20-60 күндік 360 бас бұзау қорасының желдеткіш режимін оңтайландыру

Жоспар
Кіріспе

КІРІСПЕ
1.ӘДЕБИЕТКЕ ШОЛУ
1.1 Желдету және оның мал ағзасына әсері
1.2.Күтіп.бағу және төлдерді өсіру гигиенасы
1.3.Ірі қараға арналған қора.жайға қойылатын санитариялық. гигиеналық талаптар
1.4.Ірі қара малдарға микроклимат параметрлерінің әсері және оларға арналған желдету жүйесінің оптимальді параметрлер
1.5.Ірі қарамал қораларын желдету жүйелері
2 .ЖЕЛДЕТКІШ АУАНЫҢ САҒАТЫҚ КӨЛЕМІН ЕСЕПТЕП ШЫҒАРУ
2.1 Қажетті формулалар
2.2.Өзіндік зерттеулер
ҚОРТЫНДЫ

Ірі қара малының төлін өсірудегі негізгі мақсат –тез өсіп жақсы жетілетін, дене тұлғасы мықты сиырлар өсіру. Оны іске асыру үшін әр шаруашылықта табиғи және экономикалық жағдайы, жемшөп қорын ескере отырып ғылыми негізделген төл өсіріп жетілдіру жүйесі белгіленеді. Алғашқы 6 айда (ет бағытындағы тұқымдар үшін 8 ай) ол бұзауды азықтандыру жобасына негізделеді. Ірі қара төлінің өсуі 2-3, ал ал жетілуі 4-5 жасында аяқталады. Осы уақытта олардың жетілуінің биологиялық заңдылықтарын жете ескере отырып, жоғары өнімді сиыр өсіру керек. Оны іске асыру үшін азықтандыруды тұқымдық ерекшеліктері өсіру бағыты мен сақайғандағы тірілей салмағына жеткізетін өсу жоспарына сәйкестендіріледі. Сақа болғандағы тірі салмағы 500-550 кг тартатын сиырларды өсіру үшін төлдің алғашқы 6 айдағы орташа тәуліктік салмақ қосымы 650-700г, 7-12 айлығында 550-600 г, 18 айлығында 345 кг – ға жетуін қадағалайды. Тұқымдық еркек бұзаулардың бұдан да жоғары (850-950г) орташа тәуліктік салмақ қосуын жоспарлап, 16 айлығында тірілей салмағын 450-500 кг – ға жеткізеді. Жоспарланған көрсеткіштерге жету үшін азықтандыруды жан-жақты толықтырып, өсіп – дамып келе жатқан төл организімінің мұқтаждығын қамтамасыз ететіндей етіп ұйымдастырады. Қабылданған төл өсіру жоспарына сәйкес шаруашылықта жаңа туылған бұзауларды өсіру тәсілі белгіленеді. Ол тәсілдер үш топқа бөлінеді. Біріншісі – бір кезде туылған 2-4 бұзауды осы мақсатқа арнайы бөлінген сиырды емізіп өсіру. Ол сиырды саумайды, сүттілігіне қарай емізілетін бұзаулар санын белгілейді.

Пән: Ветеринария
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 29 бет
Таңдаулыға:

КІРІСПЕ
Ірі қара малының төлін өсірудегі негізгі мақсат - тез өсіп жақсы жетілетін, дене тұлғасы мықты сиырлар өсіру. Оны іске асыру үшін әр шаруашылықта табиғи және экономикалық жағдайы, жемшөп қорын ескере отырып ғылыми негізделген төл өсіріп жетілдіру жүйесі белгіленеді. Алғашқы 6 айда (ет бағытындағы тұқымдар үшін 8 ай) ол бұзауды азықтандыру жобасына негізделеді. Ірі қара төлінің өсуі 2-3, ал ал жетілуі 4-5 жасында аяқталады. Осы уақытта олардың жетілуінің биологиялық заңдылықтарын жете ескере отырып, жоғары өнімді сиыр өсіру керек. Оны іске асыру үшін азықтандыруды тұқымдық ерекшеліктері өсіру бағыты мен сақайғандағы тірілей салмағына жеткізетін өсу жоспарына сәйкестендіріледі. Сақа болғандағы тірі салмағы 500-550 кг тартатын сиырларды өсіру үшін төлдің алғашқы 6 айдағы орташа тәуліктік салмақ қосымы 650-700г, 7-12 айлығында 550-600 г, 18 айлығында 345 кг - ға жетуін қадағалайды. Тұқымдық еркек бұзаулардың бұдан да жоғары (850-950г) орташа тәуліктік салмақ қосуын жоспарлап, 16 айлығында тірілей салмағын 450-500 кг - ға жеткізеді. Жоспарланған көрсеткіштерге жету үшін азықтандыруды жан-жақты толықтырып, өсіп - дамып келе жатқан төл организімінің мұқтаждығын қамтамасыз ететіндей етіп ұйымдастырады. Қабылданған төл өсіру жоспарына сәйкес шаруашылықта жаңа туылған бұзауларды өсіру тәсілі белгіленеді. Ол тәсілдер үш топқа бөлінеді. Біріншісі - бір кезде туылған 2-4 бұзауды осы мақсатқа арнайы бөлінген сиырды емізіп өсіру. Ол сиырды саумайды, сүттілігіне қарай емізілетін бұзаулар санын белгілейді. Бұзауларды қай тәсілмен азықтандырылып өсірілетін болса да, оларды туғаннан кейін міндетті түрде енесінің уызымен тойдыру шарт. Алғашқы екі тәулікте уызды бұзауға 1-2 л, 5-6 рет бөліп емізеді. Үшінші - төртінші күні уызды күніне 3 рет бөліп емізіп, 5-ші - 6-шы күнінен оның құрамы біртіндеп сүтке айналғанда 6 айға дейін азықтандыруға таңдалған тәсіл бойынша өсіре бастайды.Таңдалған азықтандыру схемасы бойынша сүт беріп, оны біртіндеп, мөлшерін азайтып, майсыздандырылған көк сүтпен ауыстырады. Алғашқы күндерден бастап төл сүйегі тез жетілу үшін сүтке кальций - фосфорлық минералды қосындылар мен ас тұзын қосып береді. Жемнен басында ұнтақталып тазартылған сұлыға үйретіп, екінші айдан бастап оны арнайы шығарылған құрама жеммен ауыстырады. Өндірістік құрама жем болмаған жағдайда тазартылған сұлы, жүгері ұны, бидай кебегі, күнбағыс пен зығыр күнжараларынан тұратын жем қосындыларын пайдаланады. Жазда бұзауларды бірінші айдан бастап көк балаусаға үйретеді. Тұқымдық еркек бұзауларға арналған азық көлемі ұрғашы бұзаулардікінен жоғары болады. Шаруашылықта тауарлы сүтті үнемдеу үшін бұзауларды сиыр сүтін алмастырушы жеммен азықтандыруға болады.
Жануарлар гигиенасы, ветеринариялық гигиена немесе зоогигиена (грек.zoon - мал, hygieinos- дені сау) - малды дұрыс бағу, азықтандыру және өсіріп-күтудің тиімді тәсілдерін пайдалана отырып, олардың тұқымына байланысты өнімділігін қамтамасыз ететіндей деңгейде денсаулығын сақтау және күшейту жөніндегі ғылым.
Барлық бұзау азықтандыру жобасы бойынша алғашқы күндерден бастап сүтке кальций-фосфорлық минералды қосындылар мен ас тұзын қосып береді. Жемнен басында үнтақталып, қабығынан тазартылған сұлыға үйретіп, 2-ші айдан бастап оны бұзау азығына арнайы дайын-далған жем қосындысы не құрама жеммен ауыстырады. Өндірістік құра-мажем болмаған жағдайда үнтақталып, тазартылған сұлы, жүгері үны, бидай кебегі, күнбағыс пен зығыр күнжарасы секілді жеңіл қорытылып, жақсы сіңірілетін, қоректілігі мен қүнарлылығы жоғары жем қосындысын жұмсайды. Жобадағы жоспарланған көрсеткіштерге жету үшін азықтандыруды жан-жақты толықтырып, өсіп, дамып келе жатқан тел организмінің мұқтаждығын қамтамасыз ететіндей етіп ұйым-дастырады. Жазғытұрым бұзауды бірінші айдан бастап көкшөп жеуге үйретеді де, оны бұзау азықтандыру жобасындағы аумақты жемшөптің (пішен, сүрлем, тамыр жемістілер) орнына жегізеді.

1.ӘДЕБИЕТКЕ ШОЛУ
1.1 Желдету және оның мал ағзасына әсері
Желдетуді қорадан ауаны шығару және оны сыртқы таза ауамен алмастыру деп түсінеміз.Жеткіліксіз ауа алмастыру микроклиматтың нашарлауына, ал қыста артық ауа алмастыру қора ауасының температурасының біршама төмендеуіне әкеліп соғады. Осыған байланысты жыл маусымына, малдың түріне, жасына және өнімділігіне қатысты ауа алмастырудың оңтайлы деңгейі анықталады.Ауа алмастырудың деңгейі желдетудің сағаттың көлемімен нормасымен, реттілігімен сипатталады. Желдетудің сағаттың көлемі - бір сағат ішінде қораға берілетін ауаның мөлшері, м3сағ. Ауа алмасудың нормасы - бір малға немесе көптеген малға берілуі қажет ауа мөлшері, м3сағ. Ауа алмасудың реттілігі -- желдетудің сағаттың көлемінің қораның ішкі көлеміне қатынасы. Желдету СО2 және зиянды газдарды шығару арқылы жылуды аз мөлшерде шығындай отырып қамтамасыз етілуі тиіс. Ауа алмастыру қыста өте аз болғаны жөн.
Жазда қорадан зиянды газдарды, малдан бөлінген артық жылуды шығару қажет. Өтпелі кезеңде (күз, көктем) ауа алмастыру қыстыгүнгіден көбірек, жазды-гүнгіден азырақ болуы тиіс.
Желдетудің табиғи жүйесі ішкі жылы және сыртқы суық ауа тығыздығының айырмашылығы есебінен қосымша шығындарсыз жұмыс істейді. Ауа алмасу тек қана қора ішіндегі және сыртындағы температура айырмашылығы 8-10 °Отан көп болғанда ғана жүзеге асады. Желдетудің ең қарапайым және оңай жүйесі - терезе, желкөз, төбелік саңылау, т.б. Ғимаратты жақсы жылытқанда табиғи желдету тиімді.
Механикалық (жасанды) желдету қорадағы ауа ылғалдылығы, температура өзгерісі кезінде автоматты түрде қосылып, ағытылатын арнайы желдеткіштерімен қамтамасыз етілумен сипатталады.
Турлері:
1) мәжбүрлеп желдету жүйесі (ауаны шығаруды қамтамасыз ету);
2) ауа соратын (таза ауа келетін) жүйе;
3) ауа келетін - ауа соратын жүйе.
Сондай-ақ, берілетін ауаны жылытуды қамтамасыз ететін желдеткіш калориферлік қондырғылар болады.[1]

1.2.Күтіп-бағу және төлдерді өсіру гигиенасы
Күтіп-бағу гигиенасы. Малды толыққанды азықтандыруға қанша маңыз берілсе, оларды күтуге де соншалықты маңыз беріледі. Теріні тазалау эпидермис қабыршағын кірден, паразиттерден, түлеген жүндерден босатуға жағдай жасайды.Жүйелі түрде тазалау нәтижесінде сиырларда сүт өнімділігі 5-7% көтеріледі, бұзаулардың салмақ қосуы артады.
Күтімнің маңызы әсіресе мал тазалаушы атмосфера әсері (жел, жаңбыр, күн көзі) болмайтын қолда, қорада ұстау кезеңдерінде зор.
Қолмен тазалау үшін қатты тісті щеткалар, щетканы кірден тазалайтын өткір емес тістері бар металл тарағыш және мауыты (мата) қолданады.
Сиырларды сауардан бір сағат бұрын тазалап алу керек. Тазалауды малдың сол жағынан бастайды. Содан кейін басын, мойнын, алдыңғы аяқтарын және кеудесін, сосын арқасын және артқы аяқтарын тазалап шығады. Оң жағын да сол ретпен тазалайды. Щетканы ауық-ауық тарағышпен тазартады, соңында теріні таза суланған ескі-құсқы матамен сүртеді, сондай-ақ, малды тазалау үшін сауу қондырғысының вакуумын немесе шаңсорғышты (механикаландырылған тазарту) қолданады.
Жуу немесе тотығу нәтижесінде жылу өнімділігі, газ алмасу және зат алмасу артады, О2 тұтыну көтеріліп, тәбеті жаңсарады.
Жүйелі түрде жуып және тоғытқан кезде мал температура өзгерісіне жақсы бейімделеді. Бқл оларды шынықтырады және желіні мен денесінің былғанған бөлігін (аяқтары, саны, сыртқы жыныс ағзалары, т.б.) жуады. Малды жуу үшін душтың су бүріккіш құйғысы немесе щетка пайдаланылады.
Шошқалар үшін өрт насосымен жуатын алаңқайлы қоршаулар жасайды. Механикаландырылған жуу үшін ДУК залалсыздандыру қондырғылары МСД-1, МСД-2, залалсыздандыру-душтың қондырғы ДДУ-і қолданылады.
Малда тұяқ мүйізінің өсу қарқыны бір ай ішінде 4-8 мм-ді құрайды, тым көп өсіп кеткен мүйіз майысады, онда жарқыншақтар пайда болып, ауру тууына септігін тигізеді. Тұяқ және тұяқшалардың теріс пішіні дене салмағының негізінен май табанға түсуіне алып келеді. Оларда аяқтарын тіреу (қою) қалыбы өзгеріп, сіңір және буын созылуы, ақсау пайдаболады. Жылына 2-3 рет тұяқ және тұяқшаларды дұрыс пішінге келтіре отыра тазалап, кесіп түру керек. Тұяқ ауруларының алдын алу үшін 5-10% тотияйын, формалиннің ерітіндісімен әр түрлі аяқ ванналарын қолданады.
Жылқыларды өз уақытында тағалау тұяқты бүлінуден қорғайды. Тағалар қолдану жылқыларды таюдан және сүрінуден сақтайды, аяқтарын аурулардан қорғайды (сының, сіңір, буын созылуы). Әр түрлі пішінді және әр мақсатты тағалар неше түрлі жағдайда жылқылардың жұмыс істеу қабілетін қамтамасыз етуге көмектеседі. Аттарды қайта тағалау 1,5-2 ай өткесін жүзеге асады.
Серуендету - малдың жүйелі түрдегі қозғалысы, ол организмді жалпы ынталандырушы, жаттықтырушы әдіс болып табылады. Сондай-ақ, өзгермелі климаттық, әсіресе температуралық әсерлерге шынықтырады, малдың өнімділігінің, өсімтал төлдердің салмақ қосуын көтерудің бір тәсілі.
Серуендетудің ұзақтылығы малдың физиологиялық жағдайына, жасына және түріне байланысты болады (ауа райы жағдайы ескеріле отырып).
Серуендетудің ұзақтылығы ересек мал үшін тәулігіне бір немесе 2 реттен 2-3 сағат құрайды. Қыста - күндіз, жазда - таңертең және кешке.
Серуендетуге жас кезінен (10 күндігінен бастап) үйретеді, алдымен қора ішінде, кейіннен таза ауада 10-15мин. серуендетіп, 1 ай ішінде бір сағатқа дейін жеткізеді.
Серуендету мәжбүрлі қозғалыспен үйлесуі тиіс (айдау).
Ірі қара мал - 3-6 км.
Мегежін - 1,2-1,5 км.
Қабандар - 3-4 км.
Бордақылаудағы мал үшін серуендету қолданылмайды.
Төлдерді өсіру гигиенасы. Туғаннан кейінгі алғашқы айларда төлдер қоршаған ортаға, оларды күтіп-бағып, ұстауға, азықтандыруға өте сезімтал келеді.
Осы кезеңде олардың арасында жоғары аурушаңдық және өлім-жітім көп байқалады. Төлдердің денсаулығы мен амандығы бірінші кезекте адамдарға байланысты. Амандықты жоғары сақтау негізі -- гигиенаның қарапайым талаптарына байланысты, яғни малды ерекше мейірмен күтіп, көңіл бөлу керек.[10]
Бұзауды күту. Сиыр бұзаулағаннан кейін олардың желіндерін жуып және залалсыздандырғыш ерітіндіні орамалға сіңіріп алып сүрту керек. Алғашқы уызы 1-2 рет басқа ыдысда сауып алынады, өйткені оларда микробтар саны көп болады.
Бұзау өз еркімен аяқтанған соң, оған анасының емшектерін табуға көмек береді. Туғаннан кейін 1,5 сағат өткен соң уызын төлге емізу қажет. Олар осыдан уыз сүтімен жоғары сапалы өнім алуымен қатар, микроорганизмдерге қарсы иммунитетке ие болып, солармен бірге, гаммаглобулин және басқа да қорғаныс заттарын алады.[4]
Уыздың беруін кешеуілдету ішек-қарын жолының бұзылуына әкеліп соғады. Бұзаудың уызды аз-аз порциямен баяу ішуін қадағалау керек, сонда ол тура жұмыршық қарынға түседі де, қорытылу процесі жақсы жүреді. Аз мөлшермен қарынға түсіп, уыз сілекеймен араласып және жұмыршақта жұмсақ, жылдам қорытылатын қойыртпаққа айналады. Ал, уызды төл жұтымдап ішкен кезде (шелекпен ішкізгенде) жұмыршақта ас қорыту процесінің бұзылуына өкелетін қатты және қиын қорытылатын қойыртпаққа айналады. Сүттің іріп-шіріген өнімі ішек-қарын ауруларын тудырады. Сондыңтан сүтті, әсіресе бұзаудың өмірінің алғашқы күндерінде, емшектен емізген жөн. Осы жағдайда бұзау 9-10 минут ішінде 2 л сүт ішіп, 700-900-ге дейін copy қозғалысын жасайды. Ал қолмен шелек арқылы сүтті ішкізгенде 9-10 минут ішінде 2 л сүт ішіп, 40-50-ге дейін жұту қозғалысын жасайды.
Емізіктер болмаған кезде сүтті бұзауға шелекке құйып береді. Беру тәртібі: шелекті бұзаудың алдына қойып, оған шамалап сүт құйып, сүтке сұқ саусақты батырады (қолды жақсылап сабандап жуу керек) және саусақты бұзаудың аузына салады, осы кезде бұзау саусақты сора бастайды. Сол уақытта бұзаудың тұмсығын сүтке салады, саусақты тартып сорған кезде сүтті бірге сорып емеді. Сүтті үзіліспен ішкізген дұрыс. Егерде бұзау сүтті зауықсыз ішсе, қалған барлық сүт порциясын ішкізуді тоқтатып, 15-20 мин. өткен соң қайтадан ішкізеді.
Алғашқы бес күн бойы уызды 4-5 рет береді, ал содан соң күн сайын тәулігіне 3 рет, 1,5-2 л ішеді.
Әлсіреген бұзауға уызды алғашқы рет 1 л-ден тәулігіне 5-6 рет ішкізеді.
Егер де бұзау емшекті нашар сорса, онда таза ыдысқа құйылған сүтке саусақты салып, сорғызу арқылы үйретеді. Бұзау күніне 8-9 л сүт ішеді.
Уызын бұзау еміп болған соң қалған уызды сиырдан сауып алып, қайнатып, адамдар тамақ ретінде пайдаланады. Уыз кезеңі 5-7 күнге созылады, ал 7-10 күннен бастап уыз толық сүтке айналады.
Бұзау қорада бұзауларды жеке шарбақтарда орналастырады, шарбақтың ұзындығы 1,4 м, ені 1,2 және биіктігі 1 м шарбақ еденнен 20 см биіктікте тұру керек. Ағаштан жасаған жақсы болады. Ал, 8-күні бұзауларды топтап, 10 бастан топтық шарбаққа ауыстырады, мұнда олар 2 айлық болған жасқа дейін күтіліп бағылады.
Төлдерді өсірудің осы кезеңінде қажетті температура мен ылғалдылық режимін ұстап тұру қажет. Бұзау қорада температура - 16-18 °С, ылғалдылық кем дегенде 75% -ға дейін болуы керек.
Бұзауға 3 күндік жасынан бастап уызын ішкеннен соң бір сағаттан кейін қайнатылған су (20-25 °С), ал 10 күннен соң әдеттегі ішетін суды береді. 10 күндік жасынан бастап бұзауды шөп жеуге үйретеді. Ұсақ сабақты көк шөпті таңдау керек. 20 күндік жасынан бұзау рационына сұлы және шөп ұнын кіргізіп, ал екінші айдың соңында кебек (50-100 г) береді. Кебекті алғашқы күндері сүтпен араластырады, кейіннен бұзауларды құрғақ концентрат жеуге үйретеді. Сәбізді екі айлық жасынан бастап ұсақ туралған түрінде береді, ал сүрлемді рационға 3-4 айлық жасында қосады. Бұзау астаушаларында минералдық үстеме - бор, тұз, сүйек ұны, үш кальцийлі фосфаттар міндетті түрде болуы керек.
Су ішетін және басқа да ыдыстарды қолданып болғаннан соң жуып, залалсыздандырады. Торайлар ды күту торайлаудан басталады. Мегежін торайлаудың алдында өзін қалай ұстағанын бақылау керек. Туудың нағыз белгілері болып емшектерде сүттің болғаны саналады. Осы уақытта құрғақ төсеніпі, таза мата және торайларды салуға арналған арнайы жәшіктерді дайындау керек.
Әрбір туған торайды жақсылап матамен құрғатып сүртіп, олардың аузын және мұрындарын кілегейден тазалап, содан кейін кіндігін йод тұнбасымен немесе марганцовка ерітіндісімен өңдейді. Торайлап болған соң, орындарына тазалық жүргізеді. Анасының емшектерін солғын марганцовка ерітіндісімен жуып, торайларды анасының емшектеріне салады: әлсіздеріне алдыңғы, ал үлкен және жаөсы жетілгендеріне артқы емшектерін береді. Бір күн ішінде торай өзіне берілген емшекті есіне саөтап қалады.
Торай уызды туғаннан соң 40-50 минуттан кейін қабылдауы керек. Жаңа туған торайлар жылы және құрғақ орындарды жақсы көреді, сондықтан бір жетілік жасқа дейін оларға 32-33 °С температура қажет болады, оны 150 Вт электрлі шам арқылы қамтамасыз етеміз. Еметін торайларда темір жетіспеушілігі және қан аздық жылдам дамиды.Торайлар туғаннан соң екінші күні олардың бұлшық етіне қан аздыңтың алдын алу үшін арнаулы препараттар (ферроглюкин, феррозеке) егеді және осы егуді 3-4 аптадан кейін қайталайды.
Егу орынына 2,5 г күкіртті темір, 1 г тотияйын және 0,5 г хлорлы кобальтты 1 л қайнаған суға қосып, осы ерітінділермен күніне бір анасының емшектерін емер алдында суландырады. Торайларды 4-5-күнінен бастап қуырылған арпа, жүгері дәндерін жеуге үйрете бастайды. Қызыл балшық, ағаш көмірін, борды бөлек жерге салып қояды. 5-7-күнінен бастап сиырдан сауып алынған сүтті немесе көк сүтті астауларға құйып қояды. Қорға деп жинап алынған шөп ұнын 10-күннен жегізе бастайды, ал 12-күнде таза күйінде туралған көк шөпті немесе жемдерді астауға салып береді.
Торайлар мешел болмау үшін күніне 3-5 тамшы Д витаминін береді. Ал 15-20 күндік жасында туралған құнарлы азықтар (сәбіз, қант қызылшасы, асқабақ) беруге болады.[2]
Еметін торайларды 30 күндік жасқа дейін тәулігіне 4 рет (6, 10, 14,18 сағ.), ал 30-60 күндік жасында 3 рет (7, 12, 17сағ.) азықтармен азықтандырады.
Қысқы кезеңде шошқа қорасында температуралық-ылғалдылық режимдерді қатаң сақтау өте тиімді. Шошқа қоралары жарық, құрғаң және таза болуы керек.
Аналарынан 2 айлық жасында айырып, торайларды шарбақта 4 айлық жасқа дейін қалдырады, әрі қарай оларды секцияға ауыстырып, бордақылауға қояды.
Қозыларды күту. Саулық қойларды қысқы және ерте көктемде қозылату өте тиімді, өйткені қозылар ерте марқайып, жазғы жайылымды ерте пайдаланып, күзге қарай жақсы дамиды. Сонымен қатар, төлдердің шетінеуі азайып, суық тиюден, асқазан-ішек ауруларымен ауыру тыйылады.
Қозылауға 20-30 күн қалғанда қораны қидан тазалап, жылылайды, залалсыздандырады, шарбақтарды, көшпелі қалқандарды, астауларды және басқа да қажетті құрал-саймандарды ретке келтіреді. Қозылауға 3-5 күн қалғанда саулықтардың рационы ірі жемшөптің 13 бөлігінде жасалып, одан сүрлемді алып тастайды және құрама жемнің мөлшерін көбейтеді.
Туар алдындағы белгілер байқалысымен саулықты жылы күркеге немесе басқадай жабдықталған бөлмеге көшіреді. Оны төрт бөлімшеге бөледі:
1) тууға дейін бірнеше сағат қалғанда саулықты қабылдайтын орын;
2) туатын бөлме;
3) шарбаққа арналған бөлме;
4) төлімен бірге ауырған саулықтар үшін 10-15 басқа арналған оқшаухана. Мал төлдейтін бөлмедегі шарбақтың алаңы 2-2,5 м2 және ағаш қоршаудың биіктігі 50-60 см болуы тиіс. Саулықтардың төлдеуі еденіне қалың төсеніш төселген қорада өтеді.
Саулық қозылағаннан кейін оны қозысымен бірге шағындау шарбақтарға (3-5 ересек қойға арналған) көшіреді. Мазасыз, жаңа туған қозыны алмай, үрке қарайтын жас саулықтарды ауданы 1,4-1,5 м2 жеке шарбаққа орналастырады. Әр 100 саулыққа осындай 9-12 шарбақ бөледі. Саулық 2-3 күн тұрғансоң 1 немесе 2 қозысы болса, бір-біріне үйренеді. Осыдан кейін саулықты қозыларымен қайта топтық шарбаққа көшіріледі. Мұндай шағын топта қозылар енесін тез тауып, еме бастайды.
Саулықтардың желіндерін үнемі қадағалап, емшек үрпісі мен бойында сүт тығыздалып тұрып қалмауы үшін мезгіл-мезгіл аздап сауып тұрған дұрыс.
Қозылардың туғаннан кейінгі екі-үш апта бойына қоректенетін қорегі ене сүті болып табылады. Жаңа туған қозыларды саулықтарға әрбір 2-3 сағат сайын жіберіп емізген жөн. Түнге қарай кезекші белгіленіп, олар қозылардың емуі үшін саулықтарды жатын орнынан тқрғызады. Әлсіз және сүті аз саулықтардан туған қозыларды бес күн өтісімен сиыр сүтімен азықтандырады.
Алғашында бөтелкеге кигізілген резеңкелі емізікпен емізеді. Оны күніне екі мәрте сода ерітіндісіне салып қайнатады. Қозыларды 2-3 сағат сайын енесін емуге жіберіп отыру саулықтың желінін суық тию ауруынан сақтайды.
Екі аптаның ішінде тез өсе бастаған қозыларды тек енесінің сүті қанағаттандырмайды. Сол себептен де туғанынан 10 күн өткеннен кейін оларды ірі, жұғымды және құрама жем жеуге үйрете бастайды.
Азықтандыру үшін мынадай азық түрлерін пайдаланады: шөп ұны, пішен, бұтақты азық, сәбіз, ас тұзы, бор, сүйек ұны және басқалар. Қозыларды саулықтардан бөлек азықтандырады.
Екі-үш айлық жасынан бастап қозылар ересек мал сияқты өсімдік азықтардың жұғымды заттарын сіңіруге қабілетті халге жетеді. Сондықтан, тіршілік етуінің алғашқы аптасында-ақ әр түрлі азыққа үйрету қозылардың ас қорыту ағзалары мен жалпы физиологиялың жағдайының жақсы дамуы үшін қажетті шара болып табылады. Еміп жүрген қозылардың (3-9 апталық) рационында толық құнды витаминдер мен минералдар жетіспесе, жүн жеп, ұлтабарында жүн шары пайда болады.
Енесінен ажырап дара қалған жетім қозыларды өсіру үшін арнайы бөлгіштер пайдаланылады. Оған 4-6 саулықтан орналастырады.
Жылдың жылы мерзімінде саулықтар саңманын қозыларымен бірге жайылымдыңқа шығарады. Қыста туған қозыларды екі-үш аптадан кейін тыныш, қар жаумаған, боран соқпаған күндері, ауаның температурасы 20 С-тан төмендемегенде серуенге шығарып отырған жөн. Ал көктемде туған қозылар серуенге 3-4 күннен кейін шығарылады. Алғаш серуеннің ұзақтығы 10-15 минуттан басталып, кейіннен 2-4 сағатқа жеткізіледі.
Туғанына 4-5 күн болғанда қозыларды дәнді азықтармен және күнбағар шротымен үстеме азықтандырады. Бір айға толғанда толық рационды түйіршектелген азықтың қоспаны пайдаланады.
Он күнге дейінгі қозыларды енесімен бірге ұстап, кейіннен жеке сақмандар құрады. Төл бір айлың жаста-ақ тәулігіне енесін 4 мәрте емсе, үш айлығында 3 мәрте, бұдан соң қозы бөлікке дейін 2 мәрте емеді. Бір айлық қозылар енелерімен бірге жалпы отарға біріктіріледі.[5]
Қозыларды енесінен 3-3,5 айлығында, ал өсуі кешеуілдегендерін 4 айлығында бөледі. Ал елтірі мен сүті үшін өсірілетін саулықтардан қозыларды 2,5-3 айлығында бөледі. Бөлгеннен кейін еркек тоқтылар мен ұрғашыларынан бөлек отарлар құрады. Әлсіз қозылардан бөлек топ құрылып, оларды қосымша азықтандырады. Жазда қозыларды жайылымдықта ұстаса, қыста оларға пішен, бұтақты азық, сүрлем, құрама жем береді.Бөлінген қозылар енесін іздеп мазасызданбауы үшін оларды қашықтау өріске айдайды. Қозылар жақсы жайылуы үшін әрбір отарға бір немесе бірнеше кәрі қойларды жібереді.Жас қозылар үшін қорадағы температура +10°, ал салыстармалы ылғалдылық 75% болуы керек.
Құлындарды күту. Туу белгісі білінгенде биенің астына құрғаң таза сабан төсейді. Биелер көбінесе түнде туады. Туу үрдісі 8-10 минуттан аспайды. Жаңатуған құлынның аузын, тұмсығын және құлақтарын шаранадан тазартып, кіндігін түбінен 5 см қалдырып кеседі де, хирургиялық көмек көрсетіп, арнаулы залалсыздандырылған жіңішке жіппен байлап, кесілген жеріне 5%-дық йод ерітіндісін жағады. Жақсы жетіліп туған құлын 20-30 минуттан кейін аяқтанып, енесінің емшегін іздей бастайды. Осы кезде құлынды емізбес бұрын енесінің емшектеріне жиналған алғашқы (қара) уызды сауып тастап, сонан кейін үрпісін арнаулы ерітіндімен залалсыздандырады да, құлынды сүйемелдеп емізеді. Алғашқы уызды құлынға туғаннан соң 1-1,5 сағат өткен соң береді.
Алғашқы үш жұмаға дейін құлын ене сүтімен азықтанады, ол әрбір 30-40 мин сайын емеді (тәулігіне 50-60 мәрте). Құлынды биені күн сайын жетелеп құлынын ертіп серуендетеді, күн суықта - қора ішінде, ал жылы күні -далада, бұл құлынды еріп жүруге дағдылдандыру үшін және биенің жыныс ағзалары тезірек қалпына келіп ұрықтануы үшін қажет. Бір жұмадан соң оларды серуен алаңына шығарады, алғашында 20-30 минут, кейіннен күн сайын серуенді ұзарта береді.
Құлындарға бір айдан соң қосымша азық бере бастайды. Ерте туған құлындар (қаңтар, ақпан) жайылымды жақсы пайдаланады, ал кеш туғандар күзге әлсіз болып жетеді. Құлындарды 5-7 айлығында енесінен айырады, оларға сапалы шөп, құнарлы азық береді. Тәулігіне 15-20 г ас тұзын беріп отырған жөн.[3]

1.3.Ірі қараға арналған қора-жайға қойылатын санитариялық- гигиеналық талаптар
Ірі қара фермасы өндірістік бағыты, экономикалық және климаттық жағдайларына қарай төмендегідей болады.:
oo асыл тұқымды мал фермасы- негізгі мақсаты жаңа тұқым шығару және қолда бар ірі қара тұқымын жетілдіру, аса бағалы асыл тұқымды төл өсіру;
oo тауарлы ферма - сүт, сиыр етін және аралас, сүт- ет өндіреді;
oo одан әрі өсірілетін, яғнм табын толықтыратын \тауарлы фермалар үшін\ төл өсіреді;
oo ірі қара бордақылайтын арнайы ферма.
Ірі қараны байлап баққанда көп қатарлы мал орындары қолданылады. Ол үшін мал орындарының екі қатарлы жалпы азық жолымен немесе қи жолымен біріктіріледі.Бір үздіксіз қатарға 50 орыннан артық жасауға болмайды. Ірі қараның әрбір секциядан серуендету алаңына, серуендету-азықтандыру ауласына немесе өріске шығу ыңғайлылығы қамтамасыз етілуі тиіс.[9]
Малды байлап бағылатын сиыр қоралардың еденіне өте жоғары талап қойылады. Ол мал тұратын орындарда не тұтас, не жартылай жабық торлы етіп салынады. Еден жылы болуға, жылу сіңімділігі 12 ккал\ м2 ∙ч · 0С - тан сапауы тиіс. Егер бұл асып кетсе, онда сиырлар өз денесінен еденді жылытуға көп шығын шығарады да организмнің тым сууына әкеп соқтырады. Соның салдарынан малдың ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.