Ғылыми-техникалық революцияны сипаттайық

Пән: Педагогика
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 5 бет
Таңдаулыға:

1. ҒЫЛЫМИ-ТЕХНИКАЛЫҚ РЕВОЛЮЦИЯНЫ СИПАТТАЙЫҚ

1. Ғылыми-техникалық революция (ҒТР) ұғымы. Адамзат техникалық прогреспен тығыз байланысты. Алайда, лсы прогресс өздіргіш күштердің жедел және терең өзгерістерінің жекелеген кезеңдері болып табылады. ХVІІІ-ХІХ ғасырларда бірқатар елдерде қол еңбегі өндірісінен ірі машина өндірісіне өтуді жария еткен өнеркәсіп төңкерістері кезең осындай еді. Оның үстіне, ХХ ғасырдың ортасында басталған қазіргі ҒТР кезеңі тап осындай болды.

Ғылыми-техникалық революция ғылымның, тікелей қоғамның өндіргіш күштеріне айналуына негізделіп, адам баласының өндіргіш күштерінің сапа жағынан түбегейлі өзгергендігін көрсетеді.

Ол ақырыпдап пісіп жетілді де, содан кейін адамдардың материалдық және рухани мүмкіндіктерінің ғаламат өсуіне бастама болды. Ендігі жерде біз ҒТР-дың одан әрі тереңдеу дәуірінде өмір сүріп жатырмыз.

2. ҒТР-дың сипатты белгілері және құрамдас бөліктері: басты төртеуі. Қазігі ҒТР төрт басты белгісі мен сыпатталады.

Біріншіден, жан-жақтылығы, імбебаптылығы. Ол барлық салалады, еңбектің сипатынғ тұрмысты, мәдениетті, адамдардың психологиясын өзгертеді. Егер өткендегі өнеркәсіп төңкерістерінің символы деп әдетте бу машинасын есептесе, қазір ҒТР-дың ондай символы электронды-есептеу машинасы(ЭЕМ) дағ ғарыш кемесі де, атом электр стансасы да, реактивті ұшақта, теледидар да бола алады. [1] Қазіргі ҒТР-дың бәрін қамтитындығы географиялық тұрғыдан пайымдауға болады, өйткені ол бергілі бір дәрежеде дүние жүзінің барлық елдері мен Жердің бүкіл географиялық қабығын, сондай-ақ ғарыш кеңістігін қамтиды.

Екіншіден, ғылыми-техникалық өзгерістердің төтенше жеделдеуі. Бұл жеделдеу ғылыми жаңалықтар мен оларды өндіріске енгізудің арасындағы уақыттың күрт қысқаруынан, жылдам моральдық тозу деп аталатынынан, демек, өнімнің үнемі жаңғырып отыруынан көрінеді.

Үшіншіден, ҒТР еңбек ресурстарының біліктілік деңгейіне қойылатын талабын күрт арттырды, мұның сендердің әрқайсыларыңа тікелей қатысы бар. Бұл адам әрекетінің барлық салаларында ақыл-ой еңбегінің үлесі артуына себепші болды, былайша айтқанда, олар интелектуалдана түсті.

Төртіншіден, ҒТР-дың маңызды ерекшелігі - ол екінші дүниежүзілік соғыс жылдарының өзінде әскери-техникалық революция ретінде өмірге келді: оның басталуы туралы 1945ж. Хиросимада атом бомбасының жарылуын жаңғырықтыра хабарлады. Бүкіл «қырғи қабақ соғыс» кезеңі бойында ҒТР ғылыми-техникалық ойдың ең жаңа жетістіктерін әскери мақсаттарда пайдалануға бұрынғыдан гөрі жоғары дәрежеде бағдарланды.

Экономистер, философтар мен социологтар қазіргі ҒТР біртұтас күрделі жүйе деп есептейді. Оның бір-бірімен тығыз әрекетесетін мынадай төрт құрадас бөлігі бар: 1) ғылым; 2) техника және технология; 3) өндіріс; 4) басқару.

3. Ғылым: ғылымды көп қажет етудің өсуі: Ғылым ҒТРзаманында білімнің өте күрделі кешеніне айналып отыр. Ол сонымен бірге, адамның іс-әрекетінің ауқымды саласын құрайды; дүние жүзінде 5-6 млн. адамға жуық ғылыми қызметкерлер бар, яғни Жер бетінде бұрын-сонды өмір сүрген ғылыми қызметкерлердің 9/10-ы - біздің замандастарымыз. Ғылымның өндіріспен байланысы ерекше артты, ал өндіріс барған сайын ғылымды көп қажет етуде. Алайда, экономикасы дамыған және дамушы елдер арасында бұл салада өте зор айырмашылықтар бар.

Мысал. Әлемде ғалымдар мен инженерлердің абсолюттік санынан бірінші орынды АҚШ алады, одан кейінгі орында Жапония және Батыс Еуропа елдері тұр, бұларда ғылымға жұмсалатын шығын жалпы ішкі өнімнің 2-3% құрайды. Соңғы жылдардағы ғылыми қызметкерлер санының едәуір төмендеуіне қарамастан, бұл жетекші топқа Ресей де қосылуда. Бүкіл дамушы елдерге дүние жүзіндегі ғылымға жұмсалынатын шығынның 0, 5% ғана келеді.

4. Техника мен технология: дамудың екі жолы. Тезника мен технология ғылыми білім мен жаңалықтарды бойына сіңірген. Жаңа техника мен технологияны пайдаланудағы негізгі мақсат - өндірістің тиімділігін, еңбек өнімділігін арттыру. Соңғы кезде техника мен технологияның басты қызметі - еңбекті сақтау қызметімен қатар, оның байлықтарды үнемдеу және табиғатты қорғау қызметінің рөлі барған сайын арта бастады.

1-мысал. Ұлыбритания, Италияда болаттың 2/3 бөлігін металл сынықтарынан алса, Ұлыбритания мен Жапонияда қағаздың жартысынан астам- макулатурадан, АҚШ-та, Жапонияда алюминийдің көп бөлігін - алюминий сынықтарынан алуда.

2-мысал. Табиғатты қорғау техникасы және табиғатты қорғау технологиясын енгізуден ГФР және АҚШ ерекше көзге түседі, ал мұндай техниканы экспорттаудан бірінші орында ГФР тұр.

ҒТР жағдайында техника мен технологияның дамуы екі түрлі жолмен өтеді.

Эволюциялық жол - бұрыннан белгілі техника мен технологияны одан әрі жетілдіру - машиналар мен құрал-жабдықтардың құатын (өнімділігін) арттыру, көлік құралдарының жүк көтерімділігін өсіру жолы.

Мысал. 50-жылдардың бас кезінде-ақ ең ірі теңіз танкеріне 50 мың т мұнай сиятын. 60-жылдары жүк көтерімділігі 100, 200, 300 мың т., ал 70-жылдары - 400, 500, 550 мың т. супертанкерлер жасалды. Олардың ең ірілері Жапония мен Францияда жасалды [2] . (20 - суретті қара)

Алайда, мұндай алып құрылыспен айналысу белгілі бір экономикалық пайда бергенімен, өзін үнемі ақтай бермейді. Сірә, экономиканың болашағын ірі, орташа, және шағын кәсіпорындардың тығыз ынтымақтастығынан іздестіру керек болар.

Революциялық жол - түбегейлі жаңа техника мен технологияға көшу жолы. Оның неғұрлым айқын көрініс электронды техника өндірісінен байқалады. Шынында да, бұрын «тоқыма ғасыры», «болат ғасыры», «автомобиль ғасыры» туралы айтылатын, ал қазір - «микроэлектроника ғасыры» туралы айтылатын болады. ҒТР-дың 70-жылдары басталған «екінші толқынының» көбінесе микроэлектрондық революция деп аталуы тегін емес. Оны сонымен бірге микропроцессорларды ойлап табуды дөңгелек (машинаның), баспа станогі, бу машинасы және электрді табумен салыстыруға болады дейсің бе? Қазіргі қоғамдық өмірді өндірістік, әскери, тұрмыстық электронсыз қарау мүмкін емес, оның жетістіктері таң қалдырады [3] .

Жаңа технологияға өтудің орасан зор маңызы бар. Машина жасауда бұл металдарды механикалық әдіспен өңдеуден механикалық емес - электрохимиялық, плазмалық, лазерлік, радиациялық, ультрадыбыстық, вакуумдық және т. с. с. әдіспен өндеуге көшу болып табылады. Металлургия бұл шойын, болат және прокат алудың ең прогресшіл әдістерін, ауыл шаруашылығында - топырақты жыртпай өңдеу деп аталатын түренсіз егіншілік, коммуникация саласында - радиорелелі, шыны-талшықты байланыс, телескоп, телефакстер және электронды поштп, пейджингті және ұялы және басқа байланыс.

Мысал. 90-жылдардың соңында Батыстың басты елдерінде іс жүзінде болаттың бәрі оттегі конверторлары мен электр пештерінде өндірілді, бүкіл болат дайындаманың жартысы, ал Жапонияда, ГФР, Франция, Корея Республикасында, тіпті 95%-і үздіксіз құю әдісімен айналысты. Қазір темірдің металдандырылған жентектен тікелей қалпына келтіру әдісінің көмегімен дүние жүзінде бүкіл болаттың 20 млн. тоннасын өндіреді.

Революциялық жол - техника мен технологияның ҒТР дәуіріндегі басты даму жолы.

5. Өндіріс: дамудың басты алты бағыты. ҒТР дәуірінде өндіріс басты алты бағытта дамиды. Бірінші бағыт - электрондандыру, яғни адам іс-әрекетінің барлық салаларын электронды есептеу техникасымен қамтамасыз ету. Электрондандырудың нәтижесінде көптеген өндірістік процестердің технологиясы түбірімен өзгереді. Ол білім беру, денсаулық сақтау ісіне және адамдардың тұрмысына барған сайын тереңірек еніп, тұрақты құралдарды ғана емес, сонымен бірге қозғалатын құралдарды қамтиды [4] .

Электронды өнеркәсіп толық мағынада ҒТР-дің туындысы болып табылады. Егер ҒТР-дің бастапқы кезінде ол электроника құрамына кірсе, ал 80-жылдардың ортасында өнімнің құны жөнінен ол мұнай өнеркәсібімен теңесіп, 90-жылдар шебінде автомобиль, ал 90-жылдардың соңында химия өнеркәсібін басып озды. Қазір оның өнімінің құны 1трлн. Доллардан асып отыр.

Қазіргі кезде электронды құрал жабдықтарды өндіру өнеркәсіптің ғылымды көп қажет ететін басты салаларының біріне айналды. Шетелдік дүниеде ЭЕМ-нің ең үлкен паркіне АҚШ [5], Жапония, ГФР ие болып отыр.

Екінші бағыт - кешенді автоматтандыру. Ол ЭЕМ-нің шығаруына байланысты 50-жылдары басталды. Кешенді автоматтандырудың сапа жағынан жаңа кезеңі 70-жылдары микро - ЭЕМ мен микропроцессорлардың шығуына байланысты. Олар өндірістік және өндірістік емес салалардың көптеген буындарында «қоныс теуіп» те үлгерді. Чех жазушысы К. Чапек 20-жылдарда-ақ роботтар деп атаған алуан түрлі электронды-механикалық манипуляторларды қолдану шын мәнісіндегі жаңа дәуір микропроцессорларымен байланысты. Өз кезегінде робот техникасының тууы оның соңынан икемді өндіріс жүйелерінің, автомат-зауыттардың жасалуына әкелді.

Қазіргі кезде робот жасау өндірістің ғылымды көп қажет ететін неғұрлым маңызды салаларының біріне айналуда. Шетелдік дүниедегі өнеркәсіп роботтарының ең үлкен паркіне Жапония, АҚШ, ГФР, Италия, Франция ие болып отыр.

Мысал. Жапония дүние жүзінің барлық елдерінен тек өнеркәсіптік роботтың (дүниежүзілік парктің 50%) саны ғана емес, өндірісті онымен жабдықтау жөнінен де алда. Автомобиль өнеркәсібінде қызмет етуші әр 10 мың жұмысшыға 800 робот келсе, бұл АҚШ-та - 300. Өнеркәсіппен бірге робот қазір басқа да салалар қызметінде қолданылуда.

Үшінші бағыт - энергетика гаруашылығын қайта құру - бұл энергия үнемдеу, отын-энергетика баланысының құрылмын жетілдіру, жаңа энергия көздерін кеңірек пайдаланунегізінде жүзеге асырылады. Әсіресе, атом энергиясын дамыту көптеген проблемалар тудыруда. 1990 ж. қарсаңында дүние жүзінде 450-ден астам АЭС іске қосылып үлгерді. Бұл сала АҚШ-та, Францияда, Жапонияда; ГФР-де, Ресейде, Украинада ауқымды дамыды. Бірақ соңғы кезде көптеген елдер экологиялық зардаптарынан қауіптеніп, өздерінің АЭС салу бағдарламаларын қысқартцда.

Төртінші бағыт - жаңа материалдар өндіру. Қазіргі өндіріс ескі конструкциялық материалдарға - қара және түсті металдарға, синтетикалық полимерлерге бұрынғыдан анағұрлым жоғары талап қояды. Бірақ ол түбегейлі жаңа композициялық, жартылай өткізгіштік, керамикалық материалдарды. Оптикалық талшықты, сонымен бірге берилий, литий, титан (аэроғарыш өнеркәсібінің нөмірі бірінші металы) сияқты «ХХ ғасыр металдарын» және көптеген тағы басқаларын өмірге келтірді.

Бесінші бағыт - биотехнологияның жедел дамуы. Бұл бағыт 70-жылдары туды, бірақ қазірдің өзінде ең болашағы зор бағыттардың біріне айналды. ҒТР-дың ғылымды неғұрлым көп қажет ететін ең жаңа салаларының қатарына жататын биотехнология мен қатарына жататын биотехнолгия мен биоиндустрия АҚШ-та, Жапонияда, ГФР-де, Францияда ойдағыдай дамуда.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.