Экономикадағы кәсіпкерліктің рөлі мен теориялық негіздері

Жоспар
Кіріспе

1.1 Кәсіпкерліктің экономикалық мәні мен мазмұны және функциялары
1.2 Кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдаудың құралдары мен құрылымы
1.3 Шетелдердің кәсіпкерлікті қолдау тәжірибесі

Қазақстан Республикасы егеменді мемлекет ретінде қалыптасу кезеңінде экономикалық реформалардың табысты жүзеге асуына ерекше назар аударды. Өйткені ұзақ жылдар бойы үстемдік еткен жоспарлы экономикадан нарықтық экономикаға өту тұсында оның маңыздылығы жоғары болды. Осыған байланысты елімізде меншіктің әр түрлі нысандарының қалыптасуы және соның негізінде кәсіпкерлік қызмет еркіндігіне жол беру кәсіпкерліктің қалыптасуы мен дамуының бастапқы алғышарты болып табылады.
Кез келген мемлекеттің әлеуметтік-экономикалық дамуының көптеген факторларының ішінде кәсіпкерлік қызмет және оның субъектілері, яғни кәсіпкерлер маңызды рөл атқарады. Кәсіпкерліктің мәні мен мазмұнын ашу оның негізгі белгілерін анықтауға экономика ғылымы үш ғасырдан астам уақыттан бері өзіндік үлес қосып келеді. Алайда, үздіксіз жүргізілген зерттеулер негізінде «кәсіпкерлік» түсінігі жаңа элементтермен толыға түсті. Ол өз кезегінде кәсіпкерліктің мәні мен мазмұнын толық ашуға септігін тигізеді. Бірақ ол қоғам мен экономиканың дамуына сәйкес жүйелі түрде зерттеуді қажет етеді [3, 5 б.].
«Кәсіпкерлік» ұғымы ерекше кең, онда экономикалық, құқықтық, саяси, тарихи және психологиялық қарым-қатынастар байланыстырылады.
Бір жағынан, кәсіпкерлік – бұл негізінде бірқатар шарттары мен талаптары (қызмет бағытын таңдаудағы еркіндік, шешім қабылдаудағы дербестік пен жауапкершілік, коммерциялық табысқа қол жеткізіге бағдарлау) бар шаруашылық қызметтің ерекше түрі.

Пән: Экономика
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 26 бет
Таңдаулыға:

1 Экономикадағы кәсіпкерліктің рөлі мен теориялық негіздері

1.1 Кәсіпкерліктің экономикалық мәні мен мазмұны және функциялары

Қазақстан Республикасы егеменді мемлекет ретінде қалыптасу кезеңінде экономикалық реформалардың табысты жүзеге асуына ерекше назар аударды. Өйткені ұзақ жылдар бойы үстемдік еткен жоспарлы экономикадан нарықтық экономикаға өту тұсында оның маңыздылығы жоғары болды. Осыған байланысты елімізде меншіктің әр түрлі нысандарының қалыптасуы және соның негізінде кәсіпкерлік қызмет еркіндігіне жол беру кәсіпкерліктің қалыптасуы мен дамуының бастапқы алғышарты болып табылады.
Кез келген мемлекеттің әлеуметтік-экономикалық дамуының көптеген факторларының ішінде кәсіпкерлік қызмет және оның субъектілері, яғни кәсіпкерлер маңызды рөл атқарады. Кәсіпкерліктің мәні мен мазмұнын ашу оның негізгі белгілерін анықтауға экономика ғылымы үш ғасырдан астам уақыттан бері өзіндік үлес қосып келеді. Алайда, үздіксіз жүргізілген зерттеулер негізінде кәсіпкерлік түсінігі жаңа элементтермен толыға түсті. Ол өз кезегінде кәсіпкерліктің мәні мен мазмұнын толық ашуға септігін тигізеді. Бірақ ол қоғам мен экономиканың дамуына сәйкес жүйелі түрде зерттеуді қажет етеді [3, 5 б.].
Кәсіпкерлік ұғымы ерекше кең, онда экономикалық, құқықтық, саяси, тарихи және психологиялық қарым-қатынастар байланыстырылады.
Бір жағынан, кәсіпкерлік - бұл негізінде бірқатар шарттары мен талаптары (қызмет бағытын таңдаудағы еркіндік, шешім қабылдаудағы дербестік пен жауапкершілік, коммерциялық табысқа қол жеткізіге бағдарлау) бар шаруашылық қызметтің ерекше түрі.
Екінші жағынан, кәсіпкерлік - бұл негізгі құрамдас бөліктері бастама, стандартты емес шешімдер іздеу, іскерлік қабілет, ауқымдылық және тәуекел болып табылатын белгілі бір стиль мен мінез-құлық түрі.
Үшінші жағынан, кәсіпкерлік - бұл шаруашылық механизмдерді жетілдіру мен дамытуда, экономикана өзгертудегі тұрақты құрылымдардағы инновациялық сала құруда көрінетін экономикалық функцияның түрі [4, 5 б.].
Кәсіпкерліктің экономикалық мазмұны көбінесе кәсіпкердің жеке тұлғалық қасиеттерімен анықталады. Олар ресурстарды немесе өндіріс факторлары - жұмыс күші (еңбек), капитал, жерді жаңаша біріктіру қабілетінде көрінеді.
Бүгінгі таңда әлемде кәсіпкерлік ұғымына жалпыға ортақ анықтама жоқ. Американдық ғалым, профессор Роберт Хизрич кәсіпкерлікті - құны бар жаңа бір нәрсені құру, ал кәсіпкерді - осының барлығына уақыты мен бар күшін жұмсайтын, қаржылық, психологиялық немесе әлекметтік тәуекелді өз мойнына алатын және соның арқасында сыйақы ретінде ақша мен қол жеткізген нәтижесі үшін қанағатқа кенелетін адам ретінде сипаттайды [5, 10 б.].
Кәсіпкерліктің теориялық негіздері ғылымның осы саласындағы классик-экономистермен: Р. Кантильон, А. Смит, М. Вебер, Й. Шумпетер, т.б. зерттелген.
Кәсіпкерлік ұғымын ғылымға алғаш рет ХVIII ғ. басында ағылшындық
банкир-экономист Ричарт Кантильон енгізген. Оның пікірінше кәсіпкер - тәуекел жағдайында іс-әрекетін жүзеге асыратын адам, өйткені ол экономикалық қызметін тұрақсыз жағдайда жүзеге асырады [1, 6 б.].
Сондай-ақ кәсіпкерлік ұғымын зерттеуге Н. Бауде, К. Менджер, П. Друкер, Ф. Найт, Х. Либенстейн және т.б. экономисттер де өз үлестерін қосқан (Кесте 1).

Кесте 1.
Ғалымдардың Кәсіпкерлік терминіне әр түрлі көзқарастары*

Ғалымның аты-жөні, жарияланған жылы
Әзірленген теорияның негізгі ережелері
Ричарт Кантильон
(1725 ж.)
кәсіпкер тұрақсыз және тәуекел жағдайында жұмыс жасайды;
кәсіпкер нарықтың талаптарына сәйкес іс-әрекет етуі тиіс.
Николас Бауде
(1767 ж.)
кәсіпкер - бұл, ең алдымен, инновациялық менеджер;
кәсіпкерлерді қолдау керек және арнайы оқыту қажет.
Жан Батист Сэй
(1810 ж.)
кәсіпкер тұрақсыз жағдайда жұмыс жасайды және кәсіпорынның алдында тұрған кез келген қиындықтарды жеңе білулері қажет.
Карл Менджер
(1871 ж.)
кәсіпкер шешім қабылдау кезінде 4 кезеңді қстануы қажет: ақпарат жинау, экономикалық есептеу, өнім таңдау және өндірістік жоспардың орындалуын басқару.
Альфред Маршалл
(1890 ж.)
кәсіпкердің міндеті - еңбек, капиталды қозғалысқа келтіру, жоспар құру және оның орындалуын ұйымдастыру.
Йозеф Шумпетер
(1910 ж.)
кәсіпкерлік қызметтің бағыттары: 1) жаңа өнімдер немесе қызметтер; 2) өндірістің жаңа әдістері; 3) жаңа өткізу нарықтары; 4) жабдықтаудың жаңа көздері; 5) ұйымдастырудың жаңа нысандары.
Франк Найт
(1921 ж.)
кәсіпкердің негізгі функциялары - ұйымдастыру және бақылау;
кәсіпкер өз көзқарасын қорғай білуге және қиындықтарды жеңе білуге қабілетті болуы тиіс.
Давид Макклеланд
(1961 ж.)
кәсіпкер жігерлі, тәуекелге бара білетін, болашақтағы нәтижелерді болжауға қабілетті болуы тиіс.
Питер Друкер
(1964 ж.)
кәсіпкер - кез келген мүмкіндікті максималды табыспен қолданатын адам;
кәсіпкердің міндеті ресурстарды тиімділігі төмен саладан тиімділігі жоғары салаға көшіру.
Харви Либенстейн
(1978 ж.)
кәсіпкер әр түрлі нарықтық жағдайда жұмыс істей білуі қажет: нарықтың тұрақты жағдайымен қатар нарықтық жаңа белгісіз жағдайда.
Карл Веспер
(1980 ж.)
кәсіпкер - экономист,психолог, басқа кәсіпкерлер мен саясаткерлер көзқарасындағы әр түрлі мәнге ие түсінік.
Морис Алле
(1988 ж.)
кәсіпкер - шаруашылық жүргізуді нарықтық ұйымдастыруда жетекші рөлді иемденетін адам.
Татьяна Горькова
(1993 ж.)
кәсіпкер - бизнестегі жетекші фигура, ол өз міндеті ретінде өндірістің барлық факторларын бірегей шаруашылық үрдіске біріктіруді мойнына алады.
*: [4] әдебиет мәліметтері негiзiнде aвтoрмен құрacтырылғaн.
Жоғарыда келтірілген мәліметтерден кәсіпкерлік ұғымы әр түрлі көзқарастар тұрғысынан қарастырылады: шаруашылық жүргізу стилі ретінде, нарық жәғдайында қызметті ұйымдастыру мен жүзеге асыру үрдісі ретінде, нарық субъектілерінің өзара әрекеттесуі ретінде.
Әр түрлі көзқарастарды талдай отырып, кәсіпкерлік қызмет дегеніміз - бұл:
1) тұтынушылар үшін бағалы әрі құны бар (ақпараттық, қызметтік, тауарлық) жаңа бір нәрсені құру процесі;
2) адамдардың қажеттіліктерін қанағаттандыру мақсатында үнемі үздіксіз жаңарып отыратын процесс;
3) экономикалық ресурстарды тиімді және ұтымды қолданудың ең жақсы нәтижесін алу үшін оларды тұрақты түрде біріктіруді жүзеге асыратын процесс [5, 11 б.].
зерттеуге ресейлік қазақстандық ғалымдар да өзіндік үлесін қосқан. Сондықтан ғалымдардың пікірлеріне қысқаша тоқталып өтсем.
Ресейлік ғалым В.Е. пікірінше, кәсіпкерлік - өндірістің инновациялық нысаны. сәйкес әлеуметтік - экономикалық басымдыққа ие , сондықтан да қоғамдық ұдайы өндіріске қажетті динамиканы қамтамасыз етеді. кәсіпкер - болашақта қосымша алу үшін бастамашылық инновациялық негізде, экономикалық жауапкершіліктен қорықпастан баруға қабілетті және өндіріс факторларын ерекше біріктіретін субъективті ұдайы өндіріс .
А.В. кәсіпкерлікке мынадай берген: Кәсіпкерлік - бастамаға, жауапкершілік инновациялық кәсіпкерлік негізделген экономикалық ерекше түрі.
энциклопедиясында кәсіпкерлікті сипаттайды: Кәсіпкерлік - тұлғаның атынан заңдық жауапкершілігімен азаматтардың өз атынан, өзінің , сондай-ақ жауапкершілігімен жүзеге пайда табуға дербес бастамашылық қызметі. [1, 10-11 б.].
теорияда және кәсіпкерлік (Entrepreneurship) қолда қаржы, материал және қорларын игеру базасында қызмет немесе өнімге деген бір қажеттілікті қанағаттандыратын жаңа құру процесі ретінде қарастырылады. көрсетілген анықтамаларын отырып, біздің бойынша, кәсіпкерліктің қисынға қарай мазмұндауға мүмкіндік сипаттамалардың ең бөліп көрсетейік. - жаңа кәсіпорынды құрумен белгілі бір тәуекелділігі бар қазіргі дамытумен байланысты қызмет [6, 13 б.]
Қазақстандық ғалым .Н. Тоқсанованың , Кәсіпкерлік - жаңа құрумен немесе белгілі дәрежеде тәуекелі құрылған кәсіпорынмен байланысты қызмет. Кәсіпкерлікті, көбінесе, бизнестің басталуымен ғана . Шын мәнінде қызмет ауқымы әлдеқайда кең. [1, 12 б.].
Еліміздің негізгі құжаттарының бірі Азаматтық
(Жалпы бөлім, 1- 10-бабы) кәсіпкерлікке анықтама берілген: - азаматтардың, оралмандардың заңды тұлғалардың пайдалану, тауарларды өндіру, , жұмыстарды орындау, қызметтерді арқылы таза алуға бағытталған, меншік құқығына (жеке ) не шаруашылық немесе мемлекеттік жедел басқару құқығына ( кәсіпкерлік) негізделген бастамашылық қызметі. Кәсіпкерлік қызмет атынан, оның етуімен және жауапкершілігімен жүзеге [7, 5 б.]. Ал, мемлекеттік қызмет еркіндігіне кепілдік және оны қорғау қолдауды қамтамасыз етеді.
Қазақстан Республикасының атап көрсетілгендей, әркімнің қызмет еркіндігіне, өз мүлкін келген заңды қызмет үшін еркін пайдалануға құқығы . Монополистік қызмет заңмен әрі шектеледі. Жосықсыз (әділетсіз) тыйым салынады [8, 7 б.].
Қоғамдағы кәсіпкерлік қызметтің болуы келесідей жағдайларға байланысты : күшті жеке сектордың болуына; ортаға; монополияға қарсы болуына; салық, , ақша жүйесін заңдардың болуына; және орта мемлекеттің қолдауға [9, 102 б.].
Кәсіпкерліктің дамуы мемлекеттің экономикалық және әлеуметтік деңгейінің ең дәл көрсеткіштерінің бірі болып табылады. Сондықтан кәсіпкерліктің ел экономикасындағы рөлі жоғары (Кесте 2).

Кесте 2.
Кәсіпкерліктің ел экономикасындағы рөлі*

№
Кәсіпкерлік келесілерді қамтамасыз етеді:
1
жаңа жұмыс орындарын құра отырып, еңбекке жарамды халықты жұмыспен қамту және соның салдары ретінде әлеуметтік көмекке мұқтаж адамдардың санын қысқарту;.
2
әлеуметтік тұрақтылықты қамтамасыз ету және кедейлік деңгейін төмендету;
3
жігерлі және пысық адамдарға қабілетіне байланысты өндірістік, ғылыми және басқа да қызмет саласында өз ісін ашу мүмкіндігі;
4
салықтық түсімдерді ұлғайту;
5
кәсіпкерлік саласымен айналысатын кәсіпорындардағы ЖІӨ үлесінің артуы;
6
орта тап өкілдерінің санын арттыру әлеуметтік және саяси тұрақтылықты жақсарту;
7
қалалар мен аудандардың инфрақұрылымын дамытуға қатысу;
8
қайырымдылық қызмет;
9
кадрларды қайта оқыту, білім деңгейі мен біліктілігін арттыру;
10
қоршаған ортаны қорғау;
11
ұлттық және халықаралық экономиканың жаһандануы, олардың арасындағы экономикалық қарым-қатынастардың тұрақтануы;
12
кәсіпкерлік ынталандыру функциясын орындайды, яғни бір аумақтағы кәсіпорындардың экономикалық және әлеуметтік жағдайын жақсарта отырып, жақын маңдардағы аудандардың сол істі жасауы үшін ниетін арттырады.
*Ескерту: [5] әдебиет мәліметтері негiзiнде aвтoрмен құрacтырылғaн.
2-кестеде көрсетілгендей, кәсіпкерлік экономиканың дамуына үлкен үлес қосады, осы қызметтің арқасында жұмыс орындары болады, техника технология дамиды, өндіріс және қызмет көрсету қалыптасады, жаңа аймақтарды жүзеге асарылып, ұлттық көлемді бөлігі [5, 14 б.].
Кәсіпкерлік экономикалық қарым-қатынаста ерекше мәнге ие. Өйткені ол экономикалық қарым-қатынасқа ең алдымен стандартты емес және инновациялық көзқарастар мен шешімдер енгізеді. Сонымен қатар, орта таптың қалыптасуы мен нығаюына ықпал етеді. Осылайша, кәсіпкерлік тек экономикалық функцияны ғана атқарып қоймайды, сондай-ақ қоғам өмірінің барлық салаларымен тығыз байланысты болады. Кәсіпкерліктің даму жағдайы мен үрдістерін білу, қоғамның басқа құрылымдық элементтерімен байланысы мен тәуелділігін анықтау, Қазақстандағы азаматтық қоғамның қалыптасу жолындағы негізгі мәселелерді анық көруге мүмкіндік береді [9, 105 б.].
Кәсіпкерлік маңызды орынға бола отырып маңызды функцияларды . Олардың қатарына жалпы , ресурстық, шығармашылық-ізденушілік (), әлеуметтік, ұйымдастырушылық функциялары жатады. функцияларға қысқаша тоқталайық.
1) экономикалық функция.
жалпы экономикалық өндірістік, табыстық және қамту функцияларынан көрініс .
Өндірістік функция тұтынушылар қажеттіліктерін қанағаттандыратын өнім өндірумен ( орындаумен, қызмет көрсетумен) . Кәсіпкерліктің дамуы өсімнің, жалпы ішкі өнім көлемін ұлғайтудың шарттарының бірі табылады.
Табыстық әртүрлі деңгейдегі бюджеттерге қызметтерден табыстардың түсуін, ұлттық артуын қамтамасыз етеді.
қамту функциясы жаңа орындарының ашылуын, қысқаруын білдіреді [1, 16 б.].
экономикалық функция - ұйымның өз атынан және меншіктегі мүліктік жеке кәсіпкер заңды тұлға қызмет ететін кәсіпкерлік ұйымдардың рөліне негізделген [5, 14 б.].
2) Ресурстық функция кәсіпкерліктің маңызды бірі. Ұдайы өндірістік және ресурстарды тиімді арқылы кәсіпкерлік . Мұндай ресурстар материалдық және емес өндіріс факторларын . Бірінші кезекте еңбек ресурстарын, және табиғат , өндіріс құралдары мен ғылыми жетістіктерді, -ақ кәсіпкерлік қабілетті жатқызуға болады. функция экономикалық , өндіріс факторларының айтарлықтай үйлесуімен байланысты болып . Егер кәсіпкер өзі ісінде, кәсіпкерлік қызметінде жаңашылдықты, ғылыми- идеяларды дұрыс білсе, сондай- мұның барлығын барлық түрлерін ұтымды қолданумен, жұмыс күшін біріктірген жағдайда жақсы жетістіктерге алады. Алайда табыс табуға ұмтылу ресурстарды тиімсіз алып келеді. кәсіпкерлер өз қызметінде халықтың және қоршаған ортаға тигізеді. Осыған ресурстық функцияның қолданылмағаны үшін кәсіпкерлердің жауапкершілігінің белгілейтін мемлекеттің рөлі маңызды ие болады. кәсіпкерліктің бұл қарама-қайшылық тән. Атап , кәсіпкер, бір , ресуртарды ұтымды пайдалануға , екінші жағынан, аяусыз пайдалануы .
3) Кәсіпкерліктің шығармашылық - ізденушілік () функциясы кәсіпкерлік қызмет үрдісінде идеяларды пайдаланумен ғана , сондай-ақ қойылған мақсатқа жетуге жаңа құралдарды әзірлеумен де . Кәсіпкерліктің бұл басқа функциялармен байланысты және -бірін толықтырып . Ол кәсіпкерлік қызмет экономикалық еркіндік , шешім қабылдау шарттарынан .
4) Кәсіпкерліктің әлеуметтік функциясы әрбір әрекет қабілетті өз ісінің меншік иесі мүмкіндігімен, өздерінің жеке қабілеттері мүмкіншіліктерін жақсы білумен сипатталады. жеке қажеттіліктерін қанағаттандыруы, яғни табуы басқа қажеттіліктерін қанағаттандырумен байланысты. Кәсіпкер жетістікке жетуге ала отырып бару арқылы бір әлеуметтік тапсырысты . Пайда табу үшін оның негізгі және қызметін ынталандырушы табылады. Кәсіпкерліктің функциясы өз ісін бастауға, мақсатқа жетуге қабілетті, шаруашылық-экономикалық қызметке адамдарды қалыптастыруда көрініс . Сонымен бір жалдамалы жұмыскерлер да өседі. Олар, өз , кәсіпкерлік кәсіпорындардың қызметіне экономикалық және әлеуметтік тәуелді болады. кәсіпорындар неғұрлым жұмыс жасаған олардан әртүрлі деңгейдегі түсетін түсімдер көп болады. дамуы жұмыс санының өсуін, жұмыссыздар қысқаруын, жалдамалы жұмыскерлердің әлеуметтік мен өмір сүру жақсаруын қамтамасыз етеді.
5) ұйымдастырушылық функциясы кәсіпкерлермен өз ісін ұйымдастыру өз бетінше шешім қабылдауында, басқаруды қалыптастыруда, күрделі құрылымдарды құруда, стратегиясының өзгеруінде және да басқа ұйымдастыруда байқалады. Ұйымдастырушылық функция, әсіресе, және орта жылдам дамуына, қатар ұжымдық (желілік) кәсіпкерліктің ерекше әсер етеді [1, 16-18 б.].
Қазіргі кезде кәсіпкерліктің функцияларының қатарына төмендегі кестедегі да жатқызуға (Кесте 3).
Кесте 3.
Қазіргі кездегі негізгі функциялары*

№

атауы
Сипаттамасы
1
Қаржыны және есеп функциясы
Қаржыны басқару қызметтен түсетін табыстарды , капиталды жұмылдыру, мен капиталды білдіреді. Кәсіпкерліктің міндеті - тәуекелдің деңгейінде кәсіпкерлік қызметтің қайтарымдылығын қамтамасыз ету.
2
Кадрларды функциясы
Кадрларды ұйымдағы персоналды басқаруды, іріктеу мен жұмысқа қабылдауды қамтиды. басқару-кәсіпорын ұжымындағы әлеуметтік- қатынастары сферасындағы басқарушылық қызмет .
3
Материалдық-техникалық қамтамасыз функциясы
Бұл қызмет мен құрал-құрал жабдықтарды, мен материалдарды алу операцияларын қамтиды. кезеңдегі негізгі аз шығын отырып, өндірісті қажетті ресурстармен үздіксіз қамтамасыз болып табылады.
4
Өндірістік
Шикізаттар, материалдар жартылай фабрикаттардың өнімге айналуы өндірісті білдіреді. Өндірісті техникалық және аспектілермен байланысты, -ақ ол өндірісте шығын жұмыс отырып көп табуға мүмкіндік өндіріс факторларының үйлесімін іздеуге бағытталған.
5
қажеттіліктерін анықтауға бағытталған функция
Маркетинг - өнімді өткізуді қамтамасыз ететін, тұтынушыға ету және қалауын есепке алу . Мұнда кәсіпкерліктің тұтынушылардың қалауын айқындау табылады.
6
Ғылыми-зерттеу инновациялық функция
функция жаңа өнімді әзірлеуге шығаруға, жаңа жасауға, басқару жаңғыртуға бағытталған қызметті . Қазіргі кезде ғылыми жаңалықтар мен алдыңғы қатарлы қолдау айтарлықтай маңызды атқарады және кәсіпкерліктің нарықтағы , кәсіпкерліктің табыс әсерін тигізеді.
7
Қоғаммен байланыс
Бұл функция қоғамдық құрылымдар ( билік органдары, , бұқаралық ақпарат құралдары, .с.с.) кәсіпкерлік ұйымдар (кәсіпорындар) қарым-қатынасты басқаруды білдіреді.
*Ескерту: [1] әдебиет мәліметтері негiзiнде aвтoрмен құрacтырылғaн.

, кәсіпкерліктің мәні аталған барлық өзара үйлесуі мен кешенді нәтижесінде айқын табады.Бұл
функциялар қалыптасқан және дамыған тән, бірақ
кәсіпкерлік қызмет субъектілерінің қызметімен қатар мемлекет
тарапынан қолдауға байланысты болады [5, 16 б.].
Елімізде экономиканы жаңғырту мен , жоғары экономикалық өсімге қол кәсіпкерлік қызметті ұйымдастыру мен қолдау экономиканы құрылымдық қайта құруды жандандыруға, еркіндігі мен қосымша орындарын ұсынуға, тұтынушылық өзгерістеріне бейімделуіне мүмкіндік кәсіпорындар торабын құруды етеді. Ел дамытуда кәсіпкерліктің өте жоғары. Жаңа аша отырып, қайта құрылымдау проблемаларын ұтымды шешуді, тұтыну тауарларымен қамтамасыз етіп қана қоймай, бәсекелестік күшейту арқылы өндірілген өнімдер көрсетілген қызметтер сапасын , жаңа жұмыс құра отырып жұмыссыздық шешуге қол жеткізуге [3, 9 б.].
Жоғарыда тұжырымдай келе, ел экономикасындағы келесі келесі анықтауға болады:
1) нарықтық экономика жалпы
санындағы үлесімен;
2) өнім өндіруде ( орындау, қызмет көрсету), ішкі өнімді құрудағы кәсіпорындардың қосқан үлестерімен;
3) республикалық жергілікті бюджеттерді қалыптастыруда кәсіпкерлік субъектілерінің салған немесе үлестерімен;
4) еңбекке халықтың кәсіпорындарда қамтылғандарының санының өсуімен, жұмыссыздар қысқартуға қосқан үлестерімен;
5) нарықтың тұтыну толығуымен, халықтың қажеттіліктерін қанағаттандыруды жақсарту есебінен [3, 82 б.].

1.2 Кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдаудың құралдары мен құрылымы

Қазақстанда кәсіпкерліктің қарқынды дамуы реформаларды табысты асыруда маңызды атқарады. Сонымен қатар дамыту арқылы маңызды міндеттерді қол жеткізіледі. Ең , жаңа жұмыс ашылуы мен азаюына, ішкі нарықты өнімдермен қамтамасыз етуге, бизнес- жүзеге асыру инновацияның дамуына, түсімдердің өсуіне және өзге әлеуметтік-экономикалық мәселелердің шешімін табуына тигізеді. Бірақ қазіргі ортаның күшеюі мемлекет тарапынан бір шамада қолдау реттеуді қажет етеді. нарықтық экономика мемлекеттің кәсіпкерлік қызметке қатысу шектеулі болады.
кәсіпкерлік қызметке қатысуы кезінде қағидалар сақталуы керек:
1) ;
2) негізділік;
3) шектеулілік;
4) қатыспаушылық.
Мемлекет кәсіпкерлік қызметке тұлғалардың жарғылық қатысу және мемлекеттік құру арқылы қатыса алады. қатар мынадай жағдайларда қызметке қатысады:
- мемлекеттің ұлттық қауіпсіздігін, қорғаныс қабілетін немесе қоғам қорғауды қамтамасыз етудің өзге мүмкіндігі жағдайда;
- мемлекеттік стратегиялық объектілер кезде;
- қоғамдық өндірістің бәсекелестік немесе бәсекелестік дамымаған салаларындағы өндірісіне қоғамдық қажеттілік болған жағдайларда әлеуметтік-экономикалық міндеттерді мақсатында [10, 89-90 б.].
Қазақстан Конституциясынан бастап даму стратегиялары, , тіпті Елбасының сайынғы жолдауларының да кәсіпкерлікті, әсіресе және орта дамыту мен қолдау мәселесі қамтылған [1, 321 б.]. ШОК кәсіпкерлікке мемлекет тарапынан қолдау көрсетілмесе, ол өздігінен қызмет ете алмайды. Себебі, ол бәсекелестік күресте өзінің экономикалық, саяси және әлеуметтік мүдделерін сақтап қалу үшін ірі капиталға ойдағыдай қарсы тұруға әрқашан қабілетті бола бермейді.
Шағын және орта кәсіпкерлікті дамытудың басты шарттарының бірі мемлекет тарапынан да, сол сияқты мемлекеттік емес қаржы институты тарапынан да шағын кәсіпкерлік субъектілерін экономикалық қолдау және несиелендіру болып табылады.
Мемлекеттің шағын және орта кәсіпкерлікке деген қатынасында екі негізгі функцияны бөлуге болады: реттеу және қолдау. Бірінші функцияның мәні шағын және орта кәсіпкерліктің құқықтық ортасын қалыптастыру, ұйымдастырушылық-әкімшілік мәселелерін шешу мен міндеттерінің атқарылуын бақылауында. Қолдау функциясы - шағын кәсіпкерлік субъектілеріне қызмет көрсету, материалдық, қаржылық, ақпараттық ресурстарды, мемлекеттік тапсырыстарды шағын кәсіпорындарға дейін жеткізу.
Мемлекеттің қолдау жүйесі басқару және қамтамасыз ету арқылы жүзеге асырылады. Қамтамасыз ету - шағын кәсіпкерлікті материалдық, ақшалай, ақпараттық ресурстар, мемлекеттік тапсырыстар және қызметтермен қамту болып табылса, ал басқару жоспарлау, оперативті іс міндеттеу, бақылаумен байланысты. Мұндай шараларды жүргізу шағын және орта кәсіпкерліктің тұрақты тиімді басқармашылық сипатына және олардың қызметінде оң нәтижеге
қол жеткізуіне мүмкіндік береді [11, 1 б.].
Жоғарыда атап өткеніміздей еліміздің барлық ресми құжаттарында кәсіпкерлікті қолдау мен дамыту мәселелері аталып өткен. Осыған байланысты міндеттерді төмендегі кестеден көре аламыз (Кесте 4).

Кесте 4.
Қазақстанда дамыту мен қолдауға қатысты міндеттер*

Рет №

құжат (заңнамалық база, бағдарламалар, жолдаулар)
дамыту мен қолдау жөніндегі міндеттер
1
Қазақстан Республикасының Кодексі
мемлекет қызмет еркіндігіне кепілдік және оны қорғау қолдауды қамтамасыз етеді.
2
ҚР Қазақстан -2050 стратегиясы қалыптасқан мемлекеттің саяси бағыты Қазақстан халқына жолдауы. 14.12.2012 ж.
- бизнеске бөгеттер тудыратын шенеуніктер үшін жаңа, әлдеқайда қатаң жүйесін енгізуді қарастыру;
- отандық қолдау тетіктерін жетілдіру олардың мүдделерін қорғау ілгерілету үшін қажетті барлық шараны қабылдау.
3
ҚР Қазақстан -2050: бір мақсат, бір мүдде, бір болашық Қазақстан халқына жолдауы. 17.01.2014 ж.
- бизнесті дамытуға кедергі келтіретін барлық енжар құқықтық нормалардың күшін жою керек;
- шағын және орта бизнес жаңа инновациялық кәсіпорындар төңірегінде дамуға тиіс;
- Үкімет Ұлттық кәсіпкерлер палатасымен бірлесіп, жұмысын жаңа бастаған бизнесмендерге әдістемелік көмектің тиімді тетіктерін жасауы керек.
4
ҚР Қазақстан жаңа жаһандық нақты ахуалда: өсім, реформалар, даму атты Қазақстан халқына жолдауы.
30.11.2015 ж.
- кәсіпкерлікті дамыту үшін микронесиелеуді кеңейту керек;
- кәсіпкерлікті қолдаудың Бизнестің жол картасы-2020 бағдарламасы макроөңірлердің инвестициялық бағдарламаларының бір бөлігі болуы тиіс.
5
ҚР-ның ҮИИД 2015-2019 арналған бағдарламасы
кәсіпкерлікті дамыту мен қолдау, мемлекет пен бизнестің өзара-іс қимылын қамтамасыз ету осы бағдарламаны Республикалық және өңірлік деңгейде іске асырудың негізгі құралы ретінде қарастырылады.
6
Ұлт жоспары - бес институционалдық реформасын жүзеге асырудың 100 қадамы
54 - қадам. Кәсіпкерлердің мүдделерін қорғау үшін бизнес-омбудсмен институтын нығайту керек.
7
ҚР Президентінің Қазақстанның үшінші жаңғыруы: жаһандық бәсекеге қабілеттілік атты Қазақстан халқына жолдауы.
31.01.2017 ж.
- шағын несие беру аясын кеңейтіп, кәсіпкерлерге кепілдік жасау және қызмет көрсету тетіктерін белсенді пайдалану керек;
- Үкімет Атамекен ұлттық кәсіпкерлер палатасымен (ҰКП) бірлесіп, бизнестің барлық шығынын жаппай азайту жөнінде шаралар қабылдауы қажет
*Ecкeрту: [7, 12, 13] әдебиеттер мәліметтері автормен құрастырылған.

ҚР жанындағы кәсіпкерлер мәжілісінде де мыз кәсіпкерлікті дамыту қолдау мәселесіне ерекше бөліп, мынадай
жүйелі міндеттерді қамтитын іс-әрекеттер бағытын көрсеткен болатын:
, қазақстандық кәсіпкерлік ұлттық экономиканың күші болуы . ШОБ үлесін, кем , екі есеге ұлғайту қажет.
, кең ауқымды екінші толқынын міндеті қойылды. Оның әрекет қабілетті және тиімді қазақстандық болуға тиіс.
Үшіншіден, ұсақ мен жеке орта деңгейге көшіруді ынталандыратын іс- тез арада әзірлеп, іске қажет.
Төртіншіден, бизнесті , әсіресе, өңірлік деңгейде іске асыру үшін жасау маңызды.
, жаңа саяси мемлекеттік экономикалық қызметті мәселесіне қатысуының жаңа қағидалары келуі керек. кәсіпкерлері мемлекеттік қолдаудың деңгейі жөнінде қозғалып отыр.
Сонымен жоғары деңгейде қамтамасыз ету үшін мемлекет белгілі бір қолдау көрсетілуі керек. байланысты кәсіпкерлік қолдау және жеке дамытуды ынталандыру мемлекет тарапынан әртүрлі қолайлы , құқықтық және өзге де жасалуы тиіс [10, 90 б.].
Қазақстан егенмендік алғаннан бері алғашқы рет 2015 жылы 29 қазанда Кәсіпкерлік Кодекс қабылданған, оның шеңберінде кәсіпкерлік қызметті реттейтін барлық негізгі құқықтық нормалар жүйелендірілген. Кәсіпкерлік Кодекс Қазақстан Республикасындағы кәсіпкерлік еркіндікті қамтамасыз ететін құқықтық, экономикалық және әлеуметтік жағдайлар мен кепілдіктерді айқындайтын, кәсіпкерлік субъектілері мен мемлекеттің өзара іс-қимылына, оның ішінде кәсіпкерлікті мемлекеттік реттеуге және қолдауға байланысты туындайтын қоғамдық қатынастарды реттейтін негізгі құжат. Бұл құжатта өзекті мәселелердің кең ауқымы қамтылған: бизнестің заң шығару үдерісіне қатысуы, мемлекеттік-жекеменшік серіктестік, мемлекеттік реттеу сипаттары мен құралдары, рұқсат берулер мен хабарландырулар, бағалар мен тарифтерді мемлекеттік реттеу, мемлекеттік бақылау мен қадағалау, жекелеген қызмет түрлерін мемлекеттік қолдау (агроөнеркәсіп кешені, индустриялдық-инновациялық даму, инвестициялар) және тағы басқа. Сондай-ақ кәсіпкерлік субъектілерінің құқығын қорғауға арналған тұтас бөлім жасалған. Яғни бұл Кодекс кәсіпкер мен мемлекет арасындағы өзара байланыс жүйесін реттеп, бір арнаға түсіруге бағытталған. Кәсіпкерлер мен мемлекеттің арақатынасы келесі негіздер бойынша жүзеге асырылады: заң шығару, әлеуметтік жауапкершілік, мемлекеттік реттеу, кәсіпкерлерді мемлекеттік қолдау мүдделі тараптардың қатысуы негізінде мекемелер арқылы жүзеге асырылады [14, 1 б.].
Қазақстан Республикасының Кәсіпкерлік жеке кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдауға арнайы бір (8-тарау) бар. Кодексте анықталған бағыттарды келесі суретте көрсетуге болады (Сурет 1):

кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдаудың бағыттары
кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдаудың бағыттары

Шағын және орта кәсіпкерлік
Шағын және орта кәсіпкерлік

Агроөнеркәсіптік кешен және ауылдық жердегі кәсіпкерлік қызметтің ауыл шаруашылығына жатпайтын түрлері
Агроөнеркәсіптік кешен және ауылдық жердегі кәсіпкерлік қызметтің ауыл шаруашылығына жатпайтын түрлері

Индустриялық-инновациялық қызмет
Индустриялық-инновациялық қызмет

Арнайы экономикалық аймақтар
Арнайы экономикалық аймақтар

Инвестициялық қызмет
Инвестициялық қызмет

Отандық тауар өндірушілердің кәсіпкерлігі
Отандық тауар өндірушілердің кәсіпкерлігі

Тұрғын үй құрылысы
Тұрғын үй құрылысы

Сурет 1. Жеке кәсіпкерлікті қолдаудың негізгі бағыттары*
*Ecкeрту: [14] әдебиет мәліметтері aвтoрмен құрacтырылғaн.

Жеке қолдау 1 - суретте көрсетілген бағыттардан басқа ҚР заңнамасында жағдайларда өзге де бойынша да асырылуы мүмкін.
кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдаудың төмендегі суретте көрсетілген (Сурет 2):

Жеке кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдаудың түрлері
Жеке кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдаудың түрлері

инфрақұрылымдық қолдау

инфрақұрылымдық қолдау

қаржылық және мүліктік қолдау
қаржылық және мүліктік қолдау
институционалдық қолдау
институционалдық қолдау
ақпараттық қолдау
ақпараттық қолдау

2. Жеке кәсіпкерлікті қолдаудың түрлері*
*Ecкeрту: [14] әдебиет мәліметтері aвтoрмен құрacтырылғaн.

Жеке ақпараттық қолдау бәсекеге қабiлеттi (жұмыстар, көрсетiлетiн қызметтер) мүмкiндiк беретiн, кәсіпкерлік субъектілері олардың жұмыскерлерінің деңгейiн арттыру жүзеге асырылады. Ақпараттық қолдау мынадай жолдармен жүзеге асырылады (Сурет 3):

Кәсіпкерлікті ақпараттық қолдау жолдары

жеке кәсiпкерлiктi бойынша оқу -тренингтер және ғылыми- конференциялар ұйымдастыру

өңiрлерде шағын кәсiпкерлiк субъектiлерiн оқытуды ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.