Лениннің қоғамдық көзқарастары
І. Кіріспе ... ... ... ... ... ..3
ІІ.Негізгі бөлім.
1. Тарау. Лениннің қоғамдық көзқарастары.
1.1.В.И.Ленин және марксизм ілімі ... ...7
1.2.В.И.Ленин теоретик және практик ... ... 18
ІІ тарау. В.И.Ленин мемлекет басшысы ретінде.
2.1.Мемлекет құрудағы В.И.Лениннің стратегиялық қабілеті ... ... ... ..30
2.2.Халықшаруашылығы мәселелерін шешудегі.
В.И.Лениннің қызметі ... ... 41
ІІІ. Қорытынды
ІІ.Негізгі бөлім.
1. Тарау. Лениннің қоғамдық көзқарастары.
1.1.В.И.Ленин және марксизм ілімі ... ...7
1.2.В.И.Ленин теоретик және практик ... ... 18
ІІ тарау. В.И.Ленин мемлекет басшысы ретінде.
2.1.Мемлекет құрудағы В.И.Лениннің стратегиялық қабілеті ... ... ... ..30
2.2.Халықшаруашылығы мәселелерін шешудегі.
В.И.Лениннің қызметі ... ... 41
ІІІ. Қорытынды
Владимир Ильич Ульянов (Ленин) 1870 жылы 22 апрельде Симбирск қаласында туды.
Ленин орыстың интеллигенттік семьясында өсті. Әкесі, Илья Николаевич, Симбирск губерниясының халық училищелерінің инспекторы, ал кейін директоры болды. Мещандардан шыққан бұл кісі көп жыл бойы сіңірген еңбегі үшін дворян атағын алды. Оқу-ағарту ісі саласында И. Н. Ульянов өз заманына қарағанда озат көзқарастарды жақтады. Еңбек сүйгіш, табанды, езіне де, басқаларға да қатаң талап қоятын И.Н.Ульянов осы қасиеттерді өз балаларына да сіңіруге тырысты. Лениннің анасы, Мария Александровна, білімді, ерік күші мол және берік мінезді адам еді. Бұл кісі өзінің балаларын адал, білімді, идеялы адамдар етіп тәрбиелеуге тырысты.
Ульяновтардың балаларының бәрі революционерлер болды: тұңғыш баласы Александр — народоволец; қалғандары, ерте өліп кеткен Ольгадан басқасы,— Анна, Владимир, Дмитрий, Мария — коммунистер болды.
Ленин орыстың интеллигенттік семьясында өсті. Әкесі, Илья Николаевич, Симбирск губерниясының халық училищелерінің инспекторы, ал кейін директоры болды. Мещандардан шыққан бұл кісі көп жыл бойы сіңірген еңбегі үшін дворян атағын алды. Оқу-ағарту ісі саласында И. Н. Ульянов өз заманына қарағанда озат көзқарастарды жақтады. Еңбек сүйгіш, табанды, езіне де, басқаларға да қатаң талап қоятын И.Н.Ульянов осы қасиеттерді өз балаларына да сіңіруге тырысты. Лениннің анасы, Мария Александровна, білімді, ерік күші мол және берік мінезді адам еді. Бұл кісі өзінің балаларын адал, білімді, идеялы адамдар етіп тәрбиелеуге тырысты.
Ульяновтардың балаларының бәрі революционерлер болды: тұңғыш баласы Александр — народоволец; қалғандары, ерте өліп кеткен Ольгадан басқасы,— Анна, Владимир, Дмитрий, Мария — коммунистер болды.
1. В.И.Ленин. Қысқаша өмірбаяны. Алматы. Қазақ мемлекет баспасы. 1955ж.
2. В.И.Ленин туралы естеліктер. Бес томдық. 4 – том. Алматы. «Қазақстан» 1987ж.
3. М.Шоқай. таңдамалы шығармалары. Үш томдық. 1 том.Алматы «Қайнар» 2007 ж
4. Ф.Ф.Раскольников. Кронштадт и Питер в1917 году.Москва. «Политиздат» 1990г.
5. Құрастырушы М.А.Смирнов. ОМихаиле Кедрове. Москва «Политиздат» 1998г.
6. История СССР. Под ред. Н.Е.Артемов. «Высшая школа», М.1982г.274-284стр.
7. В.И.Ленин. Имперализм, как высшая стадия капитализма. Полн.собр.соч., т. 27.
8. Е.Д.Черменский. История СССР. Период империализма. «Высшая школа», М.1974г.200-217стр.
9. Материал по истории СССР. // Документы по истории монополистического капитализма в России. «Политиздат» 1969г
10. В.И.Бовыкина. Зарождение финансового капитала в России. М. 1967г.
11. История КПСС. М. «Политиздат» т.1-5.М. 1965-1980 гг.
12. Л.С. Фрид. Культурно – просветительная работа в России в годы революции 1905-1907 гг. М. «Политиздат» М.1986г.
13. А.В. Ушаков. Отечественная история ХХ век. М., 1996г.
14. Н. Верт. История Советского государства.М. 1992г.
15. История внешней политики СССР. М. 1986 г.
16. Историки спорят. М. 1988г.
17. www.5ka.ru
18. www.5ballov.ru
19. www.bankreferatov.ru
20. www.ya.ru
21. www.google.kz
22. www.kazref.kz
2. В.И.Ленин туралы естеліктер. Бес томдық. 4 – том. Алматы. «Қазақстан» 1987ж.
3. М.Шоқай. таңдамалы шығармалары. Үш томдық. 1 том.Алматы «Қайнар» 2007 ж
4. Ф.Ф.Раскольников. Кронштадт и Питер в1917 году.Москва. «Политиздат» 1990г.
5. Құрастырушы М.А.Смирнов. ОМихаиле Кедрове. Москва «Политиздат» 1998г.
6. История СССР. Под ред. Н.Е.Артемов. «Высшая школа», М.1982г.274-284стр.
7. В.И.Ленин. Имперализм, как высшая стадия капитализма. Полн.собр.соч., т. 27.
8. Е.Д.Черменский. История СССР. Период империализма. «Высшая школа», М.1974г.200-217стр.
9. Материал по истории СССР. // Документы по истории монополистического капитализма в России. «Политиздат» 1969г
10. В.И.Бовыкина. Зарождение финансового капитала в России. М. 1967г.
11. История КПСС. М. «Политиздат» т.1-5.М. 1965-1980 гг.
12. Л.С. Фрид. Культурно – просветительная работа в России в годы революции 1905-1907 гг. М. «Политиздат» М.1986г.
13. А.В. Ушаков. Отечественная история ХХ век. М., 1996г.
14. Н. Верт. История Советского государства.М. 1992г.
15. История внешней политики СССР. М. 1986 г.
16. Историки спорят. М. 1988г.
17. www.5ka.ru
18. www.5ballov.ru
19. www.bankreferatov.ru
20. www.ya.ru
21. www.google.kz
22. www.kazref.kz
Мазмұны.
І. Кіріспе
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ..3
ІІ.Негізгі бөлім.
1. Тарау. Лениннің қоғамдық көзқарастары.
1.1.В.И.Ленин және марксизм
ілімі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... .7
1.2.В.И.Ленин теоретик және
практик ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .18
ІІ тарау. В.И.Ленин мемлекет басшысы ретінде.
2.1.Мемлекет құрудағы В.И.Лениннің стратегиялық қабілеті ... ... ... ..30
2.2.Халықшаруашылығы мәселелерін
шешудегі ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
В.И.Лениннің
қызметі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... 41
ІІІ.
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ..50
Кіріспе.
Владимир Ильич Ульянов (Ленин) 1870 жылы 22 апрельде Симбирск
қаласында туды.
Ленин орыстың интеллигенттік семьясында өсті. Әкесі, Илья Николаевич,
Симбирск губерниясының халық училищелерінің инспекторы, ал кейін директоры
болды. Мещандардан шыққан бұл кісі көп жыл бойы сіңірген еңбегі үшін дворян
атағын алды. Оқу-ағарту ісі саласында И. Н. Ульянов өз заманына қарағанда
озат көзқарастарды жақтады. Еңбек сүйгіш, табанды, езіне де, басқаларға да
қатаң талап қоятын И.Н.Ульянов осы қасиеттерді өз балаларына да сіңіруге
тырысты. Лениннің анасы, Мария Александровна, білімді, ерік күші мол және
берік мінезді адам еді. Бұл кісі өзінің балаларын адал, білімді, идеялы
адамдар етіп тәрбиелеуге тырысты.
Ульяновтардың балаларының бәрі революционерлер болды: тұңғыш баласы
Александр — народоволец; қалғандары, ерте өліп кеткен Ольгадан басқасы,—
Анна, Владимир, Дмитрий, Мария — коммунистер болды.
Ленин еті тірі, бала болып өсті. Ол бес жасында оқуды үйренді; тоғызында
— Симбирск гимназиясының. бірінші класына түсті. Владимир Ильич ерекше
зерек болды, сабаққа мұқият қарады, өте жақсы оқып, кластан класқа өткенде
наградтар алып отырды.
Ленин өзінің бала шағы мен жасөспірім шағын Поволжьеде өткізді. Ол осы
жерде еңбек адамдарымен араласып, шаруалар мен қала кедейлерінің
қайыршылығын, қараңғылығын, правосыздығын көрді. Жасөспірім кезінде-ақ ол
халық бұқарасының наразылығы мен ашу-ызасының өсіп келе жаткандығын байқап,
таптық және ұлттық езгіні жек көретін.
Лениннің жасөспірім шағы Россия тарихындағы ең қара түнек дәуірлердің
бірінде өтті. 1881 жылы народоволецтер Александр II патшаны өлтіргеннен
кейін патша өкіметі самодержавиеге, жартылай крепостниктік құрылысқа
наразылық атаулының бәрін қатал түрде басып тастап отырды, полициялық
режимді барлық шаралармен нығайтуға тырысты.
Ленин айналадағы өмірдің жай-күйін ерте ойлана бастады. Ол көп оқыйтын
және Россияның революциялық-демократиялық әдебиетіндегі таңдаулы
шығармалардың бәрін жас кезінде-ақ оқып шыққанды. Ленин 14—15 жасында орыс
рtволюционер-демократы Н. Г. Чернышевскийдің Не істеу керек? деген
романымен танысты, бұл роман оған әсер етті. Ол В. Г. Белинскийдің, Н. А.
Добролюбовтың, Н. А. Некрасовтың, Д. И. Писаревтің шығармаларын жақсы білді
және жоғары бағалады. Орыстың революцияшыл демократтарының идеялары жас
Лениннің қоғамдық көзқарасының қалыптасуына үлкен әсер етті.
1885 және 1886 жылдары Петербург университетінде оқып жүріп жазғы
каникулға келгенінде Александр К. Маркстік Капиталын ала келді. Ленин осы
шығармамен сол кездің өзін-де таныса бастаған болатын.
Гимназияиың жоғары кластарында-ақ Ленин революциялық пікірде болды. Бұл
пікір оның мектептегі шығармаларынан да көрініп жүрді, осы үшін ол бір жолы
гимназия директорынан ескерту алып қалды. Директор оның шығармасын қайтарып
беріп жатып: Сіздің осында езілген таптар деп жазғаныңыз кімдер өзі, бұл
жерде оның қандай қатысы бар? деді қиқтанып.
1887 жылы көктемде Ульяновтар семьясы үлкен қайғыға кез болды: Александр
III патшаға қастандық жасау дайындығына қатысқаны үшін Александр Ульянов—1
мартта Петербургте қамауға алынды. Осымен бір мезгілде Петербургте оқыйтын
апасы Анна да қамалды. 8 майда Александр Ульянов қастандыққа қатысқан басқа
адамдармен бірге Шлиссельбург қамалында өлтірілді.
Ағасын патша жендеттерінің өлтіруі Лениннің революциялық жолмен кетуге
бекіген шешімін бұрынғыдан бетер қатайтты. Бірақ Ленин самодержавиеге қарсы
күрестің народоволецтер таңдаған жолын қате жол деп, мақсатқа жеткізбейтін
жол деп санады.
Ленин гимназияны алтын медальмен бітірді де, 1887 жылы августа Қазан
университетінің заң фақультетіне түсті. Ол көп ұзамай алдыңғы қатарлы
студенттермен байланыс жасап, студенттердің кұпия жерлестігінің ісіне
белсене қатсты. Ленин студенттер арасында революцияшыл жастардың
ұйымдастырушысы ретінде тез көзге түсті. Ол өзінің революциялық көз-
қарастарын насихаттады.
Патша үкіметі университет кафедраларын реакционер-профессорларға қаптатып
жіберді, студенттік ұйымдарды қуғынға салды. Студенттерге қатал бақылау
қойылды. Полициялық қудалаулар саясаты студенттердің қатты наразылығын
туғызды. 1887 жылы ноябрьдің аяғында Москвада студенттік толқулар бұрқ ете
түсті; кейін мұның өзі басқа қалаларға да жайылды. 4 декабрьде Қазан
университетінде де толқулар басталды. Сту-денттік жиындарға қатысқандарды
жандармдардың жазалауына және революцияшыл студенттерді патша өкіметінің
қуғынға салуына наразылық білдіру ретінде Ленин өзінің университетті тастап
шығатыны туралы ректорға арыз берді.
Студенттердің революциялық қозғалысына қатысқаны үшін Ленин декабрьдің 4-
нен 5-не қараған түні қамауға алынды.
5 декабрьде Ленин университеттен шығарылды, ал екі күннен кейін, 1887
жылы 7 декабрьде, полицияның астыртын бақылауымен, Қазан губерниясы,
Кокушкино деревнясына жер аударылды. Ульяновтардың бүкіл семьясын
жандармдар дамылсыз қадағалаумен болды.
Ленин осы кішкене, оқшау деревнясымақта бір жылға жуық болды. Ол көп
оқыды, өз бетінше білімін арттыруға мықтап кірісті. Жасеспірім шағынаи-ақ
оның жұмысқа өте қабілетті екендігі және жете ойланылған жоспар бойынша
үнемі жұмыс істей білетіндігі көрінді.
1888 жылы октябрьдің басында Лениннің Қазанға қайтып баруына рұқсат
берілді. Бірақ ол университетке алынбады. Оқуын аяқтау үшін шет елге
баруына рұқсат сұрап Лениннің жазған өтінішіне қанағаттандырылмады.
Ленин Қазанда құпия революциялық үйірмелерге қатысушылармен танысты. Бұл
үйірмелерде К, Маркс шығармаларының түп нұсқалары мен аудармалары, сонымен
қатар Г. В. Плехановтың халықшылдыққа қарсы бағытталған еңбектерімен
танысты.
Ленин 1888 жылы күзде Қазандағы марксистік үйірмелердің біріне кірді;
мұны жұмысшы ісіне берілген, 1898 жылы Сибирь айдауында қайғылы қазаға
ұшыраған революционер Н. Е. Федосеев ұйымдастырған еді. Ленин К. Маркс пен
Ф. Энгельстің шығармаларын терең зерттеп, сенімі кәміл марксист болып алды.
К. Маркстің Капитал еңбегі Ленинге ұмытылмастай әсер етті.
Ол кезде алдыңғы қатарлы жұмысшылардың және революциялық пікірдегі
интеллигенцияның арасында халықшылдық қөзқарастар басым болды. Халықшылдар
қоғамдық дамудың зандарын түсінбеді, Россиядағы капитализмді қездейсоқ
құбылыс деп білді. Олар революциялық қозғалыста жұмысшы табының алдыңғы
қатарлы ролін мойындамады, Россияда социализмге өту ісін шаруалық қауым
арқылы жүзеге асыруға болады деп соқты. Патша үкіметі Народная воля
партиясын талқандағаннан кейін халықшылдардың көпшілігі революциялық
күрестен бас тартты. Олар патша үкіметімен татуласуды, келісімге келуді
уағыздады, кулактардың мүдделерін жоқтап кетті.
Оның бержағында Россияда ұйымдасқан революциялық күреске қабілетті
пролетариат түріндегі алдыңғы қатарлы қуатты күш құрыла бастады. 1861 жылы
крепостниктік право жойылғаннан кейін Россияда өнеркәсіп капитализмі едәуір
тез дамый бастады. Фабрикалар, заводтар, темір жолдар салынып, қалалар өсіп
жатты. Фабрикалар мен заводтарда айуандық қанау мен озбырлық үстем болды.
Жұмысшылар барған сайын капиталистерге қарсы күрестің жолына батыл түсе
берді, стачкалық қозғалыс басталды. Капиталистермен ойдағыдай күрес жүргізу
үшін ұйым керек екендігін алдыңғы қатарлы жұмысшылар түсіне бастады. Тұңғыш
жұмысшы одақтары: Оңтүстік россиялық жұмысшылар одағы (1875 ж.) және
Орыс жұмысшыларының солтүстік одағы (1878 ж.) пайда болды. БатысевропалыҚ
жумысшы қозғалысының табыстары да Россиядағы революциялық қозғалысқа әсер
етті. 1883 жылы шет елде тұңғыш рет орыстың марксистік тобы — Россияда
марксизмнің тарауына негіз салған Г. В. Плехановтың бастауындағы Еңбекті
азат ету тобы — құрылды. Осының ізінше Россияда да марксистік үйірмелер
пайда бола берді.
Бірақ марксизмнің өзіне жол салуы зор қыйыншылықтарға түсті. Марксизм
Россиядағы жұмысшы қозғалысының идеялық негізі болуы үшін жылдар бойы
табанды күрес жүргізу керек болды. Ленин кейініректе былай деп жазды:
Марксизмге, бірден бір дұрыс революциялық теорияға, Россия жан естімеген
азаптар мен құрбаңдықтардың, жан көрмеген революциялық ерліктің, орасан
жігердің, жан аямай ізденудің, практика жүзінде үйреніп, сыналудың,
түңілушіліктердің, Европа тәжрибесін тексеріп, салыстырудың жарты ғасырлық
тарихын шын басынан кешіріп барып жетті.
І Тарау.В.И.Лениннің қоғамдық көзқарасы.
1.1. В.И.Ленин және марксизм ілімі.
Ол кезде Россияда маркстік ілімді жақтаушылардың саны мейлінше аз еді.
Владимир Ильич орыстың тұңғыш марксистерінің бірі болды. Ол: марксизмнің
теориясы революцияның жеңуі жолындағы күрестің құдіретті қаруы, ал жұмысшы
табы — өзін және бүкіл халықты самодержавие мен капитализмнің езгісінен
азат етуге қабілетті, ақырына дейін бірден-бір дәйекті-революциялық күш деп
білді.
Қазанда революциялық жұмыстың жандануы жандармдарды үрейлендірді. 1889
жылы июльде Н. Е. Фе-досеев қамауға алынды. Лении қатысқан үйірме де
талқандалды. Бірақ Ленин бұл жолы қайта қамалу-дан аман қалды. Бұған себеп,
марксистік үйірмелер сәтсіздікке ұшыраудан екі ай бұрын, 1889 жылы 3 майда,
Ульяновтар семьясы Қазаннан Самара губерния-сына көшіп кеткен еді. Ленин
алғашқы кезде семьясымен бірге Самарадан (кәзіргі Куйбышев) 50 шақырым
жердегі Алакаевка деревнясының жанындағы бір хуторда тұрды, ал 1889 жылдың
күзінен бастап — Самарада тұрды. Бұл жерде де Ленинді және бүкіл Ульяновтар
семьясын жандармдар дербес бақылап отырды.
Университетте оқу мүмкіншілігінен айрылған Ленин университеттік курске
экстерн ретімен емтихан тапсыру үшін рұқсат алуға әрекет жасады. Бірақ
патша үкіметі оның бұл өтінішін де қабылдамады. Ақырында, 1890 жылы
кектемде Ленинге Петербург университетінің жанындағы заң факультетіне
емтихан тапсыруға рұқсат етті.
Қыстың күні Самарада, жазда Алакаевка хуторында Ленин талмастан жұмыс
істеді. Ол өзінің жұмыс тәртібін дәлме-дәл белгілеп алып, мұны ерекше дәл
орындап отырды. Владимир Ильич бір жарым жылдың ішінде төрт жылдық бүкіл
университеттік курсты өз бетінше оқып шықты. 1891 жылдың көктемі мен
күзінде ол емтихан тапсыру үшін Петербургке барып қайтты. Барлық емтихан
тапсырғандардың ішінде барлық пәннен ең жоғарғы баға алған тек сол болды;
оған бірінші дәрежелі диплом берілді.
Ленин Петербургте марксистермен кездесті. Солардан марксистік әдебиет
алып, оны Самараға әкелді.
1892 жылы январьда Ленин адвокаттар кемекшілерінің тізіміне енгізіліп,
март айынан бастап Самара округтік сотында қорғаушы болып істей бастады.
Оның қорғауындағылар көбінесе кедей шаруалар мен мастеровойлар болды.
Лениннің Самараға келген қарсаңында мұнда халықшылдардың ықпалында
жүрген, революциялық пі-кірдегі оқушы жастардың бірнеше үйірмелері бар еді.
Осы құпия үйірмелерде Ленин марксистік ілімді наси-хаттады, Қ. Маркстің
Философия бишаралығы деген кітабы туралы реферат оқыды. Ленин сол кездегі
бел-гілі халықшылдардың: Н. Қ. Михайловскийдің, В. П. Воронцовтың, С. Н.
Южаковтың және басқа-лардың еңбектерін қатты сынады, бұлардың теріс,
антиреволюциялық көзқарастарын әшкереледі. Ленин сол кездің өзінде-ақ
марксизмді терең білуші еді. Са-мара үйірмелеріне қатысушылар өздерінің
достарына жазған хаттарында Самарада бақылауда жүрген Улья-нов дейтін
студент бар, ол өзі ақылы мен білімі жа-ғынан үздік адам деп хабарлайтын.
Ленин Самарада Маркс пен Энгельстің шығармала-рын онан әрі оқып-үйрене
берді, үйренгенде көбінесе нөміс және француз тілдерінен үйренді, өйткені
ғылы-ми коммунизмнің негізін салушылардың еңбектері орыс тілінде өте аз
еді. Ленин Маркс пен Энгельстің Қом-мунистік партияның манифесін орыс
тіліне аударды. Аударманың қолжазбасы Самара үйірмелерінде оқы-лып жүрді;
қолжазба полициялық тінту қезінде жойы-лып жіберілген.
Маркстік теорияны кітап бетінше, дерексіз қабыл-дау Ленинге жат нәрсе
болатын. Ол үшін қашан да марксизм өлі догма емес, революциялық қыймылға
нақты жетекші болатын. Маркс— Энгельс іліміменқа-руланып алған жыйырма
жасар Ленин Россияның экономикалық жағдайын тәптештеп зерттеді. Ол шаруа
шаруашылығы туралы коптеген материалды, әсіресе земстволыіқ статистиканың
мәліметтерін зерттеді. ДІа-руалар тұрмысымен тжелей танысу арқылы, ол
өзініқ қорытындыларын практика жүзінде тексеріп отырды.
Ленин осы зерттеуінің нәтижелерін Шаруалар тұр-мысындағы ж.аңа
шаруашылық қозғалыстар (1893 жылы көктемде жазылған) деген мақаласында —
сақ-талып қалған әдеби еңбектерінің алғашқысында — баяндады; мүнда ол В.
Постниковтың Оңтүстік-орыс шаруасының шаруашылығы деген қітабын сынады.
Ленин осы мақаласында, халықшылдық теорияға қарамастан, Россияда
капитализмнің тоқтаусыз дамып бара жатқандығын, шаруалар шаруашылығының
ішін-де терең экономикалық қым-қыйғаштықтың пісіп-жеті-ліп, тап
қайшылықтарьшың пайда болғандығын, шаруалардың негізгі үш топқа —
кедейлерге, орташа-ларға және кулактарға—^бөлініп отыріғандығын дәлел-деді.
Бұл мақала орыс өмірінің аса шытырман мәселе-леріне анализ жасауға
марксизмді жас Лениннің қандайлық шебер және өздігімен қолданғандығын
көрсетеді.
Ленин осы мақаласын сол кездегі жария журнал-дардың біріне бастыруға
әрекет жасады. Алайда, оны бастыра алмады. Мақала архивтерде 30 жыл жатты
да, тек 1923 жылы табылып, жарияланды.
Ленин Самарада төрт жылдан артық түрды. Ол осында халықшылдарға қарсы
алғашқы ұрыстарды жүргізді, рөволюцияшыл жастарға үлкен әсер еткен
самаралық марксистік үйірмелерді ұйымдастырды. Ол Нижний-Новгородтағы,
Владимирдегі, Петербургтегі марксистермен байланыс жасады, Владимир
түрмесіне жабылған Н. Е. Федосеевпен хат алысып тұрды.
Бірақ пролетарлық қозғалыс орталықтарынан шалғай жатқан провинциялық
Самарадағы іс Ленинді қанағаттандырмады. Ол өнеркәсіп пролетариатының қалың
ортасына, кең революциялық күрестің аренасына баруға талпынды.
1893 жылы августа Ленин Самарадан Петербургке жүріп кетті. Ол жол-жөнекей
Нижний-Новгородқа тоқтап, осындағы марксистік үйірмеде халықшылдарға қарсы
баяндама жасады. Онан соң Ленин жол-жөнекей Москвада болды; ол бұл жерде де
марксистермен байланыс орнатты.
1893 жылы 31 августа Владимир Ильич Петербург-ке — Ленин күрған
революциялық марксистік партия-ның басшылығымен жұмысшы табының жанқыярлық
күресінің арқасында пролетарлық революцияның бесі-гі болған, Россияның
саяси орталығына келді.
Ленин Петербургке жұмысшы қозғалысының өр-леу қарсаңында барды.
Қапитализмнің дамуы негізінде Россияда жұмысшы табы тез өсіп,
пролетариаттың тап күресі күшейіп бара жатты. Жұмысшылар арасына марксизм
идеялары ене бастады.
Марксистік үйірмелер көптеген ірі қалаларда: Пе-тербургте, Москвада,
Харьковта, Киевте, Екатерино-славта, Нижний-Новгородта, Қазанда, Самарада,
Одес-сада, Ростов-на-Дону қаласында, Тулада, Минскіде. болды. Бірақ бұлар
жұмысшы қозғалысымен байланы-сы өте нашар, үсақ, бытыранды үйірмелер еді.
Ол кездегі марксистер социализмді жұмысшы қоз-ғалысымен біріктіру үшін
жағдайлардың пісіп-жетіл-гендігін көрмеді. Бытыранды марксистік үйірмелерді
мақсат пен күрес құралының бірлігі негізінде топтас-қан орталықтанған,
тәртіпті ұйымға біріктіру міндеті-нің, оны марксистік теориямен қаруландыру
және жү-мысшы табының саяси басшысы ету міндетінің күн тәр-тібіне
қойылғандығын олар түсінбеді. Бұл міндетті бі-рінші болып түсініп, шешкен
адам Ленин болды.
Ленин Петербургке барған бойда осы тарихи мін-детті шешуге кірісті. Сол
кезде Ленин 23 жаста ғана еді, бірақ сол кездің өзінде-ақ ол әбден
қалыптасқан тамаша білімді, жұмысшы табына жан-тәнімен беріл-ген, қорқу
дегенді білмейтін революционер-марксист еді.
Ленин Петербургке келгенге дейін жұмысшы үйірмелерінде марксизмді
насихаттау ісі елдің саяси өміріне және жұмысшы табының таяудағы
міндеттеріне байланыстырылмай жүргізілуші еді. Орыс марксистері марксизмді
елдің экономикалық және саяси жағдайын зерттеуге және түсіндіруге
қолдана білмеді және практикалық революциялық қорытындылар жасай алмады.
Ленин марксистердің Петербург тобын пролеариат арасында практикалық саяси
жұмыс жүргізу жолына түсірді.
Марксизмді терең білудің, Россияның сол кездегі іл
экономикалық және саяси жағдайына марксизмді қолдана білудің, жұмысшы
табының жеңіп шығатындығына кәміл сенудің және ұйымдастырушылық үздік
талантының арқасында Ленин Петербург марксистерінің нағыз басшысына
айналды.
Г. В. Плеханов және оның Еңбекті азат ету тобы марксизмді тарату
үшін көп еңбек сіңірді, халықшылдардың қате көзқарастарына соққы берді,
сөйтіп олардың революцияшыл интеллигенцияның арасындағы
ықпалын әлсіретті. Бірақ халықшылдықты идея жағынан талқандау әлі тіпті
аяқталған жоқ еді. Марксизмнің жауы болған халықшылдықты жеріне жеткізе
талқандау міндеті Лениннің үлесіне тиді.
1893 жылы күзде Петербургтегі марксистік үйірмелердің бірінде Ленин
Рыноктер туралы дейтін мәселе жөнінде реферат оқыды. Ленин осы рефератта
капиталистік қатынастардың пайда болуы мен дамуын марксистік жолмен
түсіндірді және Россияның шаруашылық тәртіптерін зерттеуге Маркстің
теориясын қалай қолдану керек екендігін көрсетті. Ол мұнымен бірге
Россиядағы капитализмнің даму мәселелері жө-нінде кейбір Петербург
марксистерінің теріс көзқарас-тарын сынады; бұл марксистер капитализмнің
прогрес-тік сыйпатын мойындай отырып, капиталистік қай-шылықтарды,
капитализм тұсында еңбекші бұқараныд қайыршылығы мен күйзелісі күшейетінін
ескермеді жә-не пролетариаттың белсенді революциялық күресінің маңызын
түсінбеді. Халықшылдықпен күресу үшін Петербург марксистерін теория жағынан
қаруланды
Лениннің 1894 жылы январьда Москвада, өзінің туыстарына келген жолы
болған кұпия мәжіліс кешіндегі сөзі де халықшылдыққа қарсы күресте елеулі
роль атқарды. Ленин либералшыл халықшылдардың көсемшелерінің бірі
Воронцовқа қарсы шығып, оның көзқарастарын өлтіре сынады.
Жастардың марксист бөлегі жеңіс салтанатын құрды.
Москва марксистерін топтастыру үшін Лениннің келуінің үлкен маңызы болды.
Ленин Москвадан Нижний-Новгородқа барды, онда да халықшылдарға қарсы өзінің
рефератын оқыды.
Бірақ жеке халықшылдарға қарсы ауызша шығып сөйлеудің бір ғана өзі
жеткіліксіз еді. Халықшылдықты белгілі бір бағыт ретінде тұтасынан
талқандау керек болды. Мұның тағыда бір қажет болған себебі, либералшыл
халықшылдар, әсіресе олардың басты теоретиктері мен публицистерінің бірі
Михайловский, 1893 жылдың аяғында өзінің жария журналы Русское
Богатствода марксизмге қарсы жорық ашты.
1894 жылы көктемде және жазда Ленин өзінің: Халық достары деген не
және олар социал - демократтарға қарсы қалай күреседі? деген атақты
кітабын жазды. Ленин осы шығармасында марксизмнің үздік теоретигі ретінде,
жалынды революционер және жұмысшы табы ісінің шабытты күрескері ретінде
танылды.
Лениннің кітабында халықшылдық, оның дүние тануы, экономикалық
көзқарастары, саяси платформасы және тактикасы толық және аяусыз сыналған.
Халықшылдар, қоғам дамуының заңдылығын түсінбей, жеке үздік адамдардың
қалауына сай тарихтың барысын өз еркінше бағыттауға болады деп ойлады.
Ленин осы субъективистік көзқарастарды талқан-дады, қоғам өмірін
материалистік жолмен түсінуді бұл көзқарастарға қарсы қойды. Ол тарихтың
барысы экономикалық дамудың объективтік заңдарына байланысты екендігін,
адамдардың санасы, идеялары және әдет-ғұрыптары қоғамның материалдық
өмірінің жағдайларына байланысты екендігін көрсетті. Тарихта халық
бұқарасының ролін жоққа шығарған субъективистерге қарама-қарсы, Ленин
тарихты жасаушы нақ халықтың өзі екендігін, жеке адамдардың әрекеттері
таптардың әрекеттеріне барып тірелетіндігін, қоғамның дамуын осы таптардың
күресі белгілейтіндігін баса көрсетті.
Россияда капитализмнің дамуын жоққа шығарып, жұмысшы қозғалысына елеулі
мән бермей, 90-шы жылдардағы халықшылдар шаруалардың бишаралық халін және
күйзелуін, деревнядағы тап күресін, кулактардың кедейлерді қанауын
бүркемеледі және кулак шаруашылығын мадақтады. Олар өздерінің барлық үмітін
буржуазиялық-помещиктік құрылысқа қарсы күреске емес, патша үкіметінің
қайырымдылығына арт-ты, олар патша үкіметі самодержавиені және жерге
помещиктік меншікті сақтай отырып, шаруалардың жағдайын жақсарта алады деп
дәмеленді.
Ленин либералшыл халықшылдардың бетпердесін жыртты, социализмнің туын
жамылып жүрген, ал шынында халыққа қарсы шығып отырған осы жалған халық
достарының шын бетін әйгіледі. Ол халықтың нағыз қорғаушылары тек қана
марксистер екенін көрсетті.
Халық достары деген не деген Ленин кітабының маңызы халықшылдарды
сынаумен тіпті де бітпейді. Мұның өзі Россияда туып келе жатқан
революцияшыл марксистік партияның шын манифесі болды.
Ленин өзінің еңбегінде марксистік дүние танудың негіздерін баяндады. Ол
дүниені танудың және оны өзгертудің құдіретті құралы болып табылатын
марксизмді орасан күшті революциялық шабытпен қорғады. Ленин: марксизм
теориясы — өзінің нақты мәні жағынан алғанда сыншылдық және революциялық
теория, оның мақсаты өзінің азаттығы үшін күресіп отырған пролетариатқа
жәрдемдесу деді. Марксистік ғылымның міндеті, капитализм тұсындағы
қайшылықтардың барлық формаларын ашу және пролетариатқа капиталистік
жалдамалы құлдық-тың системасынан шығудың жолын сілтеу. Ол теориялық жұмыс
жүргізбейінше, марксизм идеяларын жұмысшылардың қалың бүқарасына
таратпайынша идеялық басшы болу мүмкін емес деп түсінді. Ленин: теориялық
жұмыс және практикалық іс бірінен бірі ажырамасқа тиіс — теория практикаға
қызмет етуге, өмірден туып отырған сұрақтарға жауап беруге және практиканың
мәліметтерімен тексеріліп отыруға тиіс деп есептеді.
Маркс пен Энгельс сияқты, Ленинде де ғалымның, терең зерттеушінің және
бұқарамен тығыз байланысты революциялық қасиеттің сыйпаттары орайласып
жатушы еді.
Халық достары деген не деген кітабында Ленин Россия жұмысшы табының
тарихи жолын көрсетті және орыс марксистеірінің негізгі міндеттерін
белгіледі. Жұмсшы табы, деп жазды Ленин, қоғамның алдың-ғы қатарлы
революциялық күші болып табылады. Ол самодержавие мен капитализмге қарсы
күреске бүкіл еңбекшілер мен қаналушы халықтың басшысы ретінде шығады.
Капиталистік құрылысты жою жолында жұ-мысшы табының таяудағы міндеті
самодержавиені құлату болып табылады. Бұл мақсатқа жетуде жұмысшы табының
одақтасы шаруалар болады. Патша өкіметін, помещиктерді, буржуазияны
құлатудың және коммунистік қоғам орнатудың басты құралы ретінде жұмысшылар
мен шаруалардың революциялық одағы идеясын Ленин тұңғыш рет алға қойды. Бұл
идея сонан былайғы жерде Ленин құрған Коммунистік партияның бүкіл ісінде
аса маңызды жетекші принципке айналды.
Егер орыс марксистерінің негізгі міндеттерінің бірі — бытыранды
марксистік үйірмелерден біртұтас революцияшыл жұмысшы партиясын ұйымдастыру
міндеті — шешілсе, тек сонда ғана жұмысшы табының күресі ойдағыдай болады
деп көірсетті.
Лениннің кітабы жеке-жеке бөлім болып құпия түрде гектографта басылды.
Халықшылдықпен күресе отырып, Ленин сонымен бірге жария марксистер
дейтіндерге қарсы шықты. Жария марксистер халықшылдыққа қарсы өзінше
күрес жүргізді. Бірақ олар бұл күресті және марксизм туын жұмысшы
қозғалысын буржуазияның мүдделеріне бағындыру үшін пайдалануға әрекет
жасады. Олар Маркстің теориясынан ең басты ілімді — пролетарлық революция
және пролетариат диктатурасы жөніндегі ілімді — алып тастады. Көптеген
жария марксистер кейін кадеттдр (орыс буржуазиясының басты партиясы)
болды, ал Октябрь революциясынан кейін Совет өкіметінің қас жаулары болды.
Жария марксизм туған кездің өзінде-ақ Ленин мұның өкілдері буржуазиялық
либералдар екенін көріп-білді. Ленин жария марксистерге қарсы күресті
олардың басты идеологіне — өзіміздің мәдениетсіздігімізді мойындап,
капитализмнен үйіренуіміз керек деп ұсынған П. Струвеге — қарсы шығудан
бастады.
Петербург марксистерінің үйірмесінде жария марксизм өкілдерінің көзінше
Ленин Струвенің Россиянын, экономикалық дамуы туралы мәселе жөніндегі сын
мақалалар деген кітабы жайында Марксизмнің буржуазиялық әдебиетте
суреттелуі деген өз рефератын оқып шықты. Ленин осы рефератта жария
марксистеірдің буржуазиялық-либаралдық жаратылысын әйгіледі.
Ленин халықшылдарға қарсы күресте жария марксистермен, осы уақытша
жолбикелерді сынауға толық ерікті бола отырып, уақытша келісім жасауға
болады деп есептеді. Осы келісімнің нәтижесінде 1895 жылы көктемде
Біздің шаруашылық дамуымыздың сыйпаттамасы жөніндегі материалдар деген
жария жинақ пайда болды. Жинақта Лениннің (К. Тулин деген псевдониммен)
Халықшылдықтың экономика-лық мазмұны және оған Струве мырзаның кітабында
берілген сын деген мақаласы, Г. В. Плехановтың мақалалары, сондай-ақ П.
Струвенің және басқалардың мақалалары басылды.
1894 жылғы күзде оқылған рефераттың негізінде жазылған Лениннің мақаласы
жинақтың өзекті мақаласы еді. Ленин мұнда халықшылдықты және жария
марксизмді толық сынап шықты және Россияның экономикалық дамуы туралы
мәселе жөнінде марксистік көзқарастарды баяндады, марксизмнің революциялық
мәнін — социалистік революция және пролетариат диктатурасы туралы ілімін —
қорғап қалды.
Жария марксистерді сынай келіп, Ленин бұлардың көзқарастарының негізі
буржуазиялық бейтараптық екендігін, капитализмді ақтау, таптық
кайшылықтарды бүркемелеу болып шығатын объективизм екендігін көрсетті.
Материализм,—өз мағнасына, былайша айтқанда, партиялықты да енгізеді,
оқиғаға қандай да болса баға бергенде, белгілібір қоғамдық таптың
көзқарасын ашықтан-ашық, турадан-тура қолдап шығуға міндеттейді
Ленин ғылымдағы объективизм деген нәрсе үстем қанаушы таптардың құлқындық
мүдделерін бүркеме-леу үшін ғана қызмет ететіндігін көрсетті. Марксистік
ғылым жұмысшы табымен көріне және тығыз байла-нысты болады, қоғамды
революциялық жолмен өзгерту ісіне қызмет етеді, сондықтан оның партиялылығы
шын ғылмилықпен ұштасып жатады.
Ленин марксизмді бүрмалаушылық әрекеттеріне батыл тойтарыс берді. Ол
Россияның марксистік кадрларын марксизмді бұрмалаушылықтармен ымыраға
келмеу рухында тәрбиеледі, жұмысшы табының аса ұлы идеялық игілігі ретінде
марксизмді бағалай білуге және оның тазалығы мен революциялық сыйпатына қол
сұғушылық атаулының бәрінен қамқорлықпен сақтап отыруға үндеді.
Орыс марксистерінің теориялық көзқарастарын белгілеумен қатар және
халықшылдыққа, жария марксизмге қарсы күрес жүргізумен қатар Ленин партия
құрылысы жөнінде зор ұйымдастыру жұмысын үдете жүргізді.
Лениннің төңірегінде алдыңғы қатарлы революционерлер-жұмысшылардың берік
ұйтқысы қалыптасты: И. В. Бабушкин, В. А. Шелгунов, И. И. Яковлев, В. А.
Князев және басқалар. Ленин жұмысшылардан пролетарлық партияның
ұйымдастырушы кадрларын тәрбиелеп, өсірді.
Ленин аса ірі заводтары мен фабрикалары бар Невская заставаның сырт
жағындағы жұмысшы үйірмелерінде марксизмді насихаттай бастады. Ленин нақ
сол кезде Петербург жағындағы жұмысшы үйірмелерін, ал кейін Васильев
аралының гаванындағы үйірмені басқарды. Ол сонымен бірге Семянников заводы
жұмысшылары үйірмесіне басшылық етті. Үйірменің сабақтары, 1906 жылы
Сибирьде патша үкіметінің жазалаушы экспедициясы атып тастаған орыс жұмысшы
қозғалысының үздік қайраткерлерінің бірі, жұмысшы И. В. Бабушкиннің
пәтерінде өтіп тұрды.
Ленин үйірмелердің жұмысына жаңа мазмұн енгізді. Ол марксизмді насихаттау
ісін Россияның экономикалық және саяси өмірінің күнделікті зәру мәселелерін
зерттеумен байланыстырып отырды. Ленин үйірмелерді басқара жүріп, заводтар
мен фабрикалардағы жұмысшылардың жағдайын, жалақы және штрафтар системасын,
нарық қою техникасын мұқият зерттеді, кәсіпорындардағы тәртіптер жайын
сұрастырып отырды. Осының бәрі де жұмысшылардың өмірін, олардың мұқтаждары
мен тілектерін оның терең және нақтылы білуіне мүмкіндік берді.
Ленин Петербург марксистеріне алдыңғы қатарлы пролетарлардың азын-аулақ
тобы арасында насихат жүргізумен ғана қанағаттанбау керек, жұмысшылардың
қалың бұқарасында үгіт жүргізуге көшетін мезгіл жет-ті дегенді дәлелдеп
отырды. Жұмыісшы табының тіке-лей мұқтаждарын қорғау негізінде күнделікті
саяси үгітке осылай көшуді Лениннің басшылығымен Петербург социал-
демократтары тұңғыш рет 1894 жыл-дың аяғында Семянников заводындағы
ереуілдің кезінде жүзеге асырды.
Ленин Семянников заводында болған оқыйғаға дереу көңіл бөлді. Ол үгіт
листовкасын жазды; бұл листовка жұмысшы үйірмесінде талқыланып, заводта
таратылды. Жұмысшылар арасында листовканың үлкен маңызы болды.
Марксистік саяси үгітті өрістетуде Лениннің Фабрикалар мен заводтарда
жұмысшылардан алынатын штрафтар туралы заңды түсіндіру деген құпия
кітапшасы үлкен роль атқарды.
Капиталистік тәртіптерді және патша самодержавиесінің озбырлығын батыл
түрде әшкерелу марксизмнің аса маңызды қағыйдаларын жұмысшылардың қалың
тобының ұғып алуына, өзінің таптық, саяси мін-деттерін түсінуіне
көмектесті.
Сөйтіп, Лениннің басшылығымен алдыңғы қатарлы жұмысшылардың кішігірім
үйірмелерінде марксизмді насихаттаудан пролетарлық бұқарада саяси үгіт
жүргізуге қарай тарихи бетбұрыс жасалды. Лении басшылық еткен революцияшыл
социал-демократтардың үгіті Россия жұмысшы табының тарихында жаңа кезеңнің
бетін ашқан Петербург жұмысшыларының стачкалық қозғалысының кең көлемде
өрістеуіне орасан зор әсер етті.
1895 жылы 25 апрельде Ленин Петербург марксистерінің тапсыруы бойынша
Еңбекті азат ету тобымен байланыс жасау үшін шетелге жүріп кетті. Ол
Швейцарияда тұңғыш рет Г. В. Плехановпен кездесті. Еңбекті азат ету тобы
жұмысшылар үшін түсінікті тілде жазылған жинақтар шығару туралы Лениннің
ұсынысын қабылдады. Шетелде Работник жинағын шығарып тұруға ұйғарылды.
Келіссөз кезінде бірқатар принциптік мәселелер жөнінде Ленин мен
Плехановтың арасында алауыздықтар бар екені білінді. Ленин: патша
самодержавиесіне қарсы күресте негізгі күш пролетариат, ал оның одақ-тасы
шаруалар болып табылады деп есептеді. Плеханов пролетариаттың одақтасы
ретіндегі шаруалардың ролі мен маңызын жете бағаламады және болғалы тұрған
Россиядағы буржуазиялық-демократиялық революцияда қозғаушы күш либералдық
буржуазия деп қате есептеді.
Ленин Швейцарияда ай жарымға жуық, Париж бен Берлинде үш айға жуық болды;
ол осында жұмысшы жиналыстарына барып тұрды, жұмысшы қозғалысын,
батысевропалық пролетариаттың өмірі мен тұрмысын мұқият зерттеді. Ленин
Берлинде герман социал-демократиясының басшыларының бірі — Вильгельм
Либкнехтпен, Парижде — көрнекті француз марксисті Поль Лафаргпен танысты.
1.2. В.И.Ленин теоретик және практик.
Ленин өзінің Петербургтегі жұмысы басталған кезден-ақ осындай ұйым құруға
кірісті. Ол шетелден қайтып келді де, социал-демократиялыіқ ұйымдьи нығайту
және кеңейту ісін жаңа қажырмен қолға алды. Ол күн сайын дерлік жұмысшы
аудандарында болып, жиналыстар өткізіп, жұмысшылармен әңгімелесіп тұрды.
Ленин Петербургтегі барлық марксистік жұмысшы үйірмелерін (бұлар 20-ға
жуық болатын) Жұмысшы табын азат ету жолыңдағы күрес одағы деп аталған
бір ұйымға біріктірді.
Ленин Күрес одағының жұмысын централизмнің және қатал тәртіптің
принциптері негізінде құрды. Одақты орталық топ басқарды, ал бүкіл
жұмысқа тікелей басшылық еткен сол топтың Ленин бастаған бірнеше мүшелері
болды; Ленин мұнымен қабат Одақтың баспасөз шығармаларьшың редакторы
болды. Ұйым аудандық топтарға бөлінді; бұл топтар-ға, бұларды заводтармен
байланыстырып тұратын, алдыңғы қатарлы, саналы жұмысшылар кірді. Завод-
тарда информациялар жыйнайтын және әдебиет та-рататын ұйымдастырушылар
болды. Ірі кәсіпорындар-да жұмысшы үйірмелері құрылды; бұларда марксизм
теориясын насихаттаумен қатар саяси өмірдің ағым-дағы мәселелері талқыланып
отырды. Бұл үйірмелер факт жүзінде туып келе жаткан марксистік партияның
ұялары еді.
Ленин басшылық еткен Күрес одағы жаппай жұмысшы қозғалысымен тығыз
байланысты болды. Жұмысшылардың жағдайы мен көңіл күйлерін жете білу
стачкалық күреске Одақтың нақтылы басшылық етуіне мүмкіндік берді. Одақ
жұмысшылардың революциялық санасын көтеретін листовкалар шығарып тұрды.
Күрес одағы ағылшын фабриканттарының иелігіндегі Торнтон шұға
фабрикасында стачка ұйымдастырды. Күрес одағы Тоқымашылар нені талап
етеді? деген листок шығарып, таратты. Бірнеше күннен кейін Торнтон
фабрикасының жұмысшылары мен жұмысшы әйелдеріне арнап Ленин жазған екінші
листовка шығарылды. Листовкада жұмысшылар өздерінің жағдайын түгел күш
біріктіріп қимылдағанда ғана жақсарта алатындығы түсіндірілді. Ереуіл
жұмысшылар үшін ойдағыдай аяқталды. Бұл ереуіл Петербургте стачкалық
қозғалыстың жаңадан өрлеуінің басы болды.
Петербургтегі Жұмысшы табын азат ету жолындағы күрес одағы Лениннің
басшылығымен жұмысшылардың экономикалық талаптар үшін күресін патша
өкіметіне және капиталистік қанауға қарсы саяси күреспен байланыстырды,
Россияда тұңғыш рет социализмді жұмысшы қозғалысымен біріктіру ісін жүзеге
асыра бастады.
Петербург Күрес одағы Россияның басқа да қалалары мен облыстарындағы
жұмысшы үйірмелерінің нақ осындай одақтарға бірігуіне мықты түрткі болды.
Москвада, Киевте, Владимирде, Ярославльде. Ивановю-Вознесенскіде, Орехово-
Зуевода, Нижний-Новгородта, Самарада, Саратовта, Орелда, Тверьде,
Минскіде, Вильнода социал-демократиялық ұйымдар пайда болды. 90-шы
жылдардың орта шенінде Закавказьеде марксистік ұйымдар құрылды; Сибирьде
және басқа жерлерде социал-демократиялық топтар мен одақтар құрылды.
Петербург Күрес одағы Россияның социал-демократиялық ұйымдарының жұмысы
үшін үлгі болды.
Россиядағы марксистік ұйымдардың арасындағы байланысты нығайтуға Ленин
ерекше мән берді. Бұған жұмысшы табының таяудағы міндеттері мен күресінің
түпкі мақсаттарын түсіндіріп отырарлық газет жағдай жасауға тиісті еді.
Рабочее Дело деп аталған осындай газеттің бірінші номері әзірленіп те
қойылған болатын. Ленин осы номерге бірнеше мақала жазғанды.
Алайда патша үкіметі кұрылып келе жаткан жұмысшы партиясына елеулі соқкы
беріп үлгірді.
Ленин Петербургте Петербург жұмысшыларыиың арасында екі жылдан артығырақ
уакыт болды. Лениннің өмірі мен ісінде Петербург дәуірініің аса зор маңызы
бар. Ленин осында Жұмысшы табын азат ету жолындағы күрес одағын — жұмысшы
қозғалысына сүйенетін марксистік партияның ең алғашқы елеулі бастамасын —
құрды. Россияда марксистік партия құру жөніндегі өзінің сонан былайғы
жұмысында Ленин Петербург Күрес одағының революциялық тәжрибесіне
сүйенді.
Ол Пегербургте пролетариаттың өзінің тап жауларына қарсы алғашкы
революциялық айкастарына басшылық етті, жұмысшы табын самодержавиеге және
буржуазияға қарсы шешуші күрестерге әзірлей оты-рып, оны саяси жағынан
тәрбиеледі. Ленин осында халықшылдыққа және жария марксизмге қарсы батыл,
ымырасыз күресті үдетті. Ол осы күрестің үстінде өзінің пікірлестерінің
және жауынгер серіктерінің, революциялық марксистік партия құрушылардың
тығыз тобын тәрбиелеп, топтастырды.
XIX ғасырдың аяғында және XX ғасырдың басында, Ленин Россияда
революциялық марксистік партия құрып жүрген кезде, капиталистік елдердің
экономикалык және саяси өмірінде ірі өзгерістер болды. Ка-питалистік дүние
жаңа заманға — империализм заманына — келіп кірді. Капитализмнің барлық
қайшылықтары мүлде шиеленісіп кетті. Пролетариаттың буржуазияға қарсы
шешуші революциялық айқаста-рының кезеңі жақындап келе жатты. Пролетарлық
партия ұйымдастыру мәселелері, жұмысшы табы күресінің стратегиясы мен
тактикасы мәселелері жаңаша қойылды. Революциялық қозғалыстың орталығы
Россияға ауыса бастады. Россия империализмнің барлық қайшылықтарының
түйінді пунктіне айналды. Мұнда аса үлкен халықтық революция пісіп-жетіліп
келе жатты. Орыс революциясының негізгі мәселелері сонымен бірге
дүниежүзілік революцияның негізгі мәселелері болды.
Осы жаңа тарихи жағдайда Владимир Ильич Ленин Маркс пен Энгельстің
айбынды туын, революциялық марксизмнің туын жоғары көтеріп, теория мен
практиканы ұштастыра білді.
1897 жылдың аяғьинда Ленин Орыс социал-демократтарымың міндеттері
деген кітапша жазды. Ол осы кітапшада Петербург Күрес одағының іс
тәжрибесін қорытты және россиялық революциялық социал-демократияның саяси
программасы мен тактикасын негіздеді. Ленин марксистік партияның
социалистік және демократиялық ісінің ажырамас байланысын көрсетті,
буржуазиялық-демократиялық революцияда жұмысшы табының басқа таптарға қалай
қарайтындығын түсіндірді, пролетариаттың осы революциядағы жетекшілік ролі
жөніндегі идеяны дамытты.
Ленин революциялық теориясыз революциялық козғалыстың болуы да мүмкін
емес деп, жұмысшы партиясы үшін марксистік теорияның шешуші маңызын баса
айтты.
Съезд партияны кұрылды деп жарияласа да, партия алайда құрылмай қалды.
Съезд шығарған Манифест Лениннің еңбектерінде айтылған негізгі
программалық қағыйдаларды: пролетариаттың саяси өкіметті жеңіп алуы,
пролетариаттың гегемониясы, патша өкіметіне және буржуазияға қарсы күресте
пролетариаттың одақтастары туралы қағыйдаларды көрсетпеді.
Россияда марксистік партия кұру таңында, оның алғашқы ірге тасы қалана
бастаған кезде, Ленин өз еліміздегі революциялық дәстүрлерге пролетарлық
партияның көзқарасын белгілеуді елеулі мәні бар нәрсе деп тапты. Біз қай
мұрадан бастартамыз? деген мақаласын жазды. Марксистер орыс қоғамының
алдыңғы бөлегінің ең жақсы дәстүрлерінен, идеялық мұрасынан қол үзіп отыр
деп халықшылдар жала жапты. Халықшылдардың осы жалақорлық өтіріктерін
теріске шығарып, Ленин: марксистер халықшылдарға қарағанда мұраны анағұрлым
тыңғылықты сақтаушылар, анағұрлым адал сақтаушылар болып табылады деді.
Ленин былай деді: орыстың революцияшыл демократтарының сыйпаты—олар
Россияның қоғамдық өміріндегі крепостниктіктің барлық көріністерін мейлінше
жек көретін, еліміздің прогрестік дамуын қызу қорғайтын, халық мүдделері
үшін жанқиярлықпен күрес жүргізетін. Орыс марксистері нақ осы қасиеттерді
жоғары бағалады.
Ленин айдауда жүріп, халықшылдықты идея жағынан талқандауды ақырына
жеткізген Россияда капитализмнің дамуы деген өзінің атақты еңбегін жазып
бітірді. 1899 жылғы марттың аяғында кітап: Владимир Ильин деген
псевдониммен баспадан шықты.
Россияда капитализмяің дамуы деген кітап — Ленин Самарада жүрген кездің
өзінде бастаған Россияның экономикасын зерттеу жөніндегі көп жылдық
еңбектің жемісі. Бұл кітап марксистік ілімді Россияның экономикалық даму
анализіне кемеңгерлікпен қолдану, Маркстің Қапиталының идеяларын
нақтылап, дамыту болды.
Ленин бұл кітапта толып жатқан әдебиетті (600-ден аса кітапты) және
статистикалық мәліметтерді пайдалана отырып, Россияның ірі өнеркәсібі үшін
ішкі рыноктің пайда болу процесін түгел қамтып қарастырды. Ол егіншілікте
және өнеркәсіпте капитализмнің қалай дамыйтынын, шаруалардың жіктелуін және
пролетариаттың құрылуын керсетті.
Ленин осы кітабында Россиядағы өндірістік қатынастарға терең анализ
берді, еңбекшілерді аяусыз қанау системасын ашты, пролетариат пен
шаруалардың революциялық күресі арқылы бұл системаны жоюдың сөзсіз
екендігін дәлелдеді. Пролетариаттың тарихи қозғалыстағы күші халықтың жалпы
бұқарасындағы өзінің үлесіне қарағанда өлшеусіз артық екендігін баса
көрсетіп, ол алдағы революцияда, пролетариаттың басшылық ролін негіздеді.
Лениннің бұл қорытындысының аса зор манызы бар.
Россияның коғамдык-экономикалық кұрылысына Ленин жасаған ғылми анализдің
негізінде большевиктердің бірінші орыс революциясындағы тактикасы
белгіленді.
Жұмысшы қозғалысы орталықтарынан мыңдаған километр жерде жатып, Ленин
Батыс Европаның социал-демократиялық партияларының ісін мұқият қадағалап
отырды. Бұл кезде, Ф. Энгельс өлгеннен кейін, оппортунистер революциялық
марксистік теория мен тактикаға қарсы жорық бастаған болатын. 1899 жылы
неміс социал-демократы Бернштейн, реформистік көзқарастарды уағыздап,
жұмысшы қозғалысына буржуа-зиялық идеологияны енгізіп, марксизмді ашықтан-
ашық ревизиялады. Нақ сол кезде француз социалисі Мильеран реакциялық
буржуазиялық үкіметке енді.
Ревизионистердің ылаңы Ленинді қатты ызаландырды. Ол Германияда
бернштейіншілдерге тойтарыс берілмей отырғанына күйінді. Бернштейннің,
Струвенің және басқалардың марксизмді ревизиялауына қарсы Г. В. Плехановтың
батыл күреспей отырғанына наразылық білдірді. Марксизм сыншыларына қарсы
нағыз, мықты соғыс жариялау қажет деп жазды.
Шын мәніне келгенде нақ шетелдегі бернштейншілдердің көзқарастарын
уағыздап жүрген экономистердің оппортунистік ісін Ленин россиялық жұмысшы
қозғалысы үшін ерекше қауіпті деп санады. Сондықтан Лениннің
экономистерге қарсы күресі, сонымен бірге, халықаралық оппортунизмге
қарсы күрес болды. Экономистер Россия жұмысшы қозғалысындағы негізгі
оппортунистік топ екендігін, оларға қарсы батыл және ымырасыз күресті үдету
қажет екендігін Ленин кімнен де болсын жақсы білді. Сондықтан 1899 жылы
экономистердің манифесін — Кредо (сенім символы, программа) дейтінді —
алған бойда Ленин оларға дереу батыл тойтарыс берді. Ленин Россиялық
социал-демократтардың қарсылығын жазды; бұл қарсылық 1899 жылы жазда
Ермаковское селосында айдаудағы он жеті социал-демократтың Ленин шақырған
кеңесінде талқыланып, қабылданған болатын. Ленин экономистерге
марксизмнен шегінгендігі үшін, жұмысшы табының дербес саяси партиясының
қажеттігін мойындамағандығы үшін, жұмысшы табын буржуазияның шылауына
айналдырмақ болғаны үшін күйрете соққы берді.
Қарсылық айдаудағы марксистердің және марксистік ұйымдардың арасында
таратылды және экономистерге қарсы күресте аса ірі роль атқарды. Россияда
марксистік ойды дамытуда және марксистік партияны әзірлеуде мұның орасан
зор маңызы болды.
Ленин революциялық социал-демократияның аса маңызды міндеті марксизмді
ревизиялауға қарсы аяусыз күрес жүргізу, революциялық теорияның тазалығын
бұлжытпай сақтау деп білді. Сонымен бірге ол марксизмді онан әрі
творчестволық жолмен дамыту, марксистік теорияны жұмысшы қозғалысының жаңа
тәжрибесімен байыту қажет екендігін көрсетті.
Біз Маркстің теориясын,—деп жазды Ленин,—аяқталған және дамытуға
болмайтын бір нәрсе деп тіпті де қарамаймыз; қайта, біз бұл теорияны
тұрмыстан кейін қалғысы келмейтін социалистер барлық бағытта одан әрі алға
бастыруға тиісті болған ғылымның тек ірге тасын ғана қалады деп білеміз.
Біздің ойымызша, Маркстің теориясыін дербес түрде талдау әсіресе орыс
социалистеріне өте-мөте қажет. Өйткені бұл теория тек жалпы жетекші
қағыйдаларды береді, бұл қағыйдалар жеке алғанда Францияға қарағанда
Англияда басқаша қолданылады, Германияға қарағанда Францияда басқаша
қолданылады, Россияға қарағанда Германияда басқаша қолданылады.
Ленин Петербург түрмесінде жатқан кездің өзінде бастаған партия
программасының жобасын жазуға қайта кірісті. Еңбекті азат ету тобының
елеулі қателері бар программасын Ленин қайта карап шықты. Еңбекті азат
ету тобы мүмкін деп тапқан жеке террор тактикасын Ленин үзілді-кесілді
қабылдамай тастады.
Ленин айдауда жүріп революциялық пролетарлық партия құрудың жоспарын
ойластырды. Ол осы жос-парды өзінің: Біздің программа, Біздің таяудағы
міндетіміз, Шұғыл мәселе деген мақалаларында баяндады.
Ленин Россиядағы социал-демократиялық қозғалыстың әлсіздігі оның
ұйымдаспағандығы екендігін баса көрсетті. Ол халықтың барлық адал және
дамып келе жатқан топтары демократия мен социализм жағында екендігін, бірақ
самодержавиеге қарсы ойдағыдай күрес жүргізу үшін революциялық ұйымды,
тәртіпті және конспирациялық техниканы жетілдірудің ең жоғарғы сатысына
жеткізу қажет екендігін түсіндірді.
Орыс жұмысшы табы өзінің тарихи міндеттерін орындауы үшін, Лениннің
ойлауынша, марксистік ұйымдардың бытырандылығын жою қажет еді. Ленин халық
бұқараеын самодержавиемен капитализмге кар-сы революциялық күреске батыл
және сене отырып бастайтын қуатты партия, пролетариаттың шын көсемі
құрьмуға тиіс деп білді. Бірақ осындай партия кұруда жаңа, дербес жолдармен
жұру керек болды. Дайын үл-гілерді ешбір жерден іздеуге болмады.
Жаңа партия кұрғанда орыс марксистерінің алдын-да ұйымның екі типі болды:
батысевропалық социал-демократиялық партиялар және орыстың революция-шыл
халықшылдарының ұйымдары. Мұның екеуі де лениндік көзкарастарға және
жұмысшы қозғалысының міндеттеріне сай келмеді. Батысевропалық социал-де-
мократиялық партиялар жария парламенттік іске жә-не парламенттік күреске
бейімделген еді, бұлар барған сайын өздерінің парламенттік фракцияларының
шыла-уына айналып бара жатты. Бұл партияларда теория мен практиканыц
арасындағы, сәз бен істің арасында-ғы алшақтық барған сайын күшейе берді,
бұларды оппортунизмнің тоты барған сайын шіріте берді. Орыстың революцияшыл
халықшылдарының ұйымдарында заговорлық сыйпат болды, бұлар бұқаралық
қозғалысқа сүйенбеді. Ұйымның жаңа типін жасап шығару, жаңа типтегі партия
құру керек болды. Міне осы іске Ленин кірісті. Лениннің пікірініше, сол
кездегі жағдайларда социал-демократтарды идеялық және ұйымдық жағынан
топтастырудың аса мақызды кұралы жалпыорыстық құпия саяси газет болуға
тиісті еді. Лениннің жер айдалу мерзімі аяқталып келе жатты.
Ленин бүкіл 1900 жылды жалпыорыстық газет ұйымдастыру жөніндегі ауыр
жұмысқа арнады. Полициялық қудалаулардың салдарынан мұндай газетті Россияда
шығарып тұру мүмкін болмады. Сондықтан Ленин оны шетелде шығаруға ұйғарды.
Бұл үшін Россиядағы социал-демократиялық ұйымдармен байланыс жасап, олардың
қолғабысын алатын болу, газеттің болашақ қызметшілері мен
корреспонденттерін белгілеу, олардың жұмысы жөнінде келісу, қажетті
қаржылар табу қажет болды.
Россияның астаналарында, барлық өнеркәсіп орталықтарында және
университеттік қалаларда Лениннің болуына тыйым салынғанды. Петербургке
Жақынырақ болу үшін, ол мекені етіп Псковты таңдады. Айдаудан қайту жолында
ол Уфаға, Москваға, Петербургке соқты, осында жергілікті социал-
демократтармен кездесіп, келіссөздер жүргізді. Марттың аяғында — апрельдің
басында осы жерде кеңес болды; бұл кеңесте болашақ газег редакциясының
Ленин жазған программалық мәлімдемесі-нің жобасы талқыланды.
Экономистердің стихиялылықтың алдында бас июі революциялық теорияны
ғана емес, партия мен жұмысшы табының саяси міндеттерін де кеміткендік
болды. Экономистер жұмысшы қозғалысының міндеттері мен өрісін
буржуазиялық коғамның шенберінде еңбек пен түрмыс жағдайларын жақсарту
жолында қожайындарға және үкіметке қарсы күреспен ғана тежеп отырды. Ленин
бұл гред-юнионистік саясаттың, яғни реформистік, келісімпаздық саясаттың
жұмысшыларды мәңгі-бақи жалдама құлдыққа душар ететінін көрсетті.
Ленин былай деп түсіндірді: пролетариат күресінің түпкі мақсаты —
капитализмді құлатып, социализм орнату. Ал Россиядағы бұқаралық жұмысшы
қозғалысының таяздағы міндеті самодержавиені құлатып, демократиялық
тәртіптер орнату болып табылады. Бұл күресте жұмысшы табы патша өкіметіне
қарсы саяси бостандық үшін алдыңғы қатарлы күрескер ретінде россиялық
демократияның жетекшісі болуға тиіс. Жұмысшы табының партиясы бүкіл
халықтың самодержавиеге қарсы демократиялық күресін және капитализмге қарсы
пролетариаттың социалистік күресін біріктіреді.
Жұмысшы қозғалысында партияның ролін елемей, пролетариаттың саяси
міндеттерін тарылтып, экономистер партияның ұйымдастыру міндеттерін де
төмендетті. Экономистер жергілікті ұйымдардың майдагерлігін, ұсақ
практицизмін және бытырандылығын ақтап шықты. Бұлар әлеуметтік революция
партиясының емес, әлеуметтік реформалар партиясынын болуын
қалады. Ұйымдастыру мәселелерінде экономистердің кұйыршықтығын әшкерелеп,
партияның ұйымдық кұрылу жоспарын жасады. Бұл жоспар бойынша партия екі
бөлімнен: жетекші қызметкерлердің, көбінесе профессионал
революционерлердің, кішігірім тобынан ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
І. Кіріспе
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ..3
ІІ.Негізгі бөлім.
1. Тарау. Лениннің қоғамдық көзқарастары.
1.1.В.И.Ленин және марксизм
ілімі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... .7
1.2.В.И.Ленин теоретик және
практик ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .18
ІІ тарау. В.И.Ленин мемлекет басшысы ретінде.
2.1.Мемлекет құрудағы В.И.Лениннің стратегиялық қабілеті ... ... ... ..30
2.2.Халықшаруашылығы мәселелерін
шешудегі ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
В.И.Лениннің
қызметі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... 41
ІІІ.
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ..50
Кіріспе.
Владимир Ильич Ульянов (Ленин) 1870 жылы 22 апрельде Симбирск
қаласында туды.
Ленин орыстың интеллигенттік семьясында өсті. Әкесі, Илья Николаевич,
Симбирск губерниясының халық училищелерінің инспекторы, ал кейін директоры
болды. Мещандардан шыққан бұл кісі көп жыл бойы сіңірген еңбегі үшін дворян
атағын алды. Оқу-ағарту ісі саласында И. Н. Ульянов өз заманына қарағанда
озат көзқарастарды жақтады. Еңбек сүйгіш, табанды, езіне де, басқаларға да
қатаң талап қоятын И.Н.Ульянов осы қасиеттерді өз балаларына да сіңіруге
тырысты. Лениннің анасы, Мария Александровна, білімді, ерік күші мол және
берік мінезді адам еді. Бұл кісі өзінің балаларын адал, білімді, идеялы
адамдар етіп тәрбиелеуге тырысты.
Ульяновтардың балаларының бәрі революционерлер болды: тұңғыш баласы
Александр — народоволец; қалғандары, ерте өліп кеткен Ольгадан басқасы,—
Анна, Владимир, Дмитрий, Мария — коммунистер болды.
Ленин еті тірі, бала болып өсті. Ол бес жасында оқуды үйренді; тоғызында
— Симбирск гимназиясының. бірінші класына түсті. Владимир Ильич ерекше
зерек болды, сабаққа мұқият қарады, өте жақсы оқып, кластан класқа өткенде
наградтар алып отырды.
Ленин өзінің бала шағы мен жасөспірім шағын Поволжьеде өткізді. Ол осы
жерде еңбек адамдарымен араласып, шаруалар мен қала кедейлерінің
қайыршылығын, қараңғылығын, правосыздығын көрді. Жасөспірім кезінде-ақ ол
халық бұқарасының наразылығы мен ашу-ызасының өсіп келе жаткандығын байқап,
таптық және ұлттық езгіні жек көретін.
Лениннің жасөспірім шағы Россия тарихындағы ең қара түнек дәуірлердің
бірінде өтті. 1881 жылы народоволецтер Александр II патшаны өлтіргеннен
кейін патша өкіметі самодержавиеге, жартылай крепостниктік құрылысқа
наразылық атаулының бәрін қатал түрде басып тастап отырды, полициялық
режимді барлық шаралармен нығайтуға тырысты.
Ленин айналадағы өмірдің жай-күйін ерте ойлана бастады. Ол көп оқыйтын
және Россияның революциялық-демократиялық әдебиетіндегі таңдаулы
шығармалардың бәрін жас кезінде-ақ оқып шыққанды. Ленин 14—15 жасында орыс
рtволюционер-демократы Н. Г. Чернышевскийдің Не істеу керек? деген
романымен танысты, бұл роман оған әсер етті. Ол В. Г. Белинскийдің, Н. А.
Добролюбовтың, Н. А. Некрасовтың, Д. И. Писаревтің шығармаларын жақсы білді
және жоғары бағалады. Орыстың революцияшыл демократтарының идеялары жас
Лениннің қоғамдық көзқарасының қалыптасуына үлкен әсер етті.
1885 және 1886 жылдары Петербург университетінде оқып жүріп жазғы
каникулға келгенінде Александр К. Маркстік Капиталын ала келді. Ленин осы
шығармамен сол кездің өзін-де таныса бастаған болатын.
Гимназияиың жоғары кластарында-ақ Ленин революциялық пікірде болды. Бұл
пікір оның мектептегі шығармаларынан да көрініп жүрді, осы үшін ол бір жолы
гимназия директорынан ескерту алып қалды. Директор оның шығармасын қайтарып
беріп жатып: Сіздің осында езілген таптар деп жазғаныңыз кімдер өзі, бұл
жерде оның қандай қатысы бар? деді қиқтанып.
1887 жылы көктемде Ульяновтар семьясы үлкен қайғыға кез болды: Александр
III патшаға қастандық жасау дайындығына қатысқаны үшін Александр Ульянов—1
мартта Петербургте қамауға алынды. Осымен бір мезгілде Петербургте оқыйтын
апасы Анна да қамалды. 8 майда Александр Ульянов қастандыққа қатысқан басқа
адамдармен бірге Шлиссельбург қамалында өлтірілді.
Ағасын патша жендеттерінің өлтіруі Лениннің революциялық жолмен кетуге
бекіген шешімін бұрынғыдан бетер қатайтты. Бірақ Ленин самодержавиеге қарсы
күрестің народоволецтер таңдаған жолын қате жол деп, мақсатқа жеткізбейтін
жол деп санады.
Ленин гимназияны алтын медальмен бітірді де, 1887 жылы августа Қазан
университетінің заң фақультетіне түсті. Ол көп ұзамай алдыңғы қатарлы
студенттермен байланыс жасап, студенттердің кұпия жерлестігінің ісіне
белсене қатсты. Ленин студенттер арасында революцияшыл жастардың
ұйымдастырушысы ретінде тез көзге түсті. Ол өзінің революциялық көз-
қарастарын насихаттады.
Патша үкіметі университет кафедраларын реакционер-профессорларға қаптатып
жіберді, студенттік ұйымдарды қуғынға салды. Студенттерге қатал бақылау
қойылды. Полициялық қудалаулар саясаты студенттердің қатты наразылығын
туғызды. 1887 жылы ноябрьдің аяғында Москвада студенттік толқулар бұрқ ете
түсті; кейін мұның өзі басқа қалаларға да жайылды. 4 декабрьде Қазан
университетінде де толқулар басталды. Сту-денттік жиындарға қатысқандарды
жандармдардың жазалауына және революцияшыл студенттерді патша өкіметінің
қуғынға салуына наразылық білдіру ретінде Ленин өзінің университетті тастап
шығатыны туралы ректорға арыз берді.
Студенттердің революциялық қозғалысына қатысқаны үшін Ленин декабрьдің 4-
нен 5-не қараған түні қамауға алынды.
5 декабрьде Ленин университеттен шығарылды, ал екі күннен кейін, 1887
жылы 7 декабрьде, полицияның астыртын бақылауымен, Қазан губерниясы,
Кокушкино деревнясына жер аударылды. Ульяновтардың бүкіл семьясын
жандармдар дамылсыз қадағалаумен болды.
Ленин осы кішкене, оқшау деревнясымақта бір жылға жуық болды. Ол көп
оқыды, өз бетінше білімін арттыруға мықтап кірісті. Жасеспірім шағынаи-ақ
оның жұмысқа өте қабілетті екендігі және жете ойланылған жоспар бойынша
үнемі жұмыс істей білетіндігі көрінді.
1888 жылы октябрьдің басында Лениннің Қазанға қайтып баруына рұқсат
берілді. Бірақ ол университетке алынбады. Оқуын аяқтау үшін шет елге
баруына рұқсат сұрап Лениннің жазған өтінішіне қанағаттандырылмады.
Ленин Қазанда құпия революциялық үйірмелерге қатысушылармен танысты. Бұл
үйірмелерде К, Маркс шығармаларының түп нұсқалары мен аудармалары, сонымен
қатар Г. В. Плехановтың халықшылдыққа қарсы бағытталған еңбектерімен
танысты.
Ленин 1888 жылы күзде Қазандағы марксистік үйірмелердің біріне кірді;
мұны жұмысшы ісіне берілген, 1898 жылы Сибирь айдауында қайғылы қазаға
ұшыраған революционер Н. Е. Федосеев ұйымдастырған еді. Ленин К. Маркс пен
Ф. Энгельстің шығармаларын терең зерттеп, сенімі кәміл марксист болып алды.
К. Маркстің Капитал еңбегі Ленинге ұмытылмастай әсер етті.
Ол кезде алдыңғы қатарлы жұмысшылардың және революциялық пікірдегі
интеллигенцияның арасында халықшылдық қөзқарастар басым болды. Халықшылдар
қоғамдық дамудың зандарын түсінбеді, Россиядағы капитализмді қездейсоқ
құбылыс деп білді. Олар революциялық қозғалыста жұмысшы табының алдыңғы
қатарлы ролін мойындамады, Россияда социализмге өту ісін шаруалық қауым
арқылы жүзеге асыруға болады деп соқты. Патша үкіметі Народная воля
партиясын талқандағаннан кейін халықшылдардың көпшілігі революциялық
күрестен бас тартты. Олар патша үкіметімен татуласуды, келісімге келуді
уағыздады, кулактардың мүдделерін жоқтап кетті.
Оның бержағында Россияда ұйымдасқан революциялық күреске қабілетті
пролетариат түріндегі алдыңғы қатарлы қуатты күш құрыла бастады. 1861 жылы
крепостниктік право жойылғаннан кейін Россияда өнеркәсіп капитализмі едәуір
тез дамый бастады. Фабрикалар, заводтар, темір жолдар салынып, қалалар өсіп
жатты. Фабрикалар мен заводтарда айуандық қанау мен озбырлық үстем болды.
Жұмысшылар барған сайын капиталистерге қарсы күрестің жолына батыл түсе
берді, стачкалық қозғалыс басталды. Капиталистермен ойдағыдай күрес жүргізу
үшін ұйым керек екендігін алдыңғы қатарлы жұмысшылар түсіне бастады. Тұңғыш
жұмысшы одақтары: Оңтүстік россиялық жұмысшылар одағы (1875 ж.) және
Орыс жұмысшыларының солтүстік одағы (1878 ж.) пайда болды. БатысевропалыҚ
жумысшы қозғалысының табыстары да Россиядағы революциялық қозғалысқа әсер
етті. 1883 жылы шет елде тұңғыш рет орыстың марксистік тобы — Россияда
марксизмнің тарауына негіз салған Г. В. Плехановтың бастауындағы Еңбекті
азат ету тобы — құрылды. Осының ізінше Россияда да марксистік үйірмелер
пайда бола берді.
Бірақ марксизмнің өзіне жол салуы зор қыйыншылықтарға түсті. Марксизм
Россиядағы жұмысшы қозғалысының идеялық негізі болуы үшін жылдар бойы
табанды күрес жүргізу керек болды. Ленин кейініректе былай деп жазды:
Марксизмге, бірден бір дұрыс революциялық теорияға, Россия жан естімеген
азаптар мен құрбаңдықтардың, жан көрмеген революциялық ерліктің, орасан
жігердің, жан аямай ізденудің, практика жүзінде үйреніп, сыналудың,
түңілушіліктердің, Европа тәжрибесін тексеріп, салыстырудың жарты ғасырлық
тарихын шын басынан кешіріп барып жетті.
І Тарау.В.И.Лениннің қоғамдық көзқарасы.
1.1. В.И.Ленин және марксизм ілімі.
Ол кезде Россияда маркстік ілімді жақтаушылардың саны мейлінше аз еді.
Владимир Ильич орыстың тұңғыш марксистерінің бірі болды. Ол: марксизмнің
теориясы революцияның жеңуі жолындағы күрестің құдіретті қаруы, ал жұмысшы
табы — өзін және бүкіл халықты самодержавие мен капитализмнің езгісінен
азат етуге қабілетті, ақырына дейін бірден-бір дәйекті-революциялық күш деп
білді.
Қазанда революциялық жұмыстың жандануы жандармдарды үрейлендірді. 1889
жылы июльде Н. Е. Фе-досеев қамауға алынды. Лении қатысқан үйірме де
талқандалды. Бірақ Ленин бұл жолы қайта қамалу-дан аман қалды. Бұған себеп,
марксистік үйірмелер сәтсіздікке ұшыраудан екі ай бұрын, 1889 жылы 3 майда,
Ульяновтар семьясы Қазаннан Самара губерния-сына көшіп кеткен еді. Ленин
алғашқы кезде семьясымен бірге Самарадан (кәзіргі Куйбышев) 50 шақырым
жердегі Алакаевка деревнясының жанындағы бір хуторда тұрды, ал 1889 жылдың
күзінен бастап — Самарада тұрды. Бұл жерде де Ленинді және бүкіл Ульяновтар
семьясын жандармдар дербес бақылап отырды.
Университетте оқу мүмкіншілігінен айрылған Ленин университеттік курске
экстерн ретімен емтихан тапсыру үшін рұқсат алуға әрекет жасады. Бірақ
патша үкіметі оның бұл өтінішін де қабылдамады. Ақырында, 1890 жылы
кектемде Ленинге Петербург университетінің жанындағы заң факультетіне
емтихан тапсыруға рұқсат етті.
Қыстың күні Самарада, жазда Алакаевка хуторында Ленин талмастан жұмыс
істеді. Ол өзінің жұмыс тәртібін дәлме-дәл белгілеп алып, мұны ерекше дәл
орындап отырды. Владимир Ильич бір жарым жылдың ішінде төрт жылдық бүкіл
университеттік курсты өз бетінше оқып шықты. 1891 жылдың көктемі мен
күзінде ол емтихан тапсыру үшін Петербургке барып қайтты. Барлық емтихан
тапсырғандардың ішінде барлық пәннен ең жоғарғы баға алған тек сол болды;
оған бірінші дәрежелі диплом берілді.
Ленин Петербургте марксистермен кездесті. Солардан марксистік әдебиет
алып, оны Самараға әкелді.
1892 жылы январьда Ленин адвокаттар кемекшілерінің тізіміне енгізіліп,
март айынан бастап Самара округтік сотында қорғаушы болып істей бастады.
Оның қорғауындағылар көбінесе кедей шаруалар мен мастеровойлар болды.
Лениннің Самараға келген қарсаңында мұнда халықшылдардың ықпалында
жүрген, революциялық пі-кірдегі оқушы жастардың бірнеше үйірмелері бар еді.
Осы құпия үйірмелерде Ленин марксистік ілімді наси-хаттады, Қ. Маркстің
Философия бишаралығы деген кітабы туралы реферат оқыды. Ленин сол кездегі
бел-гілі халықшылдардың: Н. Қ. Михайловскийдің, В. П. Воронцовтың, С. Н.
Южаковтың және басқа-лардың еңбектерін қатты сынады, бұлардың теріс,
антиреволюциялық көзқарастарын әшкереледі. Ленин сол кездің өзінде-ақ
марксизмді терең білуші еді. Са-мара үйірмелеріне қатысушылар өздерінің
достарына жазған хаттарында Самарада бақылауда жүрген Улья-нов дейтін
студент бар, ол өзі ақылы мен білімі жа-ғынан үздік адам деп хабарлайтын.
Ленин Самарада Маркс пен Энгельстің шығармала-рын онан әрі оқып-үйрене
берді, үйренгенде көбінесе нөміс және француз тілдерінен үйренді, өйткені
ғылы-ми коммунизмнің негізін салушылардың еңбектері орыс тілінде өте аз
еді. Ленин Маркс пен Энгельстің Қом-мунистік партияның манифесін орыс
тіліне аударды. Аударманың қолжазбасы Самара үйірмелерінде оқы-лып жүрді;
қолжазба полициялық тінту қезінде жойы-лып жіберілген.
Маркстік теорияны кітап бетінше, дерексіз қабыл-дау Ленинге жат нәрсе
болатын. Ол үшін қашан да марксизм өлі догма емес, революциялық қыймылға
нақты жетекші болатын. Маркс— Энгельс іліміменқа-руланып алған жыйырма
жасар Ленин Россияның экономикалық жағдайын тәптештеп зерттеді. Ол шаруа
шаруашылығы туралы коптеген материалды, әсіресе земстволыіқ статистиканың
мәліметтерін зерттеді. ДІа-руалар тұрмысымен тжелей танысу арқылы, ол
өзініқ қорытындыларын практика жүзінде тексеріп отырды.
Ленин осы зерттеуінің нәтижелерін Шаруалар тұр-мысындағы ж.аңа
шаруашылық қозғалыстар (1893 жылы көктемде жазылған) деген мақаласында —
сақ-талып қалған әдеби еңбектерінің алғашқысында — баяндады; мүнда ол В.
Постниковтың Оңтүстік-орыс шаруасының шаруашылығы деген қітабын сынады.
Ленин осы мақаласында, халықшылдық теорияға қарамастан, Россияда
капитализмнің тоқтаусыз дамып бара жатқандығын, шаруалар шаруашылығының
ішін-де терең экономикалық қым-қыйғаштықтың пісіп-жеті-ліп, тап
қайшылықтарьшың пайда болғандығын, шаруалардың негізгі үш топқа —
кедейлерге, орташа-ларға және кулактарға—^бөлініп отыріғандығын дәлел-деді.
Бұл мақала орыс өмірінің аса шытырман мәселе-леріне анализ жасауға
марксизмді жас Лениннің қандайлық шебер және өздігімен қолданғандығын
көрсетеді.
Ленин осы мақаласын сол кездегі жария журнал-дардың біріне бастыруға
әрекет жасады. Алайда, оны бастыра алмады. Мақала архивтерде 30 жыл жатты
да, тек 1923 жылы табылып, жарияланды.
Ленин Самарада төрт жылдан артық түрды. Ол осында халықшылдарға қарсы
алғашқы ұрыстарды жүргізді, рөволюцияшыл жастарға үлкен әсер еткен
самаралық марксистік үйірмелерді ұйымдастырды. Ол Нижний-Новгородтағы,
Владимирдегі, Петербургтегі марксистермен байланыс жасады, Владимир
түрмесіне жабылған Н. Е. Федосеевпен хат алысып тұрды.
Бірақ пролетарлық қозғалыс орталықтарынан шалғай жатқан провинциялық
Самарадағы іс Ленинді қанағаттандырмады. Ол өнеркәсіп пролетариатының қалың
ортасына, кең революциялық күрестің аренасына баруға талпынды.
1893 жылы августа Ленин Самарадан Петербургке жүріп кетті. Ол жол-жөнекей
Нижний-Новгородқа тоқтап, осындағы марксистік үйірмеде халықшылдарға қарсы
баяндама жасады. Онан соң Ленин жол-жөнекей Москвада болды; ол бұл жерде де
марксистермен байланыс орнатты.
1893 жылы 31 августа Владимир Ильич Петербург-ке — Ленин күрған
революциялық марксистік партия-ның басшылығымен жұмысшы табының жанқыярлық
күресінің арқасында пролетарлық революцияның бесі-гі болған, Россияның
саяси орталығына келді.
Ленин Петербургке жұмысшы қозғалысының өр-леу қарсаңында барды.
Қапитализмнің дамуы негізінде Россияда жұмысшы табы тез өсіп,
пролетариаттың тап күресі күшейіп бара жатты. Жұмысшылар арасына марксизм
идеялары ене бастады.
Марксистік үйірмелер көптеген ірі қалаларда: Пе-тербургте, Москвада,
Харьковта, Киевте, Екатерино-славта, Нижний-Новгородта, Қазанда, Самарада,
Одес-сада, Ростов-на-Дону қаласында, Тулада, Минскіде. болды. Бірақ бұлар
жұмысшы қозғалысымен байланы-сы өте нашар, үсақ, бытыранды үйірмелер еді.
Ол кездегі марксистер социализмді жұмысшы қоз-ғалысымен біріктіру үшін
жағдайлардың пісіп-жетіл-гендігін көрмеді. Бытыранды марксистік үйірмелерді
мақсат пен күрес құралының бірлігі негізінде топтас-қан орталықтанған,
тәртіпті ұйымға біріктіру міндеті-нің, оны марксистік теориямен қаруландыру
және жү-мысшы табының саяси басшысы ету міндетінің күн тәр-тібіне
қойылғандығын олар түсінбеді. Бұл міндетті бі-рінші болып түсініп, шешкен
адам Ленин болды.
Ленин Петербургке барған бойда осы тарихи мін-детті шешуге кірісті. Сол
кезде Ленин 23 жаста ғана еді, бірақ сол кездің өзінде-ақ ол әбден
қалыптасқан тамаша білімді, жұмысшы табына жан-тәнімен беріл-ген, қорқу
дегенді білмейтін революционер-марксист еді.
Ленин Петербургке келгенге дейін жұмысшы үйірмелерінде марксизмді
насихаттау ісі елдің саяси өміріне және жұмысшы табының таяудағы
міндеттеріне байланыстырылмай жүргізілуші еді. Орыс марксистері марксизмді
елдің экономикалық және саяси жағдайын зерттеуге және түсіндіруге
қолдана білмеді және практикалық революциялық қорытындылар жасай алмады.
Ленин марксистердің Петербург тобын пролеариат арасында практикалық саяси
жұмыс жүргізу жолына түсірді.
Марксизмді терең білудің, Россияның сол кездегі іл
экономикалық және саяси жағдайына марксизмді қолдана білудің, жұмысшы
табының жеңіп шығатындығына кәміл сенудің және ұйымдастырушылық үздік
талантының арқасында Ленин Петербург марксистерінің нағыз басшысына
айналды.
Г. В. Плеханов және оның Еңбекті азат ету тобы марксизмді тарату
үшін көп еңбек сіңірді, халықшылдардың қате көзқарастарына соққы берді,
сөйтіп олардың революцияшыл интеллигенцияның арасындағы
ықпалын әлсіретті. Бірақ халықшылдықты идея жағынан талқандау әлі тіпті
аяқталған жоқ еді. Марксизмнің жауы болған халықшылдықты жеріне жеткізе
талқандау міндеті Лениннің үлесіне тиді.
1893 жылы күзде Петербургтегі марксистік үйірмелердің бірінде Ленин
Рыноктер туралы дейтін мәселе жөнінде реферат оқыды. Ленин осы рефератта
капиталистік қатынастардың пайда болуы мен дамуын марксистік жолмен
түсіндірді және Россияның шаруашылық тәртіптерін зерттеуге Маркстің
теориясын қалай қолдану керек екендігін көрсетті. Ол мұнымен бірге
Россиядағы капитализмнің даму мәселелері жө-нінде кейбір Петербург
марксистерінің теріс көзқарас-тарын сынады; бұл марксистер капитализмнің
прогрес-тік сыйпатын мойындай отырып, капиталистік қай-шылықтарды,
капитализм тұсында еңбекші бұқараныд қайыршылығы мен күйзелісі күшейетінін
ескермеді жә-не пролетариаттың белсенді революциялық күресінің маңызын
түсінбеді. Халықшылдықпен күресу үшін Петербург марксистерін теория жағынан
қаруланды
Лениннің 1894 жылы январьда Москвада, өзінің туыстарына келген жолы
болған кұпия мәжіліс кешіндегі сөзі де халықшылдыққа қарсы күресте елеулі
роль атқарды. Ленин либералшыл халықшылдардың көсемшелерінің бірі
Воронцовқа қарсы шығып, оның көзқарастарын өлтіре сынады.
Жастардың марксист бөлегі жеңіс салтанатын құрды.
Москва марксистерін топтастыру үшін Лениннің келуінің үлкен маңызы болды.
Ленин Москвадан Нижний-Новгородқа барды, онда да халықшылдарға қарсы өзінің
рефератын оқыды.
Бірақ жеке халықшылдарға қарсы ауызша шығып сөйлеудің бір ғана өзі
жеткіліксіз еді. Халықшылдықты белгілі бір бағыт ретінде тұтасынан
талқандау керек болды. Мұның тағыда бір қажет болған себебі, либералшыл
халықшылдар, әсіресе олардың басты теоретиктері мен публицистерінің бірі
Михайловский, 1893 жылдың аяғында өзінің жария журналы Русское
Богатствода марксизмге қарсы жорық ашты.
1894 жылы көктемде және жазда Ленин өзінің: Халық достары деген не
және олар социал - демократтарға қарсы қалай күреседі? деген атақты
кітабын жазды. Ленин осы шығармасында марксизмнің үздік теоретигі ретінде,
жалынды революционер және жұмысшы табы ісінің шабытты күрескері ретінде
танылды.
Лениннің кітабында халықшылдық, оның дүние тануы, экономикалық
көзқарастары, саяси платформасы және тактикасы толық және аяусыз сыналған.
Халықшылдар, қоғам дамуының заңдылығын түсінбей, жеке үздік адамдардың
қалауына сай тарихтың барысын өз еркінше бағыттауға болады деп ойлады.
Ленин осы субъективистік көзқарастарды талқан-дады, қоғам өмірін
материалистік жолмен түсінуді бұл көзқарастарға қарсы қойды. Ол тарихтың
барысы экономикалық дамудың объективтік заңдарына байланысты екендігін,
адамдардың санасы, идеялары және әдет-ғұрыптары қоғамның материалдық
өмірінің жағдайларына байланысты екендігін көрсетті. Тарихта халық
бұқарасының ролін жоққа шығарған субъективистерге қарама-қарсы, Ленин
тарихты жасаушы нақ халықтың өзі екендігін, жеке адамдардың әрекеттері
таптардың әрекеттеріне барып тірелетіндігін, қоғамның дамуын осы таптардың
күресі белгілейтіндігін баса көрсетті.
Россияда капитализмнің дамуын жоққа шығарып, жұмысшы қозғалысына елеулі
мән бермей, 90-шы жылдардағы халықшылдар шаруалардың бишаралық халін және
күйзелуін, деревнядағы тап күресін, кулактардың кедейлерді қанауын
бүркемеледі және кулак шаруашылығын мадақтады. Олар өздерінің барлық үмітін
буржуазиялық-помещиктік құрылысқа қарсы күреске емес, патша үкіметінің
қайырымдылығына арт-ты, олар патша үкіметі самодержавиені және жерге
помещиктік меншікті сақтай отырып, шаруалардың жағдайын жақсарта алады деп
дәмеленді.
Ленин либералшыл халықшылдардың бетпердесін жыртты, социализмнің туын
жамылып жүрген, ал шынында халыққа қарсы шығып отырған осы жалған халық
достарының шын бетін әйгіледі. Ол халықтың нағыз қорғаушылары тек қана
марксистер екенін көрсетті.
Халық достары деген не деген Ленин кітабының маңызы халықшылдарды
сынаумен тіпті де бітпейді. Мұның өзі Россияда туып келе жатқан
революцияшыл марксистік партияның шын манифесі болды.
Ленин өзінің еңбегінде марксистік дүние танудың негіздерін баяндады. Ол
дүниені танудың және оны өзгертудің құдіретті құралы болып табылатын
марксизмді орасан күшті революциялық шабытпен қорғады. Ленин: марксизм
теориясы — өзінің нақты мәні жағынан алғанда сыншылдық және революциялық
теория, оның мақсаты өзінің азаттығы үшін күресіп отырған пролетариатқа
жәрдемдесу деді. Марксистік ғылымның міндеті, капитализм тұсындағы
қайшылықтардың барлық формаларын ашу және пролетариатқа капиталистік
жалдамалы құлдық-тың системасынан шығудың жолын сілтеу. Ол теориялық жұмыс
жүргізбейінше, марксизм идеяларын жұмысшылардың қалың бүқарасына
таратпайынша идеялық басшы болу мүмкін емес деп түсінді. Ленин: теориялық
жұмыс және практикалық іс бірінен бірі ажырамасқа тиіс — теория практикаға
қызмет етуге, өмірден туып отырған сұрақтарға жауап беруге және практиканың
мәліметтерімен тексеріліп отыруға тиіс деп есептеді.
Маркс пен Энгельс сияқты, Ленинде де ғалымның, терең зерттеушінің және
бұқарамен тығыз байланысты революциялық қасиеттің сыйпаттары орайласып
жатушы еді.
Халық достары деген не деген кітабында Ленин Россия жұмысшы табының
тарихи жолын көрсетті және орыс марксистеірінің негізгі міндеттерін
белгіледі. Жұмсшы табы, деп жазды Ленин, қоғамның алдың-ғы қатарлы
революциялық күші болып табылады. Ол самодержавие мен капитализмге қарсы
күреске бүкіл еңбекшілер мен қаналушы халықтың басшысы ретінде шығады.
Капиталистік құрылысты жою жолында жұ-мысшы табының таяудағы міндеті
самодержавиені құлату болып табылады. Бұл мақсатқа жетуде жұмысшы табының
одақтасы шаруалар болады. Патша өкіметін, помещиктерді, буржуазияны
құлатудың және коммунистік қоғам орнатудың басты құралы ретінде жұмысшылар
мен шаруалардың революциялық одағы идеясын Ленин тұңғыш рет алға қойды. Бұл
идея сонан былайғы жерде Ленин құрған Коммунистік партияның бүкіл ісінде
аса маңызды жетекші принципке айналды.
Егер орыс марксистерінің негізгі міндеттерінің бірі — бытыранды
марксистік үйірмелерден біртұтас революцияшыл жұмысшы партиясын ұйымдастыру
міндеті — шешілсе, тек сонда ғана жұмысшы табының күресі ойдағыдай болады
деп көірсетті.
Лениннің кітабы жеке-жеке бөлім болып құпия түрде гектографта басылды.
Халықшылдықпен күресе отырып, Ленин сонымен бірге жария марксистер
дейтіндерге қарсы шықты. Жария марксистер халықшылдыққа қарсы өзінше
күрес жүргізді. Бірақ олар бұл күресті және марксизм туын жұмысшы
қозғалысын буржуазияның мүдделеріне бағындыру үшін пайдалануға әрекет
жасады. Олар Маркстің теориясынан ең басты ілімді — пролетарлық революция
және пролетариат диктатурасы жөніндегі ілімді — алып тастады. Көптеген
жария марксистер кейін кадеттдр (орыс буржуазиясының басты партиясы)
болды, ал Октябрь революциясынан кейін Совет өкіметінің қас жаулары болды.
Жария марксизм туған кездің өзінде-ақ Ленин мұның өкілдері буржуазиялық
либералдар екенін көріп-білді. Ленин жария марксистерге қарсы күресті
олардың басты идеологіне — өзіміздің мәдениетсіздігімізді мойындап,
капитализмнен үйіренуіміз керек деп ұсынған П. Струвеге — қарсы шығудан
бастады.
Петербург марксистерінің үйірмесінде жария марксизм өкілдерінің көзінше
Ленин Струвенің Россиянын, экономикалық дамуы туралы мәселе жөніндегі сын
мақалалар деген кітабы жайында Марксизмнің буржуазиялық әдебиетте
суреттелуі деген өз рефератын оқып шықты. Ленин осы рефератта жария
марксистеірдің буржуазиялық-либаралдық жаратылысын әйгіледі.
Ленин халықшылдарға қарсы күресте жария марксистермен, осы уақытша
жолбикелерді сынауға толық ерікті бола отырып, уақытша келісім жасауға
болады деп есептеді. Осы келісімнің нәтижесінде 1895 жылы көктемде
Біздің шаруашылық дамуымыздың сыйпаттамасы жөніндегі материалдар деген
жария жинақ пайда болды. Жинақта Лениннің (К. Тулин деген псевдониммен)
Халықшылдықтың экономика-лық мазмұны және оған Струве мырзаның кітабында
берілген сын деген мақаласы, Г. В. Плехановтың мақалалары, сондай-ақ П.
Струвенің және басқалардың мақалалары басылды.
1894 жылғы күзде оқылған рефераттың негізінде жазылған Лениннің мақаласы
жинақтың өзекті мақаласы еді. Ленин мұнда халықшылдықты және жария
марксизмді толық сынап шықты және Россияның экономикалық дамуы туралы
мәселе жөнінде марксистік көзқарастарды баяндады, марксизмнің революциялық
мәнін — социалистік революция және пролетариат диктатурасы туралы ілімін —
қорғап қалды.
Жария марксистерді сынай келіп, Ленин бұлардың көзқарастарының негізі
буржуазиялық бейтараптық екендігін, капитализмді ақтау, таптық
кайшылықтарды бүркемелеу болып шығатын объективизм екендігін көрсетті.
Материализм,—өз мағнасына, былайша айтқанда, партиялықты да енгізеді,
оқиғаға қандай да болса баға бергенде, белгілібір қоғамдық таптың
көзқарасын ашықтан-ашық, турадан-тура қолдап шығуға міндеттейді
Ленин ғылымдағы объективизм деген нәрсе үстем қанаушы таптардың құлқындық
мүдделерін бүркеме-леу үшін ғана қызмет ететіндігін көрсетті. Марксистік
ғылым жұмысшы табымен көріне және тығыз байла-нысты болады, қоғамды
революциялық жолмен өзгерту ісіне қызмет етеді, сондықтан оның партиялылығы
шын ғылмилықпен ұштасып жатады.
Ленин марксизмді бүрмалаушылық әрекеттеріне батыл тойтарыс берді. Ол
Россияның марксистік кадрларын марксизмді бұрмалаушылықтармен ымыраға
келмеу рухында тәрбиеледі, жұмысшы табының аса ұлы идеялық игілігі ретінде
марксизмді бағалай білуге және оның тазалығы мен революциялық сыйпатына қол
сұғушылық атаулының бәрінен қамқорлықпен сақтап отыруға үндеді.
Орыс марксистерінің теориялық көзқарастарын белгілеумен қатар және
халықшылдыққа, жария марксизмге қарсы күрес жүргізумен қатар Ленин партия
құрылысы жөнінде зор ұйымдастыру жұмысын үдете жүргізді.
Лениннің төңірегінде алдыңғы қатарлы революционерлер-жұмысшылардың берік
ұйтқысы қалыптасты: И. В. Бабушкин, В. А. Шелгунов, И. И. Яковлев, В. А.
Князев және басқалар. Ленин жұмысшылардан пролетарлық партияның
ұйымдастырушы кадрларын тәрбиелеп, өсірді.
Ленин аса ірі заводтары мен фабрикалары бар Невская заставаның сырт
жағындағы жұмысшы үйірмелерінде марксизмді насихаттай бастады. Ленин нақ
сол кезде Петербург жағындағы жұмысшы үйірмелерін, ал кейін Васильев
аралының гаванындағы үйірмені басқарды. Ол сонымен бірге Семянников заводы
жұмысшылары үйірмесіне басшылық етті. Үйірменің сабақтары, 1906 жылы
Сибирьде патша үкіметінің жазалаушы экспедициясы атып тастаған орыс жұмысшы
қозғалысының үздік қайраткерлерінің бірі, жұмысшы И. В. Бабушкиннің
пәтерінде өтіп тұрды.
Ленин үйірмелердің жұмысына жаңа мазмұн енгізді. Ол марксизмді насихаттау
ісін Россияның экономикалық және саяси өмірінің күнделікті зәру мәселелерін
зерттеумен байланыстырып отырды. Ленин үйірмелерді басқара жүріп, заводтар
мен фабрикалардағы жұмысшылардың жағдайын, жалақы және штрафтар системасын,
нарық қою техникасын мұқият зерттеді, кәсіпорындардағы тәртіптер жайын
сұрастырып отырды. Осының бәрі де жұмысшылардың өмірін, олардың мұқтаждары
мен тілектерін оның терең және нақтылы білуіне мүмкіндік берді.
Ленин Петербург марксистеріне алдыңғы қатарлы пролетарлардың азын-аулақ
тобы арасында насихат жүргізумен ғана қанағаттанбау керек, жұмысшылардың
қалың бұқарасында үгіт жүргізуге көшетін мезгіл жет-ті дегенді дәлелдеп
отырды. Жұмыісшы табының тіке-лей мұқтаждарын қорғау негізінде күнделікті
саяси үгітке осылай көшуді Лениннің басшылығымен Петербург социал-
демократтары тұңғыш рет 1894 жыл-дың аяғында Семянников заводындағы
ереуілдің кезінде жүзеге асырды.
Ленин Семянников заводында болған оқыйғаға дереу көңіл бөлді. Ол үгіт
листовкасын жазды; бұл листовка жұмысшы үйірмесінде талқыланып, заводта
таратылды. Жұмысшылар арасында листовканың үлкен маңызы болды.
Марксистік саяси үгітті өрістетуде Лениннің Фабрикалар мен заводтарда
жұмысшылардан алынатын штрафтар туралы заңды түсіндіру деген құпия
кітапшасы үлкен роль атқарды.
Капиталистік тәртіптерді және патша самодержавиесінің озбырлығын батыл
түрде әшкерелу марксизмнің аса маңызды қағыйдаларын жұмысшылардың қалың
тобының ұғып алуына, өзінің таптық, саяси мін-деттерін түсінуіне
көмектесті.
Сөйтіп, Лениннің басшылығымен алдыңғы қатарлы жұмысшылардың кішігірім
үйірмелерінде марксизмді насихаттаудан пролетарлық бұқарада саяси үгіт
жүргізуге қарай тарихи бетбұрыс жасалды. Лении басшылық еткен революцияшыл
социал-демократтардың үгіті Россия жұмысшы табының тарихында жаңа кезеңнің
бетін ашқан Петербург жұмысшыларының стачкалық қозғалысының кең көлемде
өрістеуіне орасан зор әсер етті.
1895 жылы 25 апрельде Ленин Петербург марксистерінің тапсыруы бойынша
Еңбекті азат ету тобымен байланыс жасау үшін шетелге жүріп кетті. Ол
Швейцарияда тұңғыш рет Г. В. Плехановпен кездесті. Еңбекті азат ету тобы
жұмысшылар үшін түсінікті тілде жазылған жинақтар шығару туралы Лениннің
ұсынысын қабылдады. Шетелде Работник жинағын шығарып тұруға ұйғарылды.
Келіссөз кезінде бірқатар принциптік мәселелер жөнінде Ленин мен
Плехановтың арасында алауыздықтар бар екені білінді. Ленин: патша
самодержавиесіне қарсы күресте негізгі күш пролетариат, ал оның одақ-тасы
шаруалар болып табылады деп есептеді. Плеханов пролетариаттың одақтасы
ретіндегі шаруалардың ролі мен маңызын жете бағаламады және болғалы тұрған
Россиядағы буржуазиялық-демократиялық революцияда қозғаушы күш либералдық
буржуазия деп қате есептеді.
Ленин Швейцарияда ай жарымға жуық, Париж бен Берлинде үш айға жуық болды;
ол осында жұмысшы жиналыстарына барып тұрды, жұмысшы қозғалысын,
батысевропалық пролетариаттың өмірі мен тұрмысын мұқият зерттеді. Ленин
Берлинде герман социал-демократиясының басшыларының бірі — Вильгельм
Либкнехтпен, Парижде — көрнекті француз марксисті Поль Лафаргпен танысты.
1.2. В.И.Ленин теоретик және практик.
Ленин өзінің Петербургтегі жұмысы басталған кезден-ақ осындай ұйым құруға
кірісті. Ол шетелден қайтып келді де, социал-демократиялыіқ ұйымдьи нығайту
және кеңейту ісін жаңа қажырмен қолға алды. Ол күн сайын дерлік жұмысшы
аудандарында болып, жиналыстар өткізіп, жұмысшылармен әңгімелесіп тұрды.
Ленин Петербургтегі барлық марксистік жұмысшы үйірмелерін (бұлар 20-ға
жуық болатын) Жұмысшы табын азат ету жолыңдағы күрес одағы деп аталған
бір ұйымға біріктірді.
Ленин Күрес одағының жұмысын централизмнің және қатал тәртіптің
принциптері негізінде құрды. Одақты орталық топ басқарды, ал бүкіл
жұмысқа тікелей басшылық еткен сол топтың Ленин бастаған бірнеше мүшелері
болды; Ленин мұнымен қабат Одақтың баспасөз шығармаларьшың редакторы
болды. Ұйым аудандық топтарға бөлінді; бұл топтар-ға, бұларды заводтармен
байланыстырып тұратын, алдыңғы қатарлы, саналы жұмысшылар кірді. Завод-
тарда информациялар жыйнайтын және әдебиет та-рататын ұйымдастырушылар
болды. Ірі кәсіпорындар-да жұмысшы үйірмелері құрылды; бұларда марксизм
теориясын насихаттаумен қатар саяси өмірдің ағым-дағы мәселелері талқыланып
отырды. Бұл үйірмелер факт жүзінде туып келе жаткан марксистік партияның
ұялары еді.
Ленин басшылық еткен Күрес одағы жаппай жұмысшы қозғалысымен тығыз
байланысты болды. Жұмысшылардың жағдайы мен көңіл күйлерін жете білу
стачкалық күреске Одақтың нақтылы басшылық етуіне мүмкіндік берді. Одақ
жұмысшылардың революциялық санасын көтеретін листовкалар шығарып тұрды.
Күрес одағы ағылшын фабриканттарының иелігіндегі Торнтон шұға
фабрикасында стачка ұйымдастырды. Күрес одағы Тоқымашылар нені талап
етеді? деген листок шығарып, таратты. Бірнеше күннен кейін Торнтон
фабрикасының жұмысшылары мен жұмысшы әйелдеріне арнап Ленин жазған екінші
листовка шығарылды. Листовкада жұмысшылар өздерінің жағдайын түгел күш
біріктіріп қимылдағанда ғана жақсарта алатындығы түсіндірілді. Ереуіл
жұмысшылар үшін ойдағыдай аяқталды. Бұл ереуіл Петербургте стачкалық
қозғалыстың жаңадан өрлеуінің басы болды.
Петербургтегі Жұмысшы табын азат ету жолындағы күрес одағы Лениннің
басшылығымен жұмысшылардың экономикалық талаптар үшін күресін патша
өкіметіне және капиталистік қанауға қарсы саяси күреспен байланыстырды,
Россияда тұңғыш рет социализмді жұмысшы қозғалысымен біріктіру ісін жүзеге
асыра бастады.
Петербург Күрес одағы Россияның басқа да қалалары мен облыстарындағы
жұмысшы үйірмелерінің нақ осындай одақтарға бірігуіне мықты түрткі болды.
Москвада, Киевте, Владимирде, Ярославльде. Ивановю-Вознесенскіде, Орехово-
Зуевода, Нижний-Новгородта, Самарада, Саратовта, Орелда, Тверьде,
Минскіде, Вильнода социал-демократиялық ұйымдар пайда болды. 90-шы
жылдардың орта шенінде Закавказьеде марксистік ұйымдар құрылды; Сибирьде
және басқа жерлерде социал-демократиялық топтар мен одақтар құрылды.
Петербург Күрес одағы Россияның социал-демократиялық ұйымдарының жұмысы
үшін үлгі болды.
Россиядағы марксистік ұйымдардың арасындағы байланысты нығайтуға Ленин
ерекше мән берді. Бұған жұмысшы табының таяудағы міндеттері мен күресінің
түпкі мақсаттарын түсіндіріп отырарлық газет жағдай жасауға тиісті еді.
Рабочее Дело деп аталған осындай газеттің бірінші номері әзірленіп те
қойылған болатын. Ленин осы номерге бірнеше мақала жазғанды.
Алайда патша үкіметі кұрылып келе жаткан жұмысшы партиясына елеулі соқкы
беріп үлгірді.
Ленин Петербургте Петербург жұмысшыларыиың арасында екі жылдан артығырақ
уакыт болды. Лениннің өмірі мен ісінде Петербург дәуірініің аса зор маңызы
бар. Ленин осында Жұмысшы табын азат ету жолындағы күрес одағын — жұмысшы
қозғалысына сүйенетін марксистік партияның ең алғашқы елеулі бастамасын —
құрды. Россияда марксистік партия құру жөніндегі өзінің сонан былайғы
жұмысында Ленин Петербург Күрес одағының революциялық тәжрибесіне
сүйенді.
Ол Пегербургте пролетариаттың өзінің тап жауларына қарсы алғашкы
революциялық айкастарына басшылық етті, жұмысшы табын самодержавиеге және
буржуазияға қарсы шешуші күрестерге әзірлей оты-рып, оны саяси жағынан
тәрбиеледі. Ленин осында халықшылдыққа және жария марксизмге қарсы батыл,
ымырасыз күресті үдетті. Ол осы күрестің үстінде өзінің пікірлестерінің
және жауынгер серіктерінің, революциялық марксистік партия құрушылардың
тығыз тобын тәрбиелеп, топтастырды.
XIX ғасырдың аяғында және XX ғасырдың басында, Ленин Россияда
революциялық марксистік партия құрып жүрген кезде, капиталистік елдердің
экономикалык және саяси өмірінде ірі өзгерістер болды. Ка-питалистік дүние
жаңа заманға — империализм заманына — келіп кірді. Капитализмнің барлық
қайшылықтары мүлде шиеленісіп кетті. Пролетариаттың буржуазияға қарсы
шешуші революциялық айқаста-рының кезеңі жақындап келе жатты. Пролетарлық
партия ұйымдастыру мәселелері, жұмысшы табы күресінің стратегиясы мен
тактикасы мәселелері жаңаша қойылды. Революциялық қозғалыстың орталығы
Россияға ауыса бастады. Россия империализмнің барлық қайшылықтарының
түйінді пунктіне айналды. Мұнда аса үлкен халықтық революция пісіп-жетіліп
келе жатты. Орыс революциясының негізгі мәселелері сонымен бірге
дүниежүзілік революцияның негізгі мәселелері болды.
Осы жаңа тарихи жағдайда Владимир Ильич Ленин Маркс пен Энгельстің
айбынды туын, революциялық марксизмнің туын жоғары көтеріп, теория мен
практиканы ұштастыра білді.
1897 жылдың аяғьинда Ленин Орыс социал-демократтарымың міндеттері
деген кітапша жазды. Ол осы кітапшада Петербург Күрес одағының іс
тәжрибесін қорытты және россиялық революциялық социал-демократияның саяси
программасы мен тактикасын негіздеді. Ленин марксистік партияның
социалистік және демократиялық ісінің ажырамас байланысын көрсетті,
буржуазиялық-демократиялық революцияда жұмысшы табының басқа таптарға қалай
қарайтындығын түсіндірді, пролетариаттың осы революциядағы жетекшілік ролі
жөніндегі идеяны дамытты.
Ленин революциялық теориясыз революциялық козғалыстың болуы да мүмкін
емес деп, жұмысшы партиясы үшін марксистік теорияның шешуші маңызын баса
айтты.
Съезд партияны кұрылды деп жарияласа да, партия алайда құрылмай қалды.
Съезд шығарған Манифест Лениннің еңбектерінде айтылған негізгі
программалық қағыйдаларды: пролетариаттың саяси өкіметті жеңіп алуы,
пролетариаттың гегемониясы, патша өкіметіне және буржуазияға қарсы күресте
пролетариаттың одақтастары туралы қағыйдаларды көрсетпеді.
Россияда марксистік партия кұру таңында, оның алғашқы ірге тасы қалана
бастаған кезде, Ленин өз еліміздегі революциялық дәстүрлерге пролетарлық
партияның көзқарасын белгілеуді елеулі мәні бар нәрсе деп тапты. Біз қай
мұрадан бастартамыз? деген мақаласын жазды. Марксистер орыс қоғамының
алдыңғы бөлегінің ең жақсы дәстүрлерінен, идеялық мұрасынан қол үзіп отыр
деп халықшылдар жала жапты. Халықшылдардың осы жалақорлық өтіріктерін
теріске шығарып, Ленин: марксистер халықшылдарға қарағанда мұраны анағұрлым
тыңғылықты сақтаушылар, анағұрлым адал сақтаушылар болып табылады деді.
Ленин былай деді: орыстың революцияшыл демократтарының сыйпаты—олар
Россияның қоғамдық өміріндегі крепостниктіктің барлық көріністерін мейлінше
жек көретін, еліміздің прогрестік дамуын қызу қорғайтын, халық мүдделері
үшін жанқиярлықпен күрес жүргізетін. Орыс марксистері нақ осы қасиеттерді
жоғары бағалады.
Ленин айдауда жүріп, халықшылдықты идея жағынан талқандауды ақырына
жеткізген Россияда капитализмнің дамуы деген өзінің атақты еңбегін жазып
бітірді. 1899 жылғы марттың аяғында кітап: Владимир Ильин деген
псевдониммен баспадан шықты.
Россияда капитализмяің дамуы деген кітап — Ленин Самарада жүрген кездің
өзінде бастаған Россияның экономикасын зерттеу жөніндегі көп жылдық
еңбектің жемісі. Бұл кітап марксистік ілімді Россияның экономикалық даму
анализіне кемеңгерлікпен қолдану, Маркстің Қапиталының идеяларын
нақтылап, дамыту болды.
Ленин бұл кітапта толып жатқан әдебиетті (600-ден аса кітапты) және
статистикалық мәліметтерді пайдалана отырып, Россияның ірі өнеркәсібі үшін
ішкі рыноктің пайда болу процесін түгел қамтып қарастырды. Ол егіншілікте
және өнеркәсіпте капитализмнің қалай дамыйтынын, шаруалардың жіктелуін және
пролетариаттың құрылуын керсетті.
Ленин осы кітабында Россиядағы өндірістік қатынастарға терең анализ
берді, еңбекшілерді аяусыз қанау системасын ашты, пролетариат пен
шаруалардың революциялық күресі арқылы бұл системаны жоюдың сөзсіз
екендігін дәлелдеді. Пролетариаттың тарихи қозғалыстағы күші халықтың жалпы
бұқарасындағы өзінің үлесіне қарағанда өлшеусіз артық екендігін баса
көрсетіп, ол алдағы революцияда, пролетариаттың басшылық ролін негіздеді.
Лениннің бұл қорытындысының аса зор манызы бар.
Россияның коғамдык-экономикалық кұрылысына Ленин жасаған ғылми анализдің
негізінде большевиктердің бірінші орыс революциясындағы тактикасы
белгіленді.
Жұмысшы қозғалысы орталықтарынан мыңдаған километр жерде жатып, Ленин
Батыс Европаның социал-демократиялық партияларының ісін мұқият қадағалап
отырды. Бұл кезде, Ф. Энгельс өлгеннен кейін, оппортунистер революциялық
марксистік теория мен тактикаға қарсы жорық бастаған болатын. 1899 жылы
неміс социал-демократы Бернштейн, реформистік көзқарастарды уағыздап,
жұмысшы қозғалысына буржуа-зиялық идеологияны енгізіп, марксизмді ашықтан-
ашық ревизиялады. Нақ сол кезде француз социалисі Мильеран реакциялық
буржуазиялық үкіметке енді.
Ревизионистердің ылаңы Ленинді қатты ызаландырды. Ол Германияда
бернштейіншілдерге тойтарыс берілмей отырғанына күйінді. Бернштейннің,
Струвенің және басқалардың марксизмді ревизиялауына қарсы Г. В. Плехановтың
батыл күреспей отырғанына наразылық білдірді. Марксизм сыншыларына қарсы
нағыз, мықты соғыс жариялау қажет деп жазды.
Шын мәніне келгенде нақ шетелдегі бернштейншілдердің көзқарастарын
уағыздап жүрген экономистердің оппортунистік ісін Ленин россиялық жұмысшы
қозғалысы үшін ерекше қауіпті деп санады. Сондықтан Лениннің
экономистерге қарсы күресі, сонымен бірге, халықаралық оппортунизмге
қарсы күрес болды. Экономистер Россия жұмысшы қозғалысындағы негізгі
оппортунистік топ екендігін, оларға қарсы батыл және ымырасыз күресті үдету
қажет екендігін Ленин кімнен де болсын жақсы білді. Сондықтан 1899 жылы
экономистердің манифесін — Кредо (сенім символы, программа) дейтінді —
алған бойда Ленин оларға дереу батыл тойтарыс берді. Ленин Россиялық
социал-демократтардың қарсылығын жазды; бұл қарсылық 1899 жылы жазда
Ермаковское селосында айдаудағы он жеті социал-демократтың Ленин шақырған
кеңесінде талқыланып, қабылданған болатын. Ленин экономистерге
марксизмнен шегінгендігі үшін, жұмысшы табының дербес саяси партиясының
қажеттігін мойындамағандығы үшін, жұмысшы табын буржуазияның шылауына
айналдырмақ болғаны үшін күйрете соққы берді.
Қарсылық айдаудағы марксистердің және марксистік ұйымдардың арасында
таратылды және экономистерге қарсы күресте аса ірі роль атқарды. Россияда
марксистік ойды дамытуда және марксистік партияны әзірлеуде мұның орасан
зор маңызы болды.
Ленин революциялық социал-демократияның аса маңызды міндеті марксизмді
ревизиялауға қарсы аяусыз күрес жүргізу, революциялық теорияның тазалығын
бұлжытпай сақтау деп білді. Сонымен бірге ол марксизмді онан әрі
творчестволық жолмен дамыту, марксистік теорияны жұмысшы қозғалысының жаңа
тәжрибесімен байыту қажет екендігін көрсетті.
Біз Маркстің теориясын,—деп жазды Ленин,—аяқталған және дамытуға
болмайтын бір нәрсе деп тіпті де қарамаймыз; қайта, біз бұл теорияны
тұрмыстан кейін қалғысы келмейтін социалистер барлық бағытта одан әрі алға
бастыруға тиісті болған ғылымның тек ірге тасын ғана қалады деп білеміз.
Біздің ойымызша, Маркстің теориясыін дербес түрде талдау әсіресе орыс
социалистеріне өте-мөте қажет. Өйткені бұл теория тек жалпы жетекші
қағыйдаларды береді, бұл қағыйдалар жеке алғанда Францияға қарағанда
Англияда басқаша қолданылады, Германияға қарағанда Францияда басқаша
қолданылады, Россияға қарағанда Германияда басқаша қолданылады.
Ленин Петербург түрмесінде жатқан кездің өзінде бастаған партия
программасының жобасын жазуға қайта кірісті. Еңбекті азат ету тобының
елеулі қателері бар программасын Ленин қайта карап шықты. Еңбекті азат
ету тобы мүмкін деп тапқан жеке террор тактикасын Ленин үзілді-кесілді
қабылдамай тастады.
Ленин айдауда жүріп революциялық пролетарлық партия құрудың жоспарын
ойластырды. Ол осы жос-парды өзінің: Біздің программа, Біздің таяудағы
міндетіміз, Шұғыл мәселе деген мақалаларында баяндады.
Ленин Россиядағы социал-демократиялық қозғалыстың әлсіздігі оның
ұйымдаспағандығы екендігін баса көрсетті. Ол халықтың барлық адал және
дамып келе жатқан топтары демократия мен социализм жағында екендігін, бірақ
самодержавиеге қарсы ойдағыдай күрес жүргізу үшін революциялық ұйымды,
тәртіпті және конспирациялық техниканы жетілдірудің ең жоғарғы сатысына
жеткізу қажет екендігін түсіндірді.
Орыс жұмысшы табы өзінің тарихи міндеттерін орындауы үшін, Лениннің
ойлауынша, марксистік ұйымдардың бытырандылығын жою қажет еді. Ленин халық
бұқараеын самодержавиемен капитализмге кар-сы революциялық күреске батыл
және сене отырып бастайтын қуатты партия, пролетариаттың шын көсемі
құрьмуға тиіс деп білді. Бірақ осындай партия кұруда жаңа, дербес жолдармен
жұру керек болды. Дайын үл-гілерді ешбір жерден іздеуге болмады.
Жаңа партия кұрғанда орыс марксистерінің алдын-да ұйымның екі типі болды:
батысевропалық социал-демократиялық партиялар және орыстың революция-шыл
халықшылдарының ұйымдары. Мұның екеуі де лениндік көзкарастарға және
жұмысшы қозғалысының міндеттеріне сай келмеді. Батысевропалық социал-де-
мократиялық партиялар жария парламенттік іске жә-не парламенттік күреске
бейімделген еді, бұлар барған сайын өздерінің парламенттік фракцияларының
шыла-уына айналып бара жатты. Бұл партияларда теория мен практиканыц
арасындағы, сәз бен істің арасында-ғы алшақтық барған сайын күшейе берді,
бұларды оппортунизмнің тоты барған сайын шіріте берді. Орыстың революцияшыл
халықшылдарының ұйымдарында заговорлық сыйпат болды, бұлар бұқаралық
қозғалысқа сүйенбеді. Ұйымның жаңа типін жасап шығару, жаңа типтегі партия
құру керек болды. Міне осы іске Ленин кірісті. Лениннің пікірініше, сол
кездегі жағдайларда социал-демократтарды идеялық және ұйымдық жағынан
топтастырудың аса мақызды кұралы жалпыорыстық құпия саяси газет болуға
тиісті еді. Лениннің жер айдалу мерзімі аяқталып келе жатты.
Ленин бүкіл 1900 жылды жалпыорыстық газет ұйымдастыру жөніндегі ауыр
жұмысқа арнады. Полициялық қудалаулардың салдарынан мұндай газетті Россияда
шығарып тұру мүмкін болмады. Сондықтан Ленин оны шетелде шығаруға ұйғарды.
Бұл үшін Россиядағы социал-демократиялық ұйымдармен байланыс жасап, олардың
қолғабысын алатын болу, газеттің болашақ қызметшілері мен
корреспонденттерін белгілеу, олардың жұмысы жөнінде келісу, қажетті
қаржылар табу қажет болды.
Россияның астаналарында, барлық өнеркәсіп орталықтарында және
университеттік қалаларда Лениннің болуына тыйым салынғанды. Петербургке
Жақынырақ болу үшін, ол мекені етіп Псковты таңдады. Айдаудан қайту жолында
ол Уфаға, Москваға, Петербургке соқты, осында жергілікті социал-
демократтармен кездесіп, келіссөздер жүргізді. Марттың аяғында — апрельдің
басында осы жерде кеңес болды; бұл кеңесте болашақ газег редакциясының
Ленин жазған программалық мәлімдемесі-нің жобасы талқыланды.
Экономистердің стихиялылықтың алдында бас июі революциялық теорияны
ғана емес, партия мен жұмысшы табының саяси міндеттерін де кеміткендік
болды. Экономистер жұмысшы қозғалысының міндеттері мен өрісін
буржуазиялық коғамның шенберінде еңбек пен түрмыс жағдайларын жақсарту
жолында қожайындарға және үкіметке қарсы күреспен ғана тежеп отырды. Ленин
бұл гред-юнионистік саясаттың, яғни реформистік, келісімпаздық саясаттың
жұмысшыларды мәңгі-бақи жалдама құлдыққа душар ететінін көрсетті.
Ленин былай деп түсіндірді: пролетариат күресінің түпкі мақсаты —
капитализмді құлатып, социализм орнату. Ал Россиядағы бұқаралық жұмысшы
қозғалысының таяздағы міндеті самодержавиені құлатып, демократиялық
тәртіптер орнату болып табылады. Бұл күресте жұмысшы табы патша өкіметіне
қарсы саяси бостандық үшін алдыңғы қатарлы күрескер ретінде россиялық
демократияның жетекшісі болуға тиіс. Жұмысшы табының партиясы бүкіл
халықтың самодержавиеге қарсы демократиялық күресін және капитализмге қарсы
пролетариаттың социалистік күресін біріктіреді.
Жұмысшы қозғалысында партияның ролін елемей, пролетариаттың саяси
міндеттерін тарылтып, экономистер партияның ұйымдастыру міндеттерін де
төмендетті. Экономистер жергілікті ұйымдардың майдагерлігін, ұсақ
практицизмін және бытырандылығын ақтап шықты. Бұлар әлеуметтік революция
партиясының емес, әлеуметтік реформалар партиясынын болуын
қалады. Ұйымдастыру мәселелерінде экономистердің кұйыршықтығын әшкерелеп,
партияның ұйымдық кұрылу жоспарын жасады. Бұл жоспар бойынша партия екі
бөлімнен: жетекші қызметкерлердің, көбінесе профессионал
революционерлердің, кішігірім тобынан ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz
Реферат
Курстық жұмыс
Диплом
Материал
Диссертация
Практика
Презентация
Сабақ жоспары
Мақал-мәтелдер
1‑10 бет
11‑20 бет
21‑30 бет
31‑60 бет
61+ бет
Негізгі
Бет саны
Қосымша
Іздеу
Ештеңе табылмады :(
Соңғы қаралған жұмыстар
Қаралған жұмыстар табылмады
Тапсырыс
Антиплагиат
Қаралған жұмыстар
kz