Мінез - жеке адамның өзіне тән қылық

Жоспар
Кіріспе

1 Мінез ерекшеліктері
2. Мінез жөніндегі білімдер
3. Мінез бітістері
4. Мінез түрлері мен типтері

Мінез нақты адамның шыншыл, адал, ақкөңілдігіне орай сипатталмайды, аталған сапалар - әртүрлі жағдайларды көрініс беретін жеке адам қасиеттері. Адам мінезін біле отырып, оның алдағы ықтималды әрекеттері мен қылықтарын күні ілгері барластырумен оларға тиісті реттеулер және түзетулер ендіруге болады. Мінезді адамның қандай әрекетке келетінін жаңылмай, дәл айтуға болады.
Алайда, жеке тұлға ерекшелікке бай келеді, ал солардың бәрі де адам мінезін танытады деу қате. Мінез көрсеткіші - адамның барша жағдайлардағы мәнді сипаты мен тұрақты сақталатын таңдаулы қасиеттері. Өмірге келумен бастауын алып, мінез нақты адамның өмір барысында қалыптасады, түрмыс жағдайларымен айқындалады. Тұрмыс қалпы әр адамның ойлау, сезім, ниет, әрекет сипатын бірлікті анықтап барады. Мұнда адамның бүкіл өмірін жан-жақты қамтыған қоғамдық шарттар мен әлеуметтік жағдайлар маңызды келеді. Мінез бітістері, сонымен бірге тұлғаның отбасындағы абройы, топтың басқа мүшелерімен арақатынасына байланысты тұрақ-талып не, аса қажет болса, өзгеріске түседі. Жоғары деңгейлі дамыған топ, ұжым мінездің мәнді де ұнамды бітістерінің қалыптасуына оң әсер етеді.
Қоғам әсерлері мен ықпалдарын бейнелейтін мінез мазмұны жеке адамның өмірлік бағыт-бағдарын құрайды, яғни оның заттай және рухани қажеттеріне, қызығуларына, наным-сенімдеріне, мұраттарына ж.т.б. негіз болады. Бағыт-бағдарға сай жеке адам өз мақсаттарын, өмірлік жоспары мен сол жоспарды іске асыруда қажет белсенділік деңгейін белгілей алады.
Мінезді дұрыс түсінуде адам үшін маңызды болған қоғамдық құндылықтар мен жеке талғамдар арақатынасы шешуші мәнге ие. Әр қоғамның өзіне сай маңызды да мәнді міндеттері болады. Міне осы міндеттерді іске асыру барысында мінез қалыптасады. Кейін солар тұрғысынан тексеріледі, бағаланады. Сондықтан да мінез қандай да адам қасиетінің (төзімділік, өжеттік т.б.) көрінісі ғана болып қоймастан, қоғамдық мәні бар іс-әрекетке болған бағыт-бағдар сипатын аңдатады. Мінез қалыптасудағы басты шарт - өмірлік мақсат, мұраттың нақтылығы. Мақсаттың болмауы не оның шашыраңқылығы - босбелбеулік, мінезсіздіктің белгісі. Жеке адам бағыт-бағдары оның барша әрекет-қылығына із береді. Әрдайым қылық "осылай болсын" деген ниеттен ғана емес, адам қатынастарының біртұтас жүйесіне негізделеді, ал бұл жүйеде қандай да қасиет басымдау болумен адам мінезіне белгілі сипат ендіреді.

Пән: Психология
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 6 бет
Таңдаулыға:

Мінез - жеке адамның өзіне тән қылық - әрекетінде, тіл қатынасында тұрақты
қалыптасатын дара ерекшеліктерінің жиынтығы.
Мінез нақты адамның шыншыл, адал, ақкөңілдігіне орай сипатталмайды,
аталған сапалар - әртүрлі жағдайларды көрініс беретін жеке адам қасиеттері.
Адам мінезін біле отырып, оның алдағы ықтималды әрекеттері мен қылықтарын
күні ілгері барластырумен оларға тиісті реттеулер және түзетулер ендіруге
болады. Мінезді адамның қандай әрекетке келетінін жаңылмай, дәл айтуға
болады.
Алайда, жеке тұлға ерекшелікке бай келеді, ал солардың бәрі де адам
мінезін танытады деу қате. Мінез көрсеткіші - адамның барша жағдайлардағы
мәнді сипаты мен тұрақты сақталатын таңдаулы қасиеттері. Өмірге келумен
бастауын алып, мінез нақты адамның өмір барысында қалыптасады, түрмыс
жағдайларымен айқындалады. Тұрмыс қалпы әр адамның ойлау, сезім, ниет,
әрекет сипатын бірлікті анықтап барады. Мұнда адамның бүкіл өмірін жан-
жақты қамтыған қоғамдық шарттар мен әлеуметтік жағдайлар маңызды келеді.
Мінез бітістері, сонымен бірге тұлғаның отбасындағы абройы, топтың басқа
мүшелерімен арақатынасына байланысты тұрақ-талып не, аса қажет болса,
өзгеріске түседі. Жоғары деңгейлі дамыған топ, ұжым мінездің мәнді де
ұнамды бітістерінің қалыптасуына оң әсер етеді.
Қоғам әсерлері мен ықпалдарын бейнелейтін мінез мазмұны жеке адамның
өмірлік бағыт-бағдарын құрайды, яғни оның заттай және рухани қажеттеріне,
қызығуларына, наным-сенімдеріне, мұраттарына ж.т.б. негіз болады. Бағыт-
бағдарға сай жеке адам өз мақсаттарын, өмірлік жоспары мен сол жоспарды
іске асыруда қажет белсенділік деңгейін белгілей алады.
Мінезді дұрыс түсінуде адам үшін маңызды болған қоғамдық құндылықтар
мен жеке талғамдар арақатынасы шешуші мәнге ие. Әр қоғамның өзіне сай
маңызды да мәнді міндеттері болады. Міне осы міндеттерді іске асыру
барысында мінез қалыптасады. Кейін солар тұрғысынан тексеріледі,
бағаланады. Сондықтан да мінез қандай да адам қасиетінің (төзімділік,
өжеттік т.б.) көрінісі ғана болып қоймастан, қоғамдық мәні бар іс-әрекетке
болған бағыт-бағдар сипатын аңдатады. Мінез қалыптасудағы басты шарт -
өмірлік мақсат, мұраттың нақтылығы. Мақсаттың болмауы не оның шашыраңқылығы
- босбелбеулік, мінезсіздіктің белгісі. Жеке адам бағыт-бағдары оның барша
әрекет-қылығына із береді. Әрдайым қылық "осылай болсын" деген ниеттен ғана
емес, адам қатынастарының біртұтас жүйесіне негізделеді, ал бұл жүйеде
қандай да қасиет басымдау болумен адам мінезіне белгілі сипат ендіреді.
Қалыпқа түскен мінезде адамның наным-сенімдер жүйесі жетекшілік
етеді. Тиянақты көзқарас - наным адам-ның өз іс-әрекетін ұзақ мерзімді
бағыт-бағдарға сай белгілеп, мақсатқа жетуде жігеріліліктің, орындап жатқан
ісінің дұрыс та маңызды екеніне сенімділік туғызады.
Мінез ерекшеліктері адам қызығуларымен тығыз байланысты, бірақ оның
бұл қызығулары мәнді әрі тұрақты болуы шарт. Ал қызығулар үстірт, тұрақсыз
болған жағдайда, дербестігінің кемдігі мен тиянақтылығы болмағанынан жеке
адам еліктегіш келеді.
Адамның рухани немесе заттай қажеттіліктерінің қайсысының басым
болуына қарай оның тек ой, сезімдерінің ғана емес, сондай-ақ іс-әрекетінің
де бағыт-бағдары айқындалады. Бұл арада аса маңызды нәрсе - іс-әрекеттің
алға қойылған мақсатқа тікелей сай болғаны, себебі адам не істеп жатқаны
немесе не істейтініне қарай бағаланбайды, әңгіме сол істі қалай
орындайтынында. Осыдан мінез калпы адамның бағыт-бағдары мен іс-әрекет
кейпінің бірлігінен келіп шығады.
Мақсатқа жетуде бағыт-бағдар бірдейлігі болғанымен, әр адам өз жолын
таңдайды, өзіне қолай, қайталанбас әдіс-тәсілдерді пайдаланады. Осы
дербестіктен адам мінезінің ерекшелігі көрінеді. Белгілі ықпалға ие мінез
бітістері әрекет немесе қылық түрін таңдауда айқын жүз береді. Бұл тұрғыдан
тұлғаның табысқа жету қажеттігін туындатқан ықылас, ниет көрінісінің
деңгейін (табандылық, шешімділік, жүректілік немесе еріксіздік, қорқақтық,
күдікшілдік ж.т.б.) мінез бітісі деп тануға болады.

2. Мінез жөніндегі білімдер
Мінез құбылысын зерттейтін ғылым - характеро-логия ұзақ даму тарихына
ие. Ғасырлар бойы бұл пси-хология саласы мінездер типін саралап, адамның
әртүрлі өмір жағдайларындағы әрекет-қылығын болжастыру мақсатында әрқандай
мінез сипатын нақтылаумен шұғылданып келді. Адамның тума емес, өмір
барысында қалыптасатын белгісі болғандықтан, мінез типтерін жіктеу көбіне
тұлға дамуындағы сыртқы, жанама факторларға негізделеді. Осы бағытта
ежелден өрістеп келе жатқан, мінез танып, әрекет-қылық болжастырудың
психологиялық жолдары бар. Солардың кейбіріне қысқаша түсінік:
Жұлдызнама (гороскоп) - адам мінезін туған күнімен байланыстырып
түсіндіреді. Жалпы қабылданған уақыт өлшемдері белгілі кезең, аралыққа
бөлінеді, олардың әрқайсысына нақты белгі, символ беріледі. Осы символға
(ағаш, от, су, жануар т.б.) тән әртүрлі қасиеттерге орай адам мінезі
суреттеледі.
Физиогномика (phіsіs - табиғат, gnomon - білу) - адамның сыртқы
келбетіне және сондай келбетті тұлғаларды ұқсастығымен белгілі топқа
біріктіріп, олардың психологиялық сипатын анықтайтын ғылым. Адам дене
бітістеріне қарай жануармен салыстырылады да сол жануарға тән мінез
ерекшелігі оған таңылады.
Хиромантия (cheіr - қол, mantіa - бал ашу) - адам мінезін алақанның
тері бедерлері, түсі арқылы болжастыру жүйесі.
Дерматоглифика - бармақ, алақан терісіне тумадан түсетін өрнектер
арқылы адам мінезін анықтайтын ғылым жүйесі.
Графология - мәнерлі әрекет - жазу таңбасына орай адам мінезін
анықтауға бағытталған ғылым.
3. Мінез бітістері
Адам мінезі сан алуан. Бұл іс-әрекетте айқын көрінеді: біреудің барша
қимылы - шапшаң, екінші - асықпайды, бірақ ісі тыңғылықты; үшінші - іске
ойланбастан асыла салады, кейін барып ойланады, жағдайға қарай ісін ретіне
келтіреді. Адам мінезінде көрінетін мұндай ерекшеліктер - мінез бітістері
деп аталады. Қандай да бітіс - әрекет-қылықтың тұрақты, қайталанып
отыратын нақты белгісі.
Мінездің бітістері мен сипатын белгілі қылықтың нақты оқиғаға
байланысты болуынан да білуге болады, яғни белгілі бітістің көріну
мүмкіндігі неғұрлым жоғары болса, ол адам мінезінің тұрақты белгісі ретінде
танылады.
Мінез бітістерінің қалыптасуын әрекет-қылық мотивтерінен айыра қарауға
болмайды. Қандай да қылық мотиві әрекетте іске аса отырып, мінезде бекиді.
Әрқандай мәнді, тұрақталған мотив болашақ мінез бітісі. Мінез бітістері
мотивте алғашқыда ниет түрінде көрініп, ал кейін оны әрекет тұрақты қасиет-
ке айналдырады. Осыдан қандай да мінез бітістерін қалыптастыру қажет
қылық-әрекет мотивтерін түзіп, олар-ды бекітуге арналған іс-әрекеттерді
ұйымдастырудан басталады.
Мінездің жалпыланған қасиеттері өздерінің диалектикалық қарама-
қарсылықтарында көрінеді: күшті - әлсіз, қатал - жұмсақ, тыңғылықты - өзара
қайшы, кең - тар ж.т.б. Егер мінез күштілігі адамның алға қойған мақсатына
жетудегі, кедергілерді жеңуіндегі қуатынан көрінсе, мінез әлсіздігі
қорқақтықтан, ниет тұрақсыздығынан, т.б. байқалады. Мінез қаталдығы
өжеттік, тайсалмастықпен байланысты, ал жұмсақтықтан адам икемшіл, орнымен
шегінеді, келісім жолдарын табуға ұмтылады. Мінездің тыңғылықтылығы мен
қайшылығы мінез бітістерінің ішіндегі жетекші және екінші деңгейлі
қасиеттердің дәрежесімен анықталады. Қасиеттердің бәрі өзара үйлесімді
келсе, тыңғылықты мінез, ал бір қасиет екіншісімен үндеспесе - қайшылықты
мінез орнығады.
Сонымен бірге, адам мінезінің тұтастығы мен көп тараптылығы кейбір
жағдайларда бір адамның өзінде де әрқилы, тіпті қарама-қарсы қасиеттердің
болатынына шек келтірмейді. Адам бірдей өте нәзік мәдениетті болуымен бірге
қатал талапшаң болуы мүмкін. Осыған қарамастан, оның мҢнезі сақталып, оның
қырлары айқын көріне түседі.
Көп жағдайда мінез және темперамент салыстырылып түсіндіріледі, кейде
бірінің орнына бірі қолданылады.
Мінез бен темперамент ұқсастығы адамның физиологиялық
ерекшеліктеріне, яғни жүйке жүйесіне болған тәуелділіктен. Қандай да
мінездің қалыптасуында белгілі жүйкелік сипатты темперамент үлкен маңызға
ие. Сонымен бірге, темперамент жете дамығанда ғана мінез бітістері
қалыптасады. Темперамент - мінез дамуына негіз. Мінездегі ұстамдылық -
ұстамсыздық, қозғалғыштық - салғырттық ж.т.б. тікелей темпераментке
байланысты. Бірақ мінез темпераментке бүтіндей тәуелді емес. Біргелкі
темпераментке ие адамдарда әрқилы мінез белгілері болуы мүмкін. Темперамент
ерекшеліктері қайсыбір мінезді дамытып, басқаларына шектеу қояды.
Мінезі тұрақталған адамда темперамент дербес әрекет көрінісі болудан
қалып, мінез бітістеріне сай әрекет-қылықтардың іске қосылу динамикасын
айыруға көмектеседі. Мінез және темперамент бітістері адамның біртұтас
келбет-кейпінде өзара байланысқа түсіп, тұлға даралығының интегралды
сипаттамасын береді.
Мінез бен ерік арақатынасы өте тығыз. Осыдан көп жағдайда "мінезді
адам" және "еркі күшті адам" сөз тіркестерін бір мәнде түсенеміз. Ерік,
көбіне, мінез күшімен, қатаңдығымен, табандылығымен ж.т.б. байланысты. Адам
мінезінің күштілігін айта отырып, ондағы еріктік сапалар мен мақсат
беріктігін ескереміз. Бұл тұрғыдан адам мінезі ерік сапаларын қажет ететін
қиын жағдайларда, үлкен кедергілерді жеңуде көрінеді.
Мінез ерекшеліктері адамның сезімдік процестерімен байланысты, әрі
бұл байланыс өзара ықпалды. Бір тараптан, инабаттық, эстетикалық,
интеллекттік сезімдердің даму деңгейі адамның іс-әрекеті мен қатынасына
және бұлар негізінде қалыптасқан мінезге тәуелді. Екіншіден, осы
сезімдердің өздері тұлғаға тән тұрақты ерекшеліктерге өтіп, адам мінезін
құрайды. Борыш сезіну, әзілді көтеру, т.с.с. күрделі сезімдердің болуы
жоғары да-мыған адамның сипатын танытады.
Адамның мінез бітістерінде ақыл-ой (интеллект) үлкен маңызға ие. Ой
тереңдігі мен жүйріктігі, қалыптан тыс мәселелерді қоя біліп және оны
дербес шешу, ой жұмысындағы ынта мен сенім - бәрі адам мінезінің ақылдық
қорының белгісі. Ал осы ақыл қабілетін пайдалануда бағыт таңдау - тікелей
мінезге байланысты. Тұрмыста ақылға кенде емес, бірақ (мінез
жарамсыздығынан) жарытып, ештеңе өндірмейтін адамдар аз емес.
Мінез құрастырушы көптеген қасиеттер біртұтас, олар даралап, шектеуге
келе бермейді (өшпенділік, күдікшілдік, сақилық т.б.). Ал кейбір қасиеттер,
мысалы, еріктік (жүректілік, дербестік т.б.), сезімдік (жайдарылық,
көңілділік т.б.), ақыл-саналық (ой тереңдігі, сындарлық т.б.) адам
мінездерінің ерекше құрамды бөліктері ретінде талдауға келеді. Барша мінез
бітістері өзара заңдылықты байланысқан: батыр адам - сақи да табанды; ашық
адам - жайдарлы, сенімді, достыққа тұрақты т.б.

4. Мінез түрлері мен типтері
Мінез түрі өзінің құрамындағы бітістердің жалпы сипатына тәуелді
келеді, ал бітістер негізгі немесе жетекші және қосалқы болып бөлінеді.
Негізгілері адамның бағыт-бағдарын айқындауға ықпалын тигізіп, яғни адамның
тұрақты мінезінің сипатын береді де, қосалқылары мінез қырларын толықтыра
түседі.
Адам мінезінің белгілі түрде қалыптасуы оның қоршаған дүниеге
қатынасына байланысты. Бұл қатынастардың мәні адам араласып, байланысқа
келген өмірлік объекттердің маңызымен анықталады:
1. Басқа адамдармен қатынасына қарай (шыншыл - өтірікші, әдепті -
дөрекі т.б.).
2. Орындалатын іс қызметіне орай (еңбекқор - еріншек т.б.)
3. Өз басына болған қатынасына байланысты (сыншыл-өзімшіл т.б.).
4. Заттарға қатынасынан (сақи - ашкөз, ұқыпты - ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.