрады (Кузьмина):
1. оқыту мақсаты (не үшін оқыту керек?);
2. оқыту ақпараттарының мазмұны (немен оқыту керек?)
3. әдістері, оқыту амалдары, педагогикалық коммуникация тәсілдері
(қалай оқыту керек?)
4. оқытушы;
5. оқушы.
Оқыту процесі дегеніміз – бұл тәрбиелеушінің қарым-қатынасымен
ұйымдастырылады.
Педагогикалық процесс мынадай құрылымдардан тұрады:
Мақсат – принцип – мазмұн - әдіс – құрал – форма.
Мақсат – соңғы нәтижеден шығатын педагогикалық өзара әрекет, яғни оған
педагог пен оқушы ұмтылады. Принцип – қандайда бір мақсатқа жетуде негізгі
бағыттармен анықталады.
Мазмұн – оқушының қойылған мақсатқа және өзінің таңдаған бағытына
жетеді.
Әдіс – бұл педагог пен баланың әрекеті тікелей беріледі және мазмұны
анықталады.
Құрал – бұл әдіспен бірге жүреді.
Форма – педагогикалық процесті ұйымдастырғанда логикалық аяқталуы.
Мектепке дейінгі балалардың оқытудың екінші түрі былай сипатталады:
Олар ойында, еңбекте және т.б. әрекет түрлерінде білімді табады. Мысалы,
Алмас құмнан кешегідей туннель жасағысы келеді, бірақ құм шашылып кетеді.
Демек, құрғақ құмнан жасауға болмайды. Осыдан балалар дұрыс шешім
қабылдайды. Ол құмның қасиетінен жаңа түсінік алады. Бірақ бұл іс-әрекеттің
мақсаты болған жоқ. Құммен ойын бұл азық-түлік болып саналады.
Оқу әрекеті дегеніміз не? Рубинштейннің топтастыру бойынша, алғашқы
оқу түрі білім мен дағдыны меңгеруге тікелей бағытталған. Оқу әрекетінде
тек танымдық әрекет қана емес (назар аудару, еске алу, ақыл-ой, бейнелеу)
сонымен қатар қажеттілік, мотив, эмоция, ерік функциялары да жатады.
Оқу әрекетінің негізгі сипаттамасы:
Оқу материалдарына және оқу тапсырмаларын шешуге арнайы бағытталған
жалпы әрекет амалы және ғылыми түсінік меңгеріледі:
- жалпы әрекет тәсілдері тапсырманы шешуге айналады;
- оқу әрекеті адамның өзін оқушыны өзгеруіне алып келеді;
- психиклық қасиеттерінде өзгеріс болады және үйренушінің тәртібі
өзіндік әрекеті оның нәтижесіне байланысты;
Оқу әрекетін Эльконин, Давыдовтың өткізген тәжірибелері бойынша, оқу
әрекеті өзіндік құрылымдардан тұрады. Баланың оқу тапсырмаларын, оқу
әрекетін қадағалау керек. Оқу тапсырмасын тапсырма ретінде қарауға
болмайды. Бала сабақта оны орындауы керек. Оқыту тапсырмасы – бұл мақсат,
қарым-қатынастың әрекет ету қабілеттерін меңгеру, мақсаттың мәні болып
аяқталады. Яғни ұқсас тапсырмаларды орындауға көмектесу, тапсырманы
берілген түрде орындау, мысалы, педагог алдына мақсат қояды. Ол балаға
жапырағы бар ағашты салуды үйретеді. Негізгі заттың белгісін жеткізе алу
біліктілігіне назар аударады; діңгек, бұтақ, және де олардың орналасуы.
Нақты тапсырманы орындауда ағашты салғанда ұқсас мазмұнды Күз ағашы,
Гүлденген алма ағашы, Қысқы дін және т.б.) тақырыптағы суреттерді
қолданады. Балаларды қатынас қабілеттілігіне үйрете отырып, жұмбақты
құрастыру сияқты тәрбиеші тапсырмаларды түрлендіреді, тапсырмаларды шешуде
материалдарды ұсынады. Зат туралы жұмбақтар құрастыру, адамның еңбекке
деген сүйіспеншілігі, жануарлар туралы, бақ гүлдері туралы т.б. жұмбақтар.
Оқу әрекеті – соның көмегімен оқу тапсырмалары шешіледі, түрлі шұғыл оқу
құрастырылады. Балалар оқу әрекетін меңгеруі үшін бірінші оларды толық
барлық операцияларды ашып орындау керек. Алғашында операция қандай да бір
заттардан немесе бейнелеудің қолдануымен олардың орын ауыстырушы белгісімен
өтеді. Мысалы, заттың теңдік және теңсіздік топтасуы туралы түсінігін
қалыптастыру, бала ойыншықпен суретпен, шынайы заттармен және олардың
бейнелерімен әрекет етеді. Бірте-бірте операциялардың жұмыс жасу әрекеті,
әрекетті орындау процесі жүзеге асады.
Атап өтетін жайт, оқу әрекетін қалыптастыру, сауатты оқытуды
құрастыруды – ұзақ процес. Бастауыш сыныптаде оқу әрекетінің алғышарттары
құралады, олардың жеке элементтері қалыптасады. Кіші топтағы балалардың
сабақта өзіндік әрекеттерін мақсат қабілеттілігін қалыптастыру (2 жастан 3
жасқа дейінгі кезең) әр түрлі әрекет тәсілдерін оқытуға үйрету (3 жастан 4
жасқа дейінгі) бағытталғандығы табылады. Педагог балаларға түсіндіргенде
тыңдауға үйретеді, тапсырманы орындауға, бір-біріне кедергі келтірмей,
сабақтың мазмұнына деген қызығушылығын сүйемелдеу, белсенділігін,
талпынысын туғызуға жағдай жасау, осыдан оқу әрекетінің ұзақ дамуы болады.
Ересек топтағы балаларда оқу әрекетінің мынандай элементтері
қалыптасады:
- Ендігі мақсат әрекетті анықтау іліктілігі және оның жетістіктердің
тәсілдері, нәтижесіне жету;
- өзін-өзі бақылау, алынған нәтижеден салыстырмалы мазмұнымен,
үлгісінде байқалады;
- Аралық нәтижені алу процесінде әрекет ізімен жүзеге асыру
біліктілігі;
- әрекетті жоспарлау біліктілігі, оның нәтижесіне бағыт көрсету.
А.П.Усованың зерттеуінде баланың оқу әрекетін дамытуға тәрбиешінің
тыңдау, тыңдай алу біліктілігін қалыптастыру қажет. Оқыту тапсырмаларын
орындауда, оның құрылымдарымен ұласуы тиіс оқу әрекетінде ең басты
көрсеткіш Усованың бала бағаға деген қатынасы педагогтың жанынан деп
есептеді. Егер бала жағымды және жағымсыз бағаларды оқу тапсырмаларын
орындауда реттемесе, онда өзінің білімін шыңдай түсуіне талпыныс (қатені
түзету, тәжірибесін толықтыру) бұл оның мүмкіндігін төмендетеді.
Оқу әрекетінің сәтті қалыптасуына байланысты қандай мотивтері оянады?
Егер бала оқығысы келмесе, оны үйретудің қажеті жоқ. Балардың сыртқы
әрекеті сабақта ұқсас болуы мүмкін, ал ішкі психологиясы ол тіпті әр түрлі
сыртқы мотивтері жиі сабақты меңгеруімен байланыссыз. Балаға математика
қызық емес, бірақ педагогтың ойынан шығу үшін сабақта тапсырманы орындауға
тырысады. Балабақшада бала педагогы жиі ұрыспау үшін мынадай сөздер
қолданады: осылай жасау керек, осылай айтылған т.б. Ішкі мотив
балалардың танымдық қызығушылығын тіпті балалық кезеңнің өзінде; мазмұны
күрделенеді, формасы өзгереді, өсіп келе жатқан адамның әрекеті, есту
қабілеті әртүрлі болады.
1.2 Кіші мектеп жасындағы балалардың танымдық белсенділігін
қалыптастытыруда педагогикалық әрекет
Қазіргі қоғамда тәрбиелеу және оқыту тұлғаның мақсатты дамуына
бағытталған. Олардың мақсаты дифференциалды түрде болады. Тәрбиелеу –
құндылық жүйесін қалыптастыруға бағытталған, қоғамдық мінез-құлық
қабілеттілігі және практикалық әрекеті қалыптасады.
Соңғы жылдары педагогикалық лексикада белсенді түрде көбінесе
оқытудағы тәрбиелеу, тәрбиелеудегі оқыту, жеке тұлғаны қалыптастыруда
тәрбиелеу және оқыту бірлігі кіреді. Бұл процесте оқыту жүйелі құрылымды
шартын орындайтынын атап өту керек. Бұл оқытудың бүкіл өмір әрекетіне
кедергі келтіреді: білім, білік, дағды шығармашылық тәжірибесін, әлемге
деген эмоционалды-бағалау қатынасы, өзіне-өзін меңгеруін қамтамасыз ету
болып табылады (И.Л.Лернер, М.И.Скаткин). Ішкі мотив – балардың танымдық
қызығушылығын көрсету үшін қызық, білгім келеді. Мұндай кезде білім
жетістікке қол жеткізу болып табылмайды. Басқа мақсат (ұрыспау үшін)
балалардың әрекет мақсаты болатын оқу әрекетінің нәтижесі жоғары, егер ол
ішкі мотиві оянса.
Педагогтың әрекеті – ұйымдастыру процесі білімнің дағды, біліктіліктің
белсенді меңгертуіне бағытталған. Мұндай білімнің алдын-ала дайындығы қажет
(жоспарлау) балаларды тікелей ұйымдастыру, оқу тапсырмаларының зейінінің
бөлінуі, түсіндірудің нақтылығы; балалардың әрекетіне сауатты жетекшілігі.
Сабақта ең басты педагогтың әрекеті – баланың оқу-танымдық әрекетін
ұйымдастыру болып табылады. Балалардың мәдениетін қалыптастыру, қателерін
алдын-ала ескерту. Күрделілігіне байланысты оқытудың мазмұны педагог
балалрдың танымдық әрекетінің жаңа амалдарын меңгертеді (есте сақтай алу,
салыстыру, бақылау, жоспарлау, жұмысты жоспарлау, нәтижесін талдау т.б.).
Педагог әрекетінде ең басты орынды балардың оқу деңгейі орын алады,
білім мен біліктілікке оқу әрекетінің элементтері және алғышарттары
қалыптаспаған. Тәрбие, білім беру, оқыту мәселелері жұртқа мәлім,
педагогика ғылымының,оның пәндерінің негізгі мазмұнын құрайды. Тәрбие,
оқыту, білім беру жас ұрпақтың қоғамдық-тарихи тәжірибені меңгеру
қажеттігін қамтамасыз етеді.
Балаларға қызықты, олардың эмоциясын туғызатындай етіп оқыту талабы,
әсіресе, мектеп жасына дейінгілер үшін айрықша қажет-ақ. Балаларбілім мен
іскерлікті сабақтың өздері үшін қызықты болғанда және өздеріне жағымды әсер
туғызғанда ғана бірқалыпты сіңіре алады. Бұл оқыту тәсілдерінен,
көрнекілікті, әсерлілікті, бейнелілікті, әртектілікті пайдалану арқылы
жүзеге асады. Мектеп жасына дейінгі оқытуға тән ерекшеліктерге сондай-ақ
дидактикалық ойындар мен ойындық тәсілдерді пайдалану жатады.
Тәрбиелеу – білім беру ісін балалар әрекетіне сай қарастыру
мәселесінің және ғылыми-зертеудің үлкен теориялық және практикалық мәні
бар. Сонымен, тәрбиелеу – білім беру жұмыстарын жан-жақты бала әрекетімен
байланысты дамуы арқылы шешу ісінде біз балабақшадағы педагогикалық жұмыс
құрылымын былайша қарастырған болар едік:
1. ойын және онымен байланысты тәрбиелеу – білім беру міндеттері;
2. еңбек және онымен байланысты тәрбиелеу – білім беру міндеттері;
3. оқу жұмысы және онымен байланысты тәрбиелеу – білім беру
міндеттері. Педагогика үшін қайсыбір әрекеттердегі – еңбектегі,
ойындағы, оқудағы, ең бастысы – осылардың үйлесімі ретінде бар
мүмкіндіктердің ішінен нағыз, өмірлік мүмкіндіктер жөніндегі мәселе
өте қызықты болып табылады.
Бұл мүмкіндіктерді пайдалану қазіргі уақытта педагогикалық практикада
ең басты мәселелердің бірі болып отыр.Баланың оқу ісін дамытпайтын және
оған сүйенбеген педагогикалық процесс тәрбиенің көптеген маңызды және
өмірлік міндеттерін орындай алмайды. Оқу әрекеті - баланың білім, іскерлік
пен дағдыны, қимыл-тәсілдерін игерудегі өз бетінше істейтін әрекеті. Ол
тәрбиешінің басшылығымен өтеді. Оқу әрекеті біртіндеп қалыптасады.
Зерттеулерге сүйене отырып, А.П.Усова оқу әрекетінде дамуын үш деңгейге
бөледі.
Бірінші деңгей неғұрлым жоғары, мынадай ерекшеліктерімен сипатталады:
балалар тәрбиешінің нұсқауларын тыңдайды, өз жұмысында оларды үнемі
басшылыққа алады, істелген жұмысты дұрыс бағалайды, түсінбегенін сұрап
алады.
Екінші деңгей – неғұрлым нашар деңгей. Оқу әрекетінің бар белгілері
тұрақсыз. Дегенмен, балаларды оқытуға болады: олар нұсқауларды тыңдап,
жұмыс кезінде пайдаланады, тапсырманы орындау кезінде бір-біріне еліктеуге
бейім тұрады, өз нәтижелері мен басқалардың нәтижелерін салыстыра отырып,
өзін-өзі бақылау жасайды.
Үшінші деңгей – ең төменгі деңгей. Ол сабаққа қатынасушылардың сырттай
таза тәртіптілігімен сипатталады, алайда балалар әлі де болса оқи алмайды.
Дидактикалық принциптер дегеніміз – оқытуды ұйымдаастыру кезінде
тәрбиеші басшылыққа алатын негізгі қағидалар. Алғашқы дидактикалық
принциптер чехтың көрнекті педагогы Ян Амос Коменскийдің ХVІІ ғасырда
жазған Ұлы дидактика немесе Барлығында да бәріне қалай үйрету керек?
деген кітабында тұжырымдалған болатын.
Балаларды неігізінен құрайтын мына төмендегі дидактикалық принциптерді
ұсынады:
1. Дамыта отырып оқыту принциптері. Дамыту отырып оқыту идеясын
көрнекті психолог Л.С.Выготский ұсынған болатын. Осыған байланысты
Л.С.Выготский ақыл-ой дамуының екі түрлі дамуының екі түрлі деңгейін
анықтап берді: біріншісі – оқушының өз бетімен қандай тапсырмаларды орындай
алатындығымен сипатталатын бар әзірлігінің деңгейі, екіншісі дамудың таяу
аймағы - бұл үлкендердің аздаған көмегімен баланың ары қарай өзі алып кете
алуы.
2. Тәрбиелей отырып оқыту принципі. Оқыту міндеті жай білім беру ғана
емес, сол арқылы өмірге, қоршаған ортаға, болмысқа, еңбекке, адамдарға
деген қарым-қатынасты тәрбиелеу. Оқыту мен тәрбиелеу – біртұтас процесс.
3. Оқытудың ұғынымдылық принципі. Алғаш рет ұғынымдылық принципін
Я.А.Коменский Жақыннан жыраққа, қарапайымнан күрделіге, таныс нәрседен
бейтанысқа беталу деп тұжырымдаған болатын. Білім беру ұғынымдылығы
балалрдың бойындағы білімге сүйену, материалды түсіндіру, нақтылығы арқылы
қамтамасыз етіледі.
4. Жүйелілік және бірізділік принципі. Материалды зерттеу жаңадан
алынатын білім бұрын алынған білімге сүйенетіндей логикалық тәртіпті қажет
етеді. Балалардың жинақталған білімі негізінде педагог қоғам үшін адам
еңбегінің маңызы туралы жалпы ұғым қалыптастырады.
5. Білімді игерудегі және қолданудағы балалардың саналылық және
белсенділік принципі. Санаға сіңіп, ой елегінен өткен білім – нық білім.
Білімді санаға сіңіру бала оны белсене қолданған сайын жемісті болады;
білімді игеру балалардың алдына ақыл-ой міндетті қойылған жағдайда табысты
өтеді.
Мектепке дейінгі балалардың танымдық әрекетін белсендірек ету үшін
педагог әртүрлі тәсілдер қолданады. Солардың бірі – сұрақ қою болып та
табылады.
Балалар бақшасында салыстыру тәсілі кеңінен қолданылады. Бақылау
процесінде педагог балаларды заттардың, тірі объектілердің сыртқы
түрлерінің сипаттық ерекшеліктерін ажыратуға, олардың ұқсастығы мен
айырмашылығын табуға үйретеді.
6. Көрнекілік принципі – мектепке дейінгі балаларды оқытуда ерекше
маңызды мәнге ие болады, өйткені баланың ойлануы көрнекі-образды сипатта
болады.
Қазіргі педагогика мектепке дейінгі оқытуда көрнекіліктің алуан түрі
қолданылуы қажет деп санайды.: тірі объектілерді бақылау, заттарды,
картиналарды, үлгілерді көру, оқытудың техникалық құралдарын қолдану,
схемаларды, модельдерді пайдалану.
7. Балаларға жеке дара қарау принципі. Балалар ақыл-ой ыңғайлылығы
деңгейінің әр түрлі екендігімен айрықшаланады – біреулері тез жауап табады,
енді біреулері дұрыс қорытындыға келу үшін асықпай ойлану қажет болады;
білімді игеру қарқыны әртүрлі болады – біреуі шапшаң қабылдап, есте
сақтайды, енді біреуіне материалды игеру үшін ұзақ жұмыс істеу және
қайталау қажет.
Оқытуда балаларға жіктеп, даралап қарау тәрбиешіден белгілі бір
икемділікті талап етеді. Күшті балаға күрделірек тапсырма беру, оның алдына
қиынырақ мәселе қою, көлемді жұмыс тапсыру – бұл оның сабаққа деген
ықыласын артырады; сонымен бірге барлық балалардың алдына қойылған
тапсырмаларды орындауына жеткізіп, қолдарын көтермейтіндерді де сұрап
отыру; нашарлау деңгейдегі балаларға дер кезінде көмек көрсету, олардың
дамудың таяу аймағы шеңберінде әрқайсысына жеке тапсырма іріктеп алу,
олардың ұғымына сай сұрақар қою, олардың да материалды игеруге қабілетті
екенін сендіру керек.
Оқудың теориялық әдіснамалық негізі – материалистік таным теориясы
(гносеология). Бұл теорияға орй әлем шынайы, адам санасынан тыс жасайды,
бірақ оны танып білуге болады. Таным – қоршаған болмыстың оның
элементтерінің белсенді ақыл-ой және көңіл күй іс-әрекеттері мен олардың
нәтижесі, яғни білім: жалпыланған теория, заңдар мен ғылыми ұғымдардың
салада бейнеленуі. Шындық пен нақты болмысты танудың диалектикалық жолы –
тікелей байқап сезуден бейнақты ойлауға, одан практикаға өту.
Тікелей байқау процесінде, яғни түйсік, қабылдау, шынайы болмысты
белсенді зерттеу арқасында қандай да құбылыс не заттар жөнінде түсініктер
пайда болады. Осы түсініктер негізінде пайда болады. Осы түсініктер
негізінде қорытындылар жасалады. Бейнақты абстракт ойлай әрекеті танымға
түскен құбылыстардың жалпы белгілерін анықтауға, түсінік, пікір, ұғымдарды
игеруге, зат не құбылыстар арасындағы мәнді, қасиетті де тұрақты
байланыстарды ашып, заңдар мен заңдылықтарды өрнектеуге мүмкіндік береді.
1.3 Қазіргі заманғы педагогикалық технологиялардың бастауыш сынып
оқушыларының танымдық белсенділігін дамытудағы орны
Бүгінгі күні дәстүрлі педагогикада оқыту технологиясы деген ұғым танымал
емес.ЮНЕСКО құжаттарында оқыту технологиясы оқыту процесінің және білімді
меңгеруде техникалық және адамдық қорларды ықшамдап өз мақсаттарына
қолданудың жүйелік әдісі ретінде қаралады.
Бір жағынан оқудың технологиясы және өңдеу құралдарының өзгерістері және
оқулық хабар ұсынуының ғылым тәсілдері туралы оқушыларға оқытушы әсері
қажетті техникалық немесе ақпараттық құралдарды оқу барысында қолдану
әдістерінің жиынтығы.
Бағдарлама мен білім беруде алға қойылған мақсаттарды әдістер мен оқу
құралдарын үйлесімді қолдану арқылы мұғалімнің педагогикалық шеберлігі
түзіледі.
Оқыту технологиясы- жүйелі құрылым.Оның құрамына мыналар кіреді:
- оқыту мақсаты;
- оқыту мазмұны;
- педагогикалық байланыс құралдары;
- оқу жүйесін ұйымдастыру;
- оқушы,оқытушы;
- әрекет қортындысы.
Педагогикалық технологиялардың маңызы жайлы көптеген қызықты терминдері
бар:
Технология дегеніміз- бір бағыттағы қимылдардың әрекеттер жиынтығы.
Технология дегеніміз- өнерді игерудің бір түрі ретінде
шеберліктің,білудің,қалыпты өзгертудің жиынтығы болып келеді. (Щепель)
- Оқытудың технологиялары-дидактикалық жүйенің құрамдас
бөлігі.(М.Чошанов).
- Ал Б.Т.Лихачев педагогикалық технологияны арнайы лайықталған
әдістер,амалдар,тәрбие құралдары түріндегі психологиялық-педагогикалық
қондырғы деп түсіндіреді.
Технологиялық процесс- технологиялық бірліктердің арнайы жүйесі,олар
педагогикалық нәтижелерге бағытталған.
Педагогикалық технология дегеніміз- мазмұнды оқу жүйесін ендіру болып
есептеледі. (Беспалько)
Педагогикалық технология – қойған мақсаттарға жету жолдарын
көрсетеді.(Волков).
- Педагогикалық технологиялар – оқыту процесін жобалау,ұйымдастыру және
өткізудің ойластырылған моделі- деген анықтама берген В.М.Монахов.
Педагогикалық технология – бұл барлық оқыту процестерінің қолданылуы мен
анықталуының әдістер құрылымы және техника мен адами қорлардың өзара
байланысы.
Педагогикалық технология – тұлғалық құралдың және әдістік тәсілдердің
жүйелік құрылымы болып табылады. (Кларин).
Педагогикалық технология алдын ала анықталғандардың мазмұндық құрылымы
болып табылады. Педагогикалық технология түсінігі 3 түрлі жоспарланады:
1) ғылыми;
2) суреттемелік процесс;
3) әрекеттік процесс.
Сонымен педагогикалық технология ғылым ретінде оқыту жүйесінің амалдары
мен тәсілдерінің жиынтығы.Кез келген педагогикалық технология бірден бір
философиялық іргетасқа негізделеді.Философиялық жағдайлар жалпы реттеу
оқыту технологиясының жүйесіне кіреді.Философиялық ойтүйін жеткілікті
білім мазмұнында да, жеке тәртіп мазмұнында нақты бақыланып
отырады.Дегенмен олардың идеологиялық бағытында жиі бірлік жоқ,сондықтан
мектеп білімі мазмұнында әлемнің толық келбетін бере алмайды,жалпы
философиялық негіз болмайды.Қазіргі уақытта мектеп педагогикалық
технологиясында көптеген ұлы философтық бағыттардан мыналар жиі
кездеседі:
- материализм және идеализм;
- диалектика және метафизика;
- сценизм және табиғилық;
Өткен жылдардағы Отандық және шетелдік ғылымдардың психологиялық және
әлеуметтік үздік тәжірибелері, халықтық педагогика педагогикалық
технологияның қайнар көзі. Пеагогикалық технология түсінігі оқыту әдісі
түсінігінен кең ауқымды.Технология –бұл процесті басқару мен оқытудың жақсы
мақсатына қалай жетуге болатынына жауап береді.Алдын ала жоспарланған оқу
процесі технологиялық тәжірибелерді жүйелі іске асыруға бағытталған.
Педагогикалық технологиялардың теориялық негізі.
Қазіргі кезде мектеп қоғамның әлеуметтік,экономикалық және мәдени
салаларындағы өзгерістерге икемделіп отыр.Әр кезеңге сай оқыту
технологиялары,оқыту процесін ұйымдастыру мәселесі де өзгеріп жаңа
сұраныстарға жауап беруде.
Республикамызда соңғы жылдары оқыту процесін ізгілендіру,оның
практикалық бағыттылығын күшейту мақсатында шаралар жасалуда.Оларды
инновациялық процестер немесе педагогикалық технологиялар деп атап
жүрміз.Педагогикада жаңа
әдістер,тәсілдер,құралдар,оқулықтар ,бағдарламаларды пайдалану.Оқыту мен
тәрбиелеуге өзгерістер енгізу,олардың сапасын арттыру болып табылады.
Бүгінгі оқыту жүйесінде әртүрлі педагогикалық технологияларды
пайдалану тәжірибеге еніп,әртүрлі нәтиже беруде.Бастауыш сынып мұғалімдері
мектептердегі жаңару процестерін қызу қолдап жаңалықтарды жылдам
қабылдап,оларды практикада қолдануда үлкен роль атқаруда.
Педагогикалық технологияның түрлері. В.Г.Гульчевский,В.Т.Фоменко,Т.И.Шам ов
және Т.М.Давыденколардың педагогикалық әдебиеттерінде педагогикалық
технологияның бірнеше түрі ұсынылған.
П.К.Селевко педагогикалық технологияларды
мәнділігіне,қолданылуына,ұйымдастыр ылуына қарай төмендегідей топтарға
бөлді:
1.Қолдану деңгейіне қарай- жалпыпедагогикалық, пәндік,жеке әдістемелік,
модульдік.
2.Философиялық негізіне қарай-материалистік, идеалистік,диалектикалық,
метафизикалық, ізгілікті, ғылыми, прагматикалық т.б.
3.Психикалық дамудың жетекші факторларына қарай-
биогендік,социогендік,психогендік.
4. Ғылыми тұжырымдамасына қарай-ассоцинативтік, рефлекторлық, биховиристік,
гемтальттехнология, дамытушылық.
5. Тұлғалық құрылымдарға бағыттылығына қарай- ақпараттық,әрекекттік
сезімдік, эвристикалық қолданбалы өзін-өзі дамытушылық.
6. Құрамдылық және мазмұндық сипатына қарай- білім ділік және тәрбиелік
жалпы және кәсіби бағытты,технократтық өзін-өзі дамытушы.
Бастауыш мектепте қолданылып жүрген технологияларды білімділік
әдістеріне қарай төмендегіше топтаған:
1.Тілдік өріс.
Бұл топ өте жас кезден бастап кубиктер арқылы жылдам оқуға үйретуге
арналған Н.А.Зайцевтің: колиграфияны дұрыс қалыптастыру,сауатты жазуға
үйретуге арналған Е.Н.Потапова және басқа да технологиялармен сипатталады.
2.Математикалық өріс.
Бұл топқа П.М.Эрдниев және Б.П.Эрдниев т.б. жасаған технологияларды
жатқызамыз.
Оқу –адамның психикалық дамуының формасы,бір элементі.Оқыту белгілі бір
мөлшерде адамды дамытады.
Монотехнологияда барлық оқу-тәрбие процестері қандай да бір
концепцияға,комплекске,идеяға құрылады-әртүрлі монотехнологияларға
негізделеді.
-Танымал әрекетті ұйымдастыру мен басқару типіне қарай В.П.Беспалько
педагогикалық технологиялардың мынадай түрлерін ұсынады:
- оқытушы мен оқушының қарым-қатынасы шектелген (бақылаусыз және
негізсіз),қайталану (өзін-өзі бақылау және өзара бақылау),енжарлық
(бағыттау болмаса автоматтандырылған және оқулық көмегімен болуы
мүмкін).Үйлестіру белгілерін технология түрлері анықтайды.(Беспальконың
дидактикалық жүйесі).Әдеттегі тәжірибелерде монодидактикалық жүйе ең көп
таралған болып келеді.
- Я.А.Каменскийдің кітаппен баяндау,лекциялық тәсілі және дербес
жұмыстар(дидахография) дәстүрлі классикалық жүйе.
- Қазіргі кездегі дәстүрлі оқыту,техникалық құралдарды ескер қолданушы
технология- дидахография.
- Оқытудың диференциялды және топтық тәсілі,мұғалім барлық топпен ақпарат
алмасады және жеке оқушыға көңіл аудару мүмкіндігін алады.
- программалап оқыту,оқытудың әртүрлі тәсілдерін пайдалана отырып оқыту.
- Педагогикалық технологияда баламен үлкендердің қарым-қатынасы оқыту
процесінде баланың көзқарасы принципті маңызды жағы болып табылады.Бұл
жерде технологияның бірнеше типі айқындалады.
А) авторитарлық технологияда оқу-тәрбиелік процесте тек ұстаз ғана субъект
болып,ал оқушы бар болғаны объект, бұрандашық .Ол мектеп өмірінде
оқушылардың дербестігін басумен, талап қолданумен және еріксіз көндірумен
ерекшеленеді.
Ә) Дидактоорталық технология баланың тұлғалық ерекшелігіне көңіл бөлмеудің
биік дәрежесі екендігімен ерекшеленеді,яғни мұнда да оқушы мен ұстаз ара
қатынасында субъект-объектілік үстем болады. Дидактоорталық технология
қайнары технократтық деп аталады,бірақ соңғы терминнің бірінші терминнен
айырмашылығы педагогикалық стилге емес мазмұндық мінез-құлыққа көбірек
көңіл бөлінеді.
Б) Жеке тұлғалық бағытталған технология жалпы білім беру жүйесінде баланың
жеке тұлғалық табиғи потенциалды қалыптасуын,оның жайлы,дау-жанжалсыз және
қауіпсіз даму жағдайын қамтамасыз етеді.Бұл технологияда бала жеке тұлға
тек қана субъект емес,қандай да бір дерексіз мақсатқа жетудің құралы
емес,ол жалпы білім беру жүйесінің мақсаты болып табылады.Бұл технологияны
антроцентрлік технология деп те атайды.
Сайып келгенде,тұлғалық-хабарланған технологиялар
антроцентрлік,гуманистік және психотерапиялық бағыттылығымен сипатталады
және баланың творчестволық дамуы алуан,азат мақсатта болады.
Ынтымақтастық технологиясы,азат тәрбиелеу технологиясы,адамгершілікті
жеке –тұлғалық хабарланған технология аясында дербес бағыттарға бөлінеді.
В) Адамгершілік-гуманистік технология өзінің гуманистік маңызымен
ерекшеленеді, психотерапевтік адамды сүйеуге,оған көмектесуге
бағытталған.Балаға деген махаббат,жан-жақты сыйлау,оның творчестволық
қабілетіне сену еріксіз көндіруді жоққа шығарады.
Г) Ынтымақтастық технологиясы теңдік,еркіндікті ұстаз бен оқушы арасындағы
субъектілі серіктестікті іске асырады.Оқытушы мен оқушы оқу
мазмұнын,мақсаттын бірлесе отырып жасайды,бағалайды.
Д) Еркін тәрбиелеу технологиясы балаға таңдау бостандығын ,дербестікті
ұсынады.Таңдауды іске асыруда бала субъект көзқарасын,сыртқы әсерден емес
ішкі талаптың нәтижесін ең жақсы тәсілмен іске асыра алады.
Д) Эзотерикалық технология эзотериалық(аңдаусыз) оқуда негізі шындыққа
салынған білім.Педагогикалық процесс- бұл хабарлау емес,қатынас емес ол
шындыққа тарту.Эзотерикалық парадигма өзі адам(бала) ақпараттық орталық
әлеммен қарым-қатынаста болады.
- оқытудың әдіс-тәсілдері,құралдары көптеген технологиялық атауларды
белгілейді:догматикалық,дауыс зорайтқышты,түсіндірме-көрнекті,бағ дарламалық
оқыту,проблеммалық оқыту,нығайта оқыту,өзін-өзі дамыта
оқу,диалогтық,қатынас,ойын арқылы,творчестволық және басқалар.
Оқытудың ең маңыздысы және түпнұсқасының категориялары мыналар:
- дәстүрлі жалпы мектептік технология;
- деңгейлеп оқыту технологиясы (пәндерді тереңдете
оқыту,гимназиялық,лицейлік,арнаулы білім беру т.б.).
- компенсациялаушы оқу технологиясы (педагогикалық
түзетулер,сүйеулер,тегістеудің және т. б.).
- әртүрлі виктомологиялық технология (сурдо-, орто-,тифло-
,олигофренопедагогика).
- Жалпы мектептегі ауытқушылықтары бар баламен жұмыс істеу технологиясы
(қиын балалар және дарынды балалармен).Қазіргі заманғы технологиялардың
аттары мазмұнымен ,жаңаруымен анықталады және дәстүрлі жүйеге душар
болады.
Монодидактикалық технология өте сирек қолданылады.Әдетте оқыту
процесінде полидидактикалық технология қандай да болмасын
монотехнологиялық түрлі элементтердің қатарын біріктіреді, интегралдайды,
авторлық идеяның негізінде құрылады.Қиыстырылған дидактикалық технология
әрбір оған кіруші технологиялардың аса басым түсетін сапаларына ие бола
алады.
Әдетте қиыстырылған технология (монотехнология) деп- оқыту мақсатының
ең үлкен жетістігіне жетуін,негізгі жаңартуын атайды.Жаңартудың дәстүрлі
жүйесі бағытын келесі топтарға бөлуге болады:
А ) Адамгершілік негіздегі педагогтық қарым-қатынастарды демократияландыру.
Бұл технология кәсіпшілік пен хабардар болу,жекелік көңіл бөлу,дара жақын
келу,демократиялық басқарумен және жарқын адамгершілік мазмұнының
бағыты.Оларға Ш.А.Аманашвилидің ынтымақтастық,жекелік-адамгершілік
технологиясы жатады,Е.Н.Ильиннің адамды қалыптастырушы пән ретінде
әдебиетті оқыту жүйесі.
Б) Оқушының белсенділігі негізіндегі активтік және интенсивтік
педагогикалық технология.Мысалы: ойын технологиясы,проблеммалық оқыту,Д.Ф.
Шаталовтың тірек сигналдары ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
1. Бастауыш сынып оқушыларының оқу әрекетінде танымдық белсенділігін
дамытудың теориялық негіздері
1.1 Кіші мектеп жасындағы балалардың оқу әрекетінің теориялық негідері
1.2 Кіші мектеп жасындағы балалардың танымдық белсенділігін
қалыптастытыруда педагогикалық әрекет
1.3 Кіші мектеп жасындағы балалардың танымдық белсенділігін
қалыптастытыруда педагогикалық әрекет
2. Кіші мектеп жасындағы балалардың танымдық белсенділігін қалыптастырудың
мазмұны және әдістемесі
2.1 Кіші мектеп жасындағы балалардың танымдық әрекетінің ерекшелігі
2.2 Кіші мектеп жасындағы балалардың танымдық белсенділігін қалыптастыру
мазмұны
Қорытынды
Әдебиеттер тізімі
Кіріспе
Тақырыптың өзектілігі. Нарықтық қатынастар орныға бастаған егеменді
еліміздегі білім мекемелерінің алдына болашақ ұрпақтың білім және тәрбие
сапасын жақсарту міндеттері қойылуда. Соңғы уақытта заман ағымына
байланысты білім мазмұнында көптеген түбегейлі өзгерістер болуда.
Қазақстан Республикасының Білім туралы заңында, қазақстан
республикасы мәдени-этникалық білім беру, Қазақстан Республикасы орта
білімді 2015 жылға дейіенігі дамыту тұжырымдамасы мектепке дейінгі білімге
жаңа рухани-мәдени құндылқтарды игеруге, ұлттық сананың қалыптасып, ақыл-
ойының, интеллектуальдық дамуын қамтамасыз ететін танымлдық белсенділігін
дамыту қажеттілігі туындайды.
Біздің зерттеуіміздің өзекті мәселесі бастауыш сыныптанен оқыту арқылы
танымдық белсенділігін дамытудың жолдарын қарастыруда. Ұлы ғалымдар әл-
Фараби, Я.А.Коменский, Г.Пестолоции, А.Дистерверг, К.Д.Ушинский,
Ы.алтынсарин оқытудың негізінде балалардың ақыл-ойын арттырудың, танымдық
белсенділігін дамытудың жолдарын тұжырымдаған.
Мектептегі оқушылардың танымдық әрекеттерінің түрлерін психолг, педагогтар
еңбектерінде Б.Г.Ананьев, Ю.К.Бабанский, И.А.Лернер, Л.В.Занков,
Л.С.Выготский, А.Н.Леонтьев, В.В.Давыдов, Н.Ф.Талызина және т.б. зерттеу
объектісіне қарай жүйелі талданған.
Танымдық әрекет пен танымдық белсенділіктің дидактикалық негіздерін
зерттеген отандық ғалым педагогтар Ж.А.Қараев, С.Т.Сабыров, Т.И.Қоқымбаева
және т.б. зерттеулерін атауға болады.
Мектепке дейінгі балалардың танымдық әрекетінің дамуы және ерекшелігін
Н.К.Крупская, М.Монтессори, Е.Тихеева, М.М.Рубинштейн, А.И.Сорокина,
Д.Поддьякова, Куликова, Козлова зерттеулерінде бала дамуындағы мәнін және
маңызын саралап көрсетті. Дегенмен, елімізде кіші мектеп жасындағы
балалардың оқу әрекетнде танымдық белсенділігін қалыптастырудың теориялық
негіздері және әдістемесінің жоқтығы мен практикада танымдық белсенділігіні
дамытудың қажеттілігі арасындағы қарама-қайшылық зерттеу тақырыбымызды
Бастауыш сынып оқушыларының оқу әрекетінде педагогикалық технологияны
қолдану негізінде танымдық белсенділігін дамыту деп таңдап алуымызға себеп
болды.
Зерттеу мақсаты: кіші мектеп жасындағы балалардың оқу әрекетнде танымдық
белсендігін қалыптастырудың теориялық негізін және әдістемесін анықтау
Зерттеу міндеттері:
– кіші мектеп жасындағы балалардың оқу әрекетінің еренкшелігін жүйелеу;
– кіші мектеп жасындағы балалардың оқу әрекетінде танымдық белсендлігін
қалыптастырудың әдістемесін нақтылау.
Зерттеудiң көздерi: Қазақстан Республикасы қабылдаған ресми
материалдар (конституция, заңдар, саяси-әлеуметтiк тұжырымдамалар, қаулы-
қарарлар т.б.), психологиялық, педагогикалық еңбектер, этнопедагогика,
этнопсихология, оқу бағдарламалары.
Зерттеу әдiстерi: философиялық, психологиялық, педагогикалық және
әдiстемелiк әдебиеттердi зерттеу мәселесi тұрғысынан талдау, жинақтау,
қорыту, тәжiрибелiк-педагогикалық эксперимент, сауалнама, диагностикалау,
бақылау, әңгiмелесу, сұхбаттасу, суретке және бейне таспаға түсiру,
балалардың еңбегiнiң нәтижелерiн салыстыру, даму деңгейiнiң сапалық,
сандық өдеулер
1. Мектепп жасына дейінгі балалардың оқу әрекетінде танымдық белсенділігін
дамытудың теориялық негіздері
1.1 Кіші мектеп жасындағы балалардың оқу әрекетінің теориялық негідері
Адам тарихында оқыту – талаппен байланыс нәтижесінде пайда болған,
аталған тәжірибені өсіп келе жатқан ұрпаққа беру, осының нәтижесінде оларды
өз бетімен өмір сүруге дайындау. Тәрбие сияқты оқытуда алғашында интуитивті
сипатта болды. Негізгі кездейсоқ ақпараттарды беру және балалардың
үлкендердің іс-әрекеттеріне еліктеушілік байқалады. Бірте-бірте бұл
мақсатты жоспарланған процеске айналды, кейіннен бұл процесс мектепте,
университетте жүзеге асырылды.
Уақыт өте келе адамдар оқытудың бай тәжірибесін өсіп келе жатқан
ұрпаққа қалдырды. Бұл міндетті талдауда, қамтуда қажеттілік туғызады. Бұл
міндетті оқытудың теориялық негізін қалаушы – Я.А.Коменский орындады. Оның
идеясын жалғастырушы оқытудың ғылыми негізін зерттегендер И.Г.Пестолоци,
И.Гербарт, А.Дистервег, К.Д.Ушинский, Д.Дьюи, және тағы басқа педагогтар.
Ал ХІХ ғ. Аяғында оқытудың психологиясында интенсивті оқыту басталды.
Дидактика – педагогиканың маңызды саласы, Дидактика (didakikas -
оқытушы, didasko - оқушы) ұғымы грек тілінен алынған, оқыту немесе үйрету
деген сөз.
Қазіргі түсінік бойынша дидактика – білім беру мен оқыту мәселелерін
зерттейтін ғылым саласы. Оның ішінде жалпы педагогикалық ғылыми дәйектеме
мазмұны; білімі; әдістері; құралы және ұйымдастыру формасы. Дидактиканың
ішіндегі ең ерекшеленетіні – нұсқау, олардың жас ерекшелігіне байланысты
(мектепке дейінгі дидактика, бастауыш білімдегі дидактика, жоғарғы
мектептегі дидактика және т.б.). Сонымен қатар оқытудың ерекшелігіне және
оқу тәртібіне қарай жеке әдістемеліктер, мысалға, математикадан сабақ беру
әдістемесі, тарихтан оқыту әдістемесі, тіл дамыту әдістемесі т.б.).
Қазіргі кездегі дидактикада оқыту және тәрбиелеу бір-біріне қарама-
қарсы ұғымдар. Ең алдымен оларды бірлескен әлеуметтік табиғат деп
көрсетіледі. Олар адамдардың қажет-жауап ретінде тууы және қалыптасуы
арқылы сақтау, өзінің қоғамдық-тарихи тәжірибесін жаңғырту және оны өсіп
келе жатқан ұрпаққа жеткізу қажет. Осы кезге дейін адам тарихында оқыту
және тәрбиелеудің тікелей бейнесі әлеуметтік-экономикалық, саясатты
мәдениет процестеріне байланысты, бірақ бұл процестер тұлғаның дамуына және
де оның шыңдай түсуіне әсер етеді.
Тәрбиелеу мен оқыту процесінің жүзеге асуы; қоғамдық-тарихи
тәжірибесі, балалардың белгілі бір жас ерекшеліктеріндегі дәрежесіне
дағдыландыру, әлеуметтік өзара әрекет қатынас механизмі көмегімен беріледі.
Оқыту – бұл білім берумен өзара байланыста болатын және белгілі бір
тәжірибе негізінде оның нәтижесі игеріледі. Сонымен мұнда балалардың
психофизиологиялық мүмкіншілігі де ескеріледі. Оқыту және тәрбиелеу осы
процестермен байланыста өзгеріссіз қалмайды.
Мектепке дейінгі кездегі тәрбиелеу және оқыту біртұтас педагогикалық
процесс. Бұл балалардың туғаннан мектепке дейінгі ұйымға дейінгі кездегі
әрекеттің барлық түрі және тапсырманы орындаудағы барлық жағынан дамуы,
мектепке дайындығы. Балабақшадағы дидактика – жалпы дидактиканың саласы. Ол
мынандай кезеңдерден тұрады: мектепке дейінгі кездегі оқытудың мақсатты
дәйектемесі, оның мазмұны, ұйымдастыру формасы, әдіс-амалдары, балалардың
жеке дамуының біртұтастығын қалыптастыру, мектепке дайындау.
Ең алғаш бастауыш сыныпта дегі оқытудың жалғасы туралы дәйектеме
Я.Коменскийдің Ана мектебі еңбегінде жарық көрді. Мектепке дейінгі
оқытудың мақсатын әйгілі педагог айналадағы ортаны балалардың алуан түрлі
меңгеруі танымдық дамуында, мектепке дайындығы кезеңінде көрді. Педагогқа
педагогика тарихында білім бағдарламасын жұмысына, балаларды отбасында
оқыту жөніндегі еңбегіне өтері тиесілі. Бұл бағдарламаны автордың өзі
керекті ғылымдар деп атады. Ал білімді, топталған тақырыптар ғылыми
терминдер деп аталған. Мысалға оптика (жарық пен қараңғыны ажырату және
түсіну, кемпірқосақ түстері), география (балалардың тұрған жерін білуі,
қайда туылды және қайда тұрады, әр түрлі ландшафтарды білуі және түсіну
біліктілігі) және т.б.
Балалардың осылармен және басқада білімдермен қатар физика, экономика,
геометрия, астрономия, хронология және тағы да басқамен әрекетте
Я.Коменскийдің ойынша, Ана мектебі кітабында аталған білімді меңгеру жолы
анықталған, сезімдік танымын ұйымдастыруы анық ұйғарым көрсетті.
Балабақшада дидактиканың жасауда үлес қосқан келесі педогог Ф.Фребель.
Ол балабақшадағы оқыту жүйесін зерттеген. Жүйе мынандай негіздерді құрайды:
- жасалған бағдарламаны біліммен байлыныстыру және қабілеттілігі;
- білімді күрделендіру формасында ұйымдастырылатын оқыту.
Ф.Фребель еңбегі педагогика тарихында ең алғаш рет нақты жазылған
оқытудың әдістемесі көрсетілген, бағбан (тәрбиеші) деген сөздің мағынасын
айтқан поэтикалық және әндік әрекетті орындауды енгізген.
Бастауыш сыныптадегі оқыту мәселесінің дамуы белгілі орыс
педагогтарының еңбектерінде көренеді. В.Ф.Одоевский балалардың бастауыш
оқыту сұрақтарымен айналысқан (4 ж. 10ж. дейін). В.Ф.Одоевский бастауыш
оқытудың негізгі ерекшеліктерін анықтады, оның мазмұны ғылымға дейінгі
ғылым. Мектепке дейінгі оқытудың ең басты мәселесі – балаларды оқытуға
үйрету, олардың біліктілігін дамыту, білімнің молдығына талпынбау,
Әліппені балабақшада қолдану, Ғылымға дейінгі ғылым, Иринея атаның
кітабы. В.Ф.Одоевский баланы оқыту әдістемесін ұсынады, дамытуға арналған
жаттығулар, бақылау, салыстыру, талдау, заттарды атай білу, олардың
қасиетін ажырата білу.
К.Д.Ушинский мектепке дейінгі кездегі оқытумен қатар әр жастағы
оқытуды да қарастырады. Бастауыш сыныптадегі тапсырма кітапқа дейінгі
оқыту, ол балалардың тіліне, ақыл-ойын түзетуін қалыптастыруда психикалық
процесс және мінез-құлық бар екендігін көреді. К.Д.Ушинскийдің ойынша,
балаларды еңбек дағдысына баулуда балалардың әдетін тәрбиелеу, оларға деген
сүйіспеншілік және оның қатынасын сезіну болды. Бұл тапсырмада сәтті шешім
– балаларды мектепке дайындау.
К.Д.Ушинскийдің Ана тілі, Бала әлемі еңбектері педагогикалық
құндылықтарын жоймаған және белсенді түрде бастауыш сыныптаде және кіші
мектеп оқушыларымен жұмыста қолданылады.
Н.К.Крупская баланы ұжымшылдыққа тәрбиелеу туралы айтқан. 1934 ж.
балабақша бағдарламалары бойынша балаларға білім беру жұмыстарын
ұйымдастыру кезінде ауытқауларға қарсы күресте (сөзсіз формальді
болғандығы) бұл тәрбие процестің білім беру процестің міндетімен әдістеріне
толық бағындырылып болған еді. Кіші мектеп жасындағы балаларды ана тілінде
сөйлеуге, сурет салуға құрастыруға, есептеуге және тағы басқа үйретуге
болады және үйрету керек те. Білім беру жұмыстарының құралдары: соның бірі
– дидактикалық құралдары 2 топқа бөлуге болады. 1-топқа – мұнда оқытуды
ересек адамдар жүргізеді. ІІ-топта үйрету ықпалы дидактикалық материалға,
білім беру міндеттерін ескере отырып, құрылған дидактикалық ойынға
беріледі. І-топта Толстой және Ушинскийден. ІІ-топтағы үйрену принципін
М.Монтессориден.
Мектеп жасына дейін балалардың іс-әрекеттерінің қатарына ойын, еңбек
және білім алу бастамалары жатады. Ойын – Н.Крупскаяның ойын өсіп келе
жатқан балаға ауадай қажет. Оқытудың басында топтағы көп балаларға әдетте
мынадай жайттар тән болады:
1. Балалар бір-біріне нұсқауын тыңдайды, бірақ тапсырманы
орындау барысында тек шартты түрде жүргізіледі.
2. Өзін- өзі бақылау ісі басқа балалардың жұмыстарымен салыстыру
арқылы.
3. Балалар бір-біріне еліктейді.
4. Жұмыстың нәтижесі талапқа сай келмейді.
Мектепке дейінгі оқыту әдістемелеріне үлес қосқан ғалымдар
Е.Н.Водьвозова, П.Ф.Лесгафт, Е.И.Пехеева, Е.А.Флерина олар қоршаған өмірмен
таныстыруда мектепке дейінгі оқытумен тығыз байланыстырды.
1950 ж. теорияның негізгі байланысты экспериментальді зерттеу
жұмыстары басталды. Эксперименттердің нәтижесінде әр жас топтың оқыту
жұмыстарының мазмұны анықталды. Оқытуды ұйымдастырудың формасы және құралы
берілген тапсырмаларды ең жақсы бейнеде шешу, тиімді әдістемелерді және
оқыту әдістерін жасау. Балалардың ұжымдық дәрістерді тікелей оқыту, белгілі
бір орын және күн режиміндегі уақыты қорытылды.
Мектепке дейінгі ұйымдардағы жүйелі оқыту практика жұмысына кіріспе
(1953) жеке әдіскерлердің зерттеулерінде толғандырды.
1960 ж. музыкалық тәрбие жөнінен әдіскерлер құралды (Метлов,
Ветлугино), ана тілін оқытуда (Соловьева) негізгі қимыл-қозғалысын
дамытуда(Быкова) бейнелеу өнерінен (Н.Л.сакулина) қарапайым математикалық
түсініктерін қалыптастыру (А.М.Леушина). Соңғы жылдары оқыту құралы мен
формаларды жетілдіру туралы сұрақтар өз шешімін тапты және жеке әдістеме
мазмұнының жаңарту жүзеге асты. Мектепке дейінгі дидактика қазіргі кезеңде
ең алдымен психологиялық мазмұнының жаңарту есебінен оқытудың әдістерімен
формалары интенсивті дамыды.
Педагогикалық психологиялық зерттеулерде жасына байланысты білімді
меңгеру мүмкіншілігі мектепке дейінгі дидактиканың қорын байытты
(А.В.Запорожец, Д.Б.Эльконин, В.В.Давыдов).
Балалабақшадағы оқытудың қазіргі теориясы мен практикасын зерттеу
мектепке дейінгі педагогиканың негізгі дидактикалық бағыттарын қарастыруды
талап етеді.
Адамға білім ұсынбаңдар, бірақ соған дейін өзі жететін қабілетке ие
болуына ұмтылыңдар. Одоевскийдің пікірі бойынша, педагогика бетке ұстар
бірден-бір жол – баланың оқи білуін дамыту.
Бастапқы оқу сұрақ түрінде жүретін Одоевский басшылығы осы принциптер
негізінде құрылған. Балаға қойылатын сұрақтар оған мынадай көмек беруге
тиіс:
1. айтуға жеңіл болу үшін ол, бұл деген атаулармен атай
отырып, назарын бір затқа бағыттай білу;
2. заттың сапасын және белгісін байқау және екінші заттан
айырмасын білу;
3. заттың тұрған жерін білу;
4. заттың басты, көрініп тұрған бөлігін көрсету және т.б.
Балалар өміріндегі ойынға үлкен мән бере отырып және сонымен бірге
оның үлкен тәрбиелік мүмкіндігін көрсете отырып, ол ғылымға лайықты орын
береді және оның балалар дамуындағы маңызын айқындайды.
Ақиқат жолында мектепке дейінгі оқыту қызметінің дамуы туралы
(Л.А:Венгер, Н.Н:Подьяков) мектепке дейінгі оқыту мәселелерінің мазмұны
жасалынады жаңа құралдар зерттеледі. Ақпараттық технологиялардың
компьютерді қолдану ерекшелігі (С.Л.Новоселова, Л.А.Парамонова,
С.А.Козлова, А.М.Давидчук т.б.) соңғы жылдары балабақшадағы оқытуды
ұйымдастырудың жаңа формалары іздестірілуде. Оқытудың мынадай формалары
қаралуда: оқу, оқу тапсырмасын орындау, процесінде балалармен қарым-қатынас
қадағаланады (Е.В.Субботский, Михайленко).
3) Оқыту - арнайы ұйымдастырылатын өзара байланысты әрекет, кім
оқытады? (мұғалім), кімді оқытады? (үйрету) оқытуда осы екі компоненттен
басқа үшіншісі – үйрету (оқыту). Үйрену – бұл оқыту процессінің нәтижесі,
баланың дамуында позитивті өзгерісті көрсетеді.Оқу – бұл негізгі компонент
болып табылады. Кімді оқытады сол әрекет. Оқыту процесі кімге
ұйымдастырылған, оқыту қалай жүргізілуі тиіс, оны үйренген баланың дамуының
жылжуы байқалады. Оқыту – жиі оқу әрекетінің синонимі болып қаралады: бала
оқиды, яғни ол оқу әрекетімен айналысады. Мұндай бейне оқу және оқу
әрекетінде дұрыс емес. Рубинштейннің атауы бойынша оқудың 2 түрі бар: соның
нәтижесінде адам жаңа білім мен дағдыны меңгереді. Соның бірі арнайы білім
мен біліктілікті меңгеруге бағытталған тікелей мақсат. Оқу соңғы кезде жеке
емес әрекет, бұл процесс іс әрекет нәтижесі және компонент ретінде жүзеге
асады (Рубенштейн). Оқыту процесі 5 элементтен тұрады (Кузьмина):
1. оқыту мақсаты (не үшін оқыту керек?);
2. оқыту ақпараттарының мазмұны (немен оқыту керек?)
3. әдістері, оқыту амалдары, педагогикалық коммуникация тәсілдері
(қалай оқыту керек?)
4. оқытушы;
5. оқушы.
Оқыту процесі дегеніміз – бұл тәрбиелеушінің қарым-қатынасымен
ұйымдастырылады.
Педагогикалық процесс мынадай құрылымдардан тұрады:
Мақсат – принцип – мазмұн - әдіс – құрал – форма.
Мақсат – соңғы нәтижеден шығатын педагогикалық өзара әрекет, яғни оған
педагог пен оқушы ұмтылады. Принцип – қандайда бір мақсатқа жетуде негізгі
бағыттармен анықталады.
Мазмұн – оқушының қойылған мақсатқа және өзінің таңдаған бағытына
жетеді.
Әдіс – бұл педагог пен баланың әрекеті тікелей беріледі және мазмұны
анықталады.
Құрал – бұл әдіспен бірге жүреді.
Форма – педагогикалық процесті ұйымдастырғанда логикалық аяқталуы.
Мектепке дейінгі балалардың оқытудың екінші түрі былай сипатталады:
Олар ойында, еңбекте және т.б. әрекет түрлерінде білімді табады. Мысалы,
Алмас құмнан кешегідей туннель жасағысы келеді, бірақ құм шашылып кетеді.
Демек, құрғақ құмнан жасауға болмайды. Осыдан балалар дұрыс шешім
қабылдайды. Ол құмның қасиетінен жаңа түсінік алады. Бірақ бұл іс-әрекеттің
мақсаты болған жоқ. Құммен ойын бұл азық-түлік болып саналады.
Оқу әрекеті дегеніміз не? Рубинштейннің топтастыру бойынша, алғашқы
оқу түрі білім мен дағдыны меңгеруге тікелей бағытталған. Оқу әрекетінде
тек танымдық әрекет қана емес (назар аудару, еске алу, ақыл-ой, бейнелеу)
сонымен қатар қажеттілік, мотив, эмоция, ерік функциялары да жатады.
Оқу әрекетінің негізгі сипаттамасы:
Оқу материалдарына және оқу тапсырмаларын шешуге арнайы бағытталған
жалпы әрекет амалы және ғылыми түсінік меңгеріледі:
- жалпы әрекет тәсілдері тапсырманы шешуге айналады;
- оқу әрекеті адамның өзін оқушыны өзгеруіне алып келеді;
- психиклық қасиеттерінде өзгеріс болады және үйренушінің тәртібі
өзіндік әрекеті оның нәтижесіне байланысты;
Оқу әрекетін Эльконин, Давыдовтың өткізген тәжірибелері бойынша, оқу
әрекеті өзіндік құрылымдардан тұрады. Баланың оқу тапсырмаларын, оқу
әрекетін қадағалау керек. Оқу тапсырмасын тапсырма ретінде қарауға
болмайды. Бала сабақта оны орындауы керек. Оқыту тапсырмасы – бұл мақсат,
қарым-қатынастың әрекет ету қабілеттерін меңгеру, мақсаттың мәні болып
аяқталады. Яғни ұқсас тапсырмаларды орындауға көмектесу, тапсырманы
берілген түрде орындау, мысалы, педагог алдына мақсат қояды. Ол балаға
жапырағы бар ағашты салуды үйретеді. Негізгі заттың белгісін жеткізе алу
біліктілігіне назар аударады; діңгек, бұтақ, және де олардың орналасуы.
Нақты тапсырманы орындауда ағашты салғанда ұқсас мазмұнды Күз ағашы,
Гүлденген алма ағашы, Қысқы дін және т.б.) тақырыптағы суреттерді
қолданады. Балаларды қатынас қабілеттілігіне үйрете отырып, жұмбақты
құрастыру сияқты тәрбиеші тапсырмаларды түрлендіреді, тапсырмаларды шешуде
материалдарды ұсынады. Зат туралы жұмбақтар құрастыру, адамның еңбекке
деген сүйіспеншілігі, жануарлар туралы, бақ гүлдері туралы т.б. жұмбақтар.
Оқу әрекеті – соның көмегімен оқу тапсырмалары шешіледі, түрлі шұғыл оқу
құрастырылады. Балалар оқу әрекетін меңгеруі үшін бірінші оларды толық
барлық операцияларды ашып орындау керек. Алғашында операция қандай да бір
заттардан немесе бейнелеудің қолдануымен олардың орын ауыстырушы белгісімен
өтеді. Мысалы, заттың теңдік және теңсіздік топтасуы туралы түсінігін
қалыптастыру, бала ойыншықпен суретпен, шынайы заттармен және олардың
бейнелерімен әрекет етеді. Бірте-бірте операциялардың жұмыс жасу әрекеті,
әрекетті орындау процесі жүзеге асады.
Атап өтетін жайт, оқу әрекетін қалыптастыру, сауатты оқытуды
құрастыруды – ұзақ процес. Бастауыш сыныптаде оқу әрекетінің алғышарттары
құралады, олардың жеке элементтері қалыптасады. Кіші топтағы балалардың
сабақта өзіндік әрекеттерін мақсат қабілеттілігін қалыптастыру (2 жастан 3
жасқа дейінгі кезең) әр түрлі әрекет тәсілдерін оқытуға үйрету (3 жастан 4
жасқа дейінгі) бағытталғандығы табылады. Педагог балаларға түсіндіргенде
тыңдауға үйретеді, тапсырманы орындауға, бір-біріне кедергі келтірмей,
сабақтың мазмұнына деген қызығушылығын сүйемелдеу, белсенділігін,
талпынысын туғызуға жағдай жасау, осыдан оқу әрекетінің ұзақ дамуы болады.
Ересек топтағы балаларда оқу әрекетінің мынандай элементтері
қалыптасады:
- Ендігі мақсат әрекетті анықтау іліктілігі және оның жетістіктердің
тәсілдері, нәтижесіне жету;
- өзін-өзі бақылау, алынған нәтижеден салыстырмалы мазмұнымен,
үлгісінде байқалады;
- Аралық нәтижені алу процесінде әрекет ізімен жүзеге асыру
біліктілігі;
- әрекетті жоспарлау біліктілігі, оның нәтижесіне бағыт көрсету.
А.П.Усованың зерттеуінде баланың оқу әрекетін дамытуға тәрбиешінің
тыңдау, тыңдай алу біліктілігін қалыптастыру қажет. Оқыту тапсырмаларын
орындауда, оның құрылымдарымен ұласуы тиіс оқу әрекетінде ең басты
көрсеткіш Усованың бала бағаға деген қатынасы педагогтың жанынан деп
есептеді. Егер бала жағымды және жағымсыз бағаларды оқу тапсырмаларын
орындауда реттемесе, онда өзінің білімін шыңдай түсуіне талпыныс (қатені
түзету, тәжірибесін толықтыру) бұл оның мүмкіндігін төмендетеді.
Оқу әрекетінің сәтті қалыптасуына байланысты қандай мотивтері оянады?
Егер бала оқығысы келмесе, оны үйретудің қажеті жоқ. Балардың сыртқы
әрекеті сабақта ұқсас болуы мүмкін, ал ішкі психологиясы ол тіпті әр түрлі
сыртқы мотивтері жиі сабақты меңгеруімен байланыссыз. Балаға математика
қызық емес, бірақ педагогтың ойынан шығу үшін сабақта тапсырманы орындауға
тырысады. Балабақшада бала педагогы жиі ұрыспау үшін мынадай сөздер
қолданады: осылай жасау керек, осылай айтылған т.б. Ішкі мотив
балалардың танымдық қызығушылығын тіпті балалық кезеңнің өзінде; мазмұны
күрделенеді, формасы өзгереді, өсіп келе жатқан адамның әрекеті, есту
қабілеті әртүрлі болады.
1.2 Кіші мектеп жасындағы балалардың танымдық белсенділігін
қалыптастытыруда педагогикалық әрекет
Қазіргі қоғамда тәрбиелеу және оқыту тұлғаның мақсатты дамуына
бағытталған. Олардың мақсаты дифференциалды түрде болады. Тәрбиелеу –
құндылық жүйесін қалыптастыруға бағытталған, қоғамдық мінез-құлық
қабілеттілігі және практикалық әрекеті қалыптасады.
Соңғы жылдары педагогикалық лексикада белсенді түрде көбінесе
оқытудағы тәрбиелеу, тәрбиелеудегі оқыту, жеке тұлғаны қалыптастыруда
тәрбиелеу және оқыту бірлігі кіреді. Бұл процесте оқыту жүйелі құрылымды
шартын орындайтынын атап өту керек. Бұл оқытудың бүкіл өмір әрекетіне
кедергі келтіреді: білім, білік, дағды шығармашылық тәжірибесін, әлемге
деген эмоционалды-бағалау қатынасы, өзіне-өзін меңгеруін қамтамасыз ету
болып табылады (И.Л.Лернер, М.И.Скаткин). Ішкі мотив – балардың танымдық
қызығушылығын көрсету үшін қызық, білгім келеді. Мұндай кезде білім
жетістікке қол жеткізу болып табылмайды. Басқа мақсат (ұрыспау үшін)
балалардың әрекет мақсаты болатын оқу әрекетінің нәтижесі жоғары, егер ол
ішкі мотиві оянса.
Педагогтың әрекеті – ұйымдастыру процесі білімнің дағды, біліктіліктің
белсенді меңгертуіне бағытталған. Мұндай білімнің алдын-ала дайындығы қажет
(жоспарлау) балаларды тікелей ұйымдастыру, оқу тапсырмаларының зейінінің
бөлінуі, түсіндірудің нақтылығы; балалардың әрекетіне сауатты жетекшілігі.
Сабақта ең басты педагогтың әрекеті – баланың оқу-танымдық әрекетін
ұйымдастыру болып табылады. Балалардың мәдениетін қалыптастыру, қателерін
алдын-ала ескерту. Күрделілігіне байланысты оқытудың мазмұны педагог
балалрдың танымдық әрекетінің жаңа амалдарын меңгертеді (есте сақтай алу,
салыстыру, бақылау, жоспарлау, жұмысты жоспарлау, нәтижесін талдау т.б.).
Педагог әрекетінде ең басты орынды балардың оқу деңгейі орын алады,
білім мен біліктілікке оқу әрекетінің элементтері және алғышарттары
қалыптаспаған. Тәрбие, білім беру, оқыту мәселелері жұртқа мәлім,
педагогика ғылымының,оның пәндерінің негізгі мазмұнын құрайды. Тәрбие,
оқыту, білім беру жас ұрпақтың қоғамдық-тарихи тәжірибені меңгеру
қажеттігін қамтамасыз етеді.
Балаларға қызықты, олардың эмоциясын туғызатындай етіп оқыту талабы,
әсіресе, мектеп жасына дейінгілер үшін айрықша қажет-ақ. Балаларбілім мен
іскерлікті сабақтың өздері үшін қызықты болғанда және өздеріне жағымды әсер
туғызғанда ғана бірқалыпты сіңіре алады. Бұл оқыту тәсілдерінен,
көрнекілікті, әсерлілікті, бейнелілікті, әртектілікті пайдалану арқылы
жүзеге асады. Мектеп жасына дейінгі оқытуға тән ерекшеліктерге сондай-ақ
дидактикалық ойындар мен ойындық тәсілдерді пайдалану жатады.
Тәрбиелеу – білім беру ісін балалар әрекетіне сай қарастыру
мәселесінің және ғылыми-зертеудің үлкен теориялық және практикалық мәні
бар. Сонымен, тәрбиелеу – білім беру жұмыстарын жан-жақты бала әрекетімен
байланысты дамуы арқылы шешу ісінде біз балабақшадағы педагогикалық жұмыс
құрылымын былайша қарастырған болар едік:
1. ойын және онымен байланысты тәрбиелеу – білім беру міндеттері;
2. еңбек және онымен байланысты тәрбиелеу – білім беру міндеттері;
3. оқу жұмысы және онымен байланысты тәрбиелеу – білім беру
міндеттері. Педагогика үшін қайсыбір әрекеттердегі – еңбектегі,
ойындағы, оқудағы, ең бастысы – осылардың үйлесімі ретінде бар
мүмкіндіктердің ішінен нағыз, өмірлік мүмкіндіктер жөніндегі мәселе
өте қызықты болып табылады.
Бұл мүмкіндіктерді пайдалану қазіргі уақытта педагогикалық практикада
ең басты мәселелердің бірі болып отыр.Баланың оқу ісін дамытпайтын және
оған сүйенбеген педагогикалық процесс тәрбиенің көптеген маңызды және
өмірлік міндеттерін орындай алмайды. Оқу әрекеті - баланың білім, іскерлік
пен дағдыны, қимыл-тәсілдерін игерудегі өз бетінше істейтін әрекеті. Ол
тәрбиешінің басшылығымен өтеді. Оқу әрекеті біртіндеп қалыптасады.
Зерттеулерге сүйене отырып, А.П.Усова оқу әрекетінде дамуын үш деңгейге
бөледі.
Бірінші деңгей неғұрлым жоғары, мынадай ерекшеліктерімен сипатталады:
балалар тәрбиешінің нұсқауларын тыңдайды, өз жұмысында оларды үнемі
басшылыққа алады, істелген жұмысты дұрыс бағалайды, түсінбегенін сұрап
алады.
Екінші деңгей – неғұрлым нашар деңгей. Оқу әрекетінің бар белгілері
тұрақсыз. Дегенмен, балаларды оқытуға болады: олар нұсқауларды тыңдап,
жұмыс кезінде пайдаланады, тапсырманы орындау кезінде бір-біріне еліктеуге
бейім тұрады, өз нәтижелері мен басқалардың нәтижелерін салыстыра отырып,
өзін-өзі бақылау жасайды.
Үшінші деңгей – ең төменгі деңгей. Ол сабаққа қатынасушылардың сырттай
таза тәртіптілігімен сипатталады, алайда балалар әлі де болса оқи алмайды.
Дидактикалық принциптер дегеніміз – оқытуды ұйымдаастыру кезінде
тәрбиеші басшылыққа алатын негізгі қағидалар. Алғашқы дидактикалық
принциптер чехтың көрнекті педагогы Ян Амос Коменскийдің ХVІІ ғасырда
жазған Ұлы дидактика немесе Барлығында да бәріне қалай үйрету керек?
деген кітабында тұжырымдалған болатын.
Балаларды неігізінен құрайтын мына төмендегі дидактикалық принциптерді
ұсынады:
1. Дамыта отырып оқыту принциптері. Дамыту отырып оқыту идеясын
көрнекті психолог Л.С.Выготский ұсынған болатын. Осыған байланысты
Л.С.Выготский ақыл-ой дамуының екі түрлі дамуының екі түрлі деңгейін
анықтап берді: біріншісі – оқушының өз бетімен қандай тапсырмаларды орындай
алатындығымен сипатталатын бар әзірлігінің деңгейі, екіншісі дамудың таяу
аймағы - бұл үлкендердің аздаған көмегімен баланың ары қарай өзі алып кете
алуы.
2. Тәрбиелей отырып оқыту принципі. Оқыту міндеті жай білім беру ғана
емес, сол арқылы өмірге, қоршаған ортаға, болмысқа, еңбекке, адамдарға
деген қарым-қатынасты тәрбиелеу. Оқыту мен тәрбиелеу – біртұтас процесс.
3. Оқытудың ұғынымдылық принципі. Алғаш рет ұғынымдылық принципін
Я.А.Коменский Жақыннан жыраққа, қарапайымнан күрделіге, таныс нәрседен
бейтанысқа беталу деп тұжырымдаған болатын. Білім беру ұғынымдылығы
балалрдың бойындағы білімге сүйену, материалды түсіндіру, нақтылығы арқылы
қамтамасыз етіледі.
4. Жүйелілік және бірізділік принципі. Материалды зерттеу жаңадан
алынатын білім бұрын алынған білімге сүйенетіндей логикалық тәртіпті қажет
етеді. Балалардың жинақталған білімі негізінде педагог қоғам үшін адам
еңбегінің маңызы туралы жалпы ұғым қалыптастырады.
5. Білімді игерудегі және қолданудағы балалардың саналылық және
белсенділік принципі. Санаға сіңіп, ой елегінен өткен білім – нық білім.
Білімді санаға сіңіру бала оны белсене қолданған сайын жемісті болады;
білімді игеру балалардың алдына ақыл-ой міндетті қойылған жағдайда табысты
өтеді.
Мектепке дейінгі балалардың танымдық әрекетін белсендірек ету үшін
педагог әртүрлі тәсілдер қолданады. Солардың бірі – сұрақ қою болып та
табылады.
Балалар бақшасында салыстыру тәсілі кеңінен қолданылады. Бақылау
процесінде педагог балаларды заттардың, тірі объектілердің сыртқы
түрлерінің сипаттық ерекшеліктерін ажыратуға, олардың ұқсастығы мен
айырмашылығын табуға үйретеді.
6. Көрнекілік принципі – мектепке дейінгі балаларды оқытуда ерекше
маңызды мәнге ие болады, өйткені баланың ойлануы көрнекі-образды сипатта
болады.
Қазіргі педагогика мектепке дейінгі оқытуда көрнекіліктің алуан түрі
қолданылуы қажет деп санайды.: тірі объектілерді бақылау, заттарды,
картиналарды, үлгілерді көру, оқытудың техникалық құралдарын қолдану,
схемаларды, модельдерді пайдалану.
7. Балаларға жеке дара қарау принципі. Балалар ақыл-ой ыңғайлылығы
деңгейінің әр түрлі екендігімен айрықшаланады – біреулері тез жауап табады,
енді біреулері дұрыс қорытындыға келу үшін асықпай ойлану қажет болады;
білімді игеру қарқыны әртүрлі болады – біреуі шапшаң қабылдап, есте
сақтайды, енді біреуіне материалды игеру үшін ұзақ жұмыс істеу және
қайталау қажет.
Оқытуда балаларға жіктеп, даралап қарау тәрбиешіден белгілі бір
икемділікті талап етеді. Күшті балаға күрделірек тапсырма беру, оның алдына
қиынырақ мәселе қою, көлемді жұмыс тапсыру – бұл оның сабаққа деген
ықыласын артырады; сонымен бірге барлық балалардың алдына қойылған
тапсырмаларды орындауына жеткізіп, қолдарын көтермейтіндерді де сұрап
отыру; нашарлау деңгейдегі балаларға дер кезінде көмек көрсету, олардың
дамудың таяу аймағы шеңберінде әрқайсысына жеке тапсырма іріктеп алу,
олардың ұғымына сай сұрақар қою, олардың да материалды игеруге қабілетті
екенін сендіру керек.
Оқудың теориялық әдіснамалық негізі – материалистік таным теориясы
(гносеология). Бұл теорияға орй әлем шынайы, адам санасынан тыс жасайды,
бірақ оны танып білуге болады. Таным – қоршаған болмыстың оның
элементтерінің белсенді ақыл-ой және көңіл күй іс-әрекеттері мен олардың
нәтижесі, яғни білім: жалпыланған теория, заңдар мен ғылыми ұғымдардың
салада бейнеленуі. Шындық пен нақты болмысты танудың диалектикалық жолы –
тікелей байқап сезуден бейнақты ойлауға, одан практикаға өту.
Тікелей байқау процесінде, яғни түйсік, қабылдау, шынайы болмысты
белсенді зерттеу арқасында қандай да құбылыс не заттар жөнінде түсініктер
пайда болады. Осы түсініктер негізінде пайда болады. Осы түсініктер
негізінде қорытындылар жасалады. Бейнақты абстракт ойлай әрекеті танымға
түскен құбылыстардың жалпы белгілерін анықтауға, түсінік, пікір, ұғымдарды
игеруге, зат не құбылыстар арасындағы мәнді, қасиетті де тұрақты
байланыстарды ашып, заңдар мен заңдылықтарды өрнектеуге мүмкіндік береді.
1.3 Қазіргі заманғы педагогикалық технологиялардың бастауыш сынып
оқушыларының танымдық белсенділігін дамытудағы орны
Бүгінгі күні дәстүрлі педагогикада оқыту технологиясы деген ұғым танымал
емес.ЮНЕСКО құжаттарында оқыту технологиясы оқыту процесінің және білімді
меңгеруде техникалық және адамдық қорларды ықшамдап өз мақсаттарына
қолданудың жүйелік әдісі ретінде қаралады.
Бір жағынан оқудың технологиясы және өңдеу құралдарының өзгерістері және
оқулық хабар ұсынуының ғылым тәсілдері туралы оқушыларға оқытушы әсері
қажетті техникалық немесе ақпараттық құралдарды оқу барысында қолдану
әдістерінің жиынтығы.
Бағдарлама мен білім беруде алға қойылған мақсаттарды әдістер мен оқу
құралдарын үйлесімді қолдану арқылы мұғалімнің педагогикалық шеберлігі
түзіледі.
Оқыту технологиясы- жүйелі құрылым.Оның құрамына мыналар кіреді:
- оқыту мақсаты;
- оқыту мазмұны;
- педагогикалық байланыс құралдары;
- оқу жүйесін ұйымдастыру;
- оқушы,оқытушы;
- әрекет қортындысы.
Педагогикалық технологиялардың маңызы жайлы көптеген қызықты терминдері
бар:
Технология дегеніміз- бір бағыттағы қимылдардың әрекеттер жиынтығы.
Технология дегеніміз- өнерді игерудің бір түрі ретінде
шеберліктің,білудің,қалыпты өзгертудің жиынтығы болып келеді. (Щепель)
- Оқытудың технологиялары-дидактикалық жүйенің құрамдас
бөлігі.(М.Чошанов).
- Ал Б.Т.Лихачев педагогикалық технологияны арнайы лайықталған
әдістер,амалдар,тәрбие құралдары түріндегі психологиялық-педагогикалық
қондырғы деп түсіндіреді.
Технологиялық процесс- технологиялық бірліктердің арнайы жүйесі,олар
педагогикалық нәтижелерге бағытталған.
Педагогикалық технология дегеніміз- мазмұнды оқу жүйесін ендіру болып
есептеледі. (Беспалько)
Педагогикалық технология – қойған мақсаттарға жету жолдарын
көрсетеді.(Волков).
- Педагогикалық технологиялар – оқыту процесін жобалау,ұйымдастыру және
өткізудің ойластырылған моделі- деген анықтама берген В.М.Монахов.
Педагогикалық технология – бұл барлық оқыту процестерінің қолданылуы мен
анықталуының әдістер құрылымы және техника мен адами қорлардың өзара
байланысы.
Педагогикалық технология – тұлғалық құралдың және әдістік тәсілдердің
жүйелік құрылымы болып табылады. (Кларин).
Педагогикалық технология алдын ала анықталғандардың мазмұндық құрылымы
болып табылады. Педагогикалық технология түсінігі 3 түрлі жоспарланады:
1) ғылыми;
2) суреттемелік процесс;
3) әрекеттік процесс.
Сонымен педагогикалық технология ғылым ретінде оқыту жүйесінің амалдары
мен тәсілдерінің жиынтығы.Кез келген педагогикалық технология бірден бір
философиялық іргетасқа негізделеді.Философиялық жағдайлар жалпы реттеу
оқыту технологиясының жүйесіне кіреді.Философиялық ойтүйін жеткілікті
білім мазмұнында да, жеке тәртіп мазмұнында нақты бақыланып
отырады.Дегенмен олардың идеологиялық бағытында жиі бірлік жоқ,сондықтан
мектеп білімі мазмұнында әлемнің толық келбетін бере алмайды,жалпы
философиялық негіз болмайды.Қазіргі уақытта мектеп педагогикалық
технологиясында көптеген ұлы философтық бағыттардан мыналар жиі
кездеседі:
- материализм және идеализм;
- диалектика және метафизика;
- сценизм және табиғилық;
Өткен жылдардағы Отандық және шетелдік ғылымдардың психологиялық және
әлеуметтік үздік тәжірибелері, халықтық педагогика педагогикалық
технологияның қайнар көзі. Пеагогикалық технология түсінігі оқыту әдісі
түсінігінен кең ауқымды.Технология –бұл процесті басқару мен оқытудың жақсы
мақсатына қалай жетуге болатынына жауап береді.Алдын ала жоспарланған оқу
процесі технологиялық тәжірибелерді жүйелі іске асыруға бағытталған.
Педагогикалық технологиялардың теориялық негізі.
Қазіргі кезде мектеп қоғамның әлеуметтік,экономикалық және мәдени
салаларындағы өзгерістерге икемделіп отыр.Әр кезеңге сай оқыту
технологиялары,оқыту процесін ұйымдастыру мәселесі де өзгеріп жаңа
сұраныстарға жауап беруде.
Республикамызда соңғы жылдары оқыту процесін ізгілендіру,оның
практикалық бағыттылығын күшейту мақсатында шаралар жасалуда.Оларды
инновациялық процестер немесе педагогикалық технологиялар деп атап
жүрміз.Педагогикада жаңа
әдістер,тәсілдер,құралдар,оқулықтар ,бағдарламаларды пайдалану.Оқыту мен
тәрбиелеуге өзгерістер енгізу,олардың сапасын арттыру болып табылады.
Бүгінгі оқыту жүйесінде әртүрлі педагогикалық технологияларды
пайдалану тәжірибеге еніп,әртүрлі нәтиже беруде.Бастауыш сынып мұғалімдері
мектептердегі жаңару процестерін қызу қолдап жаңалықтарды жылдам
қабылдап,оларды практикада қолдануда үлкен роль атқаруда.
Педагогикалық технологияның түрлері. В.Г.Гульчевский,В.Т.Фоменко,Т.И.Шам ов
және Т.М.Давыденколардың педагогикалық әдебиеттерінде педагогикалық
технологияның бірнеше түрі ұсынылған.
П.К.Селевко педагогикалық технологияларды
мәнділігіне,қолданылуына,ұйымдастыр ылуына қарай төмендегідей топтарға
бөлді:
1.Қолдану деңгейіне қарай- жалпыпедагогикалық, пәндік,жеке әдістемелік,
модульдік.
2.Философиялық негізіне қарай-материалистік, идеалистік,диалектикалық,
метафизикалық, ізгілікті, ғылыми, прагматикалық т.б.
3.Психикалық дамудың жетекші факторларына қарай-
биогендік,социогендік,психогендік.
4. Ғылыми тұжырымдамасына қарай-ассоцинативтік, рефлекторлық, биховиристік,
гемтальттехнология, дамытушылық.
5. Тұлғалық құрылымдарға бағыттылығына қарай- ақпараттық,әрекекттік
сезімдік, эвристикалық қолданбалы өзін-өзі дамытушылық.
6. Құрамдылық және мазмұндық сипатына қарай- білім ділік және тәрбиелік
жалпы және кәсіби бағытты,технократтық өзін-өзі дамытушы.
Бастауыш мектепте қолданылып жүрген технологияларды білімділік
әдістеріне қарай төмендегіше топтаған:
1.Тілдік өріс.
Бұл топ өте жас кезден бастап кубиктер арқылы жылдам оқуға үйретуге
арналған Н.А.Зайцевтің: колиграфияны дұрыс қалыптастыру,сауатты жазуға
үйретуге арналған Е.Н.Потапова және басқа да технологиялармен сипатталады.
2.Математикалық өріс.
Бұл топқа П.М.Эрдниев және Б.П.Эрдниев т.б. жасаған технологияларды
жатқызамыз.
Оқу –адамның психикалық дамуының формасы,бір элементі.Оқыту белгілі бір
мөлшерде адамды дамытады.
Монотехнологияда барлық оқу-тәрбие процестері қандай да бір
концепцияға,комплекске,идеяға құрылады-әртүрлі монотехнологияларға
негізделеді.
-Танымал әрекетті ұйымдастыру мен басқару типіне қарай В.П.Беспалько
педагогикалық технологиялардың мынадай түрлерін ұсынады:
- оқытушы мен оқушының қарым-қатынасы шектелген (бақылаусыз және
негізсіз),қайталану (өзін-өзі бақылау және өзара бақылау),енжарлық
(бағыттау болмаса автоматтандырылған және оқулық көмегімен болуы
мүмкін).Үйлестіру белгілерін технология түрлері анықтайды.(Беспальконың
дидактикалық жүйесі).Әдеттегі тәжірибелерде монодидактикалық жүйе ең көп
таралған болып келеді.
- Я.А.Каменскийдің кітаппен баяндау,лекциялық тәсілі және дербес
жұмыстар(дидахография) дәстүрлі классикалық жүйе.
- Қазіргі кездегі дәстүрлі оқыту,техникалық құралдарды ескер қолданушы
технология- дидахография.
- Оқытудың диференциялды және топтық тәсілі,мұғалім барлық топпен ақпарат
алмасады және жеке оқушыға көңіл аудару мүмкіндігін алады.
- программалап оқыту,оқытудың әртүрлі тәсілдерін пайдалана отырып оқыту.
- Педагогикалық технологияда баламен үлкендердің қарым-қатынасы оқыту
процесінде баланың көзқарасы принципті маңызды жағы болып табылады.Бұл
жерде технологияның бірнеше типі айқындалады.
А) авторитарлық технологияда оқу-тәрбиелік процесте тек ұстаз ғана субъект
болып,ал оқушы бар болғаны объект, бұрандашық .Ол мектеп өмірінде
оқушылардың дербестігін басумен, талап қолданумен және еріксіз көндірумен
ерекшеленеді.
Ә) Дидактоорталық технология баланың тұлғалық ерекшелігіне көңіл бөлмеудің
биік дәрежесі екендігімен ерекшеленеді,яғни мұнда да оқушы мен ұстаз ара
қатынасында субъект-объектілік үстем болады. Дидактоорталық технология
қайнары технократтық деп аталады,бірақ соңғы терминнің бірінші терминнен
айырмашылығы педагогикалық стилге емес мазмұндық мінез-құлыққа көбірек
көңіл бөлінеді.
Б) Жеке тұлғалық бағытталған технология жалпы білім беру жүйесінде баланың
жеке тұлғалық табиғи потенциалды қалыптасуын,оның жайлы,дау-жанжалсыз және
қауіпсіз даму жағдайын қамтамасыз етеді.Бұл технологияда бала жеке тұлға
тек қана субъект емес,қандай да бір дерексіз мақсатқа жетудің құралы
емес,ол жалпы білім беру жүйесінің мақсаты болып табылады.Бұл технологияны
антроцентрлік технология деп те атайды.
Сайып келгенде,тұлғалық-хабарланған технологиялар
антроцентрлік,гуманистік және психотерапиялық бағыттылығымен сипатталады
және баланың творчестволық дамуы алуан,азат мақсатта болады.
Ынтымақтастық технологиясы,азат тәрбиелеу технологиясы,адамгершілікті
жеке –тұлғалық хабарланған технология аясында дербес бағыттарға бөлінеді.
В) Адамгершілік-гуманистік технология өзінің гуманистік маңызымен
ерекшеленеді, психотерапевтік адамды сүйеуге,оған көмектесуге
бағытталған.Балаға деген махаббат,жан-жақты сыйлау,оның творчестволық
қабілетіне сену еріксіз көндіруді жоққа шығарады.
Г) Ынтымақтастық технологиясы теңдік,еркіндікті ұстаз бен оқушы арасындағы
субъектілі серіктестікті іске асырады.Оқытушы мен оқушы оқу
мазмұнын,мақсаттын бірлесе отырып жасайды,бағалайды.
Д) Еркін тәрбиелеу технологиясы балаға таңдау бостандығын ,дербестікті
ұсынады.Таңдауды іске асыруда бала субъект көзқарасын,сыртқы әсерден емес
ішкі талаптың нәтижесін ең жақсы тәсілмен іске асыра алады.
Д) Эзотерикалық технология эзотериалық(аңдаусыз) оқуда негізі шындыққа
салынған білім.Педагогикалық процесс- бұл хабарлау емес,қатынас емес ол
шындыққа тарту.Эзотерикалық парадигма өзі адам(бала) ақпараттық орталық
әлеммен қарым-қатынаста болады.
- оқытудың әдіс-тәсілдері,құралдары көптеген технологиялық атауларды
белгілейді:догматикалық,дауыс зорайтқышты,түсіндірме-көрнекті,бағ дарламалық
оқыту,проблеммалық оқыту,нығайта оқыту,өзін-өзі дамыта
оқу,диалогтық,қатынас,ойын арқылы,творчестволық және басқалар.
Оқытудың ең маңыздысы және түпнұсқасының категориялары мыналар:
- дәстүрлі жалпы мектептік технология;
- деңгейлеп оқыту технологиясы (пәндерді тереңдете
оқыту,гимназиялық,лицейлік,арнаулы білім беру т.б.).
- компенсациялаушы оқу технологиясы (педагогикалық
түзетулер,сүйеулер,тегістеудің және т. б.).
- әртүрлі виктомологиялық технология (сурдо-, орто-,тифло-
,олигофренопедагогика).
- Жалпы мектептегі ауытқушылықтары бар баламен жұмыс істеу технологиясы
(қиын балалар және дарынды балалармен).Қазіргі заманғы технологиялардың
аттары мазмұнымен ,жаңаруымен анықталады және дәстүрлі жүйеге душар
болады.
Монодидактикалық технология өте сирек қолданылады.Әдетте оқыту
процесінде полидидактикалық технология қандай да болмасын
монотехнологиялық түрлі элементтердің қатарын біріктіреді, интегралдайды,
авторлық идеяның негізінде құрылады.Қиыстырылған дидактикалық технология
әрбір оған кіруші технологиялардың аса басым түсетін сапаларына ие бола
алады.
Әдетте қиыстырылған технология (монотехнология) деп- оқыту мақсатының
ең үлкен жетістігіне жетуін,негізгі жаңартуын атайды.Жаңартудың дәстүрлі
жүйесі бағытын келесі топтарға бөлуге болады:
А ) Адамгершілік негіздегі педагогтық қарым-қатынастарды демократияландыру.
Бұл технология кәсіпшілік пен хабардар болу,жекелік көңіл бөлу,дара жақын
келу,демократиялық басқарумен және жарқын адамгершілік мазмұнының
бағыты.Оларға Ш.А.Аманашвилидің ынтымақтастық,жекелік-адамгершілік
технологиясы жатады,Е.Н.Ильиннің адамды қалыптастырушы пән ретінде
әдебиетті оқыту жүйесі.
Б) Оқушының белсенділігі негізіндегі активтік және интенсивтік
педагогикалық технология.Мысалы: ойын технологиясы,проблеммалық оқыту,Д.Ф.
Шаталовтың тірек сигналдары ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz