Қазақстан Республикасының бүкіләлемдік сауда ұйымына кіру кезіндегі бидай өндірісінің аспектілері

Пән: Ауыл шаруашылығы
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 7 бет
Таңдаулыға:

Жәңгір хан атындағы Батыс Қазақстан аграрлық-техникалық университеті

Қазақстан Республикасының бүкіләлемдік сауда ұйымына кіру кезіндегі бидай өндірісінің аспектілері

Бүкіләлемдік сауда ұйымының талаптарына сәйкес мемлекеттің аграрлық саясатының басым бағыттарын анықтау бәсекеге қабілеттілік мәселелерін зерттеудің маңызды аспектісі болып табылады.

Бұл табысты әрекет етуші және әлемдік сауданы либерализациялаудың тиімді механизмін, сонымен қатар экономикалық қарым-қатынас жүйесін жүзеге асырушы халықаралық ұйым.

Бұл жағдай халықаралық нарықтарда елдің бәсекеге қабілеттілігін нығайту үшін кең мүмкіндіктер ашады.

Әлемдік статистикаға сәйкес, қазіргі уақытта осы ұйымға мүше елдер болып 153 ел табылады, немесе әлемнің барлық елдерінің жалпы санының 78 %.

Олардың көпшілігінің, 140 елден астамы Қазақстанның сауда серіктестері болып табылатынын атап кеткен жөн.

Бүкіләлемдік сауда ұйымына кіруді әлемдік экономикаға интеграциялау үшін алғышарт ретінде қарастыру керек.

Сондықтан, Қазақстанның аграрлық саясатының басты бағыты болып сапалық дамуды және аграрлық өсудің жаңа бағыттарын құруды қамтамасыз етуі тиіс ауыл шаруашылық өндірісін модернизациялау табылады [1] .

Барлық әлемдік бірлестік үшін бірдей «ойын ережесін» қабылдау кәсіпкерлердің іс-қызметіне жедел позитивті күшті әсер, қолайлы инвестициялық климат береді, ал мұның барлығы ауыл шаруашылық өндірісінде реформаны аяқтауға жағдай жасайды.

Барлығымыз білетіндей, Бүкіләлемдік сауда ұйымына кіруші елдер отандық ауыл шаруашылық тауарларын өндірушілерді мемлекеттік қолдаудың келесідей шараларын таңдай алады (кесте 1) .

Тауар өндірушілерді мемлекеттік қолдаудың алғашқы екі түрі халықаралық аграрлық нарықта өнім ұсынысының өсуіне әсер етпейтіндіктен, және сәйкесінше осы елге импорттық тапсырыстар көлемін қысқартпайтындықтан, елдің БСҰ-на кіруі кезінде оларды қысқарту міндетті емес.

Дамушы елдер үшін инвестициялық субсидияларды және материалдық-техникалық құралдарды сатып алу үшін шығындарды бөлшектеп өтеуді қамтитын қолдаудың арнайы және дифференциацияланған режимінің шаралары қарастырылған.

1-Кесте - Ауыл шаруашылық тауарларын өндірушілерді мемлекеттік

қолдау шаралары

«Көгілдір кәрзеңке» шаралары

(blue box policies)

«Жасыл кәрзеңке» шаралары

(green box policies)

«Сары кәрзеңке» шаралары

(amber box policies)

«Көгілдір кәрзеңке» шаралары(blue box policies): Өндіріс көлемін шектеу нәтижесінде тауар өндірушілердің жоғалтқан табыстарын мемлекет тарапынан өтеу

«Жасыл кәрзеңке» шаралары(green box policies): Тұқым шаруашылығын және асыл тұқымды мал шаруашылығын дамытуға, ҒЗТКЖ, қоршаған ортаны қорғауға дотациялар, ауыл шаруашылығы кәсіпорындары жұмысшыларын оқыту және біліктіліктерін арттыру, олардың зейнет ақымен қамтамасыздандырылуын жақсарту

«Сары кәрзеңке» шаралары(amber box policies): Өнімділікті сақтандыру мұқтаждықтарына, жолдар құрылысына және ауылдық жерлердегі инфрақұрылымның басқа да элементтеріне, сонымен қатар аймақты дамытуға дотациялар

Неғұрлым сезімтал елдер үшін «сары кәрзеңке» шаралары табылады.

Оның жеткіліксіз толуы құрамына Қазақстан Республикасы, Украина, Ресей Федерациясы (нетто-импорттаушы) және басқа да елдер кіретін импорттаушы-мемлекеттердің ұлттық азық-түлік қауіпсіздік деңгейінің төмендеуінен тікелей байқалады.

Біріккен Ұлттар Ұйымына кіретін ауыл шаруашылық азық-түлік ұйымы ағымдағы 2008/2009 маркетингтік жылдағы бидай дәнінің өндірісі мен тұтынысының әлемдік балансының болжамын жариялады [2] .

Болжам мәліметтерінен әлемде дән өндірісі рекордтық мөлшер - 2192 млн. тоннаға жететіні, яғни өткен 2007 жылмен салыстырғанда 3, 8 %-ға артық болатыны белгілі.

Дәнді дақылдар арасында неғұрлым жоғары өсім бидай өндірісі бойынша күтілуде. Қазақстанда ағымдағы маусымдағы сатып алу және нарықтық бағалардың жоғары болуы ауыл шаруашылық тауар өндірушілерін егіс аудандарын кеңейтуге ынталандырғаны жалпыға аян.

Нарықта дән ұсынысының өсуі әлемдік бағаларды бәсеңдетеді, бірақ бағалардың өте төмендеуін күтпеген дұрыс.

Бидай өндірісі өткен 2007 жылғы рекордты басып озады және 658 млн. тоннаға жетеді (кесте 2) .

Көріп отырғанымыздай, бидайды әлемдік тұтыну шамамен 17 млн. тоннаға артып, 634, 8 млн. тоннаға жетеді.

Ол 2004/2005 маркетингтік жылдан бергі соңғы үш жылда алғаш рет шұғыл өсуді білдіреді.

Қазақстан үшін бидай стратегиялық тауар болып табылатындықтан, бидай өндірісінің өте тиімді екенін және отандық ауыл шаруашылық тауар өндірушілерді мемлекеттік қолдау қажеттігін талап ететінін жүргізілген талдау мен болжам көрсетіп отыр.

Осыған байланысты, дән өндірісінің тиімділігін жоғарылату Қазақстанның Бүкіләлемдік сауда ұйымына кіруі алдында ауыл шаруашылығы үшін басты міндет болып табылады [3] .

Мысалы, сала өнімділігінің маңызды көрсеткіші болып ауыл шаруашылығының жалпы өнімі табылады.

Ол республикада 2002 жылдан бері шамамен 2 есеге өсті, бұл әсіресе рекордтық көрсеткіш 22 миллион тоннаға жеткен жалпы дән өндірісінен ерекше байқалады.

Экономиканың аграрлық саласына салынған отандық және шетелдік инвестициялар 3 еседен артық көлемге көбейді.

Осылардың барлығы ауылдарды дамыту бағдарламасының (2003-2005 жылдар) нәтижесінде мүмкін болды.

2-Кесте - Бидай өндірісі мен тұтынысының әлемдік балансы, млн. тонна

Көрсеткіштер

2006/2007 маркетинг жылы

2007/2008 маркетинг жылы

2008/2009 маркетинг жылы

2008/2009 2007/2008 қатынасы, %

Көрсеткіштер: Өндіріс

2006/2007 маркетинг жылы: 596, 7

2007/2008 маркетинг жылы: 605, 1

2008/2009 маркетинг жылы: 658, 0

2008/2009 2007/2008 қатынасы, %: 8, 7

Көрсеткіштер: Сауда

2006/2007 маркетинг жылы: 113, 1

2007/2008 маркетинг жылы: 110, 0

2008/2009 маркетинг жылы: 110, 5

2008/2009 2007/2008 қатынасы, %: 0, 4

Көрсеткіштер: Тұтыну, соның ішінде:

2006/2007 маркетинг жылы: 620, 6

2007/2008 маркетинг жылы: 618, 1

2008/2009 маркетинг жылы: 634, 8

2008/2009 2007/2008 қатынасы, %: 2, 7

Көрсеткіштер: - азық-түліктік мақсаттар үшін

2006/2007 маркетинг жылы: 442, 3

2007/2008 маркетинг жылы: 445, 5

2008/2009 маркетинг жылы: 452, 1

2008/2009 2007/2008 қатынасы, %: 1, 5

Көрсеткіштер: - Жем-шөптік мақсаттар үшін

2006/2007 маркетинг жылы: 113, 0

2007/2008 маркетинг жылы: 109, 2

2008/2009 маркетинг жылы: 117, 8

2008/2009 2007/2008 қатынасы, %: 7, 8

Көрсеткіштер: Басқалары

2006/2007 маркетинг жылы: 65, 3

2007/2008 маркетинг жылы: 63, 4

2008/2009 маркетинг жылы: 64, 1

2008/2009 2007/2008 қатынасы, %: 1, 1

Көрсеткіштер: Түпкілікті қорлар

2006/2007 маркетинг жылы: 159, 5

2007/2008 маркетинг жылы: 144, 5

2008/2009 маркетинг жылы: 167, 6

2008/2009 2007/2008 қатынасы, %: 16, 0

Бұл кезде аграрлық саланы мемлекеттік қолдаудың жалпы сомасы 150 млрд. теңгеден асты.

Жәңгір хан атындағы Батыс Қазақстан аграрлық-техникалық университеті жүргізген 1993-2007 жылдар аралығындағы зерттеулер Қазақстан Республикасының ауылдық алқаптарында қазіргі заманғы агротехнологияларды қолдану арқасында өнімділіктің 5-8 ц/гектардан 14-16 ц/гектарға дейін жоғарылағанын, соған сәйкес дәнді-дақылдардың жалпы көлемі 4-6 млн. тоннадан 18-22 млн. тоннаға дейін көбейгенін көрсетті.

Қазіргі заманғы агротехнологиялар егіс өнімділігін жоғарылатудың және сәйкесінше ауыл шаруашылығы өнімдерінің бәсекеге қабілеттілігінің маңызды факторы болып табылады.

Олар жоғары өнімділікті аудандастырылған сорттарды қолдану, топырақты тиімді өңдеу, алдағы уақытта тұқымдарды дұрыс, дәл отырғызу, минералдық және органикалық тыңайтқыштарды, өсімдіктерді зиянкестерден, аурулардан және арам шөптерден қорғау құралдарын салудан бастап және ауыл шаруашылығы дақылдарын уақытында жинағанға дейінгі барлық ғылыми-технологиялық операциялар спектрін қамтиды.

2004 жылдан бастап Қазақстан Республикасының аграрлық саласында фермерлер мен басқа да ауыл шаруашылығы тауарын өндірушілерге қуаңшылық, өнімділік төмен жылдары да кепілдік берілген таза табыс алуға мүмкіндік беретін өсімдік шаруашылығында дәнді дақылдардың өнімділігін міндетті түрде сақтандыруды енгізу туралы дұрыс басқарушылық шешім қабылданғаны баршаға белгілі [4] .

Сондықтан, мемлекет экономикасының аграрлық саласын мемлекеттік қолдау бойынша қабылданған түпкілікті шаралар ауыл шаруашылығында жалпы тауар айналымының едәуір өсуіне мүмкіндік берді, ол бүгінгі таңда белгіленген мөлшерден 14 млрд. АҚШ долларына асып түсті.

Дән сапасының жоғарылығы шет елдерге (Ресей Федерациясы, Иран Ислам республикасы, Өзбекстан Республикасы, Украина, Түркіменстан Республикасы және Қытай Халық Республикасы) сату үшін жоғары сапалы өнім өндіруге мүмкіндік береді.

Қазақстан Республикасындағы дән өндірісі Қазақстан дәндерінің әлемдік нарықта бәсекелестік артықшылықтарын қамтамасыз ететін сала болып табылады.

Жүргізілген зерттеулер (1993-2007 жылдар) негізінде, ауыл шаруашылығында қалыптасқан әлемдік қарқынды ескере отырып, қолда бар отандық ресурстық әлеуетті біле отырып Қазақстан Республикасының агроөнеркәсіп кешенінің алдағы уақытта экономиканың маңызды және жоғары табыс алып келетін салаларының бірі болатынын атап айтуға болады.

Көріп отырғанымыздай, соңғы жылдары әлемдік нарықтарда ауыл шаруашылығы өнімдерінің, әсіресе дән өнімдерінің бағалары үнемі өсуде, сондықтан тұтастай алғанда бұл сала өндірісті дамытуды инвестициялау және бизнес тұрғысынан қарағанда өте пайдалы салаға айналуда.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.