Геология пәнінің мақсаты мен міндеті.Гелогия пәнінің зерттеу әдістері мен зерттелу тарихы. ӘДІСТЕМЕЛІК НҰСҚАУ
1.Тақырып: Геология пәнінің мақсаты мен міндеті.Гелогия пәнінің зерттеу әдістері мен зерттелу тарихы.
Тақырып: Жер эволюциясы.
Тақырып: Жер қыртысының құрамы мен құрлысы. Литосфера. Ішкі және сыртқы мантия. Ядро түсінігі.
Тақырып: :Жер эволюциясы. Жер эволюциясының дәуірлерге бөлінуі.
Тақырып: Эндогендік процестер. Жанартаулардың жаратылысы. Жер сілкіністері.
Тақырып: Экзогендік процестер. Флювиалдық геологиялық процестер. Жер асты суларының. Жер беті мұздықтарының. Теңіздердің геолгиялық қызметі.
Тақырып: Геотектоникалық болжамдар ж/е жер қыртысының даму заңдылықтары.
Тақырып: Метоморфизм процестері.
Тақырып: Жер эволюциясы.
Тақырып: Жер қыртысының құрамы мен құрлысы. Литосфера. Ішкі және сыртқы мантия. Ядро түсінігі.
Тақырып: :Жер эволюциясы. Жер эволюциясының дәуірлерге бөлінуі.
Тақырып: Эндогендік процестер. Жанартаулардың жаратылысы. Жер сілкіністері.
Тақырып: Экзогендік процестер. Флювиалдық геологиялық процестер. Жер асты суларының. Жер беті мұздықтарының. Теңіздердің геолгиялық қызметі.
Тақырып: Геотектоникалық болжамдар ж/е жер қыртысының даму заңдылықтары.
Тақырып: Метоморфизм процестері.
Пән туралы қысқаша сипаттама: Геология-Жер туралы ғылым,Жер планетасы ғарыш әлемінде белгілі бір орнымен анықталатын,өзіндік физиқалық және химиялық касиеттерінің ерекшеліктер мен сипатталатын, эр уақытта дамып, озгеріп отыратын күрделі дене. Осы дененің қыртыстарының қүрамы мен кұрлысын жэне оның терең қойнауында жүріп жатқан эндогендік процестердің өзіндік ерекшеліктерін зерттей отырып,жердің өткен тарыхын қалпына келтіру аркылы,оньщ заңдылықтарын анықтайды.Қысқаша айтқанда,геология жердің жаратылысын,құрлысын,құрамын жэне оның эволюциялық дамуын зерттейді.Сонымен қатар,ол жер қойнауында кездесетін алуан түрлі пайдалы қазбалардың құралу және орналасу заңдылықтарын да анықтайды.Бірак,жердің ішкі терең қабаттарын зерттеу әдістерінің бүгінгі күн түрғысынан жеткіліксіздігінен жетілмегендігін ескерсек,эзірше геология жердің ең жоғарғы беткі қабаттарын зерттеумен ғана шектеліп келеді деуге болады.
Геология ғылымының Қазақстан Республикасы үшін қаншалықты маңызды екені баршамызға мәлім. Еліміздің ұлан-ғайыр жерінің өзіне тән геологиялық ерекшеліктерінің,оның жерқойнауында алуан түрлі пайдалы қазбалардың молдығы Кеңес өкіметі кезіндеде геология ғылымының Қазақстан аумағында шешІмін табуына негіз болды.Осыған орайлас республикамызда геология ғылымы шапшаң қарқынменөркендеп,одақтық Ғылымакадемиясының академигі Қ.И.Сәтбаев бастаған Н.Г.Кассин, М.П.Русаков, Р.А.Борукаев, А.А.Абдуллин, А.Қ.Қайпов, Ж.С.Сыздықов, Г. Н.Шерба секілді аса көрнекті ғалымдар жетекшілігімен жүргізілген зерттеулер нәтижесінде Қазақстанның әр түрлі кенді аймақтарының геологиялық-геофизикалық металогениялық ерекшеліктері айқындалды,олардың ауқымында жаңа кен орындары ашылды,бүрын ашылғандардың қорлары анықталды.
Геология ғылымының Қазақстан Республикасы үшін қаншалықты маңызды екені баршамызға мәлім. Еліміздің ұлан-ғайыр жерінің өзіне тән геологиялық ерекшеліктерінің,оның жерқойнауында алуан түрлі пайдалы қазбалардың молдығы Кеңес өкіметі кезіндеде геология ғылымының Қазақстан аумағында шешІмін табуына негіз болды.Осыған орайлас республикамызда геология ғылымы шапшаң қарқынменөркендеп,одақтық Ғылымакадемиясының академигі Қ.И.Сәтбаев бастаған Н.Г.Кассин, М.П.Русаков, Р.А.Борукаев, А.А.Абдуллин, А.Қ.Қайпов, Ж.С.Сыздықов, Г. Н.Шерба секілді аса көрнекті ғалымдар жетекшілігімен жүргізілген зерттеулер нәтижесінде Қазақстанның әр түрлі кенді аймақтарының геологиялық-геофизикалық металогениялық ерекшеліктері айқындалды,олардың ауқымында жаңа кен орындары ашылды,бүрын ашылғандардың қорлары анықталды.
Негізгі :
1.Алпатьев А.М. Развитие,преобразование и охрана природной среды Ленинград 1983
2.Аношко В С Трофимов А М Основы географического рогнозирования Минск 1985
3.Антропогенные изменение климата Под ред.БудкоМ И Москва1987
4.Арманд Д Л Наука о ландшафте Москва 1975
5.Берег Л С История русских географических открытий Москва 1962
6.Боков В А Обшее землеведение Изд.Санкт-Петербург.Унив. 1999
7.МукашеваЖ Н Жалпы жер тану Алматы Қазақ университеті 2002
8.Неклюкова Н П Жалпы жер тану Г Карпеков ауд.Алматы Мектеп 1980
9.Брехловских Л М Океан и человек Настоящее и будущее Москва 1987
10.БудыкоМ И Климат в прощлом и будущем Ленинград 1980
11.В ведение в физическую геграфию Под ред.К К Маркова Москва 1978
12.В ведение в физическую геграфию Под ред.М М Ермолаев Москва 1978
13.Вернадский В И Биосфера и ноосфера Москва 1989
14.Вернадский В И Химическое строение биосферы Земли и ее окружения Москва1965
15.География мирового океана.Мировой океан.Ленинград.1987
16.География мирового океана.Мировой океан.Ленинград.1987
17.Докучаев В В К учению зонах природы Москва Том1961
18.Звонкова Т В Географическое прогнозирование Москва 1987
19.Израель Ю А Экология,климат и влияние возможных его изменений
20.На селско хозяство страны Москва Высшая школа 1987
21.Исаченко А Г Ландшафтоведение И физико-географичекое районирование Москва 1991
Қосымша :
1.Калесник С В Общие географические закономерности Земли Москва 1970
2.Калесник С В Основы общего землеведения Москва1955
4.Кондратьев К Я Глобальный климат и его изменения Ленинград 1987
5.Леонтьев О К Физическая география мирового океана Москва1986
6.Львович М И Вода и жизнь Москва 1986
7.Малиновский Е Е Рифтогенез в истории Земли Москва 1983
8.Марков К К Палеогеография(историческое землеведение)Москва 1960
9.Новиков И Д Эволюция Вселенной Москва 1979
10.Одум Ю Основы экологий Москва 1975
11.Опарин А И Возникновние и начальное развитие жизни на Земле Москва 1963
12.Природа и древний человек Москва 1981
13.Рябчников А М Основные черты развития геосферы и планетарная дифференсация ее ландшафтов Москва 1988
14.Сочава В Б В ведение в учение о геосистемах.Новосибирск 1978
15.Тарасов В И Гидросфера Владивосток 1990
16.Хайн В Е Региональная геотектоника Океаны Москва1985
1.Алпатьев А.М. Развитие,преобразование и охрана природной среды Ленинград 1983
2.Аношко В С Трофимов А М Основы географического рогнозирования Минск 1985
3.Антропогенные изменение климата Под ред.БудкоМ И Москва1987
4.Арманд Д Л Наука о ландшафте Москва 1975
5.Берег Л С История русских географических открытий Москва 1962
6.Боков В А Обшее землеведение Изд.Санкт-Петербург.Унив. 1999
7.МукашеваЖ Н Жалпы жер тану Алматы Қазақ университеті 2002
8.Неклюкова Н П Жалпы жер тану Г Карпеков ауд.Алматы Мектеп 1980
9.Брехловских Л М Океан и человек Настоящее и будущее Москва 1987
10.БудыкоМ И Климат в прощлом и будущем Ленинград 1980
11.В ведение в физическую геграфию Под ред.К К Маркова Москва 1978
12.В ведение в физическую геграфию Под ред.М М Ермолаев Москва 1978
13.Вернадский В И Биосфера и ноосфера Москва 1989
14.Вернадский В И Химическое строение биосферы Земли и ее окружения Москва1965
15.География мирового океана.Мировой океан.Ленинград.1987
16.География мирового океана.Мировой океан.Ленинград.1987
17.Докучаев В В К учению зонах природы Москва Том1961
18.Звонкова Т В Географическое прогнозирование Москва 1987
19.Израель Ю А Экология,климат и влияние возможных его изменений
20.На селско хозяство страны Москва Высшая школа 1987
21.Исаченко А Г Ландшафтоведение И физико-географичекое районирование Москва 1991
Қосымша :
1.Калесник С В Общие географические закономерности Земли Москва 1970
2.Калесник С В Основы общего землеведения Москва1955
4.Кондратьев К Я Глобальный климат и его изменения Ленинград 1987
5.Леонтьев О К Физическая география мирового океана Москва1986
6.Львович М И Вода и жизнь Москва 1986
7.Малиновский Е Е Рифтогенез в истории Земли Москва 1983
8.Марков К К Палеогеография(историческое землеведение)Москва 1960
9.Новиков И Д Эволюция Вселенной Москва 1979
10.Одум Ю Основы экологий Москва 1975
11.Опарин А И Возникновние и начальное развитие жизни на Земле Москва 1963
12.Природа и древний человек Москва 1981
13.Рябчников А М Основные черты развития геосферы и планетарная дифференсация ее ландшафтов Москва 1988
14.Сочава В Б В ведение в учение о геосистемах.Новосибирск 1978
15.Тарасов В И Гидросфера Владивосток 1990
16.Хайн В Е Региональная геотектоника Океаны Москва1985
Пән: Геология, Геофизика, Геодезия
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 139 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 139 бет
Таңдаулыға:
Қ.А.ЯСАУИ АТЫНДАҒЫ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҚАЗАҚ-ТҮРІК
УНИВЕРСИТЕТІ
ЖАРАТЫЛЫСТАНУ ЖӘНЕ МЕДИЦИНА ИНСТИТУТЫ
АҚПАРАТТЫҚ ТЕХНОЛОГИЯЛАР ЖӘНЕ ЖАРАТЫЛСТАНУ ФАКУЛЬТЕТІ
ГЕОГРАФИЯ КАФЕДРАСЫ
ГЕОЛОГИЯ, ПАЛЕОГЕОГРАФИЯ НЕГІЗДЕРІМЕН пәні бойынша
Студенттерге арналған
ӘДІСТЕМЕЛІК НҰСҚАУ № 1
Тақырып: Геология пәнінің мақсаты мен міндеті.Гелогия пәнінің зерттеу
әдістері мен зерттелу тарихы.
География -050116 мамандығының 1-курс студентеріне арналған
Құрастырған :г.ғ.к. доцент қ.а. С.К.Курбаниязов
Түркістан 2006ж.
1.Тақырып: Геология пәнінің мақсаты мен міндеті.Гелогия пәнінің зерттеу
әдістері мен зерттелу тарихы.
2.Оқу сағат саны-1.
3.Тақырып өзектілігі.
Пән туралы қысқаша сипаттама: Геология-Жер туралы ғылым,Жер
планетасы ғарыш әлемінде белгілі бір орнымен анықталатын,өзіндік физиқалық
және химиялық касиеттерінің ерекшеліктер мен сипатталатын, эр уақытта
дамып, озгеріп отыратын күрделі дене. Осы дененің қыртыстарының қүрамы мен
кұрлысын жэне оның терең қойнауында жүріп жатқан эндогендік процестердің
өзіндік ерекшеліктерін зерттей отырып,жердің өткен тарыхын қалпына келтіру
аркылы,оньщ заңдылықтарын анықтайды.Қысқаша айтқанда,геология жердің
жаратылысын,құрлысын,құрамын жэне оның эволюциялық дамуын зерттейді.Сонымен
қатар,ол жер қойнауында кездесетін алуан түрлі пайдалы қазбалардың құралу
және орналасу заңдылықтарын да анықтайды.Бірак,жердің ішкі терең қабаттарын
зерттеу әдістерінің бүгінгі күн түрғысынан жеткіліксіздігінен
жетілмегендігін ескерсек,эзірше геология жердің ең жоғарғы беткі қабаттарын
зерттеумен ғана шектеліп келеді деуге болады.
Геология ғылымының Қазақстан Республикасы үшін қаншалықты маңызды екені
баршамызға мәлім. Еліміздің ұлан-ғайыр жерінің өзіне тән геологиялық
ерекшеліктерінің,оның жерқойнауында алуан түрлі пайдалы қазбалардың молдығы
Кеңес өкіметі кезіндеде геология ғылымының Қазақстан аумағында шешІмін
табуына негіз болды.Осыған орайлас республикамызда геология ғылымы шапшаң
қарқынменөркендеп,одақтық Ғылымакадемиясының академигі Қ.И.Сәтбаев бастаған
Н.Г.Кассин, М.П.Русаков, Р.А.Борукаев, А.А.Абдуллин, А.Қ.Қайпов,
Ж.С.Сыздықов, Г. Н.Шерба секілді аса көрнекті ғалымдар жетекшілігімен
жүргізілген зерттеулер нәтижесінде Қазақстанның әр түрлі
кенді аймақтарының геологиялық-геофизикалық металогениялық
ерекшеліктері айқындалды,олардың ауқымында жаңа кен орындары
ашылды,бүрын ашылғандардың қорлары анықталды.
4.Сабақтың мақсаты: Пәнің мақсаты: Жер қыртыстарымен бетінде өтіп жатқан
эндогендік жэне экзогендік процестердің жалпы заңдылықтары
туралы түсінік беру литосфераның географиялық қабықта алатын
орны мен маңызын көрсету, студенттерді Жер қыртысын құрайтын
тау жыеыстарының пайдалы қазба байлықтарының түрлерімен таныстыру
Студент білуі тиіс:
- Геология пәнінің зерттеу обьектісін.
- Геология ғылымының ежелгі дәуір зерттелу тарихы.
- Геология ғылымының орта ғасыр дәірі зертелу тарихы
- Геология ғылымының өркендеу заманы зерттелу тарихы
- Геология ғылымының қазіргі заман зерттелу тарихы.
- Геология ғылымының қазіргі заман Қазақстан ғалымдарының зерттеуі.
- Геология пәнінің сыртқы байланыстары: физикалық география, геоморфология,
физика және биология.
- Геология пәнінің ішкі байланыстары: вулканология, сейсмология, литология,
петрография, палеонтология, минералогия және пайдалы қазбалар геологиясы.
Cтудент анықтай алуы тиіс:
- Геология пәнінің география ғылымдары арасындағы орнын
- Геология пәнінің әр дәуірлердегі қызметін
- Қазба байлықтарды іздеп табуда геологиялық әдістерді қолдану түрлерін
анықтау
5.Сабаққа дайындық үшін сұрақтар:
1.Базисті сұрақтар.
1.Геология пәні нің табиғат тану пәндері арасында тұтқан орны.
2.Геологияның актуализм принціпі
3.Геологияның құрлымдық бөлімдері.
4.Геологияның салалық байланыстары
2.Тақырып боиынша срақтар.
1.Тау жыныстарын алғашқы қауым адамдарының пайдалануы.
2.Орта ғасыр шығыс ғалымдарының геологиясы(Ибн Сино,Аль Бируни және аль
Туси).
3.Өрк-ендеу дәуір геологиясы(Геттон мен Вегенер,Стено,Левинсон Лессинг).
4.Қазіргі заман геологиясы (Архангель-ский, Карпинский, Белоусов, Хайн.)
5.Қазақ геологтарының қызметін көрсету
6.Джемс Геттонның нептунизм теориясының маңызы
7.Альфред Вегенердің Вулканизм теориясының маңызы
8.Стеноның палегеографиялық түсініктерін енгізуі
9.Ибн-Синоның Үлкен Канон ебегіндегі минералдардың емдік қасиеттері
туралы
10. Аль Бируни Бағалы тастар классификациясы
11.Әл-Фарабидің Үлкен органонға түсініктеме
12.Астрономия мен геология пәнінің сыртқы байланыстары.
13.Физика мен геология пәнінің сыртқы байланыстары.
14.Биология мен геология пәнінің сыртқы байланыстары.
15. Геологиялық дала-зерттеу әдістері
16. Абсолюттік геологиялық зерттеу әдісі
18.Салыстырмалы геологиялық зерттеу әдісі
19.Химия мен геология пәнінің сыртқы байланыстары.
20.Геологияның тарихи геология бөлімі туралы түсінік
21. Геологияның вулканология геология бөлімі туралы түсінік
22. Геологияның геотектоника геология бөлімі туралы түсінік
23. Геологияның стратиграфия геология бөлімі туралы түсінік
24. Геологияның литология геология бөлімі туралы түсінік
25. Геологияның палеогеография геология бөлімі туралы түсінік
26. Геологияның гидрогеология геология бөлімі туралы түсінік
27.М.В. Ломоносовтың Жер қыртыстары еңбегінің маңызы
28.Геологиялық бұрғылау әдісі
29.Геологиялық палеомагниттік әдіс
31.Геологиялық геотермиялық әдіс
32.Геологиялық гравиметриялық әдіс
33.Геологиялық геохимиялық әдіс
34.Геологиялықмагнитометрлік әдіс
35.Геологиялық сеисмикалық әдіс
36.Геология ғылымының құрлыстағы маңызы
37. Геология ғылымының ауыл шаруашылығындағы маңызы
38.Геологиялық экспериментаодық зерттеу әдістері
Тест сұрақтары
1. Кристал тау жыныстарын зерттейтін геологияның жеке бір саласы.
а) Стратиграфия
б) Парагенез
в) Петрография
г) Петрогенез
д)Палеография
2. ---------жерді құрайтын тау жыныстарының физикалық қасиеттерін
зерттейтін және оның ішкі қабаттарында тоқтаусыз жүріп жатқан
процестердің ерекшеліктерін зерттейтін ғылым.
а)Геофизика
б)Геотектоника
в)Сейсмология
г)Геохимия
д)Динамикалық геология
3.Қолдан жасалған жасанды агрегаттар.
а)цемент, шлак, керамика
б)құм, құмтас, саз
в)гранит, диарит, базальт
г)мрамор, яшма, кварцит
д)топаз, корунд, алмаз
4.------------жердің ішкіт қабаттарының даму заңдылықтары мен олардың
эндогендік және экзогендік процестерін зерттейтін ғылым жүйесін атаймыз.
а)Геология
б)Минерология
в)Астрономия
г)Геофизика
д)Геохимия
5.------------жер қыртысының құрылымдық элементтерінің және олардың
деформациялық қызметін зерттейтін ғылымды айтамыз.
а)Геотектоника
б)Геофизика
в)Геохимия
г)Геология
д)Тарихи геология
6.-------------жер бетінде және оның ішкі қабаттарында жүріп жатқан түрлі
геологиялық әрекеттерді қозғалс тұрғысынан зерттейтін ғылымды айтамыз.
а)Динамикалық геология
б)Сейсмология
в)Тарихи геоогия
г)Вулканология
д)Геофизика
7.---------------жер қыртысының жалпы даму кезеңдерінің тау жыныстарының
үгілу процестеріне байланыстыра отырып зерттейтін ғылым.
а)Тарихи геология
б)Сейсмология
в)Вулканология
г)Геофизика
д)Динамикалық геология
8.-----------------жер қыртысының жалпы даму кезеңдерінің тау
жыныстарының үгілу процестеріне байланыстыра отырып зерттейтін ғылым.
а)Палеогеография
б)Тарихи геология
в)Сейсмология
г)Геофизика
д)Динамикалық геология
9.-------------өткен геологиялық дәуірлерде болған жер бетінің физикалық
өзгеріс жағдайларын зерттейтін ғылым.
а)Палеогеография
б)Тарихи геология
в)Сейсмология
г)Геофизика
д)Динамикалық геология
10.Шөгінді тау жыныстарының құралу және өзгеру заңдылықтарын зерттейтін
ғылым.
а)Литология
б)Тарихи геология
в)Палеонтология
г)Стратиграфия
д)Геофизика
11.Ежелгі грек ғаламы -----------Ніл өзенінің дельтасындағы шөгінді
жыныстардың пайда болуы мехнизімін көрсетіп берді.
а)Герадот
б)Аристотель
в)Страбон
г)Плини
д)Платон
12.Ежелгі грек ғалымы -----------Визувий жанартауларын зерттей отырып
магмалық жыныстардың химиялық құрамын көрсетіп берді.
а)Плиний
б)Трени Везуви
в)Аристотель
г)Страбон
д)Платон
13.Ежелгі грек ғалымы --------------құрлықтың қозғалыс механизімін
көрсете отырып бір уақыттары кіші Азия қосылып тұрған түбектің Кипр
аралына айналғандығын көрсетіп берді.
а)Аристотель
б)Плиний
в)Герадот
г)Страбон
д)Платон
14.Тарихта ең бірінші мыс рудасын пайдаланған ел.
а)Мысырлықтар
б)Қытайлықтар
в)Финикилықтар
г)Үнділіктер
д)Гректер
15.----------тарихтағы ең алғаш рет иагнит өрісінің қасиетін танып
сейсмограф аспабын жасаған ел.
а)Мысырлықтар
б)Қытайлықтар
в)Финикилықтар
г)Үнділіктер
д)Гректер
16. Әйгілі Орта Азия жаратылыстанушысы Әль-Бирунидің өзінің ( Бағалы
тстар танымы) атты еңбегінде ---------- минералдарға мән берген.
а) Сынап, күкірт
б)Темір, күкірт
в) Алтын, күміс
г)Изумрут, нифрит
д) Күкірт, тұз
17.Сынап пен кұкірттің қасиетін көрсете білген ғалым.
а)Бируни
б)Ибн-Сина
в)Хорезми
г)Әль-Идриси
д)Ұлықбек
18.Қайта өркендеу заманының ғалымы-----------өзінің гидро динамика атты
еңбегінде өзен ағыстарының динамикасын көрсетіп берді.
а)Л.Винчи
б)М.Ломоносов
в)Дж. Хептон
г)Н.Сено
д)Ж.Кюве
19.Қайта өркендеу заманының ғалымы --------- үйінділердің қабаттарға
бөлінетіндігін же олардың тектоникалық әрекеттерінің нәтижесінде
ыдырайтындығын көрсетіп берді.
а)Л.Винчи
б)М.Ломоносов
в)Дж. Хептон
г)Н.Сено
д)Ж.Кюве
20. Қайта өркендеу заманының ғалымы --------- геология ғылымында дала
зерттеулерінің маңызы же олардың әдістерін көрсетіп берді.
а)Л.Винчи
б)М.Ломоносов
в)Дж. Хептон
г)Н.Сено
д)Ж.Кюве
21. Қайта өркендеу заманының ғалымы --------- жердегі тау үйінділері
белгілі уақыттар аралығында пайда болып же бұзылып отырады деп
көрсеткен.
а)Л.Винчи
б)М.Ломоносов
в)Дж. Хептон
г)Н.Сено
д)Ж.Кюве
22.Оңтүстік америка анд тауларын зерттей отырып кристал тау жыныстарын
генезисін көрсетіп берген---------
а)Гумбольд
б)Ч.Лайель
в)Г.Сорби
д) Д. Ждена
г) Дитрад
23.-----------жер қыртысының ешбір өзгерусіз күйінде үйінділердің дамуы
эволюциялық жолмен есептеледі деп көрсетті.
а)Ч.Лайел
б)Гумбольд
в)Дитрад
г)Сорби
д)Д.Ждена
24.--------Тау жыныстарының структаларымен текстструктураларын зерттей
отырып тау жыныстарын тану мүмкін екенін көрсетті.
а)Гумбоьд
б)Ломоносов
в)Лайель
г)Дитрад
д)Ждена
25.--------- Геофизикалық мағлұматтар арқылы тау жыныстарының қаттылығына
қарай отырып пйдалы қазбаларды анықтау мүмкіндігін көрсетіп берді
а)Гумбоьд
б)Ломоносов
в)Лайель
г)Дитрад
д)Ждена
26.---------Геосинклинал областьарда тау көтерілу, жер сілкініс
механизмін ашып көрсетіп берген ғалым.
а)Гумбоьд
б)Ломоносов
в)Лайель
г)Дитрад
д)Ждена
27.---------магмалық жыныстардың диференцациялану қасиетіне ие жердегі
барлық магмалығ жыныстар базальта негізіне деп атайды.
а)Бэон
б)Сорби
в)Гумбольд
г)Дитрад
д)Ждена
28.---------Магмалық пайдалы қазбалар саласын дамытуға күш жігер сала
отырып заңдылықтарын ашып көрсетті.
а)Гумбоьд
б)Либгрен
в)Лайель
г)Дитрад
д)Бэон
29.--------тау жыныстарының геологиялық жасын же пайдалы қазбалардың
палергеография арқылы
анықтауға болатынын көрсетіп берген ғалым.
а)Бэон
б)Сорби
в)Гумбольд
г)Дитрад
д)Архангельский
30.Ежелгі адамдар пышақ, нуклеус,найза ұштарына --------- тастарды
пайдаланды.
а) Кварц,вулкандық шыны
б) Огат,опаль
в)Кварц,хальцедлн
г)Кремни,әктас
д)жанартау,туфы
6. Сабақтың мазмұны:
-студент өз бетімен атқаратын жұмысы : семинар жұмыстары, тәжірибелік
дағдыларды шешу .
-Оқытушымен бірге атқаратын жұмысы :СӨЖ нәтижелерін талқылау, студенттердің
сұрақтарына жауап беру.
-бастапқы және қорытынды деңгейін бағалау: тест-сұрақтары, ахуалдық есептер
шешу, тәжірибелік дағдылар.
8.Ұсынылған әдебиеттер
Негізгі әдебиеттер:
1.Ажигерей Г.Д. Структурная геология. Изд-во Московского университета.
1956г. 495 стр.
2. Аллисон. А., Палмер Д. Наука о вечной меняюшейся Земле. М., 1987 г.
3.Белоусов. В.В. Структурная геология. М., 1971
4.Бондарев Б.П. Основы минералогий и кристаллографий с элементами
петрографий. М., 1986
5. Брэдшоу М., Современная геология. Л. 1977
6.Горшков Г.П. Якушев А.Ф. Общая геология. М., 1973
7Добровольский В.В. Минерология с элементами петрографий М., т1971
8.Ершов В.В., Новиков А.А., Попов Г.Б. Основы геологий. М., 1986
9.Жарков В.Н. Внутреннее строение Земли и Планеты. М., 1986
10.Иванова М.Ф. Общая геология с основами исторической геологий. М., 1986
2.Қосымша әдебиеттер :
1.Калесник С В Общие географические закономерности Земли Москва 1970
2.Калесник С В Основы общего землеведения Москва1955
4.Кондратьев К Я Глобальный климат и его изменения Ленинград 1987
5.Леонтьев О К Физическая география мирового океана Москва1986
6.Львович М И Вода и жизнь Москва 1986
7.Малиновский Е Е Рифтогенез в истории Земли Москва 1983
8.Марков К К Палеогеография(историческое землеведение)Москва 1960
Қ.А.ЯСАУИ АТЫНДАҒЫ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҚАЗАҚ-ТҮРІК
УНИВЕРСИТЕТІ
ЖАРАТЫЛЫСТАНУ ЖӘНЕ МЕДИЦИНА ИНСТИТУТЫ
АҚПАРАТТЫҚ ТЕХНОЛОГИЯЛАР ЖӘНЕ ЖАРАТЫЛСТАНУ ФАКУЛЬТЕТІ
ГЕОГРАФИЯ КАФЕДРАСЫ
ГЕОЛОГИЯ, ПАЛЕОГЕОГРАФИЯ НЕГІЗДЕРІМЕН пәні бойынша
Студенттерге арналған
ӘДІСТЕМЕЛІК НҰСҚАУ № 1
Тақырып: Жер эволюциясы.
География -050116 мамандығының 1-курс студентеріне арналған
Құрастырған :г.ғ.к. доцент қ.а. С.К.Курбаниязов
Түркістан 2006ж.
1.Практикалық семинар сабақтың тақырыбы: Жер эволюциясы
1.Сабақ жоспары:
Жер эволюциясының дәірлерге бөлінуі
Тау жыныстарының жасын анықтау әдістері
Геохронологиялық шкала
Фанерозой және криптозой эондары
2.Сабақтың мақсаты: Тау жыныстарының қалдық жануарлар мен өсімдіктер арқылы
салыстырмылы немесе таужынысы құрамындағы изотоптардың ыдырау дәрежесі
арқылы тау жыныстарының жасын анықтау.Мұнда біз Жер жасын Архей,
протерозой, палеозой, мезозой және кайнозой дәуірлеріне бөліп өте отырып,
оларды өз кезегінде топқа, қабатқа бөлеміз. Тау жыныстарының жасын анықтау
арқылы біз Жердің геохронологиялық шежіресін білеміз және сол арқылы
палегеографиялық реконструкциясын жасап пайдалы қазба байлықтардың орналасу
немесе шоғырлану мүмкіндігін анықтаймыз.
3.Қысқаша теориялық мәліметтер.
Геологиялық кезең — Жер қыртысының алғашқы Қалыптасуынан басталып қазіргі
кезге дейінгі уақыт аралығын қамтиды. Экзогендік процестердің нәтижесінде
Жер бетіндегі жыныстар үгіліске үшырап, үгілу заттары тасымал-данып жинала
келе (сулы ортада) щөгінді тау жыныстары құралады. Олар жаңа ортада
(эндогендік жағдайда) метаморфтық және магмалық әрекеттер-ге ұшырап, Жер
қыртысының алғашқы қүрамы біртіндеп күрделене түседі. Бұл процесс түрақты
түрде байқалады. Сонын нәтижесінде, қүрамы әр түрлі және өте күр-делі Жср
қыртысының қазіргі кездегі бедер пішіндері қалып-тасады.
Жер қыртысының даму заңдылықтарын осы уақытқа дейін сақталған
геологиялық документтерді (Жер қыртысын құрайтын заттарды, яғни минералдар
мен тау жыныстарын және органикалық қазба-қалдықтарды) зерттеу арқылы
анықтауға болады.
Жердің жасын және оның даму тарихында болып өткен геологиялық ірі
оқиғалардың болған уақытын аныктау үшін салыстырмалы және абсолюттік жыл
есептеу (Геохронология) әдістерін пайдаланады.
Тау жыныстарының салыстырмалы жасы олардың табиғи жағдайдағы бір-бірімен
қарым-қатынасына, белгілі бір геологиялық ортада (геологиялық қимада) ала-
тын орнына (немесе орналасу ретіне) қарай анықта-лады.
Көп жағдзйда, жасырақ (жастау, ескірек (ескілеу) және бір мезгілде
(бір уакытта) немесе жасы бірдей деген ұғымдар жиі қолданылады. Бұл жерде
тау жыныстарының құрамы мсн құрылысы және олар-дың жатыс пішіндері мен
құрылымдық ерекшеліктері бірдей ескеріледі. Салыстырмалы жыл санау
әдістеріне стратиграфиялық, минералогия-петрографиялық, текто-никалық және
биостратиграфиялық-палеоатологиялық әдістерді жатқызады.
Стратиграфиялық тау жыныстарын құрайтын қабаттардың өзара орналасу
тәртібін (реттілігін_зерттеуге негізделген шөгінді қабат неғұрлым төмен
орналасса, оның жасы соғұрлым ескі, ал жоғарғы қабатты құрайтын тау
жыныстары төменгі қабаттармен салыстырғанда жасырақ депсаналады. Бұл әдісті
шегін-ді қабаттардың алғашқы орналасу тәртібі бұзылмай сол күйінше
сақталған жағдайда ғана пайдалануға болады.
Егер белгілі бір ауданды алып жатқан (геологиялық қимада) магмалық
денелер горизонталь орналасқан шөгітіді қабаттарды диагональ немесе көлбеу
бағытта кесіп етіп және езара қиылысатын болса, ондай жағдайда қиюшы дене
қиылған денемен салыстырғанда жасырақ деп саналады.
Тау жыныстарының құрамының ұқсастығын (салыстыра отырып) зерттеуге
негізделген. Бұл әдіс, әсіресе кембрийге дейін түзілген жыныстарды
(магмалық және метаморфтық) зерттеуде кеңінен қолданылады. Кейде
тектоникалық қозғалыстар нәтижесінде шөгінді қабаттардың алғашқы орналасу
тәртібі бузылып тектоникалық жарықтар бойымен ауыса орналасады. Тау
жыныстарьшың жасын анықтау барысында осы жағдайлар ескеріледі.
Қазіргі кезде жердің тарихы екі эонотемаға ажыра-тылады:
1Фанерозойлық (грекшефанерос—айқын,зоэ-өмір)— палеозой, мезозой және
кайнозой топтарын біріктіреді.
2. Криптозойлық (грекше криптос — жасырын, құпия, зоэ — өмір) —
протерозой және архей топтарын біріктіреді.
Топтар — бір эра (заман) бойы қабатталып жиналған шөгінді жыныстар
жиынтығын құрайтын стратигра-фиялық үғіям. Олар Жер қыртысының даму
тарихында өте үзақ кезеңдерді қамтиды. Топтардың шекарасы органикалық
дүниенің күрт өзгеріп, жаңа түрлердің пайда болуымен анықталады. Топтардың
және эралардың атаулары (грек сөздерінен қүралады) алғашқы қарапайым
өмірдің пайда болу және олардың даму сатыларымен байланысты.
Ең алғашқы тіршіліктің бастамасы — Жердің кене тарихымен байлан-тысы. Бұл
уақыт архей (грекше ар-хеос — көне, ескі деген мағынада) деп аталады.
Одан кейінгі уақыттар протерозой (грекше протерос — бірінші,
алғашқы деген мағынада); палеозой (грекше палеос — ескі); мезозой
(грекше мезос — орта). кайнозой (грекше кайнос — жаңа) болып
бөлінеді.
Жүйелер белгілі бір периодта (дәуірде) жиналған шөгінді
қабаттарынан құралады. Олардың атаулары, әдетте, шөгінді жыныстардың
алғашқы табылған орындарына қарай, жергілікті (кембрий, девон, пермь, юра)
. атаулармен аталады. Мысалы, девондық жүйе Англиядағы Девоншир атты
граф жерінің; пермьдік жүйе \ Пермь облысының атымен аталады. Сол
сияқты жергілікті халықтардың атымен (ордовик, силур) немесе
шөгінді жыныстардың құрамына (таскөмір, бор) байланысты аталады. Ал кейде
олардың ішкі бөлімшелерінің санына қарай (мысалы, триас — үштік) да
аталады.
Жүйелер белдеулерге ажыратылады. Оған сәйкес келетін уақыт аралығы
эпохалар (кезеңдер) деп аталады.
Бөлімдер — қабаттарға (ярустарға), соған сәйкес эпохалар (кезеңдер)
ғасырларға ажыратылады. Ең соңында қабаттар зоналарға, ал ғасырлар
жылдарға бөлінеді.
Стратиграфиялық бөлімшелерді ажырата білу үшін шартты белгілер қабыл-
данған.
4.Бақлау сұрақтары:
1.Геологиялыққа дейінгі кезеңге қай уақыттар жатады
2.Геологиялыққа дейінгі кезең мен геологиялық кезеңнің айырмашылығын
көрсетіп берің
3.Геологиялық кезеңнің мағнасын түсіндіріп берің
4.Фанеорозой эонының дәуірлерін көрсетіп берің
5.Криптозой эонының дуірлерін көрсетіп берің
6.Палеозой атамасының аталу себебін түсіндірің
7.Мезозой атамасының аталу себебін түсіндірің
8.Кайнозой атамасының аталу себебін түсіндірің
9.Архей атамасының аталу себебін түсіндірің
10.Протерозой атамасының аталу себебін түсіндірің
11.Тау жыныстарын анықтауда қолданылатын әдістерді атаңыз
12.Биостратиграфиялық әдістің мағнасын түсіндірің
13. Палеонтологиялық әдістің мағнасын түсіндірің
14.Стратиграфиялық әдістің мағнасын түсіндірің
15.Геологиялыққа дейінгі кезеңнің планетарлық кезең деп аталу себебі неде
16.Калий- көміртегі әдісі менкарбондық әдістің айырмашылығы неде
17.Геохронологиялық шежіре дегеніміз не?
18.Жердің жасын анықтауда Топпен жүйенің қандай айырмашылығы бар
19.Жердің жасын анықтауда бөліммен қабаттың қандай айырмашылығы бар?
20.Геохронологиялық шкалада Эонотема терминінің мағнасын түсіндіріп берің
21.Геохронологиялық шкалада Эон терминінің мағнасын түсіндіріп берің
22.Геохронологиялық шкалада Период (кезең) терминінің мағнасын түсіндіріп
берің
23.Геохронологиялық шкалада Группа (топ) терминінің мағнасын түсіндіріп
берің
24.Геохронологиялық шкалада Система (жүйе) терминінің мағнасын түсіндіріп
берің
25.Геохронологиялық шкалада Ярус (қабат) терминінің мағнасын түсіндіріп
берің
26.Геохронологиялық шкалада бөлім терминінің мағнасын түсіндіріп берің
27.Геохронологиялық шкаланы анықтау қандай процестер үстемдік еткен
аймақтарда айқын көрінеді
28.Дүнье жүзілік геохронологиялық шкала қандай Халықаралықгеологиялық
конгрсте бекітілді
29.Геологиялыққа дейінгі кезең қандай құбылыстармен сипатталады
30.Архей және протерозой кезеңдерінің тіршілік иелерін атаң
5.Аудиториялық тапсырманы орындау тәртібі:
Студенттерге белгіленген тақырып бойынша төмендегі геология пәні деректері
бойынша үзіндіні толтыруды және осы тақырыпқа сай жасалған отыз тест
сұрақтарының жауаптарын белгілеуді талап ету.
1.Cтуденттердің аудиторияда орындайтын тапсырмалары:
2.Тест сұрақтары:
1.Геологиялыққа дейінгі кезеңге қай уақыттар жатады
а)
б)
в)
г)
д)
2.Геологиялыққа дейінгі кезең мен геологиялық кезеңнің айырмашылығын
көрсетіп берің
а)
б)
в)
г)
д)
3.Геологиялық кезеңнің мағнасын түсіндіріп берің
а)
б)
в)
г)
д)
4.Фанеорозой эонының дәуірлерін көрсетіп берің
а)
б)
в)
г)
д)
5.Криптозой эонының дуірлерін көрсетіп берің
а)
б)
в)
г)
д)
6.Палеозой атамасының аталу себебін түсіндірің
а)
б)
в)
г)
д)
7.Мезозой атамасының аталу себебін түсіндірің
а)
б)
в)
г)
д)
8.Кайнозой атамасының аталу себебін түсіндірің
а)
б)
в)
г)
д)
9.Архей атамасының аталу себебін түсіндірің
а)
б)
в)
г)
д)
10.Протерозой атамасының аталу себебін түсіндірің
а)
б)
в)
г)
д)
11.Тау жыныстарын анықтауда қолданылатын әдістерді атаңыз
а)
б)
в)
г)
д)
12.Биостратиграфиялық әдістің мағнасын түсіндірің
а)
б)
в)
г)
д)
13. Палеонтологиялық әдістің мағнасын түсіндірің
а)
б)
в)
г)
д)
14.Стратиграфиялық әдістің мағнасын түсіндірің
а)
б)
в)
г)
д)
15.Геологиялыққа дейінгі кезеңнің планетарлық кезең деп аталу себебі неде
а)
б)
в)
г)
д)
16.Калий- көміртегі әдісі менкарбондық әдістің айырмашылығы неде
а)
б)
в)
г)
д)
17.Геохронологиялық шежіре дегеніміз не?
а)
б)
в)
г)
д)
18.Жердің жасын анықтауда Топпен жүйенің қандай айырмашылығы бар
а)
б)
в)
г)
д)
19.Жердің жасын анықтауда бөліммен қабаттың қандай айырмашылығы бар?
а)
б)
в)
г)
д)
20.Геохронологиялық шкалада Эонотема терминінің мағнасын түсіндіріп берің
а)
б)
в)
г)
д)
21.Геохронологиялық шкалада Эон терминінің мағнасын түсіндіріп берің
а)
б)
в)
г)
д)
22.Геохронологиялық шкалада Период (кезең) терминінің мағнасын түсіндіріп
берің
а)
б)
в)
г)
д)
23.Геохронологиялық шкалада Группа (топ) терминінің мағнасын түсіндіріп
берің
а)
б)
в)
г)
д)
24.Геохронологиялық шкалада Система (жүйе) терминінің мағнасын түсіндіріп
берің
а)
б)
в)
г)
д)
25.Геохронологиялық шкалада Ярус (қабат) терминінің мағнасын түсіндіріп
берің
а)
б)
в)
г)
д)
26.Геохронологиялық шкалада бөлім терминінің мағнасын түсіндіріп берің
а)
б)
в)
г)
д)
27.Геохронологиялық шкаланы анықтау қандай процестер үстемдік еткен
аймақтарда айқын көрінеді
а)
б)
в)
г)
д)
28.Дүнье жүзілік геохронологиялық шкала қандай Халықаралықгеологиялық
конгрсте бекітілді
а)
б)
в)
г)
д)
29.Геологиялыққа дейінгі кезең қандай құбылыстармен сипатталады
а)
б)
в)
г)
д)
30.Архей және протерозой кезеңдерінің тіршілік иелерін атаң
а)
б)
в)
г)
д)
8.Ұсынылған әдебиеттер
Негізгі әдебиеттер:
1.Ажигерей Г.Д. Структурная геология. Изд-во Московского университета.
1956г. 495 стр.
2. Аллисон. А., Палмер Д. Наука о вечной меняюшейся Земле. М., 1987 г.
3.Белоусов. В.В. Структурная геология. М., 1971
4.Бондарев Б.П. Основы минералогий и кристаллографий с элементами
петрографий. М., 1986
5. Брэдшоу М., Современная геология. Л. 1977
6.Горшков Г.П. Якушев А.Ф. Общая геология. М., 1973
7Добровольский В.В. Минерология с элементами петрографий М., т1971
8.Ершов В.В., Новиков А.А., Попов Г.Б. Основы геологий. М., 1986
9.Жарков В.Н. Внутреннее строение Земли и Планеты. М., 1986
10.Иванова М.Ф. Общая геология с основами исторической геологий. М., 1986
2.Қосымша әдебиеттер :
1.Калесник С В Общие географические закономерности Земли Москва 1970
2.Калесник С В Основы общего землеведения Москва1955
4.Кондратьев К Я Глобальный климат и его изменения Ленинград 1987
5.Леонтьев О К Физическая география мирового океана Москва1986
6.Львович М И Вода и жизнь Москва 1986
7.Малиновский Е Е Рифтогенез в истории Земли Москва 1983
8.Марков К К Палеогеография(историческое землеведение)Москва 1960
Қ.А.ЯСАУИ АТЫНДАҒЫ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҚАЗАҚ-ТҮРІК
УНИВЕРСИТЕТІ
ЖАРАТЫЛЫСТАНУ ЖӘНЕ МЕДИЦИНА ИНСТИТУТЫ
АҚПАРАТТЫҚ ТЕХНОЛОГИЯЛАР ЖӘНЕ ЖАРАТЫЛСТАНУ ФАКУЛЬТЕТІ
ГЕОГРАФИЯ КАФЕДРАСЫ
ГЕОЛОГИЯ, ПАЛЕОГЕОГРАФИЯ НЕГІЗДЕРІМЕН пәні бойынша
Студенттерге арналған
ӘДІСТЕМЕЛІК НҰСҚАУ № 2
Тақырып: Жер қыртысының құрамы мен құрлысы. Литосфера. Ішкі және сыртқы
мантия. Ядро түсінігі.
География -050116 мамандығының 1-курс студентеріне арналған
Құрастырған :г.ғ.к. доцент қ.а. С.К.Курбаниязов
Түркістан 2006ж.
1.Тақырып: Жер қыртысының құрамы мен құрлысы. Литосфера. Ішкі және сыртқы
мантия. Ядро түсінігі.
2.Оқу сағат саны-2.
3.Тақырып өзектілігі.
Миллиардтаған жылдар бойы Жердің ішкі құрылысы қалайша өзгеретінін білу
үшін әуелі оның қазіргі ішкі құрылысын анықтау керек. Бұл оңайға түсе
қоймайды, өйткені Жер койнауын біз 12,5 км тереңдікке дейін ғана бұрғылай
аламыз. Одан әрі қарай тек жанама жол-мен ғана бас сүға аламыз.
Жер қүрылысының басты өзгешелігі — оның физикалық қасиеттері бір текті
емес, радиусы бойындағы зат-тар әлденеше қабаттарға жіктеледі. Жердің
ішкі бел-деулерінің құрамы мен физикалық күйін әр түрлі геофизикалық
әдістер арқылы білеміз. Олардың ішінде ең маңыздысы сейсмикалық әдіс
(сейсма — сілкіну) Жер сілкіну — толқынның тарауы емес пе? Маман гео-
физиктер осы жер сілкінуінен немесе қолдан туғызған жарылудан тараған
толқындарды аспаптармен тыңдап, ұстай алады.
, Жер шары негізінде үшқабаттан тұратыны анықталды :
1) Жер қабығы — Жердің үстіңгі қабаты. Ол қабыр-шақтай жұқа, шамамен
жер радиусының 0,6%-ін алады. Қалыңдығы мұхиттар астында 5—10 км, жазық
жерлер-де 30—40 км, Памир, Гималай сияқты за-ңғар таулар астында 50—70
км.
2) Жердің мантиясы (грекше мантиум — сырт киім Жер қабығынан кейін 2900 км
тереңдікке жетеді. Оны жоғарғы (900—1000 км-ге шейін) және төменгі
мантия деп бөледі, кейбір ғалымдар мантияны үш кабатқа бөледі.
3) Жер ядросы (езегі). Оны да сыртқы (5000 км шейін) және ішкі
ядроға жіктейді.
Сейсмикалық қума толқын жер қабығының төменгі тұсынан 6,5—7,0 кмс, ал
көлденең толқын 3,7—3,8 кме жылдамдықпен тарайды (2.3-сурет). Мантияда
жер қа бығының кума толқыны кенет өсіп (8,0—8,3 кмс), көл-денең толкын
4,5—4,7 кмс жылдамдықпен ететін айырық бетпен бөлінеді. Осы бетті алғаш
рет 1911 жылы югослав геофизигі А. Мохоровичич кәрсеткен болатын, сол ма-
манның атымен ол шекті Мохоровичич беті немесе шегі (қысқаша Мохо, немесе
М) деп атайды.
Мантияның жоғары жағында салыстырмалы тығыз-дығы кем, жыныстары жұмсақ
қабат бар. Оны а с т е н ос ф е р а (грекше астянос — влсіз, жұмсақ) деп
атайды. Онда сейсмикалық толқындардың, әсі-ресе көлденең толқынның,
жылдамдығы баяулап, электр өткізгіш қабілеті есе туседі. Демек оның
түтқырлығы шамалы, жапсарлары жіпсіген. Өйткені жердің ішкі қабатына
тереңдеген сайын жылудың өсуіне байланысты құрамындағы заттардың 1 —10
проценті балқып кетеді. Астеносфера қабаты құрлықтар астында 80— 120-км-ден
200—250 км-ге, мүхиттар астында 50—70-тен 300— 400 км-ге дейін терендікте
орналасады. Осы пәннін, соң-ғы бөлімдерінен тереңде жатқан зор геологиялық
про-цестер үшін астеносфераның маңызы күшті (әсіресе маг-малық, қатпарлық
процестер үшін) екенін білеміз. Оны Жердің қазан-ошағы деп атасақ та
болады.
Жер қабығы мен мантияның астеносферадан жоғары бөлігін біріктіріп л и т о
с ф е р а (грекше литос — тас) деп атайды. Оның заты қатты кристалдық
күйде.
Астеносферадан темен қарай сейсмикалык толқындар жылдамдығы өсе бастайды.
Қума толкынның жыл-дамдығы мантияның астыңғы жағында 13,6 кмс-ге, көл-
денең толқынның жылдамдығы 7,2—7,3 кмс-ге жетеді. Мантия заты қатты. Ал
ядро мен мантия шегінде бірін-шісінің жылдамдығы 13,6 кмс-ден қайтадан 8,1
кмс-ге кемиді. Ендеше бүл түста тағы бір сейсмикалық айырық бар екенін
сеземіз. Одан соң кума толқынның жылдам-дығы біртіндеп артады да, сыртқы
ядрода 10,5 кмс-ге дейін өсіп отырады
.
4.Сабақтың мақсаты: Cтуденттерде жер қыртысы туралы, ондаға:
- литосфера қабығы:базальт, гранит және Мохорович қабаттары туралы түсінік
қалыптастыру.
- мантия қабығы: сыртқы, төменгі мантия, Вихерт, Гутенберг , Левинсон-
Лессинг қабаттары туралы
Студент білуі тиіс:
-Базальт гранит қабатын ажырата білуі
- Конрад пен мохорович жазықтығын ажырата білуі
- Жердің литосфера қабаты мен мантия қабатын ажырата білуі
5.Сабаққа дайындық үшін сұрақтар:
1.Базисті сұрақтар.
1.Жер қыртысының литосфера қабығының құрамы мен құрлысы
2.Жер қыртысының сыртқы мантия қабығының құрамы мен құрлысы
3.Левинсон-Лессинг шекарасының құрамы мен құрлысы
4.Жер қыртысының ішкі ядро қабығының құрамы мен құрлысы
2.Тақырып боиынша срақтар.
1. Мохорович деңгейінің қысымы
.Вихерт шекарасының туралы түсінік
4. Вихерт шекарасының тығыздығы
5 Вихерт шекарасының тереңдігі
6.Вихерт шекарасының интервалы
7.Вихерт шекарасының қысымы
8.Жер қыртысының ортанғы қабығының құрамы мен құрлысы
9.Гутенберг шекарасының құрамы мен құрлысы
10. Гутенберг шекарасының тығыздығы
11. Гутенберг шекарасының тереңдігі
12. Гутенберг шекарасының интервалы
13. Гутенберг шекарасының қысымы
14.Жер қыртысының төменгі мантия қабығының құрамы мен құрлысы
16. Левинсон-Лессинг шекарасының тығыздығы
17. Левинсон-Лессинг шекарасының тереңдігі
18. Левинсон-Лессинг шекарасының интервалы
19. Левинсон-Лессинг шекарасының қысымы
20.Жер қыртысы ядросының сыртқы қабығының құрамы мен құрлысы
21Жер қыртысының ішкі ядро қабығының құрамы мен құрлысы
22.Инге Леман деңгейінің құрамы мен құрлысыі
23. Инге Леман деңгейінің тығыздығы
24. Инге Леман деңгейінің тереңдігі
25. Инге Леман деңгейінің интервалы
Тест сұрақтары.
2-вариант
1.Жер қыртыс неше ішкі қабаттан тұрады.
А)8
Б)9
В)7
Г)10
Д)6
2.Жер қыртысын латын алфавитімен белгілеген ғалым.
А)А.Е.Ферсман
Б)В.Ранзей
В)К.Э.Буллен
Г)А.Ф.Капустинский
Д)А.Моосо
3.Конрад жазықтығының анықталған уақыты.
А)1909
Б)1925
В)1926
Г)1935
Д)1923
4.Ортаңғы мантияның тығыздық интервалы.
А)3,6-4,7
Б)4,7-5,7
В)3,3-4,3
Г)4,3-5,3
Д)4,7-5,7
5.Астеносфера терминін енгізген ғалым.
А)Г. Вашингтон
Б)Д.Ж.Баррель
В)И. Леман
Г) В. Конрад
Д) В. Голцен
6. Сыртқы ядроның тығыздық интервалы.
А) 2,7-3,3
Б)10,3-11,3
В) 2,7-3,3
Г) 3,6-4,7
Д) 9,4-11,5
7 Төменгі мантия мен сыртқы ядроның арасындағы шекараның анықталуы.
А)1912 ж
Б) 1909ж
В) 1916ж
Г) 1914ж
Д) 1989ж
8. Аралық зонаның қысыи мөлшері
А) 3,5*10
Б) 4*10
В) 10³
Г) 10²
Д) 2*10³
9 ядроның құрамы.
А) темір мен алюминий
Б) алюминии мен магни
В) алюминии мен темір
Г) темір никель
Д) алюминии мен кремни
10 Төменгі мантияның көлденең толқындарының таралу жылдамдығы--------кмс
А)5,0-6,4
Б) анықталмаған
В) 4,3-5,6
Г) әр түрлі
Д) 6,4-7,4
11 Ядроны зерттеген ғалым
А) Д. Ж. Баррель
Б ) И. Леман
В) В: Конрад
Г) А. Е. Ферсман
Д) К. Э. Буллен
12 Ішкі ядроның қума толқындарының таралу жылдамдығы --------------кмс
А) 8,0-9,7
Б) 7,9-10,3
В) 11,3-11,4
Г)анықталмаған
Д) 4,7-5,7
13 Ортаңғы мантия мен төменгі мантия арасындағы ----------- шекара
А) Мохо
Б)Вихерт-Гутенберг
В) И.Леман
Г) Гольцен
Д) мұндай шекара жоқ.
14 Аралық зонаның тығыздық интервалы
А) 11,5-12,0
Б) 9,4-11,7
В) 3,3-3,9
Г) 8-9
Д) 4,7-7,3
15 сыртқы ядроның тереңдік интервалы---------км
А)2900-4890
Б)2900-4900
В) 2900-4800
Г) 2900-3900
Д) 2900-4990
16 Жер қыртысының континенттік тегі ---------қабаттан тұрады
А)3
Б) 4
В) 5
Г) 7
Д) 2
17 Гутенберг шекарасының анықталу уақыты-------- жыл
А) 1916
Б)1909
В) 1925
Г) 1926
Д) 1927
18 Ядроның бөлінуі
А) 4
Б) 7
В)3
Г) 5
Д) бөлінбейді
19 Континенттерд базальт қабатының қалындығы -------км
А)10-20
Б) 5-40
В) 10-25
Г) 5-25
Д) 20-40
20 Ортаңғы мантияның тереңдік интервалы -----------км
А) 40-400
Б) 400-860
В) 400-760
Г) 760-960
Д) 400-960
21. Континенттерде шөгінді қабаттың қалындығы ------------км
А)5-10
Б)20-30
В) 5-20
Г) 10-20
Д) 15-25
22 Ортаңғы мантияның температурасы С
А) 3000
Б) 2000
В) 3500
Г) 2500
Д)1500
23 Аралық зонаның көлденең толқындарының таралу жылдамдығы
А) 6,4-7,4
Б) 4,3-5,2
В) 5,2-6,4
Г) 7,4-8,9
Д) анықталмаған.
24 Ішкі ядроның температурасы С.
А) 3000
Б) 3500
В) 1000
Г) 1500
Д) 2000
25 Сыртқы ядроның қума толқындарының таралу жылдамдығы
А) 6,5-7,2
Б) 0- ге тең
В) 8-10,9
Г) 10,9-12,3
Д) 13,1-14,4
26 Жоғарғы мантия мен ортаңғы мантия арасындағы ----------- шекара
А) Мохо
Б) И: Леман
В) Голцен
Г) Гутенберг
Д) мұндай шекара жоқ
27.Жер қыртысының қума толқындарының таралу жылдамдығы
А) анықталмаған
Б) 8,0-9,0
В) 6,7-7,2
Г) 8,4-9,3
Д) 6,5-7,2
28 Жер қыртысының көлденең толқындакрының таралу жылдамдығы---------- кмс
А) 2,7-3,3
Б)3,6-4,7
В) 4,9-5,2
Г) 5,2-6,2
Д) әр түрлі
29 Континенттерде гранит қабатының қалындығы
А) 10-30
Б) 5-10
В) 10-15
Г) 20-30
Д) 25-35
30 Ішкі ядроның тығыздық интервалы
А) 4,7-5,7
Б) 11,4-13,6
В) 3,3-3,6
Г) 12,0-14,5
Д) 9,4-11,5
6. Сабақтың мазмұны:
-студент өз бетімен атқаратын жұмысы : семинар жұмыстары, тәжірибелік
дағдыларды шешу .
-Оқытушымен бірге атқаратын жұмысы :СӨЖ нәтижелерін талқылау, студенттердің
сұрақтарына жауап беру.
-бастапқы және қорытынды деңгейін бағалау: тест-сұрақтары, ахуалдық есептер
шешу, тәжірибелік дағдылар.
7.Ұсынылған әдебиеттер
Негізгі әдебиеттер:
1.Машанов А.Ж. Кристаллография, минерология, петрография. Алматы,
1969,1980.
2.Марков К.К. Палеогеография. Изд М., 1960
3.Немков Г.И Историческая геология сэлементами палеоонтологий. М., 1980
4.Панюков П.Н, Перфильева З.Г. Основы геологии.М., 1968
5.Сейітов Н.С. Формациялдық талдаудың негіздері. Алматы, 1995.
6.Сейітов Н.С. Жұмыр жердің тынысы. Алматы.1991.
7.Сейітов Н.С., Абдуллин А.А. Геология терминдерінің сөздігі.
8.Тұяқбаев Н., Арыстанов К., Әбішев Б. Жалпы геология курсы. Алматы 1993 ж.
9.Хайн В.Е Обшая геотектоника. М. 1973
10.Якушева А.Ф. Динамическая геология.М.,
Қосымша әдебиеттер:
1.Новиков И Д Эволюция Вселенной Москва 1979
2.Одум Ю Основы экологий Москва 1975
3.Опарин А И Возникновние и начальное развитие жизни на Земле Москва 1963
4.Природа и древний человек Москва 1981
5.Рябчников А М Основные черты развития геосферы и планетарная
дифференсация ее ландшафтов Москва 1988
6.Сочава В Б В ведение в учение о геосистемах.Новосибирск 1978
7.Тарасов В И Гидросфера Владивосток 1990
8.Хайн В Е Региональная геотектоника Океаны Москва1985
Қ.А.ЯСАУИ АТЫНДАҒЫ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҚАЗАҚ-ТҮРІК
УНИВЕРСИТЕТІ
ЖАРАТЫЛЫСТАНУ ЖӘНЕ МЕДИЦИНА ИНСТИТУТЫ
АҚПАРАТТЫҚ ТЕХНОЛОГИЯЛАР ЖӘНЕ ЖАРАТЫЛСТАНУ ФАКУЛЬТЕТІ
ГЕОГРАФИЯ КАФЕДРАСЫ
ГЕОЛОГИЯ, ПАЛЕОГЕОГРАФИЯ НЕГІЗДЕРІМЕН пәні бойынша
Студенттерге арналған
ӘДІСТЕМЕЛІК НҰСҚАУ № 3
Тақырып: :Жер эволюциясы. Жер эволюциясының дәуірлерге бөлінуі.
География -050116 мамандығының 1-курс студентеріне арналған
Құрастырған :г.ғ.к. доцент қ.а. С.К.Курбаниязов
Түркістан
2006
1.Тақырып.Жер эволюциясы .
2.Оқу сағат саны-2.
3.Тақырып өзектілігі.
Жердің және жер қыртысыныц жасын және оның даму тарихында болып өткен
ірі оқиғалардың болған уақытын анықтай білу мәселелері ғалымдардың
назарынан ешуақытта да тыс қалған емес. Өйткені бүл проб-лемаларды шешудің
теориялық және практикалық маңзы өте зор.
Қазіргі кезде Жердің даму тарихы геологиялық және оған дейінгі
планетарлық (немсе ғарыштық) кезеңдер болып екіге ажыратылады.
Геологиялық кезеңге дейінгі (планетарлық) уақыт Жердің алғашқы планета
болып қалыптасуынан бастап жер қыртыстарының құралуына дейінгі уақыт
аралығын қамтиды. Оның тарихын геслогиялық әдістер арқы- лы зерттепбілу
мүмкін емес. Жердің (ғарыштық дене ретінде) пайда болуы туралы ғылыми
түсінік Күн жүйесіне кіретін басқа планеталардың жаратылысы женіндегі жалпы
көзқарастар негізінде қалыптасады. Бүл кезеңнің негізгі мазмұны ең алғашқы
протопланеталық заттарының белгілі геосфераларға жіктеліп литосфера,
атмосфера және гидросфера қабаттарының қүралуымен сипатталады
4.Сабақтың мақсаты.Жер бетінде органикалық дүньенің жаратылысымен
қалыптасуын көрсетумен қатар палеонтологиялық ғылыми әдістер негізінде
палеофауна мен палеофлораның негізінде қалыптасқан шөгінді жыныстардың
салыстырмалы жасын анықтау.Сонымен қатар Жер қабаттары болған атмосфера,
биосфера және гидросфераның пайда болуын көрсету.
Студент білуі тиіс.
Жер эволюциясының дәірлерге бөлінуі
Тау жыныстарының жасын анықтау әдістері
Геохронологиялық шкала
Студент анықтай алу тиіс.
1.Фанерозой же криптозой эондары.
2.Кайназой эрасына сипаттама.
3.Стратеграфиялық шкала
5.Сабаққа дайындық үшін сұрақтар
1.Базисті сұрақтар.
1Криптозой(архей және протерозой)
2.Фанерозой(кайнозой, мезозой және палеозой)
3.Архей мен протерозой қабаттарының айырмашылығын көрсетіңіз.
4.Мезозой мен кайнозой қабаттарының айырмашылықтарын көрсетіңіз.
5.Кембрийге дейінгі кезең.
2.Тақырып боиынша срақтар.
1.Триас кезеңі.
2Пермь кезеңі.
3.Тас көмір кезеңі.
4.Девон кезеңінің ярустары.
5.Ордовик дәуірі.
6.Юра кезеңінің страдиграфиялық жіктелуі.
7.Бор кезеңінің бөлімдері.
8.Палеоген кезеңі.
9.Неоген кезеңі.
10.Антропоген кезеңі.
11.Стратиграфиялық әдіс.
12Петрографиялық әдіс.
13. Стратиграфиялық атаулар.
14.Геохронологиялық атаулар.
15.Абсолюттік геохронология.
16.Бор дәуірін кім же қашан.
17.Төрттік дәуірін кім же қашан.
18.Неоген дәуірін кім же қашан.
19.Юра дәуірін кім же қашан.
20.Триас дәуірін кім же қашан.
21.Силур дәуірін кім же қашан.
22.Ордовик дәуірін кім же қашан.
23.Пермь дәуірін кім же қашан.
24.Девон дәуірін кім же қашан.
25.Палеоген дәуірін кім же қашан.
3-вариант
Тест сұрақтар
1.Жердің даму тарихының бөлінуі.
а) 3
б) 4
в) 2
г) 5
д) 7
2. Тау жыныстарын құрайтын қабаттардың өзара орналасу тәртібін
зерттеуге негізделген әдіс.
а) Минералогиялық
б) Петрографиялық
в) Палентологиялық
г) Стратиграфиялық
д) Мұндай әдіс жоқ
3. Геохронологиялық атаулар --------- жылғы конференциясында
бекітілді.
А) 1881
Б) 1889
В) 1989
Г) 1891
Д) 1899
4. Тау жыныстарының абсалюттік жасын анықтауда радиологиялық
әдісті қолданған ғалым.
А) В.Вернадский
Б) П. Кюри
В) Г. Хлопин
Г) А. Ферсман
Д) Ф. Кларк
5. Радиологиялық әдістердің ең басты түрлері.
А) 8
Б) 5
В) 14
Г) 7
Д) 4
6. Геохронологиялық шкалада берілген заман саны.
А) 5
Б) 7
В) 8
Г) 6
Д) 4
7. Девон дәуірінің ашылу уақыты.
А) 1739
Б) 1839
В) 1842
Г) 1939
Д) 1862
8. Юра дәуірін ашқан -----------
А) Мучисон
Б) Алберти
В) Боклер
Г) Гернес
Д) Лапворс
9. Каледон қатпарлануының аяғымен Герцин қатпарлануының басы
болған дәуір.
А) Силур
Б) Юра
В) Триас
Г) Девон
Д) Неоген
10. Ордовик кезеңінде теңіздерді мекендеген жануарлар.
А) Грантолиттер, Трилобиттер
Б) Наутилиттер, Мезозаврлар
В) Граптулиттер, Преозаврлар
Г) Амуниттер, Бельмониттер
Д) Табуляттар, Граптулиттер
11. Палеоген дәуірінің кезеңдері.
А) 4
Б) 3
В) 2
Г) 5
Д) 6
12. Пермь дәуірінің ашылу уақыты.
А) 1841
Б) 1823
В) 1927
Г) 1932
Д) 1864
13. Триас дәуірінің ашылу уақыты.
А) 1829
Б) 1841
В) 1834
Г) 1823
Д) 1932
14. Юра дәуірінің ашылу уақыты.
А) 1832
Б) 1864
В) 1927
Г) 1888
Д) 1929
15. Бор дәуірінің ашылу уақыты.
А) 1885
Б) 1726
В) 1727
Г) 1883
Д) 1884
16. Кембрий дәуірінің ашылу уақыты.
А) 1825
Б) 1835
В) 1845
Г) 1855
Д) 1837
17. Ордовик дәуірінің ашылуы.
А) 1729
Б) 1871
В) 1879
Г) 1888
Д) 1886
18. Силур дәуірінің ашылу уақыты.
А) 1835
Б) 1827
В) 1837
Г) 1834
Д) 1833
19. Палеоген дәуірінің ашылу уақыты.
А) 1884
Б) 1836
В) 1888
Г) 1877
Д) 1834
20. Неоген дәуірін ашқан ---------
А) Ж. Дена
Б) А.Боклер
В) Л. Лайоль
Г) М.Гернес
Д) Ф. Альберти
21. Юра дәуірінің ұзақтығы------------ млн. Жыл
А) 40-50
Б) 75
В) 41
Г) 55-60
Д) 80
22. Питекантроп және неандерталь адамының пайда болған кезеңі.
А) Неоген
Б) Антропоген
В) Девон
Г) Юра
Д) Палеоген
23. Триас дәуіріндегі жер бетіндегі тіршіліктер---------- класы.
А) Амониттер
Б) Мезозоврлар
В) Грантулиттер
Г) Трилобиттер
Д) Табуляттар
24. Триас дәуірін ашқан ---------
А) Ж. Дена
Б) А.Боклер
В) Л. Лайоль
Г) М.Гернес
Д) Алберти
25.Ордовик дәуірін ашқан -----------
А) Гернис
Б) Дена
В) Боклер
Г) Алберти
Д) Лапворс
26. Палеоген дәуірінің ұзақтығы----------- млн.жыл
А) 44
Б) 48
В) 40
Г) 41
Д) 49
27. Антропоген дәуірін ашқан ---------
А) Алберти
Б) Дена
В) Мурчизон
Г) Боклер
Д) Лайол
28. Пермь дәуірінің ашылу уақыты
А) 1841
Б) 1851
В) 1861
Г) 1868
Д) 1869
29. Протереозойдың дәуірлері
А) 4
Б) 7
В) 8
Г) 2
Д) 3
30.Силур дәуірінің ұзақтығы --------- млн. Жыл
А)40
Б)50
В)70-80
Г)20
Е)30
6. Сабақтың мазмұны:
-студент өз бетімен атқаратын жұмысы : семинар жұмыстары, тәжірибелік
дағдыларды шешу .
-Оқытушымен бірге атқаратын жұмысы :СӨЖ нәтижелерін талқылау, студенттердің
сұрақтарына жауап беру.
-бастапқы және қорытынды деңгейін бағалау: тест-сұрақтары, ахуалдық есептер
шешу, тәжірибелік дағдылар.
8.Ұсынылған әдебиеттер
Негізгі әдебиеттер:
1. Брэдшоу М., Современная геология. Л. 1977
2.Горшков Г.П. Якушев А.Ф. Общая геология. М., 1973
3Добровольский В.В. Минерология с элементами петрографий М., т1971
4.Ершов В.В., Новиков А.А., Попов Г.Б. Основы геологий. М., 1986
5.Жарков В.Н. Внутреннее строение Земли и Планеты. М., 1986
6.Иванова М.Ф. Общая геология с основами исторической геологий. М., 1986
7.Машанов А.Ж. Кристаллография, минерология, петрография. Алматы,
1969,1980.
8.Марков К.К. Палеогеография. Изд М., 1960
9.Немков Г.И Историческая геология сэлементами палеоонтологий. М., 1980
10.Панюков П.Н, Перфильева З.Г. Основы геологии.М., 1968
11.Сейітов Н.С. Формациялдық талдаудың негіздері. Алматы, 1995.
12.Сейітов Н.С. Жұмыр жердің тынысы. Алматы.1991.
13.Сейітов Н.С., Абдуллин А.А. Геология терминдерінің сөздігі.
14.Тұяқбаев Н., Арыстанов К., Әбішев Б. Жалпы геология курсы. Алматы 1993
ж.
15.Хайн В.Е Обшая геотектоника. М. 1973
16.Якушева А.Ф. Динамическая геология.М.,
Қосымша әдебиеттер:
1.Леонтьев О К Физическая география мирового океана Москва1986
2.Львович М И Вода и жизнь Москва 1986
3.Малиновский Е Е Рифтогенез в истории Земли Москва 1983
4.Марков К К Палеогеография(историческое землеведение)Москва 1960
5.Новиков И Д Эволюция Вселенной Москва 1979
6.Одум Ю Основы экологий Москва 1975
7.Опарин А И Возникновние и начальное развитие жизни на Земле Москва 1963
8.Природа и древний человек Москва 1981
9.Рябчников А М Основные черты развития геосферы и планетарная
дифференсация ее ландшафтов Москва 1988
10.Сочава В Б В ведение в учение о геосистемах.Новосибирск 1978
Қ.А.ЯСАУИ АТЫНДАҒЫ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҚАЗАҚ-ТҮРІК
УНИВЕРСИТЕТІ
ЖАРАТЫЛЫСТАНУ ЖӘНЕ МЕДИЦИНА ИНСТИТУТЫ
АҚПАРАТТЫҚ ТЕХНОЛОГИЯЛАР ЖӘНЕ ЖАРАТЫЛСТАНУ ФАКУЛЬТЕТІ
ГЕОГРАФИЯ КАФЕДРАСЫ
ГЕОЛОГИЯ, ПАЛЕОГЕОГРАФИЯ НЕГІЗДЕРІМЕН пәні бойынша
Студенттерге арналған
ӘДІСТЕМЕЛІК НҰСҚАУ № 4
Тақырып: Эндогендік процестер. Жанартаулардың жаратылысы. Жер
сілкіністері.
География -050116 мамандығының 1-курс студентеріне арналған
Құрастырған :г.ғ.к. доцент қ.а. С.К.Курбаниязов
Түркістан 2006ж
1.Тақырып. Эндогендік процестер. Жанартаулардың жаратылысы. Жер
сілкіністері.
2.Оқу сағат саны-3.
3.Тақырып өзектілігі.
.Магматизм — жер қыртысының қүралуында атқаратын ролі зор, ең маңызды
эндогендік геологиялық про-цестердің бірі болып саналады. Жср қыртысын
қүрайтын тау жыныстарының 95%-і магмалық процестердің нәтижесінде пайда
болады.
Бұл процесс магманың жер қыртысында (немесе одан да терең қабаттарда)
пайда болып, кейінірек жоғары қабаттарға немесе жер бетіке көтеріліп
(біртіндеп суына келе), кристалдық денелер түрінде кагмалық тау
жыныстарының түзілуімен аяқталады.
Сонымен магма (грек тілінде магма — кою май, қамыр деген сөз) дегеніміз
еріген газдармен қаныққан, негізгі құрамы силикаттық балқыған қою заттар.
Магманьщ құрамында жер қыртысын құрайтын химиялық элементтердің (оттегі,
кремний, алюминий, темір, кальций, магний, калий, натрий) барлығы да
кездеседі. Әсіресе, ұшпалы (жеңіл) компоненттердиң (су буы, күкіртті қосын-
дылар, көмірқышқыл газы, хлорлы және фторлы сутегк
хлорллы аммоний, сутегі, азот және т. б.) көптігімен сипатталады. Олар
жердің ішкі терең қойнауында байқа-лагын өте жоғары кьзсым күштеріне
байланысты ерііен күйде кездеседі. Бұл жағдай магманың қоюлығын азай-тып,
оның қозғалу немесе жылжу жылдамдығының (хи-миялық активтігі) есуіне әсерін
тигізеді. Эксперименттік зерттеулер бойынша, магманың қүрамьшдағы үшпалы
компоненттердің мөлшері 12%-ке дейін жетеді
Эффузивтік (латын тілінде эффузио — тасып төгілу деген мағынада)
магматизм немесе вулканкзм (латын тілінде вулканус — от қүдайы деген
мағынада) магманың жер бетіне тасып төгілуімен байланысты процестерді түгел
қамтиды.
Магманың алғашқы қүрамындағы ұшпалы компоненттер жердің терең
қабаттарында (өте жоғары қысым күштеріне байланысты) ерітінді түрінде
кездеседі. Олар магманың жоғары қабаттарға көтерілу барысында (тек-
тоникалық жарықтарды бойлап) біртіндеп газға айналып ауа қабатына ұшып
кетеді. Сондықтан да жер бетіне тасып төгілген магманың құрамындғы (алғашқы
магмамен салыстырғанда) ұшпалы компоненттер өте аз мөлшерде ғана кездеседі.
Мұндай магма лава (грек тілінде лава — су басу деген мағынада) деп, ал
вулкан атқылау процессі эруптивтік (латын тілінде эруптус— лақтырып
тастау деген мағынада) әрекетте деп ата-лады.
1.Лавалар жер бетіне орталық ірі жарықтар немесе тектоникалық
жарықшақтар арқылы ақтарылады Бұл процестердің нәтижесінде жанар-таулар
пайда болады туффиттер түзіледі. Вулкандық қумдар мен күлдер өте құнарлы
топырақ қабағын қүрайды.
2. Вулкандық қумдар жай көзбен керінетін ірілі-ұсақты қиыршықтар д(
0.5—2 мм) түрінде кездеседі.
Лапиллилер (италья тілінде лапилли — үсақ тастар деген мағынада)
вулкан атқылауы кезінде ауа қабатында қатайып пайда болған лаваның ірілі-
ұсақты бөлшектері құралады
Жер сілкіну деп - жер қабаттары арасында жарылыстар және жоғарғы мантия
жылжу себептерінен болатын жер асты қозғалыстары мен жер беті тербелістерін
айтамыз. Жалпы жер шарында жылына 100000-нан астам байқалатын жер
сілкіністері болады. Алматы облысында әр жылы 400 шағын жер сілкінісі
болады. Жер қыртысы үлкен литосфералық континентальдық, мұхиттық
плиталардан құралған. Литосфералық плиталар әр-түлі бағытта 1-6 см
жылдамдық қозғалыста болады. Бұл жылжулар үлкен плиталардың жарылуына
бөлектенуіне алып келеді. Осының салдарынан жер сілкінулер туындайды.
Жалпы 4 түрлі жер сілкіністері ұшырасады:
1. Тектоникалық жер сілкіну. Плиталардың жылжуымен болатын сілкініс.
2. Вулкандық жер сілікініс. Вулкандық жыныстардың мол шамалардың вулкан
көмейіне көтерілгенде болатын қозғалыстар. Бұл вулкан айналасында
болатын сілкіністер.
3. Құлаумен байланысты болған жер сілкіністер. Тауларда немесе жер асты
бостандықтарында қуыстарында болатын жер сілкіністер.
Тектогендік жер сілкінулер – су қоймаларын құру, мұнай-газ және жер асты
суларын сорып алғанда немесекүшті жасалма тау жыныстарын істегенде болатын
сілкінулер жалпы адам қызметімен байланысты болатын жер сілкіністерге
жатады.
4.Сабақтың мақсаты.Эндогендік процесстердің пайда болуын, түрлерін,
өнімдерін үйрету.Эндогендік процесстердің негізін қалайтын магматизмнің
эффузивтік және интрузивтік түрлерінің айырмашылығымен олардың қалыптасу
ерекшелігін көрсетіп беру.Сонымен бірге қабаттаса жүретін вулканизммен жер
сілкіністерінің географиялық таралуын, түрлерін және зардаптарын
білімгерлерге түсіндіру.
Студент білуі тиіс.
Магматизм туралы түсінік
Магматизмнің интрузив жыныстары
Магматизмнің эффузиф жыныстары
Жанартау туралы түсінік
Жанартау өнімдері
Сөнген және актив жанртаулар
Жер сілкіністерінің негізгі себептері және түрлері.
Жер сілкіністерінің тарихы.
Жер сілкінудің географиялық таралуы.
Студент анықтай алу тиіс.
1.Магманың дифференциялық жіктелуі.
2.Магмалық тау жыныстар
3.Гибридизация туралы түсінік.
1.Жанартаулардың құрлымы.
2Жанартаулардың түрлері
3 Жанар таулардың таралуы.
1.Жер сілкінісінің Р, S толқындары
2.Жер сілкінуді алдын-ала болжау.
3.Жер сілкінудің түрлері .
5.Сабаққа дайындық үшін сұрақтар.
1.Базисті сұрақтар.
1. Магматизм туралы жалпы түсінік.
2.Эффузивтік магматизм.
3.Жер сілкіну себептері және оның түрлері.
4.Тектоникалық жер сілкіністері
5Магматизм нәтижесінде пайдаболған интрузивтік тау жыныстары эффузифтік
тау жыныстары
6Жанартаулардың пайда болу себебтері туралы болжамдар.
2.Тақырып боиынша срақтар.
1.Интрузивті магматизм.
2.Магмалық ошақтар және олардың пайда болу жолдары.
3.Радиоактивті элементтердің ыдырауы.
4.Гравитациялық жіктелу.
5.Магманың түрлері.
6.Магманың дифференциялдық жіктелуі.
7.Ликвациялық процестің фракциялары.
8.Кристаллизациялық дифференциация кездесетін орындар.
9.Лакколиттер мен лопполиттердің айырмашылығы.
10.Факколиттер.
11.Негізді сұйық магма(силдер).
12.Батолиттер негізгі құрамы.
13.Гранитизациялық процестер.
14.Бұрыс пішінді интрузиялық денелер (штоктар)
15.Дайкалар мен нектер.
16.Ерімеген күйдегі қалдық жыныстар.
17.Гибридизация нәтижесінде түзілетін жыныстар.
18.Магмалық жыныстардың химиялық құрамы.
19.Магмалық жыныстардың орналасу түрлері.
20.Магматизмнің пирокластикалық жыныстары.
21.Магма құрамындағы компоненттердің мөлшері.
22.Базальттық магма ошақтары.
23.Алғашқы магманың түрлеріне сипаттама.
24.Периодтық магма.
25.Астенометтер.
26.Интрузивтік жыныстардың құрылымы және химиялық құрамы.
27.Эффузивтік жыныстардың кристалдану дәрежесіне қарай ажыратылуы.
28.Граниттік жыныстар.
1.Вулкандық жер сілкіністері.
2.Құлаумен байланысты болған жер сілкіністері.
3.Тектогендік жер сілкінулер.
4.Жер сілкінісінің характері.
5.Жер сілкінісінің қуаты.
6.Жер сілкінісінің жер шарында тарқалу географиясы.
7.Эпицентр анықтамасы.
8.Гипоцентр анықтамасы.
9.Тынық мұхиттық белдеу.
10.Альпілік белдеу.
11.Материк іші белдеуі.
12.S және Р толқындарының таралуы.
13.ҚР сейсмикалық қауіпті ошақтар.
14.Жер сілкінісі мәліметтері.
15.Жер сілкінісінің тарихы.
16.Жақын жуықтағы жер сілкіністер.
17.Жер сілкінісін жануарлардың мінез-құлқына байланысты болжау.
18.Жер сілкінісіне дейінгі және жер сілкінісінен кейінгі іс-әректтер.
19.Ашхабадта болған жер сілкінісінің зардаптары.
20.Жер сілкіну энергиясы.
21.ТМД территориясында қолданылатын макросейсмикалық кесте.
22.Арменияда болған жер сілкінісіне сипаттама.
23.Жер сілкінісі мәліметтері.
24.Жер асты ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
УНИВЕРСИТЕТІ
ЖАРАТЫЛЫСТАНУ ЖӘНЕ МЕДИЦИНА ИНСТИТУТЫ
АҚПАРАТТЫҚ ТЕХНОЛОГИЯЛАР ЖӘНЕ ЖАРАТЫЛСТАНУ ФАКУЛЬТЕТІ
ГЕОГРАФИЯ КАФЕДРАСЫ
ГЕОЛОГИЯ, ПАЛЕОГЕОГРАФИЯ НЕГІЗДЕРІМЕН пәні бойынша
Студенттерге арналған
ӘДІСТЕМЕЛІК НҰСҚАУ № 1
Тақырып: Геология пәнінің мақсаты мен міндеті.Гелогия пәнінің зерттеу
әдістері мен зерттелу тарихы.
География -050116 мамандығының 1-курс студентеріне арналған
Құрастырған :г.ғ.к. доцент қ.а. С.К.Курбаниязов
Түркістан 2006ж.
1.Тақырып: Геология пәнінің мақсаты мен міндеті.Гелогия пәнінің зерттеу
әдістері мен зерттелу тарихы.
2.Оқу сағат саны-1.
3.Тақырып өзектілігі.
Пән туралы қысқаша сипаттама: Геология-Жер туралы ғылым,Жер
планетасы ғарыш әлемінде белгілі бір орнымен анықталатын,өзіндік физиқалық
және химиялық касиеттерінің ерекшеліктер мен сипатталатын, эр уақытта
дамып, озгеріп отыратын күрделі дене. Осы дененің қыртыстарының қүрамы мен
кұрлысын жэне оның терең қойнауында жүріп жатқан эндогендік процестердің
өзіндік ерекшеліктерін зерттей отырып,жердің өткен тарыхын қалпына келтіру
аркылы,оньщ заңдылықтарын анықтайды.Қысқаша айтқанда,геология жердің
жаратылысын,құрлысын,құрамын жэне оның эволюциялық дамуын зерттейді.Сонымен
қатар,ол жер қойнауында кездесетін алуан түрлі пайдалы қазбалардың құралу
және орналасу заңдылықтарын да анықтайды.Бірак,жердің ішкі терең қабаттарын
зерттеу әдістерінің бүгінгі күн түрғысынан жеткіліксіздігінен
жетілмегендігін ескерсек,эзірше геология жердің ең жоғарғы беткі қабаттарын
зерттеумен ғана шектеліп келеді деуге болады.
Геология ғылымының Қазақстан Республикасы үшін қаншалықты маңызды екені
баршамызға мәлім. Еліміздің ұлан-ғайыр жерінің өзіне тән геологиялық
ерекшеліктерінің,оның жерқойнауында алуан түрлі пайдалы қазбалардың молдығы
Кеңес өкіметі кезіндеде геология ғылымының Қазақстан аумағында шешІмін
табуына негіз болды.Осыған орайлас республикамызда геология ғылымы шапшаң
қарқынменөркендеп,одақтық Ғылымакадемиясының академигі Қ.И.Сәтбаев бастаған
Н.Г.Кассин, М.П.Русаков, Р.А.Борукаев, А.А.Абдуллин, А.Қ.Қайпов,
Ж.С.Сыздықов, Г. Н.Шерба секілді аса көрнекті ғалымдар жетекшілігімен
жүргізілген зерттеулер нәтижесінде Қазақстанның әр түрлі
кенді аймақтарының геологиялық-геофизикалық металогениялық
ерекшеліктері айқындалды,олардың ауқымында жаңа кен орындары
ашылды,бүрын ашылғандардың қорлары анықталды.
4.Сабақтың мақсаты: Пәнің мақсаты: Жер қыртыстарымен бетінде өтіп жатқан
эндогендік жэне экзогендік процестердің жалпы заңдылықтары
туралы түсінік беру литосфераның географиялық қабықта алатын
орны мен маңызын көрсету, студенттерді Жер қыртысын құрайтын
тау жыеыстарының пайдалы қазба байлықтарының түрлерімен таныстыру
Студент білуі тиіс:
- Геология пәнінің зерттеу обьектісін.
- Геология ғылымының ежелгі дәуір зерттелу тарихы.
- Геология ғылымының орта ғасыр дәірі зертелу тарихы
- Геология ғылымының өркендеу заманы зерттелу тарихы
- Геология ғылымының қазіргі заман зерттелу тарихы.
- Геология ғылымының қазіргі заман Қазақстан ғалымдарының зерттеуі.
- Геология пәнінің сыртқы байланыстары: физикалық география, геоморфология,
физика және биология.
- Геология пәнінің ішкі байланыстары: вулканология, сейсмология, литология,
петрография, палеонтология, минералогия және пайдалы қазбалар геологиясы.
Cтудент анықтай алуы тиіс:
- Геология пәнінің география ғылымдары арасындағы орнын
- Геология пәнінің әр дәуірлердегі қызметін
- Қазба байлықтарды іздеп табуда геологиялық әдістерді қолдану түрлерін
анықтау
5.Сабаққа дайындық үшін сұрақтар:
1.Базисті сұрақтар.
1.Геология пәні нің табиғат тану пәндері арасында тұтқан орны.
2.Геологияның актуализм принціпі
3.Геологияның құрлымдық бөлімдері.
4.Геологияның салалық байланыстары
2.Тақырып боиынша срақтар.
1.Тау жыныстарын алғашқы қауым адамдарының пайдалануы.
2.Орта ғасыр шығыс ғалымдарының геологиясы(Ибн Сино,Аль Бируни және аль
Туси).
3.Өрк-ендеу дәуір геологиясы(Геттон мен Вегенер,Стено,Левинсон Лессинг).
4.Қазіргі заман геологиясы (Архангель-ский, Карпинский, Белоусов, Хайн.)
5.Қазақ геологтарының қызметін көрсету
6.Джемс Геттонның нептунизм теориясының маңызы
7.Альфред Вегенердің Вулканизм теориясының маңызы
8.Стеноның палегеографиялық түсініктерін енгізуі
9.Ибн-Синоның Үлкен Канон ебегіндегі минералдардың емдік қасиеттері
туралы
10. Аль Бируни Бағалы тастар классификациясы
11.Әл-Фарабидің Үлкен органонға түсініктеме
12.Астрономия мен геология пәнінің сыртқы байланыстары.
13.Физика мен геология пәнінің сыртқы байланыстары.
14.Биология мен геология пәнінің сыртқы байланыстары.
15. Геологиялық дала-зерттеу әдістері
16. Абсолюттік геологиялық зерттеу әдісі
18.Салыстырмалы геологиялық зерттеу әдісі
19.Химия мен геология пәнінің сыртқы байланыстары.
20.Геологияның тарихи геология бөлімі туралы түсінік
21. Геологияның вулканология геология бөлімі туралы түсінік
22. Геологияның геотектоника геология бөлімі туралы түсінік
23. Геологияның стратиграфия геология бөлімі туралы түсінік
24. Геологияның литология геология бөлімі туралы түсінік
25. Геологияның палеогеография геология бөлімі туралы түсінік
26. Геологияның гидрогеология геология бөлімі туралы түсінік
27.М.В. Ломоносовтың Жер қыртыстары еңбегінің маңызы
28.Геологиялық бұрғылау әдісі
29.Геологиялық палеомагниттік әдіс
31.Геологиялық геотермиялық әдіс
32.Геологиялық гравиметриялық әдіс
33.Геологиялық геохимиялық әдіс
34.Геологиялықмагнитометрлік әдіс
35.Геологиялық сеисмикалық әдіс
36.Геология ғылымының құрлыстағы маңызы
37. Геология ғылымының ауыл шаруашылығындағы маңызы
38.Геологиялық экспериментаодық зерттеу әдістері
Тест сұрақтары
1. Кристал тау жыныстарын зерттейтін геологияның жеке бір саласы.
а) Стратиграфия
б) Парагенез
в) Петрография
г) Петрогенез
д)Палеография
2. ---------жерді құрайтын тау жыныстарының физикалық қасиеттерін
зерттейтін және оның ішкі қабаттарында тоқтаусыз жүріп жатқан
процестердің ерекшеліктерін зерттейтін ғылым.
а)Геофизика
б)Геотектоника
в)Сейсмология
г)Геохимия
д)Динамикалық геология
3.Қолдан жасалған жасанды агрегаттар.
а)цемент, шлак, керамика
б)құм, құмтас, саз
в)гранит, диарит, базальт
г)мрамор, яшма, кварцит
д)топаз, корунд, алмаз
4.------------жердің ішкіт қабаттарының даму заңдылықтары мен олардың
эндогендік және экзогендік процестерін зерттейтін ғылым жүйесін атаймыз.
а)Геология
б)Минерология
в)Астрономия
г)Геофизика
д)Геохимия
5.------------жер қыртысының құрылымдық элементтерінің және олардың
деформациялық қызметін зерттейтін ғылымды айтамыз.
а)Геотектоника
б)Геофизика
в)Геохимия
г)Геология
д)Тарихи геология
6.-------------жер бетінде және оның ішкі қабаттарында жүріп жатқан түрлі
геологиялық әрекеттерді қозғалс тұрғысынан зерттейтін ғылымды айтамыз.
а)Динамикалық геология
б)Сейсмология
в)Тарихи геоогия
г)Вулканология
д)Геофизика
7.---------------жер қыртысының жалпы даму кезеңдерінің тау жыныстарының
үгілу процестеріне байланыстыра отырып зерттейтін ғылым.
а)Тарихи геология
б)Сейсмология
в)Вулканология
г)Геофизика
д)Динамикалық геология
8.-----------------жер қыртысының жалпы даму кезеңдерінің тау
жыныстарының үгілу процестеріне байланыстыра отырып зерттейтін ғылым.
а)Палеогеография
б)Тарихи геология
в)Сейсмология
г)Геофизика
д)Динамикалық геология
9.-------------өткен геологиялық дәуірлерде болған жер бетінің физикалық
өзгеріс жағдайларын зерттейтін ғылым.
а)Палеогеография
б)Тарихи геология
в)Сейсмология
г)Геофизика
д)Динамикалық геология
10.Шөгінді тау жыныстарының құралу және өзгеру заңдылықтарын зерттейтін
ғылым.
а)Литология
б)Тарихи геология
в)Палеонтология
г)Стратиграфия
д)Геофизика
11.Ежелгі грек ғаламы -----------Ніл өзенінің дельтасындағы шөгінді
жыныстардың пайда болуы мехнизімін көрсетіп берді.
а)Герадот
б)Аристотель
в)Страбон
г)Плини
д)Платон
12.Ежелгі грек ғалымы -----------Визувий жанартауларын зерттей отырып
магмалық жыныстардың химиялық құрамын көрсетіп берді.
а)Плиний
б)Трени Везуви
в)Аристотель
г)Страбон
д)Платон
13.Ежелгі грек ғалымы --------------құрлықтың қозғалыс механизімін
көрсете отырып бір уақыттары кіші Азия қосылып тұрған түбектің Кипр
аралына айналғандығын көрсетіп берді.
а)Аристотель
б)Плиний
в)Герадот
г)Страбон
д)Платон
14.Тарихта ең бірінші мыс рудасын пайдаланған ел.
а)Мысырлықтар
б)Қытайлықтар
в)Финикилықтар
г)Үнділіктер
д)Гректер
15.----------тарихтағы ең алғаш рет иагнит өрісінің қасиетін танып
сейсмограф аспабын жасаған ел.
а)Мысырлықтар
б)Қытайлықтар
в)Финикилықтар
г)Үнділіктер
д)Гректер
16. Әйгілі Орта Азия жаратылыстанушысы Әль-Бирунидің өзінің ( Бағалы
тстар танымы) атты еңбегінде ---------- минералдарға мән берген.
а) Сынап, күкірт
б)Темір, күкірт
в) Алтын, күміс
г)Изумрут, нифрит
д) Күкірт, тұз
17.Сынап пен кұкірттің қасиетін көрсете білген ғалым.
а)Бируни
б)Ибн-Сина
в)Хорезми
г)Әль-Идриси
д)Ұлықбек
18.Қайта өркендеу заманының ғалымы-----------өзінің гидро динамика атты
еңбегінде өзен ағыстарының динамикасын көрсетіп берді.
а)Л.Винчи
б)М.Ломоносов
в)Дж. Хептон
г)Н.Сено
д)Ж.Кюве
19.Қайта өркендеу заманының ғалымы --------- үйінділердің қабаттарға
бөлінетіндігін же олардың тектоникалық әрекеттерінің нәтижесінде
ыдырайтындығын көрсетіп берді.
а)Л.Винчи
б)М.Ломоносов
в)Дж. Хептон
г)Н.Сено
д)Ж.Кюве
20. Қайта өркендеу заманының ғалымы --------- геология ғылымында дала
зерттеулерінің маңызы же олардың әдістерін көрсетіп берді.
а)Л.Винчи
б)М.Ломоносов
в)Дж. Хептон
г)Н.Сено
д)Ж.Кюве
21. Қайта өркендеу заманының ғалымы --------- жердегі тау үйінділері
белгілі уақыттар аралығында пайда болып же бұзылып отырады деп
көрсеткен.
а)Л.Винчи
б)М.Ломоносов
в)Дж. Хептон
г)Н.Сено
д)Ж.Кюве
22.Оңтүстік америка анд тауларын зерттей отырып кристал тау жыныстарын
генезисін көрсетіп берген---------
а)Гумбольд
б)Ч.Лайель
в)Г.Сорби
д) Д. Ждена
г) Дитрад
23.-----------жер қыртысының ешбір өзгерусіз күйінде үйінділердің дамуы
эволюциялық жолмен есептеледі деп көрсетті.
а)Ч.Лайел
б)Гумбольд
в)Дитрад
г)Сорби
д)Д.Ждена
24.--------Тау жыныстарының структаларымен текстструктураларын зерттей
отырып тау жыныстарын тану мүмкін екенін көрсетті.
а)Гумбоьд
б)Ломоносов
в)Лайель
г)Дитрад
д)Ждена
25.--------- Геофизикалық мағлұматтар арқылы тау жыныстарының қаттылығына
қарай отырып пйдалы қазбаларды анықтау мүмкіндігін көрсетіп берді
а)Гумбоьд
б)Ломоносов
в)Лайель
г)Дитрад
д)Ждена
26.---------Геосинклинал областьарда тау көтерілу, жер сілкініс
механизмін ашып көрсетіп берген ғалым.
а)Гумбоьд
б)Ломоносов
в)Лайель
г)Дитрад
д)Ждена
27.---------магмалық жыныстардың диференцациялану қасиетіне ие жердегі
барлық магмалығ жыныстар базальта негізіне деп атайды.
а)Бэон
б)Сорби
в)Гумбольд
г)Дитрад
д)Ждена
28.---------Магмалық пайдалы қазбалар саласын дамытуға күш жігер сала
отырып заңдылықтарын ашып көрсетті.
а)Гумбоьд
б)Либгрен
в)Лайель
г)Дитрад
д)Бэон
29.--------тау жыныстарының геологиялық жасын же пайдалы қазбалардың
палергеография арқылы
анықтауға болатынын көрсетіп берген ғалым.
а)Бэон
б)Сорби
в)Гумбольд
г)Дитрад
д)Архангельский
30.Ежелгі адамдар пышақ, нуклеус,найза ұштарына --------- тастарды
пайдаланды.
а) Кварц,вулкандық шыны
б) Огат,опаль
в)Кварц,хальцедлн
г)Кремни,әктас
д)жанартау,туфы
6. Сабақтың мазмұны:
-студент өз бетімен атқаратын жұмысы : семинар жұмыстары, тәжірибелік
дағдыларды шешу .
-Оқытушымен бірге атқаратын жұмысы :СӨЖ нәтижелерін талқылау, студенттердің
сұрақтарына жауап беру.
-бастапқы және қорытынды деңгейін бағалау: тест-сұрақтары, ахуалдық есептер
шешу, тәжірибелік дағдылар.
8.Ұсынылған әдебиеттер
Негізгі әдебиеттер:
1.Ажигерей Г.Д. Структурная геология. Изд-во Московского университета.
1956г. 495 стр.
2. Аллисон. А., Палмер Д. Наука о вечной меняюшейся Земле. М., 1987 г.
3.Белоусов. В.В. Структурная геология. М., 1971
4.Бондарев Б.П. Основы минералогий и кристаллографий с элементами
петрографий. М., 1986
5. Брэдшоу М., Современная геология. Л. 1977
6.Горшков Г.П. Якушев А.Ф. Общая геология. М., 1973
7Добровольский В.В. Минерология с элементами петрографий М., т1971
8.Ершов В.В., Новиков А.А., Попов Г.Б. Основы геологий. М., 1986
9.Жарков В.Н. Внутреннее строение Земли и Планеты. М., 1986
10.Иванова М.Ф. Общая геология с основами исторической геологий. М., 1986
2.Қосымша әдебиеттер :
1.Калесник С В Общие географические закономерности Земли Москва 1970
2.Калесник С В Основы общего землеведения Москва1955
4.Кондратьев К Я Глобальный климат и его изменения Ленинград 1987
5.Леонтьев О К Физическая география мирового океана Москва1986
6.Львович М И Вода и жизнь Москва 1986
7.Малиновский Е Е Рифтогенез в истории Земли Москва 1983
8.Марков К К Палеогеография(историческое землеведение)Москва 1960
Қ.А.ЯСАУИ АТЫНДАҒЫ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҚАЗАҚ-ТҮРІК
УНИВЕРСИТЕТІ
ЖАРАТЫЛЫСТАНУ ЖӘНЕ МЕДИЦИНА ИНСТИТУТЫ
АҚПАРАТТЫҚ ТЕХНОЛОГИЯЛАР ЖӘНЕ ЖАРАТЫЛСТАНУ ФАКУЛЬТЕТІ
ГЕОГРАФИЯ КАФЕДРАСЫ
ГЕОЛОГИЯ, ПАЛЕОГЕОГРАФИЯ НЕГІЗДЕРІМЕН пәні бойынша
Студенттерге арналған
ӘДІСТЕМЕЛІК НҰСҚАУ № 1
Тақырып: Жер эволюциясы.
География -050116 мамандығының 1-курс студентеріне арналған
Құрастырған :г.ғ.к. доцент қ.а. С.К.Курбаниязов
Түркістан 2006ж.
1.Практикалық семинар сабақтың тақырыбы: Жер эволюциясы
1.Сабақ жоспары:
Жер эволюциясының дәірлерге бөлінуі
Тау жыныстарының жасын анықтау әдістері
Геохронологиялық шкала
Фанерозой және криптозой эондары
2.Сабақтың мақсаты: Тау жыныстарының қалдық жануарлар мен өсімдіктер арқылы
салыстырмылы немесе таужынысы құрамындағы изотоптардың ыдырау дәрежесі
арқылы тау жыныстарының жасын анықтау.Мұнда біз Жер жасын Архей,
протерозой, палеозой, мезозой және кайнозой дәуірлеріне бөліп өте отырып,
оларды өз кезегінде топқа, қабатқа бөлеміз. Тау жыныстарының жасын анықтау
арқылы біз Жердің геохронологиялық шежіресін білеміз және сол арқылы
палегеографиялық реконструкциясын жасап пайдалы қазба байлықтардың орналасу
немесе шоғырлану мүмкіндігін анықтаймыз.
3.Қысқаша теориялық мәліметтер.
Геологиялық кезең — Жер қыртысының алғашқы Қалыптасуынан басталып қазіргі
кезге дейінгі уақыт аралығын қамтиды. Экзогендік процестердің нәтижесінде
Жер бетіндегі жыныстар үгіліске үшырап, үгілу заттары тасымал-данып жинала
келе (сулы ортада) щөгінді тау жыныстары құралады. Олар жаңа ортада
(эндогендік жағдайда) метаморфтық және магмалық әрекеттер-ге ұшырап, Жер
қыртысының алғашқы қүрамы біртіндеп күрделене түседі. Бұл процесс түрақты
түрде байқалады. Сонын нәтижесінде, қүрамы әр түрлі және өте күр-делі Жср
қыртысының қазіргі кездегі бедер пішіндері қалып-тасады.
Жер қыртысының даму заңдылықтарын осы уақытқа дейін сақталған
геологиялық документтерді (Жер қыртысын құрайтын заттарды, яғни минералдар
мен тау жыныстарын және органикалық қазба-қалдықтарды) зерттеу арқылы
анықтауға болады.
Жердің жасын және оның даму тарихында болып өткен геологиялық ірі
оқиғалардың болған уақытын аныктау үшін салыстырмалы және абсолюттік жыл
есептеу (Геохронология) әдістерін пайдаланады.
Тау жыныстарының салыстырмалы жасы олардың табиғи жағдайдағы бір-бірімен
қарым-қатынасына, белгілі бір геологиялық ортада (геологиялық қимада) ала-
тын орнына (немесе орналасу ретіне) қарай анықта-лады.
Көп жағдзйда, жасырақ (жастау, ескірек (ескілеу) және бір мезгілде
(бір уакытта) немесе жасы бірдей деген ұғымдар жиі қолданылады. Бұл жерде
тау жыныстарының құрамы мсн құрылысы және олар-дың жатыс пішіндері мен
құрылымдық ерекшеліктері бірдей ескеріледі. Салыстырмалы жыл санау
әдістеріне стратиграфиялық, минералогия-петрографиялық, текто-никалық және
биостратиграфиялық-палеоатологиялық әдістерді жатқызады.
Стратиграфиялық тау жыныстарын құрайтын қабаттардың өзара орналасу
тәртібін (реттілігін_зерттеуге негізделген шөгінді қабат неғұрлым төмен
орналасса, оның жасы соғұрлым ескі, ал жоғарғы қабатты құрайтын тау
жыныстары төменгі қабаттармен салыстырғанда жасырақ депсаналады. Бұл әдісті
шегін-ді қабаттардың алғашқы орналасу тәртібі бұзылмай сол күйінше
сақталған жағдайда ғана пайдалануға болады.
Егер белгілі бір ауданды алып жатқан (геологиялық қимада) магмалық
денелер горизонталь орналасқан шөгітіді қабаттарды диагональ немесе көлбеу
бағытта кесіп етіп және езара қиылысатын болса, ондай жағдайда қиюшы дене
қиылған денемен салыстырғанда жасырақ деп саналады.
Тау жыныстарының құрамының ұқсастығын (салыстыра отырып) зерттеуге
негізделген. Бұл әдіс, әсіресе кембрийге дейін түзілген жыныстарды
(магмалық және метаморфтық) зерттеуде кеңінен қолданылады. Кейде
тектоникалық қозғалыстар нәтижесінде шөгінді қабаттардың алғашқы орналасу
тәртібі бузылып тектоникалық жарықтар бойымен ауыса орналасады. Тау
жыныстарьшың жасын анықтау барысында осы жағдайлар ескеріледі.
Қазіргі кезде жердің тарихы екі эонотемаға ажыра-тылады:
1Фанерозойлық (грекшефанерос—айқын,зоэ-өмір)— палеозой, мезозой және
кайнозой топтарын біріктіреді.
2. Криптозойлық (грекше криптос — жасырын, құпия, зоэ — өмір) —
протерозой және архей топтарын біріктіреді.
Топтар — бір эра (заман) бойы қабатталып жиналған шөгінді жыныстар
жиынтығын құрайтын стратигра-фиялық үғіям. Олар Жер қыртысының даму
тарихында өте үзақ кезеңдерді қамтиды. Топтардың шекарасы органикалық
дүниенің күрт өзгеріп, жаңа түрлердің пайда болуымен анықталады. Топтардың
және эралардың атаулары (грек сөздерінен қүралады) алғашқы қарапайым
өмірдің пайда болу және олардың даму сатыларымен байланысты.
Ең алғашқы тіршіліктің бастамасы — Жердің кене тарихымен байлан-тысы. Бұл
уақыт архей (грекше ар-хеос — көне, ескі деген мағынада) деп аталады.
Одан кейінгі уақыттар протерозой (грекше протерос — бірінші,
алғашқы деген мағынада); палеозой (грекше палеос — ескі); мезозой
(грекше мезос — орта). кайнозой (грекше кайнос — жаңа) болып
бөлінеді.
Жүйелер белгілі бір периодта (дәуірде) жиналған шөгінді
қабаттарынан құралады. Олардың атаулары, әдетте, шөгінді жыныстардың
алғашқы табылған орындарына қарай, жергілікті (кембрий, девон, пермь, юра)
. атаулармен аталады. Мысалы, девондық жүйе Англиядағы Девоншир атты
граф жерінің; пермьдік жүйе \ Пермь облысының атымен аталады. Сол
сияқты жергілікті халықтардың атымен (ордовик, силур) немесе
шөгінді жыныстардың құрамына (таскөмір, бор) байланысты аталады. Ал кейде
олардың ішкі бөлімшелерінің санына қарай (мысалы, триас — үштік) да
аталады.
Жүйелер белдеулерге ажыратылады. Оған сәйкес келетін уақыт аралығы
эпохалар (кезеңдер) деп аталады.
Бөлімдер — қабаттарға (ярустарға), соған сәйкес эпохалар (кезеңдер)
ғасырларға ажыратылады. Ең соңында қабаттар зоналарға, ал ғасырлар
жылдарға бөлінеді.
Стратиграфиялық бөлімшелерді ажырата білу үшін шартты белгілер қабыл-
данған.
4.Бақлау сұрақтары:
1.Геологиялыққа дейінгі кезеңге қай уақыттар жатады
2.Геологиялыққа дейінгі кезең мен геологиялық кезеңнің айырмашылығын
көрсетіп берің
3.Геологиялық кезеңнің мағнасын түсіндіріп берің
4.Фанеорозой эонының дәуірлерін көрсетіп берің
5.Криптозой эонының дуірлерін көрсетіп берің
6.Палеозой атамасының аталу себебін түсіндірің
7.Мезозой атамасының аталу себебін түсіндірің
8.Кайнозой атамасының аталу себебін түсіндірің
9.Архей атамасының аталу себебін түсіндірің
10.Протерозой атамасының аталу себебін түсіндірің
11.Тау жыныстарын анықтауда қолданылатын әдістерді атаңыз
12.Биостратиграфиялық әдістің мағнасын түсіндірің
13. Палеонтологиялық әдістің мағнасын түсіндірің
14.Стратиграфиялық әдістің мағнасын түсіндірің
15.Геологиялыққа дейінгі кезеңнің планетарлық кезең деп аталу себебі неде
16.Калий- көміртегі әдісі менкарбондық әдістің айырмашылығы неде
17.Геохронологиялық шежіре дегеніміз не?
18.Жердің жасын анықтауда Топпен жүйенің қандай айырмашылығы бар
19.Жердің жасын анықтауда бөліммен қабаттың қандай айырмашылығы бар?
20.Геохронологиялық шкалада Эонотема терминінің мағнасын түсіндіріп берің
21.Геохронологиялық шкалада Эон терминінің мағнасын түсіндіріп берің
22.Геохронологиялық шкалада Период (кезең) терминінің мағнасын түсіндіріп
берің
23.Геохронологиялық шкалада Группа (топ) терминінің мағнасын түсіндіріп
берің
24.Геохронологиялық шкалада Система (жүйе) терминінің мағнасын түсіндіріп
берің
25.Геохронологиялық шкалада Ярус (қабат) терминінің мағнасын түсіндіріп
берің
26.Геохронологиялық шкалада бөлім терминінің мағнасын түсіндіріп берің
27.Геохронологиялық шкаланы анықтау қандай процестер үстемдік еткен
аймақтарда айқын көрінеді
28.Дүнье жүзілік геохронологиялық шкала қандай Халықаралықгеологиялық
конгрсте бекітілді
29.Геологиялыққа дейінгі кезең қандай құбылыстармен сипатталады
30.Архей және протерозой кезеңдерінің тіршілік иелерін атаң
5.Аудиториялық тапсырманы орындау тәртібі:
Студенттерге белгіленген тақырып бойынша төмендегі геология пәні деректері
бойынша үзіндіні толтыруды және осы тақырыпқа сай жасалған отыз тест
сұрақтарының жауаптарын белгілеуді талап ету.
1.Cтуденттердің аудиторияда орындайтын тапсырмалары:
2.Тест сұрақтары:
1.Геологиялыққа дейінгі кезеңге қай уақыттар жатады
а)
б)
в)
г)
д)
2.Геологиялыққа дейінгі кезең мен геологиялық кезеңнің айырмашылығын
көрсетіп берің
а)
б)
в)
г)
д)
3.Геологиялық кезеңнің мағнасын түсіндіріп берің
а)
б)
в)
г)
д)
4.Фанеорозой эонының дәуірлерін көрсетіп берің
а)
б)
в)
г)
д)
5.Криптозой эонының дуірлерін көрсетіп берің
а)
б)
в)
г)
д)
6.Палеозой атамасының аталу себебін түсіндірің
а)
б)
в)
г)
д)
7.Мезозой атамасының аталу себебін түсіндірің
а)
б)
в)
г)
д)
8.Кайнозой атамасының аталу себебін түсіндірің
а)
б)
в)
г)
д)
9.Архей атамасының аталу себебін түсіндірің
а)
б)
в)
г)
д)
10.Протерозой атамасының аталу себебін түсіндірің
а)
б)
в)
г)
д)
11.Тау жыныстарын анықтауда қолданылатын әдістерді атаңыз
а)
б)
в)
г)
д)
12.Биостратиграфиялық әдістің мағнасын түсіндірің
а)
б)
в)
г)
д)
13. Палеонтологиялық әдістің мағнасын түсіндірің
а)
б)
в)
г)
д)
14.Стратиграфиялық әдістің мағнасын түсіндірің
а)
б)
в)
г)
д)
15.Геологиялыққа дейінгі кезеңнің планетарлық кезең деп аталу себебі неде
а)
б)
в)
г)
д)
16.Калий- көміртегі әдісі менкарбондық әдістің айырмашылығы неде
а)
б)
в)
г)
д)
17.Геохронологиялық шежіре дегеніміз не?
а)
б)
в)
г)
д)
18.Жердің жасын анықтауда Топпен жүйенің қандай айырмашылығы бар
а)
б)
в)
г)
д)
19.Жердің жасын анықтауда бөліммен қабаттың қандай айырмашылығы бар?
а)
б)
в)
г)
д)
20.Геохронологиялық шкалада Эонотема терминінің мағнасын түсіндіріп берің
а)
б)
в)
г)
д)
21.Геохронологиялық шкалада Эон терминінің мағнасын түсіндіріп берің
а)
б)
в)
г)
д)
22.Геохронологиялық шкалада Период (кезең) терминінің мағнасын түсіндіріп
берің
а)
б)
в)
г)
д)
23.Геохронологиялық шкалада Группа (топ) терминінің мағнасын түсіндіріп
берің
а)
б)
в)
г)
д)
24.Геохронологиялық шкалада Система (жүйе) терминінің мағнасын түсіндіріп
берің
а)
б)
в)
г)
д)
25.Геохронологиялық шкалада Ярус (қабат) терминінің мағнасын түсіндіріп
берің
а)
б)
в)
г)
д)
26.Геохронологиялық шкалада бөлім терминінің мағнасын түсіндіріп берің
а)
б)
в)
г)
д)
27.Геохронологиялық шкаланы анықтау қандай процестер үстемдік еткен
аймақтарда айқын көрінеді
а)
б)
в)
г)
д)
28.Дүнье жүзілік геохронологиялық шкала қандай Халықаралықгеологиялық
конгрсте бекітілді
а)
б)
в)
г)
д)
29.Геологиялыққа дейінгі кезең қандай құбылыстармен сипатталады
а)
б)
в)
г)
д)
30.Архей және протерозой кезеңдерінің тіршілік иелерін атаң
а)
б)
в)
г)
д)
8.Ұсынылған әдебиеттер
Негізгі әдебиеттер:
1.Ажигерей Г.Д. Структурная геология. Изд-во Московского университета.
1956г. 495 стр.
2. Аллисон. А., Палмер Д. Наука о вечной меняюшейся Земле. М., 1987 г.
3.Белоусов. В.В. Структурная геология. М., 1971
4.Бондарев Б.П. Основы минералогий и кристаллографий с элементами
петрографий. М., 1986
5. Брэдшоу М., Современная геология. Л. 1977
6.Горшков Г.П. Якушев А.Ф. Общая геология. М., 1973
7Добровольский В.В. Минерология с элементами петрографий М., т1971
8.Ершов В.В., Новиков А.А., Попов Г.Б. Основы геологий. М., 1986
9.Жарков В.Н. Внутреннее строение Земли и Планеты. М., 1986
10.Иванова М.Ф. Общая геология с основами исторической геологий. М., 1986
2.Қосымша әдебиеттер :
1.Калесник С В Общие географические закономерности Земли Москва 1970
2.Калесник С В Основы общего землеведения Москва1955
4.Кондратьев К Я Глобальный климат и его изменения Ленинград 1987
5.Леонтьев О К Физическая география мирового океана Москва1986
6.Львович М И Вода и жизнь Москва 1986
7.Малиновский Е Е Рифтогенез в истории Земли Москва 1983
8.Марков К К Палеогеография(историческое землеведение)Москва 1960
Қ.А.ЯСАУИ АТЫНДАҒЫ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҚАЗАҚ-ТҮРІК
УНИВЕРСИТЕТІ
ЖАРАТЫЛЫСТАНУ ЖӘНЕ МЕДИЦИНА ИНСТИТУТЫ
АҚПАРАТТЫҚ ТЕХНОЛОГИЯЛАР ЖӘНЕ ЖАРАТЫЛСТАНУ ФАКУЛЬТЕТІ
ГЕОГРАФИЯ КАФЕДРАСЫ
ГЕОЛОГИЯ, ПАЛЕОГЕОГРАФИЯ НЕГІЗДЕРІМЕН пәні бойынша
Студенттерге арналған
ӘДІСТЕМЕЛІК НҰСҚАУ № 2
Тақырып: Жер қыртысының құрамы мен құрлысы. Литосфера. Ішкі және сыртқы
мантия. Ядро түсінігі.
География -050116 мамандығының 1-курс студентеріне арналған
Құрастырған :г.ғ.к. доцент қ.а. С.К.Курбаниязов
Түркістан 2006ж.
1.Тақырып: Жер қыртысының құрамы мен құрлысы. Литосфера. Ішкі және сыртқы
мантия. Ядро түсінігі.
2.Оқу сағат саны-2.
3.Тақырып өзектілігі.
Миллиардтаған жылдар бойы Жердің ішкі құрылысы қалайша өзгеретінін білу
үшін әуелі оның қазіргі ішкі құрылысын анықтау керек. Бұл оңайға түсе
қоймайды, өйткені Жер койнауын біз 12,5 км тереңдікке дейін ғана бұрғылай
аламыз. Одан әрі қарай тек жанама жол-мен ғана бас сүға аламыз.
Жер қүрылысының басты өзгешелігі — оның физикалық қасиеттері бір текті
емес, радиусы бойындағы зат-тар әлденеше қабаттарға жіктеледі. Жердің
ішкі бел-деулерінің құрамы мен физикалық күйін әр түрлі геофизикалық
әдістер арқылы білеміз. Олардың ішінде ең маңыздысы сейсмикалық әдіс
(сейсма — сілкіну) Жер сілкіну — толқынның тарауы емес пе? Маман гео-
физиктер осы жер сілкінуінен немесе қолдан туғызған жарылудан тараған
толқындарды аспаптармен тыңдап, ұстай алады.
, Жер шары негізінде үшқабаттан тұратыны анықталды :
1) Жер қабығы — Жердің үстіңгі қабаты. Ол қабыр-шақтай жұқа, шамамен
жер радиусының 0,6%-ін алады. Қалыңдығы мұхиттар астында 5—10 км, жазық
жерлер-де 30—40 км, Памир, Гималай сияқты за-ңғар таулар астында 50—70
км.
2) Жердің мантиясы (грекше мантиум — сырт киім Жер қабығынан кейін 2900 км
тереңдікке жетеді. Оны жоғарғы (900—1000 км-ге шейін) және төменгі
мантия деп бөледі, кейбір ғалымдар мантияны үш кабатқа бөледі.
3) Жер ядросы (езегі). Оны да сыртқы (5000 км шейін) және ішкі
ядроға жіктейді.
Сейсмикалық қума толқын жер қабығының төменгі тұсынан 6,5—7,0 кмс, ал
көлденең толқын 3,7—3,8 кме жылдамдықпен тарайды (2.3-сурет). Мантияда
жер қа бығының кума толқыны кенет өсіп (8,0—8,3 кмс), көл-денең толкын
4,5—4,7 кмс жылдамдықпен ететін айырық бетпен бөлінеді. Осы бетті алғаш
рет 1911 жылы югослав геофизигі А. Мохоровичич кәрсеткен болатын, сол ма-
манның атымен ол шекті Мохоровичич беті немесе шегі (қысқаша Мохо, немесе
М) деп атайды.
Мантияның жоғары жағында салыстырмалы тығыз-дығы кем, жыныстары жұмсақ
қабат бар. Оны а с т е н ос ф е р а (грекше астянос — влсіз, жұмсақ) деп
атайды. Онда сейсмикалық толқындардың, әсі-ресе көлденең толқынның,
жылдамдығы баяулап, электр өткізгіш қабілеті есе туседі. Демек оның
түтқырлығы шамалы, жапсарлары жіпсіген. Өйткені жердің ішкі қабатына
тереңдеген сайын жылудың өсуіне байланысты құрамындағы заттардың 1 —10
проценті балқып кетеді. Астеносфера қабаты құрлықтар астында 80— 120-км-ден
200—250 км-ге, мүхиттар астында 50—70-тен 300— 400 км-ге дейін терендікте
орналасады. Осы пәннін, соң-ғы бөлімдерінен тереңде жатқан зор геологиялық
про-цестер үшін астеносфераның маңызы күшті (әсіресе маг-малық, қатпарлық
процестер үшін) екенін білеміз. Оны Жердің қазан-ошағы деп атасақ та
болады.
Жер қабығы мен мантияның астеносферадан жоғары бөлігін біріктіріп л и т о
с ф е р а (грекше литос — тас) деп атайды. Оның заты қатты кристалдық
күйде.
Астеносферадан темен қарай сейсмикалык толқындар жылдамдығы өсе бастайды.
Қума толкынның жыл-дамдығы мантияның астыңғы жағында 13,6 кмс-ге, көл-
денең толқынның жылдамдығы 7,2—7,3 кмс-ге жетеді. Мантия заты қатты. Ал
ядро мен мантия шегінде бірін-шісінің жылдамдығы 13,6 кмс-ден қайтадан 8,1
кмс-ге кемиді. Ендеше бүл түста тағы бір сейсмикалық айырық бар екенін
сеземіз. Одан соң кума толқынның жылдам-дығы біртіндеп артады да, сыртқы
ядрода 10,5 кмс-ге дейін өсіп отырады
.
4.Сабақтың мақсаты: Cтуденттерде жер қыртысы туралы, ондаға:
- литосфера қабығы:базальт, гранит және Мохорович қабаттары туралы түсінік
қалыптастыру.
- мантия қабығы: сыртқы, төменгі мантия, Вихерт, Гутенберг , Левинсон-
Лессинг қабаттары туралы
Студент білуі тиіс:
-Базальт гранит қабатын ажырата білуі
- Конрад пен мохорович жазықтығын ажырата білуі
- Жердің литосфера қабаты мен мантия қабатын ажырата білуі
5.Сабаққа дайындық үшін сұрақтар:
1.Базисті сұрақтар.
1.Жер қыртысының литосфера қабығының құрамы мен құрлысы
2.Жер қыртысының сыртқы мантия қабығының құрамы мен құрлысы
3.Левинсон-Лессинг шекарасының құрамы мен құрлысы
4.Жер қыртысының ішкі ядро қабығының құрамы мен құрлысы
2.Тақырып боиынша срақтар.
1. Мохорович деңгейінің қысымы
.Вихерт шекарасының туралы түсінік
4. Вихерт шекарасының тығыздығы
5 Вихерт шекарасының тереңдігі
6.Вихерт шекарасының интервалы
7.Вихерт шекарасының қысымы
8.Жер қыртысының ортанғы қабығының құрамы мен құрлысы
9.Гутенберг шекарасының құрамы мен құрлысы
10. Гутенберг шекарасының тығыздығы
11. Гутенберг шекарасының тереңдігі
12. Гутенберг шекарасының интервалы
13. Гутенберг шекарасының қысымы
14.Жер қыртысының төменгі мантия қабығының құрамы мен құрлысы
16. Левинсон-Лессинг шекарасының тығыздығы
17. Левинсон-Лессинг шекарасының тереңдігі
18. Левинсон-Лессинг шекарасының интервалы
19. Левинсон-Лессинг шекарасының қысымы
20.Жер қыртысы ядросының сыртқы қабығының құрамы мен құрлысы
21Жер қыртысының ішкі ядро қабығының құрамы мен құрлысы
22.Инге Леман деңгейінің құрамы мен құрлысыі
23. Инге Леман деңгейінің тығыздығы
24. Инге Леман деңгейінің тереңдігі
25. Инге Леман деңгейінің интервалы
Тест сұрақтары.
2-вариант
1.Жер қыртыс неше ішкі қабаттан тұрады.
А)8
Б)9
В)7
Г)10
Д)6
2.Жер қыртысын латын алфавитімен белгілеген ғалым.
А)А.Е.Ферсман
Б)В.Ранзей
В)К.Э.Буллен
Г)А.Ф.Капустинский
Д)А.Моосо
3.Конрад жазықтығының анықталған уақыты.
А)1909
Б)1925
В)1926
Г)1935
Д)1923
4.Ортаңғы мантияның тығыздық интервалы.
А)3,6-4,7
Б)4,7-5,7
В)3,3-4,3
Г)4,3-5,3
Д)4,7-5,7
5.Астеносфера терминін енгізген ғалым.
А)Г. Вашингтон
Б)Д.Ж.Баррель
В)И. Леман
Г) В. Конрад
Д) В. Голцен
6. Сыртқы ядроның тығыздық интервалы.
А) 2,7-3,3
Б)10,3-11,3
В) 2,7-3,3
Г) 3,6-4,7
Д) 9,4-11,5
7 Төменгі мантия мен сыртқы ядроның арасындағы шекараның анықталуы.
А)1912 ж
Б) 1909ж
В) 1916ж
Г) 1914ж
Д) 1989ж
8. Аралық зонаның қысыи мөлшері
А) 3,5*10
Б) 4*10
В) 10³
Г) 10²
Д) 2*10³
9 ядроның құрамы.
А) темір мен алюминий
Б) алюминии мен магни
В) алюминии мен темір
Г) темір никель
Д) алюминии мен кремни
10 Төменгі мантияның көлденең толқындарының таралу жылдамдығы--------кмс
А)5,0-6,4
Б) анықталмаған
В) 4,3-5,6
Г) әр түрлі
Д) 6,4-7,4
11 Ядроны зерттеген ғалым
А) Д. Ж. Баррель
Б ) И. Леман
В) В: Конрад
Г) А. Е. Ферсман
Д) К. Э. Буллен
12 Ішкі ядроның қума толқындарының таралу жылдамдығы --------------кмс
А) 8,0-9,7
Б) 7,9-10,3
В) 11,3-11,4
Г)анықталмаған
Д) 4,7-5,7
13 Ортаңғы мантия мен төменгі мантия арасындағы ----------- шекара
А) Мохо
Б)Вихерт-Гутенберг
В) И.Леман
Г) Гольцен
Д) мұндай шекара жоқ.
14 Аралық зонаның тығыздық интервалы
А) 11,5-12,0
Б) 9,4-11,7
В) 3,3-3,9
Г) 8-9
Д) 4,7-7,3
15 сыртқы ядроның тереңдік интервалы---------км
А)2900-4890
Б)2900-4900
В) 2900-4800
Г) 2900-3900
Д) 2900-4990
16 Жер қыртысының континенттік тегі ---------қабаттан тұрады
А)3
Б) 4
В) 5
Г) 7
Д) 2
17 Гутенберг шекарасының анықталу уақыты-------- жыл
А) 1916
Б)1909
В) 1925
Г) 1926
Д) 1927
18 Ядроның бөлінуі
А) 4
Б) 7
В)3
Г) 5
Д) бөлінбейді
19 Континенттерд базальт қабатының қалындығы -------км
А)10-20
Б) 5-40
В) 10-25
Г) 5-25
Д) 20-40
20 Ортаңғы мантияның тереңдік интервалы -----------км
А) 40-400
Б) 400-860
В) 400-760
Г) 760-960
Д) 400-960
21. Континенттерде шөгінді қабаттың қалындығы ------------км
А)5-10
Б)20-30
В) 5-20
Г) 10-20
Д) 15-25
22 Ортаңғы мантияның температурасы С
А) 3000
Б) 2000
В) 3500
Г) 2500
Д)1500
23 Аралық зонаның көлденең толқындарының таралу жылдамдығы
А) 6,4-7,4
Б) 4,3-5,2
В) 5,2-6,4
Г) 7,4-8,9
Д) анықталмаған.
24 Ішкі ядроның температурасы С.
А) 3000
Б) 3500
В) 1000
Г) 1500
Д) 2000
25 Сыртқы ядроның қума толқындарының таралу жылдамдығы
А) 6,5-7,2
Б) 0- ге тең
В) 8-10,9
Г) 10,9-12,3
Д) 13,1-14,4
26 Жоғарғы мантия мен ортаңғы мантия арасындағы ----------- шекара
А) Мохо
Б) И: Леман
В) Голцен
Г) Гутенберг
Д) мұндай шекара жоқ
27.Жер қыртысының қума толқындарының таралу жылдамдығы
А) анықталмаған
Б) 8,0-9,0
В) 6,7-7,2
Г) 8,4-9,3
Д) 6,5-7,2
28 Жер қыртысының көлденең толқындакрының таралу жылдамдығы---------- кмс
А) 2,7-3,3
Б)3,6-4,7
В) 4,9-5,2
Г) 5,2-6,2
Д) әр түрлі
29 Континенттерде гранит қабатының қалындығы
А) 10-30
Б) 5-10
В) 10-15
Г) 20-30
Д) 25-35
30 Ішкі ядроның тығыздық интервалы
А) 4,7-5,7
Б) 11,4-13,6
В) 3,3-3,6
Г) 12,0-14,5
Д) 9,4-11,5
6. Сабақтың мазмұны:
-студент өз бетімен атқаратын жұмысы : семинар жұмыстары, тәжірибелік
дағдыларды шешу .
-Оқытушымен бірге атқаратын жұмысы :СӨЖ нәтижелерін талқылау, студенттердің
сұрақтарына жауап беру.
-бастапқы және қорытынды деңгейін бағалау: тест-сұрақтары, ахуалдық есептер
шешу, тәжірибелік дағдылар.
7.Ұсынылған әдебиеттер
Негізгі әдебиеттер:
1.Машанов А.Ж. Кристаллография, минерология, петрография. Алматы,
1969,1980.
2.Марков К.К. Палеогеография. Изд М., 1960
3.Немков Г.И Историческая геология сэлементами палеоонтологий. М., 1980
4.Панюков П.Н, Перфильева З.Г. Основы геологии.М., 1968
5.Сейітов Н.С. Формациялдық талдаудың негіздері. Алматы, 1995.
6.Сейітов Н.С. Жұмыр жердің тынысы. Алматы.1991.
7.Сейітов Н.С., Абдуллин А.А. Геология терминдерінің сөздігі.
8.Тұяқбаев Н., Арыстанов К., Әбішев Б. Жалпы геология курсы. Алматы 1993 ж.
9.Хайн В.Е Обшая геотектоника. М. 1973
10.Якушева А.Ф. Динамическая геология.М.,
Қосымша әдебиеттер:
1.Новиков И Д Эволюция Вселенной Москва 1979
2.Одум Ю Основы экологий Москва 1975
3.Опарин А И Возникновние и начальное развитие жизни на Земле Москва 1963
4.Природа и древний человек Москва 1981
5.Рябчников А М Основные черты развития геосферы и планетарная
дифференсация ее ландшафтов Москва 1988
6.Сочава В Б В ведение в учение о геосистемах.Новосибирск 1978
7.Тарасов В И Гидросфера Владивосток 1990
8.Хайн В Е Региональная геотектоника Океаны Москва1985
Қ.А.ЯСАУИ АТЫНДАҒЫ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҚАЗАҚ-ТҮРІК
УНИВЕРСИТЕТІ
ЖАРАТЫЛЫСТАНУ ЖӘНЕ МЕДИЦИНА ИНСТИТУТЫ
АҚПАРАТТЫҚ ТЕХНОЛОГИЯЛАР ЖӘНЕ ЖАРАТЫЛСТАНУ ФАКУЛЬТЕТІ
ГЕОГРАФИЯ КАФЕДРАСЫ
ГЕОЛОГИЯ, ПАЛЕОГЕОГРАФИЯ НЕГІЗДЕРІМЕН пәні бойынша
Студенттерге арналған
ӘДІСТЕМЕЛІК НҰСҚАУ № 3
Тақырып: :Жер эволюциясы. Жер эволюциясының дәуірлерге бөлінуі.
География -050116 мамандығының 1-курс студентеріне арналған
Құрастырған :г.ғ.к. доцент қ.а. С.К.Курбаниязов
Түркістан
2006
1.Тақырып.Жер эволюциясы .
2.Оқу сағат саны-2.
3.Тақырып өзектілігі.
Жердің және жер қыртысыныц жасын және оның даму тарихында болып өткен
ірі оқиғалардың болған уақытын анықтай білу мәселелері ғалымдардың
назарынан ешуақытта да тыс қалған емес. Өйткені бүл проб-лемаларды шешудің
теориялық және практикалық маңзы өте зор.
Қазіргі кезде Жердің даму тарихы геологиялық және оған дейінгі
планетарлық (немсе ғарыштық) кезеңдер болып екіге ажыратылады.
Геологиялық кезеңге дейінгі (планетарлық) уақыт Жердің алғашқы планета
болып қалыптасуынан бастап жер қыртыстарының құралуына дейінгі уақыт
аралығын қамтиды. Оның тарихын геслогиялық әдістер арқы- лы зерттепбілу
мүмкін емес. Жердің (ғарыштық дене ретінде) пайда болуы туралы ғылыми
түсінік Күн жүйесіне кіретін басқа планеталардың жаратылысы женіндегі жалпы
көзқарастар негізінде қалыптасады. Бүл кезеңнің негізгі мазмұны ең алғашқы
протопланеталық заттарының белгілі геосфераларға жіктеліп литосфера,
атмосфера және гидросфера қабаттарының қүралуымен сипатталады
4.Сабақтың мақсаты.Жер бетінде органикалық дүньенің жаратылысымен
қалыптасуын көрсетумен қатар палеонтологиялық ғылыми әдістер негізінде
палеофауна мен палеофлораның негізінде қалыптасқан шөгінді жыныстардың
салыстырмалы жасын анықтау.Сонымен қатар Жер қабаттары болған атмосфера,
биосфера және гидросфераның пайда болуын көрсету.
Студент білуі тиіс.
Жер эволюциясының дәірлерге бөлінуі
Тау жыныстарының жасын анықтау әдістері
Геохронологиялық шкала
Студент анықтай алу тиіс.
1.Фанерозой же криптозой эондары.
2.Кайназой эрасына сипаттама.
3.Стратеграфиялық шкала
5.Сабаққа дайындық үшін сұрақтар
1.Базисті сұрақтар.
1Криптозой(архей және протерозой)
2.Фанерозой(кайнозой, мезозой және палеозой)
3.Архей мен протерозой қабаттарының айырмашылығын көрсетіңіз.
4.Мезозой мен кайнозой қабаттарының айырмашылықтарын көрсетіңіз.
5.Кембрийге дейінгі кезең.
2.Тақырып боиынша срақтар.
1.Триас кезеңі.
2Пермь кезеңі.
3.Тас көмір кезеңі.
4.Девон кезеңінің ярустары.
5.Ордовик дәуірі.
6.Юра кезеңінің страдиграфиялық жіктелуі.
7.Бор кезеңінің бөлімдері.
8.Палеоген кезеңі.
9.Неоген кезеңі.
10.Антропоген кезеңі.
11.Стратиграфиялық әдіс.
12Петрографиялық әдіс.
13. Стратиграфиялық атаулар.
14.Геохронологиялық атаулар.
15.Абсолюттік геохронология.
16.Бор дәуірін кім же қашан.
17.Төрттік дәуірін кім же қашан.
18.Неоген дәуірін кім же қашан.
19.Юра дәуірін кім же қашан.
20.Триас дәуірін кім же қашан.
21.Силур дәуірін кім же қашан.
22.Ордовик дәуірін кім же қашан.
23.Пермь дәуірін кім же қашан.
24.Девон дәуірін кім же қашан.
25.Палеоген дәуірін кім же қашан.
3-вариант
Тест сұрақтар
1.Жердің даму тарихының бөлінуі.
а) 3
б) 4
в) 2
г) 5
д) 7
2. Тау жыныстарын құрайтын қабаттардың өзара орналасу тәртібін
зерттеуге негізделген әдіс.
а) Минералогиялық
б) Петрографиялық
в) Палентологиялық
г) Стратиграфиялық
д) Мұндай әдіс жоқ
3. Геохронологиялық атаулар --------- жылғы конференциясында
бекітілді.
А) 1881
Б) 1889
В) 1989
Г) 1891
Д) 1899
4. Тау жыныстарының абсалюттік жасын анықтауда радиологиялық
әдісті қолданған ғалым.
А) В.Вернадский
Б) П. Кюри
В) Г. Хлопин
Г) А. Ферсман
Д) Ф. Кларк
5. Радиологиялық әдістердің ең басты түрлері.
А) 8
Б) 5
В) 14
Г) 7
Д) 4
6. Геохронологиялық шкалада берілген заман саны.
А) 5
Б) 7
В) 8
Г) 6
Д) 4
7. Девон дәуірінің ашылу уақыты.
А) 1739
Б) 1839
В) 1842
Г) 1939
Д) 1862
8. Юра дәуірін ашқан -----------
А) Мучисон
Б) Алберти
В) Боклер
Г) Гернес
Д) Лапворс
9. Каледон қатпарлануының аяғымен Герцин қатпарлануының басы
болған дәуір.
А) Силур
Б) Юра
В) Триас
Г) Девон
Д) Неоген
10. Ордовик кезеңінде теңіздерді мекендеген жануарлар.
А) Грантолиттер, Трилобиттер
Б) Наутилиттер, Мезозаврлар
В) Граптулиттер, Преозаврлар
Г) Амуниттер, Бельмониттер
Д) Табуляттар, Граптулиттер
11. Палеоген дәуірінің кезеңдері.
А) 4
Б) 3
В) 2
Г) 5
Д) 6
12. Пермь дәуірінің ашылу уақыты.
А) 1841
Б) 1823
В) 1927
Г) 1932
Д) 1864
13. Триас дәуірінің ашылу уақыты.
А) 1829
Б) 1841
В) 1834
Г) 1823
Д) 1932
14. Юра дәуірінің ашылу уақыты.
А) 1832
Б) 1864
В) 1927
Г) 1888
Д) 1929
15. Бор дәуірінің ашылу уақыты.
А) 1885
Б) 1726
В) 1727
Г) 1883
Д) 1884
16. Кембрий дәуірінің ашылу уақыты.
А) 1825
Б) 1835
В) 1845
Г) 1855
Д) 1837
17. Ордовик дәуірінің ашылуы.
А) 1729
Б) 1871
В) 1879
Г) 1888
Д) 1886
18. Силур дәуірінің ашылу уақыты.
А) 1835
Б) 1827
В) 1837
Г) 1834
Д) 1833
19. Палеоген дәуірінің ашылу уақыты.
А) 1884
Б) 1836
В) 1888
Г) 1877
Д) 1834
20. Неоген дәуірін ашқан ---------
А) Ж. Дена
Б) А.Боклер
В) Л. Лайоль
Г) М.Гернес
Д) Ф. Альберти
21. Юра дәуірінің ұзақтығы------------ млн. Жыл
А) 40-50
Б) 75
В) 41
Г) 55-60
Д) 80
22. Питекантроп және неандерталь адамының пайда болған кезеңі.
А) Неоген
Б) Антропоген
В) Девон
Г) Юра
Д) Палеоген
23. Триас дәуіріндегі жер бетіндегі тіршіліктер---------- класы.
А) Амониттер
Б) Мезозоврлар
В) Грантулиттер
Г) Трилобиттер
Д) Табуляттар
24. Триас дәуірін ашқан ---------
А) Ж. Дена
Б) А.Боклер
В) Л. Лайоль
Г) М.Гернес
Д) Алберти
25.Ордовик дәуірін ашқан -----------
А) Гернис
Б) Дена
В) Боклер
Г) Алберти
Д) Лапворс
26. Палеоген дәуірінің ұзақтығы----------- млн.жыл
А) 44
Б) 48
В) 40
Г) 41
Д) 49
27. Антропоген дәуірін ашқан ---------
А) Алберти
Б) Дена
В) Мурчизон
Г) Боклер
Д) Лайол
28. Пермь дәуірінің ашылу уақыты
А) 1841
Б) 1851
В) 1861
Г) 1868
Д) 1869
29. Протереозойдың дәуірлері
А) 4
Б) 7
В) 8
Г) 2
Д) 3
30.Силур дәуірінің ұзақтығы --------- млн. Жыл
А)40
Б)50
В)70-80
Г)20
Е)30
6. Сабақтың мазмұны:
-студент өз бетімен атқаратын жұмысы : семинар жұмыстары, тәжірибелік
дағдыларды шешу .
-Оқытушымен бірге атқаратын жұмысы :СӨЖ нәтижелерін талқылау, студенттердің
сұрақтарына жауап беру.
-бастапқы және қорытынды деңгейін бағалау: тест-сұрақтары, ахуалдық есептер
шешу, тәжірибелік дағдылар.
8.Ұсынылған әдебиеттер
Негізгі әдебиеттер:
1. Брэдшоу М., Современная геология. Л. 1977
2.Горшков Г.П. Якушев А.Ф. Общая геология. М., 1973
3Добровольский В.В. Минерология с элементами петрографий М., т1971
4.Ершов В.В., Новиков А.А., Попов Г.Б. Основы геологий. М., 1986
5.Жарков В.Н. Внутреннее строение Земли и Планеты. М., 1986
6.Иванова М.Ф. Общая геология с основами исторической геологий. М., 1986
7.Машанов А.Ж. Кристаллография, минерология, петрография. Алматы,
1969,1980.
8.Марков К.К. Палеогеография. Изд М., 1960
9.Немков Г.И Историческая геология сэлементами палеоонтологий. М., 1980
10.Панюков П.Н, Перфильева З.Г. Основы геологии.М., 1968
11.Сейітов Н.С. Формациялдық талдаудың негіздері. Алматы, 1995.
12.Сейітов Н.С. Жұмыр жердің тынысы. Алматы.1991.
13.Сейітов Н.С., Абдуллин А.А. Геология терминдерінің сөздігі.
14.Тұяқбаев Н., Арыстанов К., Әбішев Б. Жалпы геология курсы. Алматы 1993
ж.
15.Хайн В.Е Обшая геотектоника. М. 1973
16.Якушева А.Ф. Динамическая геология.М.,
Қосымша әдебиеттер:
1.Леонтьев О К Физическая география мирового океана Москва1986
2.Львович М И Вода и жизнь Москва 1986
3.Малиновский Е Е Рифтогенез в истории Земли Москва 1983
4.Марков К К Палеогеография(историческое землеведение)Москва 1960
5.Новиков И Д Эволюция Вселенной Москва 1979
6.Одум Ю Основы экологий Москва 1975
7.Опарин А И Возникновние и начальное развитие жизни на Земле Москва 1963
8.Природа и древний человек Москва 1981
9.Рябчников А М Основные черты развития геосферы и планетарная
дифференсация ее ландшафтов Москва 1988
10.Сочава В Б В ведение в учение о геосистемах.Новосибирск 1978
Қ.А.ЯСАУИ АТЫНДАҒЫ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҚАЗАҚ-ТҮРІК
УНИВЕРСИТЕТІ
ЖАРАТЫЛЫСТАНУ ЖӘНЕ МЕДИЦИНА ИНСТИТУТЫ
АҚПАРАТТЫҚ ТЕХНОЛОГИЯЛАР ЖӘНЕ ЖАРАТЫЛСТАНУ ФАКУЛЬТЕТІ
ГЕОГРАФИЯ КАФЕДРАСЫ
ГЕОЛОГИЯ, ПАЛЕОГЕОГРАФИЯ НЕГІЗДЕРІМЕН пәні бойынша
Студенттерге арналған
ӘДІСТЕМЕЛІК НҰСҚАУ № 4
Тақырып: Эндогендік процестер. Жанартаулардың жаратылысы. Жер
сілкіністері.
География -050116 мамандығының 1-курс студентеріне арналған
Құрастырған :г.ғ.к. доцент қ.а. С.К.Курбаниязов
Түркістан 2006ж
1.Тақырып. Эндогендік процестер. Жанартаулардың жаратылысы. Жер
сілкіністері.
2.Оқу сағат саны-3.
3.Тақырып өзектілігі.
.Магматизм — жер қыртысының қүралуында атқаратын ролі зор, ең маңызды
эндогендік геологиялық про-цестердің бірі болып саналады. Жср қыртысын
қүрайтын тау жыныстарының 95%-і магмалық процестердің нәтижесінде пайда
болады.
Бұл процесс магманың жер қыртысында (немесе одан да терең қабаттарда)
пайда болып, кейінірек жоғары қабаттарға немесе жер бетіке көтеріліп
(біртіндеп суына келе), кристалдық денелер түрінде кагмалық тау
жыныстарының түзілуімен аяқталады.
Сонымен магма (грек тілінде магма — кою май, қамыр деген сөз) дегеніміз
еріген газдармен қаныққан, негізгі құрамы силикаттық балқыған қою заттар.
Магманьщ құрамында жер қыртысын құрайтын химиялық элементтердің (оттегі,
кремний, алюминий, темір, кальций, магний, калий, натрий) барлығы да
кездеседі. Әсіресе, ұшпалы (жеңіл) компоненттердиң (су буы, күкіртті қосын-
дылар, көмірқышқыл газы, хлорлы және фторлы сутегк
хлорллы аммоний, сутегі, азот және т. б.) көптігімен сипатталады. Олар
жердің ішкі терең қойнауында байқа-лагын өте жоғары кьзсым күштеріне
байланысты ерііен күйде кездеседі. Бұл жағдай магманың қоюлығын азай-тып,
оның қозғалу немесе жылжу жылдамдығының (хи-миялық активтігі) есуіне әсерін
тигізеді. Эксперименттік зерттеулер бойынша, магманың қүрамьшдағы үшпалы
компоненттердің мөлшері 12%-ке дейін жетеді
Эффузивтік (латын тілінде эффузио — тасып төгілу деген мағынада)
магматизм немесе вулканкзм (латын тілінде вулканус — от қүдайы деген
мағынада) магманың жер бетіне тасып төгілуімен байланысты процестерді түгел
қамтиды.
Магманың алғашқы қүрамындағы ұшпалы компоненттер жердің терең
қабаттарында (өте жоғары қысым күштеріне байланысты) ерітінді түрінде
кездеседі. Олар магманың жоғары қабаттарға көтерілу барысында (тек-
тоникалық жарықтарды бойлап) біртіндеп газға айналып ауа қабатына ұшып
кетеді. Сондықтан да жер бетіне тасып төгілген магманың құрамындғы (алғашқы
магмамен салыстырғанда) ұшпалы компоненттер өте аз мөлшерде ғана кездеседі.
Мұндай магма лава (грек тілінде лава — су басу деген мағынада) деп, ал
вулкан атқылау процессі эруптивтік (латын тілінде эруптус— лақтырып
тастау деген мағынада) әрекетте деп ата-лады.
1.Лавалар жер бетіне орталық ірі жарықтар немесе тектоникалық
жарықшақтар арқылы ақтарылады Бұл процестердің нәтижесінде жанар-таулар
пайда болады туффиттер түзіледі. Вулкандық қумдар мен күлдер өте құнарлы
топырақ қабағын қүрайды.
2. Вулкандық қумдар жай көзбен керінетін ірілі-ұсақты қиыршықтар д(
0.5—2 мм) түрінде кездеседі.
Лапиллилер (италья тілінде лапилли — үсақ тастар деген мағынада)
вулкан атқылауы кезінде ауа қабатында қатайып пайда болған лаваның ірілі-
ұсақты бөлшектері құралады
Жер сілкіну деп - жер қабаттары арасында жарылыстар және жоғарғы мантия
жылжу себептерінен болатын жер асты қозғалыстары мен жер беті тербелістерін
айтамыз. Жалпы жер шарында жылына 100000-нан астам байқалатын жер
сілкіністері болады. Алматы облысында әр жылы 400 шағын жер сілкінісі
болады. Жер қыртысы үлкен литосфералық континентальдық, мұхиттық
плиталардан құралған. Литосфералық плиталар әр-түлі бағытта 1-6 см
жылдамдық қозғалыста болады. Бұл жылжулар үлкен плиталардың жарылуына
бөлектенуіне алып келеді. Осының салдарынан жер сілкінулер туындайды.
Жалпы 4 түрлі жер сілкіністері ұшырасады:
1. Тектоникалық жер сілкіну. Плиталардың жылжуымен болатын сілкініс.
2. Вулкандық жер сілікініс. Вулкандық жыныстардың мол шамалардың вулкан
көмейіне көтерілгенде болатын қозғалыстар. Бұл вулкан айналасында
болатын сілкіністер.
3. Құлаумен байланысты болған жер сілкіністер. Тауларда немесе жер асты
бостандықтарында қуыстарында болатын жер сілкіністер.
Тектогендік жер сілкінулер – су қоймаларын құру, мұнай-газ және жер асты
суларын сорып алғанда немесекүшті жасалма тау жыныстарын істегенде болатын
сілкінулер жалпы адам қызметімен байланысты болатын жер сілкіністерге
жатады.
4.Сабақтың мақсаты.Эндогендік процесстердің пайда болуын, түрлерін,
өнімдерін үйрету.Эндогендік процесстердің негізін қалайтын магматизмнің
эффузивтік және интрузивтік түрлерінің айырмашылығымен олардың қалыптасу
ерекшелігін көрсетіп беру.Сонымен бірге қабаттаса жүретін вулканизммен жер
сілкіністерінің географиялық таралуын, түрлерін және зардаптарын
білімгерлерге түсіндіру.
Студент білуі тиіс.
Магматизм туралы түсінік
Магматизмнің интрузив жыныстары
Магматизмнің эффузиф жыныстары
Жанартау туралы түсінік
Жанартау өнімдері
Сөнген және актив жанртаулар
Жер сілкіністерінің негізгі себептері және түрлері.
Жер сілкіністерінің тарихы.
Жер сілкінудің географиялық таралуы.
Студент анықтай алу тиіс.
1.Магманың дифференциялық жіктелуі.
2.Магмалық тау жыныстар
3.Гибридизация туралы түсінік.
1.Жанартаулардың құрлымы.
2Жанартаулардың түрлері
3 Жанар таулардың таралуы.
1.Жер сілкінісінің Р, S толқындары
2.Жер сілкінуді алдын-ала болжау.
3.Жер сілкінудің түрлері .
5.Сабаққа дайындық үшін сұрақтар.
1.Базисті сұрақтар.
1. Магматизм туралы жалпы түсінік.
2.Эффузивтік магматизм.
3.Жер сілкіну себептері және оның түрлері.
4.Тектоникалық жер сілкіністері
5Магматизм нәтижесінде пайдаболған интрузивтік тау жыныстары эффузифтік
тау жыныстары
6Жанартаулардың пайда болу себебтері туралы болжамдар.
2.Тақырып боиынша срақтар.
1.Интрузивті магматизм.
2.Магмалық ошақтар және олардың пайда болу жолдары.
3.Радиоактивті элементтердің ыдырауы.
4.Гравитациялық жіктелу.
5.Магманың түрлері.
6.Магманың дифференциялдық жіктелуі.
7.Ликвациялық процестің фракциялары.
8.Кристаллизациялық дифференциация кездесетін орындар.
9.Лакколиттер мен лопполиттердің айырмашылығы.
10.Факколиттер.
11.Негізді сұйық магма(силдер).
12.Батолиттер негізгі құрамы.
13.Гранитизациялық процестер.
14.Бұрыс пішінді интрузиялық денелер (штоктар)
15.Дайкалар мен нектер.
16.Ерімеген күйдегі қалдық жыныстар.
17.Гибридизация нәтижесінде түзілетін жыныстар.
18.Магмалық жыныстардың химиялық құрамы.
19.Магмалық жыныстардың орналасу түрлері.
20.Магматизмнің пирокластикалық жыныстары.
21.Магма құрамындағы компоненттердің мөлшері.
22.Базальттық магма ошақтары.
23.Алғашқы магманың түрлеріне сипаттама.
24.Периодтық магма.
25.Астенометтер.
26.Интрузивтік жыныстардың құрылымы және химиялық құрамы.
27.Эффузивтік жыныстардың кристалдану дәрежесіне қарай ажыратылуы.
28.Граниттік жыныстар.
1.Вулкандық жер сілкіністері.
2.Құлаумен байланысты болған жер сілкіністері.
3.Тектогендік жер сілкінулер.
4.Жер сілкінісінің характері.
5.Жер сілкінісінің қуаты.
6.Жер сілкінісінің жер шарында тарқалу географиясы.
7.Эпицентр анықтамасы.
8.Гипоцентр анықтамасы.
9.Тынық мұхиттық белдеу.
10.Альпілік белдеу.
11.Материк іші белдеуі.
12.S және Р толқындарының таралуы.
13.ҚР сейсмикалық қауіпті ошақтар.
14.Жер сілкінісі мәліметтері.
15.Жер сілкінісінің тарихы.
16.Жақын жуықтағы жер сілкіністер.
17.Жер сілкінісін жануарлардың мінез-құлқына байланысты болжау.
18.Жер сілкінісіне дейінгі және жер сілкінісінен кейінгі іс-әректтер.
19.Ашхабадта болған жер сілкінісінің зардаптары.
20.Жер сілкіну энергиясы.
21.ТМД территориясында қолданылатын макросейсмикалық кесте.
22.Арменияда болған жер сілкінісіне сипаттама.
23.Жер сілкінісі мәліметтері.
24.Жер асты ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz