Қазақ бастауыш мектебінде оқушыны еңбекке баулу пәнін оқыту барысында баланың еңбек дағдыларын арттыру
Кіріспе.
І.бөлім.
1.1. Бастауыш сынып оқушыларының шағармашылығын дамытудың теориялық мәселелері.
1.2. Бастауыш мектеп кезеңінде еңбекке баулу пәнін оқыту сабақтарында тұлғаны шығармашылық дамытудың педагогикалық негіздері.
ІІ.бөлім.
2.1. Бастауыш сынып оқушыларын еңбек сабағында шығармашылыққа баулу.
2.2. Еңбекке баулу сабағында 2 сынып оқушыларының шығармашылық белсенділігін арттыру.
Қорытынды.
Пайдаланылған әдебиеттер.
Қосымша материалдар мен көрнекіліктер тізімі.
І.бөлім.
1.1. Бастауыш сынып оқушыларының шағармашылығын дамытудың теориялық мәселелері.
1.2. Бастауыш мектеп кезеңінде еңбекке баулу пәнін оқыту сабақтарында тұлғаны шығармашылық дамытудың педагогикалық негіздері.
ІІ.бөлім.
2.1. Бастауыш сынып оқушыларын еңбек сабағында шығармашылыққа баулу.
2.2. Еңбекке баулу сабағында 2 сынып оқушыларының шығармашылық белсенділігін арттыру.
Қорытынды.
Пайдаланылған әдебиеттер.
Қосымша материалдар мен көрнекіліктер тізімі.
Егеменді еліміздің өсіп келе жатқан ұрпағын ойлы да, іскер, жігерлі де батыл, өзіне-өзі сенімді, интелектуалдық деңгейі биік, дүниетанымы дұрыс қалыптасқан азамат етіп тәрбиелеуде мектептің алатын орны айрықша. Мектеп – қазіргі қоғамның дамуымен, әлеуметтік практикамен тығыз байланысты. Мектеп өмірі балаға жаңа әлемнің есігін ашып беріп, рухани дүниесінің қалыптасуына негіз салады. Тірбиенің сан-саналы, күрделі мәселелеріне терең бойлауға бастайтын, күнделікті тұрмыста кездесетін дағдылар арқылы баланың жан-дүниесіне әсер ететін білім мен тәрбиенің алғашқы баспалдағы – бастауыш мектеп. Бастауыш саты – білім, дағды, іскерліктің қалыптасуының бастамасы болып табылады. Келешекте жалпы білім алумен кез-келген арнаулы мамандықтарға талпынудың іргетасы осы бастауышта қаланбақ. Сондықтан оның сипаты мен мазмұны, оқытудың әдістері мен формулалары қазіргі жағдайда жан-жақты талданып отыр. Өйткені баланың жеке бас қасиеттері, оның адамгершілігінің, белсенділігінің қалыптасуы мектепке дейінгі тәрбие мен бастауыш сыныптарда жүзеге аспақ. Оқушының рухани күш-қуаты мен ерік-жігерінің, шығармашылық қабілетінің, жалпы мүмкіндіктерінің ашылар кезі. Бастауыш мектептің негізгі міндеті – жеке тұлғаны дамытып, оның алғашқы қалыптасуын қалыптастыру, оқуға деген қызығушылығын оятып, ынтасын арттыру болып табылады.
1. Қазақстан Республикасының Білім туралы Заңы. Баптары бойынша түсіндірмелерімен және оны жүзеге асыру жөніндегі негізгі құжаттар. Астана: 2000ж.
2. Ш.Беркімбаева. «Ұлттық мектептің ұлы мұратын ұмытпайық». Қазақ тілінде оқытатын мұғалімдерге арнау сөз. «Егемен Қазақстан» газеті, №288, 11 желтоқсан 2002ж. -1-4б.
3. «Қазақстан-2030» Ел Президентінің Қазақстан халқына жолдауы.
«Егемен Қазақстан» газеті, 11 қазан, 1997ж.
4. Ы.Алтынсарин атындағы Қазақтың Білім Академиясы. «Қазақстан Республикасы Бастауыш Білімінің Мемлекеттік Стандарты» . Алматы:1998.
5. Ж.Б.Қоянбаев, Р.М.Қоянбаев. Педагогика. Алматы: 2002. -133б.
6. Н.В.Савин. Педагогика. Алматы: Мектеп, 1983. -245б.
7. Т.А.Ильина. Педагогика. Алматы: 1977. -122б.
8. Т.Сабыров, педагогика ғылымының кандидаты. Балаларға ақыл-ой тәрбиесін берудің кейбір мәселелері. Алматы: 1997. -5-12б.
9. Бабаев Сәбит. Педагогика. Түркістан: 1999ж.
10. М.Жұмабаев. Педагогика. Алматы: Мектеп, 1989.
11. Н.И.Болдырев. Мектептегі тәрбие жұмысының методикасы. Алматы: Мектеп, 1987. -60б.
12. Құрастырған И.Н.Баженова. Педагогикалық ізденіс. Алматы: Рауан, 1990. -102б.
13. В.Л.Сухомлинский. Балаға жүрек жылуы.
Алматы: Мектеп, 1976. -116-117б.
14. С.Қалиев, Ш.Майғаранова, Г.Нысанбаева, А.Бейсенбаева. Оқушылардың тұлғалық қасиеттерін дамытудың педагогикалық негіздері. Алматы: Білім, 2001.
15. Б.Тұрғынбаева. Шығармашылық қабілеттер және дамыта оқыту. Алматы: 1999ж.
16. Б.Тұрғынбаева. Дамыта оқыту технологиялары. Алматы: 2000. -52-54б.
17. Ж.Т.Дәулетбекова. Оқушылардың оқу мотивтері-сапалы білім негізі. Алматы: 2001.
18. Т.Оралбекова, М.И.Велижанина.
Еңбекке баулу хрестоматиясы. 2-сынып.Алматы: Атамұра, 1998. -3б.
19. Т.Оралбекова, К.Дүйсебаева.Еңбекке баулу. Жалпы білім беретін мектептің 2-сыныбына арналған оқулық.Алматы: Атамұра, 1998.
20. Еңбекке баулу. Оқыту әдістемесі.
Жалпы білім беретін мектептің 2-сынып мұғалімдеріне арналған. Алматы: Атамұра, 1998.
21. Еңбекке баулу. Дидактикалық материалдар. Жалпы білім беретін мектептің 2-сынып мұғалімдеріне арналған. Алматы: Атамұра, 1998.
22. Под редакцией доктора педагогических наук Д.А.Тхоржевского. Методика трудового обучения с практикумом. Москва: Просвещение, 1987. -37стр.
23. Васильченко Е.В, Лабзина А.Я.
Методическое пособие по обслуживающему труду. . Москва: Просвещение. 1983.
24. Б.Байжұманова.Бастауыш мектеп кезеңінде шығармашылық қабілеттің дамуын зерттеудің теориялық негізі.Қазақстан Республикасы Білім және Ғылым Министрлігінің ғылыми журналы. «Ізденіс-Поиск», № 6, 2001. -196-199б.
25. М.Қаламқалиев.Баланың шығармашылық қабілетін дамыту жолдары.»
«Ізденіс-Поиск», № 6, 2000. -103-106б.
26. Әбіжан Құтпанбаев.
Халықтық педагогика және еңбек тәрбиесі.
Ғылыми-психологиялық және педагогикалық басылым. «Ұлағат» журналы, № 4, -31-33б.
27. М.Мұхамедин.
Оқушылардың шығармашылыққа деген қызығушылығын қалыптастыру негіздері.
«Ізденіс-Поиск», № 6, 2001. -121-122б.
28. Камалов Юсубалы, Ортаев Бақтияр.
Қазіргі еңбек сабағы. «Қазақстан мектебі» журналы. № 1-2, 1999. -63-65б.
29. Оспанова Бақыт, педагогика ғылымының кандидаты. Шығармашылық белсенділік.
«Қазақстан мектебі» журналы. № 4, 1999. -31-33б.
30. А.Текесбаева. Білім негізі – бастауыш мектеп. «Бастауыш мектеп» журналы, № 10, 2001. -56б.
31. Г.Пазылова. Оқушылардың өзіндік жұмысын ұйымдастыру. «Бастауыш мектеп» журналы, № 8-9, 17-20б.
32. Ж.Рүстесова. Оқушылардың шығармашылық қабілеттерін дамыту.
«Бастауыш мектеп» журналы, № 1, 2003. -33б.
34. Ә.Құтпанбаев. «Технология» пәні стандартының қажеттілігі.
«Бастауыш мектеп» журналы, № 9, 2002. -6-9б.
35. Т.Мұсабеков, А.Тұрсынбаева.
Оқушыларды зерттеушілік қызметке баулу.
«Бастауыш мектеп» журналы, № 2, 2003. -7б.
36. М.Шаштығарин, М.Қорғанбеков.
Мектеп білім беру жүйесіндегі техникалық шығармашылық.
«Бастауыш мектеп» журналы, № 11, 2002. -13б.
37. Г.Пазылова.
Өзіндік жұмыс – дербестік таным әрекетінің ұйымдастыру формасы.
Білім –Образование журналы. № 3, 2001. -18-19б.
38. З.Нүсіпова. Еңбек сабағында.
«Бастауыш мектеп» журналы, № 8-9,1999. -33-34б.
39. З.Құсайынова.
Оқушылардың шығармашылық қабілетін дамыту.
«Бастауыш мектеп» журналы, № 4, 200. -23б.
40. Г.Ділдәбекова. Оқушылардың шығармашылық қабілетін дамыту.
«Бастауыш мектеп» журналы, № 10, 2002. -25б.
41. Ж.Сардарова.
Оқушының шығармашылық бағытта дамуы.
«Бастауыш мектеп» журналы, № 1, 2003. -8б.
42. Выготский Л.С.
Воображение и творчество в детском возрасте.
Москва: Просвещение, 1987.
43. Ә.Құтпанбаев.
«Еңбеке баулу» сабағын оқытудың әдістемелік ерекшелігі.
«Бастауыш мектеп» журналы, № 9, 2001. -33б.
44. А.Қалелова.
Құрастырмалы жапсыру.
«Бастауыш мектеп» журналы, № 4, 1999. -30б.
45. А.Әбілмәжінов.
Сымтемірден шынжыр жасау.
«Бастауыш мектеп» журналы, № 5, 2000. -28б.
46. Ұ.Жазықбаева.
Жаңа буын оқулықтарымен оқытудың технологиясы.
«Бастауыш мектеп» журналы, № 5, 2000. -8-9б.
47. Р.Сәкенова. П.Найманбаева.
Оқушылардың шығармашылық қабілетін дамыту.
«Бастауыш мектеп» журналы, № 2, 2003. -45б.
48. А.Меңжанова.
Еңбек тәрбиесі.
«Бастауыш мектеп» журналы, № 4, 2000. -24б.
49. Ә.Төлеубаева. Еңбек арқылы жеке бастың дамуы.
«Бастауыш мектеп» журналы, № 3, 2001. -20б.
50. С.Төленбаев, М.Өмірбекова.
Қазақтың ою-өрнектері.
Алматы: Қазақстан-Қағанат ЛТД, 1993. -3б.
2. Ш.Беркімбаева. «Ұлттық мектептің ұлы мұратын ұмытпайық». Қазақ тілінде оқытатын мұғалімдерге арнау сөз. «Егемен Қазақстан» газеті, №288, 11 желтоқсан 2002ж. -1-4б.
3. «Қазақстан-2030» Ел Президентінің Қазақстан халқына жолдауы.
«Егемен Қазақстан» газеті, 11 қазан, 1997ж.
4. Ы.Алтынсарин атындағы Қазақтың Білім Академиясы. «Қазақстан Республикасы Бастауыш Білімінің Мемлекеттік Стандарты» . Алматы:1998.
5. Ж.Б.Қоянбаев, Р.М.Қоянбаев. Педагогика. Алматы: 2002. -133б.
6. Н.В.Савин. Педагогика. Алматы: Мектеп, 1983. -245б.
7. Т.А.Ильина. Педагогика. Алматы: 1977. -122б.
8. Т.Сабыров, педагогика ғылымының кандидаты. Балаларға ақыл-ой тәрбиесін берудің кейбір мәселелері. Алматы: 1997. -5-12б.
9. Бабаев Сәбит. Педагогика. Түркістан: 1999ж.
10. М.Жұмабаев. Педагогика. Алматы: Мектеп, 1989.
11. Н.И.Болдырев. Мектептегі тәрбие жұмысының методикасы. Алматы: Мектеп, 1987. -60б.
12. Құрастырған И.Н.Баженова. Педагогикалық ізденіс. Алматы: Рауан, 1990. -102б.
13. В.Л.Сухомлинский. Балаға жүрек жылуы.
Алматы: Мектеп, 1976. -116-117б.
14. С.Қалиев, Ш.Майғаранова, Г.Нысанбаева, А.Бейсенбаева. Оқушылардың тұлғалық қасиеттерін дамытудың педагогикалық негіздері. Алматы: Білім, 2001.
15. Б.Тұрғынбаева. Шығармашылық қабілеттер және дамыта оқыту. Алматы: 1999ж.
16. Б.Тұрғынбаева. Дамыта оқыту технологиялары. Алматы: 2000. -52-54б.
17. Ж.Т.Дәулетбекова. Оқушылардың оқу мотивтері-сапалы білім негізі. Алматы: 2001.
18. Т.Оралбекова, М.И.Велижанина.
Еңбекке баулу хрестоматиясы. 2-сынып.Алматы: Атамұра, 1998. -3б.
19. Т.Оралбекова, К.Дүйсебаева.Еңбекке баулу. Жалпы білім беретін мектептің 2-сыныбына арналған оқулық.Алматы: Атамұра, 1998.
20. Еңбекке баулу. Оқыту әдістемесі.
Жалпы білім беретін мектептің 2-сынып мұғалімдеріне арналған. Алматы: Атамұра, 1998.
21. Еңбекке баулу. Дидактикалық материалдар. Жалпы білім беретін мектептің 2-сынып мұғалімдеріне арналған. Алматы: Атамұра, 1998.
22. Под редакцией доктора педагогических наук Д.А.Тхоржевского. Методика трудового обучения с практикумом. Москва: Просвещение, 1987. -37стр.
23. Васильченко Е.В, Лабзина А.Я.
Методическое пособие по обслуживающему труду. . Москва: Просвещение. 1983.
24. Б.Байжұманова.Бастауыш мектеп кезеңінде шығармашылық қабілеттің дамуын зерттеудің теориялық негізі.Қазақстан Республикасы Білім және Ғылым Министрлігінің ғылыми журналы. «Ізденіс-Поиск», № 6, 2001. -196-199б.
25. М.Қаламқалиев.Баланың шығармашылық қабілетін дамыту жолдары.»
«Ізденіс-Поиск», № 6, 2000. -103-106б.
26. Әбіжан Құтпанбаев.
Халықтық педагогика және еңбек тәрбиесі.
Ғылыми-психологиялық және педагогикалық басылым. «Ұлағат» журналы, № 4, -31-33б.
27. М.Мұхамедин.
Оқушылардың шығармашылыққа деген қызығушылығын қалыптастыру негіздері.
«Ізденіс-Поиск», № 6, 2001. -121-122б.
28. Камалов Юсубалы, Ортаев Бақтияр.
Қазіргі еңбек сабағы. «Қазақстан мектебі» журналы. № 1-2, 1999. -63-65б.
29. Оспанова Бақыт, педагогика ғылымының кандидаты. Шығармашылық белсенділік.
«Қазақстан мектебі» журналы. № 4, 1999. -31-33б.
30. А.Текесбаева. Білім негізі – бастауыш мектеп. «Бастауыш мектеп» журналы, № 10, 2001. -56б.
31. Г.Пазылова. Оқушылардың өзіндік жұмысын ұйымдастыру. «Бастауыш мектеп» журналы, № 8-9, 17-20б.
32. Ж.Рүстесова. Оқушылардың шығармашылық қабілеттерін дамыту.
«Бастауыш мектеп» журналы, № 1, 2003. -33б.
34. Ә.Құтпанбаев. «Технология» пәні стандартының қажеттілігі.
«Бастауыш мектеп» журналы, № 9, 2002. -6-9б.
35. Т.Мұсабеков, А.Тұрсынбаева.
Оқушыларды зерттеушілік қызметке баулу.
«Бастауыш мектеп» журналы, № 2, 2003. -7б.
36. М.Шаштығарин, М.Қорғанбеков.
Мектеп білім беру жүйесіндегі техникалық шығармашылық.
«Бастауыш мектеп» журналы, № 11, 2002. -13б.
37. Г.Пазылова.
Өзіндік жұмыс – дербестік таным әрекетінің ұйымдастыру формасы.
Білім –Образование журналы. № 3, 2001. -18-19б.
38. З.Нүсіпова. Еңбек сабағында.
«Бастауыш мектеп» журналы, № 8-9,1999. -33-34б.
39. З.Құсайынова.
Оқушылардың шығармашылық қабілетін дамыту.
«Бастауыш мектеп» журналы, № 4, 200. -23б.
40. Г.Ділдәбекова. Оқушылардың шығармашылық қабілетін дамыту.
«Бастауыш мектеп» журналы, № 10, 2002. -25б.
41. Ж.Сардарова.
Оқушының шығармашылық бағытта дамуы.
«Бастауыш мектеп» журналы, № 1, 2003. -8б.
42. Выготский Л.С.
Воображение и творчество в детском возрасте.
Москва: Просвещение, 1987.
43. Ә.Құтпанбаев.
«Еңбеке баулу» сабағын оқытудың әдістемелік ерекшелігі.
«Бастауыш мектеп» журналы, № 9, 2001. -33б.
44. А.Қалелова.
Құрастырмалы жапсыру.
«Бастауыш мектеп» журналы, № 4, 1999. -30б.
45. А.Әбілмәжінов.
Сымтемірден шынжыр жасау.
«Бастауыш мектеп» журналы, № 5, 2000. -28б.
46. Ұ.Жазықбаева.
Жаңа буын оқулықтарымен оқытудың технологиясы.
«Бастауыш мектеп» журналы, № 5, 2000. -8-9б.
47. Р.Сәкенова. П.Найманбаева.
Оқушылардың шығармашылық қабілетін дамыту.
«Бастауыш мектеп» журналы, № 2, 2003. -45б.
48. А.Меңжанова.
Еңбек тәрбиесі.
«Бастауыш мектеп» журналы, № 4, 2000. -24б.
49. Ә.Төлеубаева. Еңбек арқылы жеке бастың дамуы.
«Бастауыш мектеп» журналы, № 3, 2001. -20б.
50. С.Төленбаев, М.Өмірбекова.
Қазақтың ою-өрнектері.
Алматы: Қазақстан-Қағанат ЛТД, 1993. -3б.
Мазмұны.
Кіріспе.
І-бөлім.
1.1. Бастауыш сынып оқушыларының шағармашылығын дамытудың теориялық
мәселелері.
1.2. Бастауыш мектеп кезеңінде еңбекке баулу пәнін оқыту сабақтарында
тұлғаны шығармашылық дамытудың педагогикалық негіздері.
ІІ-бөлім.
2.1. Бастауыш сынып оқушыларын еңбек сабағында шығармашылыққа баулу.
2.2. Еңбекке баулу сабағында 2 сынып оқушыларының шығармашылық
белсенділігін арттыру.
Қорытынды.
Пайдаланылған әдебиеттер.
Қосымша материалдар мен көрнекіліктер тізімі.
Кіріспе.
Тақырыптың көкейкестілігі. Егеменді еліміздің өсіп келе жатқан ұрпағын
ойлы да, іскер, жігерлі де батыл, өзіне-өзі сенімді, интелектуалдық деңгейі
биік, дүниетанымы дұрыс қалыптасқан азамат етіп тәрбиелеуде мектептің
алатын орны айрықша. Мектеп – қазіргі қоғамның дамуымен, әлеуметтік
практикамен тығыз байланысты. Мектеп өмірі балаға жаңа әлемнің есігін ашып
беріп, рухани дүниесінің қалыптасуына негіз салады. Тірбиенің сан-саналы,
күрделі мәселелеріне терең бойлауға бастайтын, күнделікті тұрмыста
кездесетін дағдылар арқылы баланың жан-дүниесіне әсер ететін білім мен
тәрбиенің алғашқы баспалдағы – бастауыш мектеп. Бастауыш саты – білім,
дағды, іскерліктің қалыптасуының бастамасы болып табылады. Келешекте жалпы
білім алумен кез-келген арнаулы мамандықтарға талпынудың іргетасы осы
бастауышта қаланбақ. Сондықтан оның сипаты мен мазмұны, оқытудың әдістері
мен формулалары қазіргі жағдайда жан-жақты талданып отыр. Өйткені баланың
жеке бас қасиеттері, оның адамгершілігінің, белсенділігінің қалыптасуы
мектепке дейінгі тәрбие мен бастауыш сыныптарда жүзеге аспақ. Оқушының
рухани күш-қуаты мен ерік-жігерінің, шығармашылық қабілетінің, жалпы
мүмкіндіктерінің ашылар кезі. Бастауыш мектептің негізгі міндеті – жеке
тұлғаны дамытып, оның алғашқы қалыптасуын қалыптастыру, оқуға деген
қызығушылығын оятып, ынтасын арттыру болып табылады.
Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрі Шәмшия
Беркімбаеваның Ұлттық мектептің ұлы мұратын ұмытпайық атты баяндамасында:
... Біздің осындай қоғамға жетуіміздің долын белгілеп берген
Президентіміздің Қазақстан - 2030 стратегиясы күн өткен сайын айқын
бедерленіп, өмір шындығына айналды. Осы құнды құжатта көрсетілген саяси
және экономикалық алғашарттар толық орындалуда. Алайда Қазақстан - 2030
стратегиясындағы негізгі бағыттардың бірі ретінде білімі мен білігі
шетелдердегі замандастармен бәсекеде жеңілмейтін, сонымен қатар, бойында
ұлттық ділі сақталған, отаншылдық рухы кемел қазақстандықтардың жаңа
ұрпағын тәрбиелеу қажеттігі баса айтылған. Тек осындай ұрпақ қана еліміздің
мерейін бүгінгі жеткен биігінен аласартпай, жаһандану деп аталатын
процестің теріс ықпалын бойына дарытпай, әлемдік даму көшіне ілеспек.
Бүгінгі таңда өздеріңіз тәлім – тәрбие беріп жатқан бүлдіршендер
ертеңгі күні тек білімді кадр ғана емес, қазақстандық діл мен дүниетаным
негізінде азаматтық көзқарасы қалыптасқан, әлеуметтік белсенділігі жоғары
отаншыл тұлғалар тәрбиелеп өсіруге баса назар аударуымыз қажет.
Ол үшін: біріншіден, еліміз мектептерінде әрбір шәкірт ұлтына, дініне,
жынысына қарамай, барлық қазақстандықтардың ортақ Отаны – Қазақстан екенін
түйсінетіндей ахуал қалыптастыра алудың мәні зор. Әрбір қазақстандықты өз
мемлекеті қамқорлықсыз қалдырмайды, ал әрбір қазақстандық өз мемлекетінің
болашақ тағдыры үшін жауапты деген түсінік жас ұрпақ санасында берік
орнығуы шарт;
Екіншіден, жас ұрпаққа өзі туған аймақтың ғана емес, көлдің де, жан-
жануарлардың да, қазба байлықтардың да өз елінің байлығы болып табылатынын
сезіндірудің де тәрбиелік әсері зор. Бәлкім каникул күндері еліміздің
қастерлі орындарында, табиғаты сұлу аймақтарға, экспедициялық жорықтар
ұйымдастыру шараларын қолға лау қажет болар;
Үшіншіден, өскелей ұрпақ өз елінің ғалымы мен ғұлама ғалымдары, өнері
мен талантты өнерпаздары, спорты мен спортшылары т.б. туралы хабардар
болып, оларды мақтаныш тұтып өскені жөн. Қазақстан ғалымы, Қазақ
киносы, Қазақ музыкасы, Қазақстан спорты, т.б тақырыптарға арналған
викториналық ойындар, сауық кештерін ұйымдастырып отырудың қиындығы жоқ.
Төртіншіден, әрбір қазақстандық жас азамат өз елінің тарихын, тарихи
тұлғалардың өмірбаяндары мен өнегелі істерін біліп өсуі тиіс. Шәкірттер
санасында Менің елімнің тарихы – менің тарихым деген түсінік
орнығатындай, материалдарды еліміздің өткен тарихынан да, дербес мемлекет
претінде өмір сүре бастаған бүгінгі тарихынан да көптеп табуға болады.
Ең соңында, жас ұрпаққа біздің ұлттық дәстүрлеріміз бен әдіт-
ғұрыптарымыздың жалпы адамзаттық құндылықтарымен ұштасып жатқанын
аңғартудың мәні зор. Өз мәдениетін түсінетін адамның ғана өзге
мәдениеттерді терең қабылдай алатынын әрбір адам жас кезінен ұғынып өссе
құба-құп.
Қазақ халқы – рухани зор байлықтың мұрагері. Оның бүгінгі өрісі биік
өскелең мәдениеттің түп-төркіні сонау Орхон – Енисей ежелгі түркі
жазбаларынан бастау алады. Бүкіләлемдік өркениет тарихынан ерекше орын
алатын әмбебап ғұлама Әль-Фараби бабамыздан бастап, түркі тілдес халықтарға
ортаө өшпес асыл мұра қалдырған орта ғасыр ойшылдары: Баласағұни, Қашқари,
Яссауи трактаттары, сондай-ақ Алтын Орда дәуірінің даналары: Хорезми,
Сараи, Дулати, Жалайри, Әбілғазы, т.б еңбектері – қазіргі ұрпақ тәрбиесі
үшін теңдесі жоқ асыл қазыналар.
Ал Асан қайғы, Жиембет, Атамберді, Шалкиіз, Бұқар, Дулат, Мұрат,
Майлықожа, т.б сияқты күміс көмей, жез таңдай ақын-жыраулардың әр түрлі
өмір құбылыстары адам мен қоғам, жан мен тән, тіршілік тынысы туралы терең
толғаныстарының, дана өсиеттерін қазіргі жастардың білімі мен тәрбиесіне
берер пайдасы, қосар үлесі қаншама...
Бір халықтың ғана емес, адамзат тудырған алыптардың қатарындағы ұлы
Абай мұрасының, оның педагогикалық көзқарастарының алар орны өз алдына бір
төбе. Озық мәдениеттің жарық жұлдыздары Абай, Шоқан, Ыбырайлармен қатар ХХ
ғасырдың басында тәлімдік ой-пікірлерімен барша қазақ даласын дүр
сілкіндірген Шәкәрім, Ахмет, Халел, Мағжан, Сұлтанмахмұт, Жүсіпбек,
Міржақыптардың ұлттық дәстүрді өз туындыларының негізгі арқауы еткен
педагогикалық тұжырымдары қазіргі заман талабына үйлесе үндесіп жатқандығы
белгілі.
Мыңдаған жылдар бойы тірнектеп жиналған халықтың осынау рухани мол
мұрасы әлемдік озық үлгілермен ассата келіп, оқу-тәрбие беру қызметіне
негіз болып отырған бүгінгі қазақ мектебі нашар болуға тиіс емес,-делінген.
Қазақстан Республикасының Білім туралы Заңында:
... Негізгі жалпы білім беретін бағдарламалар мен негізгі кәсіптік
бағдарламалар тиісті мемлекеттік жалпы білім беру стандарттарының негізінде
әзірленеді.
Білім алатын азаматтар білім алушылар немесе тәрбиеленушілер болып
табылады.
Білім алушылар мен тәрбиеленушілердің:
1) Мемлееттік жалпы міндетті білім беру стандарттарына сәйкес білім
алуға;
2) Білім беру ұйымы кеңесінің шешімі мен жалпы міндетті мемлекеттік
білім беру стандарттары шеңберінде жеке оқу жоспарлары,
жеделдетілген білім беру бағдарламалары бойынша оқуға;
3) Өзінің бейімділігі мен қажеттеріне қарай қосымшабілім беру
қызметін пайдалануға, білім алуға, оқу жоспарларына сәйкес
баламалы курстар таңдауға.
4) Қазақстан Республикасының Үкіметі белгіленген тәртіп пен білім
беру ұйымдары кітапханаларының ақпараттық ресурстарын тегін
пайдалануға, оқулықтармен тегін қамтамасыз етілуге.
5) Өз пікірі мен сенімін еркін білдіруге.
6) Өзінің адамдық қадір-қасиеттерінің құрметтелуіне құқығы бар-деп
жазылған.
Ендеше, осы міндеттерді жүзеге асыратын тұлға – Ұстаз. Тек мықты ұстаз
ғана осындай ауыр жүкті алып жүре алады.
Халқымыз әрқашанда ұстаз мәртебесін көтеріп, аса жоғары қастерлеп,
бағалаған. Ұстаздық еткен жалықпас, үйретуден балаға, Адамның
адамшылығы жақсы ұстаздан болады -деп айтқан ұлы Абай.
Ал чехтың педагогы Я.А.Каменский : Мұғалім мәңгі нұрдың қызметшісі,
барлық ой мен әрекетіне ақылдың дәнін сеуіп, нұр құятын тынымсыз жалын
иесі, - деп, ұстаздар қауымын жоғары бағалаған.
І. Диплом жұмысының көкейкестілігі – 2-ші сыныптағы еңбекке баулу пәнін
оқыту сабақтарында тұлғаны шығармашылық дамыту.
ІІ. Диплом жұмысының негізгі мақсаты – қазақ бастауыш мектебінде
оқушыны еңбекке баулу пәнін оқыту барысында баланың еңбек дағдылары мен
шығармашылық қабілеттерін арттыру жолдарын анықтау.
ІІІ. Зерттеудің міндеттері –
1. Ғылыми әдістемелік әдебиеттерге талдау жасау.
2. Бастауыш мектеп мұғалімінің жаңашыл іс әрекетінде тұлғаны
шығармашылық дамытудың жүйесін іске асыру.
3. Оқушылардың шығармашылығын қалыптастыру арқылы баланың еңбекке
қызығушылығын ояту жолдары.
а) Оқушылардың шығармашылық қабілетін бақылау, тексеру.
ә) Нақты оқушылармен осы мәселені дамыту үшін оқу-әдістемелік
жұмыс жүргізу.
IV. Зерттеудің нысанасы (объектісі) – Оңтүстік Қазақстан облысының Прыс
қаласындағы N18 С.Қожанов атындағы орта мектебінің бастауыш мектеп
жүйесінің еңбекке баулу пәнін оқыту сабақтарында тұлғаның шығармашылық
дамытуды жетілдіру жолдары зерттелді.
V. Зерттеу әдістері – педагогикалық эксперимент пайдалану арқылы
бастауыш мектеп оқушыларын еңбекке баулуды оқыту жолдары мен тісілдерін
зерттеу.
1-бөлім.
1.1. Бастауыш сынып оқушыларының шығармашылығын дамытудың теориялық
мәселелері.
Балалар психологиясында әрбір жас кезеңдерде психикалық даму ерекше
орын алады. Жас ерекшеліктерін орай таным әрекеттерінің біршама жедел
дамуының негізгі жолдарын ашу, олармен оқу, тәлім-тәрбиелік жұмыс
жүргізудің көкейтесті мәселесі. Шығармашылық қабілетттілік мәселесі
психология ғылымында біржақты ғана қаралмайды. Бұл бұрыннан-ақ келе жатқан
құпиялы қасиет болып табылады. Құпияның сырын ашу кілтін психология,
педагогика ғылм салаларындағы ғалымдар түрліше түсіндіріп ашады.
Шығармашылық қабілоеттілік – бала өз бетінше жаңа, бір бейне құрумен
сипатталады, яғни іс-әрекеттің қандай түрінде болмасын жаңалық ашу арқылы,
жасампаздық бейне жасау арқылы өзіндік жеке даралық дамудың бір көрінісін
байқатқан жағдаймен түсіндіріледі.
Соңғы жылдары шығармашылық психологиясы туралы С.Л.Рубинштейн,
Б.М.Кедров, А.В.Брушинский, ал жалпы және арнайы қабілеттіліктер туралы
Б.М.Теплов, Н.С.Лейтес, А.Крутецкий зерттеу жұмыстарын жүргізді.
(Б.Байжұманова Бастауыш мектеп кезеңінде шығармашылық қабілеттің дамуын
зерттеудің теориялық негізі. Ізденіс – Поиск, № 6. 2001. -196бет).
Қоғам өмірінің барлық салаларында күрделі өзгерістер болып жаьқан кезде
келешегімізді ойласақ, өмірдің әр қырында жетекшілік ете алатын, ғылымға,
өнерге, мәдениетке берілген қабілетті жастарды іріктеп, олардан
интеллектуалды орта құру жағдайын ойластырған жөн. Дарынды адамдарды қолдан
жасау мүмкін еместігін ескерсек, дарындыларды іздеп тауып, олардың
шығармашылық қызметіне көмектесу қодан келерлік іс. Шығармашылық қабілеттің
балада қалыптасуы кең диапазонды: ақыл – ой қалыстығынан бастап жоғары
дәрежедегі таланттылық, жалпы дарындылыққа дейінгіні қамтиды. Сондықтан да
барлық оқушыларды бір нұсқалы бағдарламамен оқытар болсақ, дарынды
балалардың қабілеті дамуына зиян келтірген болар едік. Соңғы жылдардың
ғылыми зерттеулері (С.Л.Рубинштейн, Я.А.Пономарев, Б.М.Кедров,
О.К.Тихомиров, А.Н.Брушинский және т.б.) шығармашылыққа бейім оқушылардан
маман дайындау мәселесін, әуелі бастан дарындыларды таңдап алу жағын реттеп
алмай және әдейі жасалынған бағдарламалар мен әдістемелер қолданбай шешуге
болмайтындығын көрсетті. Білім негізі бастауышта қаланатын болғандықтан,
ендігі кезекте бастауыш мектеп кезеңінде ұлттық ерекшеліктерді ескере
отырып шығармашылық қабілеттілікті дамыту қажет. (М.Қаламқалиев.
Балалардың шығармашылық қабілетін дамыту жолдары. Ізденіс –Поиск, № 6.
2001. -103-104бет).
Білім негізі – бастауышта деп тегін айтылмаған. Қазіргі талап бойынша,
баланы басты тұлға деп есептесек, жаңа буын оқулықтарымен жаңаша жұмыс
істеуде ізденісті талап ету, орынды және заңды. Өйткені, бастауыш білім
беру сатысы – оқушы дамуының іргетасы, оқу әрекеті қалыптасуының қуатты
жүретін кезеңі. Бала дамуының басты көзі – олардың шығармашылық
қабілеттерін жетілдіру. Олай болса, оқу әрекетіне қойылып отырған бүгінгі
талаптар, ғылыми - әдістемелік ұстанымдар: өзін-өзі тану, шығармашылық,
өзін-өзі дамыту т.б. барлығы да оқушының өздік жұмыстарында олардың шешім
жасауына, ой қорытындылауына бағытталған әдістемелік жүйені қажет етеді.
Қазіргі мектептің негізгі міндеті – біршама күрделі, ойы ұшқыр,
шығармашылық қабілеті жоғары, өмірге икесді, жан-жақты дамыған жеке басты
тұлға тәрбиелеу.
Ұстаздар осынау ұлы мақсат жолында аянбай еңбек ете бермек. Сабақ
біздің заманымызда да оқытудың негізгі түрі ретінде қала бермек, бірақ оның
ерекшеліктері мен мүмкіндіктері мүлде жойылған жоқ, өзгеріп жаңаруда. Соңғы
кездерде сабақ түрлерін жетілдірудің түрлі жолдары пайда болып, оқыту
үрдесін ғылыми тұрғыдан басқаруға, оқу технологияларын қолдануға көңіл
бөліне бастады.
Балаларды оқыту қоғамдық (әлеуметтік) құбылыс. Оның міндеттері мен
мақсаттары және мазмұны қоғам өмірінің дамуына байланысты өзгеріп отырады.
Оқыту барысында жастарға берілетін білімнің мазмұны мен әдістерін
белгілеуде шешуші роль атқаратын нәрсе –жеке баланың мүддесі емес қоғамдық
мүдделер мен қажеттер.
Балалрды оқыту-тәрбиенің басты құралы болып табылады. Оқыту арқылы жас
өспірімдерге біліммен қатар белгілі бағытта тәрбие беріледі.
Оқушының білім алуда ілгері қарай басуына себеп болатын негізгі
қозғаушы күш – ол түрлі қайшылықтар (қиындықтар, кедергілер). Бала
білмеуден білуге қарай көшуде әртүрлі қайшылықтар мен қиындықтарға
кездеседі және оларды шешу үшін оқу міндеттерін жүзеге асырады. Оқыту
процесіндегі ең негізгі қайшылық – ол педагогикалық міндет-талаптар мен
оқушының мүмкіндіктерінің (білімі мен дағдысының және дамуының қазіргі
дәрежесі) арасындағы қайшылық.
Балалардың ойлау қабілетінің қалыптасуы –олардың тек жасына ғана емес,
шұғылданатын іс-әрекеті мен олардың түрлі қарым-қатынас жасау
ерекшеліктеріне де байланысты. Мектеп жасындағы балалардың ойлауы оқыту
методикасы мен мазмұнына байланысты қалыптасады. Қазіргі бастауыш мектеп
теретін жаңа күрделі білім оқушылардың теориялық ойлауының негізін
қалыптастырады. Оқытудың міндеті-балаларда әлі жоқ жаңа психикалық
қасиеттерді де қалыптастыру. Бұл міндетті іске асырудың тиімді жолдарын
психологтар мен озат педагогтар зерттеп ұсынуда. (Т.Сабиров. балаларға
ақыл-ой тәрбиесін берудің кейбір мәселелері Алматы, 1977. -5-12бет.)
Мектеп табалдырығын аттаған жас бала ертеңгі ел тұтқасы десек, оларды
парасатты, саналы азамат етіп тәрбиелеу - әрбір ұстаздың боршы. Бүгінгі
мұғалім кіші мектеп оқушыларына тек білім беріп қана қоймай, оларға
халықтық педагогиканың нәрлі қайнарымен сусындату, әрбір оқушы бойына
ұлттық мінез-құлық, адамгершілік, сыпайылық пен кішіпейілділік қасиеттерін
қалыптастыруға, баланың жан дүниесін рухани қазыналарымен байытуға, қазақ
халқының әдет-ғұрпын, салт-дәстүрін меңгертуге тиіс.
Алдыңғы қатарлы тәжірибені жетілдіре отырып, оқу үрдісіне жаңа әдіс-
тәсілдерді, оқытудың жаңа технологияларын енгізіп, оқушылардың жалпы дамуын
қамтамасыз етуі керек.
Бала жаны жаңалыққа құмар, білмегенін білгісі келіп, белгісіз нәрсені
ашуға тырысатын болғандықтан, бастауыш сынып мұғалімі олардың осы
талпынысын дамытуға көңіл бөлуі тиіс. Оқушылардың сүйіспеншілігін арттыру
мақсатында сабақ барысында тиімді әдіс-тәсілдерді енгізіп, оны ұйымдастыру
формасын түрлендіріп отыру –мұғалімнің басты міндеті екені белгілі. Мұндай
жағдайда мұғалімнің шеберлігі, ұйымдастырушылық қабілет іүлкен роль
атқарады. Кіші мектеп оқушылары үшін мұғалім – еліктейтін, үлгі ететін
абыройлы жан. Олар ұстазының бүкіл іс-қимылына, жүріс-тұрысына, сөйлеу
мәнеріне, адаммен қарым-қатынасына еліктейді. Сондықтан да жауапкершілігі
мол, адал да мейірімді, әділ де парасатты, рухани дүниесі бай педагогтар
ғана балаға білім мен тәрбие беріп, оның жан дүниесіне әсер ете алады.
Бүгінгі таңда ғылым мен техника қарқындап өсіп отырған шақта мектеп
бағдарламасы мен оқулықтарына, олардың барлық жетістіктерін еншізу мүмкін
емес.
Осы себептен де мектеп ертеңгі білімнің негізін қалап, оқушылардың
өздігінен ізденіп, білім алуларына мүмкіндік жасауы тиіс. Сапалы және
өздігінен оқып білім алуға баулу негізінде ғана оқушылардан парсатты азамат
тәрбиелеп шығуға болады. Осыған орай, мектеп бітіруші әрбір оқушы ғылым
негіздерінің жаңалықтарымен хабардар болып, кейін сол алған білімі мен
іскерлігін одан әрі дамытуға тиіс. Бұл - өскелең өмір талабы.
Жалпы білім беретін мектептеоде оқу-тәрбие жұмысын жақсарту және білім
мазмұнын жаңарту жайлы Қазақстан республикаасы Білім министрлігі мен Ыбырай
Алтынсарин атындағы Қазақтың Білім Академиясы жасаған тұжырымдамалардың
маңызы өте зор. Мектептің бастауыш сатысындағы білім мазмұны
тұжырымдамасында (1998ж) былай деп жазылған:
Білім мазмұнын жаңартудың ғылыми негізіне ьбастауыш сынып оқушысын
белгілі бір қажетті біліктер мен дағдылардың иесі, оқу әрекетінің
субъектісі, әр түрлі мәдениеттермен өз көзқарасы тұрғысынан диалогқа
түсетін автор және жас ерекшелігіне сәйкес өз жасын қалыптастыруға күш
жұмсап, еңбектенетін бала деп қарастыратын, осыған орай, көп қырлы білім-
тәрбие мазмұныны анықтап құруға көмектесетін қазіргі оқыту идеясы алынады.
Бастауыш саты – оқушыда, оның интеллектісі дамуының іргетасы – оқу
әрекеті қалыптасуының қуатты жүретін кезеңі. Оқу әрекетінің мазмұны оқу
тапсырмалары түрінде құрылады. Осы тапсырма түрлерін меңгеру оқушы ойын
тәртіптеп, оның белгілі бір бағытта жүйелі арнамен жүруін қамтамасыз
етеді.
Оқушы әрүрлі оқу тапсырмаларын өздігінен шешіп орындаудың ортақ
тәсілдерін, өз әрекетін бақылап – бағалауы, нәтижесін эталонмен салыстыруды
меңгереді.
Міне, осы тұрғыдан қоғамға жан-жақты білімді, жоғары мәдениетті,
жұмысты шығармашылықпен істей білетін жеке адам қажет. Ондай адамды орта
және мектеп, жоғары оқу орындары дайындайды.
Жаңартылған білі мазмұны оқушының шығармашылық қабілетін дамытуға,
іскерлігін, өздігінен іздену бірліктерін қалыптастырып жетілдіруге, қажетті
әрекет түрлерін (оқу, еңбек, қарым-қатынас, т.б.) меңгеруіне мүмкіндік
беретіндей компонентті құрамда құрылған.
Жалпы білім беретін мектептерде көкейтесті мәселелердің бірі- оқыту
үрдісінде оқушылардың өздігінен жұмыс жүргізу әрекеттерін жетілдіру болып
отыр. Осы әрекеттерді ұйымдастырудың әдістері қандай, оқушыларды біліммен
қаруландырудағы атқаратын ролі оқушылардың өзіндік жұмысында білік пен
дағдыны қалай қалыптастыру, танымдық және шығармашылық қабілеттерін
дамытуға қалай жетекшілік ету керек деген өй пікірлер көптеген мұғалімдерді
қызықтырады. Әрине, бұл мәселелер теориялық және практикалық шешімдерді
талап етеді.
Бұл мәселенің кейбір қырлары тамырын тереңге жіберіп көне заманнан
бастау алады. Сократтың өзі-ақ оқыту барысында шәкірттердің танымдық
белсенділігі мен ізденімпаздылығын арнайы басқарудың маңыздылығын атап
көрсеткенді. Оқытудың күшейту құралы ретінде оқушылардың танымдық
ізденімпаздылығы туралы пікір Ян Амос Каменскиидің еңбектерінде, сонан соң
И.Г.Песталоцций мен А.Дистервергтің еңбектерінде тереңдетіледі.
Н.Г.Чернышевский еңбектерінде оқу үрдісіне оқушылардың танымдық
ізденімпаздылығына арқа сүйеудің маңыздылығы туралы көптеген пікірлер
айтылады. Егер біздің балаларымыз шын мәнінде білімді адам болғысы келсе,-
деп жазды ол,-өз бетінше ізденіп оқу арқылы білім алуға тиіс
(Чернышевский, 1940).
Білім беру саласында жүріп жатқан демократияландыру мектепті қазіргі
кезеңдегі дағдарыстан шығаратын қуатты талпыныстарға жол ашты.
Егеменді еліміздің өсіп келе жатқан ұрпағын ойлы да, іскер, жігерлі де
батыл, өзіне-өзі сенімді, интеллектуалдық деңгейі биік, дүниетанымы дұрыс
қалыптасқан азамат етіп тәрбиелеуде мектептің алатын орны айрықша. Мектеп –
қазіргі қоғамның дамуымен, әлеуметтік практикамен тығыз байланысты. Мектеп
өмірі балаға жаңа әлемнің есігін ашып беріп, рухани дүниесінің қалыптасуына
негіз салады.
Тәрбиенің сан-саналы, күрделі мәселелеріне терең бойлауға бастайтын,
күнделікті тұрмыста кездесетін дағдылар арқылы баланың жан дүниесіне әсер
ететін білім мен тәрбиенің алғашқы баспалдағы – бастауыш мектеп. Бастауыш
саты – білім, дағды, іскерліктің қалыптасуының бастамасы болып табылады.
Келешекте жалпы білім алумен кез-келген арнаулы мамандықтарға талпынудың
іргетасы осы бастауышта қаланбақ. Сондықтан оның сипаты мен мазмұны,
оқытудың әдістері мен формулалары қазіргі жағдайда жан-жақты талданып отыр.
Өйткені баланың жеке бас қасиеттері, оның адамгершілігінің, белсенділігінің
қалыптасуы мектепке дейінгі тәрбие мен бастауыш сыныптарда жүзеге аспақ.
Оқушының рухани күш-қуаты мен ерік-жігерінің, шығармашылық қабілетінің,
жалпы мүмкіндіктерінің ашылар кезі.
Бастауыш мектептің негізгі міндеті – жеке тұлғаны дамытып, оның алғашқы
қалыптасуын қамтамасыз ету, білімге деген сенімін нығайту, іскерлігі мен
дүниетанымын ұйымдастырудың әдістері қандай, оқушыларды біліммен
қаруландырудағы атқаратын рөлі оқушылардың өзіндік жұмысында білік пен
дағдыны қалай қалыптастыру, танымдық және шығармашылық қабілеттерін
дамытуға қалай жетекшілік ету керек деген ой пікірлер көптеген мұғалімдерді
қызықтырады. Әрине, бұл мәселелер теориялық және практикалық шешімдерді
талап етеді.
Бұл мәселенің кейбір қырлары тамырын тереңге жіберіп, көне заманнан
бастау алады. Сократтың өзі-ақ оқыту барысында шәкірттердің танымдық
белсенділігі мен ізденімпаздылығын арнайы басқарудың маңыздылығын атап
көрсеткенді. Оқытудың күшейту құралы ретінде оқушылардың танымдық
ізденімпаздылығы туралы пікір Ян Амос Каменскийдің еңбектерінде, сонан соң
И.Г.Песталоцций мен А.Дистервергтің еңбектерінде тереңдетіледі.
Н.Г.Чернышевский еңбектерінде оқу үрдісіне оқушылардың танымдық
ізденімпаздылығына арқа сүйеудің маңыздылығы туралы көптеген пікірлер
айтылады. Егер біздің балаларымыз шын мәнінде білімді адам болғысы келсе,-
деп жазды ол,-өз бетінше ізденіп оқу арқылы білім алуға тиіс
(Чернышевский, 1940).
Мұғалімнің ең үлкен міндеті: бала өз туындысын ұтымды аяқтап шыққанға
дейін оны назардан тыс қалдырмау, шығармашылық бағыт-бағдар беруі қажет.
Ия. Бастауыш мектеп ең алдымен оқуға үйретуі тиіс екенін тәжірибе көз
жеткізе дәлелдеп берді. Бұл туралы аса көрнекті педагогтар – Ян Амос
Каменский, К.Д.Ушинский, Ф.А.Дистерверг жазған болатын. Бастауыш мектептің
аса маңызды міндеті-оқушыларға берік білім мен дағдылардың белгілі бір
дәрежесін беру.
Бастауыш сыныптарда оқу жылдары – адамгершілік, интеллектуалдық,
эмоциялық, дене, эстетикалық дамудың тұтас кезеңі; Бұл кезең бала меңгеруге
тек ертең әзірленбей, бүгін бай рухани өмір сүрген кезде ғана жай бос сөз
болып қалмай, нақты іске айналатын болады.
Еліміздің мектептерінде бастауыш сыныптардың талай сан мыңдаған тамаша
мұғалімдері бар. Олардың әрқайсысы бала үшін тек білім шұғыласы ғана емес,
сонымен бірге осы ұғымның нағыз мағынасындағы өмір ұстазы, мұғалімі.
Бастауыш мектеп оқушыға білімнің көлемін берік беруге тиіс. Бұл
мәселедегі қандай да болсын айқын болмаушылық пен белгісіздік тек бастауыш
мектепті ғана емес, сонымен бірге оқудың бұдан кейінгі буындарын да
әлсіретеді. Балаға берілуі тиіс білімнің, дағдылардың, практикалық
әдеттердің шеңберін нақпа-нақ анықтамайынша мектеп жоқ деген сөз.
Бастауыш мектеп алдында тұрған бүкіл міндеттің маңыздылығына
қарамастан, мұғалімнің нерв жүйесінің қауырт қалыптасу кезеңін бастан
кешіріп отырған адаммен істес болатынын естен шығаруға болмайды.
Шығармашылық тұлға негізі бастауыш сыныпта қаланатыны анық. Осы жастағы
балалар бойында шығармашылық қабілеттің бастаулары жатыр. Тек өмір
тәжірибесінің, дара дүниетаным, дара эстетикалық көзқарастың
жетімсіздігінен олардың бойларындағы шығармашылық қабілетті ашып көрсете
алмайды. Бұлақ көрсең, көзін аш деген халқымыз. Жалпы шығармашылық туынды
өмірге келгенге дейін ұстаз шәкірттің өнеге тұтар ақылшысы, пікірлес досы,
бапкері болуға тиіс. Оқушы шығармашылығы үнеміұстаз, сынып ұжымы, ата-
аналар тарапынан қолдау тауып отыруы тиіс.
Біздің байқағанымыз, бастауыш сыныптарда шығармашылықпен жұмыс істеуге
үйренген оқушы жоғары сыныптарда шығармашылық жұмыстың қай түріне болсын
бейім болады. Олар жаңа идеяға проблемеларды өздігінен шешуге тырысады.
Шығармашылықтың түрлері өте көп.
Кез-келген шығармашылық істе орындаудың негізгі үш деңгейі бөлініп
көрсетілуі керек: идеяны игеру және негіздеу, тапсырманы техникалық өңдеу
және практикалық жұмыс, объектіні жұмыста жасап көру және шығармашылық
шешім қорытындысын бағалау.
Балалар төрт жыл бойы бастауыш мектептің оқушылары болады, төрт жыл
бойы мен оларды оқытып, тәрбиелейтін боламын. Осы күннің қарсаңында мені:
Бастауыш мектеп деген не деген ой мазалады. Бастауыш мектептің үлкен
шешуші ролі туралы көп айтылып жүр.
1.2. Бастауыш мектеп кезеңінде еңбекке баулу пәнін оқыту сабақтарында
тұлғаны шығармашылық дамытудың педагогикалық негіздері.
Әрбір дәуірде өмір сүрген ойшылдар, ғалымдар, оқымыстылар, еңбек
тәрбиесіне назар аудармай қойған жоқ. Сонау көне тарихқа көз жүгіртіп, алыс
емес бір ғасырға жуық уақытта жазылған ғылыми еңбектер мен оқу-құралдарына,
бағдарлама, ұсыныс-пікірлерге талдау жасалғанда оның даму тарихына көз
жеткізуге болады.
1886 жылы Швецияның Соломондық әдіспен оқытатын мектеп директоры Сент-
Илер Қол еңбегін оқыту негіздері деген еңбек жазыпты. 1889 жылы Россияның
мұғалімдер семинариясындағы талқылаудан кейін осы қол еңбегі бірінші рет
дүниеге келген.
1900-1901 оқу жылында Россияда Қол еңбегі мен сызу пәндерінен еңбекке
үйрету деген бағдарлама даярланған.
Осыдан бір ғасырға жуық қолға алынған сол еңбектердің басталуынан
қазірге дейін мазмұны, мақсаты, жазылу ерекшелігі, оқыту-әдістемесі ұқсас,
бір мақсатқа негізделген.
1898 жылыны қайта оралсақ, Орыс білімдерінің техникалық және кәсіптік
білімге даярлайтын білімге арналған съезд өткізілген.
1912 жылы алғаш рет жаңа бағдарлама жасаған. Бұл жұмыстардың барлығы
шет елдердің, әсіресе, Швецияның мұғалімі Сант-Илер К.К. тәжірибесіне
сүйенген.
1930-1960 жылдар арасында еңбек сабағын оқыту біраз назар аударылған.
Бұл жылдары бағдарламаға сәйкес мектеп шеберханалары, ауыл шаруашылығы
еңбегін оқыту, үй шаруасына үйрету, техникалық еңбек, оған керекті техника
жөнінде ғылыми-теориялық және сарамандық дағдыларды меңгеруге арналған
бірқатар еңбектер жарық көрген. 1930 жылы Мектептегі пайдалы еңбектің
алғашқы басқышы, 1940 жылы еңбек тәрбиесінің институты Потолок П.В.,
1955 жылы Оқушыларды ауыл шаруашылығы еңбегіне сүйіспеншілікке тәрбиелеу,
Кисельгроф С.Н. 1957 жылы Ставрополь колхоздарындағы оқушылардың өндірістік
бригадасы, 1955 жылы темір кесудің шеберлігін үйрету.
1955 жылы алғаш рет С.Шибановтың Село мектептеріндегі политехникалық
оқу мәселелері қазақшаға аударылған.
1960 жылы 8-10 сыныптарға машина тану Жиделеев М.А., 1959 жылы
Дорохов А талғампаз жүз қол деген атпен қазақша кітап жарық көрген. Осы
мерзімнен бастап еңбекке оқыту жеке-жеке топқа бөлінген.
Ауыл шаруашылығы еңбегі, шеберханадағы жұмыс, машина тану пәндерінен
1930-1960 жылдар арасында 32 еңбек жазылған.
1960-1990 жылдар арасында оқушыларды еңбекке тәрбиелеудің құлашы кең
жазылып, мектептегі бұл салаға ерекше назар аударылған.
1963 жылы Егістік тәжірибелер мен лабораториялық жұмыс методикасы
Д.Б.Қоянбаев.
1957 жылы Басенов Т.К Орнамент Казахстана в архитектуре деген орыс
тілінде кітап жазған.
1965 жылы А.А.Шибановтың Өсімидік шаруашылығы негіздері қазақшаға
аударылған.
Бұдан бұрын Долгополовтың Агротехника негіздері кітабы қазақшаға
аударылған.
1967 жылы тұңғыш рет қазақ тілінде Райымжанов Е Бастауыш кластардағы
еңбек сабағы, Бастауыш кластардағы еңбекке үйрету методикасы -
әдістемелік құралдарды дүниеге келген.
1970 жылдан еңбекке баулу ісіне айрықша назар аударыла бастады.
К.Шәймерденова Ұстаз жолымен 1978 жыл, А.А.Оразбаева Народное
декоративное искусство казахов1970 жыл,, М.Ә.Құдайқұлов Қабілеттілік
дағды шеберлігі 1986 жыл. Е.Райымжанов Бастауыш кластарда еңбекке баулу
сабағы 1988 жыл, Ш.Әбдуәлиева Халық өнері 1992 жыл. Е.Райымжанов,
С.Әубәкіров Еңбекке баулу1990 жыл. Р.Әлімқұлов Мектепке тәжірибе алаңы,
оқушыларды еңбекке баулу.
Алғаш рет еңбек пәнінен қазақша бағдарлама жасауды оқулықтар жазуды
ұсынған қазақтың білім академиясының негізін қалаған Алтынсарин атындағы
ғылыми – зерттеу институтының алғашқы директорларының бірі Ахмеди Искаков
1960 жылы Социалистік Қазақстан газетіне мектеп және еңбек деген ғылыми
мақала жазып, еңбек пәнінің болашағы жөнінде құнды ұсыныс жасаған. Осы
институттың директоры болған академик, Қазақстан ғылым академиясының
корреспондент мүшесі Әбдіхамит Сембаев 1968 жылы Педагогические взгляды
деген еңбегінде еңбек пәнінің жас ұрпақ тәрбиесіндегі маңызы жөніндегі
құнды пікір айтқан.
Осы институттың педагогика зертханасын басқарған ғалым, ұстаз Әміржан
Сыдықов, Омар Хаймуллиндер еңбек пәніне арнап қазақша бағдарлама жасап,
оқулық жазуды ұсынған.
Бағдарлама жасау кезінде ең алдымен ауылдық мектептердің бастауыш
сыныптарындағы еңбек сабағы, ауыл шаруашылығы еңбегіне ерекше назар
аударылған. Оны Қазақстан Республикасының қазақша оқытылатын ауыл
мектептеріне тәжірибе жүргізуден бастаған. Қазақ ССР Оқу Министрлігімен
келісіп, Алтынсарин атындағы ғылыми – зерттеу институты Алматы облысының
оқу бөлімінің меңгерушісі Төленді Айдаров пен облыстық мұғалімдер білімін
жетілдіру институтының директоры Садық Нұрмағанбетов еңбек пәнінен жасалған
қазақ тіліндегі бағдарламаны Жамбыл ауданының (оқу бөлімінің меңгерушісі
І.Жотаев) бастауыш қазақ сыныптарында өткізген. Тәжірибе институт директоры
Әбдіхамит Сембаевтың жетекшілігімен ғалым, профессор Рақыш Әміров, ғылыми
қызметкерлер Х.Арғынов, Р.Мураталиев, Қ.Аймағанбетова, С.Рахметова,
Е.Райымжановтың жүргізген тәжірибе қорытындысы авторлары Ешмухан
Райымжанов, Олжабек Сатқанов, Сәбитхан Әубакиров Еңбек баулу атты
әдістемелік құралдар жазған.
Бұл жақсы істің жалғасы 1995 жылы жаңа буын оқулықтарын әзірлеу
жөніндегі Алтынсарин атындағы Білім проблемалары институтының директоры
Немеребай Нұрахметовтың ұйымдастыруымен қазақ тілінде І-IV сыныптарға
арналған Еңбекке баулу пәнінің тұжырымдамасы және бағдарламасы жасалды.
Осы тұжырымдама мен бағдарлама негізінде жазылды.
1997 жылы бірінші сыныпқа арналған Еңбекке баулу оқулығы, авторлары
Е.Райымжанов, Б.Қалназаров, С.Нұрсейітова 1998 жылы екінщі сыныпқа арналған
Еңбекке баулу оқулығы. Авторлары Т.Оралбекова, М.Дүйсебаева, 1990 жылы 3-
сыныпқа арналған Еңбекке баулу оқулығы, авторлары Т.Оралбекова,
М.Дүйсебаева, ал 2000 жылы 4-сыныпқа арналған Еңбекке баулу оқулығы
авторлары К.Өстеміров, Д.Әлмағанбетова оқулықтар жарық көрді. Осы оқулықтар
Қазақтың білім академиясының арнайы бұйрығымен бекітілген эксперименттік
мектептерден сынақтан өтті. Биылғы жылы соның қорытындысына арналған ғылыми-
практикалық конференция өтті.
Мынадай мәселеге ерекше назар аударылды. 2000-2001 оқу жылында 4-сынып
оқулығы сынақтан өтеді. Бастауыш сыныптардағы Еңбекке баулу оқулығын жазу
педагогикалық талапқа сай келе бермейді. Еңбекке баулу жүйесінің ғылыми
жұмыстарымен айналысқан, ұзақ жылдар зерттеген жоғарыдағы аттары аталған
Е.Рахымжанов, О.Сатқанов, С.Нұрсейітовалар қалып қойып басқа авторлар
жазады. Олкезде білім берудің бірізділігі мен жүйелілігі бұзылады. Соның
салдарынан оқулықтағы берілген ғылыми материалдардың бағдарламадан ауытқуы,
оның әр сыныпта қайталанатыны жөнінде ғылыми-конференцияда өте орынды
сындар айтылды.
Мұндай ауытқушылық жөнінде Алматы қалалық және облыстық мұғалімдер
білімін жетілдіру және қайта даярлау институттарында бастауыш сынып
мұғалімдерінің Еңбекке баулу курстарына қатысқан мұғалімдер тарапынан да
қатаң сынға алынды.
Кез-келген жаңа істе осындай кемшіліктер мен қателіктер болары анық.
Көш жүре түзеледі - деген ұлағатты сөз бар. Болашақта түзелер.
Бірақ оқулық жазу оңай еместігін ескерсек, болашақта оқулық авторларын
реттеуде Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі арнайы
комиссия құрып, авторлар құрамын олардың лауазымы мен ағайындығына емес,
сол пәнді жете білетін, мектеп оқушыларының даму дәрежесін зерттей алатын,
көбіне-көп сабақ беретін мұғалімдерден алғаны дұрыс. Әрине, одан ғалымдар
еңбегін ескермеу деген ұғым тумайды. Керісінше, ғылым мен практика қатар
жүргізілсе, оқулық осы негізде жазылса, басқа да дамушы және дамыған
капиталистік елдер сияқты оқушылар оқулығы да сапалы болар еді.
Бүкіл дүние жүзі дамыған елдері сияқты Қазақстан Республикасында өзінің
егеменді ел болғанына байланысты он жылдан аса мерзім ішінде біраз
қиындықтарды бастан кешіріп, өндіріс орындарын қайта жаңарту,
ауылшаруашылық өнімдерін молайту жолында жақсы істер кеңінен өріс алуда.
Соған жететін және оны ары қарай дамытатын қазіргі мектеп қабырғасында оқып
білім алып жүрген жас ұрпақтардың кәсіби шеберлігі. Сол шеберлік пен
кәсіпке баулитын Еңбек тәрбиесі және мамандық беру білім саласы жөнінде
бұл күндері кемшілік өте көп. Соған сәл ғана шегініс жасайық.
1. Оқушылардың еңбекке деген ынтасы төмен. Себебі: оқушыларды өз
қабілетіне сәйкес кәсіпке бейімдеу ынтасы мен білім берудің байланысы
ажырады.
2. Еңбекке баулу, кәсіпке бағдарлайтын мектептің материалдық базасы
төмен. Бір кездері салынған жобалы мектеп үйіндегі шеберханалар мен оқу-
техникалық қүралдар, станоктар, оқып үйренуге берілген техникалар талан-
таражға түсті. Мектеп шеберханасы ойын-сауық орнына немесе жарамсыз зат
сақтайтын қоймаға айналды.
3. Еңбекке баулу, кәсіпке баулуға қызықтыратын оқу құралдары қосымша
әдебиеттер, арнайы мамандық журналдары шығарылмайды.Сыныптан тыс шебер
қолдар үйірмесі жоқ.
4. Өқушыларды еңбекке үйретудің өмірде қалыптасқан әкеден балаға мұра
болатын кәсіп дағдылары ескерілмейді. Оқушылардың өз қолдарымен жасаған
бұйымдары, өнімдері көрмелерге байқауларға, конкурстарға аз
қатынастырылады.
5. Осындай олқылықтар мен ескерусіздіктер салдарынан мектеп оқушылары
Еңбекке баулу, Технология пәнін үй сыпыру, аула тазалау, ағаш отырғызу,
мектептің жамау-жасқауларына пайдалануда.
6. Қазіргі уақытта заман да өзгерді. Өмірде еңбекке деген жаңа көзқарас
қалыптасты. Қазақстанда өндіріс орындары мен ауыл шаруашылығы үшін жұмыс
істейтін өз мамандарымыз бен жұмысшылардың қажеті туындады. Осыдан келіп
өмір сүрудің негізі Жан мен тәннің қажеті - еңбек десек артық емес.
Осындай тіршілік үшін қажетті пән жақын және алыс шет елдерде қалай
оқытылады?
Адам өмірі үшін аса қажетті, әрі өмір бойы тоқтаусыз білім беретін пән
Еңбекке баулу, бүгінгі Технология оқу пәні сонау қауымдық қоғамнан
басталды. Содан бері қанша ғасыр өтіп, қаншама қоғам өзгерсе де Еңбекке
баулу тоқтамаған өзгермеген.
Еңбекке оқыту дамып, жетіліп отырған. 1886 жыл Швецияның Соломондық
әдіспен оқытатын мектеп директоры Сант-Илер Қол еңбегін оқыту негіздері
деген еңбек жазған. 1900-1901 оқу жылында Ресейде Қол еңбегі мен сызу
пәндерін оқыту, үйрету деген бағдарлама жасалған. Қазақ жерінде
Ы.Алтынсарин 1887-1888 жылдары орыс-қазақ мектебін алғаш ашқанда сабақты
еңбекке баулудан бастаған.
1922 жылы Қазақстанның халық ағарту Комиссариаты шешімімен еңбекке
баулу пәні мектептің оқу жоспарына пән ретінде 2 сағаттан қосылған.
Дүние жүзіндегі ең алпауыт мемлекет АҚШ 1928 жылы Американың болашақ
фермерлері (FFA) құрылған. Англияда Еңбекке баулуға оқу уақытының (10-12
пайызын бөледі). Оқушылар оқиды, еңбекке үйренеді, өз қабілеті бойынша
кәсіпті меңгереді.
Германияда білім беру үш басқышта жүргізіледі.
Дания, Балтық бойы, Ресей, Жапония, Швеция, Чехия, Италия, Голландия
елдерінің тәжірибесінде осындай кәсіпке баулу жолдарын көруге болады.
1997 жылы Ремесленная технология қоғамы (ОРТ) Технология для всех
деген тақырыпты халықаралық талдауға ұсынды.
Бұл талқылауға Аргентина, Ұлыбритания, Израиль,, Ресей, АҚШ, Франция,
Оңтүстік Африка мемлекеттерінен мамандар қатынастырылған.
1998-1999 жылы бірнеше деңгейде жасалған оқулықтар әзірленді.
Қазақстанда Еңбекке баулу пәнін оқытуды жақсарту мақсатында 1994,
1995, 1996 жылдардан орта білім стандартын жасау қолға алынды. 1998 жылы
Технология пәнінен орта білім стандарты жазылды. Соған сәйкестендіріліп
(1-9 сыныптарға) арналған бағдарламалар мен байқау оқулықтары әзірленді.
2001 жылы орта білім стандартының жаңа жетілдірілген жобасы ұсынылды.
Осы ұсынған жоба негізінде 2002 жылы Технология пәнінің орта білім
стандарты қайта толықтырылып жетілдіріліп қайта жазылды.
Онда мынандай жетілдірулер енгізілді:
1. Еңбекке баулу (1-4 сыныптар), Технология (5-11 сыныптар) адам
өмірі үшін аса қажетті мамандық екені ескеріліп Технология білім
саласының жеке негізгі пәндері екені аталды. Көп жағдайда Технология
деген аььың неге қойылғанын да көп сұрайды. Технология – грек сөзі, техно
- өнер, шеберлік, іскерлік, логия – дайын бұйымдар, өңдеу тәсілдерінің
жиынтығы.
Көптеген мұғалімдердің ұсынысы бойынша Өнер, шеберлік, іскерлік
демей, ортақ атпен Технология пәні деп аталды.
2. Технология пәнін жалпы білім беретін орта мектептерде оқыиуда
дүниежүзіндегі елдер жүйесіне сүйене отырып мынадай негізгі мақсаттар
қойылды:
- қоғам және жеке адамның дамуындағы еңбектің шешуші ролін, оның
әлеуметтік – экономикалық мәнін түсіндіру, оқыту арқылы оқушылардың еңбекке
деген қабілетін дамыту;
- жұмысшылардың қандай қоғамда болсын алатын орнын, оның қоғамды
қозғаудағы өндірістің иесі екенін үйрете отырып, оқушылардың ақыл-ойын
дамытып, кісілікке, имандылыққа, іскерлікке, шеберлікке баулу.
- жеке адамның дамып жетілуінде еңбектің негізгі құрал екенін, еңбек
ету арқылы өз қабілеттерін дамытуда, ата-бабасының ұлттық дәстүрлері мен
қол өнерін одан әрі дамытуға бағыттау.
Технология пәнінің орта білім стандартына берілген мазмұнында
Базистік оқу жоспарында көрсетілген талаптарға сай (1-4), (5-9), (10-11)
сыныптарда берілген білім салалары саты бойынша берілді. Басты мақсат
оқушыларды белгілі бір кәсіпке бағдарлау, кәсіпке оқыту болғандықтан оқк
жүктемесінің орындалуы тікелей мектептің оқу-материалдық базасына, кәсіпке
бағдарлар мен кәсіпке оқыту сол мектеп орналасқан аймақ ерекшелігіне
байланысты еені қатаң ескерілді. Мектепте шеберхана, көрнекі техникалық
оқыту құралдары, оқушыларға үйренуге керекті өңдеу материалдары, кәсіпке
оқыту үшін сарамандық дағдыны меңгеретін техника, станоктар, тігін
машиналары, компьютер, жанар-жағар май және оны оқытатын арнайы білімді
мамандар болмаса, кәсіпке оқытып жеке мамандықты меңгергені жөніндегі
сертификат бере алмайды.
Орта білім стандартына оқушыларға мектеп орналасқан жердің, айтақтың
ерекшелігіне сәйкес кәсіпке оқыту, мамандық беру жергілікті жердің
әкімшілігінің шешімі және педагогикалық кеңестің қаулысы арқылы жүзеге
асырылатыны, оқытуға керекті сағат базистік оқыту жоспарының вариативті
негіздегі қосымша сағатынан берілетіні айқын көрсетіледі.
Базалық білім мазмұны саты бойынша жүзеге асырылады.
1-саты. Еңбекке баулу 1-4 сыныптар. Жеңілден ауырға берілетін білім
оқушылардың жас ерекшелігіне, бейімділігіне, қабілетіне қарай жүргізілген
зерттеудің негізінде жүзеге асырылады.
2-саты. Технология 5-9 сыныптар. Негізгі мектептің білім мазмұнында
бұрынғы (1998, 2001) жылдардағы стандарттан ерекшелігі қыздар мен ұлдарға
берілетін білім олардың табиғи тума ерекшеліктеріне сәйкес жеке-жеке
қарастырылады. Бұл саты кәсіпке бағдарлау, ол үшін оқушының, жеке
қабілетіне (туа және жүре пайда болатын) зерттеу және оларға қабілетіне
сәйкес кәсіпке бейімдеудің жолдарын іздестіру негізінде білім беру.
Бағдарламаға сол негізде қазіргі дүние жүзіндегі өркениетті елдердің
мамандық түрлері көрсетіледі.
3-саты. Орта мектептерде білім мазмұны екі бағдарда: қоғамдық-
гуманитарлық және жаратылыстану – математикалық.
Технология оқу пәні – интегративті білім саласы. Оқушылардың
математика, физика, химия және биология пәндерінен алған білімдерін
синтездеу арқылы өндірісте, энергетикада, байланыста, ауыл шаруашылығында,
жеңіл өнеркәсіпте, транспортта т.б. бағыттарда пайдалану жолдарын
меңгеретін негізгі ғылым болып табылады.
Технология оқу пәнінің стандартының ең негізгі түйінінің бірі
оқушылардың міндетті (минимум) дайындық деңгейіне қойылатын талап. Ол талап
қазіргі дүниежүзі өркениеті елдердегі дайындық деңгейіне жетуін тексеру,
базалық білім мазмұнын бақылау, тексеру сұрақтары немесе сарамандық
қабілетіне қарай меңгерді және меңгермеді деп бағаланады. Бұл кәсіпке
бағдарлаудың түпкі негізі таңдалған мамандықты меңгеруі. Ол үшін
оқушылардың күнделікті білімін бағлау және тексеру 5 баллды бағамен
бағаланады.
Оқыту үрдісін ұйымдастыруда маман кадрлармен қамтамасыз ету, оқулық,
оқу-әдістемелік құрал, пән кабинеті, кітапхана, оқу-техникалық құралдары
Қазақстан Білім және ғылыми министрлігі жылма-жыл мерзімді қабылдаған
нұсқаулар мен бұйрықтар және жарлықтар арқылы жүзеге асырылады.
Технология пәнінің орта білім жөніндегі стандартының жобасы
республиканың барлық облыстарының білім департаменттеріндде бір ай бойы
талқыланады. Талқылау барысында көптеген құнды ұсыныстар түскенін Батыс
Қазақстан, Ақтөбе, Ақмола, Шығыс Қазақстан, Павлодар, Қарағанды, Қызылорда,
Жамбыл, АЛматы облыстарынан келген мәліметтер дәлелдей түсті. Олардың
мазмұны біреу: Еңбекке баулуды бастауыш сыныптан ұлдар мен қыздарды бөліп
оқыту, оларға арнап бағдарлама талабына сай жеке-жеке оқулықтар жазу,
(көрші Ресей солай). Оқушыларға арнап ана тілінде оқулықтарды бір ғана
емес, баламалы бірнеше оқулықтарды мамандық салалары бойынша (ауыл
шарушылығы, техникалық еңбек, қолданбалы қол өнер, тігін және тамақ) жазуды
ұйымдастыру.
Маман кадрлармен (жан-жақты мамандықты меңгерген) қамтамасыз ету.
Ғасырлар бойы жалғасып жатқан Еңбекке баулу, Технология оқу пәнінің
орта білім стандартын бекітер кезде Қазақстан Республикасы Білім және ғылым
министрлігі ешқандай әділетсіздікке жол бермей, бұрынғы оқу жоспарымен
оқытуға мүмкіндік жасайтыны күмән келтірмеді. Орта білім стандарты –
оқушылардың кәсіпкерлікке қазіргі заман талабына сай басқару, білу,
ұйымдастыру, іске асыру жұмыстарына басшылыққа негіз бола алады.
Қазіргі мектептерде, оқу шеберханаларында оқушыларды еңбекке баулуды
ұйымдастырудағы негізгі форма – сабақ. Сабақтың түрлеріне сәйкес
құрылымдары әр түрлі болады. Еңбекке баулу сабақтарының көбіне жалпы
құрылымдық элементтері төмендегідей болып келеді:
- ұйымдастыру бөлімі.
- Сабақтың тақырыбы мен мақсатын хабарлау.
- Оқушылар алда тұрған тапсырмаларды орындауы үшін, мұғалімнің кіріспе
нұсқауы.
- Қауіпсіз еңбек ету тәртібі бойынша нұсқау.
- Оқушылардың жұмыс жасауы үшін дайындамалар мен құрал-жабдықтарды
... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе.
І-бөлім.
1.1. Бастауыш сынып оқушыларының шағармашылығын дамытудың теориялық
мәселелері.
1.2. Бастауыш мектеп кезеңінде еңбекке баулу пәнін оқыту сабақтарында
тұлғаны шығармашылық дамытудың педагогикалық негіздері.
ІІ-бөлім.
2.1. Бастауыш сынып оқушыларын еңбек сабағында шығармашылыққа баулу.
2.2. Еңбекке баулу сабағында 2 сынып оқушыларының шығармашылық
белсенділігін арттыру.
Қорытынды.
Пайдаланылған әдебиеттер.
Қосымша материалдар мен көрнекіліктер тізімі.
Кіріспе.
Тақырыптың көкейкестілігі. Егеменді еліміздің өсіп келе жатқан ұрпағын
ойлы да, іскер, жігерлі де батыл, өзіне-өзі сенімді, интелектуалдық деңгейі
биік, дүниетанымы дұрыс қалыптасқан азамат етіп тәрбиелеуде мектептің
алатын орны айрықша. Мектеп – қазіргі қоғамның дамуымен, әлеуметтік
практикамен тығыз байланысты. Мектеп өмірі балаға жаңа әлемнің есігін ашып
беріп, рухани дүниесінің қалыптасуына негіз салады. Тірбиенің сан-саналы,
күрделі мәселелеріне терең бойлауға бастайтын, күнделікті тұрмыста
кездесетін дағдылар арқылы баланың жан-дүниесіне әсер ететін білім мен
тәрбиенің алғашқы баспалдағы – бастауыш мектеп. Бастауыш саты – білім,
дағды, іскерліктің қалыптасуының бастамасы болып табылады. Келешекте жалпы
білім алумен кез-келген арнаулы мамандықтарға талпынудың іргетасы осы
бастауышта қаланбақ. Сондықтан оның сипаты мен мазмұны, оқытудың әдістері
мен формулалары қазіргі жағдайда жан-жақты талданып отыр. Өйткені баланың
жеке бас қасиеттері, оның адамгершілігінің, белсенділігінің қалыптасуы
мектепке дейінгі тәрбие мен бастауыш сыныптарда жүзеге аспақ. Оқушының
рухани күш-қуаты мен ерік-жігерінің, шығармашылық қабілетінің, жалпы
мүмкіндіктерінің ашылар кезі. Бастауыш мектептің негізгі міндеті – жеке
тұлғаны дамытып, оның алғашқы қалыптасуын қалыптастыру, оқуға деген
қызығушылығын оятып, ынтасын арттыру болып табылады.
Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрі Шәмшия
Беркімбаеваның Ұлттық мектептің ұлы мұратын ұмытпайық атты баяндамасында:
... Біздің осындай қоғамға жетуіміздің долын белгілеп берген
Президентіміздің Қазақстан - 2030 стратегиясы күн өткен сайын айқын
бедерленіп, өмір шындығына айналды. Осы құнды құжатта көрсетілген саяси
және экономикалық алғашарттар толық орындалуда. Алайда Қазақстан - 2030
стратегиясындағы негізгі бағыттардың бірі ретінде білімі мен білігі
шетелдердегі замандастармен бәсекеде жеңілмейтін, сонымен қатар, бойында
ұлттық ділі сақталған, отаншылдық рухы кемел қазақстандықтардың жаңа
ұрпағын тәрбиелеу қажеттігі баса айтылған. Тек осындай ұрпақ қана еліміздің
мерейін бүгінгі жеткен биігінен аласартпай, жаһандану деп аталатын
процестің теріс ықпалын бойына дарытпай, әлемдік даму көшіне ілеспек.
Бүгінгі таңда өздеріңіз тәлім – тәрбие беріп жатқан бүлдіршендер
ертеңгі күні тек білімді кадр ғана емес, қазақстандық діл мен дүниетаным
негізінде азаматтық көзқарасы қалыптасқан, әлеуметтік белсенділігі жоғары
отаншыл тұлғалар тәрбиелеп өсіруге баса назар аударуымыз қажет.
Ол үшін: біріншіден, еліміз мектептерінде әрбір шәкірт ұлтына, дініне,
жынысына қарамай, барлық қазақстандықтардың ортақ Отаны – Қазақстан екенін
түйсінетіндей ахуал қалыптастыра алудың мәні зор. Әрбір қазақстандықты өз
мемлекеті қамқорлықсыз қалдырмайды, ал әрбір қазақстандық өз мемлекетінің
болашақ тағдыры үшін жауапты деген түсінік жас ұрпақ санасында берік
орнығуы шарт;
Екіншіден, жас ұрпаққа өзі туған аймақтың ғана емес, көлдің де, жан-
жануарлардың да, қазба байлықтардың да өз елінің байлығы болып табылатынын
сезіндірудің де тәрбиелік әсері зор. Бәлкім каникул күндері еліміздің
қастерлі орындарында, табиғаты сұлу аймақтарға, экспедициялық жорықтар
ұйымдастыру шараларын қолға лау қажет болар;
Үшіншіден, өскелей ұрпақ өз елінің ғалымы мен ғұлама ғалымдары, өнері
мен талантты өнерпаздары, спорты мен спортшылары т.б. туралы хабардар
болып, оларды мақтаныш тұтып өскені жөн. Қазақстан ғалымы, Қазақ
киносы, Қазақ музыкасы, Қазақстан спорты, т.б тақырыптарға арналған
викториналық ойындар, сауық кештерін ұйымдастырып отырудың қиындығы жоқ.
Төртіншіден, әрбір қазақстандық жас азамат өз елінің тарихын, тарихи
тұлғалардың өмірбаяндары мен өнегелі істерін біліп өсуі тиіс. Шәкірттер
санасында Менің елімнің тарихы – менің тарихым деген түсінік
орнығатындай, материалдарды еліміздің өткен тарихынан да, дербес мемлекет
претінде өмір сүре бастаған бүгінгі тарихынан да көптеп табуға болады.
Ең соңында, жас ұрпаққа біздің ұлттық дәстүрлеріміз бен әдіт-
ғұрыптарымыздың жалпы адамзаттық құндылықтарымен ұштасып жатқанын
аңғартудың мәні зор. Өз мәдениетін түсінетін адамның ғана өзге
мәдениеттерді терең қабылдай алатынын әрбір адам жас кезінен ұғынып өссе
құба-құп.
Қазақ халқы – рухани зор байлықтың мұрагері. Оның бүгінгі өрісі биік
өскелең мәдениеттің түп-төркіні сонау Орхон – Енисей ежелгі түркі
жазбаларынан бастау алады. Бүкіләлемдік өркениет тарихынан ерекше орын
алатын әмбебап ғұлама Әль-Фараби бабамыздан бастап, түркі тілдес халықтарға
ортаө өшпес асыл мұра қалдырған орта ғасыр ойшылдары: Баласағұни, Қашқари,
Яссауи трактаттары, сондай-ақ Алтын Орда дәуірінің даналары: Хорезми,
Сараи, Дулати, Жалайри, Әбілғазы, т.б еңбектері – қазіргі ұрпақ тәрбиесі
үшін теңдесі жоқ асыл қазыналар.
Ал Асан қайғы, Жиембет, Атамберді, Шалкиіз, Бұқар, Дулат, Мұрат,
Майлықожа, т.б сияқты күміс көмей, жез таңдай ақын-жыраулардың әр түрлі
өмір құбылыстары адам мен қоғам, жан мен тән, тіршілік тынысы туралы терең
толғаныстарының, дана өсиеттерін қазіргі жастардың білімі мен тәрбиесіне
берер пайдасы, қосар үлесі қаншама...
Бір халықтың ғана емес, адамзат тудырған алыптардың қатарындағы ұлы
Абай мұрасының, оның педагогикалық көзқарастарының алар орны өз алдына бір
төбе. Озық мәдениеттің жарық жұлдыздары Абай, Шоқан, Ыбырайлармен қатар ХХ
ғасырдың басында тәлімдік ой-пікірлерімен барша қазақ даласын дүр
сілкіндірген Шәкәрім, Ахмет, Халел, Мағжан, Сұлтанмахмұт, Жүсіпбек,
Міржақыптардың ұлттық дәстүрді өз туындыларының негізгі арқауы еткен
педагогикалық тұжырымдары қазіргі заман талабына үйлесе үндесіп жатқандығы
белгілі.
Мыңдаған жылдар бойы тірнектеп жиналған халықтың осынау рухани мол
мұрасы әлемдік озық үлгілермен ассата келіп, оқу-тәрбие беру қызметіне
негіз болып отырған бүгінгі қазақ мектебі нашар болуға тиіс емес,-делінген.
Қазақстан Республикасының Білім туралы Заңында:
... Негізгі жалпы білім беретін бағдарламалар мен негізгі кәсіптік
бағдарламалар тиісті мемлекеттік жалпы білім беру стандарттарының негізінде
әзірленеді.
Білім алатын азаматтар білім алушылар немесе тәрбиеленушілер болып
табылады.
Білім алушылар мен тәрбиеленушілердің:
1) Мемлееттік жалпы міндетті білім беру стандарттарына сәйкес білім
алуға;
2) Білім беру ұйымы кеңесінің шешімі мен жалпы міндетті мемлекеттік
білім беру стандарттары шеңберінде жеке оқу жоспарлары,
жеделдетілген білім беру бағдарламалары бойынша оқуға;
3) Өзінің бейімділігі мен қажеттеріне қарай қосымшабілім беру
қызметін пайдалануға, білім алуға, оқу жоспарларына сәйкес
баламалы курстар таңдауға.
4) Қазақстан Республикасының Үкіметі белгіленген тәртіп пен білім
беру ұйымдары кітапханаларының ақпараттық ресурстарын тегін
пайдалануға, оқулықтармен тегін қамтамасыз етілуге.
5) Өз пікірі мен сенімін еркін білдіруге.
6) Өзінің адамдық қадір-қасиеттерінің құрметтелуіне құқығы бар-деп
жазылған.
Ендеше, осы міндеттерді жүзеге асыратын тұлға – Ұстаз. Тек мықты ұстаз
ғана осындай ауыр жүкті алып жүре алады.
Халқымыз әрқашанда ұстаз мәртебесін көтеріп, аса жоғары қастерлеп,
бағалаған. Ұстаздық еткен жалықпас, үйретуден балаға, Адамның
адамшылығы жақсы ұстаздан болады -деп айтқан ұлы Абай.
Ал чехтың педагогы Я.А.Каменский : Мұғалім мәңгі нұрдың қызметшісі,
барлық ой мен әрекетіне ақылдың дәнін сеуіп, нұр құятын тынымсыз жалын
иесі, - деп, ұстаздар қауымын жоғары бағалаған.
І. Диплом жұмысының көкейкестілігі – 2-ші сыныптағы еңбекке баулу пәнін
оқыту сабақтарында тұлғаны шығармашылық дамыту.
ІІ. Диплом жұмысының негізгі мақсаты – қазақ бастауыш мектебінде
оқушыны еңбекке баулу пәнін оқыту барысында баланың еңбек дағдылары мен
шығармашылық қабілеттерін арттыру жолдарын анықтау.
ІІІ. Зерттеудің міндеттері –
1. Ғылыми әдістемелік әдебиеттерге талдау жасау.
2. Бастауыш мектеп мұғалімінің жаңашыл іс әрекетінде тұлғаны
шығармашылық дамытудың жүйесін іске асыру.
3. Оқушылардың шығармашылығын қалыптастыру арқылы баланың еңбекке
қызығушылығын ояту жолдары.
а) Оқушылардың шығармашылық қабілетін бақылау, тексеру.
ә) Нақты оқушылармен осы мәселені дамыту үшін оқу-әдістемелік
жұмыс жүргізу.
IV. Зерттеудің нысанасы (объектісі) – Оңтүстік Қазақстан облысының Прыс
қаласындағы N18 С.Қожанов атындағы орта мектебінің бастауыш мектеп
жүйесінің еңбекке баулу пәнін оқыту сабақтарында тұлғаның шығармашылық
дамытуды жетілдіру жолдары зерттелді.
V. Зерттеу әдістері – педагогикалық эксперимент пайдалану арқылы
бастауыш мектеп оқушыларын еңбекке баулуды оқыту жолдары мен тісілдерін
зерттеу.
1-бөлім.
1.1. Бастауыш сынып оқушыларының шығармашылығын дамытудың теориялық
мәселелері.
Балалар психологиясында әрбір жас кезеңдерде психикалық даму ерекше
орын алады. Жас ерекшеліктерін орай таным әрекеттерінің біршама жедел
дамуының негізгі жолдарын ашу, олармен оқу, тәлім-тәрбиелік жұмыс
жүргізудің көкейтесті мәселесі. Шығармашылық қабілетттілік мәселесі
психология ғылымында біржақты ғана қаралмайды. Бұл бұрыннан-ақ келе жатқан
құпиялы қасиет болып табылады. Құпияның сырын ашу кілтін психология,
педагогика ғылм салаларындағы ғалымдар түрліше түсіндіріп ашады.
Шығармашылық қабілоеттілік – бала өз бетінше жаңа, бір бейне құрумен
сипатталады, яғни іс-әрекеттің қандай түрінде болмасын жаңалық ашу арқылы,
жасампаздық бейне жасау арқылы өзіндік жеке даралық дамудың бір көрінісін
байқатқан жағдаймен түсіндіріледі.
Соңғы жылдары шығармашылық психологиясы туралы С.Л.Рубинштейн,
Б.М.Кедров, А.В.Брушинский, ал жалпы және арнайы қабілеттіліктер туралы
Б.М.Теплов, Н.С.Лейтес, А.Крутецкий зерттеу жұмыстарын жүргізді.
(Б.Байжұманова Бастауыш мектеп кезеңінде шығармашылық қабілеттің дамуын
зерттеудің теориялық негізі. Ізденіс – Поиск, № 6. 2001. -196бет).
Қоғам өмірінің барлық салаларында күрделі өзгерістер болып жаьқан кезде
келешегімізді ойласақ, өмірдің әр қырында жетекшілік ете алатын, ғылымға,
өнерге, мәдениетке берілген қабілетті жастарды іріктеп, олардан
интеллектуалды орта құру жағдайын ойластырған жөн. Дарынды адамдарды қолдан
жасау мүмкін еместігін ескерсек, дарындыларды іздеп тауып, олардың
шығармашылық қызметіне көмектесу қодан келерлік іс. Шығармашылық қабілеттің
балада қалыптасуы кең диапазонды: ақыл – ой қалыстығынан бастап жоғары
дәрежедегі таланттылық, жалпы дарындылыққа дейінгіні қамтиды. Сондықтан да
барлық оқушыларды бір нұсқалы бағдарламамен оқытар болсақ, дарынды
балалардың қабілеті дамуына зиян келтірген болар едік. Соңғы жылдардың
ғылыми зерттеулері (С.Л.Рубинштейн, Я.А.Пономарев, Б.М.Кедров,
О.К.Тихомиров, А.Н.Брушинский және т.б.) шығармашылыққа бейім оқушылардан
маман дайындау мәселесін, әуелі бастан дарындыларды таңдап алу жағын реттеп
алмай және әдейі жасалынған бағдарламалар мен әдістемелер қолданбай шешуге
болмайтындығын көрсетті. Білім негізі бастауышта қаланатын болғандықтан,
ендігі кезекте бастауыш мектеп кезеңінде ұлттық ерекшеліктерді ескере
отырып шығармашылық қабілеттілікті дамыту қажет. (М.Қаламқалиев.
Балалардың шығармашылық қабілетін дамыту жолдары. Ізденіс –Поиск, № 6.
2001. -103-104бет).
Білім негізі – бастауышта деп тегін айтылмаған. Қазіргі талап бойынша,
баланы басты тұлға деп есептесек, жаңа буын оқулықтарымен жаңаша жұмыс
істеуде ізденісті талап ету, орынды және заңды. Өйткені, бастауыш білім
беру сатысы – оқушы дамуының іргетасы, оқу әрекеті қалыптасуының қуатты
жүретін кезеңі. Бала дамуының басты көзі – олардың шығармашылық
қабілеттерін жетілдіру. Олай болса, оқу әрекетіне қойылып отырған бүгінгі
талаптар, ғылыми - әдістемелік ұстанымдар: өзін-өзі тану, шығармашылық,
өзін-өзі дамыту т.б. барлығы да оқушының өздік жұмыстарында олардың шешім
жасауына, ой қорытындылауына бағытталған әдістемелік жүйені қажет етеді.
Қазіргі мектептің негізгі міндеті – біршама күрделі, ойы ұшқыр,
шығармашылық қабілеті жоғары, өмірге икесді, жан-жақты дамыған жеке басты
тұлға тәрбиелеу.
Ұстаздар осынау ұлы мақсат жолында аянбай еңбек ете бермек. Сабақ
біздің заманымызда да оқытудың негізгі түрі ретінде қала бермек, бірақ оның
ерекшеліктері мен мүмкіндіктері мүлде жойылған жоқ, өзгеріп жаңаруда. Соңғы
кездерде сабақ түрлерін жетілдірудің түрлі жолдары пайда болып, оқыту
үрдесін ғылыми тұрғыдан басқаруға, оқу технологияларын қолдануға көңіл
бөліне бастады.
Балаларды оқыту қоғамдық (әлеуметтік) құбылыс. Оның міндеттері мен
мақсаттары және мазмұны қоғам өмірінің дамуына байланысты өзгеріп отырады.
Оқыту барысында жастарға берілетін білімнің мазмұны мен әдістерін
белгілеуде шешуші роль атқаратын нәрсе –жеке баланың мүддесі емес қоғамдық
мүдделер мен қажеттер.
Балалрды оқыту-тәрбиенің басты құралы болып табылады. Оқыту арқылы жас
өспірімдерге біліммен қатар белгілі бағытта тәрбие беріледі.
Оқушының білім алуда ілгері қарай басуына себеп болатын негізгі
қозғаушы күш – ол түрлі қайшылықтар (қиындықтар, кедергілер). Бала
білмеуден білуге қарай көшуде әртүрлі қайшылықтар мен қиындықтарға
кездеседі және оларды шешу үшін оқу міндеттерін жүзеге асырады. Оқыту
процесіндегі ең негізгі қайшылық – ол педагогикалық міндет-талаптар мен
оқушының мүмкіндіктерінің (білімі мен дағдысының және дамуының қазіргі
дәрежесі) арасындағы қайшылық.
Балалардың ойлау қабілетінің қалыптасуы –олардың тек жасына ғана емес,
шұғылданатын іс-әрекеті мен олардың түрлі қарым-қатынас жасау
ерекшеліктеріне де байланысты. Мектеп жасындағы балалардың ойлауы оқыту
методикасы мен мазмұнына байланысты қалыптасады. Қазіргі бастауыш мектеп
теретін жаңа күрделі білім оқушылардың теориялық ойлауының негізін
қалыптастырады. Оқытудың міндеті-балаларда әлі жоқ жаңа психикалық
қасиеттерді де қалыптастыру. Бұл міндетті іске асырудың тиімді жолдарын
психологтар мен озат педагогтар зерттеп ұсынуда. (Т.Сабиров. балаларға
ақыл-ой тәрбиесін берудің кейбір мәселелері Алматы, 1977. -5-12бет.)
Мектеп табалдырығын аттаған жас бала ертеңгі ел тұтқасы десек, оларды
парасатты, саналы азамат етіп тәрбиелеу - әрбір ұстаздың боршы. Бүгінгі
мұғалім кіші мектеп оқушыларына тек білім беріп қана қоймай, оларға
халықтық педагогиканың нәрлі қайнарымен сусындату, әрбір оқушы бойына
ұлттық мінез-құлық, адамгершілік, сыпайылық пен кішіпейілділік қасиеттерін
қалыптастыруға, баланың жан дүниесін рухани қазыналарымен байытуға, қазақ
халқының әдет-ғұрпын, салт-дәстүрін меңгертуге тиіс.
Алдыңғы қатарлы тәжірибені жетілдіре отырып, оқу үрдісіне жаңа әдіс-
тәсілдерді, оқытудың жаңа технологияларын енгізіп, оқушылардың жалпы дамуын
қамтамасыз етуі керек.
Бала жаны жаңалыққа құмар, білмегенін білгісі келіп, белгісіз нәрсені
ашуға тырысатын болғандықтан, бастауыш сынып мұғалімі олардың осы
талпынысын дамытуға көңіл бөлуі тиіс. Оқушылардың сүйіспеншілігін арттыру
мақсатында сабақ барысында тиімді әдіс-тәсілдерді енгізіп, оны ұйымдастыру
формасын түрлендіріп отыру –мұғалімнің басты міндеті екені белгілі. Мұндай
жағдайда мұғалімнің шеберлігі, ұйымдастырушылық қабілет іүлкен роль
атқарады. Кіші мектеп оқушылары үшін мұғалім – еліктейтін, үлгі ететін
абыройлы жан. Олар ұстазының бүкіл іс-қимылына, жүріс-тұрысына, сөйлеу
мәнеріне, адаммен қарым-қатынасына еліктейді. Сондықтан да жауапкершілігі
мол, адал да мейірімді, әділ де парасатты, рухани дүниесі бай педагогтар
ғана балаға білім мен тәрбие беріп, оның жан дүниесіне әсер ете алады.
Бүгінгі таңда ғылым мен техника қарқындап өсіп отырған шақта мектеп
бағдарламасы мен оқулықтарына, олардың барлық жетістіктерін еншізу мүмкін
емес.
Осы себептен де мектеп ертеңгі білімнің негізін қалап, оқушылардың
өздігінен ізденіп, білім алуларына мүмкіндік жасауы тиіс. Сапалы және
өздігінен оқып білім алуға баулу негізінде ғана оқушылардан парсатты азамат
тәрбиелеп шығуға болады. Осыған орай, мектеп бітіруші әрбір оқушы ғылым
негіздерінің жаңалықтарымен хабардар болып, кейін сол алған білімі мен
іскерлігін одан әрі дамытуға тиіс. Бұл - өскелең өмір талабы.
Жалпы білім беретін мектептеоде оқу-тәрбие жұмысын жақсарту және білім
мазмұнын жаңарту жайлы Қазақстан республикаасы Білім министрлігі мен Ыбырай
Алтынсарин атындағы Қазақтың Білім Академиясы жасаған тұжырымдамалардың
маңызы өте зор. Мектептің бастауыш сатысындағы білім мазмұны
тұжырымдамасында (1998ж) былай деп жазылған:
Білім мазмұнын жаңартудың ғылыми негізіне ьбастауыш сынып оқушысын
белгілі бір қажетті біліктер мен дағдылардың иесі, оқу әрекетінің
субъектісі, әр түрлі мәдениеттермен өз көзқарасы тұрғысынан диалогқа
түсетін автор және жас ерекшелігіне сәйкес өз жасын қалыптастыруға күш
жұмсап, еңбектенетін бала деп қарастыратын, осыған орай, көп қырлы білім-
тәрбие мазмұныны анықтап құруға көмектесетін қазіргі оқыту идеясы алынады.
Бастауыш саты – оқушыда, оның интеллектісі дамуының іргетасы – оқу
әрекеті қалыптасуының қуатты жүретін кезеңі. Оқу әрекетінің мазмұны оқу
тапсырмалары түрінде құрылады. Осы тапсырма түрлерін меңгеру оқушы ойын
тәртіптеп, оның белгілі бір бағытта жүйелі арнамен жүруін қамтамасыз
етеді.
Оқушы әрүрлі оқу тапсырмаларын өздігінен шешіп орындаудың ортақ
тәсілдерін, өз әрекетін бақылап – бағалауы, нәтижесін эталонмен салыстыруды
меңгереді.
Міне, осы тұрғыдан қоғамға жан-жақты білімді, жоғары мәдениетті,
жұмысты шығармашылықпен істей білетін жеке адам қажет. Ондай адамды орта
және мектеп, жоғары оқу орындары дайындайды.
Жаңартылған білі мазмұны оқушының шығармашылық қабілетін дамытуға,
іскерлігін, өздігінен іздену бірліктерін қалыптастырып жетілдіруге, қажетті
әрекет түрлерін (оқу, еңбек, қарым-қатынас, т.б.) меңгеруіне мүмкіндік
беретіндей компонентті құрамда құрылған.
Жалпы білім беретін мектептерде көкейтесті мәселелердің бірі- оқыту
үрдісінде оқушылардың өздігінен жұмыс жүргізу әрекеттерін жетілдіру болып
отыр. Осы әрекеттерді ұйымдастырудың әдістері қандай, оқушыларды біліммен
қаруландырудағы атқаратын ролі оқушылардың өзіндік жұмысында білік пен
дағдыны қалай қалыптастыру, танымдық және шығармашылық қабілеттерін
дамытуға қалай жетекшілік ету керек деген өй пікірлер көптеген мұғалімдерді
қызықтырады. Әрине, бұл мәселелер теориялық және практикалық шешімдерді
талап етеді.
Бұл мәселенің кейбір қырлары тамырын тереңге жіберіп көне заманнан
бастау алады. Сократтың өзі-ақ оқыту барысында шәкірттердің танымдық
белсенділігі мен ізденімпаздылығын арнайы басқарудың маңыздылығын атап
көрсеткенді. Оқытудың күшейту құралы ретінде оқушылардың танымдық
ізденімпаздылығы туралы пікір Ян Амос Каменскиидің еңбектерінде, сонан соң
И.Г.Песталоцций мен А.Дистервергтің еңбектерінде тереңдетіледі.
Н.Г.Чернышевский еңбектерінде оқу үрдісіне оқушылардың танымдық
ізденімпаздылығына арқа сүйеудің маңыздылығы туралы көптеген пікірлер
айтылады. Егер біздің балаларымыз шын мәнінде білімді адам болғысы келсе,-
деп жазды ол,-өз бетінше ізденіп оқу арқылы білім алуға тиіс
(Чернышевский, 1940).
Білім беру саласында жүріп жатқан демократияландыру мектепті қазіргі
кезеңдегі дағдарыстан шығаратын қуатты талпыныстарға жол ашты.
Егеменді еліміздің өсіп келе жатқан ұрпағын ойлы да, іскер, жігерлі де
батыл, өзіне-өзі сенімді, интеллектуалдық деңгейі биік, дүниетанымы дұрыс
қалыптасқан азамат етіп тәрбиелеуде мектептің алатын орны айрықша. Мектеп –
қазіргі қоғамның дамуымен, әлеуметтік практикамен тығыз байланысты. Мектеп
өмірі балаға жаңа әлемнің есігін ашып беріп, рухани дүниесінің қалыптасуына
негіз салады.
Тәрбиенің сан-саналы, күрделі мәселелеріне терең бойлауға бастайтын,
күнделікті тұрмыста кездесетін дағдылар арқылы баланың жан дүниесіне әсер
ететін білім мен тәрбиенің алғашқы баспалдағы – бастауыш мектеп. Бастауыш
саты – білім, дағды, іскерліктің қалыптасуының бастамасы болып табылады.
Келешекте жалпы білім алумен кез-келген арнаулы мамандықтарға талпынудың
іргетасы осы бастауышта қаланбақ. Сондықтан оның сипаты мен мазмұны,
оқытудың әдістері мен формулалары қазіргі жағдайда жан-жақты талданып отыр.
Өйткені баланың жеке бас қасиеттері, оның адамгершілігінің, белсенділігінің
қалыптасуы мектепке дейінгі тәрбие мен бастауыш сыныптарда жүзеге аспақ.
Оқушының рухани күш-қуаты мен ерік-жігерінің, шығармашылық қабілетінің,
жалпы мүмкіндіктерінің ашылар кезі.
Бастауыш мектептің негізгі міндеті – жеке тұлғаны дамытып, оның алғашқы
қалыптасуын қамтамасыз ету, білімге деген сенімін нығайту, іскерлігі мен
дүниетанымын ұйымдастырудың әдістері қандай, оқушыларды біліммен
қаруландырудағы атқаратын рөлі оқушылардың өзіндік жұмысында білік пен
дағдыны қалай қалыптастыру, танымдық және шығармашылық қабілеттерін
дамытуға қалай жетекшілік ету керек деген ой пікірлер көптеген мұғалімдерді
қызықтырады. Әрине, бұл мәселелер теориялық және практикалық шешімдерді
талап етеді.
Бұл мәселенің кейбір қырлары тамырын тереңге жіберіп, көне заманнан
бастау алады. Сократтың өзі-ақ оқыту барысында шәкірттердің танымдық
белсенділігі мен ізденімпаздылығын арнайы басқарудың маңыздылығын атап
көрсеткенді. Оқытудың күшейту құралы ретінде оқушылардың танымдық
ізденімпаздылығы туралы пікір Ян Амос Каменскийдің еңбектерінде, сонан соң
И.Г.Песталоцций мен А.Дистервергтің еңбектерінде тереңдетіледі.
Н.Г.Чернышевский еңбектерінде оқу үрдісіне оқушылардың танымдық
ізденімпаздылығына арқа сүйеудің маңыздылығы туралы көптеген пікірлер
айтылады. Егер біздің балаларымыз шын мәнінде білімді адам болғысы келсе,-
деп жазды ол,-өз бетінше ізденіп оқу арқылы білім алуға тиіс
(Чернышевский, 1940).
Мұғалімнің ең үлкен міндеті: бала өз туындысын ұтымды аяқтап шыққанға
дейін оны назардан тыс қалдырмау, шығармашылық бағыт-бағдар беруі қажет.
Ия. Бастауыш мектеп ең алдымен оқуға үйретуі тиіс екенін тәжірибе көз
жеткізе дәлелдеп берді. Бұл туралы аса көрнекті педагогтар – Ян Амос
Каменский, К.Д.Ушинский, Ф.А.Дистерверг жазған болатын. Бастауыш мектептің
аса маңызды міндеті-оқушыларға берік білім мен дағдылардың белгілі бір
дәрежесін беру.
Бастауыш сыныптарда оқу жылдары – адамгершілік, интеллектуалдық,
эмоциялық, дене, эстетикалық дамудың тұтас кезеңі; Бұл кезең бала меңгеруге
тек ертең әзірленбей, бүгін бай рухани өмір сүрген кезде ғана жай бос сөз
болып қалмай, нақты іске айналатын болады.
Еліміздің мектептерінде бастауыш сыныптардың талай сан мыңдаған тамаша
мұғалімдері бар. Олардың әрқайсысы бала үшін тек білім шұғыласы ғана емес,
сонымен бірге осы ұғымның нағыз мағынасындағы өмір ұстазы, мұғалімі.
Бастауыш мектеп оқушыға білімнің көлемін берік беруге тиіс. Бұл
мәселедегі қандай да болсын айқын болмаушылық пен белгісіздік тек бастауыш
мектепті ғана емес, сонымен бірге оқудың бұдан кейінгі буындарын да
әлсіретеді. Балаға берілуі тиіс білімнің, дағдылардың, практикалық
әдеттердің шеңберін нақпа-нақ анықтамайынша мектеп жоқ деген сөз.
Бастауыш мектеп алдында тұрған бүкіл міндеттің маңыздылығына
қарамастан, мұғалімнің нерв жүйесінің қауырт қалыптасу кезеңін бастан
кешіріп отырған адаммен істес болатынын естен шығаруға болмайды.
Шығармашылық тұлға негізі бастауыш сыныпта қаланатыны анық. Осы жастағы
балалар бойында шығармашылық қабілеттің бастаулары жатыр. Тек өмір
тәжірибесінің, дара дүниетаным, дара эстетикалық көзқарастың
жетімсіздігінен олардың бойларындағы шығармашылық қабілетті ашып көрсете
алмайды. Бұлақ көрсең, көзін аш деген халқымыз. Жалпы шығармашылық туынды
өмірге келгенге дейін ұстаз шәкірттің өнеге тұтар ақылшысы, пікірлес досы,
бапкері болуға тиіс. Оқушы шығармашылығы үнеміұстаз, сынып ұжымы, ата-
аналар тарапынан қолдау тауып отыруы тиіс.
Біздің байқағанымыз, бастауыш сыныптарда шығармашылықпен жұмыс істеуге
үйренген оқушы жоғары сыныптарда шығармашылық жұмыстың қай түріне болсын
бейім болады. Олар жаңа идеяға проблемеларды өздігінен шешуге тырысады.
Шығармашылықтың түрлері өте көп.
Кез-келген шығармашылық істе орындаудың негізгі үш деңгейі бөлініп
көрсетілуі керек: идеяны игеру және негіздеу, тапсырманы техникалық өңдеу
және практикалық жұмыс, объектіні жұмыста жасап көру және шығармашылық
шешім қорытындысын бағалау.
Балалар төрт жыл бойы бастауыш мектептің оқушылары болады, төрт жыл
бойы мен оларды оқытып, тәрбиелейтін боламын. Осы күннің қарсаңында мені:
Бастауыш мектеп деген не деген ой мазалады. Бастауыш мектептің үлкен
шешуші ролі туралы көп айтылып жүр.
1.2. Бастауыш мектеп кезеңінде еңбекке баулу пәнін оқыту сабақтарында
тұлғаны шығармашылық дамытудың педагогикалық негіздері.
Әрбір дәуірде өмір сүрген ойшылдар, ғалымдар, оқымыстылар, еңбек
тәрбиесіне назар аудармай қойған жоқ. Сонау көне тарихқа көз жүгіртіп, алыс
емес бір ғасырға жуық уақытта жазылған ғылыми еңбектер мен оқу-құралдарына,
бағдарлама, ұсыныс-пікірлерге талдау жасалғанда оның даму тарихына көз
жеткізуге болады.
1886 жылы Швецияның Соломондық әдіспен оқытатын мектеп директоры Сент-
Илер Қол еңбегін оқыту негіздері деген еңбек жазыпты. 1889 жылы Россияның
мұғалімдер семинариясындағы талқылаудан кейін осы қол еңбегі бірінші рет
дүниеге келген.
1900-1901 оқу жылында Россияда Қол еңбегі мен сызу пәндерінен еңбекке
үйрету деген бағдарлама даярланған.
Осыдан бір ғасырға жуық қолға алынған сол еңбектердің басталуынан
қазірге дейін мазмұны, мақсаты, жазылу ерекшелігі, оқыту-әдістемесі ұқсас,
бір мақсатқа негізделген.
1898 жылыны қайта оралсақ, Орыс білімдерінің техникалық және кәсіптік
білімге даярлайтын білімге арналған съезд өткізілген.
1912 жылы алғаш рет жаңа бағдарлама жасаған. Бұл жұмыстардың барлығы
шет елдердің, әсіресе, Швецияның мұғалімі Сант-Илер К.К. тәжірибесіне
сүйенген.
1930-1960 жылдар арасында еңбек сабағын оқыту біраз назар аударылған.
Бұл жылдары бағдарламаға сәйкес мектеп шеберханалары, ауыл шаруашылығы
еңбегін оқыту, үй шаруасына үйрету, техникалық еңбек, оған керекті техника
жөнінде ғылыми-теориялық және сарамандық дағдыларды меңгеруге арналған
бірқатар еңбектер жарық көрген. 1930 жылы Мектептегі пайдалы еңбектің
алғашқы басқышы, 1940 жылы еңбек тәрбиесінің институты Потолок П.В.,
1955 жылы Оқушыларды ауыл шаруашылығы еңбегіне сүйіспеншілікке тәрбиелеу,
Кисельгроф С.Н. 1957 жылы Ставрополь колхоздарындағы оқушылардың өндірістік
бригадасы, 1955 жылы темір кесудің шеберлігін үйрету.
1955 жылы алғаш рет С.Шибановтың Село мектептеріндегі политехникалық
оқу мәселелері қазақшаға аударылған.
1960 жылы 8-10 сыныптарға машина тану Жиделеев М.А., 1959 жылы
Дорохов А талғампаз жүз қол деген атпен қазақша кітап жарық көрген. Осы
мерзімнен бастап еңбекке оқыту жеке-жеке топқа бөлінген.
Ауыл шаруашылығы еңбегі, шеберханадағы жұмыс, машина тану пәндерінен
1930-1960 жылдар арасында 32 еңбек жазылған.
1960-1990 жылдар арасында оқушыларды еңбекке тәрбиелеудің құлашы кең
жазылып, мектептегі бұл салаға ерекше назар аударылған.
1963 жылы Егістік тәжірибелер мен лабораториялық жұмыс методикасы
Д.Б.Қоянбаев.
1957 жылы Басенов Т.К Орнамент Казахстана в архитектуре деген орыс
тілінде кітап жазған.
1965 жылы А.А.Шибановтың Өсімидік шаруашылығы негіздері қазақшаға
аударылған.
Бұдан бұрын Долгополовтың Агротехника негіздері кітабы қазақшаға
аударылған.
1967 жылы тұңғыш рет қазақ тілінде Райымжанов Е Бастауыш кластардағы
еңбек сабағы, Бастауыш кластардағы еңбекке үйрету методикасы -
әдістемелік құралдарды дүниеге келген.
1970 жылдан еңбекке баулу ісіне айрықша назар аударыла бастады.
К.Шәймерденова Ұстаз жолымен 1978 жыл, А.А.Оразбаева Народное
декоративное искусство казахов1970 жыл,, М.Ә.Құдайқұлов Қабілеттілік
дағды шеберлігі 1986 жыл. Е.Райымжанов Бастауыш кластарда еңбекке баулу
сабағы 1988 жыл, Ш.Әбдуәлиева Халық өнері 1992 жыл. Е.Райымжанов,
С.Әубәкіров Еңбекке баулу1990 жыл. Р.Әлімқұлов Мектепке тәжірибе алаңы,
оқушыларды еңбекке баулу.
Алғаш рет еңбек пәнінен қазақша бағдарлама жасауды оқулықтар жазуды
ұсынған қазақтың білім академиясының негізін қалаған Алтынсарин атындағы
ғылыми – зерттеу институтының алғашқы директорларының бірі Ахмеди Искаков
1960 жылы Социалистік Қазақстан газетіне мектеп және еңбек деген ғылыми
мақала жазып, еңбек пәнінің болашағы жөнінде құнды ұсыныс жасаған. Осы
институттың директоры болған академик, Қазақстан ғылым академиясының
корреспондент мүшесі Әбдіхамит Сембаев 1968 жылы Педагогические взгляды
деген еңбегінде еңбек пәнінің жас ұрпақ тәрбиесіндегі маңызы жөніндегі
құнды пікір айтқан.
Осы институттың педагогика зертханасын басқарған ғалым, ұстаз Әміржан
Сыдықов, Омар Хаймуллиндер еңбек пәніне арнап қазақша бағдарлама жасап,
оқулық жазуды ұсынған.
Бағдарлама жасау кезінде ең алдымен ауылдық мектептердің бастауыш
сыныптарындағы еңбек сабағы, ауыл шаруашылығы еңбегіне ерекше назар
аударылған. Оны Қазақстан Республикасының қазақша оқытылатын ауыл
мектептеріне тәжірибе жүргізуден бастаған. Қазақ ССР Оқу Министрлігімен
келісіп, Алтынсарин атындағы ғылыми – зерттеу институты Алматы облысының
оқу бөлімінің меңгерушісі Төленді Айдаров пен облыстық мұғалімдер білімін
жетілдіру институтының директоры Садық Нұрмағанбетов еңбек пәнінен жасалған
қазақ тіліндегі бағдарламаны Жамбыл ауданының (оқу бөлімінің меңгерушісі
І.Жотаев) бастауыш қазақ сыныптарында өткізген. Тәжірибе институт директоры
Әбдіхамит Сембаевтың жетекшілігімен ғалым, профессор Рақыш Әміров, ғылыми
қызметкерлер Х.Арғынов, Р.Мураталиев, Қ.Аймағанбетова, С.Рахметова,
Е.Райымжановтың жүргізген тәжірибе қорытындысы авторлары Ешмухан
Райымжанов, Олжабек Сатқанов, Сәбитхан Әубакиров Еңбек баулу атты
әдістемелік құралдар жазған.
Бұл жақсы істің жалғасы 1995 жылы жаңа буын оқулықтарын әзірлеу
жөніндегі Алтынсарин атындағы Білім проблемалары институтының директоры
Немеребай Нұрахметовтың ұйымдастыруымен қазақ тілінде І-IV сыныптарға
арналған Еңбекке баулу пәнінің тұжырымдамасы және бағдарламасы жасалды.
Осы тұжырымдама мен бағдарлама негізінде жазылды.
1997 жылы бірінші сыныпқа арналған Еңбекке баулу оқулығы, авторлары
Е.Райымжанов, Б.Қалназаров, С.Нұрсейітова 1998 жылы екінщі сыныпқа арналған
Еңбекке баулу оқулығы. Авторлары Т.Оралбекова, М.Дүйсебаева, 1990 жылы 3-
сыныпқа арналған Еңбекке баулу оқулығы, авторлары Т.Оралбекова,
М.Дүйсебаева, ал 2000 жылы 4-сыныпқа арналған Еңбекке баулу оқулығы
авторлары К.Өстеміров, Д.Әлмағанбетова оқулықтар жарық көрді. Осы оқулықтар
Қазақтың білім академиясының арнайы бұйрығымен бекітілген эксперименттік
мектептерден сынақтан өтті. Биылғы жылы соның қорытындысына арналған ғылыми-
практикалық конференция өтті.
Мынадай мәселеге ерекше назар аударылды. 2000-2001 оқу жылында 4-сынып
оқулығы сынақтан өтеді. Бастауыш сыныптардағы Еңбекке баулу оқулығын жазу
педагогикалық талапқа сай келе бермейді. Еңбекке баулу жүйесінің ғылыми
жұмыстарымен айналысқан, ұзақ жылдар зерттеген жоғарыдағы аттары аталған
Е.Рахымжанов, О.Сатқанов, С.Нұрсейітовалар қалып қойып басқа авторлар
жазады. Олкезде білім берудің бірізділігі мен жүйелілігі бұзылады. Соның
салдарынан оқулықтағы берілген ғылыми материалдардың бағдарламадан ауытқуы,
оның әр сыныпта қайталанатыны жөнінде ғылыми-конференцияда өте орынды
сындар айтылды.
Мұндай ауытқушылық жөнінде Алматы қалалық және облыстық мұғалімдер
білімін жетілдіру және қайта даярлау институттарында бастауыш сынып
мұғалімдерінің Еңбекке баулу курстарына қатысқан мұғалімдер тарапынан да
қатаң сынға алынды.
Кез-келген жаңа істе осындай кемшіліктер мен қателіктер болары анық.
Көш жүре түзеледі - деген ұлағатты сөз бар. Болашақта түзелер.
Бірақ оқулық жазу оңай еместігін ескерсек, болашақта оқулық авторларын
реттеуде Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі арнайы
комиссия құрып, авторлар құрамын олардың лауазымы мен ағайындығына емес,
сол пәнді жете білетін, мектеп оқушыларының даму дәрежесін зерттей алатын,
көбіне-көп сабақ беретін мұғалімдерден алғаны дұрыс. Әрине, одан ғалымдар
еңбегін ескермеу деген ұғым тумайды. Керісінше, ғылым мен практика қатар
жүргізілсе, оқулық осы негізде жазылса, басқа да дамушы және дамыған
капиталистік елдер сияқты оқушылар оқулығы да сапалы болар еді.
Бүкіл дүние жүзі дамыған елдері сияқты Қазақстан Республикасында өзінің
егеменді ел болғанына байланысты он жылдан аса мерзім ішінде біраз
қиындықтарды бастан кешіріп, өндіріс орындарын қайта жаңарту,
ауылшаруашылық өнімдерін молайту жолында жақсы істер кеңінен өріс алуда.
Соған жететін және оны ары қарай дамытатын қазіргі мектеп қабырғасында оқып
білім алып жүрген жас ұрпақтардың кәсіби шеберлігі. Сол шеберлік пен
кәсіпке баулитын Еңбек тәрбиесі және мамандық беру білім саласы жөнінде
бұл күндері кемшілік өте көп. Соған сәл ғана шегініс жасайық.
1. Оқушылардың еңбекке деген ынтасы төмен. Себебі: оқушыларды өз
қабілетіне сәйкес кәсіпке бейімдеу ынтасы мен білім берудің байланысы
ажырады.
2. Еңбекке баулу, кәсіпке бағдарлайтын мектептің материалдық базасы
төмен. Бір кездері салынған жобалы мектеп үйіндегі шеберханалар мен оқу-
техникалық қүралдар, станоктар, оқып үйренуге берілген техникалар талан-
таражға түсті. Мектеп шеберханасы ойын-сауық орнына немесе жарамсыз зат
сақтайтын қоймаға айналды.
3. Еңбекке баулу, кәсіпке баулуға қызықтыратын оқу құралдары қосымша
әдебиеттер, арнайы мамандық журналдары шығарылмайды.Сыныптан тыс шебер
қолдар үйірмесі жоқ.
4. Өқушыларды еңбекке үйретудің өмірде қалыптасқан әкеден балаға мұра
болатын кәсіп дағдылары ескерілмейді. Оқушылардың өз қолдарымен жасаған
бұйымдары, өнімдері көрмелерге байқауларға, конкурстарға аз
қатынастырылады.
5. Осындай олқылықтар мен ескерусіздіктер салдарынан мектеп оқушылары
Еңбекке баулу, Технология пәнін үй сыпыру, аула тазалау, ағаш отырғызу,
мектептің жамау-жасқауларына пайдалануда.
6. Қазіргі уақытта заман да өзгерді. Өмірде еңбекке деген жаңа көзқарас
қалыптасты. Қазақстанда өндіріс орындары мен ауыл шаруашылығы үшін жұмыс
істейтін өз мамандарымыз бен жұмысшылардың қажеті туындады. Осыдан келіп
өмір сүрудің негізі Жан мен тәннің қажеті - еңбек десек артық емес.
Осындай тіршілік үшін қажетті пән жақын және алыс шет елдерде қалай
оқытылады?
Адам өмірі үшін аса қажетті, әрі өмір бойы тоқтаусыз білім беретін пән
Еңбекке баулу, бүгінгі Технология оқу пәні сонау қауымдық қоғамнан
басталды. Содан бері қанша ғасыр өтіп, қаншама қоғам өзгерсе де Еңбекке
баулу тоқтамаған өзгермеген.
Еңбекке оқыту дамып, жетіліп отырған. 1886 жыл Швецияның Соломондық
әдіспен оқытатын мектеп директоры Сант-Илер Қол еңбегін оқыту негіздері
деген еңбек жазған. 1900-1901 оқу жылында Ресейде Қол еңбегі мен сызу
пәндерін оқыту, үйрету деген бағдарлама жасалған. Қазақ жерінде
Ы.Алтынсарин 1887-1888 жылдары орыс-қазақ мектебін алғаш ашқанда сабақты
еңбекке баулудан бастаған.
1922 жылы Қазақстанның халық ағарту Комиссариаты шешімімен еңбекке
баулу пәні мектептің оқу жоспарына пән ретінде 2 сағаттан қосылған.
Дүние жүзіндегі ең алпауыт мемлекет АҚШ 1928 жылы Американың болашақ
фермерлері (FFA) құрылған. Англияда Еңбекке баулуға оқу уақытының (10-12
пайызын бөледі). Оқушылар оқиды, еңбекке үйренеді, өз қабілеті бойынша
кәсіпті меңгереді.
Германияда білім беру үш басқышта жүргізіледі.
Дания, Балтық бойы, Ресей, Жапония, Швеция, Чехия, Италия, Голландия
елдерінің тәжірибесінде осындай кәсіпке баулу жолдарын көруге болады.
1997 жылы Ремесленная технология қоғамы (ОРТ) Технология для всех
деген тақырыпты халықаралық талдауға ұсынды.
Бұл талқылауға Аргентина, Ұлыбритания, Израиль,, Ресей, АҚШ, Франция,
Оңтүстік Африка мемлекеттерінен мамандар қатынастырылған.
1998-1999 жылы бірнеше деңгейде жасалған оқулықтар әзірленді.
Қазақстанда Еңбекке баулу пәнін оқытуды жақсарту мақсатында 1994,
1995, 1996 жылдардан орта білім стандартын жасау қолға алынды. 1998 жылы
Технология пәнінен орта білім стандарты жазылды. Соған сәйкестендіріліп
(1-9 сыныптарға) арналған бағдарламалар мен байқау оқулықтары әзірленді.
2001 жылы орта білім стандартының жаңа жетілдірілген жобасы ұсынылды.
Осы ұсынған жоба негізінде 2002 жылы Технология пәнінің орта білім
стандарты қайта толықтырылып жетілдіріліп қайта жазылды.
Онда мынандай жетілдірулер енгізілді:
1. Еңбекке баулу (1-4 сыныптар), Технология (5-11 сыныптар) адам
өмірі үшін аса қажетті мамандық екені ескеріліп Технология білім
саласының жеке негізгі пәндері екені аталды. Көп жағдайда Технология
деген аььың неге қойылғанын да көп сұрайды. Технология – грек сөзі, техно
- өнер, шеберлік, іскерлік, логия – дайын бұйымдар, өңдеу тәсілдерінің
жиынтығы.
Көптеген мұғалімдердің ұсынысы бойынша Өнер, шеберлік, іскерлік
демей, ортақ атпен Технология пәні деп аталды.
2. Технология пәнін жалпы білім беретін орта мектептерде оқыиуда
дүниежүзіндегі елдер жүйесіне сүйене отырып мынадай негізгі мақсаттар
қойылды:
- қоғам және жеке адамның дамуындағы еңбектің шешуші ролін, оның
әлеуметтік – экономикалық мәнін түсіндіру, оқыту арқылы оқушылардың еңбекке
деген қабілетін дамыту;
- жұмысшылардың қандай қоғамда болсын алатын орнын, оның қоғамды
қозғаудағы өндірістің иесі екенін үйрете отырып, оқушылардың ақыл-ойын
дамытып, кісілікке, имандылыққа, іскерлікке, шеберлікке баулу.
- жеке адамның дамып жетілуінде еңбектің негізгі құрал екенін, еңбек
ету арқылы өз қабілеттерін дамытуда, ата-бабасының ұлттық дәстүрлері мен
қол өнерін одан әрі дамытуға бағыттау.
Технология пәнінің орта білім стандартына берілген мазмұнында
Базистік оқу жоспарында көрсетілген талаптарға сай (1-4), (5-9), (10-11)
сыныптарда берілген білім салалары саты бойынша берілді. Басты мақсат
оқушыларды белгілі бір кәсіпке бағдарлау, кәсіпке оқыту болғандықтан оқк
жүктемесінің орындалуы тікелей мектептің оқу-материалдық базасына, кәсіпке
бағдарлар мен кәсіпке оқыту сол мектеп орналасқан аймақ ерекшелігіне
байланысты еені қатаң ескерілді. Мектепте шеберхана, көрнекі техникалық
оқыту құралдары, оқушыларға үйренуге керекті өңдеу материалдары, кәсіпке
оқыту үшін сарамандық дағдыны меңгеретін техника, станоктар, тігін
машиналары, компьютер, жанар-жағар май және оны оқытатын арнайы білімді
мамандар болмаса, кәсіпке оқытып жеке мамандықты меңгергені жөніндегі
сертификат бере алмайды.
Орта білім стандартына оқушыларға мектеп орналасқан жердің, айтақтың
ерекшелігіне сәйкес кәсіпке оқыту, мамандық беру жергілікті жердің
әкімшілігінің шешімі және педагогикалық кеңестің қаулысы арқылы жүзеге
асырылатыны, оқытуға керекті сағат базистік оқыту жоспарының вариативті
негіздегі қосымша сағатынан берілетіні айқын көрсетіледі.
Базалық білім мазмұны саты бойынша жүзеге асырылады.
1-саты. Еңбекке баулу 1-4 сыныптар. Жеңілден ауырға берілетін білім
оқушылардың жас ерекшелігіне, бейімділігіне, қабілетіне қарай жүргізілген
зерттеудің негізінде жүзеге асырылады.
2-саты. Технология 5-9 сыныптар. Негізгі мектептің білім мазмұнында
бұрынғы (1998, 2001) жылдардағы стандарттан ерекшелігі қыздар мен ұлдарға
берілетін білім олардың табиғи тума ерекшеліктеріне сәйкес жеке-жеке
қарастырылады. Бұл саты кәсіпке бағдарлау, ол үшін оқушының, жеке
қабілетіне (туа және жүре пайда болатын) зерттеу және оларға қабілетіне
сәйкес кәсіпке бейімдеудің жолдарын іздестіру негізінде білім беру.
Бағдарламаға сол негізде қазіргі дүние жүзіндегі өркениетті елдердің
мамандық түрлері көрсетіледі.
3-саты. Орта мектептерде білім мазмұны екі бағдарда: қоғамдық-
гуманитарлық және жаратылыстану – математикалық.
Технология оқу пәні – интегративті білім саласы. Оқушылардың
математика, физика, химия және биология пәндерінен алған білімдерін
синтездеу арқылы өндірісте, энергетикада, байланыста, ауыл шаруашылығында,
жеңіл өнеркәсіпте, транспортта т.б. бағыттарда пайдалану жолдарын
меңгеретін негізгі ғылым болып табылады.
Технология оқу пәнінің стандартының ең негізгі түйінінің бірі
оқушылардың міндетті (минимум) дайындық деңгейіне қойылатын талап. Ол талап
қазіргі дүниежүзі өркениеті елдердегі дайындық деңгейіне жетуін тексеру,
базалық білім мазмұнын бақылау, тексеру сұрақтары немесе сарамандық
қабілетіне қарай меңгерді және меңгермеді деп бағаланады. Бұл кәсіпке
бағдарлаудың түпкі негізі таңдалған мамандықты меңгеруі. Ол үшін
оқушылардың күнделікті білімін бағлау және тексеру 5 баллды бағамен
бағаланады.
Оқыту үрдісін ұйымдастыруда маман кадрлармен қамтамасыз ету, оқулық,
оқу-әдістемелік құрал, пән кабинеті, кітапхана, оқу-техникалық құралдары
Қазақстан Білім және ғылыми министрлігі жылма-жыл мерзімді қабылдаған
нұсқаулар мен бұйрықтар және жарлықтар арқылы жүзеге асырылады.
Технология пәнінің орта білім жөніндегі стандартының жобасы
республиканың барлық облыстарының білім департаменттеріндде бір ай бойы
талқыланады. Талқылау барысында көптеген құнды ұсыныстар түскенін Батыс
Қазақстан, Ақтөбе, Ақмола, Шығыс Қазақстан, Павлодар, Қарағанды, Қызылорда,
Жамбыл, АЛматы облыстарынан келген мәліметтер дәлелдей түсті. Олардың
мазмұны біреу: Еңбекке баулуды бастауыш сыныптан ұлдар мен қыздарды бөліп
оқыту, оларға арнап бағдарлама талабына сай жеке-жеке оқулықтар жазу,
(көрші Ресей солай). Оқушыларға арнап ана тілінде оқулықтарды бір ғана
емес, баламалы бірнеше оқулықтарды мамандық салалары бойынша (ауыл
шарушылығы, техникалық еңбек, қолданбалы қол өнер, тігін және тамақ) жазуды
ұйымдастыру.
Маман кадрлармен (жан-жақты мамандықты меңгерген) қамтамасыз ету.
Ғасырлар бойы жалғасып жатқан Еңбекке баулу, Технология оқу пәнінің
орта білім стандартын бекітер кезде Қазақстан Республикасы Білім және ғылым
министрлігі ешқандай әділетсіздікке жол бермей, бұрынғы оқу жоспарымен
оқытуға мүмкіндік жасайтыны күмән келтірмеді. Орта білім стандарты –
оқушылардың кәсіпкерлікке қазіргі заман талабына сай басқару, білу,
ұйымдастыру, іске асыру жұмыстарына басшылыққа негіз бола алады.
Қазіргі мектептерде, оқу шеберханаларында оқушыларды еңбекке баулуды
ұйымдастырудағы негізгі форма – сабақ. Сабақтың түрлеріне сәйкес
құрылымдары әр түрлі болады. Еңбекке баулу сабақтарының көбіне жалпы
құрылымдық элементтері төмендегідей болып келеді:
- ұйымдастыру бөлімі.
- Сабақтың тақырыбы мен мақсатын хабарлау.
- Оқушылар алда тұрған тапсырмаларды орындауы үшін, мұғалімнің кіріспе
нұсқауы.
- Қауіпсіз еңбек ету тәртібі бойынша нұсқау.
- Оқушылардың жұмыс жасауы үшін дайындамалар мен құрал-жабдықтарды
... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz