Орыстың ұлттық тарих ғылымының қалыптасуы

I. Кіріспе
II. Негізгі бөлім
1 Ресейде тарих ғылымының қалыптасуы
2 ХҮІІІ ғасырдың екінші жартысындағы орыс тарихнамасы
3 ХҮІІІ ғасырдағы орыс тарихнамасындағы қазақ тарихының зерт¬те¬.луі
III. Пайдаланылған әдебиеттер

Орыстың ұлттық тарих ғылымының қалыптасу кезеңі XVIII ғасырда басталады. Ортағасырлық тарихи білімнің ғылымға айналуына әсер еткен Европадағы рационалистік ойлау әдістері еді. Бірінші Петрдың рефор¬ма-ла¬ры нәтижесінде Ресейге шетел ғалымдары келе бастады. Мектептер ашыл¬ды, Университеттің ірге тасы қаланды, Академия құрылды.
Орыс патшайымы Екінші Екатерина тұсында мемлекет тарихи зерт-теу¬лерге ерекше көңіл бөлді. Деректер корпусының толығуы тарихи тақы-рып¬тар¬дың ауқымының ұлғаюына игі әсер етті.
ХҮІІІ ғасырдың 60–70 жылдарында тарихи білімге жұртшылықтың ықы¬ласы артты, оған қызығушылардың саны күннен күнге көбейе түсті. Оның жетістіктері ғылымда, әдебиетте, өнерде диломатиялық қатынаста, тіпті заң шығару барысында да пайдалана бастады.
Ресейде тарихи шығармалардың пайда болуы оның мәдени дең¬гейі¬нің өскендігінің белгісі еді. Осы кезде «Сөз» деп аталатын тарих пен көр¬кем шығарманың арасындағы жанр пайда болды. Үйлену, нәрестенің дүниеге келу тойларында, жерлеу немесе еске алу рәсімдерінде сөз сөйлеу дәстүрі пайда болды. Тіпті бейбіт келісмдер жасау, патшаның таққа отыру, бір ме-ке¬ме¬лердің ашылуы сияқты іс–шараларда ұзақ–сонар сөздер айтылатын.

1. Миллер Г.Ф. История Сибири. Т.I (М.–Л., 1939; 1999), II (М.–Л., 1941; М., 2000), III (М.,2005)
2. Татищев В.Н. История Российская с самых древнейших времен
3. Татищев В.Н. Лексикон Российский, исторический, географический, политический и гражданский
4. Рычков П.И. История Оренбургская»
5. Рычков П.И. Топография Оренбургская
6. Оқулықтар мен оқу құралдары
7. Абилев А.К. Русская историография истории Казахстана ХVШ–ХХвв. /Учебное пособие/–Караганда. Изд. КарГУ. 1988 – 86 с.
8. Вернадский Г.В. Русская историография. М., 2000. – 272 с.
9. Историография IX–нач. XX вв. Отечественной истории. Подред.
10. О.В. Сидоренко. Изд–во "Дальневосточного университета". Владивосток. 2004. – 291 с.
11. Историография истории России до 1917 г.: Учеб.для студ. высш. учеб. заведений: в 2 Т. / под ред. М.Ю. Лачаевой. М., 2003. – 381 с.
12. Репина Л.П., Зверева В.В., Парамонова М.Ю. История исторического знания. М., 2004. – 266 с.

Пән: Жалпы тарих
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 12 бет
Таңдаулыға:

Жоспар
I. Кіріспе
II. Негізгі бөлім
1 Ресейде тарих ғылымының қалыптасуы
2 ХҮІІІ ғасырдың екінші жартысындағы орыс тарихнамасы
3 ХҮІІІ ғасырдағы орыс тарихнамасындағы қазақ тарихының зерт - те - - луі
I. Пайдаланылған әдебиеттер

Кіріспе
Орыстың ұлттық тарих ғылымының қалыптасу кезеңі XVIII ғасырда басталады. Ортағасырлық тарихи білімнің ғылымға айналуына әсер еткен Европадағы рационалистік ойлау әдістері еді. Бірінші Петрдың рефор - ма - ла - ры нәтижесінде Ресейге шетел ғалымдары келе бастады. Мектептер ашыл - ды, Университеттің ірге тасы қаланды, Академия құрылды.
Орыс патшайымы Екінші Екатерина тұсында мемлекет тарихи зерт - теу - лерге ерекше көңіл бөлді. Деректер корпусының толығуы тарихи тақы - рып - тар - дың ауқымының ұлғаюына игі әсер етті.
ХҮІІІ ғасырдың 60 - 70 жылдарында тарихи білімге жұртшылықтың ықы - ласы артты, оған қызығушылардың саны күннен күнге көбейе түсті. Оның жетістіктері ғылымда, әдебиетте, өнерде диломатиялық қатынаста, тіпті заң шығару барысында да пайдалана бастады.
Ресейде тарихи шығармалардың пайда болуы оның мәдени дең - гейі - нің өскендігінің белгісі еді. Осы кезде Сөз деп аталатын тарих пен көр - кем шығарманың арасындағы жанр пайда болды. Үйлену, нәрестенің дүниеге келу тойларында, жерлеу немесе еске алу рәсімдерінде сөз сөйлеу дәстүрі пайда болды. Тіпті бейбіт келісмдер жасау, патшаның таққа отыру, бір ме - ке - ме - лердің ашылуы сияқты іс - шараларда ұзақ - сонар сөздер айтылатын.

1 Ресейде тарих ғылымының қалыптасуы
Орыстың белгілі ғалымы М.В.Ломоносов жаратылыстану ғылымы жөніндегі "О пользе химии", "О явлениях воздушных", "О про - ис - хож - дении света", "О рождении металлов" сияқты сөздері Ресей жұрт - шы - лығына, ел ішінде ғылым - білімнің таралуына игі әсерін тигізді.
И.А. Третьяковтың "Слово о произшествии и учреждении уни - вер - си - те - тов в Европе на государственных иждивениях" (М., 1768), "Слово о рим - с - ком правлении и о разных оного переменах" (М., 1769), "Рассуждение о при - чинах изобилия медлительного обогащения госу - дарства", Д.С. Анич - ковтың "Слово о свойствах познания чело - вече - ского" (М., 1770), сияқты сөз - дерінде тарихи ой - пікірлер айтылды 60 - жыл - дардың орта шенінде орыс тарихының деректері жариялана бастады.
Академияны ұйымдастырған және аяғынан тік тұрып кетуіне ат салысқан шетелдік ғалымдар еді. Оның іщінде неміс ғалымдары ерекше көзге түсті. Байер Готлиб Зигфрид (1694 - 1738), неміс тарихшысы, филолог Ресей Ака - демия - сының академигі 1725 жылдан Ресейде тұрды. Кө - біне шығыс мәдениетімен айналысқан. Орыс тілін білмесе де, кейбір осы күнгі тарихшылар сияқты, орыс тарихына қалам тартады. Көне Русь мемлекетінің пайда болу проблемасында, көптеген тарихшылардың на - ра - зы - лығын туғызған, нормандық теориясын негіздеді. Бұл теорияның ав - тор - лары ХҮІІІ ғасырдың орта шенінде Петербург Академиясында қызмет істеген неміс тарихшылары Г.З. Байер, Г.Ф. Миллер және А.Л. Шлецер. Олар орыс жылнамаларына сүйене отырып жабайы славян тайпалары өз мемлекетін құруға шамасы жетпегендіктен Новгородқа сырттан келген үш варяг княздары орыс мемлекетінің негізін қалады деп дәлелдеді. Бұл теорияға М.В.Ломоносов бастаған орыс патриоттары қарсы шықты. Олар орыс мемлекетінің пайда болу процесіндегі скандинав - тардың ролін жоққа шығарды. Бірақ мәселе ашық қалды. Бірі оның негізін қала - ға хазарлар десе, екіншілері - франктер ал үшіншілері - литва немесе батыс славян тай - - палары деп есептеді. Бұл академиялық проблема осы күнге дейін ше - шімін тапқан жоқ. Кейбір монархист - тарихшылар және словянофил - та - рих - шылар бұл теорияны Ресейді Еуропаға қарсы қою үшін пайдаланды. Батыс Еуропадағы мемлекеттер жаулап алу нәтижесінде пайда болды. Ал Ресейде мелекет бейбіт түрде құрылды. Сондықтан орыс елінде билік пен халық арасында қарама - қайщылық жоқ деп дәлелдейді. Осы күнге дейін кейбір еуропалық норманистер славян халықтарының билік жасауға қабі - летсіз екендігін жазады. Шындығында алғашқы орыс княздарының есім - дері - Аскольд, Дир, Рюрик, Олег, Игорь, Ольга варягтардың есімдері екен - дігі тарихи жағынан дәлелденді. Олар билеуші әулетті негіздегеннен ке - йін орыс халқымен тығыз араласып кетті.
Орыс тарихнамасының негізін Фри́дрих Ми́ллер ́(1705 - 1783) қа - ла - ды. Неміс ғалымы орыс патшасының шақыруы бойынша 1725 жылы Ре - сей - ге келе - ді. Ресей Академиясында тарихнамашы қызметін атқарады. Ресейде гу - - - - - ма - нитарлы ғылыми - зерттеу жұмыстарын ұйымдастырды.
Оның әсіресе Сібір жерін зерттеуге қосқан үлесі айтарлықтай. Екін - ші Камчатка экспедициясын басқарды. Он жыл бойы ол бүкіл Сібірді аралап, гео - гра - фиялық мәліметтермен қатар, мұрағат құжат - та - рын, архео - логиялық жәдігерлерді және этнографиялық материалдарды жинады.
Ол материалдардың аз ғана бөлігін өз жұмыстарында пайдаланса, көп - - шілігін кейінгі авторлардың еңбектеріне арқау болды. Ол қайтыс бол - ғаннан кейін артында 258 портфель мұрағат құжаттары қалды деген ақпарат бар. Ресей жаулап алған Сібір хандығының бүкіл мұрағаты осы Мил - лер алып кетті деген де әңгіме бар.
Петербургке оралғанан кейін ол өзінің атын бүкіл әлемге паш еткен шығармаларын жазуға кірісті. Алғашқы еңбегі Ресейдегі ғылыми - зерт - теу жұмыстарына арналды. Француз тілінде жарық көрген осы еңбектің ар - қа - сын - да Европа жұртшылығы Ресейде жүргізіліп жатқан ғылыми - зерттеу - лер - ден хабардар болды.
1749 жылы Ресей ғылым Академиясының мәжілісіндегі баянда - ма - сын - - да орыс халқының тарихына байланысты айтқан пікірлері кейбір ғалым - - дар - ға ұнамады. Миллер орыс мемлекетін құру процесіндегі варяг - тардың роліне ерекше көңіл бөліп, олардың түбі Скандинвия екендігін дәлелдуге тырысты. Бұл концепция академик М.В.Ломоносов пен Кра - шенинников та - ра - пынан сынға ұшырады. Тіпті, кейін, оның ақыры Миллердің қызметі - нің төмендеуіне әсерін тигізді.
1750 жылы ол өзінің Сібір патшалығының сипаттамасы атты еңбе - гі - нің бірінші томын жарыққа шығарды. Әртүрлі себептерге бай - ланысты екінші томының шығуы созылып кетті.
1755 - 1765 жылдары ол Ежемесячные сочинения, к пользе и уве - се - ле - нию служащие журналының редакторлығына тағайындалды. Міне осы - ның бет - терінде Сібір туралы ғалымның мақалалары жариялана бас - та - ды.
Миллер орыс тарихы жөніндегі көптеген алғашқы еңбектердің авто - ры. Мыслы мына О летописце Несторе (1755), Известие о запо - рож - - ских ка - за - ках (1760), О начале Новгорода и происхождении рос - сийского на - ро - да (1761) и Опыт новой истории о России (1761) сияқ - ты шығар - ма - лар орыс тарихнамасына қосылған сүбелі еңбектер еді. Сібірді мекен - деген түркі тілдес тайпалар кейін қазақ халқының құ - ра - мына енді. Мысалы Сібір хандығының негізін қалаған керейлер бүгінде қа - зақ халқының құра - мын - да. Сондықтан Мил - лерді қазақ тарихын зерт - теуші деп те атауға әбден болады.
М.В.Ломоносов кәсіби тарихшы емес еді. Сол кездегі орыс ішінен шық - қан алғашқы білімді адамдардың бірі ретінде, орыстар туралы та - ри - хи сананы қалыптастыруға үлкен көңіл бөлді. Жоғарыда айт - қаны - мыз - дай ше - тел - дік - тер - дің жасаған орыс тарихының концепциясына риза бол - ма - ған ол, өз халқының тарихына арнап бірнеше еңбектер жазды.
М.В.Ломоносовтың негізгі тарихи шығармалары мыналар:"Древняя российская история от начала российского народа до кончины вели - кого кня - зя Ярослава Перваго или до 1054 года..." (Санкт - Петербург, 1766); "Крат - кий Российский летописец с родословием" (Санкт - Петербург, 1760); "Опи - сание стрелецких бунтов и правления царе - в - ны Софии" (осыны Вольтер түгелімен өзінің "История Российской им - пе - рии при Петре Ве - ли - ком"деп аталатын кітабына кіргізді. Амс - тер - дам, 1761). Отансүйгіштік пиғылдан жазылған ұлы ғалымның тарихи шы - ғармалары орыс халқының тарихи санасының қалыптасуына игі әсер етті. Деректерді таңдау прицип - те - рі, зерттеу әдістері, тарихи процессті концептуалді түрде қайта қарауы, методологиялық мәселелерді қарас - ты - руы бүгінгі күнгі жас тарихшыларға үлгі боларлық.
М.В.Ломоносовтың 1761 жылы И.И.Шуваловқа ұсынған "О сохране - нии и размножении русского народа" трактатында "Начало сего по - ла - гаю самым главным делом: сохранением и размножением российс - ко - го на - ро - - да, в чем состоит величество, могущество и богатство всего госу - дар - с - тва, а не в обширности земель без обитателей" - деп мем - ле - кеттің байлығы да сапасы да сол жерді мекендейтін халықта деп атап көр - сетеді. Меніңше оның пікірі бүгін де өзекті сияқты.
Ол кейбір жаратылыстану ғылымдарының өкілдері сияқты тарих жазу ісіне ат - үсті қарамаған. Мысалы өзінің негізгі тарихи шығармасы "Древ - ней Российской историей..." жазу барысын былайша суреттейді : "...читал для собрания материй к сочинению Российской истории Нестора, Законы Ярославли, большой Летописец, первый том ра - бо - ты Татищева, книги Крамера, Вейселя, Гелмонда, Арнольда и другие, из которых брал... выписки и примечания, всех числом 653 ста - тьи..."; "читал российские академические летописи без записок, чтобы общее понятие иметь пространно о деяниях российских".
М.В.Ломоносов орыс мемлекетінің пайда болу жөніндегі нормандық тео - рия - сына қарсы шықты. Кейбір шетелдік ғалымдардың орыс елінің артта қалған - дығы туралы айтқан пікірлерін сынайды: "Немало имеем сви - - детельств, что в России толь великой тьмы невежества не было, какую представляют многие внешние писатели". Ол бірінші Петрдың тарихтағы роліне зор баға береді. Оның өнеркәсіпті, сауданы, әскер мен флотты құрудағы еңбегі, оқу - ағарту және мәдени өмірді жандандыруы Ресей мемлекетін ілгері жылжыт - қандығын жазды. М.В.Ло - - - - - моносовтың та - ри - хи еңбектері неміс, француз, ағыл - шын тіл - дері - не аударылды.
1754 жылы М.В.Ломоносов Ғылым Академиясына Бірінші Петр, Бірін - ші Екатерина, Екінші Петр және Елизавета Петрқызының қызметі - не арналған "медалическая история" жазуға ұсыныс жасайды.
М.В. Ломоносов ұлттық тарихшы - кадрларды дайындауды мақсат ет - ті. 1754жылы И.И.Шуваловқа жазған хатында ол Мәскеу универ - си - те - ті - нің фолософия факультетіне тарих профессоры штатын кіргізуді өті - не - ді. Ал заң факультетінде профессор "политики, который должен по - ка - зывать взаимные поведения, союзы и поступки государств и го - су - да - рей между собою, как были в прешедшие веки и как состоят в ны - не - шнее время" болуы керек деген пікір білдіреді.
1764 жылы Ғылым Академиясының жаңа жобасына орыс тарихын жазу үшін материалдар жинайтын тарихнамашы қызметін кіргізу жө - нін - де ұсыныс кіргізді. Бұл қызметті атқаратын адам барлық мұрағаттарға кіру құқығына ие болу шарт және ол "человеком надежным и вер - ным", не склонным в своих исторических сочинениях" ко шпын - ст - вуи посмеянию". Ол 748 жылы Петербург академиясы жанынан құрыл - ған Историческое собрания - ның мүшесі болды.
М.В.Ломоносов Ресейдің озық дәстүрлерін насихаттау, келер ұрпақ - ты отансүйгіштік рухта тәрбиелеу үшін ұрпақтар сабақтастығын үзбеу - де тарихтың ролін жақсы түсінді. "Велико есть дело смертными и пре - хо - дя - щими трудами дать бессмертие множеству народа, соблюс - ти по - хваль - - ных дел должную славу, и, пренося минувшие деяния в потом - ство и в глубокую вечность, со - единить тех, которых натура дол - го - тою времени разделила" - деп жазды ол.
Оның сол кезде айтқан идеялық тұжырымдарының өзектілігі бүгінгі күнге дейін өзінің маңызын жойған жоқ. Әсіресе тәуелсіздігін жаңа алған елдер өз тарихын қайта жазғанда осы М.В.Ломоносовтың ақыл - кеңесіне жү - гін - ген дұрыспа деп ойлаймыз.

2 ХҮІІІ ғасырдың екінші жартысындағы орыс тарихнамасы
Щерба́тов Михаи́л Миха́йлович (1733 - 1790) - орыс тарихшысы публи - - цист, философ. Санкт - Петербург ғылым Академиясының құрмет - ті мү - ше - сі, Ресей академиясының мүшесі (1783). Өте ауқатты отбасыдан шық - - - - - - - қан. Жасында жақсы білім алып, әскери қызметте болды. Отстав - каға шық - қаннан кейін әртүрлі мемлекеттік қызметте істейді.
Орыс тарихымен айналысты. Дворян тарихнамасының өкілі өзінің та - ри - хи еңбектерінде дворян тобының мүддесін қорғайды. Көзқарасы жағы - нан - рационализмді және прагматизмді ұстанады. Провиденцили - зм - ге қар - сы. Щерба́тов М.М. археографиялық жұмыстармен айналысты. Ол көп - те - ген деректерді пайдаланды. Царственная книга, Летопись о многих мятежах, Журнал Петра Великого сияқты деректерді іздеп тауып, оларды жарыққа шығарды. Орыс тарихына қатысты дерек - терді жинап, олар - ды бастыруға күш салды.
Дворян тарихшысы ретінде, соған сәйкес орыс тарихының схемасын жасайды. Оның пікірінше патшалық самодержавие Ресей үшін ең тиімді, ең ыңғайлы өзіне ғана тән мемлекеттік құрылым. Дворяндар боярлардың заңды жалғасы, орыс қоғамының іргетасы. Еңбектерінде дворяндар мен шаруалардың және патшаның бірлігі насихатталады. Щербатов орыс тарихын кезеңдерге бөлмейді, бірақ оның еңбегінің әрбір томы белгілі бір оқи - ғалармен басталып белгілі бір оқиғалармен бітеді. Оның жазған Исто - рия российская от древнейших времен атты кітабы орыс тарихнамасы - ның бір белесі.
Петр Иванович Рычков (1712 - 1777) Орыстың белгігілі тарихшы - сы, эканомисі, мемлекет қайраткері. Арғы тегі шетелдік, әкесі ХҮІІІ ғасырдың бас - ын - да Ресейге ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.