Бастауыш сынып оқушыларының техникалық шығармашалық қабілетін қалыптастыру
Кіріспе...
1. Бастауыш сынып оқушыларының техникалық шығармашылық қабілетін дамытудың теориялық негіздері...
1.1 Техникалық шығармашылығын қалыптастырудың педагогикалық мүмкіндіктері.
1.2. Бастауыш сынып оқушыларын техникалық шығармашылық қабілетін қалыптастытыру педагогикалық міндет ретінде
2. Бастауыш сынып оқушыларының техникалық.шығармашылық қабілетін қалыптастыру әдістемесі және мазмұны.
2.1 Кіші мектеп жасындағы оқушылардың техникалық шығармашылығын қалыптастыру жағдайы..
2.2 Бастауыш сынып оқушыларының қазіргі жағдайда техникалық шығармашылық қабілетінің жағдайы..
2.3 Бастауыш сынып оқушыларының техникалық шығармашылығын қалыптастыру тәжірибесі...
3. Қорытынды ... ...
4. Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
1. Бастауыш сынып оқушыларының техникалық шығармашылық қабілетін дамытудың теориялық негіздері...
1.1 Техникалық шығармашылығын қалыптастырудың педагогикалық мүмкіндіктері.
1.2. Бастауыш сынып оқушыларын техникалық шығармашылық қабілетін қалыптастытыру педагогикалық міндет ретінде
2. Бастауыш сынып оқушыларының техникалық.шығармашылық қабілетін қалыптастыру әдістемесі және мазмұны.
2.1 Кіші мектеп жасындағы оқушылардың техникалық шығармашылығын қалыптастыру жағдайы..
2.2 Бастауыш сынып оқушыларының қазіргі жағдайда техникалық шығармашылық қабілетінің жағдайы..
2.3 Бастауыш сынып оқушыларының техникалық шығармашылығын қалыптастыру тәжірибесі...
3. Қорытынды ... ...
4. Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Зерттеудің өзектілігі бастауыш сынып оқушылары бойындағы техникалық мүмкіндіктердің дамуына өз уақытында бағыт-бағдар беру қажеттілігіне байланысты. Қазіргі таңдағы нақты жағдайларда болжам жасау, еркін таңдау, өз орнын анықтау сияқты компоненттерді күшейту негізінде әлеуметтік және заттық дүниедегі негізгі қатынастар өзгере түсуде. Қалыптасқан жағдайда бастауыш сынып оқушыларының қоршаған дүниедегі объективті құндылықтарға бағдарлануы, өткен және қазіргі оқиғаларға бағдарлануы, мүмкіндіктері мен қабілеттерін өз мерзімінде анықтап, кейінен белгілі бір шығармашылық түріне түзеуі күрделі мәселе болып табылады.
Мұның өзі өмірде жаңа педагогикалық ой тудырып, сұранысы мен тұлғаның өзін-өзі іске асыруына жауап бере алатын қошымша білім берудегі оқу-тәрбие үдерісін құруды талап етеді. Бағдарлау үдерісінің педагогикалық мән-жайы қоршаған ортаның шындығын ересек адамдармен қарым-қатынас жасау арқылы өзін-өзі тануға, өскелең адамды қарастырады. Бұл бағытта ересектер балаларға мақсатты көмек беріп отырады. Бағдарлау үдерісі техникалық бағыттағы үйірмелерде тікелей шығармашылық қызмет барысында іске асырылады, техникалық шығармашылыққа бағдарлану үдерісі үйірмелердегі дәрістер шеңберімен шектеліп қалмайды, оған қазіргі ақпараттық техналогиялардың дамуы ықпал етеді.
Мұның өзі өмірде жаңа педагогикалық ой тудырып, сұранысы мен тұлғаның өзін-өзі іске асыруына жауап бере алатын қошымша білім берудегі оқу-тәрбие үдерісін құруды талап етеді. Бағдарлау үдерісінің педагогикалық мән-жайы қоршаған ортаның шындығын ересек адамдармен қарым-қатынас жасау арқылы өзін-өзі тануға, өскелең адамды қарастырады. Бұл бағытта ересектер балаларға мақсатты көмек беріп отырады. Бағдарлау үдерісі техникалық бағыттағы үйірмелерде тікелей шығармашылық қызмет барысында іске асырылады, техникалық шығармашылыққа бағдарлану үдерісі үйірмелердегі дәрістер шеңберімен шектеліп қалмайды, оған қазіргі ақпараттық техналогиялардың дамуы ықпал етеді.
Пайданылған әдебиеттер тізімі
1.Н.Назарбаев. Қазақстанның болашағы – қоғамның идеялық бірлігінде. – Алматы: Білім баспасы, 1999. – 32б.
2.Қазақстан Республикасының Конституциясы. - Алматьг Қазақстан, 1995. - 48 б.
3.Білім туралы. Об образовании: Қазақстан Республикасының Заңы. -Алматы: Литера, 2000. ~96б.
4.Қазақстан Республикасының орта білімді дамытү түжырымдамасы //Ана тілі. - 1987.- 19 маусым. - 3-7 б.
5.Қазақстан Республикасының Заңы "Қазақстан Республикасындағы еңбек туралы". -Алматы: Аян Әдет, 2000. - 32 б.
6.Назарбаев Н.Ә. Қазақстан 2030 (Ел Президентінің Қазақстан халқына жолдауы). -Алматы: Білім баспасы , 1998. -966.
7.Әль- Фараби. Философиялық трактаттар. — Алматы: Ғылым, 1973.- 215 б .
8.Уәлиханов Ш. Таңдамалы шығармалары. 2-баспа. — Алматы: Жазушы, 1985. -560 б.
9.Абай. Қара сөздері. Поэмалары. —Алматы: Ел, 1993. —270 б. ,
10.Ыбырай Алтынсарин. Таңцамалы шығармалары. —Алматы: Ғылым, 1994. -228 б.
11. Аймауытов Ж. Шығармалары. - Алматы: Жазушы, 1983. —
269 б.
12.Байтұрсынов А. Шығармалары. – Алматы: Жазушы, 1989. – 117б.
13.Жұмабаев М. Педагогика. - Алматы. Ана тілі, 1992. – 15 б.
14.Құдайбердиев Ш. Шығармалары. - Алматы. Жазушы. 1988. –27б.
15.Алтаев Ж. Қазақ философиясының қалыптасуы: Философиялық ғылыми докторлық дисс. –Алматы, 1997, -160б.
16. Бейсенов Қ. Ш. Философия тарихы. – Алматы. Ғылым. 1992. – 371б.
17.Нысанбаев Ә., Әбжанов Т. Қысқаша философия тарихы. – Алматы. 1999. -212б.
18.Философия. //Ред.басқарған Д.Кішібеков. –Алматы: Рауан. 1991. –321б.
19.Қожахметова Қ.Ж. Халықтық педагогиканы зерттеудің кейібр ғылыми және теориялық мәселелері. – Алматы : Білім министрлігінің баспасы. 1993. –17б.
20.Сейтешов А.П. Трудовое воспитание и профориентация учащихся средствами внеклассной работы. –Фрунзе. Мектеп. 1979. –220с.
21.Уманов Г.А. История создания и тенденции развития профессионально-технического образования в Казахстане. Автореф.дисс.канд.пед.наук…– Алматы . 1970. –15с.
22.Селевко Т.К.Современные образовательные технологии. Москва. 1998.
23.Сатқанов О.С. Жалпы білім беретін қазақ мектебінің бастауыш сыныптарында еңбекке үйретуді ұлттық қолөнері негізінде жетілдіру. Пед.ғыл.кан.дисс.. – Алматы. 1994. 137б.
24.Н.И.Болдырев. Мектептегі тәрбие жұмысының әдістемесі. – Алматы. Мектеп. 1978. 332б.
25.Жарықбаев Қ., Қалиев С. Қазақ тәлім-тәрбиесі. – Алматы. 1995. 352б.
26.Ұзақбаева С.А. Тамыры терең тәрбие. – Алматы. 1995. 332б.
27.Табылдиев Ә. Халық тағылымы. – Алматы. 1992. 162б.
28.Қожахметова К.Ж. Халықтық педагогиканы зерттеудің кейібр ғылыми және теориялық мәселелері. – Алматы. 1993. 151б.
29.Бұзаубақова К.Ж. Мектептен тыс уақытта табиғат қорғауға тәрбиелеу. “Қазақстан мектебі”. №4. 1996. 14 б.
30.Садықова М.К. Қазақстан мектептерінде оқушылармен жүргізілетін сыныптан тыс тәрбие жұмыстарының дамуы. (1940-1960жж). Пед.ғыл.канд.дисс. Автореф. – Алматы. 2002. 142б.
31.Төрениязова С.М. Бастауыш мектеп оқушыларын сыныптан тыс оқу-тәрбие жұмысы арқылы дамытудың педагогикалық негіздері. Пед.ғыл.канд.дисс. – Алматы. 1999. 149б.
32.Мұқанов М. Жас және педагогикалық психология. Алматы. 1982. 247б.
33.Темірбеков А., Балаубаев С. Психология. – Алматы, 1996. 230б.
34.Жарықбаев Қ. Психология. Алматы. 1993. 272б.
35.Алдамұратов Ә. Жалпы психология. – Алматы. 1996. 224б.
36.Қоянбаев Ж.Б., Қоянбаев Р.М. Педагогика. Астана. 1998.387б
37.Тәжібаев Т. Жалпы психология. Алматы. 1993. 238 б.
38.Қаламқалиев М.Қ. Мектеп оқушыларын еңбекке баулудағы техникалық шығармашалықты дамытудың педагогикалық негіздері. Пед.ғыл.канд.дисс.. – Алматы. 1998. 154б.
39.Бұзаубақова К. Жалпы білім беретін мектептерде сабақтан тыс жұмыстарды өткізу барысында оқушыларға экологиялық білім берумен табиғатты қорғауға тәрбиелеудің педагогикалық негіздері.Автореф. Тараз. 1997. 22 б.
40.Байназаров Р.Б. Воспитание познавательной активности учащихся в процессе. Внеклассной работы. – Алматы. Мектеп. 1984. 71с.
- Ешимханов С. Оқушыларға әскери патриоттық тәрбие беру. – Алматы. 1991. –27б.
- Үйгенески А. Шығармалары. /Бес ғасыр жырлайды атты жинақта/. – Алматы. 1989. 1-2 том.
- Құдайбердиев Ш. Үш анық. – Алматы. Қазақстан және Ғақлия ғылыми әдеби орталығы. 1991. 78б.
- Аймауытов Ж. Психология. – Алматы. 1995. 135б.
- Основные вопросы начального обучения. /Под.ред.А.С.Пчелко. М.: АПН РСФСР, 1963, 98б.
1.Н.Назарбаев. Қазақстанның болашағы – қоғамның идеялық бірлігінде. – Алматы: Білім баспасы, 1999. – 32б.
2.Қазақстан Республикасының Конституциясы. - Алматьг Қазақстан, 1995. - 48 б.
3.Білім туралы. Об образовании: Қазақстан Республикасының Заңы. -Алматы: Литера, 2000. ~96б.
4.Қазақстан Республикасының орта білімді дамытү түжырымдамасы //Ана тілі. - 1987.- 19 маусым. - 3-7 б.
5.Қазақстан Республикасының Заңы "Қазақстан Республикасындағы еңбек туралы". -Алматы: Аян Әдет, 2000. - 32 б.
6.Назарбаев Н.Ә. Қазақстан 2030 (Ел Президентінің Қазақстан халқына жолдауы). -Алматы: Білім баспасы , 1998. -966.
7.Әль- Фараби. Философиялық трактаттар. — Алматы: Ғылым, 1973.- 215 б .
8.Уәлиханов Ш. Таңдамалы шығармалары. 2-баспа. — Алматы: Жазушы, 1985. -560 б.
9.Абай. Қара сөздері. Поэмалары. —Алматы: Ел, 1993. —270 б. ,
10.Ыбырай Алтынсарин. Таңцамалы шығармалары. —Алматы: Ғылым, 1994. -228 б.
11. Аймауытов Ж. Шығармалары. - Алматы: Жазушы, 1983. —
269 б.
12.Байтұрсынов А. Шығармалары. – Алматы: Жазушы, 1989. – 117б.
13.Жұмабаев М. Педагогика. - Алматы. Ана тілі, 1992. – 15 б.
14.Құдайбердиев Ш. Шығармалары. - Алматы. Жазушы. 1988. –27б.
15.Алтаев Ж. Қазақ философиясының қалыптасуы: Философиялық ғылыми докторлық дисс. –Алматы, 1997, -160б.
16. Бейсенов Қ. Ш. Философия тарихы. – Алматы. Ғылым. 1992. – 371б.
17.Нысанбаев Ә., Әбжанов Т. Қысқаша философия тарихы. – Алматы. 1999. -212б.
18.Философия. //Ред.басқарған Д.Кішібеков. –Алматы: Рауан. 1991. –321б.
19.Қожахметова Қ.Ж. Халықтық педагогиканы зерттеудің кейібр ғылыми және теориялық мәселелері. – Алматы : Білім министрлігінің баспасы. 1993. –17б.
20.Сейтешов А.П. Трудовое воспитание и профориентация учащихся средствами внеклассной работы. –Фрунзе. Мектеп. 1979. –220с.
21.Уманов Г.А. История создания и тенденции развития профессионально-технического образования в Казахстане. Автореф.дисс.канд.пед.наук…– Алматы . 1970. –15с.
22.Селевко Т.К.Современные образовательные технологии. Москва. 1998.
23.Сатқанов О.С. Жалпы білім беретін қазақ мектебінің бастауыш сыныптарында еңбекке үйретуді ұлттық қолөнері негізінде жетілдіру. Пед.ғыл.кан.дисс.. – Алматы. 1994. 137б.
24.Н.И.Болдырев. Мектептегі тәрбие жұмысының әдістемесі. – Алматы. Мектеп. 1978. 332б.
25.Жарықбаев Қ., Қалиев С. Қазақ тәлім-тәрбиесі. – Алматы. 1995. 352б.
26.Ұзақбаева С.А. Тамыры терең тәрбие. – Алматы. 1995. 332б.
27.Табылдиев Ә. Халық тағылымы. – Алматы. 1992. 162б.
28.Қожахметова К.Ж. Халықтық педагогиканы зерттеудің кейібр ғылыми және теориялық мәселелері. – Алматы. 1993. 151б.
29.Бұзаубақова К.Ж. Мектептен тыс уақытта табиғат қорғауға тәрбиелеу. “Қазақстан мектебі”. №4. 1996. 14 б.
30.Садықова М.К. Қазақстан мектептерінде оқушылармен жүргізілетін сыныптан тыс тәрбие жұмыстарының дамуы. (1940-1960жж). Пед.ғыл.канд.дисс. Автореф. – Алматы. 2002. 142б.
31.Төрениязова С.М. Бастауыш мектеп оқушыларын сыныптан тыс оқу-тәрбие жұмысы арқылы дамытудың педагогикалық негіздері. Пед.ғыл.канд.дисс. – Алматы. 1999. 149б.
32.Мұқанов М. Жас және педагогикалық психология. Алматы. 1982. 247б.
33.Темірбеков А., Балаубаев С. Психология. – Алматы, 1996. 230б.
34.Жарықбаев Қ. Психология. Алматы. 1993. 272б.
35.Алдамұратов Ә. Жалпы психология. – Алматы. 1996. 224б.
36.Қоянбаев Ж.Б., Қоянбаев Р.М. Педагогика. Астана. 1998.387б
37.Тәжібаев Т. Жалпы психология. Алматы. 1993. 238 б.
38.Қаламқалиев М.Қ. Мектеп оқушыларын еңбекке баулудағы техникалық шығармашалықты дамытудың педагогикалық негіздері. Пед.ғыл.канд.дисс.. – Алматы. 1998. 154б.
39.Бұзаубақова К. Жалпы білім беретін мектептерде сабақтан тыс жұмыстарды өткізу барысында оқушыларға экологиялық білім берумен табиғатты қорғауға тәрбиелеудің педагогикалық негіздері.Автореф. Тараз. 1997. 22 б.
40.Байназаров Р.Б. Воспитание познавательной активности учащихся в процессе. Внеклассной работы. – Алматы. Мектеп. 1984. 71с.
- Ешимханов С. Оқушыларға әскери патриоттық тәрбие беру. – Алматы. 1991. –27б.
- Үйгенески А. Шығармалары. /Бес ғасыр жырлайды атты жинақта/. – Алматы. 1989. 1-2 том.
- Құдайбердиев Ш. Үш анық. – Алматы. Қазақстан және Ғақлия ғылыми әдеби орталығы. 1991. 78б.
- Аймауытов Ж. Психология. – Алматы. 1995. 135б.
- Основные вопросы начального обучения. /Под.ред.А.С.Пчелко. М.: АПН РСФСР, 1963, 98б.
ТАҚЫРЫБЫ: БАСТАУЫШ СЫНЫП ОҚУШЫЛАРЫНЫҢ ТЕХНИКАЛЫҚ ШЫҒАРМАШАЛЫҚ ҚАБІЛЕТІН
ҚАЛЫПТАСТЫРУ
мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1. Бастауыш сынып оқушыларының техникалық шығармашылық қабілетін дамытудың
теориялық
негіздері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
.
1.1 Техникалық шығармашылығын қалыптастырудың педагогикалық
мүмкіндіктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ...
1.2. Бастауыш сынып оқушыларын техникалық шығармашылық қабілетін
қалыптастытыру педагогикалық міндет ретінде ... ... ... ... ... ...
2. Бастауыш сынып оқушыларының техникалық-шығармашылық қабілетін
қалыптастыру әдістемесі және
мазмұны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.1 Кіші мектеп жасындағы оқушылардың техникалық шығармашылығын
қалыптастыру
жағдайы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ...
2.2 Бастауыш сынып оқушыларының қазіргі жағдайда техникалық шығармашылық
қабілетінің
жағдайы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2.3 Бастауыш сынып оқушыларының техникалық шығармашылығын қалыптастыру
тәжірибесі ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ..
3.
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ..
4. Пайдаланылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
К і р і с п е
Зерттеудің өзектілігі бастауыш сынып оқушылары бойындағы техникалық
мүмкіндіктердің дамуына өз уақытында бағыт-бағдар беру қажеттілігіне
байланысты. Қазіргі таңдағы нақты жағдайларда болжам жасау, еркін таңдау,
өз орнын анықтау сияқты компоненттерді күшейту негізінде әлеуметтік және
заттық дүниедегі негізгі қатынастар өзгере түсуде. Қалыптасқан жағдайда
бастауыш сынып оқушыларының қоршаған дүниедегі объективті құндылықтарға
бағдарлануы, өткен және қазіргі оқиғаларға бағдарлануы, мүмкіндіктері мен
қабілеттерін өз мерзімінде анықтап, кейінен белгілі бір шығармашылық
түріне түзеуі күрделі мәселе болып табылады.
Мұның өзі өмірде жаңа педагогикалық ой тудырып, сұранысы мен
тұлғаның өзін-өзі іске асыруына жауап бере алатын қошымша білім берудегі
оқу-тәрбие үдерісін құруды талап етеді. Бағдарлау үдерісінің педагогикалық
мән-жайы қоршаған ортаның шындығын ересек адамдармен
қарым-қатынас жасау арқылы өзін-өзі тануға, өскелең адамды қарастырады.
Бұл бағытта ересектер балаларға мақсатты көмек беріп отырады. Бағдарлау
үдерісі техникалық бағыттағы үйірмелерде тікелей шығармашылық қызмет
барысында іске асырылады, техникалық шығармашылыққа бағдарлану үдерісі
үйірмелердегі дәрістер шеңберімен шектеліп қалмайды, оған қазіргі
ақпараттық техналогиялардың дамуы ықпал етеді.
Бір атап өтерлік жағдай, ғылымда бастауыш сынып оқушыларын техникалық
шығармашылыққа бағдарлау мәселесін қою мен шешуін қажетті білімдер жиынтығы
бар. Мұның өзі балалардың техникалық шығармашылығымен байланысты ғылыми
әдістерде теориялық, тәжірибелік әдістемелерде көрініс тапты балалардың
техникалық шығармашылық әдістемесі шығармашылық қызметке психологиялық
талдау жасау негізінде Я.С.Виготский, А.Н.Леонтьев, С.Л.Рубинштейн
әзірленді; теориялық турғыдан ресей психологиясы қабілеттер мен
дарындылық саясында маңызды зерттеулерге ие Д.Б.Багоявленская,
Н.С.Лейтис, Б.М.Теплов техникалық шығармашылықтың пайда болуы мен
дамуының тарихи - педагогикалық тәжірибесі техникалық шығармашылықтың
мазмұны мен бағыттары мәселелеріне бағдарлануға мүмкіндік береді. Елімізде
психолог М.Мұқанов, Темірбеков, Балаубаев, Қ.Жарықбаев, Ә.Алдамұратовтың
еңбектерінде көрсетілген. И. Н. Андрианов, И. И. Волков, В. А. Горский, А.
Н. Журавлева, Д.М.Комский, Ю.С.Столяров бағдарлану үдерісі тұлғаның қоғам
құндылықтарына қарай көтерілу үдерісі ретінде берілген: Т.К.Ахаян,
А.В.Кирьяков, А.Н. Тряницына: бағдарлау әдісінің маңызы білім беру, кәсіп
шығармашылыққа бағдарлаудың озық идеяларын талдау жолымен ашылады
(З.И.Васильевва, Е.С.Заир-Бек, Е.И. Казакова: бағдарлау үдерісінің
операциялық жаға ізденіс жүргізу, бағалау, таңдау және бейнелеу
механизмдерінің келісімді әрекетімен қамтылады А.Е.Голомшток,
Т.Н.Громова, А.И.Крьякова, С.А. Коваль, Р. Тидикас: техникалық
шығармашылықтан балаға әсер етуінің эмоциялық жағын, қабылдаудың
эмоциялылығын, қарым-қатынас саласындағы эмоциялық-адамгершілік
қатынастарда - осы үдерістердің маңызын К.Д. Радина, Т.Рибо, А.П. Тряпицына
ашып көрсетеді. Адамды әрекет жасауға жұмылдыратын білімін, көзқарастарға
деген эмоциялық-құнды қатынастар Т.К.Ахаянның көзқарастары теориясында
бейнеленген. Бағдарлау деңгейлерінің педагогикалық аспектілер Р.Б. Перри,
Г.И.Щукина: мен бағдарлау үдерісіне қажет жағдайлар К.Ю. Бабанский, Э.А
Галубева, А.Маслоу, Н.Ф.Талызина: анықталды педагогпен оқушының өзара
қатынасының сипаты айқындалды З.И. Васильев, Н.Ф. Радионова, С.А.Расчетина:
оқушылардың кәсіби бағдарлану тәжіриебесі зерттелінді А.Д.Сазонов,
М.Н.Скаткин, Н.Д.Чернешенко. Бастауыш сыныпта балаларды еңбекке баулуды
О.Сатқанов, Райымжанов, Оралбекова, С.Қаңтарбаевтың еңбектері бар. Жалпы
мектептегі оқушылардың техникалық шығармашылығын қалыптастыру
Қаламқалиевтің еңбегінде зерттелген.
Педагогика және психология ғылымында түрлі көзқарастардың тұрғысымен
балалардың техникалық шығармашылығына арналған қажетті білімдер жетерлік,
алайда бастауыш сынып оқушылары үшін қолданалынатын техникалық
шығармашылық термині өте сирек кездеседі. Осы жас ерекшелігіндегі
оқушылар үшін бастапқы техникалық модельдеу ұғымын қолдану қабылданған.
Бұл ұғым бастауыш сынып оқушыларының техникалық шығармашылықтағы мазмұнына
сәйкес келмейді. Бастауыш сынып оқушыларын түрлі техникалық шығармашылық
бағыттарына тікелей бағдарлауға арналған нақты бағдарлама жоқ, дегенмен осы
балалардың бойында кейіннен олардың өмір жолын анықтайтын жарқын әсерлермен
барлық ғалымдардың негізі қалана бастайды. Бұл жаста бала әлі де болса
ақпаратпен жеткілікті түрде үстемеленбейді, демек мұғалім, психолог
және ата-аналар үйірмелердегі сыныптан тыс сабақтар арқылы баланың
қабілеттері мен мүмкіндіктерін өз уақытында анықтай алады, қоршаған ортада
әлеументтенуіне жол ашады. Мәселенің өзектілігі осы зерттеудің
тақырыбын Бастауыш сынып оқушыларының техникалық шығармашылығын
қалыптастыру (еңбекке баулу үрдісінде) деп анықтады.
Зерттеудің нысаны: Балалардың техникалық шығармашылық бағдарлану
үиірмелері.
Зерттеу пәні: Техникалық бағыттарға балалардың үйірмелерінде
бастауыш сынып оқушыларының шығармашылыққа бағдарлану үдерісі.
Зерттеудің мақсаты: техникалық бағыттағы үйірмелерде бастауыш сынып
оқушыларын шығармашылыққа бағдарлауда теориалық тұрғыдан негіздеу мен
тәжірибе ретінде іске асыру.
Зерттеу міндеті:
- Балалардың техникалық шығармашылығы үйірмелерінің пайда болуы мен
дамуына тарихи-педагогикалық сипаттама беру.
- Бастауыш сынып оқушыларының бастапқы техникалық шығармашылық
үйірмелеріне қатысуға бағдарлау деңгейін анықтау.
- Бастапқы техникалық шығармашылық үйірмелері бастауыш сынып оқушыларын
шығармашылыққа баулитын жағдай құру.
Қойылған мінденттерді шешу үшін біздің тарапымыздан зерттеу
әдістерінің кешендері пайдаланылды: филасофиялық , әлеуметтану және
психалогия-педагогикалық әдебиетке, бағдарламалық-әдістемелік және
құжаттарға, мектеп пен балалардың техникалық шығармашылық орталығы және
қала көлемінде техникалық шығармашылыққа бағдарлаудың педагогикалық және
әкімшілік тәжірибесіне теориялық тұрғыдан талдау жасау; бастауыш сынып
оқушыларын техникалық шығармашылыққа бағдарлау бағдарламасын модельдеу;
бағдарлау үдерісінің даму динамикасын реттеуге мүмкіндік беретін
бақылау; сауалнама жүргізу, тестілеу, сұхбаттасу, байқау деректерін
нақтылау үшін интервью алу; шығармашылық қызмет өнімдеріне талдау жасау;
статистикалық өңдеу әдістері; монографиялық сипаттамалар әдісі.
Зерттеудің болжамы: біздер техникалық шығармашылық үйірмелері
бастауыш сынып оқушыларын шығармашылық қызметке бағдарлаудың бастапқы
сатысы болып табылады деп қарастырамыз, ол үшін келесі түрдегі жағдайлар
жасалуы қажет:
- бастауыш сынып оқушылары мен олардың ата-аналарынан сұрастыру,
отандық және шетелдік педагогика ғылымы мен тәжірибесінің жетістіктерін
ескеру арқылы құрастырылған білім бағдарламасынан болды.
- кезеңділіктің (ақпарат, бағалау, әрекет) бағдарлау үдерісінде
сақталуы.
Зерттеудің практикалық маңыздылығы:
-бастауыш сынып оқушыларын шығармашылыққа бағдарлау үдерісін
ұйымдастыру кезінде ғылыми негізделген ұсыныстар берілді:
- бастапқы техникалық шығармашылық арқылы бастауыш сынып оқушыларын
шығармашылыққа бағдарлау диагностикасы әзірленді.
- бастапқы техникалық шығармашылық үйірмелерінде бастауыш сынып
оқушылары түрлі шығармашылық сабақтардың мазмұнын әзірлеу.
1. Бастауыш сынып оқушыларының техникалық шығармашылық қабілетін
дамытудың теориялық негіздері
1.1 Техникалық шығармашылығын қалыптастырудың педагогикалық мүмкіндіктері
Қазақстан Республикасының алдында тұрған әлеуметтік-экономикалық
міндеттерінің аса күрделілігіне қарамастан, оның егеменді мемелекет ретінде
қалыптасуының сипаты, халықтың рухани, адамгершілік көзқарастары жастар
арасындағы тәрбиеге байланысты. Ал, ұрпақ тәрбиесі Қазақстанда өтіп жатқан
реформалар мен ғылыми-техникалық прогрестің алғы шарттарының бірі.
Бүгінгі кезеңде егемен елімізде жалпы орта білім беретін мектептегі
тәрбие жұмысын қазіргі заман талабына сай ойдағыдай ұйымдастыру және
демократияландыру мәселесі – жалпы, ұлттық, бүкіл халықтық, мемлекеттік
деңгейде жұмыла көтеруді қажет ететін аса маңызды мәселе болып саналатыны
белгілі жайт.
Ел президенті Н.Назарбаев “Қазақстанның болашағы – қоғамның идеялық
бірлігінде” атты еңбегінде біздің елімізде оқушыларды дүниеге ғылыми
көзқарасын қалыптастыру оларды оқытудың, тәрбиелеудің және жетілдіріп
дамытудың бөлінбес бір бөлігі мектептегі бүкіл оқу жылдары бойында жүзеге
асырса дұрыс болатындығын, ол оқушлар арасындағы сабақтан тыс тәрбие
жұмыстарында жүзеге асырылуы тиіс екендігін атап көрсетті. [1]
Техникалық шығармашылық мәселелерімен айналысқан ғалымдардың
(П.Н.Андрианов, И.П. Волков, В.А. Горский, А.П. Журавлева, В.В. Колотилов,
Ю.К. Столяров) еңбектерін зерттей отырып, біздер балалардың техникалық
шығармашылығы – қызмет түрі болып табылады, оның нәтижесінде пайдалы әрі
жаңашыл белгілерге ие нысандар құрылған деген пікірді қолдаймыз. Жаңалық
бұл жағдайда объективті және субъективті болуы мүмкін, яғни тек баланың өзі
үшін ғана жаңалық болады.
Ю.К. Столяровтың пікірінше Техниналық шығармашылық дегеніміз –
оқушыладың кәсіби бағдарының қызметтік құралы болып табылады, өйткені
балалық және жасөспірім шақтағы қызығушылық кейіннен мақсатқа ұласып
жатады(188.5б.).
Балалардың шығармашылығының дамуына түрлі тарихи кезеңдерде мән
беріліп келді, бірақ ол негізінен түрлі балалар мекемесінде қол еңбегі
болып келді.
Еңбек тәрбиесі және политехникалық оқыту анықтамаларында Ресейде
қол еңбегі мектептерінде 1884 жылдан бастап енгізіле бастады. Еңбек
оқушының алғашқы қалыптасу кезеңіндегі еңбекке оқытудың танымал педагог –
насихатшылары Уно Цигнеус пен К.Ю. Цирулдің есімдерімен байланысты деп
көрсетілді.
Олар балаларды еңбек заттарымен, олардың қасиеттерімен және
құралдардың құрылымдарымен таныстыру қажеттілігін атап көрсетті, мұның өзі
тиімді тынығуға мүмкіндік беретін білім, икемділік және дағдыларды
береді.(180.б.399).
Біздің жүргізген зерттеуіміз барысында жалпы шығармашылық және
балалардың техникалық шығармашылығы мәселесімен айналыстын ғалымдардың
жұмыстары, сондай–ақ Ресейде балалардың техникалық шығармашылығымен
байланысты материалдар мен құжаттар реттелді (П.Н. Андрианов, Б.Т.
Журавлева, Н.С. Лейтис, Ю.С. Столяров). Біз зерттеген жұмыстар балаларды
техникалық шығармашылыққа өз уақытында бағдарлау қажеттілігін көрсетеді.
Тарихи материалдарға жасалған талдаулардың көрсетуінше, балалардың
техникалық шығармашылығының 80 жылдық тарихында оқушыларды техникалық
шығармашылыққа бағдарлау әр түрлі болғанын көрсетеді.
КСРО Халыққа білім беру ісі құжаттар жинағының деректері
бойынша, 20 жылдардың басында балалардың өмірінде алғашқы еңбек кітапшалары
пайда болды, олар балалар үйлерінде құрала бастады. Осы үйірмелерде жас
техниктер тұрмыстық сипаттағы заттарды жасай бастады, оларды жетілдіруге
ұмтылды. Мұның өзі балалардың техникалық шығармашылығына бастау
берді.(133б.31).
П.Н. Андрианов, В.А Горский, Ю.С. Столяров сияқты балалардың
техникалық шығармашылығы саласындағы теориялар мен тәжірибелер ғалымдар
балалардың техникалық шығармашылығын кезеңдеу мәселесімен көптеп айналысты.
Осы ғалымдар тарапының бөліміне дәуірлер саны тым ұлғайтылып жіберілгендей
болып көрінеді.(П.Н. Андрианов – 9 кезең, Ю.С. Столяров – 12 кезең). Тарихи
материалдар және құжаттармен танысу арқылы біздер Ресейде балалардың
техникалық шығармашылығының қалыптасуы мен дамуын 4 кезеңге бөлуге
мүмкіндік алдық.1 кезең (1921 – 1941 жж.). Тарихи материалдар мен
құжаттарды, атап айтқанда: үкімет қаулылары мен БЛКЖО ОК материалдарын
зерттеу біздерге оқушылардың техникалық шығамашылыққа бағдарлануы дамуының
бірқатар себептерін көрсетуге мүмкіндік берді:
- кеңес өкіметінің орнауы;
- елдің электірлендірілуі;
- өнеркәсіптің қарқынды дамуы;
- мектептен тыс білім беру жүйесінің пайда болуы;
- бағыттарды, формаларды, әдістерді іздестіру;
- оқушыларды техникалық шығамашылыққа баулу тәсілдерін іздестіру. 2 кезең
(1941 – 1958 жж.). КСРО Халыққа білім беру ісі жинағында ұсынылған
балалардан техникалық шығармашылығы бойынша материалдар мен құжаттарды
зерттеу арқылы біздер 1945 – 1958 жылдар аралығын, яғни соғыс және соғыстан
кейінгі мектептен тыс білім беру жүйесінің қалыптасу жолдарын ерекше кезең
ретінде бөлу қажет деп санаймыз, өйткені бұл кезеңде техникалық
шығармашылық мазмұнына өзгерістер енгізілді. 3 кезең - (1958 – 1990 жж.).
Түрлі тарихи сәттердегі балалардың техникалық шығармашылығына зерттеу
жөніндегі ғалымдардың еңбектеріне сүйене отырып, біздер үшінші кезеңді 1958
– 1980 жылдар арасындағы кезең ретінде болу қажет деп шештік. Осы кезеңді
бөліп көрсетуге мыналар негіз болып келеді:
- ғылым мен техниканың дамуындағы табыстар;
- мектептен тыс мекемелердің материалдық базасын нығайту; 4 кезең -
(1990 жылдар мен қазіргі уақыт). 90 жылдары жүргізілген В.А.Горьскийдің
зерттеулері балалардың техникалық шығармашылығы қалыптасуының төртінші
кезеңін балалардың техникалық шығармашылығындағы жұмыс бағыттарын,
формаларын, әдістерін жетілдіру кезеңі ретінде көрсетуге мүмкіндік береді.
Бөлінген кезеңдерге қысқаша сипаттама берейік.
Техникалық шығармашылықтың алғашқы қалыптасу кезеңі Ресейде өтіп
жатқан тарихи оқиғалармен, атап айтсақ бүкіл елдің электрленуімен
байланысты – бұл В.И.Ленин ұсынған алғашқы ғаламат міндет болып табылады.
1921 жылы Тула қаласында №37 теміржол мектебінде алғашқы электротехникалық
үйірме жұмысын бастады, ол мектептің 20 оқушысын біріктірді. Жас
электротехниктердің үйірмелері нағыз алғашқы техникалық үйірмелер болып,
техникалық шығармашылық элементтері бар, балалардың техникалық өнерін
ұйымдастыруға негіз болады (В.А.Горский).Авиацияның дамуы, А.С.Попова,
азаматтық соғыстың аяқталуымен, балалардың пионер ұйымының 1992 жылы
құрылуымен байланысты тарихи оқиғалар – мұның өзі балалардың техникалық
шығармашылығын дамытуға қуатты ынта әкелді.
1917 – 1973 жылдардағы КСРО халыққа білім беру ісі құжаттар
жинағының көрсетуінше, 1929 жылы Халкомағарту жүйесінде Н.К.Крупскаяның
басшылығымен мектептен тыс жұмыс жөніндегі кеңес ұйымдастырылды, ол
жергілікті орындарды мектептен тыс мекемелердің қызметін үйлестіру және
басқарумен, білім органдарына ұйымдастыру - әдістемелік көмек көрсетумен,
озық тәжірибесін таратумен , мемлекеттік және қоғамдық ұйымдарды мектептен
тыс жұмысқа тартумен айналысты.(138.т.б.5).
Балалардың техникалық шығармашылығын дамытудың алғашқы
сатысындағы жұмыстың негізгі формасы – үйірме болды. Сондай–ақ үйірмелермен
қатар көрме , байқау түріндегі бұқаралық іс–шаралар сияқты жас техниктермен
жұмыс істеу формалары таралды. Бүкілодақтық пионерлер слетінің жұмыс
барысында оқушылардың бүкілодақтық техникалық шығармашылық көрмесі ашылды.
Балалардың техникалық шығармашылығы саласында электротехника,
радиотехника және авиомоделизм жетекші бағыттар болды. Сондай–ақ енді
балалардың техникалық шығармашылығының жаңа түрлері туындады.
Конструкциялардың әзірленуі, қолдан автомабильдер құрастыру бастау алды.
Оқушылардың мұндай түрдегі шығармашылық түрі эксперименттік –
конструкторлық бағытты иеленді, өйткені оқушылар керемет машина үлгілерін
жасай бастады.
20 жылдардың соңында балалардың техникалық шығармашылығында
қызметтің бірнеше түрі бөлініп шықты.
- модель түрінде жай және таныс заттарды жасау: электр қоңыраулары, стол
шамдары, трамвай модельдері. (Негізінде, бұл жұмыстар қоршаған орта
заттарын зерттеу мен оны қайта жасауға байланысы жүргізілді);
- танымдық – зерттеу. (Оқушылар түрлі приборларды, электр моторларының
схемалық модельдерін жасайды);
- өнертапқыштық (жас техниктер өз модельдерінен электрдің жаңаша
қолданылуын табуға тырысады. Мәселен, электрлі автобустың және су
троллейбусының моделі).
- нәтижелі, қызықты, қиялдар туындайтын қолдан жасалған модельдерге
сүйену (Ю.С.Столяров). 70 жылдары жас техниктер автоматикамен, радиомен
басқарылатын құралдар моделімен, ұшақ модельдеріне реактивті құрастырыла
бастады (Д.М. Комский). 1970 жылдардан бастап жаңа формалар пайда бола
бастады – техникалық мамандықтарға балалар темір жолдарындағы, балалардың
теңіз порттарындағы еңбек қызметіне балаларды тікелей тарту арқылы баулу,
приборлар мен көрнекі оқу құралдарын жасауға ерекше зор көңіл бөлінді
(В.А.Горский).
Техникалық шығармашылықта олимпиада сияқты жұмыс формасы пайда
болды (Ю.С. Столяров). Техникалық шығармашылық үйірмелерінде сабақ
өткізудің әдістемесін анықтау бойынша алғашқы маңызды қадамдар 1936 жылы
орталық балалар техникалық станциясы өтінішімен жасалды. Осы мақсатта
балалардың техникалық шығармашылығының тақырыбын әзірлеу мен жасауға
қатысатын ғалымдар шақырылды. 1936 жылы желтоқсанда БЛКЖО ОК жас
техниктердің үйірмелері бағдарламасы туралы мәселе бойынша жиын өткізді.
Жиында алғаш рет жас техниктердің үйірмелеріне айқын жіктеме жасалды,
үйірме жұмысын ұйымдастырудың жолдары педагогикалық тұрғыдан негізделді.
Жас техниктердің жас ерекшеліктеріне жауап беретін әрі сатылы –
бағдарламалап жұмыс мазмұнын қамтамасыз ететін үйірмелердің келесі үш
негізгі түрі белгіленді:
- жаңадан бастаған оқушылардың үйірмелері;
- жоғары типтегі үйірмелер;
- еркін тақырыптағы үйірмелер.
Әр үйірме түріне керегі жеке бағдарлама жасау қажет деп танылды.
Сабаққа бөлінген барлық уақыттың 75–80%-ын құрайтын тәжірибелік жұмыс
барлық үйірмелердің негізін құрайды деп белгіленді. Үйірмелерде дәріс
өткізудің әдістемесі эксперименттеудің техникалық сауаттылығы, модельдеуді
әрлеу мәдениетін, ғылыми – техникалық әдебиетінен жұмыс істеуді қарастыруы
тиіс (56.б. 46-49). Әдістемелік қондырғылар үйірме жұмысының алдыңғы
барлық тәжірибелерін талдау және қорғау негізінде жасалды. Кейіннен олар
(әдістемелік қондырғылар) дамытылды әрі жетілдірілді, алайда қызметтің
негізгі бағыттары көптеген жылдар бойына өз маңыздылығын сақтап келді.
Балалардың техникалық шығармашылығы мазмұнында көптеген қолөнер
элементтері қалап қойды, мұнда барлық үйірме сабақтары жұмыстың қарапайым
икемділіктері мен дағдылары меңгерілді. Мұның өзі техникалық шығармашылық
үшін тым аз еді.
Балалардың техникалық шығармашылығының қарқыны мен
қажеттілігінен біршама кейін қалып отырды, мұның өзі өз ісіндегі
бағдарлылықтың ретсіздігімен, мектеппен байланыстың нашарлылығымен
түсіндіріледі.
Мектепте еңбекке оқытуды алып тастау көптеген техникалық үйірме
басшыларының бағыт – бағдарын бұзып, мектепте техникалық шығармашылық
үйірмелерін ұйымдастырудың дұрыстығына күдік келтірді.
Соның салдарынан балалардың техникалық шығармашылығы сапалы
жоғары деңгейге көтерілуін жалғастыра отырып, өзінің тақырыбын
байытқанымен, сандық өсуін тоқтатты. Сабақтар пионерлер үйі мен балалардың
техникалық станцияларында ғана өткізілді. Мұның өзі техникалық
шығармашылықпен айналысатын оқушылардың санына әсер етті. 1937 жылы БЛКЖО
ОК бастамасымен мектептен тыс мекемелер алдында Жұмыста түбірлі жақсарту,
орын алған кемшіліктерді жою, еңбекке тәрбиелеуді және техникаға
қызығушылықты күшейту қажеттілігі туралы мәселе қойылды.(172.т.2.б. 143).
1940 жылдың желтоқсанында Бүкілодақтық СЮТ директорларының,
пионерлер сарайы мен үйлері техникалық бөлімдерінің мүшелері жиыны өтті.
Жиында техникалық үйірмелер мен жас техниктер станцияларының қызметіне
терең талдау жасалды, жақын арадағы мақсаттар мен міндеттер белгіленді. Жас
техниктермен мектептен тыс және сыныптан тыс жұмыстардың мақсаты мектептің
маңызды міндеттерінің бірі – еңбек ете білетін, техниканы меңгерген адамдар
тәрбиелеуге ықпал ету ретінде анықталды. Жас техниктердің жұмысын өзіне-өзі
қызмет көрсету және оқушыларды болашақта тәжірибелі еңбекке дайындау
талаптарына бағындыру қажет. Оқушылардың техникалық шығармашылығы еңбекке
тәрбиелеу және еңбек дағдыларына бөліп беруі тиіс. Жиында еңбек
дағдыларының қажетті минимумы әзірленді, ол жас техниктердің барлық
үйірмелерінде меңгеру үшін ұсынылды. Қызмет жүргізу құқығын жойылып
кетпеген қолөнер үйірмелері иеленді. Олардың рөлі оқушыларды училищелер
мен еңбек резервтері жүйесіндегі мектептерге түсуге бастапқы дайындаудан
көрінеді. Жалпы ортақ пайдаға негізделген еңбек ерекше маңызды тәрбие
факторына айналды. Жас техниктердің ізденістік сипатына айналды. Жас
техниктердің ізденістік сипатына көңіл бөлінеді (КПСС в резолюциях създов)
(97.т.б.147). Зерттеу нәтижесінде біздің тарапымыздан мына жағдай
белгіленді: Елімізде балалардың техникалық шығармашылығының алғашқы кезеңі
– бұл оқушылардың техникалық шығармашылығындағы техникалық қызметтің
негізгі түрлерін орнату кезеңі.
Материалдарды, құжаттар мен материалдарды зерттеу келесі түрдегі
қорытынды жасауға мүмкіндік берді.
- біріншіден – осы тарихи кезеңге балалардың техникалық шығармашылығының
пайда болуы және қалыптасуымен байланысты өзгерістер тән. Пионер ұйымдары
мен отрядтары негізінде техникалық шеберханалар мен үйірмелер
ұйымдастырылуда. Клубтар, пионерлер үйлері құрылды, техникалық
үйірмелерге басшылық жасау үшін қоғамдық қызметкерлер арасынан
қамқоршылар пайда болды.
екіншіден – осы кезеңде балалардың техникалық шығармашылығының мазмұны
мен формалары еңбекке оқыту жене техникалық әуесқойлық барысында
дамытылды. Жаңа қоғамдық құрылыс ретінде туындаған және политехникалық
білімнің бір формасы ретінде пайда болған осы бір әлеуметтік –
педагогикалық құбылыс жас техниктер қозғалысын өзіндік бір жүйе ретінде
құруға алғышарт болды. Мұнда балалардың техникалық станцияларын құру
техникалық шығармашылықтың барынша айқын мазмұн мен формаға ие болуын
мүмкін етті.
Бастауыш сынып оқушылары үшін бастапқы техникалық модельдеу ұсынылды,
мұнда балалар қағаздан модельдер жасаумен айналысты. Сондай-ақ олар үшін
бастауыш сыныптағы еңбекке тәрбиелеу бағдарламасының Техникалық модельдеу
тарауы да ұсынылды.
Балалардың техникалық шығармашылығы бойынша тарихи-педагогикалық
материалдарды зерттеудің көрсетуінше, осы кезеңде бастауыш сынып
оқушыларының техникалық модельдеуі деп, берілген өлшеулеріне сай ешбір
өзгеріссіз нысандарды дәлме-дәл көшірмелеу ұғынылды. Сондай-ақ бастауыш
сынып оқушылары техникалық нысандарды модельдей отырып, түпнұсқаны сақтамай
оған мардымсыз болса да аздап өзгерістер енгізіп отырған. Яғни олар
құрастыра отырып, өз жандарынан ой қосып келген (П.А.Адрианов,
М.А.Галагузова). Сөйтіп балалардың техникалық шығармашылығы дамуының осы
кезеңінде бастапқы техникалық модельдеу үйірмелерінің қызмет мазмұны түпкі
міндетіне сәйкес болмады. Бастапқы техникалық модельдеу үйірмелері
қызметінің негізгі мақсаты бастауыш сынып оқушыларының тынығуы мен ой
өрісін дамытуды ұйымдастыру болды. Бастауыш сынып оқушыларын нақты бір
шығармашылық түріне бағдарлау мәселесі орын алған жоқ .
Балалардың техникалық шығармашылығының пайда болуы мен дамуына
арналған тарихи-педагогикалық материалдар мен құжаттарды зерттей отырып,
сондай-ақ біздің зерттеуімізге байланысты түрлі көзқарастарды жалпылама ала
отырып, келесі қорытындыларды жасады:
- Оқушылардың техникалық шығармашылығы – бұл балалардың қызметі. Мұнда
балалар техника әлеміндегі білім, икемділік және дағдылармен байланысты
түседі.
- оқушылардың техникалық шығармашылығы өзіндік ерекшелікке ие және ол
балалардың жасы мен жеке ерекшеліктеріне байланысты болып келеді.
- оқушылардың техникалық шығармашылығының мақсаты мен міндеті өзгеріп
отырды. Алдымен техникалық үйірмелердің міндетін танытуды ұйымдастыру,
содан соң қоғамдық пайдалы мақсаттар мен міндеттер алдыңғы орынға
ұсынылады.
- оқушылардың техникалық шығармашылығы құрылған қағидалар мемлекеттік түрлі
даму сатысындағы мемлекеттік саясатпен анықталды, ерікті-мәжбүрлі
таңдаудан бастап толық еркін таңдауға дейін болды, техникалық шығармашылық
дамуының барлық кезеңдерінде баланы дамытуға жағдай жасалды.
- еріктілік қағидасы жетекші ретте қалды.
- оқушылардың техникалық шығармашылығы өз дамуының бірнеше кезеңдерін
бастан кешірді.
Техникалық шығармашылықтың әрбір даму кезеңінде жаңа қызмет
бағыттарымен байып отырды: оқушылардың техникалық шығармашылық қызметі
бағытының мазмұны мемлекеттің мүдделері және сұраныстары арқылы анықталып
отырды.
1.2. Бастауыш сынып оқушыларын техникалық шығармашылық қабілетін
қалыптастытыру педагогикалық міндет ретінде
Белгіленген мәселе тұрғысында оқушыларды әлеуметтік-маңызды құндылықтарға
бағдарлау үдерісі тұлғаның қоғам құндылықтарына көтерілу үдерісі ретінде
берілуі мүмкін (Т.А.Ахаян, А.П.Тряпицына, А.В.Кирьякова).
Бір атап өтерлік жағдай, ғылымда педагогикалық міндетті қою мен шешуге –
бастауыш сынып оқушыларын техникалық шығармашылыққа бағдарлауға қажетті
білімдер жиынтығы бар.
Педагогикалық тұрғыдан алғанда бағдарлау әдісінің маңызы А.В.Кирьякова,
А.В.Сарже, В.А.Комаров, Е.И.Казакова, Л.А.Лапочкина, Е.А.Набиев,
Л.В.Даниленко сияқты ғалымдардың жұмыстарында жетекші идеяларына талдау
жасау арқылы ашылады. Аталған ғалымдар бағдарлау ұғымын түрлі
аспектілерде қарастырады: қажеттіліктерді асқақтатудың диалектикалық заңы
негізінде тұлғаның қоғам құндылықтарына көтерілуі ретінде: интегралды
тұлғалық білім беру ретінде; оның қалыптасу үдерісі ретінде.
Зерттелуге жасалған талаптар кейбір теориялық ережелерді айқындауға
мүмкіндік береді: бағдарлау категориясының үш өлшемділігі (Е.И.Казанова)
және болжамдық компонент (Я.И.Лапочкина, Е.А.Набиев), мұның өзі адамның өз
дамуының, әсіресе, кәсіби дамуының келешегін көру қажеттілігі арқылы
түсіндіріледі.
Бағдарлауды үдеріс ретінде қарастыра отырып, мынаны атап кеткен жөн:
тұлғалық үдерістердің дамуында үйлесімді бірліктің ортақтылығы сақталады:
үздіксіз және үздікті. Барлық үздіксіздік жағдайының өзінде кез келген өнім
біріңғай үдерістің ішінде үздікті компонент болып табылады. Бағдарлау
үдерісі түрлі көзқарас тұрғысынан қарастырылуы мүмкін: элементтерден
құрылатын іс-әрекет ретінде (объективті жағы) және іс-әрекетті жасау тәсілі
ретінде (субъективті жағы). Педагогика үшін динамикалық әдіс маңызды, ол
баланың дамудағы жүріс-тұрысы мен іс-әрекетін зерттеуге мүмкіндік береді.
Осы тұрғыдан алғанда, бағдарлау кеңістікте, сондай-ақ уақыт ішінде
қозғалатын үдеріс болып табылады. Бағдарлау үдерісі өзінің кейінгі даму
жағдайын өзі жасайды, өзін-өзі алға жылжыту себебі қызметін атқарады.
Бағдарлау үдерісі бірқатар фазаларды танытады, мұны ғалымдардың көп жылдық
байқаулары мен мұғалімдердің тәжірибелік талдаулары растайды.
А.В.Кирьякова оқушылардың әлеуметтік – маңызды құндылықтарға
бағдарлануын зерттей отырып, келесі кезеңдік үдерісті белгіледі.
1- кезең–тұлғаның қоғам құндылықтарын меңгеруі, ол дүниенің құндылық
бейнесін жасайды. Осы кезеңде тұғаның барлық өмір тіршілігі саласында
құндылық бағдарлар қалыптасып дамиды. Бағдарлау үдерісінің осы кезеңінің
бөлшектенуіне көзқарастардың қалыптасу мәселесі бойынша жүргізілген
зерттеулер теориялық негіздеме болып табылады. (Т.А.Ахаян).
2- кезең – құндылықтарды меңгеру негізінде тұлғаны қайта қалыптастыру.
Бағдарлау үдерісі дамуының осы кезеңінде тұлға өзін-өзі таниды, өзіне-өзі
баға береді, Мен бейнесін таниды. Осы кезеңде бағдарлау үдерісі сандық
жағынан жаңа сипаттамаларды меңгереді: құндылықтарды қайта бағалау, оларды
деференциялау, тұрақтандыру. Мен концепциясы психологиялық теориясы осы
кезеңді негіздеуге теориялық тұрғыдан қызмет атқарады.
3- кезең – болжам, мақсатты айқындау, жобалау. Мұның өзі болашақтың
бейнесін қалыптастыруды қамтамасыз етеді. Үдерістің осы кезеңдерінде
тұлғаның құндылық бағдары шкаласын жүйлеу, келісу орын алады. Бағдарлау
үдерісі жаңа сипатқа ие болады (кеңістікті уақыттың үш өлшемділік, құндылық
бағдарлар мен өзіндік жаңа болашаққа бағытталды) - өмірлік келешегі
қалыптасады. Болжау теориясы үшінші кезеңнің теориялық негізі болып
табылады. (88,б. 46).
Бағдарлау үдерісі кезеңдерінің толғауы көптеген формаларға байланысты:
құндылық таным ауқымына, болжау жасау қабілетіне, өзіндік сананың тереңдігі
мен рефлексияға, оқушылардың мүмкіндіктеріне, т.б.
Оқушылардың бағдарлауын тұлғаның құндылықтарға өрлеу үдерісі ретінде,
құндылықтарды асқақтату үдерісі ретінде қарастыра отырып, зертеушілер
ізденіс, бағалау, талдау және проекция сияқты қызмет элементтерін
байланыстыру қажеттілігін көрсетеді, олар ізденіс қажеттілігін оятатын
бүкіл бағдарлау циклын қатамасыз етеді. Ол ізденіс нысанымен үйлесе отырып,
тұлғалық маңызға ие немесе проекция мақсатын анықтауы маңызды ретте осы
нысанды таңдау қажеттілігімен толыға түседі. Ізденіс, бағалау-таңдау және
проекция (кездескен нысан-құндылықты қайда? қашан? және не үшін
қажеттілігін анықтау) қажеттіліктерін өздігінше беру рәсімі тұлғаның
ақпаратты меңгеру (білімді),
ұғыну-бағалау (әсерлену) – таңдау (меңгеру) – және жаңа қажеттілікті құру
болып табылады. (А.В.Кирьякова).
Ізденіс оқыту әдісі ретінде анықталады (Я.И.Лернер, Н.М.Скаткин,
Ю.К.Бабанский), ол оқыту үдерісін қарқындандыру мен оңтайландыруды
қамтамасыз ететін ерекше функцияға ие, сондай-ақ оқушылардың танымдық
қызметін педагогикалық тұрғыдан дұрыс ұйымдастырады.
Гуманитарлық ғалымдар саласында ізденістік маңызын біздер И.Я.Лернердің
(тарих), Т.Г.Браженің (әдебиет) жұмыстарынан, өнертануға арналған
зерттеулерден, эстетикалық тәрбие конференцияларынан табамыз
(Б:М.Неменский, А.А.Мелик-Ташаев, Ю.М.Фохг-Бабушкин жене т.б.
Шығармашылықтың қажетті элементі ретінде ізденіске А.П.Тряпицина ерекше
көңіл бөледі, ол шығармашылықты тұлғаның маңызды күштерін дамыту механизмі
ретінде қарастырады. [212, б, 25].
Ізденіс тәрбие мәселелеріне арналған жұмыстарда да зерттелінеді
(З.М.Кротов, М.М.Ященко, З.В.Коваленко, Ф.В.Зарянова, С.А.Коваль,
Т.Г.Громова). Оқушыларды идеялық-адамгершілік тұрғыдан тәрбиелеу ісінде
қызыл ізшілдердің іздестіру қызметінің функцияларын анықтай отырып,
Ф.В.Зарянова мен М.Г.Казакина ізденіс мазмұны мен пәніне деген құндылық
қатынасты қалыптастырудағы оның маңызын көрсетеді.
Ізденісті әдіс ретінде қарастыра отырып, З.В.Коваленко мен М.М.Ященко
оны тәсілдер мен құралдар арқылы емес, нәтиже мен мазмұн арқылы ашып
көрсетеді, oқушылардың “қөзқарастарды дәлелдеу тәжірибесін” коммуникативті
еркіндігі, бастамашылдықты, өз бетінше әрекетшілдігі меңгеруіне көңіл
бөледі. Еңбекке деген шығармашылық қатынасын қалыптастыратын механизм
ретінде ізденістің маңызы мен функциясы Т.Н.Громованың жұмысында
көрсетілген.
Мақсатты айқындау, ақпараттандыру, бағалау іске асырылатын осындай
ізденістік қызметті ұйымдастырудың қажеттілігін С.А.Ковальдің зерттеуі
негіздейді.
Бұл жағдайда ізденістің бағалаумен, мақсатты айқындаумен жуықтасуы
арқылы қызмет дами түседі, ұлғаяды, ізденіс тұлғаның дамуын қамтамасыз
ететін біртұтас формаға айналады.
Ізденісте оқушылардың қажеттіліктерін арттыра түсу түрлі мүдделер мен
қажеттіліктерді қанағаттандыру есебінен (С.А.Коваль), сондай-ақ үдерістің
өзі есебінен жүріп отырады.
Бағдарлау үдерісінің механизмі ретіндегі ізденістің жетекші функциясы -
қабылдану кезінде назар аударылған нысан туралы білімді меңгеру
қажеттілігін ұғыну. Нысан немесе құбылыс туралы білімді меңгеруге деген
қажеттілік мәселені қоюдан, мәселені ұғынудан, “Мұны білу керек” деген
мақсат қойылымынан көрінеді. Негізінде, бұл – міндетті рәсімдеу болып
табылады. Ізденіс танымдық сипаттағы эмоциялармен таным үдерістерін байыта
түседі, “Мен мұны білуім керек” деген мотивті ұғындырады. “Білгім келеді”
және “білуім керек” деген сөздер қатар жүріп отырады.
Құндылыққа бағдарлауды қалыптастыру механизмі ретінде ізденістің маңызы
танымдық қызметтен айқын көрінеді, ол барлық қызмет түрлерінде де
кездеседі, бағдарлаудың барлық кезеңдерінде жұмыс істейді.
Бағдарлау үдерісінің механизмі ретінде бағдарлауды зерттеудің
педагогикалық маңызы мынада, бағалаудың айқындалған маңызы мен функциясына
орай шынайы үдерісте құндылықты меңгеру механизмі ретінде оның әрекетін
қамтамасыз етеді. Өйткені: “Құндылықтың объективті маңызын бағалау
үдерісінде ғана өзіндік бейнеге ие болады”. [81, б, 48].
Бағалау тұлғаның бойындағы тәуелділіктер мен құндылықтар негізінде
қалыптасады: затты, құбылыстарды, фактіні, “мен үшін”, “қоғам үшін” идеясын
тану (В.Брожик): сананың әрекет етуші субъектінің ішіне қарай жүгінуі
негізінде орнығады, яғни оның өзін-өзі тануға , өзін-өзі бақылауға , өзін-
өзі бағалауға, өзін-өзі байқауға деген қабілетіне үңілу арқылы қалыптасады.
Шығармашылық дегеніміз - өнімдерді жасау ғана емес, осы өнімдерге деген
қажеттілікті жасау.
Талдау, ізденіс және бағалаумен үйлесе байланысады, қалау ниеті және
проекцияның негізі ретінде, құндылықтарға бағдарлануға болжам жасау
механизмі ретінде саналады (А.И.Кирьякова).
Бағалау механизмі ретінде проекцияның психологиялық – педагогикалық
аспекті болжау мәселесіне арналған зерттеулер негізінде берілуі мүмкін
(Б.С.Гершупский, Е.И.Головаха, В.И.Загвязинский, А.И.Раев, Л.А.Регуш,
Г.С.Сухобская).Адам қызметінің жалпы құрылымына тән болжау барысының
күрделілігін атап отырып, зерттеушілер болжау, алдын-ала көре білу,
мақсатты айқындау, жобалау жолын бастауға – адамның еңбек қызметіне ие,
жалын маңызды негізі – болашаққа ие деп санайды. Оқушылардың техникалық
шығармашылыққа бағдарлау үдерісін зерттеуде, ғылымда жалпы қабылданған
білімді меңгеру кезеңдерінің бөлінісін ескеру қажет: қабылдау-әсерлену-
білімге деген құндылық қатынасынан біріккен тұжырымды қалыптастыру және
білімді жүйелеу.
Қабылдау – заттық дүние мен адамдардың тіршілігінің мазмұны мен
құндылықтарына қол жеткізу , олардың қатынастары шындық өмірдің түрлі
көріністерін сезімдік қабылдаудан басталады. Қабылдау адамға бірқатар
әсерлер, образдар береді. Сыртқы дүниесінің нақты сезімдік образдары -
әсерленуді, елесті, эмоциялық жанына қоректіретін “материал”. Қабылдау
нашар болса, құндылық сана мен оның біртұтас дамуы мүмкін емес. Өсіп келе
жатқан адам үшін көп қырлы әсерлер тәжірибесін, білімді нақты әсерлердің
мол қорын жинақтау адамдармен қарым-қатынас жасау арқылы алынатын дұрыс
(гуманистік) әсерлермен тең келеді. Ол бағдарланудың дамуының барлық
кезеңдері үшін, әсіресе, бастапқы кезең тұлғаның құндылықтарды меңгеру
кезеңі үшін зор маңызға ие. Елестің дамуы, оқушының оқу қызметінде әсерлену
тәжірибелерін жинақтауы құндылық бағдарлардың барлық қалыптасу
кезеңдерінде, өнер әлемінде, табиғатқа, мәдениет тарихындағы адамзат
тәжірибесіне деген құндылық қатынасын қалыптастыруда ерекше маңызды болып
келеді.
Алынған әсерлер өсіп келе жатқан адам бойында қанағатсыздық, қуаныш пен
мұң, асқақтау мен басылу сезімін тудырады. Білімді қабылдаудың эмоциялығы,
қарым-қатынас пен қызметтегі эмоциялық-адамгершілік қатынастары тұлғаның
құндылық бағдарларын қалыптастыруда сөзсіз маңызды рөл ойнайды.
Оқыту үдерісін арттыруға оқытудың эмоциялық әсерін зерттей отырып,
А.П.Тряпицина оқу үдерісінде көрінетін эмоциялардың функцияларын ажыратты,
олар таным үдерісіне деген құндылық қатынаста қалыптастыру заңдылықтарын
және сабақта өтілетін нақты материалдың мазмұнын меңгеруде өте маңызды. Бұл
- жаңа ұғымдарды қалыптастыру, танымдық міндеттерді шешу кезінде
эмоциялық нығайту тұлғаның білімді түсінікті түрде меңгеруіне ықпал етеді,
таңдану, масаттану сезімі енгізінде зерттелінуші фактіден, заңнан,
құбылыстан маңызды және маңызды емесін айырады. Оқушылардың оған деген
бағалау қатынасын меңгеруіне мүмкіндік береді. Эмоцияның эвристикалық
функциясы оқушылардың шығармашылық белсенділігін қалыптастыру кезінде
қажет. Оқушылардың оқу танымы үдерісіне дұрыс эмоциялық әсерлену
болмайынша, сенімді мотивтер – адам эмоциясына тән таным тіректері, білімге
талпыну, жұмыс қабілетін белсендіру функциялары пайда болмайды. Оқушылардың
пәнмен шұғылдануы көбірек қажет болуы мүмкін, өйткені ерін жігер
қасиеттерін дамыту белгілі шамада психологиялық көңіл-күймен анықталады.
Эмоцияның осы функциялық ерекшеліктері мұғалімнің назарында бола отырып,
оқудың табысты болуына ықпал етеді, оқушылардың бойында құндылық
бағдарларды қалыптастырады.
Оқу танымдық қызметке деген құндылық қатынастың дамуы оның сипатының
өзгеруіне байланысты: репродуктивті – атқарудан – репродуктивті –
ізденістік қызметке қарай. Оқушылар қызметінің өнімді, шығармашылық сипаты
жоғары даму деңгейлерінде жүріп отырады, мұғалімнен оқушыларды
репродуктивті қызметтен шығармашылық танымға көшіруге дайындаудың тиісті
жолдарынтаңдай алу талап етіледі. Оқушылардың оқу қызметінде танымдық
шығармашылық деңгейі неғұрлым жоғары болса , таным меңгерулуші білім
мазмұнына деген құндылық қатынас соғұрлым жоғары болады. Бұл заңдылық
Г.О.Кириллованың, А.П.Тряпицинаның, С.И.Старостинаның, А.А.Косолапованың
арнаулы зертеулерінде айқындалған. Адам қызметінің барлық түрлерінде
көрінетін тұлғалық маңыздылық пен шығармашылықтың өзара баюы қызметтің
интелектілік-операциялық және могивациялық- тұлғалық компоненттерінің
ажыралмас бірлігіне байланысты.
Қызметтің жаңа тәсілдерін меңгеру қажеттіліктерді қанағаттадыру
мүмкіндіктерінің артуына, дұрыс эмоциялардың пайда болуына әкеледі.Мұның
өзі өз кезегіне олардың қажеттіліктерін күшейте түседі, осы тұлғаның
құндылықтар сатысында жоғары орын иелеуін қамтамасыз етеді. Психологияда
(П.В.Симонов) тұлға дамуына арналған қажеттілік-ақпараттық әдіс
негізделген, мұнда қажеттіліктер саласына әсер ету келесі түрді иеленеді:
объектінің қажеттіліктерін қанағаттандырудың әлеуметтік құнды тәсілдері
туралы ақпаратпен қаруландыру , осы ақпаратпен қызметті байыту –
қажеттіліктер мен мотивтерді трансформациялау, жоғарылату, жандандыру.
Педагогикада жоғары деңгейлердегі танымдық қажеттілікке қызығушылық
таныту арқылы танымдық қажеттілікті дамытуға әсер етудің жолдары мен
тәсілдері қарастырылған маңызды зерттеулер (Г.И.Щукина, Ю.В.Шаров) бар.
Қызығушылықты құндылықтардың негізіндегі педагогикалық проблема
ретінде отырып қарастыра отырып, Г.И.Щукина былай деп тұжырымдайды, яғни
кез келген қызығушылық, егер ол әлеуметтік тұрғыдан өзінің мазмұны мен
бағыты бойынша пайдалы болып келсе,онда ол өсіп келе жатқан адам үшін зор
құндылық әкеледі, білімді және құндылықтарын меңгеру дәрежесі жоғары болып
келеді. Қызығушылыққа орай объективті дүние қандай да бір жағымен адамға
жуықтайды, адамның өмір сүруі үшін маңызды әрі құнды сипатта болады.
Қызығушылық оқушының рухани әлеуметін белсендіреді, қызметті жоғары
дәрежеге көтереді, қоршаған шындық өмірдің құндылықтарына жақындатады.
Құндылық бағдарлар қызығушылыққа орай адамның қоғам өміріне қызметтік
ретте енуін қамтамасыз етеді. Қызығушылық қажеттілікке қарай реттеле
отырып, кез келген қызметті маңызды түрде туындатушы болып табылатындықтан,
оны субъективті көріністердің бастапқы формасы ретінде санауға болады.
Өйткені ол қоршаған шындық дүниенің заттары мен құбылыстарының таңдамалы
қызметі мен сипатын білдіреді.
Т.К.Ахаян тарапынан зертелген адамгершілік көзқарастарды
қалыптастырудың теориясы біздің зерттеуіміздің әдістанымдық негіздемесі
болып табылады. Қарастырылушы қөзқарас білім, сезім және практикалық
тәжірибенің бірлігі, қоршаған шындық дүниеге деген қатынасты білдіру
ретінде, практикалық шындық өмірді сөзсіз басқару сияқты келеді.
Зерттеушінің көрсетуінше, көзқарастар оқушылардың білімді құндылық тұрғыдан
меңгеруінің жоғары деңгейін бейнелейді, тұлға бағытының көрінісі болып
табылады. Көзқарастар жүріс-тұрыс мотивтерінен білінеді. Көзқарастардың
қоғамдық-еңбек қызметіне қалыптасу үдерісін аша отырып, Т.К.Ахаян білімнің
қызмет мотивінде даму жолдарын көрсетіп, білімнің өзгермелі функцияларын
анықтайды. Көзқарастар мен құндылық бағдарлар сияқты педагогикалық
феномендердің ұқсастығы мен айырмашылығын тани отырып, біздер жоғары даму
сатысындағы құндылық бағдарлар тұлғаның көзқарасы бола алады, ал құндылық
бағдарлар дегеніміз – эмоция-құндылық қатынастан білімге, адамға әрекетке
жұмылдыратын көзқарастарға қарай даму жолындағы аралық кезең болып
табылады деп ойлаймыз.
Соның негізінде оқушыларды техникалық шығармашылққа бағдарлау үрдісі
концепциясында тұлғаның құндылықтарды меңгеру кезеңін негіздей отырып,
біздер көзқарастар теориясына сүйенеаламыз. Осыған байланысты құндылық
бағдарлаудың когнитивтік жағын көрсету керек. Ол техникалық шығармашылық
туралы құндылық категориясының маңызы жөніндегі білімдер арқылы берілген.
Мұның өзі оқушылардың өмір сүру барысында, бұл жағдайда бастапқы техникалық
модельдеу үйірмесі жұмысында білімді меңгеруі , бекітуі және пайдалануы
болып табылады. Балалардың техникалық шығармашылығы арқылы тұлғаның
әлеуметтік маңызды құндылықтарды меңгеру кезеңін концептілік тұрғыдан
негіздеу үшін , түрлі қызметтерден көрінетін білімдердің функцияларын
белгілеу маңызды болып табылады. Т.К.Ахаян үздіксіздік және кезеңділік
негізінде білімге оятушы мотив күшінің берілуін сипаттайды. Ол мыналарды
анықтайды:
- ақпарттық (эвритикалық) функция, ол оқушылардың алуан түрлі ақпараттық
ағында бағдарлана білу қасиетін қалыптастырып, оны белсендіреді, таныс
және жаңа, маңызды және маңызды емес ақпартты іріктеуге үйретеді, оқушының
рухани дүниесін байытады. Бұл функция бастапқы кезеңде көзқарастардың
қалыптасуын үстемелдейді.
- бағалау функциясы, оған орай оқушы оқиғаларға іс-әрекеттерге баға береді,
құбылыстар мен қатынастарға деген өз көзқарасын негіздейді, ұжымдық шешім
шығаруда өз пікірін қорғайды.
- түзетуші (реттеуші) функция, оқушы оны меңгере отырып , қызмет барысында
өз дамуының едәуір жоғары сатысына көтеріледі, өйткені ақпарат, этолондар
мен үлгілерге арналған эмоциялық қатынастар тұлғамен салыстырылады.
Қақтығыс туындаған жағдайда, осындай салыстыруға қанағаттанбау жағдайында,
өз әрекетін өзгерту керек болады, ол қанағаттанған жағдайда – осындай
әрекет нұсқасын нығайта түседі.
- ояту (мотвациялық) функциясы оқушының жоғары деңгейге шығуын көрсетеді,
білім мен мотивтің ұғынықты, біріккен деңгейі орын алады, яғни білім,
көзқарастардың жоғары даму, шарықтау шегіне қол жеткізілуі.
Қоршаған орта, объективті шындық дүниені адам өз қызметі арқылы
ашандығын атап көрсетсек, заттық дүниедегі адамның қызметі адам
қажеттіліктерін қанағаттандыру мен дамыту арқылы ғана емес, сондай-ақ
шығармашылқ күштері мен қабілеттерін дамыту құралы ретінде де беріледі.
Т.К.Ахаян бағдарлау үдерісін әр түрлі, бірақ кезеңдердің өзарабайланысты
бірлігін ажыратуға күш салып келеді:
- құндылықтарды меңгеру, игеру кезеңі;
- меңгерілген білімдер негізінде тұлғаның қайта құралу кезеңі.
Бұл концепцияны әзірлеу төтенше маңызды қорытындыға әкеледі, яғни
адам түрлі қызметтерді ұйымдастыру тәсілдеріне деген әдістердің ұқсамауы
мен ерекшелігі жағдайында басты бір шарт бар – қызмет субъектілер үшін
маңызды құбылыс ретінде орын алуы тиіс, ал тәрбиешінің қамқорлық құралы
ретінде мотивтерді өзектендіру мен қызметтердің мағыналы мотивтерін байыту
танылады.
Тұлғаның мақсаттарды – қызмет мағынасына сәйкес мотивтерді құруын
іштей қабылдауы – тұлғаның қажеттіліктен қызметтің маңызды мән-жайына қарай
көтерілу сәтті болып табылады. Мұндай көтерілу, зерттеулердің көрсетуінше,
тұлғаның қызметтегі субъективті ұстанымы және идея мен білімнің тұлғалық
қатынасы жағдайында ғана мүмкін болмақ . Сөйтіп, заңды өзара байланыс бар
деп айтамыз: қызмет маңызды болуы тиіс, сонда ғана ол тұлғаны құндылықтарға
қарай биіктете отырып тәрбиелейді керісінше, қызмет маңызды болуы үшін,
тұлға пәнге, қызмет сипатына, қызметке ұласқан идеялар мен білімдерге
деген құндылық қатынасын орнатуы тиіс.
Шындық өмірді меңгерудегі оқушының субъективті ұстанымы – бұл
педагогты тұлғалық-ізгі (Ш.А.Амонашвили) ұстанымға бағдарлайтын жаңа
педагогикалық ойдың, тәрбиелік мәселелерді енгізу деңгейінің көрсеткіші,
педагог қызметін (С.А.Расчетина), педагог пен оқушылардың өзара әрекетін
сипаттаудың (Н.Ф.Радионова) бағалаудағы жалпы гуманистік критерийдің,
мұғалім дайындаудағы ғылыми – теориялық әдісті базистік ұғымдардың санлы
өзгеше парадигмаларының (И.А.Колесникова), құндылық бағдар талаптары
деңгейін (И.С.Батракова) және мұғалімнің қызметіне қойылатын талаптардың
деңгейінің (А.П.Тряпицына).
Шығармашылық қызметке, өмір белсенділігіне деген қажеттілік
әлеуметтік тіршілік иесі ретінде адам дамуының белгілі бір кезеңінде
туындайды.
Оқушы үшін бұл мәселеге өз уақытында көңіл аудару, оны қажеттілікке,
қозғалыс пен ізденіске айналдыру, мотивтермен, қызығушылықтармен рәсімдеу
және толықтыру, соңынан қызметтің жеке жолын құру, оны ұйымдастыру үшін
өзіне еркіндік беру, қажеттілікті икемділікпен, қажеттілікпен байланыстыру,
өз дамуын жаңа қажеттілікпен бекіту мұның бәрі мақсат ретінде – басты
кезектегі міндеттер. Осы міндеттерге қол жеткізу үшін, шығармашылыққа, бала
тұлғаның белгілі бір сәтіне бағдарлау деңгейін анықтау қажет, мұның өзін
педагог байқау мен диагностика нәтижесінде атқара алады.
Бастауыш сынып оқушыларын техникалық шығармашылығын қалыптастыру
дегеніміз – бағдарлау барысының әрбір сәтіндегі бағдарланушылық деңгейі
болып табылады.
Бағдарланушылықтың басты белгісі болып таңдалған бағыттағы қызмет
танылады, қызмет түрін таңдау мотивтері мен қажеттіліктерінің мәні едәуір
маңызды бола түседі. Сондықтан бастауыш сынып оқушыларын бағдарлаудың
негізгі қағидасы еріктілік болып табылады. Ол бала дамуының белгілі бір
сәтінде шығармашылық қызметте қажеттіліктің дамуына ықпал етеді. Міне, осы
себепті балалардың қызмет формасы ретінде бастапқы техникалық шығармашылық
таңдап алынды.
2. Бастауыш сынып оқушыларының техникалық-шығармашылық қабілетін
қалыптастыру әдістемесі және мазмұны
2.1 Кіші мектеп жасындағы оқушылардың техникалық шығармашылығын
қалыптастыру жағдайы
Балалардың қазіргі техникалық шығармашылығының дамуына қатысты
ғалымдардың жарияланымдары мен құжаттарды зерттей отырып, біздер 90-
жылдардағы балалардың техникалық шығармашылығындағы дамуындағы жетекші
үрдістерді анықтауға білім беру мазмұнының өзгерісі әсер ететіндігін
айқындадық .
Мұның өзі ең алдымен білімді гумандандырумен , жалпы алғанда баланың
өзін-өзі анықтауы мен өзін-өзі іске асыруға құқылы екендігімен байланысты
болып келеді. Оқушылардың техникалық шығармашылығының мазмұнының негізгі
басты идеясы өзін және өзі үшін еркін таңдай алу құқығы болып табылады.
Еркін таңдау басымдығына бағдарлау бала мен педагогқа білім
бағдарламасын, мазмұн деңгейлеріндегі жеке жолын әдістемені, тәжірибені,
түпкі нәтижені таңдау мүмкіндігін береді, мұның өзі қызығушылықтарды,
қажеттіліктерді қанағаттандыру үшін, өзінің өмірдегі орнын иелену үшін, өз
мақсаиын іске асыру үшін, қабілеттерін дамыту мен шығармашылық тұрғыдан
орындалуы үшін атқарылады.
Гуманистік педагогикада бұл мынаны білдіреді:
- Еркіндікті адамның қажеттілігі ретінде тану, мұның өзі өз қажеттіліктерін
қанағаттандыру мүмкіндігін сезіндіреді;
- Адамның қызметте өзін шығармашылық тұрғыдан іске асыру, өз даралығын
көрсетуі ретіндегі еркіндік;
- Еркіндік басқа адамдардың бостандықты ұғынуы мен тануын қарастырады.
Техникалық шығармашылықты оқыту мен тәрбиелеу – біртұтас оқу-тәрбие
үдерісін сақтап қалудың маңызды, ажыралмас екі сәті. Тәрбиенің басты
мақсаты моральдық таңдау жағдайында шешім қабылдау мен өзінің және Отанының
алдында осы шешімдер үшін жауапкершілік жүгін арқалауға қабілетті тұлғаны
тәрбиелеу.
Тәрбиенің негізін баланың тұла бойында сезімдік – эмоциялық әсерлер
тудыруға қабілетті тұлғааралық қатынастар, шынайы оқиғалар мен құбылыстар
құрайды. Техникалық шығармашылықта қолданылатын тәрбие жүйесінде құндылықты-
бағдарлық, мотивациялық, әрекетік, эмоциялық компоненттер басым келеді.
Білім берудегі, оқыту мен тәрбиелеудегі өзгерістер нәтижесінде жеке
өзіндік білімдер мен меңгеріліп қалыптасады, жағдайға “ену” орын алады,
құндылық бағдарлар,пәнге деген қатынас орнығады, құндылықтар жасаудың
өзіндік түсінігі мен шеберлігі жинақталады.
Оқыту барысында балалар өзінің тәжірибесін алып қана қоймайды, педагог
пен басқа да балалардың қолдау көрсетуі әрі көмектесуі арқылы мәдени
қызметтің жеке өзіндік тәжірибесін алып иеленеді.
В.А.Горкийдің пікірінше, білім берудің бірлігі мен біртұтастығы осыдан
келіп көрінеді, мұнда оқыту мен тәрбиелеу тұлғаны дамытудың екі құрамдас
бөлімі, екі жүйесі ретінде танылады. Оқушылардың техникалық
шығармашылығының басым идеясы ретінде білім берудегі баланың интегралдық
даралығы дамуы көрінеді.
Бұл жағдайда дараландыру – педагог пен оқушының баланың табиғаттан
батына берілген және оның өмірлік тәжірибеден алған бірегесі, қайталанбас
қасиеттерін дамыту бойынша біріккен қызметі. Шығармашылық ынтымақтастық ең
алдымен әміршілдік қатынастардан бас тартуын және мақсатқа жетудегі
қызметін коммуникацияға шығармашылық қатынасқа көшуін қарастырады.
Сабақтан тыс шығармашылық техникалық қызмет мазмұнының дамуын талдау
осы жұмыстың негізі бағыттарын бөліп көрсетуге мүмкіндік береді, бұл
бағыттар 90 жылдары көрініс тапқан болатын:
- біріншіден – оқу-көрнекілік құралдар, оқу жабдықтарын, тұрмыстық қажетті
заттарды жасау:
- екіншіден - өндірістік техниканы, көлік техникасын, әскери-спорттық
техниканы модельдеу:
- үшіншіден – көлік құралдарын, ғылыми зерттеулерге арналған техникалық
құралдарды өндіру үшін қолданылатын техникалық құралдарды құрастыру:
- төртіншіден – алуан түрлі техниканың эксперименттік модельдерін осілеп
табу.
Техникалық шығармашылықтың білім беру қызметін ұйымдастырудың сипаты
дамудың өз уақытында өнімді міндеттері таңдаудың мән-жайлары мен мотивтерін
анықтайтын шығармашылық және өнімді тапсырмаларды алға шығаруды
қарастырады. Мұндағы қызметке ену жағдайында бағдарлау басты орын алады,
ақпаратты есте сақтау мен білімді жинақтаудың жекелеген элементтері, іс-
әрекеттері өңделеді. Мұның өзі бастапқы техникалық модельдеу үйірмелерінде
айқын көрінеді. Қызметтің мән-жайлары мен мақсаттарын қалыптастыру нәтижеге
қол жеткізудің тәсілдеріне жаттығу әрекеттерінен бұрын орын алады.
Әрекеттерге мән бере қарауды жеңілдету үшін, таңдаудан(анализ) бұрын өңдеу
(синтез) келуі тиіс, бұл жағдайда оқу тапсырмалары ұлғаймалы
креативтілікке, әлеуметтік маңыздылыққа және алынушы нәтиженің мәдени
толыққандылығына сай болуы керек, баланың өзін-өзі қызметте іске асыруына,
жаңа мақсаттар қоюына, мағыналық қондырғыларын алмастыруына ыңғайландыруы
қажет.
Техникалық шығармашылық дамуының осы кезеңінде көрсетілген ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
ҚАЛЫПТАСТЫРУ
мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1. Бастауыш сынып оқушыларының техникалық шығармашылық қабілетін дамытудың
теориялық
негіздері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
.
1.1 Техникалық шығармашылығын қалыптастырудың педагогикалық
мүмкіндіктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ...
1.2. Бастауыш сынып оқушыларын техникалық шығармашылық қабілетін
қалыптастытыру педагогикалық міндет ретінде ... ... ... ... ... ...
2. Бастауыш сынып оқушыларының техникалық-шығармашылық қабілетін
қалыптастыру әдістемесі және
мазмұны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.1 Кіші мектеп жасындағы оқушылардың техникалық шығармашылығын
қалыптастыру
жағдайы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ...
2.2 Бастауыш сынып оқушыларының қазіргі жағдайда техникалық шығармашылық
қабілетінің
жағдайы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2.3 Бастауыш сынып оқушыларының техникалық шығармашылығын қалыптастыру
тәжірибесі ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ..
3.
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ..
4. Пайдаланылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
К і р і с п е
Зерттеудің өзектілігі бастауыш сынып оқушылары бойындағы техникалық
мүмкіндіктердің дамуына өз уақытында бағыт-бағдар беру қажеттілігіне
байланысты. Қазіргі таңдағы нақты жағдайларда болжам жасау, еркін таңдау,
өз орнын анықтау сияқты компоненттерді күшейту негізінде әлеуметтік және
заттық дүниедегі негізгі қатынастар өзгере түсуде. Қалыптасқан жағдайда
бастауыш сынып оқушыларының қоршаған дүниедегі объективті құндылықтарға
бағдарлануы, өткен және қазіргі оқиғаларға бағдарлануы, мүмкіндіктері мен
қабілеттерін өз мерзімінде анықтап, кейінен белгілі бір шығармашылық
түріне түзеуі күрделі мәселе болып табылады.
Мұның өзі өмірде жаңа педагогикалық ой тудырып, сұранысы мен
тұлғаның өзін-өзі іске асыруына жауап бере алатын қошымша білім берудегі
оқу-тәрбие үдерісін құруды талап етеді. Бағдарлау үдерісінің педагогикалық
мән-жайы қоршаған ортаның шындығын ересек адамдармен
қарым-қатынас жасау арқылы өзін-өзі тануға, өскелең адамды қарастырады.
Бұл бағытта ересектер балаларға мақсатты көмек беріп отырады. Бағдарлау
үдерісі техникалық бағыттағы үйірмелерде тікелей шығармашылық қызмет
барысында іске асырылады, техникалық шығармашылыққа бағдарлану үдерісі
үйірмелердегі дәрістер шеңберімен шектеліп қалмайды, оған қазіргі
ақпараттық техналогиялардың дамуы ықпал етеді.
Бір атап өтерлік жағдай, ғылымда бастауыш сынып оқушыларын техникалық
шығармашылыққа бағдарлау мәселесін қою мен шешуін қажетті білімдер жиынтығы
бар. Мұның өзі балалардың техникалық шығармашылығымен байланысты ғылыми
әдістерде теориялық, тәжірибелік әдістемелерде көрініс тапты балалардың
техникалық шығармашылық әдістемесі шығармашылық қызметке психологиялық
талдау жасау негізінде Я.С.Виготский, А.Н.Леонтьев, С.Л.Рубинштейн
әзірленді; теориялық турғыдан ресей психологиясы қабілеттер мен
дарындылық саясында маңызды зерттеулерге ие Д.Б.Багоявленская,
Н.С.Лейтис, Б.М.Теплов техникалық шығармашылықтың пайда болуы мен
дамуының тарихи - педагогикалық тәжірибесі техникалық шығармашылықтың
мазмұны мен бағыттары мәселелеріне бағдарлануға мүмкіндік береді. Елімізде
психолог М.Мұқанов, Темірбеков, Балаубаев, Қ.Жарықбаев, Ә.Алдамұратовтың
еңбектерінде көрсетілген. И. Н. Андрианов, И. И. Волков, В. А. Горский, А.
Н. Журавлева, Д.М.Комский, Ю.С.Столяров бағдарлану үдерісі тұлғаның қоғам
құндылықтарына қарай көтерілу үдерісі ретінде берілген: Т.К.Ахаян,
А.В.Кирьяков, А.Н. Тряницына: бағдарлау әдісінің маңызы білім беру, кәсіп
шығармашылыққа бағдарлаудың озық идеяларын талдау жолымен ашылады
(З.И.Васильевва, Е.С.Заир-Бек, Е.И. Казакова: бағдарлау үдерісінің
операциялық жаға ізденіс жүргізу, бағалау, таңдау және бейнелеу
механизмдерінің келісімді әрекетімен қамтылады А.Е.Голомшток,
Т.Н.Громова, А.И.Крьякова, С.А. Коваль, Р. Тидикас: техникалық
шығармашылықтан балаға әсер етуінің эмоциялық жағын, қабылдаудың
эмоциялылығын, қарым-қатынас саласындағы эмоциялық-адамгершілік
қатынастарда - осы үдерістердің маңызын К.Д. Радина, Т.Рибо, А.П. Тряпицына
ашып көрсетеді. Адамды әрекет жасауға жұмылдыратын білімін, көзқарастарға
деген эмоциялық-құнды қатынастар Т.К.Ахаянның көзқарастары теориясында
бейнеленген. Бағдарлау деңгейлерінің педагогикалық аспектілер Р.Б. Перри,
Г.И.Щукина: мен бағдарлау үдерісіне қажет жағдайлар К.Ю. Бабанский, Э.А
Галубева, А.Маслоу, Н.Ф.Талызина: анықталды педагогпен оқушының өзара
қатынасының сипаты айқындалды З.И. Васильев, Н.Ф. Радионова, С.А.Расчетина:
оқушылардың кәсіби бағдарлану тәжіриебесі зерттелінді А.Д.Сазонов,
М.Н.Скаткин, Н.Д.Чернешенко. Бастауыш сыныпта балаларды еңбекке баулуды
О.Сатқанов, Райымжанов, Оралбекова, С.Қаңтарбаевтың еңбектері бар. Жалпы
мектептегі оқушылардың техникалық шығармашылығын қалыптастыру
Қаламқалиевтің еңбегінде зерттелген.
Педагогика және психология ғылымында түрлі көзқарастардың тұрғысымен
балалардың техникалық шығармашылығына арналған қажетті білімдер жетерлік,
алайда бастауыш сынып оқушылары үшін қолданалынатын техникалық
шығармашылық термині өте сирек кездеседі. Осы жас ерекшелігіндегі
оқушылар үшін бастапқы техникалық модельдеу ұғымын қолдану қабылданған.
Бұл ұғым бастауыш сынып оқушыларының техникалық шығармашылықтағы мазмұнына
сәйкес келмейді. Бастауыш сынып оқушыларын түрлі техникалық шығармашылық
бағыттарына тікелей бағдарлауға арналған нақты бағдарлама жоқ, дегенмен осы
балалардың бойында кейіннен олардың өмір жолын анықтайтын жарқын әсерлермен
барлық ғалымдардың негізі қалана бастайды. Бұл жаста бала әлі де болса
ақпаратпен жеткілікті түрде үстемеленбейді, демек мұғалім, психолог
және ата-аналар үйірмелердегі сыныптан тыс сабақтар арқылы баланың
қабілеттері мен мүмкіндіктерін өз уақытында анықтай алады, қоршаған ортада
әлеументтенуіне жол ашады. Мәселенің өзектілігі осы зерттеудің
тақырыбын Бастауыш сынып оқушыларының техникалық шығармашылығын
қалыптастыру (еңбекке баулу үрдісінде) деп анықтады.
Зерттеудің нысаны: Балалардың техникалық шығармашылық бағдарлану
үиірмелері.
Зерттеу пәні: Техникалық бағыттарға балалардың үйірмелерінде
бастауыш сынып оқушыларының шығармашылыққа бағдарлану үдерісі.
Зерттеудің мақсаты: техникалық бағыттағы үйірмелерде бастауыш сынып
оқушыларын шығармашылыққа бағдарлауда теориалық тұрғыдан негіздеу мен
тәжірибе ретінде іске асыру.
Зерттеу міндеті:
- Балалардың техникалық шығармашылығы үйірмелерінің пайда болуы мен
дамуына тарихи-педагогикалық сипаттама беру.
- Бастауыш сынып оқушыларының бастапқы техникалық шығармашылық
үйірмелеріне қатысуға бағдарлау деңгейін анықтау.
- Бастапқы техникалық шығармашылық үйірмелері бастауыш сынып оқушыларын
шығармашылыққа баулитын жағдай құру.
Қойылған мінденттерді шешу үшін біздің тарапымыздан зерттеу
әдістерінің кешендері пайдаланылды: филасофиялық , әлеуметтану және
психалогия-педагогикалық әдебиетке, бағдарламалық-әдістемелік және
құжаттарға, мектеп пен балалардың техникалық шығармашылық орталығы және
қала көлемінде техникалық шығармашылыққа бағдарлаудың педагогикалық және
әкімшілік тәжірибесіне теориялық тұрғыдан талдау жасау; бастауыш сынып
оқушыларын техникалық шығармашылыққа бағдарлау бағдарламасын модельдеу;
бағдарлау үдерісінің даму динамикасын реттеуге мүмкіндік беретін
бақылау; сауалнама жүргізу, тестілеу, сұхбаттасу, байқау деректерін
нақтылау үшін интервью алу; шығармашылық қызмет өнімдеріне талдау жасау;
статистикалық өңдеу әдістері; монографиялық сипаттамалар әдісі.
Зерттеудің болжамы: біздер техникалық шығармашылық үйірмелері
бастауыш сынып оқушыларын шығармашылық қызметке бағдарлаудың бастапқы
сатысы болып табылады деп қарастырамыз, ол үшін келесі түрдегі жағдайлар
жасалуы қажет:
- бастауыш сынып оқушылары мен олардың ата-аналарынан сұрастыру,
отандық және шетелдік педагогика ғылымы мен тәжірибесінің жетістіктерін
ескеру арқылы құрастырылған білім бағдарламасынан болды.
- кезеңділіктің (ақпарат, бағалау, әрекет) бағдарлау үдерісінде
сақталуы.
Зерттеудің практикалық маңыздылығы:
-бастауыш сынып оқушыларын шығармашылыққа бағдарлау үдерісін
ұйымдастыру кезінде ғылыми негізделген ұсыныстар берілді:
- бастапқы техникалық шығармашылық арқылы бастауыш сынып оқушыларын
шығармашылыққа бағдарлау диагностикасы әзірленді.
- бастапқы техникалық шығармашылық үйірмелерінде бастауыш сынып
оқушылары түрлі шығармашылық сабақтардың мазмұнын әзірлеу.
1. Бастауыш сынып оқушыларының техникалық шығармашылық қабілетін
дамытудың теориялық негіздері
1.1 Техникалық шығармашылығын қалыптастырудың педагогикалық мүмкіндіктері
Қазақстан Республикасының алдында тұрған әлеуметтік-экономикалық
міндеттерінің аса күрделілігіне қарамастан, оның егеменді мемелекет ретінде
қалыптасуының сипаты, халықтың рухани, адамгершілік көзқарастары жастар
арасындағы тәрбиеге байланысты. Ал, ұрпақ тәрбиесі Қазақстанда өтіп жатқан
реформалар мен ғылыми-техникалық прогрестің алғы шарттарының бірі.
Бүгінгі кезеңде егемен елімізде жалпы орта білім беретін мектептегі
тәрбие жұмысын қазіргі заман талабына сай ойдағыдай ұйымдастыру және
демократияландыру мәселесі – жалпы, ұлттық, бүкіл халықтық, мемлекеттік
деңгейде жұмыла көтеруді қажет ететін аса маңызды мәселе болып саналатыны
белгілі жайт.
Ел президенті Н.Назарбаев “Қазақстанның болашағы – қоғамның идеялық
бірлігінде” атты еңбегінде біздің елімізде оқушыларды дүниеге ғылыми
көзқарасын қалыптастыру оларды оқытудың, тәрбиелеудің және жетілдіріп
дамытудың бөлінбес бір бөлігі мектептегі бүкіл оқу жылдары бойында жүзеге
асырса дұрыс болатындығын, ол оқушлар арасындағы сабақтан тыс тәрбие
жұмыстарында жүзеге асырылуы тиіс екендігін атап көрсетті. [1]
Техникалық шығармашылық мәселелерімен айналысқан ғалымдардың
(П.Н.Андрианов, И.П. Волков, В.А. Горский, А.П. Журавлева, В.В. Колотилов,
Ю.К. Столяров) еңбектерін зерттей отырып, біздер балалардың техникалық
шығармашылығы – қызмет түрі болып табылады, оның нәтижесінде пайдалы әрі
жаңашыл белгілерге ие нысандар құрылған деген пікірді қолдаймыз. Жаңалық
бұл жағдайда объективті және субъективті болуы мүмкін, яғни тек баланың өзі
үшін ғана жаңалық болады.
Ю.К. Столяровтың пікірінше Техниналық шығармашылық дегеніміз –
оқушыладың кәсіби бағдарының қызметтік құралы болып табылады, өйткені
балалық және жасөспірім шақтағы қызығушылық кейіннен мақсатқа ұласып
жатады(188.5б.).
Балалардың шығармашылығының дамуына түрлі тарихи кезеңдерде мән
беріліп келді, бірақ ол негізінен түрлі балалар мекемесінде қол еңбегі
болып келді.
Еңбек тәрбиесі және политехникалық оқыту анықтамаларында Ресейде
қол еңбегі мектептерінде 1884 жылдан бастап енгізіле бастады. Еңбек
оқушының алғашқы қалыптасу кезеңіндегі еңбекке оқытудың танымал педагог –
насихатшылары Уно Цигнеус пен К.Ю. Цирулдің есімдерімен байланысты деп
көрсетілді.
Олар балаларды еңбек заттарымен, олардың қасиеттерімен және
құралдардың құрылымдарымен таныстыру қажеттілігін атап көрсетті, мұның өзі
тиімді тынығуға мүмкіндік беретін білім, икемділік және дағдыларды
береді.(180.б.399).
Біздің жүргізген зерттеуіміз барысында жалпы шығармашылық және
балалардың техникалық шығармашылығы мәселесімен айналыстын ғалымдардың
жұмыстары, сондай–ақ Ресейде балалардың техникалық шығармашылығымен
байланысты материалдар мен құжаттар реттелді (П.Н. Андрианов, Б.Т.
Журавлева, Н.С. Лейтис, Ю.С. Столяров). Біз зерттеген жұмыстар балаларды
техникалық шығармашылыққа өз уақытында бағдарлау қажеттілігін көрсетеді.
Тарихи материалдарға жасалған талдаулардың көрсетуінше, балалардың
техникалық шығармашылығының 80 жылдық тарихында оқушыларды техникалық
шығармашылыққа бағдарлау әр түрлі болғанын көрсетеді.
КСРО Халыққа білім беру ісі құжаттар жинағының деректері
бойынша, 20 жылдардың басында балалардың өмірінде алғашқы еңбек кітапшалары
пайда болды, олар балалар үйлерінде құрала бастады. Осы үйірмелерде жас
техниктер тұрмыстық сипаттағы заттарды жасай бастады, оларды жетілдіруге
ұмтылды. Мұның өзі балалардың техникалық шығармашылығына бастау
берді.(133б.31).
П.Н. Андрианов, В.А Горский, Ю.С. Столяров сияқты балалардың
техникалық шығармашылығы саласындағы теориялар мен тәжірибелер ғалымдар
балалардың техникалық шығармашылығын кезеңдеу мәселесімен көптеп айналысты.
Осы ғалымдар тарапының бөліміне дәуірлер саны тым ұлғайтылып жіберілгендей
болып көрінеді.(П.Н. Андрианов – 9 кезең, Ю.С. Столяров – 12 кезең). Тарихи
материалдар және құжаттармен танысу арқылы біздер Ресейде балалардың
техникалық шығармашылығының қалыптасуы мен дамуын 4 кезеңге бөлуге
мүмкіндік алдық.1 кезең (1921 – 1941 жж.). Тарихи материалдар мен
құжаттарды, атап айтқанда: үкімет қаулылары мен БЛКЖО ОК материалдарын
зерттеу біздерге оқушылардың техникалық шығамашылыққа бағдарлануы дамуының
бірқатар себептерін көрсетуге мүмкіндік берді:
- кеңес өкіметінің орнауы;
- елдің электірлендірілуі;
- өнеркәсіптің қарқынды дамуы;
- мектептен тыс білім беру жүйесінің пайда болуы;
- бағыттарды, формаларды, әдістерді іздестіру;
- оқушыларды техникалық шығамашылыққа баулу тәсілдерін іздестіру. 2 кезең
(1941 – 1958 жж.). КСРО Халыққа білім беру ісі жинағында ұсынылған
балалардан техникалық шығармашылығы бойынша материалдар мен құжаттарды
зерттеу арқылы біздер 1945 – 1958 жылдар аралығын, яғни соғыс және соғыстан
кейінгі мектептен тыс білім беру жүйесінің қалыптасу жолдарын ерекше кезең
ретінде бөлу қажет деп санаймыз, өйткені бұл кезеңде техникалық
шығармашылық мазмұнына өзгерістер енгізілді. 3 кезең - (1958 – 1990 жж.).
Түрлі тарихи сәттердегі балалардың техникалық шығармашылығына зерттеу
жөніндегі ғалымдардың еңбектеріне сүйене отырып, біздер үшінші кезеңді 1958
– 1980 жылдар арасындағы кезең ретінде болу қажет деп шештік. Осы кезеңді
бөліп көрсетуге мыналар негіз болып келеді:
- ғылым мен техниканың дамуындағы табыстар;
- мектептен тыс мекемелердің материалдық базасын нығайту; 4 кезең -
(1990 жылдар мен қазіргі уақыт). 90 жылдары жүргізілген В.А.Горьскийдің
зерттеулері балалардың техникалық шығармашылығы қалыптасуының төртінші
кезеңін балалардың техникалық шығармашылығындағы жұмыс бағыттарын,
формаларын, әдістерін жетілдіру кезеңі ретінде көрсетуге мүмкіндік береді.
Бөлінген кезеңдерге қысқаша сипаттама берейік.
Техникалық шығармашылықтың алғашқы қалыптасу кезеңі Ресейде өтіп
жатқан тарихи оқиғалармен, атап айтсақ бүкіл елдің электрленуімен
байланысты – бұл В.И.Ленин ұсынған алғашқы ғаламат міндет болып табылады.
1921 жылы Тула қаласында №37 теміржол мектебінде алғашқы электротехникалық
үйірме жұмысын бастады, ол мектептің 20 оқушысын біріктірді. Жас
электротехниктердің үйірмелері нағыз алғашқы техникалық үйірмелер болып,
техникалық шығармашылық элементтері бар, балалардың техникалық өнерін
ұйымдастыруға негіз болады (В.А.Горский).Авиацияның дамуы, А.С.Попова,
азаматтық соғыстың аяқталуымен, балалардың пионер ұйымының 1992 жылы
құрылуымен байланысты тарихи оқиғалар – мұның өзі балалардың техникалық
шығармашылығын дамытуға қуатты ынта әкелді.
1917 – 1973 жылдардағы КСРО халыққа білім беру ісі құжаттар
жинағының көрсетуінше, 1929 жылы Халкомағарту жүйесінде Н.К.Крупскаяның
басшылығымен мектептен тыс жұмыс жөніндегі кеңес ұйымдастырылды, ол
жергілікті орындарды мектептен тыс мекемелердің қызметін үйлестіру және
басқарумен, білім органдарына ұйымдастыру - әдістемелік көмек көрсетумен,
озық тәжірибесін таратумен , мемлекеттік және қоғамдық ұйымдарды мектептен
тыс жұмысқа тартумен айналысты.(138.т.б.5).
Балалардың техникалық шығармашылығын дамытудың алғашқы
сатысындағы жұмыстың негізгі формасы – үйірме болды. Сондай–ақ үйірмелермен
қатар көрме , байқау түріндегі бұқаралық іс–шаралар сияқты жас техниктермен
жұмыс істеу формалары таралды. Бүкілодақтық пионерлер слетінің жұмыс
барысында оқушылардың бүкілодақтық техникалық шығармашылық көрмесі ашылды.
Балалардың техникалық шығармашылығы саласында электротехника,
радиотехника және авиомоделизм жетекші бағыттар болды. Сондай–ақ енді
балалардың техникалық шығармашылығының жаңа түрлері туындады.
Конструкциялардың әзірленуі, қолдан автомабильдер құрастыру бастау алды.
Оқушылардың мұндай түрдегі шығармашылық түрі эксперименттік –
конструкторлық бағытты иеленді, өйткені оқушылар керемет машина үлгілерін
жасай бастады.
20 жылдардың соңында балалардың техникалық шығармашылығында
қызметтің бірнеше түрі бөлініп шықты.
- модель түрінде жай және таныс заттарды жасау: электр қоңыраулары, стол
шамдары, трамвай модельдері. (Негізінде, бұл жұмыстар қоршаған орта
заттарын зерттеу мен оны қайта жасауға байланысы жүргізілді);
- танымдық – зерттеу. (Оқушылар түрлі приборларды, электр моторларының
схемалық модельдерін жасайды);
- өнертапқыштық (жас техниктер өз модельдерінен электрдің жаңаша
қолданылуын табуға тырысады. Мәселен, электрлі автобустың және су
троллейбусының моделі).
- нәтижелі, қызықты, қиялдар туындайтын қолдан жасалған модельдерге
сүйену (Ю.С.Столяров). 70 жылдары жас техниктер автоматикамен, радиомен
басқарылатын құралдар моделімен, ұшақ модельдеріне реактивті құрастырыла
бастады (Д.М. Комский). 1970 жылдардан бастап жаңа формалар пайда бола
бастады – техникалық мамандықтарға балалар темір жолдарындағы, балалардың
теңіз порттарындағы еңбек қызметіне балаларды тікелей тарту арқылы баулу,
приборлар мен көрнекі оқу құралдарын жасауға ерекше зор көңіл бөлінді
(В.А.Горский).
Техникалық шығармашылықта олимпиада сияқты жұмыс формасы пайда
болды (Ю.С. Столяров). Техникалық шығармашылық үйірмелерінде сабақ
өткізудің әдістемесін анықтау бойынша алғашқы маңызды қадамдар 1936 жылы
орталық балалар техникалық станциясы өтінішімен жасалды. Осы мақсатта
балалардың техникалық шығармашылығының тақырыбын әзірлеу мен жасауға
қатысатын ғалымдар шақырылды. 1936 жылы желтоқсанда БЛКЖО ОК жас
техниктердің үйірмелері бағдарламасы туралы мәселе бойынша жиын өткізді.
Жиында алғаш рет жас техниктердің үйірмелеріне айқын жіктеме жасалды,
үйірме жұмысын ұйымдастырудың жолдары педагогикалық тұрғыдан негізделді.
Жас техниктердің жас ерекшеліктеріне жауап беретін әрі сатылы –
бағдарламалап жұмыс мазмұнын қамтамасыз ететін үйірмелердің келесі үш
негізгі түрі белгіленді:
- жаңадан бастаған оқушылардың үйірмелері;
- жоғары типтегі үйірмелер;
- еркін тақырыптағы үйірмелер.
Әр үйірме түріне керегі жеке бағдарлама жасау қажет деп танылды.
Сабаққа бөлінген барлық уақыттың 75–80%-ын құрайтын тәжірибелік жұмыс
барлық үйірмелердің негізін құрайды деп белгіленді. Үйірмелерде дәріс
өткізудің әдістемесі эксперименттеудің техникалық сауаттылығы, модельдеуді
әрлеу мәдениетін, ғылыми – техникалық әдебиетінен жұмыс істеуді қарастыруы
тиіс (56.б. 46-49). Әдістемелік қондырғылар үйірме жұмысының алдыңғы
барлық тәжірибелерін талдау және қорғау негізінде жасалды. Кейіннен олар
(әдістемелік қондырғылар) дамытылды әрі жетілдірілді, алайда қызметтің
негізгі бағыттары көптеген жылдар бойына өз маңыздылығын сақтап келді.
Балалардың техникалық шығармашылығы мазмұнында көптеген қолөнер
элементтері қалап қойды, мұнда барлық үйірме сабақтары жұмыстың қарапайым
икемділіктері мен дағдылары меңгерілді. Мұның өзі техникалық шығармашылық
үшін тым аз еді.
Балалардың техникалық шығармашылығының қарқыны мен
қажеттілігінен біршама кейін қалып отырды, мұның өзі өз ісіндегі
бағдарлылықтың ретсіздігімен, мектеппен байланыстың нашарлылығымен
түсіндіріледі.
Мектепте еңбекке оқытуды алып тастау көптеген техникалық үйірме
басшыларының бағыт – бағдарын бұзып, мектепте техникалық шығармашылық
үйірмелерін ұйымдастырудың дұрыстығына күдік келтірді.
Соның салдарынан балалардың техникалық шығармашылығы сапалы
жоғары деңгейге көтерілуін жалғастыра отырып, өзінің тақырыбын
байытқанымен, сандық өсуін тоқтатты. Сабақтар пионерлер үйі мен балалардың
техникалық станцияларында ғана өткізілді. Мұның өзі техникалық
шығармашылықпен айналысатын оқушылардың санына әсер етті. 1937 жылы БЛКЖО
ОК бастамасымен мектептен тыс мекемелер алдында Жұмыста түбірлі жақсарту,
орын алған кемшіліктерді жою, еңбекке тәрбиелеуді және техникаға
қызығушылықты күшейту қажеттілігі туралы мәселе қойылды.(172.т.2.б. 143).
1940 жылдың желтоқсанында Бүкілодақтық СЮТ директорларының,
пионерлер сарайы мен үйлері техникалық бөлімдерінің мүшелері жиыны өтті.
Жиында техникалық үйірмелер мен жас техниктер станцияларының қызметіне
терең талдау жасалды, жақын арадағы мақсаттар мен міндеттер белгіленді. Жас
техниктермен мектептен тыс және сыныптан тыс жұмыстардың мақсаты мектептің
маңызды міндеттерінің бірі – еңбек ете білетін, техниканы меңгерген адамдар
тәрбиелеуге ықпал ету ретінде анықталды. Жас техниктердің жұмысын өзіне-өзі
қызмет көрсету және оқушыларды болашақта тәжірибелі еңбекке дайындау
талаптарына бағындыру қажет. Оқушылардың техникалық шығармашылығы еңбекке
тәрбиелеу және еңбек дағдыларына бөліп беруі тиіс. Жиында еңбек
дағдыларының қажетті минимумы әзірленді, ол жас техниктердің барлық
үйірмелерінде меңгеру үшін ұсынылды. Қызмет жүргізу құқығын жойылып
кетпеген қолөнер үйірмелері иеленді. Олардың рөлі оқушыларды училищелер
мен еңбек резервтері жүйесіндегі мектептерге түсуге бастапқы дайындаудан
көрінеді. Жалпы ортақ пайдаға негізделген еңбек ерекше маңызды тәрбие
факторына айналды. Жас техниктердің ізденістік сипатына айналды. Жас
техниктердің ізденістік сипатына көңіл бөлінеді (КПСС в резолюциях създов)
(97.т.б.147). Зерттеу нәтижесінде біздің тарапымыздан мына жағдай
белгіленді: Елімізде балалардың техникалық шығармашылығының алғашқы кезеңі
– бұл оқушылардың техникалық шығармашылығындағы техникалық қызметтің
негізгі түрлерін орнату кезеңі.
Материалдарды, құжаттар мен материалдарды зерттеу келесі түрдегі
қорытынды жасауға мүмкіндік берді.
- біріншіден – осы тарихи кезеңге балалардың техникалық шығармашылығының
пайда болуы және қалыптасуымен байланысты өзгерістер тән. Пионер ұйымдары
мен отрядтары негізінде техникалық шеберханалар мен үйірмелер
ұйымдастырылуда. Клубтар, пионерлер үйлері құрылды, техникалық
үйірмелерге басшылық жасау үшін қоғамдық қызметкерлер арасынан
қамқоршылар пайда болды.
екіншіден – осы кезеңде балалардың техникалық шығармашылығының мазмұны
мен формалары еңбекке оқыту жене техникалық әуесқойлық барысында
дамытылды. Жаңа қоғамдық құрылыс ретінде туындаған және политехникалық
білімнің бір формасы ретінде пайда болған осы бір әлеуметтік –
педагогикалық құбылыс жас техниктер қозғалысын өзіндік бір жүйе ретінде
құруға алғышарт болды. Мұнда балалардың техникалық станцияларын құру
техникалық шығармашылықтың барынша айқын мазмұн мен формаға ие болуын
мүмкін етті.
Бастауыш сынып оқушылары үшін бастапқы техникалық модельдеу ұсынылды,
мұнда балалар қағаздан модельдер жасаумен айналысты. Сондай-ақ олар үшін
бастауыш сыныптағы еңбекке тәрбиелеу бағдарламасының Техникалық модельдеу
тарауы да ұсынылды.
Балалардың техникалық шығармашылығы бойынша тарихи-педагогикалық
материалдарды зерттеудің көрсетуінше, осы кезеңде бастауыш сынып
оқушыларының техникалық модельдеуі деп, берілген өлшеулеріне сай ешбір
өзгеріссіз нысандарды дәлме-дәл көшірмелеу ұғынылды. Сондай-ақ бастауыш
сынып оқушылары техникалық нысандарды модельдей отырып, түпнұсқаны сақтамай
оған мардымсыз болса да аздап өзгерістер енгізіп отырған. Яғни олар
құрастыра отырып, өз жандарынан ой қосып келген (П.А.Адрианов,
М.А.Галагузова). Сөйтіп балалардың техникалық шығармашылығы дамуының осы
кезеңінде бастапқы техникалық модельдеу үйірмелерінің қызмет мазмұны түпкі
міндетіне сәйкес болмады. Бастапқы техникалық модельдеу үйірмелері
қызметінің негізгі мақсаты бастауыш сынып оқушыларының тынығуы мен ой
өрісін дамытуды ұйымдастыру болды. Бастауыш сынып оқушыларын нақты бір
шығармашылық түріне бағдарлау мәселесі орын алған жоқ .
Балалардың техникалық шығармашылығының пайда болуы мен дамуына
арналған тарихи-педагогикалық материалдар мен құжаттарды зерттей отырып,
сондай-ақ біздің зерттеуімізге байланысты түрлі көзқарастарды жалпылама ала
отырып, келесі қорытындыларды жасады:
- Оқушылардың техникалық шығармашылығы – бұл балалардың қызметі. Мұнда
балалар техника әлеміндегі білім, икемділік және дағдылармен байланысты
түседі.
- оқушылардың техникалық шығармашылығы өзіндік ерекшелікке ие және ол
балалардың жасы мен жеке ерекшеліктеріне байланысты болып келеді.
- оқушылардың техникалық шығармашылығының мақсаты мен міндеті өзгеріп
отырды. Алдымен техникалық үйірмелердің міндетін танытуды ұйымдастыру,
содан соң қоғамдық пайдалы мақсаттар мен міндеттер алдыңғы орынға
ұсынылады.
- оқушылардың техникалық шығармашылығы құрылған қағидалар мемлекеттік түрлі
даму сатысындағы мемлекеттік саясатпен анықталды, ерікті-мәжбүрлі
таңдаудан бастап толық еркін таңдауға дейін болды, техникалық шығармашылық
дамуының барлық кезеңдерінде баланы дамытуға жағдай жасалды.
- еріктілік қағидасы жетекші ретте қалды.
- оқушылардың техникалық шығармашылығы өз дамуының бірнеше кезеңдерін
бастан кешірді.
Техникалық шығармашылықтың әрбір даму кезеңінде жаңа қызмет
бағыттарымен байып отырды: оқушылардың техникалық шығармашылық қызметі
бағытының мазмұны мемлекеттің мүдделері және сұраныстары арқылы анықталып
отырды.
1.2. Бастауыш сынып оқушыларын техникалық шығармашылық қабілетін
қалыптастытыру педагогикалық міндет ретінде
Белгіленген мәселе тұрғысында оқушыларды әлеуметтік-маңызды құндылықтарға
бағдарлау үдерісі тұлғаның қоғам құндылықтарына көтерілу үдерісі ретінде
берілуі мүмкін (Т.А.Ахаян, А.П.Тряпицына, А.В.Кирьякова).
Бір атап өтерлік жағдай, ғылымда педагогикалық міндетті қою мен шешуге –
бастауыш сынып оқушыларын техникалық шығармашылыққа бағдарлауға қажетті
білімдер жиынтығы бар.
Педагогикалық тұрғыдан алғанда бағдарлау әдісінің маңызы А.В.Кирьякова,
А.В.Сарже, В.А.Комаров, Е.И.Казакова, Л.А.Лапочкина, Е.А.Набиев,
Л.В.Даниленко сияқты ғалымдардың жұмыстарында жетекші идеяларына талдау
жасау арқылы ашылады. Аталған ғалымдар бағдарлау ұғымын түрлі
аспектілерде қарастырады: қажеттіліктерді асқақтатудың диалектикалық заңы
негізінде тұлғаның қоғам құндылықтарына көтерілуі ретінде: интегралды
тұлғалық білім беру ретінде; оның қалыптасу үдерісі ретінде.
Зерттелуге жасалған талаптар кейбір теориялық ережелерді айқындауға
мүмкіндік береді: бағдарлау категориясының үш өлшемділігі (Е.И.Казанова)
және болжамдық компонент (Я.И.Лапочкина, Е.А.Набиев), мұның өзі адамның өз
дамуының, әсіресе, кәсіби дамуының келешегін көру қажеттілігі арқылы
түсіндіріледі.
Бағдарлауды үдеріс ретінде қарастыра отырып, мынаны атап кеткен жөн:
тұлғалық үдерістердің дамуында үйлесімді бірліктің ортақтылығы сақталады:
үздіксіз және үздікті. Барлық үздіксіздік жағдайының өзінде кез келген өнім
біріңғай үдерістің ішінде үздікті компонент болып табылады. Бағдарлау
үдерісі түрлі көзқарас тұрғысынан қарастырылуы мүмкін: элементтерден
құрылатын іс-әрекет ретінде (объективті жағы) және іс-әрекетті жасау тәсілі
ретінде (субъективті жағы). Педагогика үшін динамикалық әдіс маңызды, ол
баланың дамудағы жүріс-тұрысы мен іс-әрекетін зерттеуге мүмкіндік береді.
Осы тұрғыдан алғанда, бағдарлау кеңістікте, сондай-ақ уақыт ішінде
қозғалатын үдеріс болып табылады. Бағдарлау үдерісі өзінің кейінгі даму
жағдайын өзі жасайды, өзін-өзі алға жылжыту себебі қызметін атқарады.
Бағдарлау үдерісі бірқатар фазаларды танытады, мұны ғалымдардың көп жылдық
байқаулары мен мұғалімдердің тәжірибелік талдаулары растайды.
А.В.Кирьякова оқушылардың әлеуметтік – маңызды құндылықтарға
бағдарлануын зерттей отырып, келесі кезеңдік үдерісті белгіледі.
1- кезең–тұлғаның қоғам құндылықтарын меңгеруі, ол дүниенің құндылық
бейнесін жасайды. Осы кезеңде тұғаның барлық өмір тіршілігі саласында
құндылық бағдарлар қалыптасып дамиды. Бағдарлау үдерісінің осы кезеңінің
бөлшектенуіне көзқарастардың қалыптасу мәселесі бойынша жүргізілген
зерттеулер теориялық негіздеме болып табылады. (Т.А.Ахаян).
2- кезең – құндылықтарды меңгеру негізінде тұлғаны қайта қалыптастыру.
Бағдарлау үдерісі дамуының осы кезеңінде тұлға өзін-өзі таниды, өзіне-өзі
баға береді, Мен бейнесін таниды. Осы кезеңде бағдарлау үдерісі сандық
жағынан жаңа сипаттамаларды меңгереді: құндылықтарды қайта бағалау, оларды
деференциялау, тұрақтандыру. Мен концепциясы психологиялық теориясы осы
кезеңді негіздеуге теориялық тұрғыдан қызмет атқарады.
3- кезең – болжам, мақсатты айқындау, жобалау. Мұның өзі болашақтың
бейнесін қалыптастыруды қамтамасыз етеді. Үдерістің осы кезеңдерінде
тұлғаның құндылық бағдары шкаласын жүйлеу, келісу орын алады. Бағдарлау
үдерісі жаңа сипатқа ие болады (кеңістікті уақыттың үш өлшемділік, құндылық
бағдарлар мен өзіндік жаңа болашаққа бағытталды) - өмірлік келешегі
қалыптасады. Болжау теориясы үшінші кезеңнің теориялық негізі болып
табылады. (88,б. 46).
Бағдарлау үдерісі кезеңдерінің толғауы көптеген формаларға байланысты:
құндылық таным ауқымына, болжау жасау қабілетіне, өзіндік сананың тереңдігі
мен рефлексияға, оқушылардың мүмкіндіктеріне, т.б.
Оқушылардың бағдарлауын тұлғаның құндылықтарға өрлеу үдерісі ретінде,
құндылықтарды асқақтату үдерісі ретінде қарастыра отырып, зертеушілер
ізденіс, бағалау, талдау және проекция сияқты қызмет элементтерін
байланыстыру қажеттілігін көрсетеді, олар ізденіс қажеттілігін оятатын
бүкіл бағдарлау циклын қатамасыз етеді. Ол ізденіс нысанымен үйлесе отырып,
тұлғалық маңызға ие немесе проекция мақсатын анықтауы маңызды ретте осы
нысанды таңдау қажеттілігімен толыға түседі. Ізденіс, бағалау-таңдау және
проекция (кездескен нысан-құндылықты қайда? қашан? және не үшін
қажеттілігін анықтау) қажеттіліктерін өздігінше беру рәсімі тұлғаның
ақпаратты меңгеру (білімді),
ұғыну-бағалау (әсерлену) – таңдау (меңгеру) – және жаңа қажеттілікті құру
болып табылады. (А.В.Кирьякова).
Ізденіс оқыту әдісі ретінде анықталады (Я.И.Лернер, Н.М.Скаткин,
Ю.К.Бабанский), ол оқыту үдерісін қарқындандыру мен оңтайландыруды
қамтамасыз ететін ерекше функцияға ие, сондай-ақ оқушылардың танымдық
қызметін педагогикалық тұрғыдан дұрыс ұйымдастырады.
Гуманитарлық ғалымдар саласында ізденістік маңызын біздер И.Я.Лернердің
(тарих), Т.Г.Браженің (әдебиет) жұмыстарынан, өнертануға арналған
зерттеулерден, эстетикалық тәрбие конференцияларынан табамыз
(Б:М.Неменский, А.А.Мелик-Ташаев, Ю.М.Фохг-Бабушкин жене т.б.
Шығармашылықтың қажетті элементі ретінде ізденіске А.П.Тряпицина ерекше
көңіл бөледі, ол шығармашылықты тұлғаның маңызды күштерін дамыту механизмі
ретінде қарастырады. [212, б, 25].
Ізденіс тәрбие мәселелеріне арналған жұмыстарда да зерттелінеді
(З.М.Кротов, М.М.Ященко, З.В.Коваленко, Ф.В.Зарянова, С.А.Коваль,
Т.Г.Громова). Оқушыларды идеялық-адамгершілік тұрғыдан тәрбиелеу ісінде
қызыл ізшілдердің іздестіру қызметінің функцияларын анықтай отырып,
Ф.В.Зарянова мен М.Г.Казакина ізденіс мазмұны мен пәніне деген құндылық
қатынасты қалыптастырудағы оның маңызын көрсетеді.
Ізденісті әдіс ретінде қарастыра отырып, З.В.Коваленко мен М.М.Ященко
оны тәсілдер мен құралдар арқылы емес, нәтиже мен мазмұн арқылы ашып
көрсетеді, oқушылардың “қөзқарастарды дәлелдеу тәжірибесін” коммуникативті
еркіндігі, бастамашылдықты, өз бетінше әрекетшілдігі меңгеруіне көңіл
бөледі. Еңбекке деген шығармашылық қатынасын қалыптастыратын механизм
ретінде ізденістің маңызы мен функциясы Т.Н.Громованың жұмысында
көрсетілген.
Мақсатты айқындау, ақпараттандыру, бағалау іске асырылатын осындай
ізденістік қызметті ұйымдастырудың қажеттілігін С.А.Ковальдің зерттеуі
негіздейді.
Бұл жағдайда ізденістің бағалаумен, мақсатты айқындаумен жуықтасуы
арқылы қызмет дами түседі, ұлғаяды, ізденіс тұлғаның дамуын қамтамасыз
ететін біртұтас формаға айналады.
Ізденісте оқушылардың қажеттіліктерін арттыра түсу түрлі мүдделер мен
қажеттіліктерді қанағаттандыру есебінен (С.А.Коваль), сондай-ақ үдерістің
өзі есебінен жүріп отырады.
Бағдарлау үдерісінің механизмі ретіндегі ізденістің жетекші функциясы -
қабылдану кезінде назар аударылған нысан туралы білімді меңгеру
қажеттілігін ұғыну. Нысан немесе құбылыс туралы білімді меңгеруге деген
қажеттілік мәселені қоюдан, мәселені ұғынудан, “Мұны білу керек” деген
мақсат қойылымынан көрінеді. Негізінде, бұл – міндетті рәсімдеу болып
табылады. Ізденіс танымдық сипаттағы эмоциялармен таным үдерістерін байыта
түседі, “Мен мұны білуім керек” деген мотивті ұғындырады. “Білгім келеді”
және “білуім керек” деген сөздер қатар жүріп отырады.
Құндылыққа бағдарлауды қалыптастыру механизмі ретінде ізденістің маңызы
танымдық қызметтен айқын көрінеді, ол барлық қызмет түрлерінде де
кездеседі, бағдарлаудың барлық кезеңдерінде жұмыс істейді.
Бағдарлау үдерісінің механизмі ретінде бағдарлауды зерттеудің
педагогикалық маңызы мынада, бағалаудың айқындалған маңызы мен функциясына
орай шынайы үдерісте құндылықты меңгеру механизмі ретінде оның әрекетін
қамтамасыз етеді. Өйткені: “Құндылықтың объективті маңызын бағалау
үдерісінде ғана өзіндік бейнеге ие болады”. [81, б, 48].
Бағалау тұлғаның бойындағы тәуелділіктер мен құндылықтар негізінде
қалыптасады: затты, құбылыстарды, фактіні, “мен үшін”, “қоғам үшін” идеясын
тану (В.Брожик): сананың әрекет етуші субъектінің ішіне қарай жүгінуі
негізінде орнығады, яғни оның өзін-өзі тануға , өзін-өзі бақылауға , өзін-
өзі бағалауға, өзін-өзі байқауға деген қабілетіне үңілу арқылы қалыптасады.
Шығармашылық дегеніміз - өнімдерді жасау ғана емес, осы өнімдерге деген
қажеттілікті жасау.
Талдау, ізденіс және бағалаумен үйлесе байланысады, қалау ниеті және
проекцияның негізі ретінде, құндылықтарға бағдарлануға болжам жасау
механизмі ретінде саналады (А.И.Кирьякова).
Бағалау механизмі ретінде проекцияның психологиялық – педагогикалық
аспекті болжау мәселесіне арналған зерттеулер негізінде берілуі мүмкін
(Б.С.Гершупский, Е.И.Головаха, В.И.Загвязинский, А.И.Раев, Л.А.Регуш,
Г.С.Сухобская).Адам қызметінің жалпы құрылымына тән болжау барысының
күрделілігін атап отырып, зерттеушілер болжау, алдын-ала көре білу,
мақсатты айқындау, жобалау жолын бастауға – адамның еңбек қызметіне ие,
жалын маңызды негізі – болашаққа ие деп санайды. Оқушылардың техникалық
шығармашылыққа бағдарлау үдерісін зерттеуде, ғылымда жалпы қабылданған
білімді меңгеру кезеңдерінің бөлінісін ескеру қажет: қабылдау-әсерлену-
білімге деген құндылық қатынасынан біріккен тұжырымды қалыптастыру және
білімді жүйелеу.
Қабылдау – заттық дүние мен адамдардың тіршілігінің мазмұны мен
құндылықтарына қол жеткізу , олардың қатынастары шындық өмірдің түрлі
көріністерін сезімдік қабылдаудан басталады. Қабылдау адамға бірқатар
әсерлер, образдар береді. Сыртқы дүниесінің нақты сезімдік образдары -
әсерленуді, елесті, эмоциялық жанына қоректіретін “материал”. Қабылдау
нашар болса, құндылық сана мен оның біртұтас дамуы мүмкін емес. Өсіп келе
жатқан адам үшін көп қырлы әсерлер тәжірибесін, білімді нақты әсерлердің
мол қорын жинақтау адамдармен қарым-қатынас жасау арқылы алынатын дұрыс
(гуманистік) әсерлермен тең келеді. Ол бағдарланудың дамуының барлық
кезеңдері үшін, әсіресе, бастапқы кезең тұлғаның құндылықтарды меңгеру
кезеңі үшін зор маңызға ие. Елестің дамуы, оқушының оқу қызметінде әсерлену
тәжірибелерін жинақтауы құндылық бағдарлардың барлық қалыптасу
кезеңдерінде, өнер әлемінде, табиғатқа, мәдениет тарихындағы адамзат
тәжірибесіне деген құндылық қатынасын қалыптастыруда ерекше маңызды болып
келеді.
Алынған әсерлер өсіп келе жатқан адам бойында қанағатсыздық, қуаныш пен
мұң, асқақтау мен басылу сезімін тудырады. Білімді қабылдаудың эмоциялығы,
қарым-қатынас пен қызметтегі эмоциялық-адамгершілік қатынастары тұлғаның
құндылық бағдарларын қалыптастыруда сөзсіз маңызды рөл ойнайды.
Оқыту үдерісін арттыруға оқытудың эмоциялық әсерін зерттей отырып,
А.П.Тряпицина оқу үдерісінде көрінетін эмоциялардың функцияларын ажыратты,
олар таным үдерісіне деген құндылық қатынаста қалыптастыру заңдылықтарын
және сабақта өтілетін нақты материалдың мазмұнын меңгеруде өте маңызды. Бұл
- жаңа ұғымдарды қалыптастыру, танымдық міндеттерді шешу кезінде
эмоциялық нығайту тұлғаның білімді түсінікті түрде меңгеруіне ықпал етеді,
таңдану, масаттану сезімі енгізінде зерттелінуші фактіден, заңнан,
құбылыстан маңызды және маңызды емесін айырады. Оқушылардың оған деген
бағалау қатынасын меңгеруіне мүмкіндік береді. Эмоцияның эвристикалық
функциясы оқушылардың шығармашылық белсенділігін қалыптастыру кезінде
қажет. Оқушылардың оқу танымы үдерісіне дұрыс эмоциялық әсерлену
болмайынша, сенімді мотивтер – адам эмоциясына тән таным тіректері, білімге
талпыну, жұмыс қабілетін белсендіру функциялары пайда болмайды. Оқушылардың
пәнмен шұғылдануы көбірек қажет болуы мүмкін, өйткені ерін жігер
қасиеттерін дамыту белгілі шамада психологиялық көңіл-күймен анықталады.
Эмоцияның осы функциялық ерекшеліктері мұғалімнің назарында бола отырып,
оқудың табысты болуына ықпал етеді, оқушылардың бойында құндылық
бағдарларды қалыптастырады.
Оқу танымдық қызметке деген құндылық қатынастың дамуы оның сипатының
өзгеруіне байланысты: репродуктивті – атқарудан – репродуктивті –
ізденістік қызметке қарай. Оқушылар қызметінің өнімді, шығармашылық сипаты
жоғары даму деңгейлерінде жүріп отырады, мұғалімнен оқушыларды
репродуктивті қызметтен шығармашылық танымға көшіруге дайындаудың тиісті
жолдарынтаңдай алу талап етіледі. Оқушылардың оқу қызметінде танымдық
шығармашылық деңгейі неғұрлым жоғары болса , таным меңгерулуші білім
мазмұнына деген құндылық қатынас соғұрлым жоғары болады. Бұл заңдылық
Г.О.Кириллованың, А.П.Тряпицинаның, С.И.Старостинаның, А.А.Косолапованың
арнаулы зертеулерінде айқындалған. Адам қызметінің барлық түрлерінде
көрінетін тұлғалық маңыздылық пен шығармашылықтың өзара баюы қызметтің
интелектілік-операциялық және могивациялық- тұлғалық компоненттерінің
ажыралмас бірлігіне байланысты.
Қызметтің жаңа тәсілдерін меңгеру қажеттіліктерді қанағаттадыру
мүмкіндіктерінің артуына, дұрыс эмоциялардың пайда болуына әкеледі.Мұның
өзі өз кезегіне олардың қажеттіліктерін күшейте түседі, осы тұлғаның
құндылықтар сатысында жоғары орын иелеуін қамтамасыз етеді. Психологияда
(П.В.Симонов) тұлға дамуына арналған қажеттілік-ақпараттық әдіс
негізделген, мұнда қажеттіліктер саласына әсер ету келесі түрді иеленеді:
объектінің қажеттіліктерін қанағаттандырудың әлеуметтік құнды тәсілдері
туралы ақпаратпен қаруландыру , осы ақпаратпен қызметті байыту –
қажеттіліктер мен мотивтерді трансформациялау, жоғарылату, жандандыру.
Педагогикада жоғары деңгейлердегі танымдық қажеттілікке қызығушылық
таныту арқылы танымдық қажеттілікті дамытуға әсер етудің жолдары мен
тәсілдері қарастырылған маңызды зерттеулер (Г.И.Щукина, Ю.В.Шаров) бар.
Қызығушылықты құндылықтардың негізіндегі педагогикалық проблема
ретінде отырып қарастыра отырып, Г.И.Щукина былай деп тұжырымдайды, яғни
кез келген қызығушылық, егер ол әлеуметтік тұрғыдан өзінің мазмұны мен
бағыты бойынша пайдалы болып келсе,онда ол өсіп келе жатқан адам үшін зор
құндылық әкеледі, білімді және құндылықтарын меңгеру дәрежесі жоғары болып
келеді. Қызығушылыққа орай объективті дүние қандай да бір жағымен адамға
жуықтайды, адамның өмір сүруі үшін маңызды әрі құнды сипатта болады.
Қызығушылық оқушының рухани әлеуметін белсендіреді, қызметті жоғары
дәрежеге көтереді, қоршаған шындық өмірдің құндылықтарына жақындатады.
Құндылық бағдарлар қызығушылыққа орай адамның қоғам өміріне қызметтік
ретте енуін қамтамасыз етеді. Қызығушылық қажеттілікке қарай реттеле
отырып, кез келген қызметті маңызды түрде туындатушы болып табылатындықтан,
оны субъективті көріністердің бастапқы формасы ретінде санауға болады.
Өйткені ол қоршаған шындық дүниенің заттары мен құбылыстарының таңдамалы
қызметі мен сипатын білдіреді.
Т.К.Ахаян тарапынан зертелген адамгершілік көзқарастарды
қалыптастырудың теориясы біздің зерттеуіміздің әдістанымдық негіздемесі
болып табылады. Қарастырылушы қөзқарас білім, сезім және практикалық
тәжірибенің бірлігі, қоршаған шындық дүниеге деген қатынасты білдіру
ретінде, практикалық шындық өмірді сөзсіз басқару сияқты келеді.
Зерттеушінің көрсетуінше, көзқарастар оқушылардың білімді құндылық тұрғыдан
меңгеруінің жоғары деңгейін бейнелейді, тұлға бағытының көрінісі болып
табылады. Көзқарастар жүріс-тұрыс мотивтерінен білінеді. Көзқарастардың
қоғамдық-еңбек қызметіне қалыптасу үдерісін аша отырып, Т.К.Ахаян білімнің
қызмет мотивінде даму жолдарын көрсетіп, білімнің өзгермелі функцияларын
анықтайды. Көзқарастар мен құндылық бағдарлар сияқты педагогикалық
феномендердің ұқсастығы мен айырмашылығын тани отырып, біздер жоғары даму
сатысындағы құндылық бағдарлар тұлғаның көзқарасы бола алады, ал құндылық
бағдарлар дегеніміз – эмоция-құндылық қатынастан білімге, адамға әрекетке
жұмылдыратын көзқарастарға қарай даму жолындағы аралық кезең болып
табылады деп ойлаймыз.
Соның негізінде оқушыларды техникалық шығармашылққа бағдарлау үрдісі
концепциясында тұлғаның құндылықтарды меңгеру кезеңін негіздей отырып,
біздер көзқарастар теориясына сүйенеаламыз. Осыған байланысты құндылық
бағдарлаудың когнитивтік жағын көрсету керек. Ол техникалық шығармашылық
туралы құндылық категориясының маңызы жөніндегі білімдер арқылы берілген.
Мұның өзі оқушылардың өмір сүру барысында, бұл жағдайда бастапқы техникалық
модельдеу үйірмесі жұмысында білімді меңгеруі , бекітуі және пайдалануы
болып табылады. Балалардың техникалық шығармашылығы арқылы тұлғаның
әлеуметтік маңызды құндылықтарды меңгеру кезеңін концептілік тұрғыдан
негіздеу үшін , түрлі қызметтерден көрінетін білімдердің функцияларын
белгілеу маңызды болып табылады. Т.К.Ахаян үздіксіздік және кезеңділік
негізінде білімге оятушы мотив күшінің берілуін сипаттайды. Ол мыналарды
анықтайды:
- ақпарттық (эвритикалық) функция, ол оқушылардың алуан түрлі ақпараттық
ағында бағдарлана білу қасиетін қалыптастырып, оны белсендіреді, таныс
және жаңа, маңызды және маңызды емес ақпартты іріктеуге үйретеді, оқушының
рухани дүниесін байытады. Бұл функция бастапқы кезеңде көзқарастардың
қалыптасуын үстемелдейді.
- бағалау функциясы, оған орай оқушы оқиғаларға іс-әрекеттерге баға береді,
құбылыстар мен қатынастарға деген өз көзқарасын негіздейді, ұжымдық шешім
шығаруда өз пікірін қорғайды.
- түзетуші (реттеуші) функция, оқушы оны меңгере отырып , қызмет барысында
өз дамуының едәуір жоғары сатысына көтеріледі, өйткені ақпарат, этолондар
мен үлгілерге арналған эмоциялық қатынастар тұлғамен салыстырылады.
Қақтығыс туындаған жағдайда, осындай салыстыруға қанағаттанбау жағдайында,
өз әрекетін өзгерту керек болады, ол қанағаттанған жағдайда – осындай
әрекет нұсқасын нығайта түседі.
- ояту (мотвациялық) функциясы оқушының жоғары деңгейге шығуын көрсетеді,
білім мен мотивтің ұғынықты, біріккен деңгейі орын алады, яғни білім,
көзқарастардың жоғары даму, шарықтау шегіне қол жеткізілуі.
Қоршаған орта, объективті шындық дүниені адам өз қызметі арқылы
ашандығын атап көрсетсек, заттық дүниедегі адамның қызметі адам
қажеттіліктерін қанағаттандыру мен дамыту арқылы ғана емес, сондай-ақ
шығармашылқ күштері мен қабілеттерін дамыту құралы ретінде де беріледі.
Т.К.Ахаян бағдарлау үдерісін әр түрлі, бірақ кезеңдердің өзарабайланысты
бірлігін ажыратуға күш салып келеді:
- құндылықтарды меңгеру, игеру кезеңі;
- меңгерілген білімдер негізінде тұлғаның қайта құралу кезеңі.
Бұл концепцияны әзірлеу төтенше маңызды қорытындыға әкеледі, яғни
адам түрлі қызметтерді ұйымдастыру тәсілдеріне деген әдістердің ұқсамауы
мен ерекшелігі жағдайында басты бір шарт бар – қызмет субъектілер үшін
маңызды құбылыс ретінде орын алуы тиіс, ал тәрбиешінің қамқорлық құралы
ретінде мотивтерді өзектендіру мен қызметтердің мағыналы мотивтерін байыту
танылады.
Тұлғаның мақсаттарды – қызмет мағынасына сәйкес мотивтерді құруын
іштей қабылдауы – тұлғаның қажеттіліктен қызметтің маңызды мән-жайына қарай
көтерілу сәтті болып табылады. Мұндай көтерілу, зерттеулердің көрсетуінше,
тұлғаның қызметтегі субъективті ұстанымы және идея мен білімнің тұлғалық
қатынасы жағдайында ғана мүмкін болмақ . Сөйтіп, заңды өзара байланыс бар
деп айтамыз: қызмет маңызды болуы тиіс, сонда ғана ол тұлғаны құндылықтарға
қарай биіктете отырып тәрбиелейді керісінше, қызмет маңызды болуы үшін,
тұлға пәнге, қызмет сипатына, қызметке ұласқан идеялар мен білімдерге
деген құндылық қатынасын орнатуы тиіс.
Шындық өмірді меңгерудегі оқушының субъективті ұстанымы – бұл
педагогты тұлғалық-ізгі (Ш.А.Амонашвили) ұстанымға бағдарлайтын жаңа
педагогикалық ойдың, тәрбиелік мәселелерді енгізу деңгейінің көрсеткіші,
педагог қызметін (С.А.Расчетина), педагог пен оқушылардың өзара әрекетін
сипаттаудың (Н.Ф.Радионова) бағалаудағы жалпы гуманистік критерийдің,
мұғалім дайындаудағы ғылыми – теориялық әдісті базистік ұғымдардың санлы
өзгеше парадигмаларының (И.А.Колесникова), құндылық бағдар талаптары
деңгейін (И.С.Батракова) және мұғалімнің қызметіне қойылатын талаптардың
деңгейінің (А.П.Тряпицына).
Шығармашылық қызметке, өмір белсенділігіне деген қажеттілік
әлеуметтік тіршілік иесі ретінде адам дамуының белгілі бір кезеңінде
туындайды.
Оқушы үшін бұл мәселеге өз уақытында көңіл аудару, оны қажеттілікке,
қозғалыс пен ізденіске айналдыру, мотивтермен, қызығушылықтармен рәсімдеу
және толықтыру, соңынан қызметтің жеке жолын құру, оны ұйымдастыру үшін
өзіне еркіндік беру, қажеттілікті икемділікпен, қажеттілікпен байланыстыру,
өз дамуын жаңа қажеттілікпен бекіту мұның бәрі мақсат ретінде – басты
кезектегі міндеттер. Осы міндеттерге қол жеткізу үшін, шығармашылыққа, бала
тұлғаның белгілі бір сәтіне бағдарлау деңгейін анықтау қажет, мұның өзін
педагог байқау мен диагностика нәтижесінде атқара алады.
Бастауыш сынып оқушыларын техникалық шығармашылығын қалыптастыру
дегеніміз – бағдарлау барысының әрбір сәтіндегі бағдарланушылық деңгейі
болып табылады.
Бағдарланушылықтың басты белгісі болып таңдалған бағыттағы қызмет
танылады, қызмет түрін таңдау мотивтері мен қажеттіліктерінің мәні едәуір
маңызды бола түседі. Сондықтан бастауыш сынып оқушыларын бағдарлаудың
негізгі қағидасы еріктілік болып табылады. Ол бала дамуының белгілі бір
сәтінде шығармашылық қызметте қажеттіліктің дамуына ықпал етеді. Міне, осы
себепті балалардың қызмет формасы ретінде бастапқы техникалық шығармашылық
таңдап алынды.
2. Бастауыш сынып оқушыларының техникалық-шығармашылық қабілетін
қалыптастыру әдістемесі және мазмұны
2.1 Кіші мектеп жасындағы оқушылардың техникалық шығармашылығын
қалыптастыру жағдайы
Балалардың қазіргі техникалық шығармашылығының дамуына қатысты
ғалымдардың жарияланымдары мен құжаттарды зерттей отырып, біздер 90-
жылдардағы балалардың техникалық шығармашылығындағы дамуындағы жетекші
үрдістерді анықтауға білім беру мазмұнының өзгерісі әсер ететіндігін
айқындадық .
Мұның өзі ең алдымен білімді гумандандырумен , жалпы алғанда баланың
өзін-өзі анықтауы мен өзін-өзі іске асыруға құқылы екендігімен байланысты
болып келеді. Оқушылардың техникалық шығармашылығының мазмұнының негізгі
басты идеясы өзін және өзі үшін еркін таңдай алу құқығы болып табылады.
Еркін таңдау басымдығына бағдарлау бала мен педагогқа білім
бағдарламасын, мазмұн деңгейлеріндегі жеке жолын әдістемені, тәжірибені,
түпкі нәтижені таңдау мүмкіндігін береді, мұның өзі қызығушылықтарды,
қажеттіліктерді қанағаттандыру үшін, өзінің өмірдегі орнын иелену үшін, өз
мақсаиын іске асыру үшін, қабілеттерін дамыту мен шығармашылық тұрғыдан
орындалуы үшін атқарылады.
Гуманистік педагогикада бұл мынаны білдіреді:
- Еркіндікті адамның қажеттілігі ретінде тану, мұның өзі өз қажеттіліктерін
қанағаттандыру мүмкіндігін сезіндіреді;
- Адамның қызметте өзін шығармашылық тұрғыдан іске асыру, өз даралығын
көрсетуі ретіндегі еркіндік;
- Еркіндік басқа адамдардың бостандықты ұғынуы мен тануын қарастырады.
Техникалық шығармашылықты оқыту мен тәрбиелеу – біртұтас оқу-тәрбие
үдерісін сақтап қалудың маңызды, ажыралмас екі сәті. Тәрбиенің басты
мақсаты моральдық таңдау жағдайында шешім қабылдау мен өзінің және Отанының
алдында осы шешімдер үшін жауапкершілік жүгін арқалауға қабілетті тұлғаны
тәрбиелеу.
Тәрбиенің негізін баланың тұла бойында сезімдік – эмоциялық әсерлер
тудыруға қабілетті тұлғааралық қатынастар, шынайы оқиғалар мен құбылыстар
құрайды. Техникалық шығармашылықта қолданылатын тәрбие жүйесінде құндылықты-
бағдарлық, мотивациялық, әрекетік, эмоциялық компоненттер басым келеді.
Білім берудегі, оқыту мен тәрбиелеудегі өзгерістер нәтижесінде жеке
өзіндік білімдер мен меңгеріліп қалыптасады, жағдайға “ену” орын алады,
құндылық бағдарлар,пәнге деген қатынас орнығады, құндылықтар жасаудың
өзіндік түсінігі мен шеберлігі жинақталады.
Оқыту барысында балалар өзінің тәжірибесін алып қана қоймайды, педагог
пен басқа да балалардың қолдау көрсетуі әрі көмектесуі арқылы мәдени
қызметтің жеке өзіндік тәжірибесін алып иеленеді.
В.А.Горкийдің пікірінше, білім берудің бірлігі мен біртұтастығы осыдан
келіп көрінеді, мұнда оқыту мен тәрбиелеу тұлғаны дамытудың екі құрамдас
бөлімі, екі жүйесі ретінде танылады. Оқушылардың техникалық
шығармашылығының басым идеясы ретінде білім берудегі баланың интегралдық
даралығы дамуы көрінеді.
Бұл жағдайда дараландыру – педагог пен оқушының баланың табиғаттан
батына берілген және оның өмірлік тәжірибеден алған бірегесі, қайталанбас
қасиеттерін дамыту бойынша біріккен қызметі. Шығармашылық ынтымақтастық ең
алдымен әміршілдік қатынастардан бас тартуын және мақсатқа жетудегі
қызметін коммуникацияға шығармашылық қатынасқа көшуін қарастырады.
Сабақтан тыс шығармашылық техникалық қызмет мазмұнының дамуын талдау
осы жұмыстың негізі бағыттарын бөліп көрсетуге мүмкіндік береді, бұл
бағыттар 90 жылдары көрініс тапқан болатын:
- біріншіден – оқу-көрнекілік құралдар, оқу жабдықтарын, тұрмыстық қажетті
заттарды жасау:
- екіншіден - өндірістік техниканы, көлік техникасын, әскери-спорттық
техниканы модельдеу:
- үшіншіден – көлік құралдарын, ғылыми зерттеулерге арналған техникалық
құралдарды өндіру үшін қолданылатын техникалық құралдарды құрастыру:
- төртіншіден – алуан түрлі техниканың эксперименттік модельдерін осілеп
табу.
Техникалық шығармашылықтың білім беру қызметін ұйымдастырудың сипаты
дамудың өз уақытында өнімді міндеттері таңдаудың мән-жайлары мен мотивтерін
анықтайтын шығармашылық және өнімді тапсырмаларды алға шығаруды
қарастырады. Мұндағы қызметке ену жағдайында бағдарлау басты орын алады,
ақпаратты есте сақтау мен білімді жинақтаудың жекелеген элементтері, іс-
әрекеттері өңделеді. Мұның өзі бастапқы техникалық модельдеу үйірмелерінде
айқын көрінеді. Қызметтің мән-жайлары мен мақсаттарын қалыптастыру нәтижеге
қол жеткізудің тәсілдеріне жаттығу әрекеттерінен бұрын орын алады.
Әрекеттерге мән бере қарауды жеңілдету үшін, таңдаудан(анализ) бұрын өңдеу
(синтез) келуі тиіс, бұл жағдайда оқу тапсырмалары ұлғаймалы
креативтілікке, әлеуметтік маңыздылыққа және алынушы нәтиженің мәдени
толыққандылығына сай болуы керек, баланың өзін-өзі қызметте іске асыруына,
жаңа мақсаттар қоюына, мағыналық қондырғыларын алмастыруына ыңғайландыруы
қажет.
Техникалық шығармашылық дамуының осы кезеңінде көрсетілген ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz
Реферат
Курстық жұмыс
Диплом
Материал
Диссертация
Практика
Презентация
Сабақ жоспары
Мақал-мәтелдер
1‑10 бет
11‑20 бет
21‑30 бет
31‑60 бет
61+ бет
Негізгі
Бет саны
Қосымша
Іздеу
Ештеңе табылмады :(
Соңғы қаралған жұмыстар
Қаралған жұмыстар табылмады
Тапсырыс
Антиплагиат
Қаралған жұмыстар
kz