Ежелгі Грекия мен Рим тарихнамасы
I. Кіріспе
II. Негізгі бөлім
2.1 Көне грек тарихнамасы
2.2 Рим тарихнамасы
III. Пайдаланылған әдебиеттер
II. Негізгі бөлім
2.1 Көне грек тарихнамасы
2.2 Рим тарихнамасы
III. Пайдаланылған әдебиеттер
Антик дүниесінің өнері деп аталатын ежелгі Грекия мен Рим мәдениетінің әлемдік өркениетте алатын орны ерекше. «Антик — (көне, ежелгі)» деген ұғым. Қайта өрлеу дәуірінде дүниеге келген, бұл терминді итальян ойшыл-гуманистері грек-рим мәдениетіне байланысты қолданған. Бүл атаудың түп-төркіні «ежелгі», «көне», «қадым заман» мағынасын беретін «антиквус» деген латын сөзінен шыққан. Көне мемлекеттердің мол, мәдени мұрасы Еуропаның барлық халықтары өнерінің, көркем әдебиетінің, философиясының, театрының және т.б. дамуына, саяси және құқықтық көзқарастарының қалыптасуына елеулі ықпал жасады. Өмір шындығын нақты бейнелеп, көркемділік пен қарапайымдылык, шыншылдық пен шеберлік қасиеттерімен белгілі болған грек және рим сәулетшілерінің, мүсіншілерінің және кескіндемешілерінің даңқты мәдени туындылары — көне заман тарихы туралы ұғымымызды қеңейтіп қана қоймай, мәдениеттің асқақ үлгісі ретінде күні бүгінге дейін өз мәнін жоймай отыр.
Грек қоғамы және мәдениетінің, өндірісі мен өнерінің қалыптасу кезеңдері, саяси-экономикалық, әлеуметтік және дүниетанымдық шарттары. Мәдениет ошақтары. Полис-мемлекеттегі мәдениеттің деңгейі. Билік түрлері және ел басқару мәдениеті. Антика дәуіріндегі материалдық және рухани мәдениеттің арақатынасы.
Грек қоғамы және мәдениетінің, өндірісі мен өнерінің қалыптасу кезеңдері, саяси-экономикалық, әлеуметтік және дүниетанымдық шарттары. Мәдениет ошақтары. Полис-мемлекеттегі мәдениеттің деңгейі. Билік түрлері және ел басқару мәдениеті. Антика дәуіріндегі материалдық және рухани мәдениеттің арақатынасы.
1. Историография античной истории / Под ред. В. И. Кузищина. – М.: Высшая школа, 1980
2. Историография истории Древнего Востока: Иран, Средняя Азия, Индия,Китай / Под ред. В. И. Кузищина. – СПб.: Алетейя, 2002. – 304 с.
3. История греческой литературы: В 3 т. Т.2. М., 1955. С. 19–22.
4. ЛисовыйИ.А., Ревяко. К.А.Античный мир в терминах, именах и названиях: Словарь–справочник по истории и культуре древней Греции и Рима / Науч. ред. А.И. Немировский. – 3–е изд. – Мн: Беларусь, 2001)
2. Историография истории Древнего Востока: Иран, Средняя Азия, Индия,Китай / Под ред. В. И. Кузищина. – СПб.: Алетейя, 2002. – 304 с.
3. История греческой литературы: В 3 т. Т.2. М., 1955. С. 19–22.
4. ЛисовыйИ.А., Ревяко. К.А.Античный мир в терминах, именах и названиях: Словарь–справочник по истории и культуре древней Греции и Рима / Науч. ред. А.И. Немировский. – 3–е изд. – Мн: Беларусь, 2001)
Жоспар
I. Кіріспе
II. Негізгі бөлім
2.1 Көне грек тарихнамасы
2.2 Рим тарихнамасы
III. Пайдаланылған әдебиеттер
Кіріспе
Антик дүниесінің өнері деп аталатын ежелгі Грекия мен Рим мәдениетінің әлемдік өркениетте алатын орны ерекше. Антик -- (көне, ежелгі) деген ұғым. Қайта өрлеу дәуірінде дүниеге келген, бұл терминді итальян ойшыл-гуманистері грек-рим мәдениетіне байланысты қолданған. Бүл атаудың түп-төркіні ежелгі, көне, қадым заман мағынасын беретін антиквус деген латын сөзінен шыққан. Көне мемлекеттердің мол, мәдени мұрасы Еуропаның барлық халықтары өнерінің, көркем әдебиетінің, философиясының, театрының және т.б. дамуына, саяси және құқықтық көзқарастарының қалыптасуына елеулі ықпал жасады. Өмір шындығын нақты бейнелеп, көркемділік пен қарапайымдылык, шыншылдық пен шеберлік қасиеттерімен белгілі болған грек және рим сәулетшілерінің, мүсіншілерінің және кескіндемешілерінің даңқты мәдени туындылары -- көне заман тарихы туралы ұғымымызды қеңейтіп қана қоймай, мәдениеттің асқақ үлгісі ретінде күні бүгінге дейін өз мәнін жоймай отыр.
Грек қоғамы және мәдениетінің, өндірісі мен өнерінің қалыптасу кезеңдері, саяси-экономикалық, әлеуметтік және дүниетанымдық шарттары. Мәдениет ошақтары. Полис-мемлекеттегі мәдениеттің деңгейі. Билік түрлері және ел басқару мәдениеті. Антика дәуіріндегі материалдық және рухани мәдениеттің арақатынасы. Мәдениеттің дамуына ішкі және сыртқы факторлардың ықпалы. Антик дүниесінің өнері деп аталатын ежелгі Грекия мен Рим мәдениетінің әлемдік өркениетте алатын орны ерекше. "Антик - (көне, ежелгі)" деген ұғым. Қайта өрлеу дәуірінде дүниеге келген бұл терминді итальян ойшыл - гуманистері грек-рим мәдениетіне байланысты қолданған. Бұл атаудың түп-төркіні "ежелгі", "көне", "қадым заман" мағынасын беретін "антиквос" деген латын сөзінен шыққан. Көне мемлекеттерінің мол, мәдени мұрасы еуропаның барлық халықтары өнерінің, көркем әдебиетінің, философиясының, театрының және т.б. дамуына, саяси және құқықтық көзқарастарының қалыптасуына елеулі ықпал жасады.
"Көне", "қадым заман" мәдениетінің негізін қалаушылар ежелгі гректер екендігін ешкім жоққа шығара алмайды. Олар өздерін "Эллиндер"; ал өз елдерін "Эллада" деп атаған. Антик дүниесінің мәдениеті біздің заманымыздан бұрынғы бір мыңжылдықтың алғашқы ғасырларында қалыптаса бастаған. Оның он бес ғасырдай уақытын қамтитын ұзақ ғұмыры біздің заманымыздың V - ғасырда Рим империясының құлауымен аяқталды.
2.1 Көне грек тарихнамасы
Алғашқы кезде тарих көркем проза - ның - жа - нры ғана болды. Оның пайда болған жері - грек мәдениетінің орта - лы - ғы кіші аз - ия - лық Иония, яғни Милет. Логогра́фтар (грек сөзі логос - сөз, гра - фо - жаза - мын) деп аталатын бұл топ екі бағытқа бөлін - ді. Бі - рі - тарих - шы - лар, екін - ші - лері - сөз жазатындар. Бұлардың екі дәуірінің бол - ған - ды - ғы белгілі. Аға ұр - па - ғы - ҮІ - Ү ғасырлардың алғашқы жар - тысы. Кадм Ми - лет - - ский, Гека - тей Миле - ский, Скилак.
Бүгінгі ғылымға белгілі ең алғашқы жазушы әрі әдебиетші - Кіші Азия - - - - - - - дағы Милет қаласының тұрғыны Пандион баласы Кадм. Шамамен біз - дің дәуір - імізге дейінгі ҮІ ғасырдың басында дүниеге келген. Өмір сүр - ген уақыты да, он - ың өмірбаяны да бізге беймәлім.
Византияда Х ғасырда жазылған Суда сөздігінде (Suidae Lexicon 1854 жылы грек тілінде жарияланған) оның төрт кітаптан тұратын Милет және жал - пы Ионияның пайда болуы деп аталған шығарма жазғандығы айтылады. Финикия әліпбиін алғаш Грекия еліне әкелгенде осы Кадм екен - дігін де осы деректен оқимыз. ІХ - Х ғасырдағы болгар жазушысы Храбр - дың Сказание о письменах ... . деген шығармасында Кадмның грек әліпбиінің 16 әрпіне 3 әріп қосқаны жөнінде мәлімет бар.
Тарихта Кадм есімді бірнеше адам болған сияқты. Жоғардағы деректе 12 кітаптан тұратын Аттика тарихын жазған Архелай баласы Кадм тура - лы ай - тылады. Бұлардың қайсысы бұрын өмір сүргендігі тағы белгісіз. Орыс - тың 1890 - 1907 жылдары жылдары жазылған 82 томдық Брокгауз Ф. А. және Еф - рон - ның И.А. энциклопедиясында грек әдебие - тін - де бұларға дейін прозамен жаз - ыл - ған шығармалардың болмағанды ай - тады.
Милетте туған екінші бір автор Гектай. Шамамен б.д.д. 550 - 490 жыл - дары өмір сүрген. Көне грек тарихшысы, әрі географы. Геродоттың ру - - ха - ни әке - сі, оған дем беруші.
Оның заманы - гректердің парсыларға қарсы соғыстарының заманы. Гек - тай барлық саяси оқиғаларға қатынасқан адам. Тіпті парсыларға ел - ші ретіндегі қызметі де тарихта қалған.
Бізге белгілісі оның Шежіре және Әлемге саяхат немесе Жердің си - - пат - тамасы деп аталатын екі шығармасы. Оның өзі толық сақтал - ма - ған. Тек одан кейінгі авторлардың оған сілтемесі арқылы белгілі болып отыр.
Гектай алыс жерлерге саяхат жасаған, Африкада болған. Оның гео - гра - - - фия - лық шығармаларында Азия, Африка және Европа елдеріне сипат - та - ма бе - ре - ді. Ол елдердің табиғаты, өзен - көлдері, тұрғындары жөнінде мәлі - мет бе - ре - ді. Әлемнің картасын жасауға тырысқан, Анаксимандра картасын то - лықтыра-ды. Бізге дейін оның 300 фрагменттері жаткен. Әсіресе Африка жөнінде то - лық мағұлымат беруге талаптанады. Оның пигмей тайпасы ту - ра - лы жазған - дары осы күнгі этнограф - зерттеушілерді қызықтырары анық. Көне Мысыр жерінде абыздарға өзін құдайдың 16-ұрпағымын деп таныстырады. Әрине олар бұған сенбейді, бірақ оның тегін адам еместігін түсінеді.
Оның біздің пәнімізге жақын Шежіре еңбегінде өзіне белгілі әу - лет - терді тарихи оқиғалармен байланыстырады. Мұнда ол аңыз - әңгі - ме - лер - - ді, гео - графия - лық атауларды қарапайым скептицизм тұрғысынан қа - рас - тыр - май, рациональді түсіндіруге тырысады. Яғни, Гектай ондай шы - ғар - малар - ға тарих дерек ретінде қарады деп айтуға толық мүм - кін - ші - лі - гі - міз бар. Өкі - ніш - тісі шы - ғар - ма бізге толық жеткен жоқ, фрагменттерін Ге - ро - - дот өз ең - бегін жазу бары - сын - да пайдаланғаны белгілі.
Скилак - грек саяхатшысы, географ. Азиядағы Кария жерінде б.э.д. ҮІ ғас - ыр - да дүниеге келген. Парсы патшасы І Дарийдің тапсырмасымен 519 - 516 жыл - дары Инд өзенінің бойымен және Парсы шығанағы жаға - ла - уы - на сая - хатқа шық - қан. Осы саяхатының нәтижесінде жазған еңбегін ке - йін Гека - тей мен Геродот пайдаланады.
Логографтардың келесі ұрпағы Ү ғасырдың екінші жартысында өмір сүрген. Олардың қатарына Ксанф, Ферекид, Гелланик және басқалар жа - - - - - - - та - - ды.
Ксанф - көне грек тарихшысы. Лидияда б.э.д. Ү ғасырдың екінші жар - ты - сын - да дүнеге келген. Лидия тархы жөнінде 4 кітаптан тұратын ең - бек жазған. Фереки́д - б.э.д. 583 - 499 жылдар аралығында Сирос қа - ла - сын - да өмір сүрген. Кос - - - мо - лог әрі мифограф. "Теогония" және "Кос - мо - - го - ния" атты шығармалар - дың авторы. Өз бетімен білім алған. Ең - бектері түсінікті тілде, қысқа сөйлем - дер - ді пайдалан - ып жазған, ең көп та - ра - ған грек аңыздарының авторы. Аңыз - дар - дың негізгі маз - мұны - әлемді жа - рат - қан құдай. Фере - кид - тің еңбектерін өзі - нен кейінгі көптеген авторлар пайдаланған.
Оның Теогния деп аталатын кітабында скифтердің патшасы Идан - фур - - дың парсының патшасы Дариге жіберген хат орнына тышқан, көл - бақа, құс, со - қа және оқ жібергендігі жазылады. Скифтердің бұл қы - лы - ғын Фер - кид - - - - - - те, бас - - қа ав - то - рларда әртүрлі жориды.
Гелланик - (шамамен б.э.д.. 496 - 411.) грек тарихшысы. Фороней та - рихы, Девкалион тарихы, Троян оқиғалары, Эолия тарихы, Пер - - - - - - сия та - рихы, Аттила, Карней жеңістері, Гера абыздары си - я - қты шығар - мала - р - дың авторы.
Гелланиктен кейін өмір сүрген тарихшылар оның 30 - ға жақын еңбек жаз - ғандығын айтады. Олардың бізге дейін жеткені 180 - ге жақын фраг - мент - тері ғана. Логографтардың дәстүрінен айнымай ол барлық грек аңыз - дарын жинас - тырып бір жүйеге келтірген. Фукидит пен Страбон оның жі - бер - - - ген қате - лік - тері үшін сынаған.
Логографтардың кейбір шығармалары жат жерге саяхаттаудың не - гізін - де пайда болды. Мұндай еңбектерде сол елдерді мекендеген халық - тардың этно - гра - - фисы мен географиясы жөнінде бай мағұлыматтар бар. Аңыз - әңгімелер негі - зін - де олар грек полистері, варварлар елдері тари - хын, ақсүйектер әуле - ті - нің шежіре - сін жазуға тырысқан. Олардың кейінгі ұр - пағы мұрағат құжаттары (қала хрони - калары, мемлекет қызметіндегі адамдар - дың тізімі сияқты) негізі - н - - де Грекияның ертедегі тарихындағы оқиғалар - дың хронологиялық кестесін жа - сады. Бізге дейін жеткен Гел - ланик деген автордың Аттила атты шығар - ма - сында Афина және грек полистерінде болған оқиғалардың жылнамасы бе - ріледі.
Тарихты жазу процесінде аңыз - әңгімелерді де пайдалануға болады де - ген қорытындыға алғаш келген де сол логографтар еді. Олар аңызда ке - з - де - се - тін адам ойына симайтын, қалыптан тыс күштердің әрекетін алып та - стаса он - да - ғы мәліметтер шындықты көрсетеді деп ойлады. Өкінішке қар - ай лого - граф - тар - дың еңбектерінің бізге дейін тек азғана фрагменттері жет - ті. Олар Афинада сотқа қатынасатындар үшін сөз да - йындаумен ай - на - лыс - ты.
Грек тарихшылары. Біздің жыл санауымызға дейнгі VII ғасырда Гре - ция жерінде тарихи шығармалар әдеби жанрдың бір түріне айналды. Тарих - тың атасы аталған грек тарихшысы Геродот, одан кейінгілер Фукидид, По - либий т.б. өз шығармаларында болған оқиғаларды шын - дық - - - қа сәйкес жазуға тырысып, кей - - бір процестердің себебін, ішкі мәнін анық - тау - ға талаптанды. Де - ген - мен, олар - дың тарихи еңбектері баяндау әді - сімен жа - зы - лып, заманының бел - гілі адамдары - ның өмірін баяндаумен шек - телді.
Олардан кейін өмір сүрген Рим тарихшылары Тит Ливий, Тацит, Све - то - вий т.б. да осылардың кебін киді. Тарихи шығарма неше түрл ішытыр - ман оқиға - лар - мен көркемделіп, қызғылықты етіп жазылды. Ол кез - де тарих көркем шығар - маның, өнердің бір түрі болып қала барді. Ерте - дегі гректер тарихтың құдайын Клио деп атады. Ол гректердің тоғызыншы музасы бо - лып есеп - тел - ді.
Геродот - ежелгі дәуірдегі грек тарихшысы, тарихтың атасы деп таныл - - ған жиһанкез. Ол шамамен біздің заманымыздан бұрынғы 484 - 425 жыл - дары өмір сүрген. Кіші Азияның оңтүстігіндегі Галикарнас қаласында дү - ниеге келді.
Барлық кіші - азиялық гректер парсы билігінен босап шыққанда, Гали - кар - нас тұр - ғындары да жат жерлік билеушілерден құтылғысы келеді. Бі - рақ, олар - дың көтерілісі жеңіліс табады да, қайтадан басып - жаншу ке - зін - - де Ге - родот - тың ағасы, әйгілі эпик ақын Паниассий қаза табады.
Өз отанының саяси өміріне жас кезінен - ақ белсенді түрде араласқан Ге - - ро - - дот Галикарнастағы Лигдамида тиранды тақтан құлату жөніндегі сәт - - - сіз әре - - кет - терінен кейін елден кетуге мәжбүр болды. Бірнеше жыл - дар - - - дан ке - йін Геродот еліне оралып, тағы да азаттық көтеріліске қа - ты - сады. Ол б.з.б. 454 жылы г - аликарнастықтардың жеңісімен аяқталады. Осы - - - - дан бас - тап, Галикар - нас Афина қаласының сенімді серіктесіне айна - лып, сонымен бірге аттикалық бас - қарушылардың бір мүшесі болады.
Геродот б.з.б. 40 - жылдардан бастап Грекияның көптеген өлке - лерін - де, тіпті парсы патшалығының өзінде болып сол жерлерді мекендеген әртүрлі халық - тардың тарихы мен этнографиясын зерттеді. Кейінірек ол солтүстік Қара теңіз жаға - лауында, Египетте, Финикияда, Вавилонда жә - не Грекия - ның еуропалық бөлігінде болды деген де мәліметтер бар. Ал ен - - ді Афина оның екінші рухани ота - нына айналды. Афинада сол дәуірдің танымал қай - рат - керлері Периклмен және Софоклмен танысты. Дүниетанымы, өмірлік көз - қарас - тары сәйкес келген - діктен, әсіресе Софоклмен жақсы қарым - қаты - нас - та болды.
Грек әлемінде қабылданған қағида бойынша әрбір адам туған же - рін - де ғана, яғни сол елдің азаматы болғанда ғана саясатпен айналысуға құ - қы - лы болатын. Геродот болса Самоста да, Афинада да шетелдік болып есептел - ді. Осы жағдай - лар оның өмірлік ұстанымы саясат емес, тарих болуына әсер ет - кен болуы мүм - кін.
Б.з.б. 444 жылы оңтүстік Италияда барлық гректерге ортақ Фурия ко - ло - ниясы құрылғанда Геродот сол жақтан жер алып, азамат болу құ - қығы - на ие бол - ды. Протогор Абдерский жаңа колония үшін бірқатар заң - дар жазса, архи - тек - тор Гипподам Мипетский қаланың жоспарын сызды.
Геродоттың осыдан кейінгі өмірі туралы мәлімет жоқтың қасы. Фу - рия - - да ол өзінің тарихи еңбегін аяқтаған болуы керек. Бір қызығы оның Та - - рих еңбегі кей - де ...Геродот Галикарнастан жинап, жазды..., ал кей - - - де Геродот Фуриядан жи - нап, жазды... сөздерімен басталатын. Та - рих - шы өзін Фурия азаматы деп атау - атамауын көп ойланды. Тіпті оның өмірінің соңын Фурия - да өткізді деп ай - ту қиын.
Белгілі бір мәліметтерге сүйенетін болсақ, ол кейін Афинаға оралды де - ген болжам бар, бірақ ол да анық емес. Бүкіл грек елінің қатысуымен бол - - ған, көп жылдарды қамтыған Афина мен Спартаның арасындағы Пело - пон - нес соғысы кезінде б.з.б. 425 жылы Геродот дүниеден өтті.
Геродот Элладаның әлсіреп, Афинаның құлап, Кіші Азияның Пер - сия - - ның қол астына қайта өткенін көре алған жоқ. Оның заманында Гре - кия дәуір - ле - ген мемлекет болды. Геродоттың еңбегі эллиндер рухының кө - тері - луі - - не күш бер - ерлік әнұран болды. Бірақ тарихшы еңбегі аяқ - тал - май қалды, ол дүние - - ден өткен - нен кейін сол аяқталмаған күйінде жарық көр - ді.
Геродот көрген, естіген, оқыған материалдарын жинақтап, артына Та - - рих атты үлкен еңбек қалдырды. Кейіннен оның еңбегін тоғыз му - за - ға сәйкес - тен - діріліп, тоғыз кітапқа бөлген.
Геродот алғашқы төрт кітабында Лидия, Мидия мемлекеттері, Ахе - мен әулеті жөнінде жазып, олардың Мысырға, Вавилонға, сақтарға қар - сы жо - рық - тарына тоқталады. Қалған бес кітабы грек - парсы соғысына (біз - дің за - маны - - мыз - дан бұрынғы 500 - 449) арналған. Онда халықтардың та - - рихымен қатар этногр - - афия - сы, діні, әдебиеті, мемлекеттердің ішкі - сырт - қы саясаты, экономи - ка - сы бер - ілген.
Шығарманың төртінші кітабында парсыпатшасы Дарийдің сақтарға қарсы жорығы баяндалған. Онда сақтар елі жөнінде аса құнды мәлі - мет - тер кездеседі. Қолжазбаларының ішінде бізге жеткен Флоренция нұс - қа - сы ағыл - шын, орыс, т.б. тілдерге аударылған.
Тұңғыш рет антикалық әдебиетте скифтердің географиялық орнала - суы, саяси тарихы, әдет - ғұрпы, тұрмысы суреттеледі. Ол скифтердің Шы - - - - - - - ғыс - - - тағы да - ла - лық көшпелі тайпалар арасынан келгенін айтады. Геродот грек автор - ла - рының көпшілігі сияқты қазақ жерін мекендеген тайпаларды "азиялық скиф - тер" деп атайды. Скиф атауы Солтүстік Қара теңіз өңірі мен Алдыңғы Азия - ның көшпелі тайпаларына қатысты қол - да - ны - лады. Олардың тайпалық құрамы беріледі.
Мысалы, массагеттер, сарматтар(савроматтар), аргиппейлер, аримас - пылар, исседондаржәне т.б. Геродот массагеттерді Каспий теңізінен шы - - - ғыс - - қа қа - рай, Сырдарияның (Аракстің) арғы жағына орналастырады. Сақ - тар - мен мас - - сагеттер еліне жасалған Дарийдің, Кирдің жорықтарын егжей - тегжейлі әң - гі - мелейді.
Сақтар мекендеген жердің солтүстігіне қарай орналасқан сайримдер туралы барынша толығырақ деректер бар. Ол: "Танаис өзенінің (қазіргі Дон) арғы жағы сарматтардың қолында", - дейді. Сарматтартайпа бірлесті - гі құ - ра - мына солтүстік - батыс Қазақстан өңірінен шыққан аорс - тар да енген. Жа - йық - Елекөзендері аралығынан табылған археологи - ялық ес - - кер - - - т - кіш - терде аор - стар - дың сарматтармен мәдени ұқсастықтары бар екен - - дігін анықтады. Геро - дот Дарийдің Скифияға жорығы туралы айта келіп: "Сарматтар скифтер жағында белсенді түрде соғысты", - деп жазды. Оларды әйелдер басқара - тындығын айта келіп, амазонка әйел - дер - тайпа - сы тура - лы аңыз - ды баян - - дай - ды.
"Сармат әйелдері садақ атады, сапы лақтырады, аттың үстінде жү - ре - ді. Барлық саны үш жауды өлтіргенше қыз күйеуге шықпайды", - деп көр - се - те - ді. Халықтардың шығыстан батысқа қарай көшуін айта келіп Геродот: Сол - түс - тік - шығыс Қазақстанды мекендеген ...аримас - пы - лар исседондар - ды өз же - рінен ығыстырып шығарды. Ал исседондар скиф - терді отыр - ған орны - нан қозғады, ал киммериліктер ... жалғасы
I. Кіріспе
II. Негізгі бөлім
2.1 Көне грек тарихнамасы
2.2 Рим тарихнамасы
III. Пайдаланылған әдебиеттер
Кіріспе
Антик дүниесінің өнері деп аталатын ежелгі Грекия мен Рим мәдениетінің әлемдік өркениетте алатын орны ерекше. Антик -- (көне, ежелгі) деген ұғым. Қайта өрлеу дәуірінде дүниеге келген, бұл терминді итальян ойшыл-гуманистері грек-рим мәдениетіне байланысты қолданған. Бүл атаудың түп-төркіні ежелгі, көне, қадым заман мағынасын беретін антиквус деген латын сөзінен шыққан. Көне мемлекеттердің мол, мәдени мұрасы Еуропаның барлық халықтары өнерінің, көркем әдебиетінің, философиясының, театрының және т.б. дамуына, саяси және құқықтық көзқарастарының қалыптасуына елеулі ықпал жасады. Өмір шындығын нақты бейнелеп, көркемділік пен қарапайымдылык, шыншылдық пен шеберлік қасиеттерімен белгілі болған грек және рим сәулетшілерінің, мүсіншілерінің және кескіндемешілерінің даңқты мәдени туындылары -- көне заман тарихы туралы ұғымымызды қеңейтіп қана қоймай, мәдениеттің асқақ үлгісі ретінде күні бүгінге дейін өз мәнін жоймай отыр.
Грек қоғамы және мәдениетінің, өндірісі мен өнерінің қалыптасу кезеңдері, саяси-экономикалық, әлеуметтік және дүниетанымдық шарттары. Мәдениет ошақтары. Полис-мемлекеттегі мәдениеттің деңгейі. Билік түрлері және ел басқару мәдениеті. Антика дәуіріндегі материалдық және рухани мәдениеттің арақатынасы. Мәдениеттің дамуына ішкі және сыртқы факторлардың ықпалы. Антик дүниесінің өнері деп аталатын ежелгі Грекия мен Рим мәдениетінің әлемдік өркениетте алатын орны ерекше. "Антик - (көне, ежелгі)" деген ұғым. Қайта өрлеу дәуірінде дүниеге келген бұл терминді итальян ойшыл - гуманистері грек-рим мәдениетіне байланысты қолданған. Бұл атаудың түп-төркіні "ежелгі", "көне", "қадым заман" мағынасын беретін "антиквос" деген латын сөзінен шыққан. Көне мемлекеттерінің мол, мәдени мұрасы еуропаның барлық халықтары өнерінің, көркем әдебиетінің, философиясының, театрының және т.б. дамуына, саяси және құқықтық көзқарастарының қалыптасуына елеулі ықпал жасады.
"Көне", "қадым заман" мәдениетінің негізін қалаушылар ежелгі гректер екендігін ешкім жоққа шығара алмайды. Олар өздерін "Эллиндер"; ал өз елдерін "Эллада" деп атаған. Антик дүниесінің мәдениеті біздің заманымыздан бұрынғы бір мыңжылдықтың алғашқы ғасырларында қалыптаса бастаған. Оның он бес ғасырдай уақытын қамтитын ұзақ ғұмыры біздің заманымыздың V - ғасырда Рим империясының құлауымен аяқталды.
2.1 Көне грек тарихнамасы
Алғашқы кезде тарих көркем проза - ның - жа - нры ғана болды. Оның пайда болған жері - грек мәдениетінің орта - лы - ғы кіші аз - ия - лық Иония, яғни Милет. Логогра́фтар (грек сөзі логос - сөз, гра - фо - жаза - мын) деп аталатын бұл топ екі бағытқа бөлін - ді. Бі - рі - тарих - шы - лар, екін - ші - лері - сөз жазатындар. Бұлардың екі дәуірінің бол - ған - ды - ғы белгілі. Аға ұр - па - ғы - ҮІ - Ү ғасырлардың алғашқы жар - тысы. Кадм Ми - лет - - ский, Гека - тей Миле - ский, Скилак.
Бүгінгі ғылымға белгілі ең алғашқы жазушы әрі әдебиетші - Кіші Азия - - - - - - - дағы Милет қаласының тұрғыны Пандион баласы Кадм. Шамамен біз - дің дәуір - імізге дейінгі ҮІ ғасырдың басында дүниеге келген. Өмір сүр - ген уақыты да, он - ың өмірбаяны да бізге беймәлім.
Византияда Х ғасырда жазылған Суда сөздігінде (Suidae Lexicon 1854 жылы грек тілінде жарияланған) оның төрт кітаптан тұратын Милет және жал - пы Ионияның пайда болуы деп аталған шығарма жазғандығы айтылады. Финикия әліпбиін алғаш Грекия еліне әкелгенде осы Кадм екен - дігін де осы деректен оқимыз. ІХ - Х ғасырдағы болгар жазушысы Храбр - дың Сказание о письменах ... . деген шығармасында Кадмның грек әліпбиінің 16 әрпіне 3 әріп қосқаны жөнінде мәлімет бар.
Тарихта Кадм есімді бірнеше адам болған сияқты. Жоғардағы деректе 12 кітаптан тұратын Аттика тарихын жазған Архелай баласы Кадм тура - лы ай - тылады. Бұлардың қайсысы бұрын өмір сүргендігі тағы белгісіз. Орыс - тың 1890 - 1907 жылдары жылдары жазылған 82 томдық Брокгауз Ф. А. және Еф - рон - ның И.А. энциклопедиясында грек әдебие - тін - де бұларға дейін прозамен жаз - ыл - ған шығармалардың болмағанды ай - тады.
Милетте туған екінші бір автор Гектай. Шамамен б.д.д. 550 - 490 жыл - дары өмір сүрген. Көне грек тарихшысы, әрі географы. Геродоттың ру - - ха - ни әке - сі, оған дем беруші.
Оның заманы - гректердің парсыларға қарсы соғыстарының заманы. Гек - тай барлық саяси оқиғаларға қатынасқан адам. Тіпті парсыларға ел - ші ретіндегі қызметі де тарихта қалған.
Бізге белгілісі оның Шежіре және Әлемге саяхат немесе Жердің си - - пат - тамасы деп аталатын екі шығармасы. Оның өзі толық сақтал - ма - ған. Тек одан кейінгі авторлардың оған сілтемесі арқылы белгілі болып отыр.
Гектай алыс жерлерге саяхат жасаған, Африкада болған. Оның гео - гра - - - фия - лық шығармаларында Азия, Африка және Европа елдеріне сипат - та - ма бе - ре - ді. Ол елдердің табиғаты, өзен - көлдері, тұрғындары жөнінде мәлі - мет бе - ре - ді. Әлемнің картасын жасауға тырысқан, Анаксимандра картасын то - лықтыра-ды. Бізге дейін оның 300 фрагменттері жаткен. Әсіресе Африка жөнінде то - лық мағұлымат беруге талаптанады. Оның пигмей тайпасы ту - ра - лы жазған - дары осы күнгі этнограф - зерттеушілерді қызықтырары анық. Көне Мысыр жерінде абыздарға өзін құдайдың 16-ұрпағымын деп таныстырады. Әрине олар бұған сенбейді, бірақ оның тегін адам еместігін түсінеді.
Оның біздің пәнімізге жақын Шежіре еңбегінде өзіне белгілі әу - лет - терді тарихи оқиғалармен байланыстырады. Мұнда ол аңыз - әңгі - ме - лер - - ді, гео - графия - лық атауларды қарапайым скептицизм тұрғысынан қа - рас - тыр - май, рациональді түсіндіруге тырысады. Яғни, Гектай ондай шы - ғар - малар - ға тарих дерек ретінде қарады деп айтуға толық мүм - кін - ші - лі - гі - міз бар. Өкі - ніш - тісі шы - ғар - ма бізге толық жеткен жоқ, фрагменттерін Ге - ро - - дот өз ең - бегін жазу бары - сын - да пайдаланғаны белгілі.
Скилак - грек саяхатшысы, географ. Азиядағы Кария жерінде б.э.д. ҮІ ғас - ыр - да дүниеге келген. Парсы патшасы І Дарийдің тапсырмасымен 519 - 516 жыл - дары Инд өзенінің бойымен және Парсы шығанағы жаға - ла - уы - на сая - хатқа шық - қан. Осы саяхатының нәтижесінде жазған еңбегін ке - йін Гека - тей мен Геродот пайдаланады.
Логографтардың келесі ұрпағы Ү ғасырдың екінші жартысында өмір сүрген. Олардың қатарына Ксанф, Ферекид, Гелланик және басқалар жа - - - - - - - та - - ды.
Ксанф - көне грек тарихшысы. Лидияда б.э.д. Ү ғасырдың екінші жар - ты - сын - да дүнеге келген. Лидия тархы жөнінде 4 кітаптан тұратын ең - бек жазған. Фереки́д - б.э.д. 583 - 499 жылдар аралығында Сирос қа - ла - сын - да өмір сүрген. Кос - - - мо - лог әрі мифограф. "Теогония" және "Кос - мо - - го - ния" атты шығармалар - дың авторы. Өз бетімен білім алған. Ең - бектері түсінікті тілде, қысқа сөйлем - дер - ді пайдалан - ып жазған, ең көп та - ра - ған грек аңыздарының авторы. Аңыз - дар - дың негізгі маз - мұны - әлемді жа - рат - қан құдай. Фере - кид - тің еңбектерін өзі - нен кейінгі көптеген авторлар пайдаланған.
Оның Теогния деп аталатын кітабында скифтердің патшасы Идан - фур - - дың парсының патшасы Дариге жіберген хат орнына тышқан, көл - бақа, құс, со - қа және оқ жібергендігі жазылады. Скифтердің бұл қы - лы - ғын Фер - кид - - - - - - те, бас - - қа ав - то - рларда әртүрлі жориды.
Гелланик - (шамамен б.э.д.. 496 - 411.) грек тарихшысы. Фороней та - рихы, Девкалион тарихы, Троян оқиғалары, Эолия тарихы, Пер - - - - - - сия та - рихы, Аттила, Карней жеңістері, Гера абыздары си - я - қты шығар - мала - р - дың авторы.
Гелланиктен кейін өмір сүрген тарихшылар оның 30 - ға жақын еңбек жаз - ғандығын айтады. Олардың бізге дейін жеткені 180 - ге жақын фраг - мент - тері ғана. Логографтардың дәстүрінен айнымай ол барлық грек аңыз - дарын жинас - тырып бір жүйеге келтірген. Фукидит пен Страбон оның жі - бер - - - ген қате - лік - тері үшін сынаған.
Логографтардың кейбір шығармалары жат жерге саяхаттаудың не - гізін - де пайда болды. Мұндай еңбектерде сол елдерді мекендеген халық - тардың этно - гра - - фисы мен географиясы жөнінде бай мағұлыматтар бар. Аңыз - әңгімелер негі - зін - де олар грек полистері, варварлар елдері тари - хын, ақсүйектер әуле - ті - нің шежіре - сін жазуға тырысқан. Олардың кейінгі ұр - пағы мұрағат құжаттары (қала хрони - калары, мемлекет қызметіндегі адамдар - дың тізімі сияқты) негізі - н - - де Грекияның ертедегі тарихындағы оқиғалар - дың хронологиялық кестесін жа - сады. Бізге дейін жеткен Гел - ланик деген автордың Аттила атты шығар - ма - сында Афина және грек полистерінде болған оқиғалардың жылнамасы бе - ріледі.
Тарихты жазу процесінде аңыз - әңгімелерді де пайдалануға болады де - ген қорытындыға алғаш келген де сол логографтар еді. Олар аңызда ке - з - де - се - тін адам ойына симайтын, қалыптан тыс күштердің әрекетін алып та - стаса он - да - ғы мәліметтер шындықты көрсетеді деп ойлады. Өкінішке қар - ай лого - граф - тар - дың еңбектерінің бізге дейін тек азғана фрагменттері жет - ті. Олар Афинада сотқа қатынасатындар үшін сөз да - йындаумен ай - на - лыс - ты.
Грек тарихшылары. Біздің жыл санауымызға дейнгі VII ғасырда Гре - ция жерінде тарихи шығармалар әдеби жанрдың бір түріне айналды. Тарих - тың атасы аталған грек тарихшысы Геродот, одан кейінгілер Фукидид, По - либий т.б. өз шығармаларында болған оқиғаларды шын - дық - - - қа сәйкес жазуға тырысып, кей - - бір процестердің себебін, ішкі мәнін анық - тау - ға талаптанды. Де - ген - мен, олар - дың тарихи еңбектері баяндау әді - сімен жа - зы - лып, заманының бел - гілі адамдары - ның өмірін баяндаумен шек - телді.
Олардан кейін өмір сүрген Рим тарихшылары Тит Ливий, Тацит, Све - то - вий т.б. да осылардың кебін киді. Тарихи шығарма неше түрл ішытыр - ман оқиға - лар - мен көркемделіп, қызғылықты етіп жазылды. Ол кез - де тарих көркем шығар - маның, өнердің бір түрі болып қала барді. Ерте - дегі гректер тарихтың құдайын Клио деп атады. Ол гректердің тоғызыншы музасы бо - лып есеп - тел - ді.
Геродот - ежелгі дәуірдегі грек тарихшысы, тарихтың атасы деп таныл - - ған жиһанкез. Ол шамамен біздің заманымыздан бұрынғы 484 - 425 жыл - дары өмір сүрген. Кіші Азияның оңтүстігіндегі Галикарнас қаласында дү - ниеге келді.
Барлық кіші - азиялық гректер парсы билігінен босап шыққанда, Гали - кар - нас тұр - ғындары да жат жерлік билеушілерден құтылғысы келеді. Бі - рақ, олар - дың көтерілісі жеңіліс табады да, қайтадан басып - жаншу ке - зін - - де Ге - родот - тың ағасы, әйгілі эпик ақын Паниассий қаза табады.
Өз отанының саяси өміріне жас кезінен - ақ белсенді түрде араласқан Ге - - ро - - дот Галикарнастағы Лигдамида тиранды тақтан құлату жөніндегі сәт - - - сіз әре - - кет - терінен кейін елден кетуге мәжбүр болды. Бірнеше жыл - дар - - - дан ке - йін Геродот еліне оралып, тағы да азаттық көтеріліске қа - ты - сады. Ол б.з.б. 454 жылы г - аликарнастықтардың жеңісімен аяқталады. Осы - - - - дан бас - тап, Галикар - нас Афина қаласының сенімді серіктесіне айна - лып, сонымен бірге аттикалық бас - қарушылардың бір мүшесі болады.
Геродот б.з.б. 40 - жылдардан бастап Грекияның көптеген өлке - лерін - де, тіпті парсы патшалығының өзінде болып сол жерлерді мекендеген әртүрлі халық - тардың тарихы мен этнографиясын зерттеді. Кейінірек ол солтүстік Қара теңіз жаға - лауында, Египетте, Финикияда, Вавилонда жә - не Грекия - ның еуропалық бөлігінде болды деген де мәліметтер бар. Ал ен - - ді Афина оның екінші рухани ота - нына айналды. Афинада сол дәуірдің танымал қай - рат - керлері Периклмен және Софоклмен танысты. Дүниетанымы, өмірлік көз - қарас - тары сәйкес келген - діктен, әсіресе Софоклмен жақсы қарым - қаты - нас - та болды.
Грек әлемінде қабылданған қағида бойынша әрбір адам туған же - рін - де ғана, яғни сол елдің азаматы болғанда ғана саясатпен айналысуға құ - қы - лы болатын. Геродот болса Самоста да, Афинада да шетелдік болып есептел - ді. Осы жағдай - лар оның өмірлік ұстанымы саясат емес, тарих болуына әсер ет - кен болуы мүм - кін.
Б.з.б. 444 жылы оңтүстік Италияда барлық гректерге ортақ Фурия ко - ло - ниясы құрылғанда Геродот сол жақтан жер алып, азамат болу құ - қығы - на ие бол - ды. Протогор Абдерский жаңа колония үшін бірқатар заң - дар жазса, архи - тек - тор Гипподам Мипетский қаланың жоспарын сызды.
Геродоттың осыдан кейінгі өмірі туралы мәлімет жоқтың қасы. Фу - рия - - да ол өзінің тарихи еңбегін аяқтаған болуы керек. Бір қызығы оның Та - - рих еңбегі кей - де ...Геродот Галикарнастан жинап, жазды..., ал кей - - - де Геродот Фуриядан жи - нап, жазды... сөздерімен басталатын. Та - рих - шы өзін Фурия азаматы деп атау - атамауын көп ойланды. Тіпті оның өмірінің соңын Фурия - да өткізді деп ай - ту қиын.
Белгілі бір мәліметтерге сүйенетін болсақ, ол кейін Афинаға оралды де - ген болжам бар, бірақ ол да анық емес. Бүкіл грек елінің қатысуымен бол - - ған, көп жылдарды қамтыған Афина мен Спартаның арасындағы Пело - пон - нес соғысы кезінде б.з.б. 425 жылы Геродот дүниеден өтті.
Геродот Элладаның әлсіреп, Афинаның құлап, Кіші Азияның Пер - сия - - ның қол астына қайта өткенін көре алған жоқ. Оның заманында Гре - кия дәуір - ле - ген мемлекет болды. Геродоттың еңбегі эллиндер рухының кө - тері - луі - - не күш бер - ерлік әнұран болды. Бірақ тарихшы еңбегі аяқ - тал - май қалды, ол дүние - - ден өткен - нен кейін сол аяқталмаған күйінде жарық көр - ді.
Геродот көрген, естіген, оқыған материалдарын жинақтап, артына Та - - рих атты үлкен еңбек қалдырды. Кейіннен оның еңбегін тоғыз му - за - ға сәйкес - тен - діріліп, тоғыз кітапқа бөлген.
Геродот алғашқы төрт кітабында Лидия, Мидия мемлекеттері, Ахе - мен әулеті жөнінде жазып, олардың Мысырға, Вавилонға, сақтарға қар - сы жо - рық - тарына тоқталады. Қалған бес кітабы грек - парсы соғысына (біз - дің за - маны - - мыз - дан бұрынғы 500 - 449) арналған. Онда халықтардың та - - рихымен қатар этногр - - афия - сы, діні, әдебиеті, мемлекеттердің ішкі - сырт - қы саясаты, экономи - ка - сы бер - ілген.
Шығарманың төртінші кітабында парсыпатшасы Дарийдің сақтарға қарсы жорығы баяндалған. Онда сақтар елі жөнінде аса құнды мәлі - мет - тер кездеседі. Қолжазбаларының ішінде бізге жеткен Флоренция нұс - қа - сы ағыл - шын, орыс, т.б. тілдерге аударылған.
Тұңғыш рет антикалық әдебиетте скифтердің географиялық орнала - суы, саяси тарихы, әдет - ғұрпы, тұрмысы суреттеледі. Ол скифтердің Шы - - - - - - - ғыс - - - тағы да - ла - лық көшпелі тайпалар арасынан келгенін айтады. Геродот грек автор - ла - рының көпшілігі сияқты қазақ жерін мекендеген тайпаларды "азиялық скиф - тер" деп атайды. Скиф атауы Солтүстік Қара теңіз өңірі мен Алдыңғы Азия - ның көшпелі тайпаларына қатысты қол - да - ны - лады. Олардың тайпалық құрамы беріледі.
Мысалы, массагеттер, сарматтар(савроматтар), аргиппейлер, аримас - пылар, исседондаржәне т.б. Геродот массагеттерді Каспий теңізінен шы - - - ғыс - - қа қа - рай, Сырдарияның (Аракстің) арғы жағына орналастырады. Сақ - тар - мен мас - - сагеттер еліне жасалған Дарийдің, Кирдің жорықтарын егжей - тегжейлі әң - гі - мелейді.
Сақтар мекендеген жердің солтүстігіне қарай орналасқан сайримдер туралы барынша толығырақ деректер бар. Ол: "Танаис өзенінің (қазіргі Дон) арғы жағы сарматтардың қолында", - дейді. Сарматтартайпа бірлесті - гі құ - ра - мына солтүстік - батыс Қазақстан өңірінен шыққан аорс - тар да енген. Жа - йық - Елекөзендері аралығынан табылған археологи - ялық ес - - кер - - - т - кіш - терде аор - стар - дың сарматтармен мәдени ұқсастықтары бар екен - - дігін анықтады. Геро - дот Дарийдің Скифияға жорығы туралы айта келіп: "Сарматтар скифтер жағында белсенді түрде соғысты", - деп жазды. Оларды әйелдер басқара - тындығын айта келіп, амазонка әйел - дер - тайпа - сы тура - лы аңыз - ды баян - - дай - ды.
"Сармат әйелдері садақ атады, сапы лақтырады, аттың үстінде жү - ре - ді. Барлық саны үш жауды өлтіргенше қыз күйеуге шықпайды", - деп көр - се - те - ді. Халықтардың шығыстан батысқа қарай көшуін айта келіп Геродот: Сол - түс - тік - шығыс Қазақстанды мекендеген ...аримас - пы - лар исседондар - ды өз же - рінен ығыстырып шығарды. Ал исседондар скиф - терді отыр - ған орны - нан қозғады, ал киммериліктер ... жалғасы
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz