Геоэкология пәнінен дәрістер кешені
Тақырыбы: Геоэкология пәнін оқытудың мақсаты мен мінндеттері.
Тақырыбы; Геоэкология пәнінің ғылымдар жүйесіндегі орны.
Тақырыбы; Қоршаған орта және табиғат
Тақырыбы;Қазақстанның ұлттық экологиялық проблемалары.
Тақырыбы: Ландшафттың экологиялық қасиеттері.
Тақырыбы; Геоэкология пәнінің ғылымдар жүйесіндегі орны.
Тақырыбы; Қоршаған орта және табиғат
Тақырыбы;Қазақстанның ұлттық экологиялық проблемалары.
Тақырыбы: Ландшафттың экологиялық қасиеттері.
Қазақстан Республикасының жоғарғы оқу орындарында енгізіліп жатқан жаңа пәндерінің бірі. Бұл пән қоршаған ортаны қорғауда табиғатты аялауда туған жердің табиғатының алуан түрлілігін терең білдіруге маңызы зор. Табиғат пен антропагендік геожүйе шекараларға қоршаған ортаның экологиялық жағдайын білу, жақсартуға ұсыныстар жасау, Қазақстан Республикасының байлықтарын сақтау, оны ұтымды пайдалану, қалпына келтіріп отыру, осы қоршаған ортаны қорғау туралы мемлекеттік заңдар, қаулылар, іс- шараларды халықаралық және мемлекет аралық конвенцияларды бөліп талдау пәннің негізгі мақсаты болып табылады.
Геоэкология және табиғатты қорғау пәнінің маңызы - қазіргі уақытта шығарылып жатқан заңды жүзінде ат салысу. Бұл пәнді оқи отырып геожүйенің түсінігін, оның басты элементтерімен байланыстарын, айырмашылығын, экономикалық факторлардың жергілікті жерге әсерін біле отырып Қазақстанды геоэкологиялық аудандастырып, геоэкологиялық жағдайын білу.
Геоэкология және табиғатты қорғау пәнінің маңызы - қазіргі уақытта шығарылып жатқан заңды жүзінде ат салысу. Бұл пәнді оқи отырып геожүйенің түсінігін, оның басты элементтерімен байланыстарын, айырмашылығын, экономикалық факторлардың жергілікті жерге әсерін біле отырып Қазақстанды геоэкологиялық аудандастырып, геоэкологиялық жағдайын білу.
1. К. Маркс пеи Ф, Эигелм. Шығармадар жинағы, 20-том, 495-бет, Мәскеу.
2. В.И. Вернадский. Табиғат зерттеушінің ойлары» Мәскеу, 1977.
3. Н.П. Одум. Экология, Мәскеу, 1986.
4. Л.С. Жданов, Г. Л. Жданов. Физика, Мәскеу, 1984.
5. П.Агесс. Экология алтгсрі, Ленинград, 1982.
6. А.М, Алпатьев. Табиғи ортаның дамуы, өзгеруі және қорғалуы,
Ленинград, 1983.
7. Р.Ш. Кашанов, Жердің тірі қабығы, Мәскеу, 1984.
8. Д.П. Никитни.Қоршаған орта және адам. Мәскеу, 1980.
11. И.А. Жарицкий. Жауапкерсіздіктің төлемі, Мәскеу, 1979.
12. Қазақстан халық шаруашылығы 60 жылда, (статистикалық аш.ікі.іма)
Алматы, 1980.
13. В.Д. Дьшиойой, В.Н. Плсхоэ. Қаладаш адам. Москсу, 197Я.
14. Е.К. Фсдоров. АҚШ. Экономика, саясаг жоне вдсчзлогия журпалыиын 4
нөмірііщегі мақала, 1972.
15. А.В. Михеся, К.В, Пвшканг, Н.Н. Ріииевяч. М.Н. Силмлева Табигапы
ісоргау, Москсу, 1983.
іб. И.Д. Лаатев. Экилоіхялык. проблемалар, Москсу, ІУ82.
17. В.А. Кириллнн. Энергетика проблсмалары мен келешегі, "Коммунист" журналы, біріині нөмірі, Мөскеу 1975.
18. Н.Ф, Реймсрв. Табиғат әліппесі, Мөсксу. 19Я0.
19. "Ғылым жәе өмір" журналы, 8 нөмірі, Мәскеу, 1984.
20. "Правда* газетіндегі мақалалар, Мәскеу, 13 және 14 наурыз 1985,
21. Н.А. Нчзарб-лсп. "Каіа>.сіанская прзвла" га:>сгіі 20 шілдс, 1991.
22. А.Ф. Пыби. "Прайла" гаэегі, 12 актіан 5990.
23. С,Б. Балчүкаіиш» Б. А. Ативбаров "Амаиаг" іазегі N2, 1990.
24. У. 1И«рнш)п. Азгыр. "Каз:і\сткнскля пра«да" г.іаеті, 2Н кыркұйек, 1991.
25. Р. Гоичиііова. •'Караиан" газсіі, 21 кокск, 3993.
26. Ф.К). інгсль. Сіздсрге, жср түрсын.чары! Москеу, 19X3.
27. И.М. Ғ.ШІИІІ. К.үрлыс!ПЬ!ларга. киршаган табііги ортаны коргау ту| Москеу 14X3. I
28. В.И. Клманов, Г.Г. Ті-рнсвая. Лтмосфсралык ауаны қоргау, Мпсксу,
1984.
29., Қіі.іа:імк аудаішарлы жобалаганда коршаган ортаны коргау жөніндегі
нүсқаулар, Мпсксу, І9Я0.
30. Қориыгаі! органи міргау. Редакциясык басқарган иро(|>ессор С. В.
■Белов. Москеу, 1983.
31. М.И. Лым)ви<«. Дүнис жүзі сулары жонс болашагы, Мвскеу, !974.
32. "Ғылим жэде «мір*1 журналы N9 Москсу, 1984.
33. "К«чс<>чо:іьскя« иравда" і-нзктііщегі мақала, 21 қыркүйек 1984.
34. А.В. Склорі-нкі!, К.Я. Коіідрап,еа. Жсраік табигат байлықтары мен қоршаган пргамы гарыііпан эсртісу, Москеу, 19Я2.
35. А.М. РОІИОВВЧ, К.В. іЬіііканг. Табигаітьг қоргау жөне взгерту, Мәсксу,
1979.
36. С.Г. Макоаини, А.А. Вакулип. Тнбигатты коргау. Мескеу, 1983.
.37. М.М. ІІІвецив. Жср ресуршарыи утымды найлалану міидеттері, Москеу,
1979.
38. П. Бсрлокс, Д. Род/і. Қориіаган оріаны лвстанулан қоргау стратггиясы,
Мөскеу, 19X0.
39. "Правда" газіпіидсгі мақала, 20 кохск 1985.
40. И.Д. Лаіггсв. Кок үйлін үміпері, Мвскеу, 1981.
43. "Кіімхсганская прлвт" гаітіідегі мақала 19 желтәқсак 1985.
42. "Вечерний Алматы" газеііндсгі макдла. 13 кыркүйек 1984.
43. Қазак. Совет Эициклопсдиясы (КСЭ), Алмоты 1980.
44. С.Байсалов. Табигат қоргау туралы заңаар. (КСЭ), Алматы, 1980.
45. Ғ.Қ. Оігымбасв. Туіаи табнппты аялайық, Алмягы, 1985.
46. Ғ.Қ, Сагымбасв. Соулстгік* қүрылыс зқсіяогиясы, Аяматы, 1985.
47. Н.Н. Родзевич, К.В. Пацжаиг. Табигатты Коргау жөие шркейту, Алматы, Меісісп, 19К4.
48. Природа и Закан. Закдар ЖШШШ. Алшты, 1988.
3. Матсрналы по экологическому драву., т.І, 1993^; т. 2, І994. Жакадан «льтган табиғатш коргау туралы зйцяар.
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ҒЫЛЫМИ ЕҢБЕКТЕР МЕН ДЕРЕКТЕР ТІЗШІ
1. К. Маркс пен Ф. Энгельс. Шыгармалар жинағы, 20-том, 495-496 бстгср, Маекеу.
2. В.И. Вернадекий. Табигат зерттеушініц ойлары, Мвскеу, 1977.
3. Ю.П. Одум. Экология, Мөсксу, 1986.
4. Л.С. Ждаиов, Г. Л. Жааігов. Физика, Москсу, І984,
5. П.Агесс, Экология кілтгсрі, Ленииград, 1982.
6. А,М. Алиатьев. Табиги ортаның дамуы, взгеруі *оне коргал>-ы, Ленинірад, 1983,
7." Р.Ш. Каішнов. Жердін тірі кабыгы, Москеу, 1984.
8, Д.П. Никитии. Қоршагаи орта жөнс адам. Мескеу, 1980.
9, КСРО халықтары туралы мөліметтер, Маскеу, 1983.
^ДО. Дүішс жүзі сддсрі мен халықтары (Жер жше адамзат), Мөсксу, 1985. ~"ТІ. И.А. Жарицкий. Жауапкерсіздіктің толемі, Мөскеу, 1979.
12. Қазакстап халық шаруашылыгы 60 жьища, (статистккалык »НЫСПМА» Алматы, 1980.
13. В.Д. Дыниовой, В,Н. Плехов. Қаладагыадам. Мөскеу, 1978.
14. Е.К. Фелоров. АҚШ. Экономика, саясат жвне идеологяя журналыныц * нөмірііідегі макала, 1972.
!5. А.В. Михесв, К.В= Пишканг, Н.Н. Родзевнч, М.Н. С«лов«ва Табигатты қоргау, Мвскеу, 1983.
іб. ЙД. Лаптев. Зкологиялық проблемалар, Масксу. 1982.
17. В.А. Қиряллйи, Энергетика проблемалары мен хслеш«гі, "Коммунист"* ' журиалы, біріиші номірі, Мөскеу 1975.
18. Н.Ф. Реймерс. Табигат вяіішесі, Мөсксу, 1980.
19. "Ғылым ж>ие омір" журналы, 8 нөмірі( Москеу, 1984.
20. "Правда* газетіндегі мақалапар, Мөскеу, !3 Ж0Не !8. каурыз 1985,
21. НІА. Нзаарбаев. "Каіахстанекая правяа" газечі 20 шілде, 1991.
22. А.Ф-Цыба, "Праада" гаэеті, 12 ақпаң І990. ; .
23. С,Б. Балмуканпа, В, А. Аташбаров "Аманат" газегі N2, 1990.
24. У. Шарніюв. Азщр. "Казг«сганская правда" піэеті, 28 кьіркұйек, 1991.
25. Ғ. Гончаргіва. "Караван" газеіі, 21 кокск, 3993.
26 Ф.Ю, Зимль, Сіздергс, жер тұргьінлары! Москеу, 1983. , 27. И.М, Е.ІШИН.. Күрлысишларга қоршаган табкі-и ортаны қоргау і>т .. .-. Мкскеу ІУКЗ.
2. В.И. Вернадский. Табиғат зерттеушінің ойлары» Мәскеу, 1977.
3. Н.П. Одум. Экология, Мәскеу, 1986.
4. Л.С. Жданов, Г. Л. Жданов. Физика, Мәскеу, 1984.
5. П.Агесс. Экология алтгсрі, Ленинград, 1982.
6. А.М, Алпатьев. Табиғи ортаның дамуы, өзгеруі және қорғалуы,
Ленинград, 1983.
7. Р.Ш. Кашанов, Жердің тірі қабығы, Мәскеу, 1984.
8. Д.П. Никитни.Қоршаған орта және адам. Мәскеу, 1980.
11. И.А. Жарицкий. Жауапкерсіздіктің төлемі, Мәскеу, 1979.
12. Қазақстан халық шаруашылығы 60 жылда, (статистикалық аш.ікі.іма)
Алматы, 1980.
13. В.Д. Дьшиойой, В.Н. Плсхоэ. Қаладаш адам. Москсу, 197Я.
14. Е.К. Фсдоров. АҚШ. Экономика, саясаг жоне вдсчзлогия журпалыиын 4
нөмірііщегі мақала, 1972.
15. А.В. Михеся, К.В, Пвшканг, Н.Н. Ріииевяч. М.Н. Силмлева Табигапы
ісоргау, Москсу, 1983.
іб. И.Д. Лаатев. Экилоіхялык. проблемалар, Москсу, ІУ82.
17. В.А. Кириллнн. Энергетика проблсмалары мен келешегі, "Коммунист" журналы, біріині нөмірі, Мөскеу 1975.
18. Н.Ф, Реймсрв. Табиғат әліппесі, Мөсксу. 19Я0.
19. "Ғылым жәе өмір" журналы, 8 нөмірі, Мәскеу, 1984.
20. "Правда* газетіндегі мақалалар, Мәскеу, 13 және 14 наурыз 1985,
21. Н.А. Нчзарб-лсп. "Каіа>.сіанская прзвла" га:>сгіі 20 шілдс, 1991.
22. А.Ф. Пыби. "Прайла" гаэегі, 12 актіан 5990.
23. С,Б. Балчүкаіиш» Б. А. Ативбаров "Амаиаг" іазегі N2, 1990.
24. У. 1И«рнш)п. Азгыр. "Каз:і\сткнскля пра«да" г.іаеті, 2Н кыркұйек, 1991.
25. Р. Гоичиііова. •'Караиан" газсіі, 21 кокск, 3993.
26. Ф.К). інгсль. Сіздсрге, жср түрсын.чары! Москеу, 19X3.
27. И.М. Ғ.ШІИІІ. К.үрлыс!ПЬ!ларга. киршаган табііги ортаны коргау ту| Москеу 14X3. I
28. В.И. Клманов, Г.Г. Ті-рнсвая. Лтмосфсралык ауаны қоргау, Мпсксу,
1984.
29., Қіі.іа:імк аудаішарлы жобалаганда коршаган ортаны коргау жөніндегі
нүсқаулар, Мпсксу, І9Я0.
30. Қориыгаі! органи міргау. Редакциясык басқарган иро(|>ессор С. В.
■Белов. Москеу, 1983.
31. М.И. Лым)ви<«. Дүнис жүзі сулары жонс болашагы, Мвскеу, !974.
32. "Ғылим жэде «мір*1 журналы N9 Москсу, 1984.
33. "К«чс<>чо:іьскя« иравда" і-нзктііщегі мақала, 21 қыркүйек 1984.
34. А.В. Склорі-нкі!, К.Я. Коіідрап,еа. Жсраік табигат байлықтары мен қоршаган пргамы гарыііпан эсртісу, Москеу, 19Я2.
35. А.М. РОІИОВВЧ, К.В. іЬіііканг. Табигаітьг қоргау жөне взгерту, Мәсксу,
1979.
36. С.Г. Макоаини, А.А. Вакулип. Тнбигатты коргау. Мескеу, 1983.
.37. М.М. ІІІвецив. Жср ресуршарыи утымды найлалану міидеттері, Москеу,
1979.
38. П. Бсрлокс, Д. Род/і. Қориіаган оріаны лвстанулан қоргау стратггиясы,
Мөскеу, 19X0.
39. "Правда" газіпіидсгі мақала, 20 кохск 1985.
40. И.Д. Лаіггсв. Кок үйлін үміпері, Мвскеу, 1981.
43. "Кіімхсганская прлвт" гаітіідегі мақала 19 желтәқсак 1985.
42. "Вечерний Алматы" газеііндсгі макдла. 13 кыркүйек 1984.
43. Қазак. Совет Эициклопсдиясы (КСЭ), Алмоты 1980.
44. С.Байсалов. Табигат қоргау туралы заңаар. (КСЭ), Алматы, 1980.
45. Ғ.Қ. Оігымбасв. Туіаи табнппты аялайық, Алмягы, 1985.
46. Ғ.Қ, Сагымбасв. Соулстгік* қүрылыс зқсіяогиясы, Аяматы, 1985.
47. Н.Н. Родзевич, К.В. Пацжаиг. Табигатты Коргау жөие шркейту, Алматы, Меісісп, 19К4.
48. Природа и Закан. Закдар ЖШШШ. Алшты, 1988.
3. Матсрналы по экологическому драву., т.І, 1993^; т. 2, І994. Жакадан «льтган табиғатш коргау туралы зйцяар.
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ҒЫЛЫМИ ЕҢБЕКТЕР МЕН ДЕРЕКТЕР ТІЗШІ
1. К. Маркс пен Ф. Энгельс. Шыгармалар жинағы, 20-том, 495-496 бстгср, Маекеу.
2. В.И. Вернадекий. Табигат зерттеушініц ойлары, Мвскеу, 1977.
3. Ю.П. Одум. Экология, Мөсксу, 1986.
4. Л.С. Ждаиов, Г. Л. Жааігов. Физика, Москсу, І984,
5. П.Агесс, Экология кілтгсрі, Ленииград, 1982.
6. А,М. Алиатьев. Табиги ортаның дамуы, взгеруі *оне коргал>-ы, Ленинірад, 1983,
7." Р.Ш. Каішнов. Жердін тірі кабыгы, Москеу, 1984.
8, Д.П. Никитии. Қоршагаи орта жөнс адам. Мескеу, 1980.
9, КСРО халықтары туралы мөліметтер, Маскеу, 1983.
^ДО. Дүішс жүзі сддсрі мен халықтары (Жер жше адамзат), Мөсксу, 1985. ~"ТІ. И.А. Жарицкий. Жауапкерсіздіктің толемі, Мөскеу, 1979.
12. Қазакстап халық шаруашылыгы 60 жьища, (статистккалык »НЫСПМА» Алматы, 1980.
13. В.Д. Дыниовой, В,Н. Плехов. Қаладагыадам. Мөскеу, 1978.
14. Е.К. Фелоров. АҚШ. Экономика, саясат жвне идеологяя журналыныц * нөмірііідегі макала, 1972.
!5. А.В. Михесв, К.В= Пишканг, Н.Н. Родзевнч, М.Н. С«лов«ва Табигатты қоргау, Мвскеу, 1983.
іб. ЙД. Лаптев. Зкологиялық проблемалар, Масксу. 1982.
17. В.А. Қиряллйи, Энергетика проблемалары мен хслеш«гі, "Коммунист"* ' журиалы, біріиші номірі, Мөскеу 1975.
18. Н.Ф. Реймерс. Табигат вяіішесі, Мөсксу, 1980.
19. "Ғылым ж>ие омір" журналы, 8 нөмірі( Москеу, 1984.
20. "Правда* газетіндегі мақалапар, Мөскеу, !3 Ж0Не !8. каурыз 1985,
21. НІА. Нзаарбаев. "Каіахстанекая правяа" газечі 20 шілде, 1991.
22. А.Ф-Цыба, "Праада" гаэеті, 12 ақпаң І990. ; .
23. С,Б. Балмуканпа, В, А. Аташбаров "Аманат" газегі N2, 1990.
24. У. Шарніюв. Азщр. "Казг«сганская правда" піэеті, 28 кьіркұйек, 1991.
25. Ғ. Гончаргіва. "Караван" газеіі, 21 кокск, 3993.
26 Ф.Ю, Зимль, Сіздергс, жер тұргьінлары! Москеу, 1983. , 27. И.М, Е.ІШИН.. Күрлысишларга қоршаган табкі-и ортаны қоргау і>т .. .-. Мкскеу ІУКЗ.
№ 1лекция
Тақырыбы: Геоэкология пәнін оқытудың мақсаты мен мінндеттері.
1. Геоэкология пінін оқытудың мақсаты мен міндеттері
2. Қазақстанның экологиялық географиялық жағдайы
3. Табиғатты қорғау геоэкология принциптері
Қазақстан Республикасының жоғарғы оқу орындарында енгізіліп жатқан жаңа
пәндерінің бірі. Бұл пән қоршаған ортаны қорғауда табиғатты аялауда туған
жердің табиғатының алуан түрлілігін терең білдіруге маңызы зор. Табиғат
пен антропагендік геожүйе шекараларға қоршаған ортаның экологиялық
жағдайын білу, жақсартуға ұсыныстар жасау, Қазақстан Республикасының
байлықтарын сақтау, оны ұтымды пайдалану, қалпына келтіріп отыру, осы
қоршаған ортаны қорғау туралы мемлекеттік заңдар, қаулылар, іс- шараларды
халықаралық және мемлекет аралық конвенцияларды бөліп талдау пәннің
негізгі мақсаты болып табылады.
Геоэкология және табиғатты қорғау пәнінің маңызы - қазіргі уақытта
шығарылып жатқан заңды жүзінде ат салысу. Бұл пәнді оқи отырып геожүйенің
түсінігін, оның басты элементтерімен байланыстарын, айырмашылығын,
экономикалық факторлардың жергілікті жерге әсерін біле отырып Қазақстанды
геоэкологиялық аудандастырып, геоэкологиялық жағдайын білу.
2. Қазақстан қоршаған ортаны қорғау мәселелері бойынша халықаралық
жоспарларға (Батыс Тянь- Шаньның биоресурстарын қорғау Каспий теңізі
бассейіннің экожүйелерінің өзгеруі) қатысады. Осы міндеттер аясында
тақырлануға қарсы шаралар жасалып жатыр. Қазір Қазақстанда 36 тұрақты
және 16 жартылай тұрақты экологиялық алаңдар бар. Аймақтың іс әрекеттер
шеңберінде Қазақстан Азиядағы тақырлануды бағалау және аймақтық
маниторинг тармақтарын ұйымдастыру бағдарламасына қосылып,өздерінің
ұсыныстарын берді. Қазақстан Республикасының территориясының жартысынан
жуығы (48,2%) ауыл шаруашылығы мақсатында пайдаланады, оның басым бөлігі
жойылым жердің тақырлануы топырақ және өсімдіктер жамылғысының азаюы үдеп
келеді. Тақырлану қаупі төнген территория еләміздің жер ауданының 60%
жуығын алады. Қазақстан 1997 жылы Таырланумен күресу конвенциясын
бекіту туралы заң қабылдады. 1999 жылы Қазақстан Республикасында
тақырлануға қарсы ұлттық стратегиясымен іс- әрекеттер жоспары жасалды. Ол
мынадай міндеттерді қарастырады.
1. Жердің әрі қарай асуын тоқтату, егістіктң, жайылым жерлердің,
шабындықтардың өнімдерін қалпына келтіру, ауыл шаруашылықтың тұрақты
дамыту. Жайылым егістіктерді суландыру, сортаңданған топырақты шаю
үшін су ресурстарын ұтмды пайдалану.
2. биологиялық алуан түрлілікті, елімнің эколгиялық ахуалын сабақтау үшән
елді мекендерді, қалаларды көгалдандыру.
3. Бологиялық және ландшафт алуан түрлілігін сақтау мақсатында ерекше
қорғалатын территориялар құру және кеңейу.
4. Құрғақшылық пен тақырлануға қарсы шаралардың құқықтық негізін қалау
және ұтымды пайдалануды ынталандыру, экономикалық механизімін құру.
5. Жердің техногендік бүлінуін болдырмау және құндылығын қалпына келтіру.
6. Халыққа экономикалық білім мен тәрбие беру, оларды ақпараттандыру,
елдің геоэкология жүйесін жақсартуға үгіттеу.
7. Геоэкологиялық жүйені жақсартуға дәйекті шараларды пайдаланып, ұдайы
бақылап отыру үшін маниторинг ұйымдастыру.
4. Геоэкология ұғымы ХХ ғасырдың жылдарында пайда болған кеңестік дәуірде
академик Қ.Б. Сочова ең алғаш болып география және экологияның өзара
байланысын зерттеді.Геоэкология бұл антропагендік үрдістің әсері
нәтижесінде табиғи ортамен биосфераға қайталанбас үрдістер мен
құбылыстарды зерттейді,
ХХІ ғасырдың шешімі, күрделі бірі - адам. Қоғам табиғат қарым- қатынасы,
ол адам мен қоғамның табиғат заңдылығымен санаспауынан табиғи кейде тепе-
теңдіктің бұзылу салдарынан туындап отыр. Сондықтан білім жүйесінің
алдында тұрған мақсат адамның табиғат заңдылықтарын ескермей, табиғи
байлықтарды ретсіз пайдалану табиғи тепе теңдікті бұзуына тосқауыл қою.
Қалыптастыру халықтың экономикалық мәдениетін жан- жақты дамытуға қажет
етеді. Географиялық оқытудың басты міндеттері табиғат пен қоғамның өзара
әрекеттесуінің тарихи сипатын ашу, факторлардың рөлін түсіндіру. Табиғи
рсурстарды тиімді пайдалану және қоршаған ортаны ұқыпты қорғауға үйрету.
Бұл экологиялық мәселелерді табиғат, адам, қоғам жүйесінде қарастыру
экологиялық білім мен тәрбие беруді әлеуметтік экологиялық ұғымдар
қалыптастыруға мүмкіндік береді. Филсофиядағы ұғым құбылыстар мен
заңдылықтарын шынайы белгілейді, корсетіп ойлаудың бір түрі.
Табиғатты қорғаудың геоэкологиялық прициптері қазіргі қоғамның тұрақты
дамуының прициптері мен талаптарына белсенді салауатты өмір салтын
ұстанып жан жақты үйлесімді дамыған дені сау және рухани тұлға типі
сәйкес келеді. Әлеуметтік экономикалық даму мақсаты мен экологиялық
мақсат келісімнің талаптары экологиялық саясаттың жүзеге асырылуымен
өңделеді. Табиғатты қорғаудың принциптері;- қазіргі уақытта болашақ
ұрпаққа қоршаған ортаны қорғау мен даму мүмкіндігін қамтамасыз ету.
- Қоршаған ортаны қорғау жалпы әлеуметтік экономикалық процестің ажырамас
бөлігі болу қажет.
-Шаруашылық қызметті экологияландыру бойынша шараларды жүзеге асыруда,
табиғат акцентін қорғау тәжірибесінде қалыптасқан бірінші кезекте теріс
техногендік іс әрекеттердің себептерін жою.
-Әлеуметтік экономикалық даму экожүйе сиымдылығының шаруашылық шегінде
қол жеткізудегі адам өмірінің сапасын жақсартуға бағытталуы қажет.
Білім, ғылым, мадениет денсаулық сақтау жүйесінің даму басымдылығы халық
шаруашылығының басым эвалюциясы.
2-лекция
Тақырыбы; Геоэкология пәнінің ғылымдар жүйесіндегі орны.
1. Геоэкологиялық пәннің теориялық негіздері
2. Жер ғылымы жүйесіндегі геоэкология
1. Гоеэкология – бл адамның іс- әректімен өзгеріске ұшырап отырған
физикалық- географиялық ғылымда провинция облыстарының табиғат
ресурстарының тиімді пайдалану және қоршаған ортаның таза экологиялық жай-
күйін мәлімдейтін ғылым.Геоэкология география ғылымына экология
бағытымен ХХ ғасырда 30-40 жылдары қолға алынды. Ең алғаш рет бұл
терминді 1939 жылы К.К. Троллер геоэкология ғылымға енгізді.
Геоэкологиялық көзқарас Э.Несфа мен В.Хаазеннің еңбектерінде орын алады.
Отандық ғалымдар арасынан В.В. Сочава көп ізденіс жүргізді, Ғылыми
әдебиеттерде геоэкологияның синонимі ландшафт экологиялық болып
есептеледі. Қазіргі уақытта геоэкология бірегей ғылымдарды қүрмайды. Ол
50 астам қоршаған ортаны қорғау жүйесіндегі ғылымдарды біріктіреді.
Солардың бірі геоэкология. Қазазақстан ғалымдарынан Ғ.Сағымбаев, Ә.
Бейсенова С.Байсалов, қоршаған ортаны қорғау, табиғатты қорғауда көптеген
ізденістер жүргізуде. Қазіргі уақытта Қазақстан Республикасының
экологилық кодексі, Қаақстан Республикасының заңнамалық актілеріне
экологиялық мәселер бойынша өзгертулер мен толықтырулар енгізілуде.
2. Геграфия және экология ғылымы ежелден бір бірімен өте қатпалдасып
жатқан ңһғылым. Географиямен экологиялық бәір бірімен байланыстырушысы
ландшафт экологиясы географиялық ортаның адам іс әрекетінің өзгеріске
ұшырап жатқан жер шарындағы табиғат кешендерінің әртүрлі деңгейін
зерттейтін ғылымды айтамыз. Бұл пәннің теориялық негізінде жердің
биосфераның географиялық қабықтың даму заңдылықтары айқындалады. Себебі
геоқабықпен биосфера өте тығыз байланысты. Экологияны зерттеу әдістердің
ғылыми практикалық мақсаты биологиядағы эколоия жүйесіндегі география
құрылымдары геожүйемен ландшафт. Геоэкологияға тән жағдай геожүйе
деңгейінің әркелкілігі экологиялық жүйенің жоғары сатысы биосфера жай
қарапайым геоэкожүйе үшін бұл геоценоз жер рельефімен географиялық
жағдайлары ұқсас аудандарда бірегей болып кедеседі. Географиялық қабықтың
белгілі аймақтары бұл ландшафттар. Геоэкологияның ландшафттарын
айырмашылығы ол аймақтарда сай саланы бөгеттерді зерттемейді. Бұл саланы
лндшафт қарастырады. Қазіргі уақытта ғылымда көтеріліп жұрген саланың
бірі, ортаны қорғау саласы,
3-лекция
Тақырыбы; Қоршаған орта және табиғат
1. Табиғат және табиғат ресурстары
2. Топырақтың экологиялық құрылымы
1. Экологтар назарына ең алдымен қоршаған ортадағы органикалық
бейорганикалық қарым қатынастың байланысы ілігеді. Себебі экология
қоршаған ортаны қорғау заңына сүйене отырып белгілі бір аймақтың
табиғат байлығының топырақтың құнарлығын климаттық жағдайларын
өсімдіктермен жануарлар дүниесін біліп зерттеу мүмкіншілік береді.
Табиғат дегеніміз мезгілмен кеңістікте шексіз тұрақтылықты қозғалыста
өзгеруге дамуда болатын бейорганикалық және органикалық дүние. Бұл адам
қоғамның өмір сүруне қажетті әлемдегі бүкіл материалдық энергетикалқ
информациялық және әр түрлі құбылыстар жиынтығы. Табиғат ақылы адам
өзінің көптеген қажеттілігін қамтамасыз етеді. Қоғамның материалдық
мәдени т.б. мұқтаждығын қанағаттандыру үшін қазіргі кезде немесе
болашақта қолданлатын табиғи құбылыстарды табиғат ресурстары деп аталады.
Табиғат жағдайлары – күннің жылуы, климат, жер бедері, және климат
байлықтары – пайдалы қазбалар су, өсімдік, жер және жанурлар дүниесі
экономиканың дауына күшті ықпал етеді. Қазақстанның табиғи ортасы –
табиғат жағдайлары мен табиғат байлықтары экономиканы дамыту тұрғысынан
алғанда айрықша әрі алуан түрлі. Республикада бағалы пайдалы қазбалардың
көптеген түрлерінің ірі қорлары, жыртуңа жарамды құнарлы жерлердің кең
алқабы ұлан байтақ жайылымдар мен пішіндіктер бар. Оның үстіне мүндай
табиғат байлықтары көбіне бірге құрайды. Алайда Қазақстанның өзіне тән
қатаң, шұғыл континентті табиғат жағдайлары климаттың құрғақтығы және
зор кеңістіктегі тұщы су, өсімдіктер мен жануарлар дүниесін және басқа
табиғат байлықтарын мүнда тек Қазақстан Республикасының меншігі болып
саналады да, мемлекеттік тәуелсіздігінің негізін құрТабиғатта топырақтың
түзілуі өте ұзаққа созылатын құбылыс. Топырақ тау жыныстарының ұзақ
геологиялық мерзім ішінде әр түрлі жолдармен үгілу мен мүжілудің
нәтижесінде түзіледі. Топырақ түзуші жыныстар әуелде қатайған тау
жыныстар болғанымен оның үстінгі қабаты, табиғат күштерінің көп жылдық
үздіксіз әсер етуінен бірте бірте қирап, қопсыған жыныстарға айналады.
Үгілудің үш түрі бар.
1. физикалық
2 механикалық
3 биологиялық
Тау жыныстарының физикалық жолмен үгілу оның химиялық құрамы өзгермей тек
әр түрлі механикалық бөлшектерге бөлінеді. Физикалық үгінділерге әсер
ететін күштер; жер, температура, тасқын сулар, жауын шашын т.б.
құбылыстар физикалық және химиялық үгілудің салдарынан бұзылып тастар
мүжіледі. Құммен балшық суға жуылып шайылып жер бедерінің ыңғайына қарай
шөгіндіге айналады. Бұл процестер ғасырлар бойы ластамайды.Ескі дәуірдегі
жәндіктер мен өсімдіктердің қалдығынан майда ұнтақталған біріктіруге
келмейтін қара шірік құрамайтын топырақ түзіледі. Топырақтың шектен тыс
көбеюі аймақтың елдердің геоэкологиялық жағдайлаының төменденуіне әсерін
тигізеді.
4-лекция
Тақырыбы;Қазақстанның ұлттық экологиялық проблемалары.
1.Қазақстандағы 1970-80ж аралығында экологиялық апатты жағдайлар
2,Соғыс өндірісіне байланысты экологиялық проблемалар
3. Ұлттық экономикалық проблемалар экологиялық
1.1970- 80 жылдар арасында қазақ операсы мен балетінің көркем суретпен
графкасының қолданбалы өнерінің шеберлері Еуропа,Азия, Африка, Америка
елдерінде өнер көрсетті. Алайда сыртқы саясат саласындағы қарсы шешімдер
біліктілік жағынан төмен және шала ойлайтын идиология мемлекет аралық
қатнастарды қалыптастыру жолында көптеген кедергілердің бой көрсетуіне
себепші болды, Екі әлеуметтік саяси жүйе арасындағы теке тірестік орлей
түсуіне әкеп соқтырды.
№ 5 лекция
Қазақстанның ұлттық экологиялық проблемалары
8. Қазақстандағы 1970-80 ж аралығындағы экономикалық апатты жағдайлар.
9. Соғыс өндірісіне байланысты экологиялық проблемалар.
10. Ұлттық экономикалық проблемалар және экологиялық.
1970 -80 ж.ж. аралында қазақ операсы мен балеттің көркем сурет пен
графиканың қолданбалы өнерінің шеберлері Европа, Азия, Африка, Америка
елдерінде өнер көрсетті. Алайда, сыртқы саясат саласындағы қарсы шешімдер
біліктілік жағынан төмен және шала ойлайтын идеялогия мемлекет аралық
қатынастарды қалыптастыру жолында көптеген тастүйін кедергілердің бой
көрсетуіне себепші болады. Екі әлеуметтік саяси жүйе арасындағы
текетірестің өрши түсуіне, шынайы дүниені айқын тануға дұшпан бейнесі
елестейтін түсінік кедергі болады. Саяси күрестің күшеюі туралы жолнұсқа
келді. Осының салдарынан екі жақ та әскери күшін еселей өсіріп, қарулануға
жұмсалатын қаржы көлемін үсті – үстіне ұлғайта түсті. Әскери шығындардың
негізгі ауыр салмағы екі аса ірі мемлекетке – АҚШ пен КСРО –ға түсті. Бұл
шығандар ең алдымен осы мемлекеттің азаматтары түр алатар жүкке айналды.
Ұлы мемлекеттік тәкаппарлық жанталаса қарулануды күшейтуге, ядролық
қару қоймасын жаңарта жасақтауға итермеледі. Қазақ халқының ұлы перзенті
Абай, Шәкәрім, Мұхтар Әуезов дүниеге келген жерлерде, яғни бұрынғы Семей,
Павлодар, Қарағанды облыстарының түйіскен тұсында орнады. Семей ядролық
полигоны Қазақстан жерін қасіретке ұшыратты. Ядролық заряд мұнда алғаш рет
1949 ж. тамыздың 29-да сыннан өткізілді. Ғалымдардың пікірі бойынша, әрбір
эксперименттік қондырғы мен оны жер астында сынақтан өткізу құны орта
есеппен 30 миллион сомға тең. Әскерилер ұзақ жылдар бойы жұмған аузын
ашпай, кейіннен полигонның жергілікті халықтың денсаулығына бәлендей зияны
жоқ деп мәлімдеме де, полигон айналадағы табиғатқа, адамның денсаулық
жағдайына аса қатерлі еді. Дәрігерлер мен фельдшерлерге рактан, лейкоздан
және иондаушы радиацияға байланысты туындаған басқа да ауруларынан қайтыс
болғанға дәл диагноз қоюға тыйым салынды.
КСРО Денсаулық саутау Минстрлігі бұл аймақта медициналық зерттеулер
жүргізуге де тыйым салды, ол әскери дәрігерлер жүргізген тексерістің аса
құпия сқталып, ядролық полигон әрекеті солардан келген зардап көлемі
туралы мәліметтер жасырын ұсталды. Адамға денсаулығын осыншалық сұрқиялық
көзқарас салдарынан полигон маңайда тұратын халықтың әр түрлі ауруларға
шалдығуы жиілей бастады. Мәселен, бұрынғы Семей облысында Абай ауданының,
Қарағанды облысындағы Егіндібұлақ ауданының ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Тақырыбы: Геоэкология пәнін оқытудың мақсаты мен мінндеттері.
1. Геоэкология пінін оқытудың мақсаты мен міндеттері
2. Қазақстанның экологиялық географиялық жағдайы
3. Табиғатты қорғау геоэкология принциптері
Қазақстан Республикасының жоғарғы оқу орындарында енгізіліп жатқан жаңа
пәндерінің бірі. Бұл пән қоршаған ортаны қорғауда табиғатты аялауда туған
жердің табиғатының алуан түрлілігін терең білдіруге маңызы зор. Табиғат
пен антропагендік геожүйе шекараларға қоршаған ортаның экологиялық
жағдайын білу, жақсартуға ұсыныстар жасау, Қазақстан Республикасының
байлықтарын сақтау, оны ұтымды пайдалану, қалпына келтіріп отыру, осы
қоршаған ортаны қорғау туралы мемлекеттік заңдар, қаулылар, іс- шараларды
халықаралық және мемлекет аралық конвенцияларды бөліп талдау пәннің
негізгі мақсаты болып табылады.
Геоэкология және табиғатты қорғау пәнінің маңызы - қазіргі уақытта
шығарылып жатқан заңды жүзінде ат салысу. Бұл пәнді оқи отырып геожүйенің
түсінігін, оның басты элементтерімен байланыстарын, айырмашылығын,
экономикалық факторлардың жергілікті жерге әсерін біле отырып Қазақстанды
геоэкологиялық аудандастырып, геоэкологиялық жағдайын білу.
2. Қазақстан қоршаған ортаны қорғау мәселелері бойынша халықаралық
жоспарларға (Батыс Тянь- Шаньның биоресурстарын қорғау Каспий теңізі
бассейіннің экожүйелерінің өзгеруі) қатысады. Осы міндеттер аясында
тақырлануға қарсы шаралар жасалып жатыр. Қазір Қазақстанда 36 тұрақты
және 16 жартылай тұрақты экологиялық алаңдар бар. Аймақтың іс әрекеттер
шеңберінде Қазақстан Азиядағы тақырлануды бағалау және аймақтық
маниторинг тармақтарын ұйымдастыру бағдарламасына қосылып,өздерінің
ұсыныстарын берді. Қазақстан Республикасының территориясының жартысынан
жуығы (48,2%) ауыл шаруашылығы мақсатында пайдаланады, оның басым бөлігі
жойылым жердің тақырлануы топырақ және өсімдіктер жамылғысының азаюы үдеп
келеді. Тақырлану қаупі төнген территория еләміздің жер ауданының 60%
жуығын алады. Қазақстан 1997 жылы Таырланумен күресу конвенциясын
бекіту туралы заң қабылдады. 1999 жылы Қазақстан Республикасында
тақырлануға қарсы ұлттық стратегиясымен іс- әрекеттер жоспары жасалды. Ол
мынадай міндеттерді қарастырады.
1. Жердің әрі қарай асуын тоқтату, егістіктң, жайылым жерлердің,
шабындықтардың өнімдерін қалпына келтіру, ауыл шаруашылықтың тұрақты
дамыту. Жайылым егістіктерді суландыру, сортаңданған топырақты шаю
үшін су ресурстарын ұтмды пайдалану.
2. биологиялық алуан түрлілікті, елімнің эколгиялық ахуалын сабақтау үшән
елді мекендерді, қалаларды көгалдандыру.
3. Бологиялық және ландшафт алуан түрлілігін сақтау мақсатында ерекше
қорғалатын территориялар құру және кеңейу.
4. Құрғақшылық пен тақырлануға қарсы шаралардың құқықтық негізін қалау
және ұтымды пайдалануды ынталандыру, экономикалық механизімін құру.
5. Жердің техногендік бүлінуін болдырмау және құндылығын қалпына келтіру.
6. Халыққа экономикалық білім мен тәрбие беру, оларды ақпараттандыру,
елдің геоэкология жүйесін жақсартуға үгіттеу.
7. Геоэкологиялық жүйені жақсартуға дәйекті шараларды пайдаланып, ұдайы
бақылап отыру үшін маниторинг ұйымдастыру.
4. Геоэкология ұғымы ХХ ғасырдың жылдарында пайда болған кеңестік дәуірде
академик Қ.Б. Сочова ең алғаш болып география және экологияның өзара
байланысын зерттеді.Геоэкология бұл антропагендік үрдістің әсері
нәтижесінде табиғи ортамен биосфераға қайталанбас үрдістер мен
құбылыстарды зерттейді,
ХХІ ғасырдың шешімі, күрделі бірі - адам. Қоғам табиғат қарым- қатынасы,
ол адам мен қоғамның табиғат заңдылығымен санаспауынан табиғи кейде тепе-
теңдіктің бұзылу салдарынан туындап отыр. Сондықтан білім жүйесінің
алдында тұрған мақсат адамның табиғат заңдылықтарын ескермей, табиғи
байлықтарды ретсіз пайдалану табиғи тепе теңдікті бұзуына тосқауыл қою.
Қалыптастыру халықтың экономикалық мәдениетін жан- жақты дамытуға қажет
етеді. Географиялық оқытудың басты міндеттері табиғат пен қоғамның өзара
әрекеттесуінің тарихи сипатын ашу, факторлардың рөлін түсіндіру. Табиғи
рсурстарды тиімді пайдалану және қоршаған ортаны ұқыпты қорғауға үйрету.
Бұл экологиялық мәселелерді табиғат, адам, қоғам жүйесінде қарастыру
экологиялық білім мен тәрбие беруді әлеуметтік экологиялық ұғымдар
қалыптастыруға мүмкіндік береді. Филсофиядағы ұғым құбылыстар мен
заңдылықтарын шынайы белгілейді, корсетіп ойлаудың бір түрі.
Табиғатты қорғаудың геоэкологиялық прициптері қазіргі қоғамның тұрақты
дамуының прициптері мен талаптарына белсенді салауатты өмір салтын
ұстанып жан жақты үйлесімді дамыған дені сау және рухани тұлға типі
сәйкес келеді. Әлеуметтік экономикалық даму мақсаты мен экологиялық
мақсат келісімнің талаптары экологиялық саясаттың жүзеге асырылуымен
өңделеді. Табиғатты қорғаудың принциптері;- қазіргі уақытта болашақ
ұрпаққа қоршаған ортаны қорғау мен даму мүмкіндігін қамтамасыз ету.
- Қоршаған ортаны қорғау жалпы әлеуметтік экономикалық процестің ажырамас
бөлігі болу қажет.
-Шаруашылық қызметті экологияландыру бойынша шараларды жүзеге асыруда,
табиғат акцентін қорғау тәжірибесінде қалыптасқан бірінші кезекте теріс
техногендік іс әрекеттердің себептерін жою.
-Әлеуметтік экономикалық даму экожүйе сиымдылығының шаруашылық шегінде
қол жеткізудегі адам өмірінің сапасын жақсартуға бағытталуы қажет.
Білім, ғылым, мадениет денсаулық сақтау жүйесінің даму басымдылығы халық
шаруашылығының басым эвалюциясы.
2-лекция
Тақырыбы; Геоэкология пәнінің ғылымдар жүйесіндегі орны.
1. Геоэкологиялық пәннің теориялық негіздері
2. Жер ғылымы жүйесіндегі геоэкология
1. Гоеэкология – бл адамның іс- әректімен өзгеріске ұшырап отырған
физикалық- географиялық ғылымда провинция облыстарының табиғат
ресурстарының тиімді пайдалану және қоршаған ортаның таза экологиялық жай-
күйін мәлімдейтін ғылым.Геоэкология география ғылымына экология
бағытымен ХХ ғасырда 30-40 жылдары қолға алынды. Ең алғаш рет бұл
терминді 1939 жылы К.К. Троллер геоэкология ғылымға енгізді.
Геоэкологиялық көзқарас Э.Несфа мен В.Хаазеннің еңбектерінде орын алады.
Отандық ғалымдар арасынан В.В. Сочава көп ізденіс жүргізді, Ғылыми
әдебиеттерде геоэкологияның синонимі ландшафт экологиялық болып
есептеледі. Қазіргі уақытта геоэкология бірегей ғылымдарды қүрмайды. Ол
50 астам қоршаған ортаны қорғау жүйесіндегі ғылымдарды біріктіреді.
Солардың бірі геоэкология. Қазазақстан ғалымдарынан Ғ.Сағымбаев, Ә.
Бейсенова С.Байсалов, қоршаған ортаны қорғау, табиғатты қорғауда көптеген
ізденістер жүргізуде. Қазіргі уақытта Қазақстан Республикасының
экологилық кодексі, Қаақстан Республикасының заңнамалық актілеріне
экологиялық мәселер бойынша өзгертулер мен толықтырулар енгізілуде.
2. Геграфия және экология ғылымы ежелден бір бірімен өте қатпалдасып
жатқан ңһғылым. Географиямен экологиялық бәір бірімен байланыстырушысы
ландшафт экологиясы географиялық ортаның адам іс әрекетінің өзгеріске
ұшырап жатқан жер шарындағы табиғат кешендерінің әртүрлі деңгейін
зерттейтін ғылымды айтамыз. Бұл пәннің теориялық негізінде жердің
биосфераның географиялық қабықтың даму заңдылықтары айқындалады. Себебі
геоқабықпен биосфера өте тығыз байланысты. Экологияны зерттеу әдістердің
ғылыми практикалық мақсаты биологиядағы эколоия жүйесіндегі география
құрылымдары геожүйемен ландшафт. Геоэкологияға тән жағдай геожүйе
деңгейінің әркелкілігі экологиялық жүйенің жоғары сатысы биосфера жай
қарапайым геоэкожүйе үшін бұл геоценоз жер рельефімен географиялық
жағдайлары ұқсас аудандарда бірегей болып кедеседі. Географиялық қабықтың
белгілі аймақтары бұл ландшафттар. Геоэкологияның ландшафттарын
айырмашылығы ол аймақтарда сай саланы бөгеттерді зерттемейді. Бұл саланы
лндшафт қарастырады. Қазіргі уақытта ғылымда көтеріліп жұрген саланың
бірі, ортаны қорғау саласы,
3-лекция
Тақырыбы; Қоршаған орта және табиғат
1. Табиғат және табиғат ресурстары
2. Топырақтың экологиялық құрылымы
1. Экологтар назарына ең алдымен қоршаған ортадағы органикалық
бейорганикалық қарым қатынастың байланысы ілігеді. Себебі экология
қоршаған ортаны қорғау заңына сүйене отырып белгілі бір аймақтың
табиғат байлығының топырақтың құнарлығын климаттық жағдайларын
өсімдіктермен жануарлар дүниесін біліп зерттеу мүмкіншілік береді.
Табиғат дегеніміз мезгілмен кеңістікте шексіз тұрақтылықты қозғалыста
өзгеруге дамуда болатын бейорганикалық және органикалық дүние. Бұл адам
қоғамның өмір сүруне қажетті әлемдегі бүкіл материалдық энергетикалқ
информациялық және әр түрлі құбылыстар жиынтығы. Табиғат ақылы адам
өзінің көптеген қажеттілігін қамтамасыз етеді. Қоғамның материалдық
мәдени т.б. мұқтаждығын қанағаттандыру үшін қазіргі кезде немесе
болашақта қолданлатын табиғи құбылыстарды табиғат ресурстары деп аталады.
Табиғат жағдайлары – күннің жылуы, климат, жер бедері, және климат
байлықтары – пайдалы қазбалар су, өсімдік, жер және жанурлар дүниесі
экономиканың дауына күшті ықпал етеді. Қазақстанның табиғи ортасы –
табиғат жағдайлары мен табиғат байлықтары экономиканы дамыту тұрғысынан
алғанда айрықша әрі алуан түрлі. Республикада бағалы пайдалы қазбалардың
көптеген түрлерінің ірі қорлары, жыртуңа жарамды құнарлы жерлердің кең
алқабы ұлан байтақ жайылымдар мен пішіндіктер бар. Оның үстіне мүндай
табиғат байлықтары көбіне бірге құрайды. Алайда Қазақстанның өзіне тән
қатаң, шұғыл континентті табиғат жағдайлары климаттың құрғақтығы және
зор кеңістіктегі тұщы су, өсімдіктер мен жануарлар дүниесін және басқа
табиғат байлықтарын мүнда тек Қазақстан Республикасының меншігі болып
саналады да, мемлекеттік тәуелсіздігінің негізін құрТабиғатта топырақтың
түзілуі өте ұзаққа созылатын құбылыс. Топырақ тау жыныстарының ұзақ
геологиялық мерзім ішінде әр түрлі жолдармен үгілу мен мүжілудің
нәтижесінде түзіледі. Топырақ түзуші жыныстар әуелде қатайған тау
жыныстар болғанымен оның үстінгі қабаты, табиғат күштерінің көп жылдық
үздіксіз әсер етуінен бірте бірте қирап, қопсыған жыныстарға айналады.
Үгілудің үш түрі бар.
1. физикалық
2 механикалық
3 биологиялық
Тау жыныстарының физикалық жолмен үгілу оның химиялық құрамы өзгермей тек
әр түрлі механикалық бөлшектерге бөлінеді. Физикалық үгінділерге әсер
ететін күштер; жер, температура, тасқын сулар, жауын шашын т.б.
құбылыстар физикалық және химиялық үгілудің салдарынан бұзылып тастар
мүжіледі. Құммен балшық суға жуылып шайылып жер бедерінің ыңғайына қарай
шөгіндіге айналады. Бұл процестер ғасырлар бойы ластамайды.Ескі дәуірдегі
жәндіктер мен өсімдіктердің қалдығынан майда ұнтақталған біріктіруге
келмейтін қара шірік құрамайтын топырақ түзіледі. Топырақтың шектен тыс
көбеюі аймақтың елдердің геоэкологиялық жағдайлаының төменденуіне әсерін
тигізеді.
4-лекция
Тақырыбы;Қазақстанның ұлттық экологиялық проблемалары.
1.Қазақстандағы 1970-80ж аралығында экологиялық апатты жағдайлар
2,Соғыс өндірісіне байланысты экологиялық проблемалар
3. Ұлттық экономикалық проблемалар экологиялық
1.1970- 80 жылдар арасында қазақ операсы мен балетінің көркем суретпен
графкасының қолданбалы өнерінің шеберлері Еуропа,Азия, Африка, Америка
елдерінде өнер көрсетті. Алайда сыртқы саясат саласындағы қарсы шешімдер
біліктілік жағынан төмен және шала ойлайтын идиология мемлекет аралық
қатнастарды қалыптастыру жолында көптеген кедергілердің бой көрсетуіне
себепші болды, Екі әлеуметтік саяси жүйе арасындағы теке тірестік орлей
түсуіне әкеп соқтырды.
№ 5 лекция
Қазақстанның ұлттық экологиялық проблемалары
8. Қазақстандағы 1970-80 ж аралығындағы экономикалық апатты жағдайлар.
9. Соғыс өндірісіне байланысты экологиялық проблемалар.
10. Ұлттық экономикалық проблемалар және экологиялық.
1970 -80 ж.ж. аралында қазақ операсы мен балеттің көркем сурет пен
графиканың қолданбалы өнерінің шеберлері Европа, Азия, Африка, Америка
елдерінде өнер көрсетті. Алайда, сыртқы саясат саласындағы қарсы шешімдер
біліктілік жағынан төмен және шала ойлайтын идеялогия мемлекет аралық
қатынастарды қалыптастыру жолында көптеген тастүйін кедергілердің бой
көрсетуіне себепші болады. Екі әлеуметтік саяси жүйе арасындағы
текетірестің өрши түсуіне, шынайы дүниені айқын тануға дұшпан бейнесі
елестейтін түсінік кедергі болады. Саяси күрестің күшеюі туралы жолнұсқа
келді. Осының салдарынан екі жақ та әскери күшін еселей өсіріп, қарулануға
жұмсалатын қаржы көлемін үсті – үстіне ұлғайта түсті. Әскери шығындардың
негізгі ауыр салмағы екі аса ірі мемлекетке – АҚШ пен КСРО –ға түсті. Бұл
шығандар ең алдымен осы мемлекеттің азаматтары түр алатар жүкке айналды.
Ұлы мемлекеттік тәкаппарлық жанталаса қарулануды күшейтуге, ядролық
қару қоймасын жаңарта жасақтауға итермеледі. Қазақ халқының ұлы перзенті
Абай, Шәкәрім, Мұхтар Әуезов дүниеге келген жерлерде, яғни бұрынғы Семей,
Павлодар, Қарағанды облыстарының түйіскен тұсында орнады. Семей ядролық
полигоны Қазақстан жерін қасіретке ұшыратты. Ядролық заряд мұнда алғаш рет
1949 ж. тамыздың 29-да сыннан өткізілді. Ғалымдардың пікірі бойынша, әрбір
эксперименттік қондырғы мен оны жер астында сынақтан өткізу құны орта
есеппен 30 миллион сомға тең. Әскерилер ұзақ жылдар бойы жұмған аузын
ашпай, кейіннен полигонның жергілікті халықтың денсаулығына бәлендей зияны
жоқ деп мәлімдеме де, полигон айналадағы табиғатқа, адамның денсаулық
жағдайына аса қатерлі еді. Дәрігерлер мен фельдшерлерге рактан, лейкоздан
және иондаушы радиацияға байланысты туындаған басқа да ауруларынан қайтыс
болғанға дәл диагноз қоюға тыйым салынды.
КСРО Денсаулық саутау Минстрлігі бұл аймақта медициналық зерттеулер
жүргізуге де тыйым салды, ол әскери дәрігерлер жүргізген тексерістің аса
құпия сқталып, ядролық полигон әрекеті солардан келген зардап көлемі
туралы мәліметтер жасырын ұсталды. Адамға денсаулығын осыншалық сұрқиялық
көзқарас салдарынан полигон маңайда тұратын халықтың әр түрлі ауруларға
шалдығуы жиілей бастады. Мәселен, бұрынғы Семей облысында Абай ауданының,
Қарағанды облысындағы Егіндібұлақ ауданының ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz