Людвиг Витгенштейннің тіл философиясы

1 Неопозитивизм
2 Типологиялық зерттеу
3 Витгенштейн тіл білімінің өзіндік философиялық қоры

Бүл философиялық бағыт ағылшын тілінде сейлейтін елдерде кең тараған. Оның окілдері Р.Карнап (1891-1970), Л.Витгенштейн (1889-1951), Б.Рассел (1872-1970), А.Айер (1910) жөне т.б. Неопозитивизм — XIX ғасырдың 30-жылдарыңца пайда болган субъективтіё-идеалистік бағыт — позитивизм идеяларын жаңа тарихи жағдайларға жоне ғылым дамуының жаңа деңгейіне сөйкес өрі қарай дамытушы философиялық ағым. Соңдықтан да ол үшінші позитивизм (неопозитивизм) деп аталады. Бірінші позитивизм ретінде О.Конттың (1798-1857) жоне Г.Спенсердің (1820-1903) философия ғылыми танымның дамуына кедсргі болатын керексіз нөрсе деген көзқарасй алынған: философия тікелей қабылдауға болмайтын заттардың мөнін, түпкі себептерді білуге талпындыратын іске аспайтын мақсат қойып, таным процесіне теріс бағыт береді деп санады позитивистер. Конттың пікірінше, адамның таным процесі қүбылыстардың сырт көрінісін сипаттап, классификациялауға өрекет жасауы тиіс, олардың ішкі мәнін іздеп өуре болмауы тиіс. Конттың бүл идсяларын өрі қарай дамыту XIX ғасырдың аяғы мен XX ғасырдың басында эмпириокритицизм деп аталған оның жаңа түрі — екінші позитивизмнің пайда болуына өкелді.

1. Ә. Нысанбаев, Д.Кенжетай, Ғ. Құрманғалиева, Н. Сейтахметова «Әлемдік философиялық мұра». Жиырма томдық. 19-том. «Қазіргі мұсылман философиясы». – Алматы : «жазушы», 2008. 156 – 165 бб.
2. Д.Неру «Үндіні ашу». Москава, 1989 – 360б
3. Ж.Алтаев, Т.Ғабитов, А. Қасабеков философия және мәдениеттану: Оқу құралы – Алматы, жеті жарғы, 1998. 131 – 132 бб
4. Ә. Нысанбаев Ұлттық энциклопедия. «Қазақстан» - Алматы : «Қазақ энциклопедиясы», 1998. 616 – 617 бб
5. Т. Ғабитов, Ғ. Құрманғалиева, С. Нұрмұратов «Әлемдік философиялық мұра». Жиырма томдық. 4 – том . Әл – фараби мен Ибн Сина философиясы. – Алматы : жазушы, 2005. 44 – 46 бб
6. Ғ. Есім, Н. Байтенова, Г. Нұрышева «Әлемдік философиялық мұра». Жиырма томдық. 5 – том. Ортағасырлық діни философия. – Алматы : жазушы, 2005. 5 – 6 бб. 446 – 449бб

Пән: Философия
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 6 бет
Таңдаулыға:

Людвиг Витгенштейннің тіл философиясы

Бүл философиялық бағыт ағылшын тілінде сейлейтін елдерде кең
тараған. Оның окілдері Р.Карнап (1891-1970), Л.Витгенштейн (1889-1951),
Б.Рассел (1872-1970), А.Айер (1910) жөне т.б. Неопозитивизм — XIX ғасырдың
30-жылдарыңца пайда болган субъективтіё-идеалистік бағыт — позитивизм
идеяларын жаңа тарихи жағдайларға жоне ғылым дамуының жаңа деңгейіне сөйкес
өрі қарай дамытушы философиялық ағым. Соңдықтан да ол үшінші позитивизм
(неопозитивизм) деп аталады. Бірінші позитивизм ретінде О.Конттың (1798-
1857) жоне Г.Спенсердің (1820-1903) философия ғылыми танымның дамуына
кедсргі болатын керексіз нөрсе деген көзқарасй алынған: философия тікелей
қабылдауға болмайтын заттардың мөнін, түпкі себептерді білуге талпындыратын
іске аспайтын мақсат қойып, таным процесіне теріс бағыт береді деп санады
позитивистер. Конттың пікірінше, адамның таным процесі қүбылыстардың сырт
көрінісін сипаттап, классификациялауға өрекет жасауы тиіс, олардың ішкі
мәнін іздеп өуре болмауы тиіс. Конттың бүл идсяларын өрі қарай дамыту XIX
ғасырдың аяғы мен XX ғасырдың басында эмпириокритицизм деп аталған оның
жаңа түрі — екінші позитивизмнің пайда болуына өкелді. Бүның өкілдері Э.Мах
(1838-1916), Р.Авенариус (1843-1896) жөне басқалар заттар мен қүбылыстарды
түйсіктер деп атап, дүние танудың мақсаты түйсіктердің арасындағы қарым-
қатынастарды зерттеу деп түсіңдірді, сөйтіп олар материя мен сананың,
физикалық пен психикалықтың қатынасы жайындағы мөселені жоққа шығарды,
түйсік, сана алғашқы деп санап, субъективтік идеализмді жақтады. Үшінші
позиттизм — XX ғасырдың 20-30-жылдарында эмпириоқритицизмнің орнына келген
неопозитивизм — математикалық логиканы философиялық зерттеулерге қолданудың
ңөтижесіңде туды. Ең кең тараған бүл философиялық ағымды жақтаушылар
жаратылыстанушы ғалымдардың ішінде көптеп саналады. Бүл ағымның кең
таралуының бір себебі сол, ол бүкіл „метафизикаға", яғни жалпы философиялық
проблемаларға қарсы шығып, бүл проблемалар ойдан шығарылған жалған
проблемалар деп санайды; философия ғылымға қызмет етуі тиіс, ғалымдардың
ғылыми қағидаларды түжырымдауына, оларды қолдануына көмектесуі қажет,
соңдықтан философия тілге логикалық талдау жасаудың ережелерін жасаумен,
тіл проблемаларын шешумен айналысуы тиіс деп есептейді. Неопозитивизм
философияның барлық кемшіліктерін жойды, — дейді Фейгль деген
неопозитивист. — Оның негізгі проблемасы — „логакалық анализ". Сондықтан,
деп қорытын-дылайды ойын Фейгль, философияны логикалық анализ емдеуге
тиісті кесел деп анықтауға болады. Неопозитивистердің ілімі бойынша,
философия тек тілдік формаларды талдаумен жөне тілдік пайымдауларды қүру
ережелерін жасаумен айналысуы тиіс. „Философ, — дейді А.Айер, — заттардың
физикалық қасиеттерімен айналыспайды. Ол қасиеттер жайында сөз қылудың
тәсілдерімен айналысады". Тіл біздің дүниені танып білуіміздің шекарасы,
дейді ол, біз тілдің шеңберінен ешқашан шыға алмаймыз. Ал біз қүратын
тілдік қүрылыстың, сөйлемдердің айналадағы объективтік шындықпен қатынасы
жайындағы мөселеге келсек, неопозитивистердің пікірінше, оның ешқандай
ғылыми қүңцылығы жоқ. Олай болса, материалистер мен идеалистердің
арасындағы пікірталасының, олардың ойынша, ешқандай мәні жоқ. Сейтіп, олар
философияның негізгі мөселесін тіл мэселесімен ауыстырып, яғни философияның
негізгі мәселесін жоққа шығарып, материализм мен идеализмнен жоғары түруға
әрекет жасайды. Карнаптың пікірінше, материалдық дүниенің шын өмір сүруі.
толығымен адамға байланысты, адамның субъективтік кеңіл күйінен теуелді.
Егер адамзаттың тілдік қүрылысын қаласа, онда дүние емір сүргені, оны
қаламаса, онда дүниенің шын өмір сүруіне негіз жоқ. Сейтіп, адам ез
қалауынша дүниені бар-жоқ қылатын ғаламат күшке айналады. Карнаптың белгілі
бір сөз, сөйлемнің ақиқаттығын анықтауда тіл шешуші рөл атқаратыны, олай
болса объективтік материалдық дүниенің бар екенін қостайтын не терістейтін
де тіл екені жайындағы ойы американдық философ С.Чейздің жөне басқалардың
ілімінде әрі қарай дамытылды. Олар адамдардың мінез-қүлқын анықтайтын да
тіл, тілдік қүрылым деп дөлелдейді. Тілдік формаларды дүрыс қолданса, іс-
өрекет те, мінез-қүлық та дүрыс болады, қайсыбір сездерді дүрыс қодданбау
адамның кеңіл-күйін бүзьш, түрліше дау-жанжалдар мен қайшылықтардың тууына,
тап күресіне т.б. себепші болады. Бүдан шығатын қорытынды — адамдарды
шатастыратын, дау-жанжалдар тудыратын жалпы үғымдарды жойып, тілді қайта
қүру қажет-мыс. С.Чейз, мөселен, адамдар жиі-жиі жалпы үғымдарды,
абстракцияларды шындықтағы заттармен шатастырып, соның салдарынан бір-
бірімен айтысады, кейде елтіруге дейін барады. „Фашизм" деген сез нені
білдіреді? — деген сүрақ қояды да, оған озі „Бүл термин ездігінше ешнөрсені
білдірмейтіні анық" деп жауап қайырады. Чсйздің пікірінше, объективтік
шындықта тек жеке-дара заттар ғана бар, ал жалпы үғымдар — қүры бос создср.
Оларға сәйкес нәрсслерді (ағашты, үйді, т.б.) таба алсақ қана жалпы
ұғымдардың мәні болады. Егер сәйкес келетін шын заттар мен құбылыстар
болмаса, онда мүндай жалпы ұғымдар мен сөздерді қолдану міндетті түрде дау-
жанжал тудырады. Ондай кикілжіндер болмау үшін Чейз жалпы үғымдарды
білдіретін сөздердің бәрін тілден шығарып тастауды ұсынады. Олар „капитал",
„құн", „жұмыссыздық", „революция", „демократия" деген сияқты толып жатқан
жалпы ұғымдар. Белгілі бір мәні бар, яғни шындықта бар нәрселерге сәйкес
келетін, жалпы үғымдар мен сөйлемдерді ондай сәйкес нәрселері жоқтардан
айырудың критерийі ретіңде неопозитивистер верификация принципін, яғни
сөйлемдерді іс жүзінде тексеруге мүмкіндік беретін принципті ұсынады.
Алайда әрбір жалпы ұғымды сезім мүшелерінің тікелей көрсетуімен салыстыруға
бола бермейтіні белгілі. Мысалы, „адамзат" деген сөздің мазмұнын тікелей
тексеру мүмкін емес. Сондықтан, егер верификация принципін басшылыққа
алатын болсақ, онда заттар мен құбылыстардың ішкі мәнін, олардың қасиеттері
мен заңдылықтарын бейнелейтіндердің барлық жалпы үғымдар мен пікірлерді
лақтырып тастауға тура келер еді. Ғылым тілін таза формальды түрғыдан
талдаудың нәтижесіз құр бос әуре екені неопозитивизмді, оның бір тармағы —
логикалық позитивизмді тілдің семиотикалық проблемаларына бас назар
аударуға мәжбүр етті: бүл проблемалар тілдік қатынастардың үш саласын бөліп
алады. Олар: 1) тілдің сөйлеушіге деген қатынасы (прагматика); 2) тілдің не
нәрсені білдіретіні (семантика) жене 3) тіларалық сөйлемдер қатынасы
(синтаксис). Мұның бәрі семиотика деген атаумен аталады. Неопозитивизм
ғылым тілін талдаудан күнделікті сөйлеу тілін талдауға қарай бетбұрыс
жасады. Талдаудың тақырыбы енді тілдегі сөздер және тілдік белгілер,
логикалық, лингвистикалық жөне психологиялық проблемалар болатын болды.
Неопозитивизм өз дамуының барысында сөздер мен сөйлемдерді қолданудың алуан
түрлі тесілдерін түсіндіретін әртүрлі "тілдік ойындар" жүргізуге көшті, ал
бұл дүниетану процесінің мәнін қайта қарауға әкеліп соқты: философиялық
және ғылыми системалар ойын сипатындағы тілдік құрылымдар ғана деп
қаралатын болды. Жалпы үғымдарды білдіретін сөздердің семантикалық мазмұнын
жоққа шығару социологияда қоғамдық құбылыстардың даму зандылықтарын жоққа
шығаруға алып келді.

ХХ ғасырдың 50 – 60 жылдары неопозитивизмнің жаңа бағыты –
лингвистикалық философия пайда болды. Л. Витгенштейннің пікірінше дүние
заттардың емес, фактілердің жиынтығы. Дүние – логикалық кеңістіктегі
фактілер.Адамның қоршаған табиғи және әлеуметтік байланысының жалғыз
формасы – тіл. Басқаша айтсақ, адамның ойындағы бейнесі тілдің құрылымы
ерекшеліктері арқылы анықталады. Адамның дүниесі оның тілінің дүниесі. Адам
дүние туралы тілдің табиғатына сәйкес дұрыс пайымдауы мүмкін, немесе тілдің
табиғатын бұзып бұрыста айтуы мүмкін, онда адасу, шатасу басталады.
Көптеген теориялық, ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.