Өнімнің сапасы оның бәсекелестігінің көрсеткіші
Мазмұны:
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
І. Өнімнің сапасы оның бәсекелестігінің көрсеткіші ... ... ... ... ... ... ... ...4
ІІ. Өнімнің сапасына қойылатын талаптар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...10
ІІІ. Сапаны басқарудың әлемдік тәжірибесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .13
IV. Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .19
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
І. Өнімнің сапасы оның бәсекелестігінің көрсеткіші ... ... ... ... ... ... ... ...4
ІІ. Өнімнің сапасына қойылатын талаптар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...10
ІІІ. Сапаны басқарудың әлемдік тәжірибесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .13
IV. Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .19
Кіріспе
Қазіргі таңда біздің тұрмысымызды және экономикамызды газ және электроэнергиясыз елестету мүмкін емес. Газдың өзін үш түрге бөлінеді –табиғи газ, ілеспе газ, газоконденсат.Табиғи газ – мұнай сияқты жер асты кен орындарынан алынатын пайдалы қазба. Оның кен орындары көбінесе мұнаймен бірге кездеседі. Табиғи газдың сапасы, өндіру аймағына қарай өзгеретін, химиялық құрамына байланысты болады. Табиғи газдың құрамында 98 %-ке дейін метан және этан, пропан, бутан, пентан, күкіртсутек, көмірқышқыл газы т.б. компоненттер кіреді. Егер құрамындағы метан 87-98 % аралығында болса, онда мұндай Н-газ ең жоғарғы сапалы табиғи газ болып саналады. Әлемдегі ең жоғарғы сапалы табиғи газ Р.Ф. болып саналады. Ал L тобындағы табиғи газ құрамындағы метан сәл азырақ 80 – 87 %. Егер сапасына қойылған талаптар орындалмаса (11,1 кВт-ч/куб.м), онда (қосымша өңдеусіз) соңғы тұтынушыға тікелей беру мүмкін емес. Табиғи газды -162° С температурада суытып сұйылтуға болады. Сұйылтылған кезде табиғи газдың көлемі 600 есеге дейін азаяды. Сұйылтылған табиғи газ ерекше криогенді ыдыстарда сақталады, ол ыдыстар 0,4 МПа қысымда газдың төмен температурасын ұстап тұрады. Оны суытып тұру қосымша энергияны қажет ететіндіктен, жылыту жұмыстарына пайдалану тиімсіз болып саналады. Аз орын алатындықтан сақтауға және тасымалдауға қолайлы. Соңғы жылдары Қазақстан Республикасында ірі газ және газоконденсат кен орындары ашылып пайдалануға берілді. Тенгиз, Қарашығанақ, Қашаған, Жаңажол, Теңге, Құмкөл және Құрманғазы. Қытай мен Қазақстанның шекарасында үлкен табиғи газдың кен орны табылды. ҚХР-ның пайдалы қазбаларды бағалау комиссиясы тексеру барысында, Қазақстанмен шекараның жанындағы Жоңғар ойпатында қоры 100 млрд м3 болатын табиғи газдың улен кен орны табылғанын растады. ҚХР-дың Синьцзянь ұйғыр автономдық ауданындағы Қарамай қаласынан 250 км жердегі газ кен орнын барлау жұмыстары 2006 жылы басалған. Кен орнында бастапқы жылдық газ өндіру 1 млрд м3 қарқынымен 50 жыл бойында тұрақты жетуі керек. Жалпы айтқанда Жоңғар ойпатындағы газ қоры шамамен 2,5 трлн кубометр, оның тек 10% ғана барланған.Қызылорда қаласын газдандыру жобасы бойынша, өткізу қабілеті- жылына 421 млн. м3 , ұзындығы 123 км Ақшабұлақ –Қызылорда газ құбыр магистралі
Қазіргі таңда біздің тұрмысымызды және экономикамызды газ және электроэнергиясыз елестету мүмкін емес. Газдың өзін үш түрге бөлінеді –табиғи газ, ілеспе газ, газоконденсат.Табиғи газ – мұнай сияқты жер асты кен орындарынан алынатын пайдалы қазба. Оның кен орындары көбінесе мұнаймен бірге кездеседі. Табиғи газдың сапасы, өндіру аймағына қарай өзгеретін, химиялық құрамына байланысты болады. Табиғи газдың құрамында 98 %-ке дейін метан және этан, пропан, бутан, пентан, күкіртсутек, көмірқышқыл газы т.б. компоненттер кіреді. Егер құрамындағы метан 87-98 % аралығында болса, онда мұндай Н-газ ең жоғарғы сапалы табиғи газ болып саналады. Әлемдегі ең жоғарғы сапалы табиғи газ Р.Ф. болып саналады. Ал L тобындағы табиғи газ құрамындағы метан сәл азырақ 80 – 87 %. Егер сапасына қойылған талаптар орындалмаса (11,1 кВт-ч/куб.м), онда (қосымша өңдеусіз) соңғы тұтынушыға тікелей беру мүмкін емес. Табиғи газды -162° С температурада суытып сұйылтуға болады. Сұйылтылған кезде табиғи газдың көлемі 600 есеге дейін азаяды. Сұйылтылған табиғи газ ерекше криогенді ыдыстарда сақталады, ол ыдыстар 0,4 МПа қысымда газдың төмен температурасын ұстап тұрады. Оны суытып тұру қосымша энергияны қажет ететіндіктен, жылыту жұмыстарына пайдалану тиімсіз болып саналады. Аз орын алатындықтан сақтауға және тасымалдауға қолайлы. Соңғы жылдары Қазақстан Республикасында ірі газ және газоконденсат кен орындары ашылып пайдалануға берілді. Тенгиз, Қарашығанақ, Қашаған, Жаңажол, Теңге, Құмкөл және Құрманғазы. Қытай мен Қазақстанның шекарасында үлкен табиғи газдың кен орны табылды. ҚХР-ның пайдалы қазбаларды бағалау комиссиясы тексеру барысында, Қазақстанмен шекараның жанындағы Жоңғар ойпатында қоры 100 млрд м3 болатын табиғи газдың улен кен орны табылғанын растады. ҚХР-дың Синьцзянь ұйғыр автономдық ауданындағы Қарамай қаласынан 250 км жердегі газ кен орнын барлау жұмыстары 2006 жылы басалған. Кен орнында бастапқы жылдық газ өндіру 1 млрд м3 қарқынымен 50 жыл бойында тұрақты жетуі керек. Жалпы айтқанда Жоңғар ойпатындағы газ қоры шамамен 2,5 трлн кубометр, оның тек 10% ғана барланған.Қызылорда қаласын газдандыру жобасы бойынша, өткізу қабілеті- жылына 421 млн. м3 , ұзындығы 123 км Ақшабұлақ –Қызылорда газ құбыр магистралі
IV. Пайдаланылған әдебиеттер:
1. Акишев К.Ө. , Дарибаева Г.Т. Стандарттау, метрология және сәйкестікті бағалау Алматы: 2008
2. Махамбетова Ж.Ж. Стандарттау, сертификаттау және метрология негіздері Алматы: 2007
3. Самсаев М., Самсаев И., Жүнісбаев Б. Өзара ауысымдылық, стандарттау, сертификаттау негіздері және техникалық өлшеу . Сапа менеджменті – Алматы: Бастау 2008
4.СТ РК 1.0-2000 Государственная система стандартизации Республики Казахстан. Основные положения.
5. И.М. Лифиц Основы стандартизации метрологии и сертификации –М.: Юрайт, 2001
6. СТ РК 1.2-98 Государственная система стандартизации Республики Казахстан. Порядок разработки Государственных стандартов.
7. СТ РК 1.4-99 Государственная система стандартизации Республики Казахстан. Стандарт фирмы. Основные положения
1. Акишев К.Ө. , Дарибаева Г.Т. Стандарттау, метрология және сәйкестікті бағалау Алматы: 2008
2. Махамбетова Ж.Ж. Стандарттау, сертификаттау және метрология негіздері Алматы: 2007
3. Самсаев М., Самсаев И., Жүнісбаев Б. Өзара ауысымдылық, стандарттау, сертификаттау негіздері және техникалық өлшеу . Сапа менеджменті – Алматы: Бастау 2008
4.СТ РК 1.0-2000 Государственная система стандартизации Республики Казахстан. Основные положения.
5. И.М. Лифиц Основы стандартизации метрологии и сертификации –М.: Юрайт, 2001
6. СТ РК 1.2-98 Государственная система стандартизации Республики Казахстан. Порядок разработки Государственных стандартов.
7. СТ РК 1.4-99 Государственная система стандартизации Республики Казахстан. Стандарт фирмы. Основные положения
Мазмұны:
КІРІСПЕ---------------------------- ----------------------------------- ------
------------------3
І. Өнімнің сапасы оның бәсекелестігінің көрсеткіші -------------------------
------4
ІІ. Өнімнің сапасына қойылатын талаптар--------------------------- ----------
------10
ІІІ. Сапаны басқарудың әлемдік тәжірибесі------------------------- ----------
------13
IV. Пайдаланылған әдебиеттер------------------------- -----------------------
---------19
КІРІСПЕ
Кәсіпорын шаруашылығының негізгі ережесі Пайданы көбейту үшін
өндіріс шығындарын азайту керек деген қағида болды. Осы классикалық ереже
еркін, жетілген нарықтық бәсеке жағдайында бас тартпай жұмыс істеді.
Бұл жағдай сол кездегі өнеркәсіп фирмаларының шаруашылық қызметтері,
шығарылған өнім ассортименті және өткізу рыноктары салыстырмалы түрде
тұрақты болуымен түсіндіріледі. Тұрақты рынокта фирмалар осы нарықта
өздерінің белгілі бір үлесі үшін күресті. Фирманың стратегиялық мақсаты
сатуда бағаларды және өндіріс шығындарын азайту арқылы өзінің үлесін
көбейту болды.Осы дәуір, еркін бәсеке дәуірі теоретикалық экономикаға
баға бәсеке дәуірі ретінде белгілі. Осы уақытта бәсекелестеріне қарағанда
сондай өнімге бағасы төмен фирма алға шықты.Осы бойынша америка ғылымы,
экономист, П. Самуэльсон: Тауар өндірушілер бағалар бәсекесіне қарсы
тұра алады және өздерінің пайдасын максимум деңгейге дейін көтере
алады, тек қана шығындарды минумум деңгейге дейін азайтқанда, бұл өз
кезегінде өндірістің ең тиімді әдістерін ендіргенде ғана қол
жеткізіледі - деп жазды. Әлемдік қауымдастықтың қазіргі экономикасы
өтпелі экономика ретінде сипатталады: бір елдер, бұрынғы социалистік
елдерді қосып алып нарықтық экономикаға өтуде, дамушы елдердің бір
қатары дамудың индустриалдыға дейінгі деңгейіннен индустриалды дәуірге
өтуде, индустриалды дамыған елдер индустриалдықтан ақпараттық дәуірге
өтуде. Ақпараттық дәуірде тұтынушылардың мұқтаждықтары мен сұраныстары
көн қырлы және ұлттық рыноктар рамкаларынан алыстауда, сұраныстар
мінезі өзіндік сипат алып және де өзінің құрылымы бойынша әр түрлі
болуда.Фирма, егер ол нарықта үлгеруге ұмтылса, мына ережені бұлжытпай
орындауы тиіс: табыстарды көбейтуді, шығындарды азайту арқылы емес, сату
көлемін арттыру керек. Фирмаға өзінің өнімінің сапасын және сатудан
кейінгі сервистің деңгейіне көтеруге ерекше көңіл бөлуі керек.
Тұтынушылардың өнім сапасына деген талаптары бүгін тек, өсіп қана қойған
жоқ, және де өзінің сипатын түбірмен өзгертті. Қазір жақсы өнімді шығару
аз, сонымен бірге сатудан кейінгі сервисті ұйымдастыруды, тұтынушылардың
жоғары деңгейдегі өзіндік сұраныстарына қосымша фирмалық қызметтерді
көрсету туралы ойлау керек.
І. Өнімнің сапасы оның бәсекелестігінің көрсеткіші
Өнім бәсекеге қабілетті болу үшін , ол өзінің қасиеттерін басқа
аналогтардан гөрі жақсы атқарып, және мықты беріктік қасиетке ие болуында.
Және басқа өндірушілерге қарағанда тұтынушының сұранысына сай келетін
жақсырақ жағдай туғыза білу керек.Бірақ та кейбір өнімдер сапасы бірдей
немесе тіпті сәл төмендеу болса да бәсекеге қабілетті бола алады. Өйткені,
тұтынушыныны қызықтыратын жағдайларға, бір өнімді алудағы үйреншікті әдеті,
өнімнің фирмасы, маркасы, өнімнің қандай да бір ерекше белгісі, отбасылық
дәстүрі т.с.с. факторлар әсер етуі мүмкін. Соңғы жылдары өнімнің бәсекеге
қабілеттілігіне көбірек әсер ететін жағдайларға- тұтынушыларға өз өнімін
басқа бәсекелестерінен бұрын жеткізіп, бәрінін жақсы күтіп, ең жоғарғы
севис көрсету жатады. Өнімнің бәсекеге қабілеттілігі – кездейсоқ жағдай
болуы мүмкін. Бұндай жағдай белгілі бір экономикалық жағдайларда болуы
мүмкін: көбінесе кіші бизнесте, одан сирегірек- орта бизнесте болады. Үлкен
өндірушілер мұндай кездейсоқ бәсекеге қабілетті болып қалуына сенбейтініне
көп болды. Олар нарықты мұқият зерттейді, тұтынушылардың мүмкіндіктері мен
сұраныстарын ескеріп, маркетингтік зерттеулер жүргізеді. Егер өндірушінің
жолы болып оның өнімі бәсекеге қабілетті болып қалса, оған біріншіден,
тұтынушылардың осы өнімді таңдаудағы негізгі себебін біліп, екіншіден, осы
ұтып алған деңгейді сақтап қалуда көп жұмыс жасалуы тиіс.
Еліміздің экономикасының дамуындағы жаңа кезеңінде ұсыныс пен
сұраныс арасындағы озара байланыс күшейген. Бұл тұтынушының өнім сапасын
бағалаудағы ролінің жоғарылатады. Осыған орай барлық сұраныстардың
жиынтығынан ең негізгі соңғы сұраныстарын бөліп алып олардың ондіріс
құрылымының озгеруіне әсерін байқау.
Өндіруші мен тұтынушы аарасындағы экономикалық бірігу- өндірушінің
өнім сапасын жоғарылатуына, ал тұтынушы сапалы затты сатып ала отырып қаржы
үнемдеуіне алып келді. Өзара экономикалық қызығушылық және жауапкершілік
онімнің негізгі бағасына әр түрлі қолайсыз факторлардың әсер етуінен
ағымдағы баға шығады, мұнда жұмыс күші мен үнемдеу алдынала ескерілген.
Нарықтық экономика жағдайында бәсекелестік өндірушілерді тек кажеттілігі
бар тауарларды ғана өндіруге жетелейтін, негізгі реттеуші тетік болып
табылады. Латынның сопсиге (мақсатка жүгіру) сөзінен шыққан термин өн-
дірушілер мен сатушылар арасында сатып алушылар үшін талас-тартысты анық
сипаттайды. Нарықта бәсекелестердің мақсаты тауарды сатып алушыға сату
негізгі кұрал ретінде кәсіпорындағы сапалы маркетинг саналады.Бәсеке адал
ниетті жэне адал ниетті емес деген түсініктерге бөлінеді. Халықаралық
кұжаттарда адал ниетті емес бәсеке өнеркәсіп жэне сауда істерінде адал
әдетке қайшылық білдіретін кез келген іс-әрекет деп түсіндіріледі. Соның
ішінде, тиым салуға жататындар:
Бәсекелестің өнеркәсіптік немесе сауда-саттық қызметінде, кэсіпорындарда,
тауарлар өндіруде қым-қиғаш жағдай туғызатын іс-әрекет.
Бәсекелестің өнеркәсіптік немесе сауда қызметі, кәсіп-орын жэне оның тауары
туралы теріс ой туғызатын, жалған тұжырымдар жасау.
Сауда-саттық іс-әрекетпен айналысқанда тауардың сипаттамасы, дайындау
тэсілі, пайдалану қасиеті немесе оның көлемі жайлы қоғамды шатастыратын
пікірді пайымдау.Қазіргі таңда, адал ниетті емес бәсекенің бөтен немесе
соған ұқсас тауар белгісімен таңбалау, тапсырысты мақалалар, жалған ой
туғызатын ақпараттар және басқа да әдістері кең етек жайған.
Адал ниетті бәсеке жоғары тұтынушылық қасиеттерге ие тауарларға сұранысты
қалыптастыру мен тауар өткізуді ынталандыруды қарастырады. Бәсекелестіктің
міндетті шарты ұсыныстың сұраныстан асып түсуі болып табылады, эйтпесе
тауарлардың жетпеушілік жағдайында сатып алушылар сапасыз тауарды да алуға
мәжбүр болады.
Тауардың бәсекелестік артықшылығы оның бәсекеге қабілеттілігін кұрайды. Ол
дегеніміз басқа сондай тауарлармен салыстырғанда оның артықшылығын
көрсететін тұтынушылық және кұндық қасиеттердің жиынтығы.Бәсекеге
қабілеттілік - нарықтың талабын анықтайтын жэне тауардың басқа тауармен
салыстырғандағы оның сапалық жэне экономикалық қасиеттерін кешенді
бағалайтын кез келген тауардың негізгі маңызды сипаттамаларының бірі.
Бәсекеге қабілеттілік түсінігі салыстырмалы сипатқа ие. Ол нақты нарык пен
сатылым уақытының жағдайларына байланысты. Сатып алушылардың көпшілігі
қоғамдық қажеттіліктерге сай тауарларды сатып алады, сонымен бірге әр сатып
алушы өзінің қажеттіліктерін толық қанағаттандыратын тауарды алады. Сатып
алушылардың мінездерін зерттеу көрсеткендей, екі ұқсас тауар болса, сатып
алушы оның арзанын қалайтынын, егер сатылым бағалары бірдей болған жағдайда
сатып алушы тұтыну бағасының (қолдану шығындары) төменіне ұмтылатыны
белгілі.
Осылайша, өнімнің бәсекеге қабілеттілігі оның жоғары тұтынушылык қасиеттері
мен төмен бағасымен анықталады. Бәсекеге қабілеттілікті анықтайтын
тұтынушылық және құндық қасиеттер әр түрлі тауарлар үшін эр түрлі болады.
Мысалы, ұзақ қолданылатын және өндіріске қажетті күрделі тауарлар үшін
бәсекеге қабілеттілікті көрсететін көрсеткіштерге келесілер жатады:
тауардың пайдалану шеңберін анықтайтын атқарымдық міндетінің көрсеткіштері;
тауардың қолданыстағы ыңғайлылығы мен оның қауіпсіздігін сипаттайтын
пайдалану көрсеткіштері; тауарды сатып алу мен пайдалану шығындарын
сипаттайтын экономикалық көрсеткіштері; жоғарыда көрсетілмеген (сертификат,
сервистік кызмет көрсету), басқа бағалық емес көрсеткіштер. Бәсекеге
қабілеттілік салыстырмалы көрсеткіш екенін ескере отырып, оған қатысты
бағалау жүргізілетін басқа да оған ұқсастарды анықтау қажет. Ұқсастар көп
болған сайын, бэсекеге қабілеттілікті бағалаудың нәтижелері солғұрлым
нақтырақ болады.Өнімнің бэсекеге деген қабілеттілігін жоғарылатуда
сертификаттау үлкен рөл атқарады. Сертификаттау дегеніміз - өнімнің нақты
сипаттамаларының қажетті стандарттар мен басқа нормативті құжаттарға сай
екенін растауға бағыт-талған іс-әрекеттер жүйесі. Сертификаттау дамыған
елдер-де XX ғасырдың 60-жылдары пайда болды. Бұл елдердің нарықтарында
дамушы елдерден кең колданылатын тауарлар көптеп келе бастады. Соның
салдарынан сатып алушылар-да олардың сапасы туралы күмэн туа бастады.
Сертификат-тау сатып алушыны, онымен қатар алынып жатқан тауардың кауіпсіз
және жоғары сапаға ие екенін сендіру үшін қажет болды. Сөйтіп сертификаттау
жүргізу жүйесі біртіндеп дами бастады.
Сертификаттауды ұйымдастыру төмендегі кезекпен жүр-гізіледі:
1. Өндіруші бэсекелестік жағдайында сатып алушыға оның тауары қазіргі
талаптарға сай жэне бәсекеге қабілетті
деп дэлелдеуге мүдделі.
2. Сатып алушы өзінің алған тауарының қауіпсіз жэне бәсекеге қабілетті
екендігіне көз жеткізуі керек.
3. Қоғам өздерінің басқару органдары аркылы өндіруші-ден оның тауары
қауіпсіз екендігіне дэлелді талап ете алады.
4. Өндіруші оның тауары жеке тұтынушыға ғана емес, сонымен бірге жалпы
қоғамға пайдалы деген пікір қалып-тастыруды қалайды.
5. Өндіруші өзінің өніміне сертификат алу үшін стандарттауды
ұйымдастыратын бас ұйыммен хабарласады.
6. Стандарттау бойынша ұйым немесе өндірушінің өзі
өнім сертификаттауы бойынша кешенді жұмыстарды жүзеге
асыратын ұйымды анықтайды.
7. Сертификаттау жасайтын ұйым сынау зертханаларының көмегімен
сертификацияланып жатқан өнімнің нақты сипаттамаларын анықтап, сертификат
беру жөнінде қорытынды дайындайды.
8. Сертификаттау жасайтын ұйым сынақтан өткен өнім үшін өндірушіге
сертификат береді.
Сертификаттауды жүргізу барысында оған қатысушалар арасында жауапкершілік
былай бөлінеді:
1. Өнім өндіруші кез келген шығарылған өнімнің сапа-сы ұлттық стандарттар
мен техникалық шарттарға сай екеніне жауапты болады.
2. Жабдықтаушы өзі жеткізіп отырған өнімнің сертифи-каты бар екеніне
жауапты болады.
3. Сертификаттау жасау ұйымы берген сертификаты заңды екеніне жауапты
болады.
4. Сынау зертханасы өткізілген сынақтар нәтижесініңдұ-рыс екеніне жауап
береді.
Сертификаттау үдерісінің негізгі катысушыларының қыз-меті қазақстандық және
халықаралық кұжаттарға сай белгі-ленген.
Сертификаттау үдерісін анықтайтын негізгі құжат сан-дарттау бойынша
халықаралык ұйымның стандарты ИСО-9000 жатады.
ИСО-9000 стандарттары өнім мен қызметтің сапасын жоғарылату тұжырымдамасын
кұрайды. Ол келесілерден тұрады:
• сапа саласында кәсіпорын басшылығының саясатын көрсететін сапа жүйесі
кұрылып, құжатқа түсірілуі керек;
• сапа жүйесі тауарға тиісті оның өмірлік циклінің барлық сатыларын қамтуы
керек;
• сапа жүйесі тиімдігін талдай отырып, кэсіпорынның ішкі жұмысын өздері
кадағалап отыруы керек;
•сапаны қамтамасыз ететін шығындарды бағалап, талдау жасап отыру
керек.Кәсіпорынның сапа саласындағы саясаты жоғары басшылықпен
қалыптастырылады. Сапа жүйесі сапа саласындагы саясатты жүзеге асыратын
құрал есебінде пайдаланылады.
Нарықтық жағдайда тұтынушының қанағаттануы тауарға деген өзінің
ерекшелігінің жиынтығы сатын алу сату актісінде көрінеді Мұндай
ерекшеліктің үйлесті өндіруші мен тұтынушының мүдделерінің сақталуы
негізінде тауарлар және тұтынушылар талабының сипаттамасын, сол сияқты
нарық жағдайында тауардың толық сәйкестігін бәсекенің жарамдылығы деп
атайды.
Өнімнің бәсекеге жарамдылығы ерекше жағдайын қанағаттандыруына мүмкіндік
беретін тұтыну кешенінің (сапалық және сандық) сипаттамасын анықтайды.
Бәсекеге жарамдылығы өнім рынокта жеңіл және тез сатылады. Әрбір сатып
алушы өзінің жеке мұқтажын ең жоғары қанағаттандыратын тауарды ғана алады.
Жалпы алғанда, сатып алушылар бағалармен салыстырғанда қоғамдық мұқтажына
толық сәйкес келетін тауарды сатып алады. Сондықтан, сатып алушының тауарға
деген қанағаттанушылық деңгейінде жеке дара көрсеткіштер пікір жиынтығын
құрайды, оның тағы да нарықтың пайда болу қарасында қалыптасады.
Сонымен, тауарға бәсекенің жарамдылығын, оның сапалың және құндық
сипаттамасының жиынтығы деп түсінуге болады. Ол сатып алушының нақтылы
мұқтажын қанағаттандыруды қамтамасыз етеді және сатып алушы үшін тиімділігі
ұқсас тауар — бәсекелестер ерекшеленеді.
Бұл маңызды көрсеткішті анықтаудың бірнеше тәсілдері белгілі. Олардың ең
көп таралғандарына қысқаша тоқталайық.
Бірінші тәсіл. Техникаға бәсекенің жарамдылығын анықтайтын белгісі - бұл
тауарды тұтыну бағаны болып табылады. Ол мынадай формуламен анықталады:Бт =
Бс Шт мұнда, Бт — тұтыну бағасы Бс — сатылу бағасы
Шт — бұл өнімді тұтынушылардың шығындары (оның барлық норматавтік мерзім
ішіндегі қызметі)Екінші тәсіл. Тауардың бәсекелестік жарамдылығын
анықтағанда бұл тәсіл екі өлшемді еске алуы мүмкін; өнімнің өзіндік құны,
тауарды сату және оның сапалылық деңгейі. Сөзсіз, бәсекеге жарамдылығы
артытырақ болатын тауар оны өндіруге, сатуға кеткен шығындар ең төмен, ал
сапа деңгейі бәсекелес тауарға қарағанда жоғарылау болатын болса.
Үшінші тәсіл. Бұл тәсіл техниканың деңгейін және сату бағасын есепке ала
отырып, бәсекелестік тауарларды қалыптастыруға негізделген. Бұл тәсілге
сәйкес басымда салыстырмалы сапаның сандық көрсеткіштерінің деңгейі және
базалық үлгілер (тауар) мына формуламен анықталады:
КК = ККэ ККт ККс мұнда, КК — тауар деңгейінің кешенді көрсеткіші;
ККэ — эстетико-аргономикалық деңгейінің кешенді көрсеткіші;
ККт — техникалық деңгейдің кешенді көрсеткіші;
КҚс — көрсеткіш кешенінің сектімділігі.
Төртінші тәсіл. Бұл тәсілде бәсекеге жарамдылықтың деңгейі қалай
техникалық, солай экономикалық параметрге салыстыру негізінде анықталады.
Сонымен, техникалық параметрден тек сатып алушылар осындай ең жоғары
деңгейде қызықтыратындарды таңдайды.
Қорыта айтқанда, біздің республикада өткізіліп жатқан нарыққа көшу сапа
және өнімнің бәсекеге жарамдылығы жөніндегі мәселеге жаңадан қарауға мәжбүр
етеді. Егер бүгін емес, ол ертең бәсекелестік нарығының дамуы өнімнің
сапалық даму серпінің және деңгейін арттыруға еріксіз көндіретін болады.
Әлемдік қауымдастықтың қазіргі экономикасы өтпелі экономика ретінде
сипатталады: бір елдер, бұрынғы социалистік елдерді қосып алып нарықтық
экономикаға өтуде, дамушы елдердің бір қатары дамудың индустриалдыға
дейінгі деңгейіннен индустриалды дәуірге өтуде, индустриалды дамыған елдер
индустриалдықтан ақпараттық дәуірге өтуде.
Ақпараттық дәуірде тұтынушылардың мұқтаждықтары мен сұраныстары көп қырлы
және ұлттық рыноктар рамкаларынан алыстауда, сұраныстар мінезі өзіндік
сипат алып және де өзінің құрылымы бойынш а әр түрлі болуда.
Фирма, егер ол нарықта үлгеруге ұмтылса, мына ережені бұлжытпай орындауы
тиіс: табыстарды көбейтуді, шығындарды азайту арқылы емес, сату көлемін
арттыру болса да.
Зерттеудің мақсаты мен тіндеттері. Жалпы қабылдағандай, фирма басшысы
білімді және жан – жақты болса да, менеджерлер мен инженерлердің қандай
таланттары мен қабілеттері болғанымен, бағалық емес, қатаң бәсеке
жағдайларында, яғни тұтынушылар сұраныстарының құрылымында бірінші орынға
жаңашылдық, сапа, дизайн, жиі жаңарту мен әр алуан ассортимент, сатудан
кейінгі жоғары деңгейдегі сервис қойылғанда, өз фирмасында өндірістік
шығындар деңгейін белгілі бір шекарасынан төмен азайту мүмкін еместігіне
көзі жетеді.
Микроэкономика саласындағы мамандардың бағалауынша кез – келген фирма үшін
кез – келген экономика үшін шаруашылық қызметтің бағдары болып әлемдік
сыныпты қазіргі заманға сай кәсіпорындарда өндірісті ұйымдастыруы болуы
тиіс және мына параметрлерге сәйкес келуі тиіс:
1. үлкен икемділігі, өнім ассортиментін тез өзгертуге және өнімді жиі
жаңарту қабілеттер болуы керек. Стандартталған өнімнің қатаң стандартқа
негізделген жаппай өндірісі тұтынушылардың тез өзгеретін сұраныстарына
бейімделуге қабілетсіз және оның салдары төлем төлей алмауға әкеледі;
2. фирма жаңа технология мен өндірісті ұйымдастырудың жаңа нышандарына
көшуге ұмтылуы тиіс. Өндіріс технологиясы күрделі екені соншалықты, қазір
еңбек бөлінісі мен ұйымдастырудың басқа да нышандарын әсіресе фирма
өнімдерінің бәсекеге қабілеттілігі туралы мәселе шынымен қойылған жағдайда
қажет етеді;
3. фирмаға өзінің өнімінің сапасын және сатудан кейінгі сервистің деңгейіне
көтеруге ерекше көңіл бөлуі керек. Өнімнің сапасы — бұл белгілі
мұқтаждылықты қанағаттандыруға үлкен себепші болатын өнімнің пайдалылығының
жиынтық ерекшелігі. Өнімнің сапалылығы тек техникалық, тауар тану ғана
емес, сонымен қатар ең маңызды экономикалық санаты болып табылады.
Экономикалық санаты ретінде ол тұтыну құнына тығыз байланысты. Егер де
тұтыну құны — бұл жалпы алғанда тауардың пайдалылығы болса, ал онімнің
сапалылығы — бұл оны пайдаланудағы нақтылы жағдайда тұтыну құнының
деңгейіндегі көрінуі.
Өнімнің сапа деңгейі оның сапалық көрсеткіштері жүйесі негізінде
анықталады. Бұл деңгейді анықтау үшін мұның әрбір көрсеткіштерінің сандық
маңызын білу және ұқсастық өнім көрсеткіштерімен салыстыру қажет.
Бәсекеге жарамдылығы өнім рынокта жеңіл және тез сатылады. Әрбір сатып
алушы өзінің жеке мұқтажын ең жоғары қанағаттандыратын тауарды ғана алады.
Жалпы алғанда, сатып алушылар бағалармен салыстырғанда қоғамдық мұқтажына
толық сәйкес келетін тауарды сатып алады. Сондықтан, сатып алушының тауарға
деген қанағаттанушылық деңгейінде жеке дара көрсеткіштер пікір жиынтығын
құрайды, оның тағы да нарықтың пайда болу қарасында қалыптасады.
ІІ. Өнімнің сапасына қойылатын талаптар
Тұтынушылардың өнім сапасына деген талаптары бүгін тек, өсіп қана
қойған жоқ, және де өзінің сипатын түбірмен өзгертті. Қазір жақсы өнімді
шығару аз, сонымен бірге сатудан кейінгі сервисті ұйымдастыруды,
тұтынушылардың жоғары деңгейдегі өзіндік сұраныстарына қосымша фирмалық
қызметтерді көрсету туралы ойлау керек.
Нарықты орта жағдайында және кәсіпорынның толық экономикалық, құқықтық
өзінше еркіндік алуы, оған көптеген қосымша міндеттер жүктейді.
Кәсіпорынның айналысатын қызметі, шеңбері ұлғаяды. Мемлекеттік экономика
жағдайында негізгі буынның іс - әрекеті тек қана өндірістік қызметпен
тұйықталды. Кәсіпорын өзінің экономикалық және әлеуметтік қызметін жалпы
мемлекеттік шаруашылық механизмі арқылы жүзеге асырады. Аралас әрі
әлеуметтік – бағытталған нарықтық экономика жағдайында мемлекет кәсіпорынға
иелік құқ бере отырып, оның өз мүлкін, өндірген өнімін және тапқан
табыстарын пайдалану мен жаратуды, кәсіпорын шығындары арқылы әлеуметтік
шаралардың бір бөлігін жүктейді. Сондықтан да барлық кәсіпорындар меншік
түріне байланыссыз – ақ экономикалық қызметті ғана емес, әлеуметтік
қызметті де атқаруға міндетті. Ендеше экономикалық қызметтің құрылымын
қарастырамыз:
− өндірістік қызмет, бұл қоғамдық тұтынуды қанағаттандыру үшін қажетті
тауар мен қызмет өндірісімен байланысты;
− алынған табысты бөлу мен мақсатты қолдану қызметі, мұнда өндіріс іс -
әрекетінен алынған табыс өндірісті ұлғайтуға және ұжымды әлеуметтік
дамытуға жұмсалады;
− жаңа жағдайда кәсіпорын ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ---------------------------- ----------------------------------- ------
------------------3
І. Өнімнің сапасы оның бәсекелестігінің көрсеткіші -------------------------
------4
ІІ. Өнімнің сапасына қойылатын талаптар--------------------------- ----------
------10
ІІІ. Сапаны басқарудың әлемдік тәжірибесі------------------------- ----------
------13
IV. Пайдаланылған әдебиеттер------------------------- -----------------------
---------19
КІРІСПЕ
Кәсіпорын шаруашылығының негізгі ережесі Пайданы көбейту үшін
өндіріс шығындарын азайту керек деген қағида болды. Осы классикалық ереже
еркін, жетілген нарықтық бәсеке жағдайында бас тартпай жұмыс істеді.
Бұл жағдай сол кездегі өнеркәсіп фирмаларының шаруашылық қызметтері,
шығарылған өнім ассортименті және өткізу рыноктары салыстырмалы түрде
тұрақты болуымен түсіндіріледі. Тұрақты рынокта фирмалар осы нарықта
өздерінің белгілі бір үлесі үшін күресті. Фирманың стратегиялық мақсаты
сатуда бағаларды және өндіріс шығындарын азайту арқылы өзінің үлесін
көбейту болды.Осы дәуір, еркін бәсеке дәуірі теоретикалық экономикаға
баға бәсеке дәуірі ретінде белгілі. Осы уақытта бәсекелестеріне қарағанда
сондай өнімге бағасы төмен фирма алға шықты.Осы бойынша америка ғылымы,
экономист, П. Самуэльсон: Тауар өндірушілер бағалар бәсекесіне қарсы
тұра алады және өздерінің пайдасын максимум деңгейге дейін көтере
алады, тек қана шығындарды минумум деңгейге дейін азайтқанда, бұл өз
кезегінде өндірістің ең тиімді әдістерін ендіргенде ғана қол
жеткізіледі - деп жазды. Әлемдік қауымдастықтың қазіргі экономикасы
өтпелі экономика ретінде сипатталады: бір елдер, бұрынғы социалистік
елдерді қосып алып нарықтық экономикаға өтуде, дамушы елдердің бір
қатары дамудың индустриалдыға дейінгі деңгейіннен индустриалды дәуірге
өтуде, индустриалды дамыған елдер индустриалдықтан ақпараттық дәуірге
өтуде. Ақпараттық дәуірде тұтынушылардың мұқтаждықтары мен сұраныстары
көн қырлы және ұлттық рыноктар рамкаларынан алыстауда, сұраныстар
мінезі өзіндік сипат алып және де өзінің құрылымы бойынша әр түрлі
болуда.Фирма, егер ол нарықта үлгеруге ұмтылса, мына ережені бұлжытпай
орындауы тиіс: табыстарды көбейтуді, шығындарды азайту арқылы емес, сату
көлемін арттыру керек. Фирмаға өзінің өнімінің сапасын және сатудан
кейінгі сервистің деңгейіне көтеруге ерекше көңіл бөлуі керек.
Тұтынушылардың өнім сапасына деген талаптары бүгін тек, өсіп қана қойған
жоқ, және де өзінің сипатын түбірмен өзгертті. Қазір жақсы өнімді шығару
аз, сонымен бірге сатудан кейінгі сервисті ұйымдастыруды, тұтынушылардың
жоғары деңгейдегі өзіндік сұраныстарына қосымша фирмалық қызметтерді
көрсету туралы ойлау керек.
І. Өнімнің сапасы оның бәсекелестігінің көрсеткіші
Өнім бәсекеге қабілетті болу үшін , ол өзінің қасиеттерін басқа
аналогтардан гөрі жақсы атқарып, және мықты беріктік қасиетке ие болуында.
Және басқа өндірушілерге қарағанда тұтынушының сұранысына сай келетін
жақсырақ жағдай туғыза білу керек.Бірақ та кейбір өнімдер сапасы бірдей
немесе тіпті сәл төмендеу болса да бәсекеге қабілетті бола алады. Өйткені,
тұтынушыныны қызықтыратын жағдайларға, бір өнімді алудағы үйреншікті әдеті,
өнімнің фирмасы, маркасы, өнімнің қандай да бір ерекше белгісі, отбасылық
дәстүрі т.с.с. факторлар әсер етуі мүмкін. Соңғы жылдары өнімнің бәсекеге
қабілеттілігіне көбірек әсер ететін жағдайларға- тұтынушыларға өз өнімін
басқа бәсекелестерінен бұрын жеткізіп, бәрінін жақсы күтіп, ең жоғарғы
севис көрсету жатады. Өнімнің бәсекеге қабілеттілігі – кездейсоқ жағдай
болуы мүмкін. Бұндай жағдай белгілі бір экономикалық жағдайларда болуы
мүмкін: көбінесе кіші бизнесте, одан сирегірек- орта бизнесте болады. Үлкен
өндірушілер мұндай кездейсоқ бәсекеге қабілетті болып қалуына сенбейтініне
көп болды. Олар нарықты мұқият зерттейді, тұтынушылардың мүмкіндіктері мен
сұраныстарын ескеріп, маркетингтік зерттеулер жүргізеді. Егер өндірушінің
жолы болып оның өнімі бәсекеге қабілетті болып қалса, оған біріншіден,
тұтынушылардың осы өнімді таңдаудағы негізгі себебін біліп, екіншіден, осы
ұтып алған деңгейді сақтап қалуда көп жұмыс жасалуы тиіс.
Еліміздің экономикасының дамуындағы жаңа кезеңінде ұсыныс пен
сұраныс арасындағы озара байланыс күшейген. Бұл тұтынушының өнім сапасын
бағалаудағы ролінің жоғарылатады. Осыған орай барлық сұраныстардың
жиынтығынан ең негізгі соңғы сұраныстарын бөліп алып олардың ондіріс
құрылымының озгеруіне әсерін байқау.
Өндіруші мен тұтынушы аарасындағы экономикалық бірігу- өндірушінің
өнім сапасын жоғарылатуына, ал тұтынушы сапалы затты сатып ала отырып қаржы
үнемдеуіне алып келді. Өзара экономикалық қызығушылық және жауапкершілік
онімнің негізгі бағасына әр түрлі қолайсыз факторлардың әсер етуінен
ағымдағы баға шығады, мұнда жұмыс күші мен үнемдеу алдынала ескерілген.
Нарықтық экономика жағдайында бәсекелестік өндірушілерді тек кажеттілігі
бар тауарларды ғана өндіруге жетелейтін, негізгі реттеуші тетік болып
табылады. Латынның сопсиге (мақсатка жүгіру) сөзінен шыққан термин өн-
дірушілер мен сатушылар арасында сатып алушылар үшін талас-тартысты анық
сипаттайды. Нарықта бәсекелестердің мақсаты тауарды сатып алушыға сату
негізгі кұрал ретінде кәсіпорындағы сапалы маркетинг саналады.Бәсеке адал
ниетті жэне адал ниетті емес деген түсініктерге бөлінеді. Халықаралық
кұжаттарда адал ниетті емес бәсеке өнеркәсіп жэне сауда істерінде адал
әдетке қайшылық білдіретін кез келген іс-әрекет деп түсіндіріледі. Соның
ішінде, тиым салуға жататындар:
Бәсекелестің өнеркәсіптік немесе сауда-саттық қызметінде, кэсіпорындарда,
тауарлар өндіруде қым-қиғаш жағдай туғызатын іс-әрекет.
Бәсекелестің өнеркәсіптік немесе сауда қызметі, кәсіп-орын жэне оның тауары
туралы теріс ой туғызатын, жалған тұжырымдар жасау.
Сауда-саттық іс-әрекетпен айналысқанда тауардың сипаттамасы, дайындау
тэсілі, пайдалану қасиеті немесе оның көлемі жайлы қоғамды шатастыратын
пікірді пайымдау.Қазіргі таңда, адал ниетті емес бәсекенің бөтен немесе
соған ұқсас тауар белгісімен таңбалау, тапсырысты мақалалар, жалған ой
туғызатын ақпараттар және басқа да әдістері кең етек жайған.
Адал ниетті бәсеке жоғары тұтынушылық қасиеттерге ие тауарларға сұранысты
қалыптастыру мен тауар өткізуді ынталандыруды қарастырады. Бәсекелестіктің
міндетті шарты ұсыныстың сұраныстан асып түсуі болып табылады, эйтпесе
тауарлардың жетпеушілік жағдайында сатып алушылар сапасыз тауарды да алуға
мәжбүр болады.
Тауардың бәсекелестік артықшылығы оның бәсекеге қабілеттілігін кұрайды. Ол
дегеніміз басқа сондай тауарлармен салыстырғанда оның артықшылығын
көрсететін тұтынушылық және кұндық қасиеттердің жиынтығы.Бәсекеге
қабілеттілік - нарықтың талабын анықтайтын жэне тауардың басқа тауармен
салыстырғандағы оның сапалық жэне экономикалық қасиеттерін кешенді
бағалайтын кез келген тауардың негізгі маңызды сипаттамаларының бірі.
Бәсекеге қабілеттілік түсінігі салыстырмалы сипатқа ие. Ол нақты нарык пен
сатылым уақытының жағдайларына байланысты. Сатып алушылардың көпшілігі
қоғамдық қажеттіліктерге сай тауарларды сатып алады, сонымен бірге әр сатып
алушы өзінің қажеттіліктерін толық қанағаттандыратын тауарды алады. Сатып
алушылардың мінездерін зерттеу көрсеткендей, екі ұқсас тауар болса, сатып
алушы оның арзанын қалайтынын, егер сатылым бағалары бірдей болған жағдайда
сатып алушы тұтыну бағасының (қолдану шығындары) төменіне ұмтылатыны
белгілі.
Осылайша, өнімнің бәсекеге қабілеттілігі оның жоғары тұтынушылык қасиеттері
мен төмен бағасымен анықталады. Бәсекеге қабілеттілікті анықтайтын
тұтынушылық және құндық қасиеттер әр түрлі тауарлар үшін эр түрлі болады.
Мысалы, ұзақ қолданылатын және өндіріске қажетті күрделі тауарлар үшін
бәсекеге қабілеттілікті көрсететін көрсеткіштерге келесілер жатады:
тауардың пайдалану шеңберін анықтайтын атқарымдық міндетінің көрсеткіштері;
тауардың қолданыстағы ыңғайлылығы мен оның қауіпсіздігін сипаттайтын
пайдалану көрсеткіштері; тауарды сатып алу мен пайдалану шығындарын
сипаттайтын экономикалық көрсеткіштері; жоғарыда көрсетілмеген (сертификат,
сервистік кызмет көрсету), басқа бағалық емес көрсеткіштер. Бәсекеге
қабілеттілік салыстырмалы көрсеткіш екенін ескере отырып, оған қатысты
бағалау жүргізілетін басқа да оған ұқсастарды анықтау қажет. Ұқсастар көп
болған сайын, бэсекеге қабілеттілікті бағалаудың нәтижелері солғұрлым
нақтырақ болады.Өнімнің бэсекеге деген қабілеттілігін жоғарылатуда
сертификаттау үлкен рөл атқарады. Сертификаттау дегеніміз - өнімнің нақты
сипаттамаларының қажетті стандарттар мен басқа нормативті құжаттарға сай
екенін растауға бағыт-талған іс-әрекеттер жүйесі. Сертификаттау дамыған
елдер-де XX ғасырдың 60-жылдары пайда болды. Бұл елдердің нарықтарында
дамушы елдерден кең колданылатын тауарлар көптеп келе бастады. Соның
салдарынан сатып алушылар-да олардың сапасы туралы күмэн туа бастады.
Сертификат-тау сатып алушыны, онымен қатар алынып жатқан тауардың кауіпсіз
және жоғары сапаға ие екенін сендіру үшін қажет болды. Сөйтіп сертификаттау
жүргізу жүйесі біртіндеп дами бастады.
Сертификаттауды ұйымдастыру төмендегі кезекпен жүр-гізіледі:
1. Өндіруші бэсекелестік жағдайында сатып алушыға оның тауары қазіргі
талаптарға сай жэне бәсекеге қабілетті
деп дэлелдеуге мүдделі.
2. Сатып алушы өзінің алған тауарының қауіпсіз жэне бәсекеге қабілетті
екендігіне көз жеткізуі керек.
3. Қоғам өздерінің басқару органдары аркылы өндіруші-ден оның тауары
қауіпсіз екендігіне дэлелді талап ете алады.
4. Өндіруші оның тауары жеке тұтынушыға ғана емес, сонымен бірге жалпы
қоғамға пайдалы деген пікір қалып-тастыруды қалайды.
5. Өндіруші өзінің өніміне сертификат алу үшін стандарттауды
ұйымдастыратын бас ұйыммен хабарласады.
6. Стандарттау бойынша ұйым немесе өндірушінің өзі
өнім сертификаттауы бойынша кешенді жұмыстарды жүзеге
асыратын ұйымды анықтайды.
7. Сертификаттау жасайтын ұйым сынау зертханаларының көмегімен
сертификацияланып жатқан өнімнің нақты сипаттамаларын анықтап, сертификат
беру жөнінде қорытынды дайындайды.
8. Сертификаттау жасайтын ұйым сынақтан өткен өнім үшін өндірушіге
сертификат береді.
Сертификаттауды жүргізу барысында оған қатысушалар арасында жауапкершілік
былай бөлінеді:
1. Өнім өндіруші кез келген шығарылған өнімнің сапа-сы ұлттық стандарттар
мен техникалық шарттарға сай екеніне жауапты болады.
2. Жабдықтаушы өзі жеткізіп отырған өнімнің сертифи-каты бар екеніне
жауапты болады.
3. Сертификаттау жасау ұйымы берген сертификаты заңды екеніне жауапты
болады.
4. Сынау зертханасы өткізілген сынақтар нәтижесініңдұ-рыс екеніне жауап
береді.
Сертификаттау үдерісінің негізгі катысушыларының қыз-меті қазақстандық және
халықаралық кұжаттарға сай белгі-ленген.
Сертификаттау үдерісін анықтайтын негізгі құжат сан-дарттау бойынша
халықаралык ұйымның стандарты ИСО-9000 жатады.
ИСО-9000 стандарттары өнім мен қызметтің сапасын жоғарылату тұжырымдамасын
кұрайды. Ол келесілерден тұрады:
• сапа саласында кәсіпорын басшылығының саясатын көрсететін сапа жүйесі
кұрылып, құжатқа түсірілуі керек;
• сапа жүйесі тауарға тиісті оның өмірлік циклінің барлық сатыларын қамтуы
керек;
• сапа жүйесі тиімдігін талдай отырып, кэсіпорынның ішкі жұмысын өздері
кадағалап отыруы керек;
•сапаны қамтамасыз ететін шығындарды бағалап, талдау жасап отыру
керек.Кәсіпорынның сапа саласындағы саясаты жоғары басшылықпен
қалыптастырылады. Сапа жүйесі сапа саласындагы саясатты жүзеге асыратын
құрал есебінде пайдаланылады.
Нарықтық жағдайда тұтынушының қанағаттануы тауарға деген өзінің
ерекшелігінің жиынтығы сатын алу сату актісінде көрінеді Мұндай
ерекшеліктің үйлесті өндіруші мен тұтынушының мүдделерінің сақталуы
негізінде тауарлар және тұтынушылар талабының сипаттамасын, сол сияқты
нарық жағдайында тауардың толық сәйкестігін бәсекенің жарамдылығы деп
атайды.
Өнімнің бәсекеге жарамдылығы ерекше жағдайын қанағаттандыруына мүмкіндік
беретін тұтыну кешенінің (сапалық және сандық) сипаттамасын анықтайды.
Бәсекеге жарамдылығы өнім рынокта жеңіл және тез сатылады. Әрбір сатып
алушы өзінің жеке мұқтажын ең жоғары қанағаттандыратын тауарды ғана алады.
Жалпы алғанда, сатып алушылар бағалармен салыстырғанда қоғамдық мұқтажына
толық сәйкес келетін тауарды сатып алады. Сондықтан, сатып алушының тауарға
деген қанағаттанушылық деңгейінде жеке дара көрсеткіштер пікір жиынтығын
құрайды, оның тағы да нарықтың пайда болу қарасында қалыптасады.
Сонымен, тауарға бәсекенің жарамдылығын, оның сапалың және құндық
сипаттамасының жиынтығы деп түсінуге болады. Ол сатып алушының нақтылы
мұқтажын қанағаттандыруды қамтамасыз етеді және сатып алушы үшін тиімділігі
ұқсас тауар — бәсекелестер ерекшеленеді.
Бұл маңызды көрсеткішті анықтаудың бірнеше тәсілдері белгілі. Олардың ең
көп таралғандарына қысқаша тоқталайық.
Бірінші тәсіл. Техникаға бәсекенің жарамдылығын анықтайтын белгісі - бұл
тауарды тұтыну бағаны болып табылады. Ол мынадай формуламен анықталады:Бт =
Бс Шт мұнда, Бт — тұтыну бағасы Бс — сатылу бағасы
Шт — бұл өнімді тұтынушылардың шығындары (оның барлық норматавтік мерзім
ішіндегі қызметі)Екінші тәсіл. Тауардың бәсекелестік жарамдылығын
анықтағанда бұл тәсіл екі өлшемді еске алуы мүмкін; өнімнің өзіндік құны,
тауарды сату және оның сапалылық деңгейі. Сөзсіз, бәсекеге жарамдылығы
артытырақ болатын тауар оны өндіруге, сатуға кеткен шығындар ең төмен, ал
сапа деңгейі бәсекелес тауарға қарағанда жоғарылау болатын болса.
Үшінші тәсіл. Бұл тәсіл техниканың деңгейін және сату бағасын есепке ала
отырып, бәсекелестік тауарларды қалыптастыруға негізделген. Бұл тәсілге
сәйкес басымда салыстырмалы сапаның сандық көрсеткіштерінің деңгейі және
базалық үлгілер (тауар) мына формуламен анықталады:
КК = ККэ ККт ККс мұнда, КК — тауар деңгейінің кешенді көрсеткіші;
ККэ — эстетико-аргономикалық деңгейінің кешенді көрсеткіші;
ККт — техникалық деңгейдің кешенді көрсеткіші;
КҚс — көрсеткіш кешенінің сектімділігі.
Төртінші тәсіл. Бұл тәсілде бәсекеге жарамдылықтың деңгейі қалай
техникалық, солай экономикалық параметрге салыстыру негізінде анықталады.
Сонымен, техникалық параметрден тек сатып алушылар осындай ең жоғары
деңгейде қызықтыратындарды таңдайды.
Қорыта айтқанда, біздің республикада өткізіліп жатқан нарыққа көшу сапа
және өнімнің бәсекеге жарамдылығы жөніндегі мәселеге жаңадан қарауға мәжбүр
етеді. Егер бүгін емес, ол ертең бәсекелестік нарығының дамуы өнімнің
сапалық даму серпінің және деңгейін арттыруға еріксіз көндіретін болады.
Әлемдік қауымдастықтың қазіргі экономикасы өтпелі экономика ретінде
сипатталады: бір елдер, бұрынғы социалистік елдерді қосып алып нарықтық
экономикаға өтуде, дамушы елдердің бір қатары дамудың индустриалдыға
дейінгі деңгейіннен индустриалды дәуірге өтуде, индустриалды дамыған елдер
индустриалдықтан ақпараттық дәуірге өтуде.
Ақпараттық дәуірде тұтынушылардың мұқтаждықтары мен сұраныстары көп қырлы
және ұлттық рыноктар рамкаларынан алыстауда, сұраныстар мінезі өзіндік
сипат алып және де өзінің құрылымы бойынш а әр түрлі болуда.
Фирма, егер ол нарықта үлгеруге ұмтылса, мына ережені бұлжытпай орындауы
тиіс: табыстарды көбейтуді, шығындарды азайту арқылы емес, сату көлемін
арттыру болса да.
Зерттеудің мақсаты мен тіндеттері. Жалпы қабылдағандай, фирма басшысы
білімді және жан – жақты болса да, менеджерлер мен инженерлердің қандай
таланттары мен қабілеттері болғанымен, бағалық емес, қатаң бәсеке
жағдайларында, яғни тұтынушылар сұраныстарының құрылымында бірінші орынға
жаңашылдық, сапа, дизайн, жиі жаңарту мен әр алуан ассортимент, сатудан
кейінгі жоғары деңгейдегі сервис қойылғанда, өз фирмасында өндірістік
шығындар деңгейін белгілі бір шекарасынан төмен азайту мүмкін еместігіне
көзі жетеді.
Микроэкономика саласындағы мамандардың бағалауынша кез – келген фирма үшін
кез – келген экономика үшін шаруашылық қызметтің бағдары болып әлемдік
сыныпты қазіргі заманға сай кәсіпорындарда өндірісті ұйымдастыруы болуы
тиіс және мына параметрлерге сәйкес келуі тиіс:
1. үлкен икемділігі, өнім ассортиментін тез өзгертуге және өнімді жиі
жаңарту қабілеттер болуы керек. Стандартталған өнімнің қатаң стандартқа
негізделген жаппай өндірісі тұтынушылардың тез өзгеретін сұраныстарына
бейімделуге қабілетсіз және оның салдары төлем төлей алмауға әкеледі;
2. фирма жаңа технология мен өндірісті ұйымдастырудың жаңа нышандарына
көшуге ұмтылуы тиіс. Өндіріс технологиясы күрделі екені соншалықты, қазір
еңбек бөлінісі мен ұйымдастырудың басқа да нышандарын әсіресе фирма
өнімдерінің бәсекеге қабілеттілігі туралы мәселе шынымен қойылған жағдайда
қажет етеді;
3. фирмаға өзінің өнімінің сапасын және сатудан кейінгі сервистің деңгейіне
көтеруге ерекше көңіл бөлуі керек. Өнімнің сапасы — бұл белгілі
мұқтаждылықты қанағаттандыруға үлкен себепші болатын өнімнің пайдалылығының
жиынтық ерекшелігі. Өнімнің сапалылығы тек техникалық, тауар тану ғана
емес, сонымен қатар ең маңызды экономикалық санаты болып табылады.
Экономикалық санаты ретінде ол тұтыну құнына тығыз байланысты. Егер де
тұтыну құны — бұл жалпы алғанда тауардың пайдалылығы болса, ал онімнің
сапалылығы — бұл оны пайдаланудағы нақтылы жағдайда тұтыну құнының
деңгейіндегі көрінуі.
Өнімнің сапа деңгейі оның сапалық көрсеткіштері жүйесі негізінде
анықталады. Бұл деңгейді анықтау үшін мұның әрбір көрсеткіштерінің сандық
маңызын білу және ұқсастық өнім көрсеткіштерімен салыстыру қажет.
Бәсекеге жарамдылығы өнім рынокта жеңіл және тез сатылады. Әрбір сатып
алушы өзінің жеке мұқтажын ең жоғары қанағаттандыратын тауарды ғана алады.
Жалпы алғанда, сатып алушылар бағалармен салыстырғанда қоғамдық мұқтажына
толық сәйкес келетін тауарды сатып алады. Сондықтан, сатып алушының тауарға
деген қанағаттанушылық деңгейінде жеке дара көрсеткіштер пікір жиынтығын
құрайды, оның тағы да нарықтың пайда болу қарасында қалыптасады.
ІІ. Өнімнің сапасына қойылатын талаптар
Тұтынушылардың өнім сапасына деген талаптары бүгін тек, өсіп қана
қойған жоқ, және де өзінің сипатын түбірмен өзгертті. Қазір жақсы өнімді
шығару аз, сонымен бірге сатудан кейінгі сервисті ұйымдастыруды,
тұтынушылардың жоғары деңгейдегі өзіндік сұраныстарына қосымша фирмалық
қызметтерді көрсету туралы ойлау керек.
Нарықты орта жағдайында және кәсіпорынның толық экономикалық, құқықтық
өзінше еркіндік алуы, оған көптеген қосымша міндеттер жүктейді.
Кәсіпорынның айналысатын қызметі, шеңбері ұлғаяды. Мемлекеттік экономика
жағдайында негізгі буынның іс - әрекеті тек қана өндірістік қызметпен
тұйықталды. Кәсіпорын өзінің экономикалық және әлеуметтік қызметін жалпы
мемлекеттік шаруашылық механизмі арқылы жүзеге асырады. Аралас әрі
әлеуметтік – бағытталған нарықтық экономика жағдайында мемлекет кәсіпорынға
иелік құқ бере отырып, оның өз мүлкін, өндірген өнімін және тапқан
табыстарын пайдалану мен жаратуды, кәсіпорын шығындары арқылы әлеуметтік
шаралардың бір бөлігін жүктейді. Сондықтан да барлық кәсіпорындар меншік
түріне байланыссыз – ақ экономикалық қызметті ғана емес, әлеуметтік
қызметті де атқаруға міндетті. Ендеше экономикалық қызметтің құрылымын
қарастырамыз:
− өндірістік қызмет, бұл қоғамдық тұтынуды қанағаттандыру үшін қажетті
тауар мен қызмет өндірісімен байланысты;
− алынған табысты бөлу мен мақсатты қолдану қызметі, мұнда өндіріс іс -
әрекетінен алынған табыс өндірісті ұлғайтуға және ұжымды әлеуметтік
дамытуға жұмсалады;
− жаңа жағдайда кәсіпорын ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz