Химия пәнінен зертханалалық жұмыстар
№ 1 зертханалық жұмыс
Бейорганикалық қосылыстардың кластары
№ 2 зертханалық жұмыс
Мырыштың эквиваленттiк молярлық массасын анықтау
№ 3 зертханалық жұмыс
Химиялық реакцияның жылдамдығы
№4 зертханалық жұмыс
Қайтымды реакциядағы тепе.теңдіктің ығысуы
№5 зертханалық жұмыс
Берілген концентрация бойынша ерітінді дайындау
№ 6 зертханалық жұмыс
Электролиттiк диссоциация және иондық процестер
№ 7 зертханалық жұмыс
Тұздар гидролизi
№ 8 зертханалық жұмыс
Тотығу.тотықсыздандыру реакциялары
№ 9 зертханалық жұмыс
Металдардың кернеу қатары және
гальваникалықэлемент
№ 10 зертханалық жұмыс
Тұздардың электролизi
№11 зертханалық жұмыс
Металдардың коррозиясы
№ 12 зертханалық жұмыс
Комплексті қосылыстар
№13 Лабораториялық жұмыс
І және ІІ топтың элементтері
№14 Лабораториялық жұмыс
ІІІ , ІҮ. және Ү. топтың элементтері
№15 Лабораториялық жұмыс
ҮІ, ҮІІ және ҮІІІ топтың элементтері
Бейорганикалық қосылыстардың кластары
№ 2 зертханалық жұмыс
Мырыштың эквиваленттiк молярлық массасын анықтау
№ 3 зертханалық жұмыс
Химиялық реакцияның жылдамдығы
№4 зертханалық жұмыс
Қайтымды реакциядағы тепе.теңдіктің ығысуы
№5 зертханалық жұмыс
Берілген концентрация бойынша ерітінді дайындау
№ 6 зертханалық жұмыс
Электролиттiк диссоциация және иондық процестер
№ 7 зертханалық жұмыс
Тұздар гидролизi
№ 8 зертханалық жұмыс
Тотығу.тотықсыздандыру реакциялары
№ 9 зертханалық жұмыс
Металдардың кернеу қатары және
гальваникалықэлемент
№ 10 зертханалық жұмыс
Тұздардың электролизi
№11 зертханалық жұмыс
Металдардың коррозиясы
№ 12 зертханалық жұмыс
Комплексті қосылыстар
№13 Лабораториялық жұмыс
І және ІІ топтың элементтері
№14 Лабораториялық жұмыс
ІІІ , ІҮ. және Ү. топтың элементтері
№15 Лабораториялық жұмыс
ҮІ, ҮІІ және ҮІІІ топтың элементтері
Оксидтер дегеніміз - екі элементтен тұратын, біреуі міндетті түрде оттегі болып келетін күрделі заттар.
Оксидтер үш топқа жіктеледі; негіздік, қышқылдық және амфотерлі.
Негіздік оксидтерге К2О, СаО, ВаО, СuО т.б. қышқылдық оксидтерге: СО2, SО3, Р2О5, СІ2О7 т.б. амфотерлі оксидтерге АІ2О3, ВеО, Сr2О3 т.б. жатады.
Негіздер дегеніміз - бір немесе бірнеше гидроксил тобымен байланысқан металл атомдарынан тұратын күрделі заттар. Мысалы: NaOH, КОН, Са(ОН)2 және т.б.
Қышқылдар дегеніміз - сутегі атомдары мен қышқыл қалдығынан тұратын күрделі заттар. Мысалы: НСІ, HNO3, H2SO4, H3PO4.
Тұздар дегеніміз - металл атомдары мен қышқыл қалдықтарынан тұратын күрделі заттар. Олар орта, қышқылдық, негіздік және қос тұздар болып жіктеледі.
Қалыпты немесе орта тұздарға: NaCl, FeCl3, CaCl2, KNO3.
Қышқылдық тұздарға: NaHCO3, Ca(HCO3)2, KHSO4.
Негіздік тұздарға: CuOHCl, CuOHNO3, AlOHCl2 ;
Оксидтер үш топқа жіктеледі; негіздік, қышқылдық және амфотерлі.
Негіздік оксидтерге К2О, СаО, ВаО, СuО т.б. қышқылдық оксидтерге: СО2, SО3, Р2О5, СІ2О7 т.б. амфотерлі оксидтерге АІ2О3, ВеО, Сr2О3 т.б. жатады.
Негіздер дегеніміз - бір немесе бірнеше гидроксил тобымен байланысқан металл атомдарынан тұратын күрделі заттар. Мысалы: NaOH, КОН, Са(ОН)2 және т.б.
Қышқылдар дегеніміз - сутегі атомдары мен қышқыл қалдығынан тұратын күрделі заттар. Мысалы: НСІ, HNO3, H2SO4, H3PO4.
Тұздар дегеніміз - металл атомдары мен қышқыл қалдықтарынан тұратын күрделі заттар. Олар орта, қышқылдық, негіздік және қос тұздар болып жіктеледі.
Қалыпты немесе орта тұздарға: NaCl, FeCl3, CaCl2, KNO3.
Қышқылдық тұздарға: NaHCO3, Ca(HCO3)2, KHSO4.
Негіздік тұздарға: CuOHCl, CuOHNO3, AlOHCl2 ;
№ 1 зертханалық жұмыс
Бейорганикалық қосылыстардың кластары
Жұмыстың мақсаты
Бейорганикалық қосылыстардың
негiзгi кластары,
оларды алу жолдары,
химиялық қасиеттерін зерттеу.
Жұмыстың мазмұны:
а) қышқылдық оксидтер мен негiздiк
оксидтердiң сумен әрекеттесуі;
б) ерiмейтiн гидроксидтердi алу жолдары;
в) гидроксидтердiң берiктiгi;
г) орта тұздарды алу;
д) негiздiк тұздарды алу;
е) амфотерлiк гидроксидтердi зерттеу.
Техникалық қауіпсіздік:
химиялық реактивтермен жұмыс істегенде өте сақ болу қажет.
Қажетті қондырғылар мен реактивтер:
а) жанарғы;
б) тұздардың, қышқылдардың, негіздердің ерітінділері;
в) фенолфталеин, оксидтер.
Жұмыстың теориялық негізі
Оксидтер дегеніміз - екі элементтен тұратын, біреуі міндетті түрде
оттегі болып келетін күрделі заттар.
Оксидтер үш топқа жіктеледі; негіздік, қышқылдық және амфотерлі.
Негіздік оксидтерге К2О, СаО, ВаО, СuО т.б. қышқылдық оксидтерге: СО2,
SО3, Р2О5, СІ2О7 т.б. амфотерлі оксидтерге АІ2О3, ВеО, Сr2О3 т.б. жатады.
Негіздер дегеніміз - бір немесе бірнеше гидроксил тобымен байланысқан
металл атомдарынан тұратын күрделі заттар. Мысалы: NaOH, КОН, Са(ОН)2 және
т.б.
Қышқылдар дегеніміз - сутегі атомдары мен қышқыл қалдығынан тұратын
күрделі заттар. Мысалы: НСІ, HNO3, H2SO4, H3PO4.
Тұздар дегеніміз - металл атомдары мен қышқыл қалдықтарынан тұратын
күрделі заттар. Олар орта, қышқылдық, негіздік және қос тұздар болып
жіктеледі.
Қалыпты немесе орта тұздарға: NaCl, FeCl3, CaCl2, KNO3.
Қышқылдық тұздарға: NaHCO3, Ca(HCO3)2, KHSO4.
Негіздік тұздарға: CuOHCl, CuOHNO3, AlOHCl2 ;
қолданбалы химия кафедрасы
Жұмыстың барысы
1- тәжiрибе: Металл оксидтерi мен бейметалл оксидтерінiң сумен
әрекеттесу реакциясы.
а) Екi пробиркаға 2-3 мл дистилленген суды құйыңыз және бiреуiне СаО,
екiншiсiне ВаО оксидтерiн кiшкентай шпательмен салыңыз.
Әрбiр пробиркаға 1-2 тамшы фенолфталеин тамызып, негiздер түзiлгенiн
анықтаңыз. Реакциялар теңдеуiн жазыңыз.
б) Пробиркаға 2-3 мл дистильденген су құйып, оған Кипп аппаратынан
көміртек диоксидін жіберіңіздер. Химиялық теңдеулерді молекулалық, иондық
түрде өрнектеңдер.
2-тәжiрибе: Нашар еритiн мыс, никель және темiр гидроксидтерiн алу
Үш пробиркаға 2-3 мл: 1-не мыс, 2-не никель, 3- не темiр (III) тұзының
ерiтiндiлерiн құйыңыз.
Әрбiр пробиркаға натрий гидроксидiнің 2н ерітіндісін тұнба түзiлгенше
қосыңыз. Орындалған реакцияның теңдеулерін жазыңыз. Түзiлген тұнбаның түсiн
жазып көрсетiңiз.
Тұнбаларды сақтаңыз!
3-тәжiрибе: Гидроксидтердiң берiктiгi
2-шi тәжiрибе бойынша алынған мыс, никель, темiр гидроксидтерiнiң
тұнбаларын абайлап қайнағанша қыздыру керек. Қай гидроксид түсiн өзгерттi,
себебi не, қай гидроксид ыдырады? Реакция теңдеулерін жазыңыз.
Тұнбаларды сақтаңыз!
4-тәжiрибе: Мыстың (ІІ), никельдің (ІІ) және темiрдің (III) орта
тұздарын алу
3-шi тәжiрибе бойынша алынған гидроксидтер тұнбаларына азот қышқылын
қосыңыз. Тиiстi реакциялардың теңдеулерiн жазыңыз.
5-тәжірибе. Мыс пен кобальттың негiздiк тұздарын алу
а) Екi пробиркаға 2-3 мл-ден мыс сульфатының ерiтiндiсiн құйыңыз. 1- ші
пробиркаға көк тұнба түзiлгенше 2-3 мл натрий гидроксидiн (СNaOH = 2мольл)
қосыңыз. 2-ші пробиркаға натрий гидроксидiн (СNaOH = 0,5мольл) тамшылатып
аспан түстi көк тұнба түзiлгенше қосыңыз (әрбiр тамшыдан соң араластыру
керек). Екi пробиркадағы тұнбаны абайлап қайнағанша қыздыру керек.
Неге бiрiншi пробиркадағы тұнба қараяды, ал екiншiсiндегi тұнба
өзгермейдi, соған түсiнiк берiңiз және тиiстi реакциялардың теңдеулерiн
жазыңыз.
б) Кобальт хлоридiнің (II) ерiтiндiсiне тамшылап натрий гидроксидiн
(СNaOH = 0,5мольл) тұнба түзiлгенше қосыңыз (әрбiр тамшыдан соң
араластырып отыру керек).
Тұнбаның түсi қандай? Осы тұнбаны ерітіндісімен бірге екi пробиркаға тең
бөлiңiз.
Бiреуiне натрий гидроксидiнiң тең көлемiн құйып содан кейiн қыздырыңыз.
Басқасына тұз қышқылының ерiтiндiсiн тұнба толық ерiгенше қосыңыз. Тиiстi
реакциялардың теңдеулерiн жазыңыз.
қолданбалы химия кафедрасы
6. Қышқыл тұздар
а) Пробирканың 13 бөлігіне кальций гидроксидін құйып, оған Кипп
аппаратынан көміртектің диоксидін тұнба түзілгенше және ол ерігенше
жіберіңіздер.
б) 6a –тәжірибеден алынған кальций гидрокарбонатын 3 пробиркаға бөліп
құйыңдар. 1-ші пробирканы лайланғанға дейін қыздырыңдар.
2-ші пробиркаға кальций гидроксидін, 3-ші пробиркаға натрий
карбонатын құйыңыздар. Реакция теңдеулерін жазыңдар.
7-тәжiрибе: Амфотерлiк гидроксидтердiң қасиеттерi
а) 2-3 мл алюминий тұзының ерiтiндiсiне тамшылатып отырып, араластыру
арқылы натрий гидроксидiн (СNaOH = 0,5мольл) тұнба түзiлгенше қосыңыздар.
Тұнбаны ерiтiндiмен бiрге екi пробиркаға бөлiңiз. Бiреуiне артығымен
натрий гидроксидiн (СNaOH = 2мольл), ал екiншiсiне тұнба толығымен
ерiгенше тұз қышқылын қосыңыз. Екi пробиркадағы да тұнба еріп кетуі қажет.
Неге екi пробиркадағы да тұнба ерiп кетеді? Гидроксидтiң амфотерлiк
қасиетiне анықтама берiңiз.
б) Осы сияқты бақылауларды мырыш, хром тұздарын алып орындап
көрсетiңiз.
Жұмысты өндеу:
Лабораториялық дәптерге тәжірибелердің атын, реакциялардың молекулалық,
иондық теңдеулерін және алынған заттардың ерекше қасиеттерін (тұнбаның
түсі, газдың иісі т.б.) жазыңыз.
Бақылау сұрағы:
1. Тұздарды алудың 10 түрлі әдістерін жазып көрсет.
2. Бес-бестен бейорганикалық заттардың кластарына мысал келтір.
Қолданбалы химия кафедрасының
26.06.2015 ж. отырысында
№17 бұйрықпен бекітілген
қолданбалы химия кафедрасы
№ 2 зертханалық жұмыс
Мырыштың эквиваленттiк молярлық массасын анықтау
Жұмыстың мақсаты
Тәжірибеде мырыштың
эквиваленттік молярлық массасы қышқылдан
сутектi ығыстыру арқылы анықталады.
Жұмыстың мазмұны:
а) эвдиометрдің газ шығармайтындығын тексеру;
б) тәжирібе жүргізу;
в) бөлініп шыққан сутектің көлемін өлшеу және қалыпты жағдайға
келтіру;
г) мырыштың эквиваленттік молярлық массасын тауып және салыстырмалы
қатені есептеу.
Қажетті қондырғырлар мен реактивтер:
1. Эвдиометр;
2. Өлшенген мырыш түйіршігі;
3. Тұз қышықылының ерітіндісі;
4. Дистилленген су;
5. Барометр;
Жұмыстың теориялық негіздері.
Эквивалент дегеніміз реакция кезінде орнын баса алатын, қосып алатын,
бөліп шығаратын бір сутек ионының немесе ТТР кезіндегі бір электрон
эквивалентіне тең заттың бөлшегі.
Zn + 2HCl = ZnCl2 + H2(
Бұл ТТзР реакциясында 2-электрон қатысады. Бір электронға сәйкес
реакция
½ Zn + HCl = ½ ZnCl2 +½ H2(
яғни, бір электронға 12 атом Zn, бір молекула HCl, 12 молекула
ZnCl2 және 12 молекула H2 сәйкес келеді. Бұдан Э (Zn) =½ Zn; Э (HCl)
= HCl; Э (ZnCl2) = ½ ZnCl2; Э (H2) =½ H2(
2NaOH + H2SO4 = 2H2O + Na2SO4
бұл реакцияға 2 ион сутегі қатысады, сондықтан бір сутегі ионына
NaOH + ½ H2SO4 = H2O + ½ Na2SO4
сәйкес келеді. Сондықтан Э (NaOH) = NaOH; Э (H2SO4) =½ H2SO4;
қолданбалы химия кафедрасы
Э (H2O) = H2O; Э (Na2SO4) = ½ Na2SO4
Зат мөлшерінің бірлігі- моль. Моль – 6,02.1023 структуралық элементі бар
атом, молекула, ион, эквивалент заттың мөлшері. Сонымен эквиваленттік моль
дегеніміз - құрамында 6,02. 1023эквиваленті бар зат мөлшері. Бір
эквиваленттік мольдің массасы заттың эквиваленттік молярлық массасы деп
аталады. Мэ, гмоль. Біз қарастырған мысалдағы заттардың мольдік массасы:
МЭ(Zn)= ½ M(Zn)= 12.65=32,5 гмоль
Мэ(HCl)=M(HCl) = 36,5 гмоль
Заттың эквиваленттік молярлық массасын табу үшін төмендегі
формулаларды қолданамыз:
А) жай заттар үшін
Мэ=МВ
мұндағы М-берілген заттың молярлық массасы; В - атомның валенттілігі.
Б) күрделі заттар үшін
Мэ=МВ.n
мұндағы М-берілген заттың молярлық массасы; В-атомның валенттілігі; n-
молекуладағы функционалдық топтың саны.
Мысалы:
МЭ(Al) = 273 = 9 гмоль
МЭ(H2SO4) = 982 = 49 гмоль
МЭ(Al2(SO4)3) = 3423.2 =57 гмоль
Барлық заттар бір-бірімен эквиваленттеріне сәйкес әрекеттеседі.
Эквиваленттер заңы: Реакцияға түсетін заттардың массасы олардың
эквиваленттеріне тура пропорционал болады.
m1m2= МЭ1 МЭ2
Егер әрекеттесуші заттар ерітінді түрінде болса, онда эквиваленттер
заңы былай өрнектеледі: сэк1.V1= сэк2.V2; мұндағы сэк1 және сэк2-
ерітіндінің молярлық концентрациясының эквиваленті, мольл; V1 мен V2-
әрекеттесуші ерітіндінің көлемі, мл.
Жұмыстың орындалуы. Жұмысты орындаудың алдында эвдиометр аспабының
жұмысқа дайындығын (газ шығармайтындығын) тексеру керек. Ол үшiн:
1. Теңестіретін түтіктен воронка арқылы бюретканы нольдік бөліміне
дейін сумен толтырып, аспаптағы ауаны ығыстыру қажет.
2. Содан кейін бюретканы штативке бекiту керек. Егер аспап жұмыс iстеуге
дайын болса, алғашқы кезде бюреткадағы су аздап төмен түседi де, одан кейiн
тұрақты деңгейде қалып қояды. Егер аспап дұрыс болмаса бюреткадағы су
үздiксiз төмен түсе бередi.
3. Оствальд пробиркасындағы тармақтың біреуіне мырышты өлшеп салыңыз, ал
екінші тармаққа тұз қышқылын құйыңыз.
қолданбалы химия кафедрасы
4. Оствальд пробиркасын төңкеріңіз, сонда қышқыл мырыш бар тармаққа
төгіледі, екеуінің арасында реакция басталады.
5. Реакция нәтижесінде бөлініп шыққан сутек бюреткадағы суды ығыстырады.
Теңестіретін түтікті реакция барысында төмендету қажет. Сонымен қатар түтік
пен бюреткадағы су бір деңгейде болу керек, яғни аспаптағы газ қысымы
атмосфералық қысымға жақын болуы қажет.
6. Мырыш толық еріп кеткесін, бюретка арқылы бөлініп шыққан сутектің
көлемін эвдиометр арқылы өлшеу керек.
1. Көлемі 50 мл бюретка;
2. Екі тармақты пробирка (Оствальдтің
пробиркасы);
3. Теңестіретін сауыт ретінде қызмет
атқаратын ашық түтік;
4. Штатив.
1- сурет. Сутегінің көлемін есептеуге арналған
кұрылғы -
эвдиометр
Алынған нәтижелердi өндеу мен есептеу.
1. Металдың массасы (m) - г;
2. Бөлiнген сутектiң көлемi (V) - мл;
3. Атмосфералық қысым ( Р) - кПа. Р0 = 101325 Па = 760 мм. с. б.;
4. Абсолюттiк температура (Т) - 273 + t0 C;
5. Тәжірибе температурасы (t0 , C);
6. Тәжірибе температурасындағы су буының қысымы (W) – кПа;
7. Аспаптың ішіндегі сутектің қысымы (P-W) – кПа;
8. Қалыпты жағдайға келтірілген сутектің көлемі - V0 (H2).
Металл ығыстырған сутектiң көлемi:
сутектiң парциалдық қысымы: РН2 = P - W.
Металдың эквиваленттік массасын табудың бiрiншi жолы.
Металл ығыстырған сутектiң көлемiн Менделеев - Клапейрон теңдеуi бойынша
қалыпты жағдайға келтiредi:
немесе
Мұндағы Т = t 273 - абсолюттiк температура, Р0 = 760 мм с. б.
немесе 101,325 кПа; Т0 = 273 К. Vc(H0) - ығысқан сутектiң қалыпты
жағдайдағы көлемi.
Сутек молекулалары молiнiң массасы 2г қалыпты жағдайда 22,4л көлем алса,
атомдар молiнiң массасы 1г - 11,2 л немесе 11200 мл көлем алады.
қолданбалы химия кафедрасы
Металдың эквиваленттiк массасын МЭ мына формула бойынша табамыз:
МЭ(Zn) =m(Zn) . 11200 V0(H2)
Металдың эквиваленттік массасын табудың екiншi жолы. Бұл әдiс бойынша
Менделеев-Клапейрон теңдеуi арқылы РV=mMRT сутектiң массасын тауып, оны
эквиваленттер заңының теңдеуiне қою арқылы металдың эквиваленттiк
массасын табады.
10. Тәжірибенің салыстырмалы қатесін табу:
Бақылау сұрағы:
1. Мыс қосылыстарында бір және екі валентті болады. Мыстың атомдық
массасы мен валенттіліктерін пайдаланып, бір және екі валентті
мыстың эквиваленттерін анықтаңыздар.
2. 1г металл 1,78 г күкіртпен қосылады. Күкірттің эквиваленті 16
гмоль екенін еске алып металдың эквивалентін есептеп шығарыңыз.
Қолданбалы химия кафедрасының
26.06.2015 ж. отырысында
№17 бұйрықпен бекітілген
қолданбалы химия кафедрасы
Әртүрлі температурадағы су буының қысымы, кПа
РеттікТемпература Қысым Қысым
№ К0 мм. сын. бағ. кПа
1 2730 + 15 12,79 1,7053
2 2730 + 16 13,63 1,8173
3 2730 + 17 14,53 1,9373
4 2730 + 18 15,48 2,0640
5 2730 + 19 16,48 2,1973
6 2730 + 20 17,54 2,3385
7 2730 + 21 18,65 2,4866
8 2730 + 22 19,83 2,6440
9 2730 + 23 21,07 2,8093
10 2730 + 24 22,38 2,9840
11 2730 + 25 23,76 3,1680
Атмосфералық қысым, кПа
Қысым Қысым Қысым Қысым
мм. сын. бағ. кПа мм. сын. бағ. кПа
685 91,333 701 93,466
686 91,466 702 93,600
687 91,600 703 93,733
688 91,733 704 93,866
689 91,866 705 94,000
690 92,000 706 94,133
691 92,133 707 94,266
692 92,266 708 94,400
693 92,400 709 94,533
694 92,593 710 94,666
695 92,666 711 95,000
696 92,800 712
697 92,933 713 95,020
698 93,066 714 95,300
699 93,200 715 95,332
700 93,333 716 95,599
№ 3 зертханалық жұмыс
Химиялық реакцияның жылдамдығы
Жұмыстың мақсаты
Химиялық реакцияның жылдамдығының заттардың концентрациясына және
температураға тәуелді екенін зерттеу.
Жұмыстың мазмұны
а) Тиокүкірт қышқылының ыдырау жылдамдығының тиосульфаттың
концентрациясына байланысты өзгеруі;
в) Тиокүкірт қышқылының ыдырау жылдамдығының температураға байланысты
өзгеруі.
Жұмыстың теориялық негіздері
Химиялық реакцияның жылдамдығы дегеніміз – уақыт бірлігіндегі заттың
концентрациясының өзгерісі.
υ = (c2 – c1) ((2 - (2) =(c((
Химиялық реакцияның жылдамдығына көптеген факторлар әсер етеді:
реагенттердің концентрациясы, температура, катализатор, сыртқы басқа да
әсерлер, әрекеттесуші заттардың табиғаты.
Химиялық реакциялардың концентрацияға тәуелділігі әрекеттесуші массалар
заңы арқылы өрнектеледі. Заң: “Химиялық реакциялардың жылдамдығы
әрекеттесуші заттардың стехиометриялық коэффициенттерінің дәрежесіндегі
концентрацияларының көбейтіндісіне тең”.
aА + bВ = сС
реакциясы үшін, әрекеттесуші массалар заңының формуласы мынадай:
υ =k caAcbB
Химиялық реакциялардың температураға тәуелділігі Вант-Гофф ережесімен
сипатталады: “Температураны әрбір 100С ұлғайтқанда, химиялық реакцияның
жылдамдығы 2-4 есе артады”.
Бұл жұмыста химиялық реакцияның жылдамдығы тиокүкірт қышқылының ыдырау
реакциясы арқылы зерттелінеді. Тиосульфат натрийға күкірт қышқылын қосқанда
төмендегідей реакция жүреді:
Бұл жұмыста химиялық реакцияның жылдамдығы тиокүкірт қышқылының ыдырау
реакциясы арқылы зерттелінеді. Натрий тиосульфатына күкірт қышқылын
қосқанда төмендегідей реакция жүреді:
қолданбалы химия кафедрасы
Na2S2O3 + H2SO4 = H2S2O3 + Na2SO4, тез жүретін саты
H2S2O3 = H2SO3 + S(, баяу жүретін саты
H2SO3 = SO2 (+ H2O, тез жүретін саты
Жиынтық теңдеу былай жазылады:
Na2S2O3 + H2SO4 = H2S2O3 + SO2(+ S( + Na2SO4
Бұл реакцияның жылдамдығы баяу жүретін екінші реакцияның жылдамдығына
тәуелді. Баяу жүретін сатыда түзілетін коллоидты күкірт ерітіндіні
лайлайды. Тиосульфат ерітіндісіне күкірт қышқылын қосқан кезден бастап,
ерітіндідегі ең алғашқы лайлану пайда болғанға дейінгі уақыт – реакция
жылдамдығын көрсетеді.
Қажетті реактивтер мен приборлар:
А) Натрий тиосульфаты ерітіндісі, с = 0,0025мольл;
Ә) Күкірт қышқылының ерітіндісі, с = 0,0025мольл;
Б) Пробиркалар, шыны таяқша;
В) Секундомер;
Г) Пипеткалар.
Жұмыстың орындалуы
1-тәжірибе. Реакция жылдамдығының концентрацияға тәуелділігі.
Пробиркаға өлшеуіш пипетканың көмегімен 1мл натрий тиосульфаты ерітіндісін
(с = 0,0025мольл) және 2 мл дистилденген су құясыңдар, басқа пробиркаға 1
мл күкірт қышқылының ерітіндісін (с = 0,0025мольл) құйыңдар. Осыдан кейін
Na2S2O3 ерітіндісіне H2SO4 ерітіндісін қосып бірден секундомер арқылы
қышқылды қосқан уақыттан бастап лайлану пайда болғанға дейінгі уақыт
аралығын дәл анықтаңыз. Осы тәжірибені натрий тиосульфатының көлемін
көбейте отырып, тағы да екі рет қайталаңдар (тәжірибені кесте
мәліметтерімен сәйкес жасаңдар).
№ Na2S2O3 H2O H2SO4 Жалпы Реак-цияға Реакция
мл Мл мл ерітінді кететін жылдамдығы
мл уақыт, сек 1(
1 1 2 1 4
2 2 1 1 4
3 3 - 1 4
1(-күкірттің түзілу жылдамдығы; (-секундпен берілген уақыт
Реакция жылдамдығының концентрацияға тәуелділігін көрсететін график
тұрғызыңдар.
қолданбалы химия кафедрасы
2-тәжірибе. Реакция жылдамдығының температураға тәуелділігі
Үш пробиркаға 2 мл натрий тиосульфаты ерітіндісін, басқа үш пробиркаға
күкірт қышқылы ерітіндісін құйып алыңдар мен күкірт қышқылын құйып алыңдар.
Сосын Na2S2O3 және H2SO4 ерітіндісінің бір жұбын су моншасына
салыңдар. 1-ші жұбын бөлме температурасында жасаңдар. Ерітінділерді 1 минут
ұстаңдар. Пробиркаларды судан шығармастан Na2S2O3 ерітіндісіне H2SO4
ерітіндісін жылдам қосыңдар. Қосқан уақыттан бастап тұнба пайда болғанға
дейінгі уақытты секундомердің көмегімен дәл анықтаңдар. Осы тәжірибені су
моншасының температурасын 100С арттыра отырып, 2 рет жасаңдар. Тәжірибе
нәтижелерін кестеге толтырыңыз, салыстырмалы жылдамдықты есепеңіз. Реакция
жылдамдығының температураға тәуелділігін көрсететін график тұрғызыңдар.
№ Na2S2O3 H2SO4 Температура Уақыт, τ Реакция
Мл мл t, 0C жылдамдығы,
1τ
1 2 2 t
2 2 2 t+10˚
3 2 2 t+20˚
Бақылау сұрақтары:
1. Реакция жылдамдығына әсер ететін факторлар. Әрекеттесуші массалар заңы,
оның математикалық өрнегі.
2. Жылдамдық константасы дегеніміз не? Бұл өлшемнің физикалық мағынасы
қандай және оған қандай факторлар әсер етеді?
3. Вант-Гофф ережесі, математикалық өрнегі. Реакция жылдамдығының
температуралық коэффициенті дегеніміз не?
4. Берілген теңдеулердің оң және сол бөліктерінің реакция
жылдамдықтарының өрнегін жазыңыз.
1) 2SO2 + O2 = 2SO3
2) N2 + 3H2 = 2NH3
Қолданбалы химия кафедрасының
26.06.2015 ж. отырысында
№17 бұйрықпен бекітілген
қолданбалы химия кафедрасы
№4 зертханалық жұмыс
Қайтымды реакциядағы тепе-теңдіктің ығысуы
Жұмыстың мақсаты
Заттың концентрациясының тепе-теңдіктің ығысуына әсерін зерттеу.
Жұмыстың теориялық негізі
Көптеген химиялық реакциялар соңына дейін жүрмейді. Мұндай реакцияларды
қайтымды реакциялар деп атайды. Қайтымды реакцияларға қайтымдылық белгісі (
қойылады. Мысалы:
А + В ( С + Д
Белгілі бір уақыттан кейін қайтымды реакцияларда тепе-теңдік орнайды.
Тепе-теңдік дегеніміз - тура және кері реакцияның жылдамдығы теңескен
кездегі жүйенің күйі. Тепе-теңдікті ығыстыруға болады. Тепе-теңдікті тура
және кері бағытқа ығыстыруға болады. Тепе-теңдіктің ығысуы Ле-Шателье
принципі арқылы іске асады. Заттың концентрациясын өзгерту арқылы тепе-
теңдікті ығыстыруды қарастырайық.
Қажетті реактивтер:
А) Калий роданидінің ерітіндісі, С=0,0025мольл;
Ә) Темір(ІІІ) хлориді ерітіндісі, С=0,0025мольл;
Б) Калий хлоридінің түйірлері;
В) Пробиркалар
Жұмыстың жүру барысы:
Екі пробиркаға 5 мл-ден калий роданиді С=0,0025мольл мен темір (ІІІ)
хлориді ерітіндісін С=0,0025мольл құйыңдар. Оларды бір-біріне құйып,
араластырыңдар. Ерітінді қандай түске боялды? Алынған жалпы ерітіндіні тең
етіп 4 пробиркаға бөліп құйыңдар. І-пробиркадағы ерітіндіні эталон ретінде
қалдырыңдар. ІІ-пробиркаға 1 мл қаныққан темір(ІІІ) хлориді ерітіндісін,
ІІІ-пробиркаға 1 мл калий роданидінің ерітіндісін құйыңдар. IV-пробиркаға
калий хлоридінің бірнеше кристалдарын салыңдар. Әрбір пробиркадағы түстің
өзгеруін бақылаңдар, эталон ерітіндімен салыстырыңдар.
Тәжірибеден алынған нәтижелерді жазу:
Бақылау нәтижесі төмендегідей жазылады:
• Қайтымды реакцияны жазып, тура және кері реакцияның тепе-теңдік
константасының өрнегін жазыңдар;
• Қай зат ерітіндіге қызыл түс беріп тұр?
• Ерітіндінің түсі темір(ІІІ) хлориді, калий роданиді ерітінділерін
құйғанда және калий хлоридінің кристалдарын салғанда қалай өзгереді?
• Әрбір әсерге байланысты химиялық тепе-теңдіктің ығысуын сипаттап айтып
беріңдер.
қолданбалы химия кафедрасы
Бақылау сұрақтары:
1. 2CH3COONa + H2SO4 ( Na2SO4 + 2CH3COOH қайтымды реакцияның сол жағындағы
заттардың біреуінің концентрациясын азайтқанда, тепе-теңдік қай бағытқа
ығысады?
2. 2CO +O2 ( 2CO2 +Q тепе-теңдікті солға ығыстыру үшін не істеу керек?
3. H2 + I2 ( 2HI реакциясына қатынасатын заттар концентрациялары төменгідей
болғанда [H2] = 0,5 мольл, [I2] = 0,1 мольл, [HI] = 1,8 мольл
реакция тепе-теңдік күйге келеді. Сутегі мен иодтың бастапқы
концентрацияларын және тепе-теңдік тұрақтысын табыңыздар.
Қолданбалы химия кафедрасының
26.06.2015 ж. отырысында
№17 бұйрықпен бекітілген
қолданбалы химия кафедрасы
№5 зертханалық жұмыс
Берілген концентрация бойынша ерітінді дайындау
.
Жұмыстың мақсаты
Химиялық ыдыстармен жұмыс істеуге үйрету және құрғақ тұздардан
берілген концентрацияда ерітінді дайындау біліктілігін қалыптастыру
Жұмыстың мазмұны
Концентрациясы әртүрлі ерітінділер дайындау.
Қаупсіздік ережесі
Жұмысты жасау кезінде химиялық реактивтерді ұқыпты қолдану, реактивтердің
зертханалық столға және кйімге төгілмеуін қадағалау керек.
Теориялық негізі
Ерітінділер дегеніміз – екі немесе одан да көп компонентерден тұратын,
құрамы өзгермелі гомогенді(біртекті) жүйе.
Ерітінділердің маңызды түрі – сұйық ерітінділер.
Ерітінділер еріген заттан және еріткіштен тұрады. Ерітінді құрамы еріген
затпен еріткіш мөлшерімен анықталады. Ерітінді концентрациясын сипаттау
үшін жиі қолданатын бірнеше әдістер бар.
1)Еріген заттың массалық үлесі ((В) дегеніміз еріген заттың массасының
m(B) ерітінді массасына mжалпы қатынасы:
( (В) = m(В)mжалпы немесе ( (В) =
100(m(В)mжалпы (%);
2) Молярлық концентрация с(В) дегеніміз 1 л ерітіндідегі еріген заттың
мөлшері:
с(В) = n(В)Vер-ді, (мольл);
3) Моляльдік концентрация дегеніміз 1 кг еріткіштегі еріген заттың
мөлшері:
b(В) = n(В)mер-ш, (молькг);
4) Нормальдік концентрация дегеніміз 1 л ерітіндідегі еріген заттың
эквиваленттік зат мөлшері:
с(В) = n(В)Vерітінді, (мольл);
мұндағы, n(В)-эквиваленттік зат мөлшері.
қолданбалы химия кафедрасы
5) Титр дегеніміз 1 мл ерітіндідегі еріген заттың грамы:
, (гмл)
Қажетті қондырғылар мен реактивтер:
а( аналитикалық таразы;
б) ұнтақтағыш фарфор ыдыс;
в) өлшеуіш колба 200 мл.
г) 100 және 300 мл стақандар
д) ерітінділер құюға арналған шыны ыдыс;
е) 25, 50 мл мензуркалар;
ж) натрий хлориді;
з) дистилденген су.
Жұмыстың жүру барысы
1. Берілген концентациядағы тұздың массасын есептеу.
Мысалы: 10 % 200 г натрий сульфатының ерітіндісін дайындау үшін:
100 г ерітіндіде 10 г Na2SO4
200 г ерітіндіде m г Na2SO4
г. Судың массасы 200 - 20 = 180 г.
Таразыда 10 г Na2SO4 өлшеп, 200 мл колбаға салып, белгі қойылған жерге
дейін суды араластыра отырып, құйыңдар.
Кестеден 10 % Na2SO4 ерітіндісінің тығыздығын табамыз:
ол 1,091 гсм3 тең. Ерітіндінің массасы: m = V( p = 1000 ( 1,091 = 1091 г
100 г ерітіндіде 10 г Na2SO4
1091 г ерітіндіде m г Na2SO4
г.
мольл
Осы сияқты басқа концентрацияларды есептеңіздер.
қолданбалы химия кафедрасы
Бақылау сұрақтары;
1. 1 л ерітіндіде 10,6 г натрий карбонаты бар. Осы ерітіндінің молярлық,
нормальдық, моляльдік концентрацияларын есептеңіздер.
2. Калий гидроксидінің ерітіндісін дайындау үшін 5,6 г КОН 500 г суға
ерітілді. Моляльдік концентрациясы мен мольдік үлесін есептеңіздер.
Қолданбалы химия кафедрасының
26.06.2015 ж. отырысында
№17 бұйрықпен бекітілген
қолданбалы химия кафедрасы
№ 6 зертханалық жұмыс
Электролиттiк диссоциация және иондық процестер
Жұмыстың мақсаты
Әлсiз және күштi электролиттердiң қасиетiн зерттеп, олардың алу
жолдарымен танысу және иондық теңдiктi жазып үйрену.
Жұмыстың мазмұны
1. Ерітiндiлердiң электрөткiзгiштiгi.
2. Иондық процестер.
3. Қышқыл мен негiздердiң химиялық белсенділіктерін салыстыру.
Жұмыстың теориялық негізі
Электролиттер - сулы ерiтiндiде және балқымаларда ионға
диссоциацияланатын заттар. Әлсiз электролиттер қайтымды тепе-теңдiк түзеп
өте аз иондарға диссоциацияланады. Күшті электролиттер иондарға толық
ыдырайды. Электролиттік сандық сипаттамасын алу үшін диссоциация дәрежесі
ұғымы енгізіледі:
=сдс
Мұндағы, - диссоциациялану дәрежесі, сд - диссоциацияға ұшыраған
молекуланың концентрациясы, с - ерітіндінің бастапқы концентрациясы. Әлсіз
электролиттердің диссоциациясы қайтымды процесс. Мысалы:
СН3СООН СН3СОО- + Н+
Диссоциациялану константасы (Кд( әлсiз қышқылдың, негіздің, ал ерігіштік
көбейтіндісі (ЕК( нашар еритiн тұздар мен гидроксидтердiң сипаттамалары
болып келеді. (Кд және ЕК-нiң мәндерi кестелерде берiлген).
қолданбалы химия кафедрасы
Қолданылатын реактивтер мен аспаптар
1. Стакандар - 7, көмiр стержендерi мен шам, электрошнур мен вилка.
2. Қант, сірке қышқылы, азот қышқылы, аммоний гидроксидi, натрий
гидроксидi, калий нитраты ерітiндiлерi және дистилденген су.
3. Темiр(III), мыс, аммоний тұздарының, натрий силикатының, аммоний
молибдатының, натрий карбонатының, натрий ацетатының, калий иодидiнің,
кальций карбонатының ерiтiндiлерi.
Жұмыстың барысы
1-тәжiрибе. Ерiтiндiлердiң электрөткізгіштігі
Ерiтiндiлердiң электрөткізгіштігін білу үшiн қышқылдардың, тұздардың
және гидроксидтердiң судағы ерітінділері алынады. Көлемi 100 мл 7-стаканға
20-30 мл ден кестеде көрсетiлген ертiндiлердi құйып алады да көмiр
электродтар батырылады, электр тоққа қосылады, электр шамының жану күшiне
қарап электролиттің күшi туралы қорытынды жасалады.
1-кесте
№ Электролит Электр шамының жану күші
1 Қанттың ерітіндісі
2 Дистилленген су
3 Сірке қышқылы
4 Азот қышқылы
5 Аммоний гидроксиді
6 Натрий гидроксиді
7 Калий нитраты
Не үшін ерітiндiлердің концентрациялары бiрдей етіп алынған?
Зерттелген ерітiндiлердiң электрөткізгіштігі неге әртүрлi? Осы
электролиттердiң диссоциациялану теңдеулерін жазып, әлсiз электролиттердiң
диссоциациялану константасын Кд анықтаңыз.
2-тәжiрибе. Иондық процестер.
а) нашар еритiн негiздердi алу.
Үш пробиркаға 2-3 мл темiр(Ш) хлоридiнiң, марганец сульфатының, магний
хлоридінің ертiндiлерiн құйыңыз және 2-3 мл натрий гидроксидiнiң
ерітiндiсiн қосыңыз.
б) әлсiз негiздi алу.
Бiр пробиркаға 2-3 мл аммоний хлоридiн құйыңыз және 2-3 мл
(С(NaОН)=2мольл( натрий гидроксидiн қосыңыз. Аздап қыздырыңыз. Иісiнен
қандай газ бөлiнетiнiн байқаңыз.
в) нашар еритiн қышқылды алу.
Бiр пробиркаға 2-3 мл натрий силикатының, екiншi пробиркаға 2-3мл
аммоний молибдатының ерітiндiсiн құйыңыз. Екi пробиркаға қышқылдардың
тұнбалары түзiлгенше тұз қышқылының ерітіндісін қосыңыз.
қолданбалы химия кафедрасы
г) әлсiз қышқылдарды алу.
Бiр пробиркаға 2-3 мл натрий карбонатының ерітiндiсiн, екiншi пробиркаға
натрий ацетаты ерітiндiсiн құйыңыз. Екi пробиркаға да тұз қышқылы
ертiндiсiн қосыңыз. Бiрiншi пробиркада қандай газ бөлiнедi? Иісiнен екiншi
пробиркада қандай қышқыл түзiлгенiн байқауға болады?
д) қиын еритiн тұздарды алу.
Пробиркаға 1-2 мл қорғасын нитратын құйыңыз, содан кейін натрий хлоридін
қосыңыз. Түзiлген тұнбаның түсiн байқаңыз. Тұнбаға калий иодидiн қосыңыз.
Тұнба түсi қалай өзгередi? Алынған тұнбаға аммоний сульфидің қосыңыз.
Тұнбаның түсін байқаңыз. ЕК-дi пайдаланып осы реакциялардың теңдеулерін
жазыңыз.
Жұмысты өңдеу
Лабораториялық дәптерге барлық жасалған реакциялардың теңдеулерін
молекулалық және иондық түрiнде жазыңыз. Әлсiз электролиттер мен қиын
еритiн қосылыстардың (еру кестесі) формулаларының қасына Кд және ЕК мәнiн
жазып қойыңыз.
Бақылау сұрақтары
1. Мынандай қыйын еритін тұздарды алудың реакция теңдеулерін жазыңыз:
барий сульфатын, барий хроматын, күмiс иодидiн, цинк фосфатын, .
2. 100 мл-де 8,7 г калий сульфаты болатын ерітіндінің молярлық және
нормальдық концентрацияларын анықтаңыздар.
3. AgCl-дың таза судағы және 0,1 М KNO3 ерітіндісіндегі ерігіштігін
анықтаңыздар.
Қолданбалы химия кафедрасының
26.06.2015 ж. отырысында
№17 бұйрықпен бекітілген
қолданбалы химия кафедрасы
№ 7 зертханалық жұмыс
Тұздар гидролизi
Жұмыстың мақсаты
Тұздардың гидролиздену реакцияларын зерттеу,
ортаның рН-өзгерiсін және гидролиздiң
температура мен сұйылтуға тәуелді екенін байқау.
Жұмыстың мазмұны
а) Гидролиз кезiнде қышқылдық тұздардың түзiлуi.
б) Гидролиз кезiнде негiздік тұздардың түзiлуi.
в) Бiрнеше тұздардың бірге гидролизденуi.
г) Температура мен сұйылтудың гидролизге әсерi.
Жұмыстың теориялық негізі
Гидролиз деп тұз иондары мен су иондарының арасындағы реакцияны айтады.
Реакция нәтижесiнде әлсiз электролиттер түзiледі және ерітiндi ортасының рН
өзгереді.
I-жағдай.
Күштi негiзден және әлсiз қышқылдан түзiлген тұздың гидролизi әлсiз
қышқылдың анионы арқылы жүредi:
СО32- + НОН НСО-3 + ОН-
Na2CO3 + HOH NaHCO3 + NaOH яғни pH 7.
II-жағдай.
Әлсiз негiзден және күштi қышқылдан түзiлген тұздың гидролизi әлсіз
негіздің катионы арқылы жүредi:
АI3+ + НОН АIОН2+ + Н+
АIСI3 + НОН АIОНСI2 + НСI яғни pH 7.
III-жағдай.
Әлсiз қышқылдан және әлсiз негiзден түзiлген тұздың гидролизi катион
және анион арқылы жүреді.
NН+4 + СН3СОО- + НОН NН4ОН + СН3СООН
NН4СН3СОО + НОН NН4ОН + СН3СООН яғни pH 7.
IV-жағдай.
Әлсiз негiзден және әлсiз қышқылдан түзiлген тұздың гидролизi бiр саты
бойынша жүретін қайтымсыз процес, егер реакция нәтижесiнде түзiлген заттың
бiрi газ күйiнде болса:
АI2S3 + 6HOH 2AI(OH)3 + 3H2S яғни pH7.
V-жағдай.
Бiрнеше тұздардың бірге гидролизі нәтижесiнде суда ерімейтiн немесе
суда кездеспейтiн қосылыстар түзiледi.
АI2(SО4)3 + 3Nа2СО3 + 6HOH = 2АI(ОН)3 + 3Н2СО3 + 3Nа2SО4
2АI3+ + 3СО32- + 6НОН = 2АI(ОН)3+ 3Н2СО3 яғни pH7.
қолданбалы химия кафедрасы
Барлық тәжiрибеде жүрген гидролиз реакцияларының молекулалық және
иондық теңдеулерін жазыңыз, ортаның рН-н және әлсiз электролиттердiң
Кд-н көрсетiңiз (кесте).
Қолданылатын реактивтер:
Тұздар: калий карбонаты, натрий сульфиты, алюминий хлоридi, магний
хлоридi, натрий ацетаты, сурьманың қаныққан ерiтiндiсi, дистилленген су,
индикаторлар.
Жұмыстың барысы
1- тәжiрибе. Гидролиз нәтижесiнде қышқылдық тұздардың түзiлуi.
Екi пробиркаға 2-3 мл дистилденген су құйып, 1-2 тамшы фенолфталеин
тамызыңыз және микрошпателмен төменгi тұздардың түйірлерін салыңыз:
қолданбалы химия кафедрасы
1-шi пробиркаға калий карбонатын, 2-ге натрий сульфитiн. Әлсiз
қышқылдардың диссоциациялану константасын пайдаланып гидролиз реакциясының
теңдеуінің бiрiншi сатысын жазыңыз. Қандай тұздың ерiтiндiсiнде
фенолфталеиннің бояуы ашық болады? Қандай ерiтiндiде ОН--иондарының
концентрациясы жоғарылау болады? Қандай тұздың гидролиздену дәрежесi жоғары
болады?
2- тәжiрибе. Гидролиз нәтижесiнде негiздік тұздардың түзiлуi
Екi пробиркаға 3-4 мл дистилленген су құйып, келесi тұздарды ерітiңiз: 1-
шi пробиркаға - магний хлоридiн, 2-шi пробиркаға - алюминий хлоридiн салып,
универсалды индикатор қағазымен ерітіндінің ортасын анықтаңыздар.
Қайсысының рН-ы жоғары болады?
3- тәжiрибе. Екi тұздың бiрге гидролизі
Бiр пробиркаға 6-8 тамшы алюминий хлоридiн құйыңыз. Оған сонша тамшы
натрий карбонатын құйыңыз. Пробиркада көмiртегi(IV) оксидiнiң бөлiнетiнін
байқаңыз. Осы жағдайда алюминий гидроксидiнiң тұнбасы түзiледi. Не себептен
алюминий карбонаты түзiлмейдi?
4- тәжiрибе. Температураның гидролиздену дәрежесiне әсерi
Пробирканың жартысына 13 дейiн дистилленген су құйыңыз және оған
микрошпателмен 2-3 түйір натрий ацетатын салыңыз. Ерiтiндiнiң рН мәнi
қаншаға тең? Пробиркаға 1-тамшы фенолфталеин қосыңыз. Пробирканы ыстық су
моншасына салыңыз. Фенолфталеиннің түсi қалай өзгередi? Гидролиз процесінің
тепе-теңдiгi қандай бағытта ығысады? Осы құбылыстың себептерін көрсетіңіз.
5- тәжiрибе. Ерiтiндiнi сұйылтудың гидролиздену дәрежесiне әсерi
Пробиркаға 2-3 тамшы сурьма(III) хлоридiн құйыңыз оған ақ тұнба сурьма
хлороксидi - SbОСI пайда болғанша бiртiндеп тамшылатып су құйыңыз. Бұл
тұнба гидролиздiң үшінші сатысында су молекуласы бөлiнiп шығуы нәтижесiнде
пайда болады. Түзiлген тұнбаны қалай ерiтуге болады, яғни гидролиздiң
иондық тепе-теңдiгiн қалай сол жаққа қарай ығыстыруға болады?
Жұмысты өңдеу
Лабораториялық дәптерге барлық жасалған реакциялардың теңдеулерін
молекулалық және иондық түрiнде жазыңыз. Ортаның ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Бейорганикалық қосылыстардың кластары
Жұмыстың мақсаты
Бейорганикалық қосылыстардың
негiзгi кластары,
оларды алу жолдары,
химиялық қасиеттерін зерттеу.
Жұмыстың мазмұны:
а) қышқылдық оксидтер мен негiздiк
оксидтердiң сумен әрекеттесуі;
б) ерiмейтiн гидроксидтердi алу жолдары;
в) гидроксидтердiң берiктiгi;
г) орта тұздарды алу;
д) негiздiк тұздарды алу;
е) амфотерлiк гидроксидтердi зерттеу.
Техникалық қауіпсіздік:
химиялық реактивтермен жұмыс істегенде өте сақ болу қажет.
Қажетті қондырғылар мен реактивтер:
а) жанарғы;
б) тұздардың, қышқылдардың, негіздердің ерітінділері;
в) фенолфталеин, оксидтер.
Жұмыстың теориялық негізі
Оксидтер дегеніміз - екі элементтен тұратын, біреуі міндетті түрде
оттегі болып келетін күрделі заттар.
Оксидтер үш топқа жіктеледі; негіздік, қышқылдық және амфотерлі.
Негіздік оксидтерге К2О, СаО, ВаО, СuО т.б. қышқылдық оксидтерге: СО2,
SО3, Р2О5, СІ2О7 т.б. амфотерлі оксидтерге АІ2О3, ВеО, Сr2О3 т.б. жатады.
Негіздер дегеніміз - бір немесе бірнеше гидроксил тобымен байланысқан
металл атомдарынан тұратын күрделі заттар. Мысалы: NaOH, КОН, Са(ОН)2 және
т.б.
Қышқылдар дегеніміз - сутегі атомдары мен қышқыл қалдығынан тұратын
күрделі заттар. Мысалы: НСІ, HNO3, H2SO4, H3PO4.
Тұздар дегеніміз - металл атомдары мен қышқыл қалдықтарынан тұратын
күрделі заттар. Олар орта, қышқылдық, негіздік және қос тұздар болып
жіктеледі.
Қалыпты немесе орта тұздарға: NaCl, FeCl3, CaCl2, KNO3.
Қышқылдық тұздарға: NaHCO3, Ca(HCO3)2, KHSO4.
Негіздік тұздарға: CuOHCl, CuOHNO3, AlOHCl2 ;
қолданбалы химия кафедрасы
Жұмыстың барысы
1- тәжiрибе: Металл оксидтерi мен бейметалл оксидтерінiң сумен
әрекеттесу реакциясы.
а) Екi пробиркаға 2-3 мл дистилленген суды құйыңыз және бiреуiне СаО,
екiншiсiне ВаО оксидтерiн кiшкентай шпательмен салыңыз.
Әрбiр пробиркаға 1-2 тамшы фенолфталеин тамызып, негiздер түзiлгенiн
анықтаңыз. Реакциялар теңдеуiн жазыңыз.
б) Пробиркаға 2-3 мл дистильденген су құйып, оған Кипп аппаратынан
көміртек диоксидін жіберіңіздер. Химиялық теңдеулерді молекулалық, иондық
түрде өрнектеңдер.
2-тәжiрибе: Нашар еритiн мыс, никель және темiр гидроксидтерiн алу
Үш пробиркаға 2-3 мл: 1-не мыс, 2-не никель, 3- не темiр (III) тұзының
ерiтiндiлерiн құйыңыз.
Әрбiр пробиркаға натрий гидроксидiнің 2н ерітіндісін тұнба түзiлгенше
қосыңыз. Орындалған реакцияның теңдеулерін жазыңыз. Түзiлген тұнбаның түсiн
жазып көрсетiңiз.
Тұнбаларды сақтаңыз!
3-тәжiрибе: Гидроксидтердiң берiктiгi
2-шi тәжiрибе бойынша алынған мыс, никель, темiр гидроксидтерiнiң
тұнбаларын абайлап қайнағанша қыздыру керек. Қай гидроксид түсiн өзгерттi,
себебi не, қай гидроксид ыдырады? Реакция теңдеулерін жазыңыз.
Тұнбаларды сақтаңыз!
4-тәжiрибе: Мыстың (ІІ), никельдің (ІІ) және темiрдің (III) орта
тұздарын алу
3-шi тәжiрибе бойынша алынған гидроксидтер тұнбаларына азот қышқылын
қосыңыз. Тиiстi реакциялардың теңдеулерiн жазыңыз.
5-тәжірибе. Мыс пен кобальттың негiздiк тұздарын алу
а) Екi пробиркаға 2-3 мл-ден мыс сульфатының ерiтiндiсiн құйыңыз. 1- ші
пробиркаға көк тұнба түзiлгенше 2-3 мл натрий гидроксидiн (СNaOH = 2мольл)
қосыңыз. 2-ші пробиркаға натрий гидроксидiн (СNaOH = 0,5мольл) тамшылатып
аспан түстi көк тұнба түзiлгенше қосыңыз (әрбiр тамшыдан соң араластыру
керек). Екi пробиркадағы тұнбаны абайлап қайнағанша қыздыру керек.
Неге бiрiншi пробиркадағы тұнба қараяды, ал екiншiсiндегi тұнба
өзгермейдi, соған түсiнiк берiңiз және тиiстi реакциялардың теңдеулерiн
жазыңыз.
б) Кобальт хлоридiнің (II) ерiтiндiсiне тамшылап натрий гидроксидiн
(СNaOH = 0,5мольл) тұнба түзiлгенше қосыңыз (әрбiр тамшыдан соң
араластырып отыру керек).
Тұнбаның түсi қандай? Осы тұнбаны ерітіндісімен бірге екi пробиркаға тең
бөлiңiз.
Бiреуiне натрий гидроксидiнiң тең көлемiн құйып содан кейiн қыздырыңыз.
Басқасына тұз қышқылының ерiтiндiсiн тұнба толық ерiгенше қосыңыз. Тиiстi
реакциялардың теңдеулерiн жазыңыз.
қолданбалы химия кафедрасы
6. Қышқыл тұздар
а) Пробирканың 13 бөлігіне кальций гидроксидін құйып, оған Кипп
аппаратынан көміртектің диоксидін тұнба түзілгенше және ол ерігенше
жіберіңіздер.
б) 6a –тәжірибеден алынған кальций гидрокарбонатын 3 пробиркаға бөліп
құйыңдар. 1-ші пробирканы лайланғанға дейін қыздырыңдар.
2-ші пробиркаға кальций гидроксидін, 3-ші пробиркаға натрий
карбонатын құйыңыздар. Реакция теңдеулерін жазыңдар.
7-тәжiрибе: Амфотерлiк гидроксидтердiң қасиеттерi
а) 2-3 мл алюминий тұзының ерiтiндiсiне тамшылатып отырып, араластыру
арқылы натрий гидроксидiн (СNaOH = 0,5мольл) тұнба түзiлгенше қосыңыздар.
Тұнбаны ерiтiндiмен бiрге екi пробиркаға бөлiңiз. Бiреуiне артығымен
натрий гидроксидiн (СNaOH = 2мольл), ал екiншiсiне тұнба толығымен
ерiгенше тұз қышқылын қосыңыз. Екi пробиркадағы да тұнба еріп кетуі қажет.
Неге екi пробиркадағы да тұнба ерiп кетеді? Гидроксидтiң амфотерлiк
қасиетiне анықтама берiңiз.
б) Осы сияқты бақылауларды мырыш, хром тұздарын алып орындап
көрсетiңiз.
Жұмысты өндеу:
Лабораториялық дәптерге тәжірибелердің атын, реакциялардың молекулалық,
иондық теңдеулерін және алынған заттардың ерекше қасиеттерін (тұнбаның
түсі, газдың иісі т.б.) жазыңыз.
Бақылау сұрағы:
1. Тұздарды алудың 10 түрлі әдістерін жазып көрсет.
2. Бес-бестен бейорганикалық заттардың кластарына мысал келтір.
Қолданбалы химия кафедрасының
26.06.2015 ж. отырысында
№17 бұйрықпен бекітілген
қолданбалы химия кафедрасы
№ 2 зертханалық жұмыс
Мырыштың эквиваленттiк молярлық массасын анықтау
Жұмыстың мақсаты
Тәжірибеде мырыштың
эквиваленттік молярлық массасы қышқылдан
сутектi ығыстыру арқылы анықталады.
Жұмыстың мазмұны:
а) эвдиометрдің газ шығармайтындығын тексеру;
б) тәжирібе жүргізу;
в) бөлініп шыққан сутектің көлемін өлшеу және қалыпты жағдайға
келтіру;
г) мырыштың эквиваленттік молярлық массасын тауып және салыстырмалы
қатені есептеу.
Қажетті қондырғырлар мен реактивтер:
1. Эвдиометр;
2. Өлшенген мырыш түйіршігі;
3. Тұз қышықылының ерітіндісі;
4. Дистилленген су;
5. Барометр;
Жұмыстың теориялық негіздері.
Эквивалент дегеніміз реакция кезінде орнын баса алатын, қосып алатын,
бөліп шығаратын бір сутек ионының немесе ТТР кезіндегі бір электрон
эквивалентіне тең заттың бөлшегі.
Zn + 2HCl = ZnCl2 + H2(
Бұл ТТзР реакциясында 2-электрон қатысады. Бір электронға сәйкес
реакция
½ Zn + HCl = ½ ZnCl2 +½ H2(
яғни, бір электронға 12 атом Zn, бір молекула HCl, 12 молекула
ZnCl2 және 12 молекула H2 сәйкес келеді. Бұдан Э (Zn) =½ Zn; Э (HCl)
= HCl; Э (ZnCl2) = ½ ZnCl2; Э (H2) =½ H2(
2NaOH + H2SO4 = 2H2O + Na2SO4
бұл реакцияға 2 ион сутегі қатысады, сондықтан бір сутегі ионына
NaOH + ½ H2SO4 = H2O + ½ Na2SO4
сәйкес келеді. Сондықтан Э (NaOH) = NaOH; Э (H2SO4) =½ H2SO4;
қолданбалы химия кафедрасы
Э (H2O) = H2O; Э (Na2SO4) = ½ Na2SO4
Зат мөлшерінің бірлігі- моль. Моль – 6,02.1023 структуралық элементі бар
атом, молекула, ион, эквивалент заттың мөлшері. Сонымен эквиваленттік моль
дегеніміз - құрамында 6,02. 1023эквиваленті бар зат мөлшері. Бір
эквиваленттік мольдің массасы заттың эквиваленттік молярлық массасы деп
аталады. Мэ, гмоль. Біз қарастырған мысалдағы заттардың мольдік массасы:
МЭ(Zn)= ½ M(Zn)= 12.65=32,5 гмоль
Мэ(HCl)=M(HCl) = 36,5 гмоль
Заттың эквиваленттік молярлық массасын табу үшін төмендегі
формулаларды қолданамыз:
А) жай заттар үшін
Мэ=МВ
мұндағы М-берілген заттың молярлық массасы; В - атомның валенттілігі.
Б) күрделі заттар үшін
Мэ=МВ.n
мұндағы М-берілген заттың молярлық массасы; В-атомның валенттілігі; n-
молекуладағы функционалдық топтың саны.
Мысалы:
МЭ(Al) = 273 = 9 гмоль
МЭ(H2SO4) = 982 = 49 гмоль
МЭ(Al2(SO4)3) = 3423.2 =57 гмоль
Барлық заттар бір-бірімен эквиваленттеріне сәйкес әрекеттеседі.
Эквиваленттер заңы: Реакцияға түсетін заттардың массасы олардың
эквиваленттеріне тура пропорционал болады.
m1m2= МЭ1 МЭ2
Егер әрекеттесуші заттар ерітінді түрінде болса, онда эквиваленттер
заңы былай өрнектеледі: сэк1.V1= сэк2.V2; мұндағы сэк1 және сэк2-
ерітіндінің молярлық концентрациясының эквиваленті, мольл; V1 мен V2-
әрекеттесуші ерітіндінің көлемі, мл.
Жұмыстың орындалуы. Жұмысты орындаудың алдында эвдиометр аспабының
жұмысқа дайындығын (газ шығармайтындығын) тексеру керек. Ол үшiн:
1. Теңестіретін түтіктен воронка арқылы бюретканы нольдік бөліміне
дейін сумен толтырып, аспаптағы ауаны ығыстыру қажет.
2. Содан кейін бюретканы штативке бекiту керек. Егер аспап жұмыс iстеуге
дайын болса, алғашқы кезде бюреткадағы су аздап төмен түседi де, одан кейiн
тұрақты деңгейде қалып қояды. Егер аспап дұрыс болмаса бюреткадағы су
үздiксiз төмен түсе бередi.
3. Оствальд пробиркасындағы тармақтың біреуіне мырышты өлшеп салыңыз, ал
екінші тармаққа тұз қышқылын құйыңыз.
қолданбалы химия кафедрасы
4. Оствальд пробиркасын төңкеріңіз, сонда қышқыл мырыш бар тармаққа
төгіледі, екеуінің арасында реакция басталады.
5. Реакция нәтижесінде бөлініп шыққан сутек бюреткадағы суды ығыстырады.
Теңестіретін түтікті реакция барысында төмендету қажет. Сонымен қатар түтік
пен бюреткадағы су бір деңгейде болу керек, яғни аспаптағы газ қысымы
атмосфералық қысымға жақын болуы қажет.
6. Мырыш толық еріп кеткесін, бюретка арқылы бөлініп шыққан сутектің
көлемін эвдиометр арқылы өлшеу керек.
1. Көлемі 50 мл бюретка;
2. Екі тармақты пробирка (Оствальдтің
пробиркасы);
3. Теңестіретін сауыт ретінде қызмет
атқаратын ашық түтік;
4. Штатив.
1- сурет. Сутегінің көлемін есептеуге арналған
кұрылғы -
эвдиометр
Алынған нәтижелердi өндеу мен есептеу.
1. Металдың массасы (m) - г;
2. Бөлiнген сутектiң көлемi (V) - мл;
3. Атмосфералық қысым ( Р) - кПа. Р0 = 101325 Па = 760 мм. с. б.;
4. Абсолюттiк температура (Т) - 273 + t0 C;
5. Тәжірибе температурасы (t0 , C);
6. Тәжірибе температурасындағы су буының қысымы (W) – кПа;
7. Аспаптың ішіндегі сутектің қысымы (P-W) – кПа;
8. Қалыпты жағдайға келтірілген сутектің көлемі - V0 (H2).
Металл ығыстырған сутектiң көлемi:
сутектiң парциалдық қысымы: РН2 = P - W.
Металдың эквиваленттік массасын табудың бiрiншi жолы.
Металл ығыстырған сутектiң көлемiн Менделеев - Клапейрон теңдеуi бойынша
қалыпты жағдайға келтiредi:
немесе
Мұндағы Т = t 273 - абсолюттiк температура, Р0 = 760 мм с. б.
немесе 101,325 кПа; Т0 = 273 К. Vc(H0) - ығысқан сутектiң қалыпты
жағдайдағы көлемi.
Сутек молекулалары молiнiң массасы 2г қалыпты жағдайда 22,4л көлем алса,
атомдар молiнiң массасы 1г - 11,2 л немесе 11200 мл көлем алады.
қолданбалы химия кафедрасы
Металдың эквиваленттiк массасын МЭ мына формула бойынша табамыз:
МЭ(Zn) =m(Zn) . 11200 V0(H2)
Металдың эквиваленттік массасын табудың екiншi жолы. Бұл әдiс бойынша
Менделеев-Клапейрон теңдеуi арқылы РV=mMRT сутектiң массасын тауып, оны
эквиваленттер заңының теңдеуiне қою арқылы металдың эквиваленттiк
массасын табады.
10. Тәжірибенің салыстырмалы қатесін табу:
Бақылау сұрағы:
1. Мыс қосылыстарында бір және екі валентті болады. Мыстың атомдық
массасы мен валенттіліктерін пайдаланып, бір және екі валентті
мыстың эквиваленттерін анықтаңыздар.
2. 1г металл 1,78 г күкіртпен қосылады. Күкірттің эквиваленті 16
гмоль екенін еске алып металдың эквивалентін есептеп шығарыңыз.
Қолданбалы химия кафедрасының
26.06.2015 ж. отырысында
№17 бұйрықпен бекітілген
қолданбалы химия кафедрасы
Әртүрлі температурадағы су буының қысымы, кПа
РеттікТемпература Қысым Қысым
№ К0 мм. сын. бағ. кПа
1 2730 + 15 12,79 1,7053
2 2730 + 16 13,63 1,8173
3 2730 + 17 14,53 1,9373
4 2730 + 18 15,48 2,0640
5 2730 + 19 16,48 2,1973
6 2730 + 20 17,54 2,3385
7 2730 + 21 18,65 2,4866
8 2730 + 22 19,83 2,6440
9 2730 + 23 21,07 2,8093
10 2730 + 24 22,38 2,9840
11 2730 + 25 23,76 3,1680
Атмосфералық қысым, кПа
Қысым Қысым Қысым Қысым
мм. сын. бағ. кПа мм. сын. бағ. кПа
685 91,333 701 93,466
686 91,466 702 93,600
687 91,600 703 93,733
688 91,733 704 93,866
689 91,866 705 94,000
690 92,000 706 94,133
691 92,133 707 94,266
692 92,266 708 94,400
693 92,400 709 94,533
694 92,593 710 94,666
695 92,666 711 95,000
696 92,800 712
697 92,933 713 95,020
698 93,066 714 95,300
699 93,200 715 95,332
700 93,333 716 95,599
№ 3 зертханалық жұмыс
Химиялық реакцияның жылдамдығы
Жұмыстың мақсаты
Химиялық реакцияның жылдамдығының заттардың концентрациясына және
температураға тәуелді екенін зерттеу.
Жұмыстың мазмұны
а) Тиокүкірт қышқылының ыдырау жылдамдығының тиосульфаттың
концентрациясына байланысты өзгеруі;
в) Тиокүкірт қышқылының ыдырау жылдамдығының температураға байланысты
өзгеруі.
Жұмыстың теориялық негіздері
Химиялық реакцияның жылдамдығы дегеніміз – уақыт бірлігіндегі заттың
концентрациясының өзгерісі.
υ = (c2 – c1) ((2 - (2) =(c((
Химиялық реакцияның жылдамдығына көптеген факторлар әсер етеді:
реагенттердің концентрациясы, температура, катализатор, сыртқы басқа да
әсерлер, әрекеттесуші заттардың табиғаты.
Химиялық реакциялардың концентрацияға тәуелділігі әрекеттесуші массалар
заңы арқылы өрнектеледі. Заң: “Химиялық реакциялардың жылдамдығы
әрекеттесуші заттардың стехиометриялық коэффициенттерінің дәрежесіндегі
концентрацияларының көбейтіндісіне тең”.
aА + bВ = сС
реакциясы үшін, әрекеттесуші массалар заңының формуласы мынадай:
υ =k caAcbB
Химиялық реакциялардың температураға тәуелділігі Вант-Гофф ережесімен
сипатталады: “Температураны әрбір 100С ұлғайтқанда, химиялық реакцияның
жылдамдығы 2-4 есе артады”.
Бұл жұмыста химиялық реакцияның жылдамдығы тиокүкірт қышқылының ыдырау
реакциясы арқылы зерттелінеді. Тиосульфат натрийға күкірт қышқылын қосқанда
төмендегідей реакция жүреді:
Бұл жұмыста химиялық реакцияның жылдамдығы тиокүкірт қышқылының ыдырау
реакциясы арқылы зерттелінеді. Натрий тиосульфатына күкірт қышқылын
қосқанда төмендегідей реакция жүреді:
қолданбалы химия кафедрасы
Na2S2O3 + H2SO4 = H2S2O3 + Na2SO4, тез жүретін саты
H2S2O3 = H2SO3 + S(, баяу жүретін саты
H2SO3 = SO2 (+ H2O, тез жүретін саты
Жиынтық теңдеу былай жазылады:
Na2S2O3 + H2SO4 = H2S2O3 + SO2(+ S( + Na2SO4
Бұл реакцияның жылдамдығы баяу жүретін екінші реакцияның жылдамдығына
тәуелді. Баяу жүретін сатыда түзілетін коллоидты күкірт ерітіндіні
лайлайды. Тиосульфат ерітіндісіне күкірт қышқылын қосқан кезден бастап,
ерітіндідегі ең алғашқы лайлану пайда болғанға дейінгі уақыт – реакция
жылдамдығын көрсетеді.
Қажетті реактивтер мен приборлар:
А) Натрий тиосульфаты ерітіндісі, с = 0,0025мольл;
Ә) Күкірт қышқылының ерітіндісі, с = 0,0025мольл;
Б) Пробиркалар, шыны таяқша;
В) Секундомер;
Г) Пипеткалар.
Жұмыстың орындалуы
1-тәжірибе. Реакция жылдамдығының концентрацияға тәуелділігі.
Пробиркаға өлшеуіш пипетканың көмегімен 1мл натрий тиосульфаты ерітіндісін
(с = 0,0025мольл) және 2 мл дистилденген су құясыңдар, басқа пробиркаға 1
мл күкірт қышқылының ерітіндісін (с = 0,0025мольл) құйыңдар. Осыдан кейін
Na2S2O3 ерітіндісіне H2SO4 ерітіндісін қосып бірден секундомер арқылы
қышқылды қосқан уақыттан бастап лайлану пайда болғанға дейінгі уақыт
аралығын дәл анықтаңыз. Осы тәжірибені натрий тиосульфатының көлемін
көбейте отырып, тағы да екі рет қайталаңдар (тәжірибені кесте
мәліметтерімен сәйкес жасаңдар).
№ Na2S2O3 H2O H2SO4 Жалпы Реак-цияға Реакция
мл Мл мл ерітінді кететін жылдамдығы
мл уақыт, сек 1(
1 1 2 1 4
2 2 1 1 4
3 3 - 1 4
1(-күкірттің түзілу жылдамдығы; (-секундпен берілген уақыт
Реакция жылдамдығының концентрацияға тәуелділігін көрсететін график
тұрғызыңдар.
қолданбалы химия кафедрасы
2-тәжірибе. Реакция жылдамдығының температураға тәуелділігі
Үш пробиркаға 2 мл натрий тиосульфаты ерітіндісін, басқа үш пробиркаға
күкірт қышқылы ерітіндісін құйып алыңдар мен күкірт қышқылын құйып алыңдар.
Сосын Na2S2O3 және H2SO4 ерітіндісінің бір жұбын су моншасына
салыңдар. 1-ші жұбын бөлме температурасында жасаңдар. Ерітінділерді 1 минут
ұстаңдар. Пробиркаларды судан шығармастан Na2S2O3 ерітіндісіне H2SO4
ерітіндісін жылдам қосыңдар. Қосқан уақыттан бастап тұнба пайда болғанға
дейінгі уақытты секундомердің көмегімен дәл анықтаңдар. Осы тәжірибені су
моншасының температурасын 100С арттыра отырып, 2 рет жасаңдар. Тәжірибе
нәтижелерін кестеге толтырыңыз, салыстырмалы жылдамдықты есепеңіз. Реакция
жылдамдығының температураға тәуелділігін көрсететін график тұрғызыңдар.
№ Na2S2O3 H2SO4 Температура Уақыт, τ Реакция
Мл мл t, 0C жылдамдығы,
1τ
1 2 2 t
2 2 2 t+10˚
3 2 2 t+20˚
Бақылау сұрақтары:
1. Реакция жылдамдығына әсер ететін факторлар. Әрекеттесуші массалар заңы,
оның математикалық өрнегі.
2. Жылдамдық константасы дегеніміз не? Бұл өлшемнің физикалық мағынасы
қандай және оған қандай факторлар әсер етеді?
3. Вант-Гофф ережесі, математикалық өрнегі. Реакция жылдамдығының
температуралық коэффициенті дегеніміз не?
4. Берілген теңдеулердің оң және сол бөліктерінің реакция
жылдамдықтарының өрнегін жазыңыз.
1) 2SO2 + O2 = 2SO3
2) N2 + 3H2 = 2NH3
Қолданбалы химия кафедрасының
26.06.2015 ж. отырысында
№17 бұйрықпен бекітілген
қолданбалы химия кафедрасы
№4 зертханалық жұмыс
Қайтымды реакциядағы тепе-теңдіктің ығысуы
Жұмыстың мақсаты
Заттың концентрациясының тепе-теңдіктің ығысуына әсерін зерттеу.
Жұмыстың теориялық негізі
Көптеген химиялық реакциялар соңына дейін жүрмейді. Мұндай реакцияларды
қайтымды реакциялар деп атайды. Қайтымды реакцияларға қайтымдылық белгісі (
қойылады. Мысалы:
А + В ( С + Д
Белгілі бір уақыттан кейін қайтымды реакцияларда тепе-теңдік орнайды.
Тепе-теңдік дегеніміз - тура және кері реакцияның жылдамдығы теңескен
кездегі жүйенің күйі. Тепе-теңдікті ығыстыруға болады. Тепе-теңдікті тура
және кері бағытқа ығыстыруға болады. Тепе-теңдіктің ығысуы Ле-Шателье
принципі арқылы іске асады. Заттың концентрациясын өзгерту арқылы тепе-
теңдікті ығыстыруды қарастырайық.
Қажетті реактивтер:
А) Калий роданидінің ерітіндісі, С=0,0025мольл;
Ә) Темір(ІІІ) хлориді ерітіндісі, С=0,0025мольл;
Б) Калий хлоридінің түйірлері;
В) Пробиркалар
Жұмыстың жүру барысы:
Екі пробиркаға 5 мл-ден калий роданиді С=0,0025мольл мен темір (ІІІ)
хлориді ерітіндісін С=0,0025мольл құйыңдар. Оларды бір-біріне құйып,
араластырыңдар. Ерітінді қандай түске боялды? Алынған жалпы ерітіндіні тең
етіп 4 пробиркаға бөліп құйыңдар. І-пробиркадағы ерітіндіні эталон ретінде
қалдырыңдар. ІІ-пробиркаға 1 мл қаныққан темір(ІІІ) хлориді ерітіндісін,
ІІІ-пробиркаға 1 мл калий роданидінің ерітіндісін құйыңдар. IV-пробиркаға
калий хлоридінің бірнеше кристалдарын салыңдар. Әрбір пробиркадағы түстің
өзгеруін бақылаңдар, эталон ерітіндімен салыстырыңдар.
Тәжірибеден алынған нәтижелерді жазу:
Бақылау нәтижесі төмендегідей жазылады:
• Қайтымды реакцияны жазып, тура және кері реакцияның тепе-теңдік
константасының өрнегін жазыңдар;
• Қай зат ерітіндіге қызыл түс беріп тұр?
• Ерітіндінің түсі темір(ІІІ) хлориді, калий роданиді ерітінділерін
құйғанда және калий хлоридінің кристалдарын салғанда қалай өзгереді?
• Әрбір әсерге байланысты химиялық тепе-теңдіктің ығысуын сипаттап айтып
беріңдер.
қолданбалы химия кафедрасы
Бақылау сұрақтары:
1. 2CH3COONa + H2SO4 ( Na2SO4 + 2CH3COOH қайтымды реакцияның сол жағындағы
заттардың біреуінің концентрациясын азайтқанда, тепе-теңдік қай бағытқа
ығысады?
2. 2CO +O2 ( 2CO2 +Q тепе-теңдікті солға ығыстыру үшін не істеу керек?
3. H2 + I2 ( 2HI реакциясына қатынасатын заттар концентрациялары төменгідей
болғанда [H2] = 0,5 мольл, [I2] = 0,1 мольл, [HI] = 1,8 мольл
реакция тепе-теңдік күйге келеді. Сутегі мен иодтың бастапқы
концентрацияларын және тепе-теңдік тұрақтысын табыңыздар.
Қолданбалы химия кафедрасының
26.06.2015 ж. отырысында
№17 бұйрықпен бекітілген
қолданбалы химия кафедрасы
№5 зертханалық жұмыс
Берілген концентрация бойынша ерітінді дайындау
.
Жұмыстың мақсаты
Химиялық ыдыстармен жұмыс істеуге үйрету және құрғақ тұздардан
берілген концентрацияда ерітінді дайындау біліктілігін қалыптастыру
Жұмыстың мазмұны
Концентрациясы әртүрлі ерітінділер дайындау.
Қаупсіздік ережесі
Жұмысты жасау кезінде химиялық реактивтерді ұқыпты қолдану, реактивтердің
зертханалық столға және кйімге төгілмеуін қадағалау керек.
Теориялық негізі
Ерітінділер дегеніміз – екі немесе одан да көп компонентерден тұратын,
құрамы өзгермелі гомогенді(біртекті) жүйе.
Ерітінділердің маңызды түрі – сұйық ерітінділер.
Ерітінділер еріген заттан және еріткіштен тұрады. Ерітінді құрамы еріген
затпен еріткіш мөлшерімен анықталады. Ерітінді концентрациясын сипаттау
үшін жиі қолданатын бірнеше әдістер бар.
1)Еріген заттың массалық үлесі ((В) дегеніміз еріген заттың массасының
m(B) ерітінді массасына mжалпы қатынасы:
( (В) = m(В)mжалпы немесе ( (В) =
100(m(В)mжалпы (%);
2) Молярлық концентрация с(В) дегеніміз 1 л ерітіндідегі еріген заттың
мөлшері:
с(В) = n(В)Vер-ді, (мольл);
3) Моляльдік концентрация дегеніміз 1 кг еріткіштегі еріген заттың
мөлшері:
b(В) = n(В)mер-ш, (молькг);
4) Нормальдік концентрация дегеніміз 1 л ерітіндідегі еріген заттың
эквиваленттік зат мөлшері:
с(В) = n(В)Vерітінді, (мольл);
мұндағы, n(В)-эквиваленттік зат мөлшері.
қолданбалы химия кафедрасы
5) Титр дегеніміз 1 мл ерітіндідегі еріген заттың грамы:
, (гмл)
Қажетті қондырғылар мен реактивтер:
а( аналитикалық таразы;
б) ұнтақтағыш фарфор ыдыс;
в) өлшеуіш колба 200 мл.
г) 100 және 300 мл стақандар
д) ерітінділер құюға арналған шыны ыдыс;
е) 25, 50 мл мензуркалар;
ж) натрий хлориді;
з) дистилденген су.
Жұмыстың жүру барысы
1. Берілген концентациядағы тұздың массасын есептеу.
Мысалы: 10 % 200 г натрий сульфатының ерітіндісін дайындау үшін:
100 г ерітіндіде 10 г Na2SO4
200 г ерітіндіде m г Na2SO4
г. Судың массасы 200 - 20 = 180 г.
Таразыда 10 г Na2SO4 өлшеп, 200 мл колбаға салып, белгі қойылған жерге
дейін суды араластыра отырып, құйыңдар.
Кестеден 10 % Na2SO4 ерітіндісінің тығыздығын табамыз:
ол 1,091 гсм3 тең. Ерітіндінің массасы: m = V( p = 1000 ( 1,091 = 1091 г
100 г ерітіндіде 10 г Na2SO4
1091 г ерітіндіде m г Na2SO4
г.
мольл
Осы сияқты басқа концентрацияларды есептеңіздер.
қолданбалы химия кафедрасы
Бақылау сұрақтары;
1. 1 л ерітіндіде 10,6 г натрий карбонаты бар. Осы ерітіндінің молярлық,
нормальдық, моляльдік концентрацияларын есептеңіздер.
2. Калий гидроксидінің ерітіндісін дайындау үшін 5,6 г КОН 500 г суға
ерітілді. Моляльдік концентрациясы мен мольдік үлесін есептеңіздер.
Қолданбалы химия кафедрасының
26.06.2015 ж. отырысында
№17 бұйрықпен бекітілген
қолданбалы химия кафедрасы
№ 6 зертханалық жұмыс
Электролиттiк диссоциация және иондық процестер
Жұмыстың мақсаты
Әлсiз және күштi электролиттердiң қасиетiн зерттеп, олардың алу
жолдарымен танысу және иондық теңдiктi жазып үйрену.
Жұмыстың мазмұны
1. Ерітiндiлердiң электрөткiзгiштiгi.
2. Иондық процестер.
3. Қышқыл мен негiздердiң химиялық белсенділіктерін салыстыру.
Жұмыстың теориялық негізі
Электролиттер - сулы ерiтiндiде және балқымаларда ионға
диссоциацияланатын заттар. Әлсiз электролиттер қайтымды тепе-теңдiк түзеп
өте аз иондарға диссоциацияланады. Күшті электролиттер иондарға толық
ыдырайды. Электролиттік сандық сипаттамасын алу үшін диссоциация дәрежесі
ұғымы енгізіледі:
=сдс
Мұндағы, - диссоциациялану дәрежесі, сд - диссоциацияға ұшыраған
молекуланың концентрациясы, с - ерітіндінің бастапқы концентрациясы. Әлсіз
электролиттердің диссоциациясы қайтымды процесс. Мысалы:
СН3СООН СН3СОО- + Н+
Диссоциациялану константасы (Кд( әлсiз қышқылдың, негіздің, ал ерігіштік
көбейтіндісі (ЕК( нашар еритiн тұздар мен гидроксидтердiң сипаттамалары
болып келеді. (Кд және ЕК-нiң мәндерi кестелерде берiлген).
қолданбалы химия кафедрасы
Қолданылатын реактивтер мен аспаптар
1. Стакандар - 7, көмiр стержендерi мен шам, электрошнур мен вилка.
2. Қант, сірке қышқылы, азот қышқылы, аммоний гидроксидi, натрий
гидроксидi, калий нитраты ерітiндiлерi және дистилденген су.
3. Темiр(III), мыс, аммоний тұздарының, натрий силикатының, аммоний
молибдатының, натрий карбонатының, натрий ацетатының, калий иодидiнің,
кальций карбонатының ерiтiндiлерi.
Жұмыстың барысы
1-тәжiрибе. Ерiтiндiлердiң электрөткізгіштігі
Ерiтiндiлердiң электрөткізгіштігін білу үшiн қышқылдардың, тұздардың
және гидроксидтердiң судағы ерітінділері алынады. Көлемi 100 мл 7-стаканға
20-30 мл ден кестеде көрсетiлген ертiндiлердi құйып алады да көмiр
электродтар батырылады, электр тоққа қосылады, электр шамының жану күшiне
қарап электролиттің күшi туралы қорытынды жасалады.
1-кесте
№ Электролит Электр шамының жану күші
1 Қанттың ерітіндісі
2 Дистилленген су
3 Сірке қышқылы
4 Азот қышқылы
5 Аммоний гидроксиді
6 Натрий гидроксиді
7 Калий нитраты
Не үшін ерітiндiлердің концентрациялары бiрдей етіп алынған?
Зерттелген ерітiндiлердiң электрөткізгіштігі неге әртүрлi? Осы
электролиттердiң диссоциациялану теңдеулерін жазып, әлсiз электролиттердiң
диссоциациялану константасын Кд анықтаңыз.
2-тәжiрибе. Иондық процестер.
а) нашар еритiн негiздердi алу.
Үш пробиркаға 2-3 мл темiр(Ш) хлоридiнiң, марганец сульфатының, магний
хлоридінің ертiндiлерiн құйыңыз және 2-3 мл натрий гидроксидiнiң
ерітiндiсiн қосыңыз.
б) әлсiз негiздi алу.
Бiр пробиркаға 2-3 мл аммоний хлоридiн құйыңыз және 2-3 мл
(С(NaОН)=2мольл( натрий гидроксидiн қосыңыз. Аздап қыздырыңыз. Иісiнен
қандай газ бөлiнетiнiн байқаңыз.
в) нашар еритiн қышқылды алу.
Бiр пробиркаға 2-3 мл натрий силикатының, екiншi пробиркаға 2-3мл
аммоний молибдатының ерітiндiсiн құйыңыз. Екi пробиркаға қышқылдардың
тұнбалары түзiлгенше тұз қышқылының ерітіндісін қосыңыз.
қолданбалы химия кафедрасы
г) әлсiз қышқылдарды алу.
Бiр пробиркаға 2-3 мл натрий карбонатының ерітiндiсiн, екiншi пробиркаға
натрий ацетаты ерітiндiсiн құйыңыз. Екi пробиркаға да тұз қышқылы
ертiндiсiн қосыңыз. Бiрiншi пробиркада қандай газ бөлiнедi? Иісiнен екiншi
пробиркада қандай қышқыл түзiлгенiн байқауға болады?
д) қиын еритiн тұздарды алу.
Пробиркаға 1-2 мл қорғасын нитратын құйыңыз, содан кейін натрий хлоридін
қосыңыз. Түзiлген тұнбаның түсiн байқаңыз. Тұнбаға калий иодидiн қосыңыз.
Тұнба түсi қалай өзгередi? Алынған тұнбаға аммоний сульфидің қосыңыз.
Тұнбаның түсін байқаңыз. ЕК-дi пайдаланып осы реакциялардың теңдеулерін
жазыңыз.
Жұмысты өңдеу
Лабораториялық дәптерге барлық жасалған реакциялардың теңдеулерін
молекулалық және иондық түрiнде жазыңыз. Әлсiз электролиттер мен қиын
еритiн қосылыстардың (еру кестесі) формулаларының қасына Кд және ЕК мәнiн
жазып қойыңыз.
Бақылау сұрақтары
1. Мынандай қыйын еритін тұздарды алудың реакция теңдеулерін жазыңыз:
барий сульфатын, барий хроматын, күмiс иодидiн, цинк фосфатын, .
2. 100 мл-де 8,7 г калий сульфаты болатын ерітіндінің молярлық және
нормальдық концентрацияларын анықтаңыздар.
3. AgCl-дың таза судағы және 0,1 М KNO3 ерітіндісіндегі ерігіштігін
анықтаңыздар.
Қолданбалы химия кафедрасының
26.06.2015 ж. отырысында
№17 бұйрықпен бекітілген
қолданбалы химия кафедрасы
№ 7 зертханалық жұмыс
Тұздар гидролизi
Жұмыстың мақсаты
Тұздардың гидролиздену реакцияларын зерттеу,
ортаның рН-өзгерiсін және гидролиздiң
температура мен сұйылтуға тәуелді екенін байқау.
Жұмыстың мазмұны
а) Гидролиз кезiнде қышқылдық тұздардың түзiлуi.
б) Гидролиз кезiнде негiздік тұздардың түзiлуi.
в) Бiрнеше тұздардың бірге гидролизденуi.
г) Температура мен сұйылтудың гидролизге әсерi.
Жұмыстың теориялық негізі
Гидролиз деп тұз иондары мен су иондарының арасындағы реакцияны айтады.
Реакция нәтижесiнде әлсiз электролиттер түзiледі және ерітiндi ортасының рН
өзгереді.
I-жағдай.
Күштi негiзден және әлсiз қышқылдан түзiлген тұздың гидролизi әлсiз
қышқылдың анионы арқылы жүредi:
СО32- + НОН НСО-3 + ОН-
Na2CO3 + HOH NaHCO3 + NaOH яғни pH 7.
II-жағдай.
Әлсiз негiзден және күштi қышқылдан түзiлген тұздың гидролизi әлсіз
негіздің катионы арқылы жүредi:
АI3+ + НОН АIОН2+ + Н+
АIСI3 + НОН АIОНСI2 + НСI яғни pH 7.
III-жағдай.
Әлсiз қышқылдан және әлсiз негiзден түзiлген тұздың гидролизi катион
және анион арқылы жүреді.
NН+4 + СН3СОО- + НОН NН4ОН + СН3СООН
NН4СН3СОО + НОН NН4ОН + СН3СООН яғни pH 7.
IV-жағдай.
Әлсiз негiзден және әлсiз қышқылдан түзiлген тұздың гидролизi бiр саты
бойынша жүретін қайтымсыз процес, егер реакция нәтижесiнде түзiлген заттың
бiрi газ күйiнде болса:
АI2S3 + 6HOH 2AI(OH)3 + 3H2S яғни pH7.
V-жағдай.
Бiрнеше тұздардың бірге гидролизі нәтижесiнде суда ерімейтiн немесе
суда кездеспейтiн қосылыстар түзiледi.
АI2(SО4)3 + 3Nа2СО3 + 6HOH = 2АI(ОН)3 + 3Н2СО3 + 3Nа2SО4
2АI3+ + 3СО32- + 6НОН = 2АI(ОН)3+ 3Н2СО3 яғни pH7.
қолданбалы химия кафедрасы
Барлық тәжiрибеде жүрген гидролиз реакцияларының молекулалық және
иондық теңдеулерін жазыңыз, ортаның рН-н және әлсiз электролиттердiң
Кд-н көрсетiңiз (кесте).
Қолданылатын реактивтер:
Тұздар: калий карбонаты, натрий сульфиты, алюминий хлоридi, магний
хлоридi, натрий ацетаты, сурьманың қаныққан ерiтiндiсi, дистилленген су,
индикаторлар.
Жұмыстың барысы
1- тәжiрибе. Гидролиз нәтижесiнде қышқылдық тұздардың түзiлуi.
Екi пробиркаға 2-3 мл дистилденген су құйып, 1-2 тамшы фенолфталеин
тамызыңыз және микрошпателмен төменгi тұздардың түйірлерін салыңыз:
қолданбалы химия кафедрасы
1-шi пробиркаға калий карбонатын, 2-ге натрий сульфитiн. Әлсiз
қышқылдардың диссоциациялану константасын пайдаланып гидролиз реакциясының
теңдеуінің бiрiншi сатысын жазыңыз. Қандай тұздың ерiтiндiсiнде
фенолфталеиннің бояуы ашық болады? Қандай ерiтiндiде ОН--иондарының
концентрациясы жоғарылау болады? Қандай тұздың гидролиздену дәрежесi жоғары
болады?
2- тәжiрибе. Гидролиз нәтижесiнде негiздік тұздардың түзiлуi
Екi пробиркаға 3-4 мл дистилленген су құйып, келесi тұздарды ерітiңiз: 1-
шi пробиркаға - магний хлоридiн, 2-шi пробиркаға - алюминий хлоридiн салып,
универсалды индикатор қағазымен ерітіндінің ортасын анықтаңыздар.
Қайсысының рН-ы жоғары болады?
3- тәжiрибе. Екi тұздың бiрге гидролизі
Бiр пробиркаға 6-8 тамшы алюминий хлоридiн құйыңыз. Оған сонша тамшы
натрий карбонатын құйыңыз. Пробиркада көмiртегi(IV) оксидiнiң бөлiнетiнін
байқаңыз. Осы жағдайда алюминий гидроксидiнiң тұнбасы түзiледi. Не себептен
алюминий карбонаты түзiлмейдi?
4- тәжiрибе. Температураның гидролиздену дәрежесiне әсерi
Пробирканың жартысына 13 дейiн дистилленген су құйыңыз және оған
микрошпателмен 2-3 түйір натрий ацетатын салыңыз. Ерiтiндiнiң рН мәнi
қаншаға тең? Пробиркаға 1-тамшы фенолфталеин қосыңыз. Пробирканы ыстық су
моншасына салыңыз. Фенолфталеиннің түсi қалай өзгередi? Гидролиз процесінің
тепе-теңдiгi қандай бағытта ығысады? Осы құбылыстың себептерін көрсетіңіз.
5- тәжiрибе. Ерiтiндiнi сұйылтудың гидролиздену дәрежесiне әсерi
Пробиркаға 2-3 тамшы сурьма(III) хлоридiн құйыңыз оған ақ тұнба сурьма
хлороксидi - SbОСI пайда болғанша бiртiндеп тамшылатып су құйыңыз. Бұл
тұнба гидролиздiң үшінші сатысында су молекуласы бөлiнiп шығуы нәтижесiнде
пайда болады. Түзiлген тұнбаны қалай ерiтуге болады, яғни гидролиздiң
иондық тепе-теңдiгiн қалай сол жаққа қарай ығыстыруға болады?
Жұмысты өңдеу
Лабораториялық дәптерге барлық жасалған реакциялардың теңдеулерін
молекулалық және иондық түрiнде жазыңыз. Ортаның ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz